7 minute read
áóäîâó ðå÷îâèíè
by sloven
Ïðèïóùåííÿ Ëåâê³ïà òà Äåìîêð³òà ùîäî àòîì³â ÿê íàéìåíøèõ íåïîä³ëüíèõ ÷àñòèíîê, ç ÿêèõ ñêëàäàºòüñÿ íàâêîëèøí³é ñâ³ò, áóëè ðîçâèíóò³ Åï³êóðîì. Ñòàðîäàâí³ â÷åí³ ââàæàëè, ùî àòîìè íåçì³íí³, â³÷í³, â³äð³çíÿþòüñÿ îäèí â³ä ³íøîãî ôîðìîþ ³ ðîçì³ðîì. Ôîðìà àòîìà ³ñòîòíî âèçíà÷ຠâëàñòèâîñò³ ðå÷îâèí, ùî óòâîðþþòüñÿ. Àòîìè çíàõîäÿòüñÿ â áåçïåðåðâíîìó ðóñ³. Â÷åííÿ Äåìîêð³òà òà Åï³êóðà áóëî âèêëàäåíî ó ïîåì³ ðèìñüêîãî ïîåòà Ëóêðåö³ÿ Êàðà “Ïðî ïðèðîäó ðå÷åé”.
Ïðèïóùåííÿ öèõ ó÷åíèõ áóëè ëèøå çäîãàäàìè, ÿê³ íå ìàëè åêñïåðèìåíòàëüíèõ ï³äòâåðäæåíü. Òîìó áàãàòî ñòîë³òü ïàíóâàëî â÷åííÿ Àðèñòîòåëÿ, ÿêèé íå âèçíàâàâ ³ñíóâàííÿ àòîì³â. Ó ÷àñè ñåðåäíüîâ³÷÷ÿ àòîì³ñòè÷íå â÷åííÿ âçàãàë³ áóëî çàáîðîíåíå. Ó 1626 ð. ïàðèçüêèé ïàðëàìåíò ï³ä çàãðîçîþ ñìåðòíî¿ êàðè çàáîðîíèâ ïîøèðåííÿ â÷åííÿ ïðî àòîìè.
Ïðîòå óíàñë³äîê íàêîïè÷åííÿ åêñïåðèìåíòàëüíèõ ôàêò³â ³ íåìîæëèâîñò³ ¿õ ïîÿñíèòè ç ïîçèö³é Àðèñòîòåëÿ äåäàë³ á³ëüøå â÷åíèõ, ïî÷èíàþ÷è ç ÕV²²ñò., ïîâåðòàëèñÿ äî äóìêè ïðî òå, ùî ðå÷îâèíà ñêëàäàºòüñÿ ç îêðåìèõ ÷àñòèíîê. Ðîçâèâàþ÷è àòîì³ñòè÷íå â÷åííÿ, ôðàíöóçüêèé ó÷åíèé Ãàññåíä³ ä³éøîâ âèñíîâêó, ùî àòîìè ìîæóòü ñïîëó÷àòèñÿ é óòâîðþâàòè ÷àñòèíêè, ÿê³ â³í íàçâàâ ìîëåêóëàìè. Ïîäàëüøèé ðîçâèòîê àòîìíî-ìîëåêóëÿðíî¿ òåî𳿠áóäîâè ðå÷îâèíè ïîâ’ÿçàíèé ç ³ìåíàìè Ìèõàéëà Ëîìîíîñîâà, Äæîíà Äàëüòîíà, Äæåéìñà Ìàêñâåëà, Äìèòðà Ìåíäå뺺âà, Àëåíà Ïåððåíà, Åðíåñòà Ðåçåðôîðäà òà áàãàòüîõ ³íøèõ ó÷åíèõ. Â÷åííÿ ïðî àòîìíî-ìîëåêóëÿðíó áóäîâó ðå÷îâèíè ´ðóíòóºòüñÿ íà òðüîõ ïîëîæåííÿõ:
Ùî äຠçìîãó ïðèéíÿòè ö³ ïîëîæåííÿ? ßê ìîæíà äîâåñòè ¿õ ñïðàâåäëèâ³ñòü? Çâè÷àéíî, öå ðåçóëüòàòè ñïîñòåðåæåíü ³ äîñë³äè.
