Ð î ç ä ³ ë 1. Ô²ÇÈÊÀ ßÊ ÏÐÈÐÎÄÍÈ×À ÍÀÓÊÀ
§ 7. Ô²ÇÈ×Ͳ ÂËÀÑÒÈÂÎÑÒ² Ò²Ë Ó Ð²ÇÍÈÕ ÀÃÐÅÃÀÒÍÈÕ ÑÒÀÍÀÕ Âè âæå çíàºòå, ùî îäíà é òà ñàìà ðå÷îâèíà ìîæå ïåðåáóâàòè ó òðüîõ àãðåãàòíèõ ñòàíàõ — òâåðäîìó, ð³äêîìó ³ ãàçîïîä³áíîìó. Ïîÿñíèòè öå ìîæíà íà ï³äñòàâ³ óÿâëåíü ïðî ìîëåêóëÿðíó áóäîâó ðå÷îâèíè. Ìîëåêóëè ïåðåáóâàþòü ó ïîñò³éíîìó ðóñ³, ïðè÷îìó øâèäê³ñòü ¿õ ðóõó çàëåæèòü â³ä òåìïåðàòóðè. dz çðîñòàííÿì òåìïåðàòóðè ò³ë çá³ëüøóþòüñÿ é ïðîì³æêè ì³æ ìîëåêóëàìè. Ñèëè âçàºìî䳿 ì³æ ìîëåêóëàìè âèÿâëÿþòüñÿ ëèøå íà ìàëèõ â³äñòàíÿõ. Ó òâåðäèõ ò³ëàõ ìîëåêóëè ðîçì³ùåí³ äîñèòü ù³ëüíî. ßêùî â³äñòàíü ì³æ äâîìà ñóñ³äí³ìè ìîëåêóëàìè â³äïîâ³äຠðîçì³ðàì ìîëåêóë, òî ñèëè ïðèòÿãàííÿ é â³äøòîâõóâàííÿ çð³âíîâàæóþòü îäíà îäíó. ßêùî ç áóäü-ÿêèõ ïðè÷èí öÿ â³äñòàíü çìåíøóºòüñÿ, òî ñèëè â³äøòîâõóâàííÿ ³ ïðèòÿãàííÿ çðîñòàþòü. Ïðîòå ñèëè â³äøòîâõóâàííÿ çá³ëüøóþòüñÿ øâèäøå, í³æ ñèëè ïðèòÿãàííÿ, òîìó ñèëè â³äøòîâõóâàííÿ ïåðåâàæàòèìóòü ³ ìîëåêóëè íàìàãàòèìóòüñÿ ïîâåðíóòèñÿ äî ïîïåðåäíüîãî ïîëîæåííÿ. Íàâïàêè, ó ðàç³ çá³ëüøåííÿ â³äñòàí³ çìåíøóþòüñÿ ³ ñèëè ïðèòÿãàííÿ, ³ ñèëè â³äøòîâõóâàííÿ. Àëå ïåðø³ çìåíøóâàòèìóòüñÿ ïîâ³ëüí³øå, í³æ äðóã³. Îòæå, ïåðåâàæàòèìóòü ñèëè ïðèòÿãàííÿ. Íà ï³äñòàâ³ öüîãî ìîæíà ïîÿñíèòè, ÷îìó ï³ä ÷àñ ñòèñêàííÿ é ðîçòÿãóâàííÿ òâåðä³ ò³ëà íàìàãàþòüñÿ â³äíîâèòè ñâîþ ôîðìó. Ù³ëüíå ðîçì³ùåííÿ ìîëåêóë ³ àòîì³â ó òâåðäèõ ò³ëàõ çóìîâëþº âïîðÿäêîâàí³ñòü ¿õ âçàºìíîãî ðîçì³ùåííÿ. Çàòèñíåí³ ç óñ³õ áîê³â ñâî¿ìè ñóñ³äàìè, ìîëåêóëè òâåðäî¿ ðå÷îâèíè ìîæóòü ëèøå êîëèâàòèñÿ, çàëèøàþ÷èñü íà ì³ñöÿõ. Òîìó òâåðä³ ò³ëà äîáðå çáåð³ãàþòü ñâîþ ôîðìó òà îá’ºì. ¯õ ìàéæå íå ìîæíà ñòèñíóòè. Ó ðàç³ íàãð³âàííÿ òâåðäèõ ò³ë øâèäêîñò³ êîëèâàíü ìîëåêóë ³ â³äñòàí³ ì³æ íèìè çðîñòàþòü. Íàñòຠìîìåíò, êîëè âîíè âæå íå ìîæóòü óòðèìàòèñÿ ðàçîì ³, ïåðåì³ùóþ÷èñü íà ³íøå ì³ñöå, ñïðè÷èíþþòü ïîä³áíó âçàºìîä³þ âæå ç ³íøèìè äîâêîëèøí³ìè ìîëåêóëàìè. Çà ïåâíî¿ òåìïåðàòóðè òâåðäå ò³ëî, â ÿêîìó âñ³ ìîëåêóëè áóëè í³áè âèøèêóâàí³ ó ïåâíîìó ïîðÿäêó, ïåðåòâîðþºòüñÿ íà ð³äèíó. Ó ð³äèíàõ â³äñòàí³ ì³æ ìîëåêóëàìè íåíàáàãàòî á³ëüø³ çà ¿õí³ ðîçì³ðè. Ñèëè âçàºìî䳿 ì³æ íèìè ùå äîñèòü çíà÷í³. Ïðîòå êîæíà ç ìîëåêóë ðóõàºòüñÿ õàîòè÷íî. Òðîõè ïîêîëèâàâøèñü, ìîëåêóëè ïåðåñêàêóþòü íà ³íøå ì³ñöå. Âîíè ÷àñòî çì³íþþòü ñâîº ïîëîæåííÿ. Âíàñë³äîê ÷àñòèõ ïåðåì³ùåíü ìîëåêóëè â ð³-
38
