248
ǥǚǣǜ ǘȨǡǙǘȨǞŵ ŵ Ǚǜǚ̷ǡ
kasus
Ikkje alle språk har ei slik fast stilling på ledda i ei setning. I språk som brukar kasus, til dømes samisk, tysk og finsk, kan orda stå i ei meir tilfeldig rekkjefølgje. Kasus vil seie at orda har ei bøyingsform som viser kva for grammatisk funksjon dei har i setninga – til dømes kva som er subjekt, og kva som er objekt. På norsk har vi restar av dette kasus-systemet i pronomena: • Eg slo deg. • Deg slo eg.
se m
pl
ar
Desse to setningane har den same meininga sjølv om rekkjefølga er ulik. Det er eg som slår, og du som blir slått, i begge, og det er bøyingsforma av pronomena som bestemmer meininga. Men det er berre med pronomen vi kan gjere det slik i setningane.
Setningsledd
se k
I syntaksen står nemninga setningsledd sentralt. Setningsledd utgjer delar av ei setning og kan vere samansette av eitt eller fleire ord. Vi brukar setningsledda til å seie noko om kva funksjon eit ord eller grupper av ord har i setninga som heilskap. I syntaksen studerer vi nemleg ikkje dei ulike orda kvar for seg, men som delar av ei setning. Du finn ei oversikt over setningsledda, og kva dei tyder, i tabellen nedanfor.
rd er
in g
setningsledd
(Y ƼRR WIXRMRKWPIHHIX WPMO
• Lisa slår Per. • Lisa slo Per. • Læraren ZMP slett ikkje KM elevane lekser.
Verbalet uttrykkjer handlinga i ei setning.
Du kan spørje: Kva er det som skjer?
Subjekt
• Lisa skal slå Per. • (IX JSVJIVHIPIKI ZʤVIX gjorde henne deprimert. • I dag er IK glad.
Subjektet viser kven eller kva som utfører verbalhandlinga.
Du kan spørje: Kven eller kva er det som + verbalet?
Direkte objekt
• Læraren vil slett ikkje gi elevane lekser. • Maria gav Hassan eit kyss.
Direkte objekt uttrykkjer det som handlinga i setninga er retta mot.
Du kan spørje: Kva eller kven var det + subjekt + verbal?
Døme
Verbal
Vu
Funksjon
Setningsledd