Ó ñêëÿíó òðóáêó ç âíóòð³øí³ì ä³àìåòðîì 5—7ìì ³ çàâäîâæêè 25—30ñì, çàïàÿíó ç îäíîãî áîêó, íàëëºìî òðîõè ìåí-
1.Óñ³ ò³ëà ñêëàäàþòüñÿ ç äóæå ìàëèõ ÷àñòèíîê: àòîì³â ³ ìîëåêóë. ̳æ íèìè º ïðîì³æêè. 2.Ìîëåêóëè áåçïåðåðâíî ðóõàþòüñÿ. 3.̳æ ìîëåêóëàìè ³ñíóº âçàºìíå ïðèòÿãàííÿ ³ â³äøòîâõóâàííÿ.
øå í³æ äî ïîëîâèíè âîäè, à ïîò³ì (îáåðåæíî) ñò³ëüêè ñàìî ï³äôàðáîâàíîãî çåëåíêîþ ñïèðòó. Ñïèðò ëåãøèé çà âîäó, òîìó â³í çíàõîäèòüñÿ íàä âîäîþ. Ó òðóáö³ âèäíî ÷³òêó ìåæó ïîä³ëó ì³æ ð³äèíàìè. Ïîçíà÷èìî âåðõí³é ð³âåíü ñïèðòó ó òðóáö³ (âåðõíþ ìåæó çàãàëüíîãî ñòîâï÷èêà ð³äèí). Çàêðèºìî ïàëüöåì îòâ³ð òðóáêè é åíåðã³éíî ïåðåì³øàºìî ð³äèíè, ñòðóñèâøè ê³ëüêà ðàç³â òðóáêó. Âèÿâèëîñÿ, ùî ¿õ çàãàëüíèé îá’ºì çìåíøèâñÿ. Âåðõí³é ð³âåíü ñóì³ø³ ñïèðòó ³ âîäè ñòàâ íèæ÷èì. Öå í³áè 1 + +1 < 2!
Ðåçóëüòàò äîñë³äó ìîæíà ïîÿñíèòè òèì, ùî ðå÷îâèíèñêëà-
äàþòüñÿ ç îêðåìèõ ÷àñòèíîê (ìîëåêóë), ì³æ ÿêèìè º ïðî-
ì³æêè. Ìîëåêóëè ð³çíèõ ðå÷îâèí ð³çí³. ϳä ÷àñ çì³øóâàííÿ ìîëåêóëè îäí³º¿ ðå÷îâèíè ðîçòàøîâóþòüñÿ ó ïðîì³æêàõ ì³æ ìîëåêóëàìè ³íøî¿. Öèì ³ ïîÿñíþºòüñÿ çìåíøåííÿ çàãàëüíîãî îá’ºìó ñóì³ø³.
Çìîäåëþâàòè ïåðåì³øóâàííÿ ð³çíèõ ðå÷îâèí ìîæíà òàê. ³çüì³òü ñêëÿíêó íåïîäð³áíåíîãî ãîðîõó òà ñêëÿíêó ïøîíà. Ó ïðîçîðó ï³âë³òðîâó ïëàñòèêîâó ïëÿøêó âèñèïòå ñïî÷àòêó ãîðîõ (ùîá ëåãøå áóëî íàñèïàòè, øèéêó ïëÿøêè ìîæíà çð³çàòè ãîñòðèì íîæåì), à ïîò³ì îáåðåæíî ïøîíî. Ðîçð³âíÿéòå éîãî ïîâåðõíþ ³ ïîçíà÷òå ¿¿ ð³âåíü íà ñò³íö³ ïîñóäèíè ìàðêåðîì. Îòâ³ð ïëÿøêè çàêðèéòå êðèøêîþ àáî äîëîíåþ ³ ê³ëüêà ðàç³â ñòðóñ³òü ¿¿. Âè ïîì³òèòå, ùî ð³âåíü ñóì³ø³ â ïëÿøö³ çíèçèâñÿ: ïøîíî ïðîíèêëî ì³æ ãîðîøèíàìè ³ çàïîâíèëî ïðîì³æêè ì³æ íèìè.
³çüìåìî ìåòàëåâó êóëüêó, ï³äâ³øåíó íà ëàíöþæêó, ³ ìåòàëåâå ê³ëüöå ç ðó÷êîþ. Êóëüêà ëåãêî ïðîõîäèòü êð³çü ê³ëüöå (ìàë.1.20, à). Íàãð³ºìî êóëüêó çà äîïîìîãîþ ñïèðò³âêè ³ ñïðîáóºìî ïðîïóñòèòè ¿¿ ÷åðåç ê³ëüöå. Âîíà íå çìîæå ïðîéòè êð³çü ê³ëüöå ³ çàëèøèòüñÿ íà íüîìó (ìàë.1.20, á). ×åðåç äåÿêèé ÷àñ âîíà, îõîëîíóâøè, âèïàäå ç îòâîðó ê³ëüöÿ ³ ïîâèñíå íà ëàíöþæêó. Öå ìîæíà ïîÿñíèòè òèì, ùî âíàñë³äîê íàãð³âàííÿ
Ìàë.1.20
à á Ìàë.1.21
ïðîì³æêè ì³æ ìîëåêóëàìè çá³ëüøóþòüñÿ, çóìîâëþþ÷è çá³ëüøåííÿ ðîçì³ð³â ò³ë.
Ñó÷àñí³ åëåêòðîíí³ ì³êðîñêîïè òà ³îíí³ ïðîåêòîðè äàþòü çìîãó îòðèìóâàòè ôîòîãðàô³¿ ìîëåêóë ³ ç’ÿñîâóâàòè, ÿê âîíè ðîçì³ùåí³ â ðå÷îâèíàõ.
Ðóõ ìîëåêóë. Ó 1827 ð. àíãë³éñüêèé áîòàí³ê Ðîáåðò Áðîóí çà äîïîìîãîþ ì³êðîñêîïà äîñë³äæóâàâ êðàïëèíó âîäè, â ÿê³é çíàõîäèâñÿ ïèëîê ðîñëèí. ³í ñïîñòåð³ã, ùî ÷àñòèíêè ïèëêó ðóõàþòüñÿ, ïîñò³éíî çì³íþþ÷è íàïðÿìîê ðóõó, êîëèâàþòüñÿ é îáåðòàþòüñÿ. Ðóõ ÷àñòèíîê í³ íà ìèòü íå ïðèïèíÿºòüñÿ. Ìåíø³ ÷àñòèíêè ïåðåì³ùóþòüñÿ øâèäøå, á³ëüø³— “òàíöþþòü” íà ì³ñö³. ×è íå æèâ³ öå ³ñòîòè? Ïåðø í³æ çàÿâèòè ïðî â³äêðèòòÿ íîâèõ æèâèõ îðãàí³çì³â, ñë³ä äîáðå âñå ïåðåâ³ðèòè. Ð.Áðîóí ðîçòèðຠíà ïèë ñ³ðêó, ïîò³ì êàì³ííÿ, àëå åôåêò òîé ñàìèé. Îòæå, áóäü-ÿê³ ì³êðîñêîï³÷í³ ÷àñòèíêè â ð³äèí³ õàîòè÷íî ðóõàþòüñÿ. ϳçí³øå öå ÿâèùå âèÿâèëè é äëÿ ÷àñòèíîê, ÿê³ ì³ñòÿòüñÿ ó ãàç³. Òàê ñàìî, íàïðèêëàä, ïîâîäÿòü ñåáå ÷àñòèíêè äèìó â ïîâ³òð³. Ç ï³äâèùåííÿì òåìïåðàòóðè ðóõ ÷àñòèíîê ñòຠøâèäøèì. Ó÷åíèì çíàäîáèëîñÿ 80ðîê³â, ùîá ïîÿñíèòè öå ÿâèùå, ÿêå áóëî íàçâàíî áðîóí³âñüêèé ðóõ.
À ÷è çàìèñëþâàëèñÿ âè, ÷îìó çàïàõ êâ³ò³â, ïðîëèòî¿ ïàõó÷î¿ ð³äèíè àáî ñòðàâè, ÿêà âàðèòüñÿ íà ïëèò³, ìè â³ä÷óâàºìî íàâ³òü íà â³äñòàí³? Çàëèâøè îêðîïîì ÷àé, ìè âæå çà ê³ëüêà õâèëèí ìàºìî ïàõó÷èé çîëîòàâèé íàï³é. Âîäà, â ÿêó çàíóðèëè ïàêåòèê ç ÷àºì, íàâ³òü áåç ïîì³øóâàííÿ, ñïî÷àòêó çíèçó, à ÷åðåç ïåâíèé ÷àñ ³ â óñüîìó îá’ºì³ íàáóâຠêîëüîðó. Âè âæå, î÷åâèäíî, çäîãàäàëèñÿ, ùî áðîóí³âñüêèé ðóõ, ïîøèðåííÿ çàïà-
õ³â, ðîç÷èíåííÿ öóêðó ³ çàâàðþâàííÿ ÷àþ ïîâ’ÿçàí³ ç ðóõîì ìîëåêóë, ç ÿêèõ ñêëàäàþòüñÿ ðå÷îâèíè.
Ó çâè÷àéíèé ì³êðîñêîï ïîáà÷èòè ìîëåêóëè íå ìîæíà. Ïðîòå äîáðå âèäíî ìàëåíüê³, àëå â äåñÿòêè ðàç³â á³ëüø³ çà ìîëåêóëó, íåðîç÷èíí³ ÷àñòèíêè ïèëêó àáî ôàðáè, ùî º â ð³äèí³ (ìàë.1.21, à). Ðóõ öèõ ÷àñòèíîê ïîÿñíþºòüñÿ óäàðàìè ìîëåêóë ð³äèíè, ÿêèõ âîíè çàçíàþòü ³ç ð³çíèõ áîê³â (ìàë.1.21, á). Óÿâ³òü ñîá³ ãðàâö³â ó ì’ÿ÷, ÿêèé ó 10, à òî é ó 100 ðàç³â á³ëüøèé çà íèõ. Ãðàâö³â áàãàòî. Âîíè ïî ê³ëüêà ÷îëîâ³ê á’þòü ïî íüîìó ç ð³çíèõ áîê³â îäíî÷àñíî. Ç ÿêîãî áîêó ìåíøå óäàð³â, òóäè é ïîëåòèòü ì’ÿ÷. Áðîóí³âñüêèé ðóõ ÷àñòèíîê âèíèêຠâíàñë³äîê ¿õ ñï³âóäàð³â ç ìîëåêóëàìè ð³äèí ³ ãàç³â, ÿê³ õàîòè÷íî (áåçëàäíî) ðóõàþòüñÿ.
Ïîøèðåííÿ çàïàõ³â, çàâàðþâàííÿ ÷àþ, çàáàðâëåííÿ ð³äèíè, ðîç÷èíåííÿ öóêðó º ïðîÿâîì ÿâèùà äèôó糿. Äèôóç³ÿ— öå ïðîíèêíåííÿ ìîëåêóë îäí³º¿ ðå÷îâèíè ó ïðîì³æêè ì³æ ìîëåêóëàìè ³íøî¿. Âè çíàºòå, ùî çàïàõè äîñèòü øâèäêî ïîøèðþþòüñÿ íà çíà÷í³ â³äñòàí³. Ùîá çàáàðâëåííÿ âîäè ñòàëî ð³âíîì³ðíèì, áåç ¿¿ ïåðåì³øóâàííÿ, ïîòð³áíî çíà÷íî á³ëüøå ÷àñó. ×îìó äèôóç³ÿ â ãàçàõ â³äáóâàºòüñÿ çíà÷íî øâèäøå, í³æ ó ð³äèíàõ? À òîìó, ùî â ãàçàõ ïðîì³æêè ì³æ ìîëåêóëàìè âåëèê³ é ìîëåêóëè ãàçó øâèäêî ðóõàþòüñÿ.
Ó ð³äèíàõ ìîëåêóëè ðîçì³ùåí³ ù³ëüíî, ìîâ ëþäè â àâòîáóñ³ ó “ãîäèíè ï³ê”. Òîìó ìîëåêóëàì ñë³ä äîáðå “ïîøòîâõàòèñÿ”, ùîá ïåðåì³ñòèòèñÿ íà ³íøå ì³ñöå. Øâèäê³ñòü áåçëàäíîãî ðóõó ìîëåêóë ó ð³äèíàõ çíà÷íî ìåíøà, í³æ ó ãàçàõ, óíàñë³äîê ÷îãî äèôóç³ÿ â íèõ â³äáóâàºòüñÿ çíà÷íî ïîâ³ëüí³øå. Öå äîáðå ³ëþñòðóº ìàë. 1.22, íà ÿêîìó çîáðàæåíî òðè ñêëÿíêè ç îêðîïîì,
Ìàë.1.22
â ÿê³ âì³ùåíî ïàêåòèêè ç ÷àºì; çîáðàæåííÿ îäåðæàí³ ç ³íòåðâàëîì ó ê³ëüêà õâèëèí.
Äèôóç³ÿ ìîæå â³äáóâàòèñÿ íàâ³òü ó òâåðäèõ ò³ëàõ, äå ìîëåêóëè “óïàêîâàí³” ùå ù³ëüí³øå, í³æ ó ð³äèí³, ³ ó ïåâíîìó ïîðÿäêó. Öå ï³äòâåðäæåíî äîñë³äàìè. Äîáðå â³äøë³ôîâàí³ çîëîòó ³ ñâèíöåâó ïëàñòèíêè ïîêëàëè îäíó íà îäíó, ñòèñíóëè é çàëèøèëè íà ê³ëüêà ðîê³â. ×åðåç ï’ÿòü ðîê³â ç’ÿñóâàëîñÿ, ùî âîíè çðîñëèñÿ. Ðåçóëüòàòè ïîäàëüøèõ äîñë³äæåíü ç âèêîðèñòàííÿì õ³ì³÷íîãî àíàë³çó ïîêàçàëè, ùî íà îäèí ì³ë³ìåòð çîëîòî ïðîíèêëî â ñâèíöåâó ïëàñòèíêó, à ñâèíåöü— ó çîëîòó.
Äèôóç³ÿ â³ä³ãðຠâàæëèâó ðîëü ó æèòò³ ëþäåé, òâàðèí ³ ðîñëèí. Óíàñë³äîê äèôó糿 ï³ä ÷àñ äèõàííÿ êèñåíü ç ïîâ³òðÿ ïðîíèêຠâ îðãàí³çìè ëþäåé ³ òâàðèí, à çâ³äòè âèä³ëÿºòüñÿ âóãëåêèñëèé ãàç. Çàâäÿêè äèôó糿 ïîæèâí³ ðå÷îâèíè íàäõîäÿòü äî êë³òèí æèâèõ îðãàí³çì³â, ï³äòðèìóþ÷è ¿õ æèòòºä³ÿëüí³ñòü.
Âçàºìîä³ÿ ìîëåêóë. ßêùî ò³ëà ñêëàäàþòüñÿ ç îêðåìèõ ÷àñòèíîê, ÿê³ ðóõàþòüñÿ, òî ÷îìó âîíè ìîæóòü çáåð³ãàòè ñâîþ ôîðìó òà îá’ºì? ×îìó, ùîá ðîç³ðâàòè íèòêó àáî çëàìàòè ïàëè÷êó, ñë³ä äîêëàñòè çóñèëü? Çóñèëëÿ ïîòð³áí³ é òîä³, êîëè ìè õî÷åìî ðîçòÿãíóòè øìàòî÷îê ãóìè.
Çàíóðòå ó âîäó ñêëÿíó ïëàñòèíêó. Âèéíÿâøè ¿¿, ïîáà÷èòå, ùî âîíà âêðèòà êðàïëÿìè âîäè. Öå ñâ³ä÷åííÿ òîãî, ùî ì³æ ìîëåêóëàìè ³ñíóþòü ñèëè ïðèòÿãàííÿ, ÿê³ ä³þòü íà äóæå ìàëèõ â³äñòàíÿõ, çîêðåìà òàêèõ, ÿê ðîçì³ðè ñàìèõ ìîëåêóë. Òîìó çëàìàí³ ðå÷³ íå ìîæíà â³äíîâèòè, ñòóëèâøè ¿õí³ ÷àñòèíè. Íåð³âíîñò³ íå äàþòü çìîãè íàáëèçèòèñÿ çíà÷í³é ê³ëüêîñò³ ìîëåêóë íà ïîòð³áíó â³äñòàíü. Ïðîòå ÿêùî äâà øìàòî÷êè ïëàñòèë³íó ïðèòèñíóòè îäèí äî îäíîãî, âîíè ç’ºäíàþòüñÿ. ßêùî ïðèòèñíóòè îäèí äî îäíîãî ñâ³æèìè çð³çàìè äâà ñâèíöåâ³ öèë³íäðèêè, òî âîíè òàêîæ çëèïíóòüñÿ; äî íèõ íàâ³òü ìîæíà áóäå ïðè÷åïèòè âàíòàæ ìàñîþ ó ê³ëüêà ê³ëîãðàì³â (ìàë.1.23).
Ìàë.1.23 Ìàë.1.24
Äëÿ òî÷íèõ âèì³ðþâàíü ó òåõí³ö³ âèêîðèñòîâóþòü ïëèòêè Éîãàíñîíà. ¯õí³ ïîâåðõí³ â³äïîë³ðîâàí³ òàê, ùî ïðè ç’ºäíàíí³ âîíè “ïðèëèïàþòü” îäíà äî îäíî¿ (ìàë.1.24).
Ñïðîáóéòå ñòèñíóòè ãóìêó, ÿêîþ âè êîðèñòóºòåñÿ äëÿ ñòèðàííÿ íàïèñ³â îë³âöåì. ³ä÷óâàºòå îï³ð? Çàêðèéòå îòâ³ð ó íàñîñ³ â³ä âåëîñèïåäà òà íàòèñí³òü íà ðó÷êó. Ïðè öüîìó ïîòð³áíî äîêëàñòè çóñèëü, ùîá ñòèñíóòè ïîâ³òðÿ, ÿêå ì³ñòèòüñÿ â íüîìó. ßêùî â³äïóñòèòè ñòèñíåíèé ì’ÿ÷, øìàòî÷îê ãóìè àáî ç³ãíóòó ë³í³éêó, âîíè â³äíîâëÿòü ñâîþ ïîïåðåäíþ ôîðìó.
Ìîëåêóëè, ç ÿêèõ ñêëàäàþòüñÿ ò³ëà, íå ëèøå ïðèòÿãóþòüñÿ ì³æ ñîáîþ, à é â³äøòîâõóþòüñÿ.
ÇÀÏÈÒÀÍÍß ÒÀ ÇÀÂÄÀÍÍß
1. ßê³ ÿâèùà ñâ³ä÷àòü ïðî òå, ùî ìîëåêóëè õàîòè÷íî ðóõàþòüñÿ? 2. Ùî òàêå áðîóí³âñüêèé ðóõ? 3. Ùî òàêå äèôóç³ÿ? 4. ×îìó äèôóç³ÿ òà áðîóí³âñüêèé ðóõ ïðèñêîðþþòüñÿ ç ï³äâèùåííÿì òåìïåðàòóðè? 5. Íàâåä³òü ïðèêëàäè, ÿê³ ñâ³ä÷àòü, ùî ì³æ ìîëåêóëàìè ä³þòü ñèëè ïðèòÿãàííÿ ³ â³äøòîâõóâàííÿ. 6.Íà ÿêèõ â³äñòàíÿõ ì³æ ìîëåêóëàìè âèÿâëÿþòüñÿ ö³ ñèëè? 7. ³çüì³òü äâà íåâåëèêèõ öâÿõè, ï’ÿòèêîï³éêîâó ìîíåòó ³ äîùå÷êó. Çàáèéòå öâÿõè â äîùå÷êó òàê, ùîá ìîíåòà âïðèòóë, àëå â³ëüíî ïðîõîäèëà ì³æ íèìè. Ïîòð³òü ìîíåòó îá äîøêó, ùîá âîíà äîáðå íàãð³ëàñÿ, ³ ñïðîáóéòå ïðîòèñíóòè ¿¿ ì³æ öâÿõàìè. Çàëèøòå ìîíåòó íà 2—3 õâ ³ çíîâó ñïðîáóéòå ïðîòèñíóòè ¿¿ ì³æ öâÿõàìè. Ïîÿñí³òü ðåçóëüòàò äîñë³äó. 8. ³çüì³òü ãîäèííèê, ñòàíüòå â îäíîìó ê³íö³ ê³ìíàòè ³ ïîïðîñ³òü áóäü-êîãî ç âàøî¿ ñ³ì’¿ êàïíóòè íà áëþäå÷êî â ³íøîìó ê³íö³ ê³ìíàòè ê³ëüêà êðàïåëü îäåêîëîíó àáî ³íøèõ ïàðôóì³â. ×åðåç ÿêèé ïðîì³æîê ÷àñó âè â³ä÷óºòå ¿õí³é çàïàõ?
