10. ²ñòîðè÷íèé õàðàêòåð ô³çè÷íîãî çíàííÿ

§10. ²ÑÒÎÐÈ×ÍÈÉ ÕÀÐÀÊÒÅÐ Ô²ÇÈ×ÍÎÃÎ ÇÍÀÍÍß

Ô³çèêà ÿê íàóêà íå ëèøå çàäîâîëüíÿº ïîòðåáè ëþäèíè ùîäî ï³çíàííÿ íàâêîëèøíüîãî ñâ³òó. Ðîçâèòîê ô³çèêè íàáóâ ³ñòîòíîãî íàóêîâî-òåõí³÷íîãî ïðîãðåñó. Ìè âæå çâèêëè äî áëàã öèâ³ë³çàö³¿ ³ ñïðèéìàºìî ÿê íàëåæíå òåëåáà÷åííÿ, ðàä³î, ìîá³ëüí³ òåëåôîíè ³ ïåðñîíàëüí³ êîìï’þòåðè, ïîâ³äîìëåííÿ ïðî ÷åðãîâ³ çàïóñêè êîñì³÷íèõ êîðàáë³â ³ ì³æïëàíåòíèõ ñòàíö³é.

Ëþäñòâî çàðîäèëîñÿ íà Çåìë³ ïîíàä 400òèñ. ð. äî íå. Ðîçâèòîê ëþäñòâà íà øëÿõó äî ïðîãðåñó ìîæíà óÿâèòè ÿê ìàðàôîíñüêó äèñòàíö³þ, êîæíîìó ê³ëîìåòðó ÿêî¿ â³äïîâ³äຠ10 òèñ. ðîê³â ³ñòî𳿠ëþäñòâà. Ïî÷àòîê ³ á³ëüøà ÷àñòèíà äèñòàíö³¿ ïðîëÿãàþòü ÷åðåç íåçàéìàí³ ë³ñè é áåçäîð³ææÿ. Ìè ìàéæå í³÷îãî íå çíàºìî ïðî öåé ïåð³îä. Ëèøå íà 40-ìó ê³ëîìåòð³ äèñòàíö³¿ ìîæíà ïîì³òèòè êàì’ÿí³ çíàðÿääÿ ïðàö³, ïå÷åðí³ ìàëþíêè— ïåðø³ îçíàêè ëþäñüêî¿ êóëüòóðè òà îçíàêè çåìëåðîáñòâà.

Òðåáà ïîäîëàòè ùå 600 ìåòð³â. Íà øëÿõó ïî÷èíàþòü òðàïëÿòèñÿ íåçãðàáí³ â³çêè íà êîëåñàõ. ×åðåç 300 ìåòð³â äîðîãà ïðîõîäèòü ïîâç ºãèïåòñüê³ ï³ðàì³äè. Çà 200 ìåòð³â äî ô³í³øó ìàðàôîíö³â â³òຠô³ëîñîô Àðèñòîòåëü. ³í ùîéíî çàâåðøèâ ñâîþ ïðàöþ “Ô³çèêà”.

Äàë³ íà óçá³÷÷³ ñòîÿòü âåëè÷í³ õðàìè. Ïåðåä âõîäîì äî îäíîãî ç íèõ ñïàëàõóº æåðòîâíèé âîãîíü. Ïàðàô³ÿíè âðàæåí³ äèâîì: äâåð³ õðàìó ñàì³ â³ä÷èíÿþòüñÿ. Öå Ãåðîí ñêîíñòðóþâàâ ïåðø³ àâòîìàòè÷í³ ïðèñòðî¿. Íà âóëèö³ ì³ñòà ѳðàêóçè ìàðàôîíö³â âèãóêîì “Åâðèêà!” çóñòð³÷ຠÀðõ³ìåä. ³í ùîéíî â³äêðèâ çàêîí ïëàâàííÿ ò³ë.

Îñòàíí³ 50 ìåòð³â. Ïðîá³ãàþ÷è ïîâç áóä³âëþ ñóäó ³íêâ³çèö³¿, ìàðàôîíö³ ÷óþòü ñëîâà Ãàë³ëåÿ: “À âñå æ âîíà êðóòèòüñÿ!”

Çàëèøèëîñÿ ëèøå 15 ìåòð³â! Âîíè ïî÷èíàþòüñÿ ïðè ñâ³òë³ ãàçîâèõ ë³õòàð³â ï³ä ãóðê³ò ïàðîâèõ ìàøèí. Îñòàíí³ ï’ÿòü ìåòð³â ñâ³òëî çàëèâຠäîðîãó ð³çíîêîëüîðîâèìè áàðâàìè, ïîâç ïðîíîñÿòüñÿ àâòîìîá³ë³, ó ïîâ³òð³ øèðÿþòü ë³òàëüí³ àïàðàòè. Çàâåðøàëüí³ êðîêè ìàðàôîíö³â äåìîíñòðóþòüñÿ íà âåëè÷åçíèõ åêðàíàõ. Á³ãóí³â çàñë³ïëþþòü ôîòîñïàëàõè, â óñ³ êóòî÷êè Çåìë³ ìèòòºâî ïåðåäàºòüñÿ çâ³ñòêà ïðî ïåðåìîæö³â.

Ìàë.1.55 Ìàë.1.56

Ó ïðîöåñ³ æèòòºä³ÿëüíîñò³ ëþäñòâî çáàãà÷óâàëîñÿ çíàííÿìè ³ íàìàãàëîñÿ âèêîðèñòàòè ¿õ äëÿ ïîë³ïøåííÿ óìîâ ñâîãî æèòòÿ. Íèí³ ìè æèâåìî ó ñâ³ò³ òåõí³êè: ñâ³ò³, ñòâîðåíîìó ðóêàìè ëþäèíè çàâäÿêè ðîçâèòêó ô³çèêè.

Ïîÿâà ïðîìèñëîâîãî âèðîáíèöòâà ñïðè÷èíèëà ïîòðåáó â åôåêòèâí³øèõ ³ íàä³éí³øèõ ìåõàí³çìàõ, íà â³äì³íó â³ä òèõ, ÿê³ ïðèâîäèëèñÿ â ä³þ ëþäüìè, òâàðèíàìè, âîäîþ, â³òðîì ÷è çàëåæàëè â³ä ïîãîäíèõ óìîâ. Çîêðåìà, äîñë³äæåííÿ òåïëîâèõ ÿâèù ñïðèÿëî øâèäêîìó âäîñêîíàëåííþ òåïëîâèõ äâèãóí³â. Âèíàéäåí³ ó ÕVIIñò. ïàðîâ³ ìàøèíè ñòàëè îñíîâíèìè äâèãóíàìè. Ó Õ²Õñò. âîíè íàäàâàëè ðóõó âåðñòàòàì, êîðàáëÿì, ïîòÿãàì (ìàë.1.55), àâòîìîá³ëÿì (ìàë.1.56) òà àåðîïëàíàì.

Äîñë³äæåííÿ â ãàëóç³ åëåêòðîìàãíåòèçìó ïðèâåëè äî âèíèêíåííÿ é ðîçâèòêó åëåêòðîòåõí³êè. Ó Õ²Õñò. áóëî âèíàéäåíî ïåðø³ åëåêòðè÷í³ îñâ³òëþâà÷³ òà åëåêòðîäâèãóíè, òåëåôîí ³ ðàä³î.

Ùå á³ëüø âðàæàþ÷èìè òåìïàìè ðîçâèâàëèñÿ íàóêà ³ òåõí³êàâ ÕÕñò. Ñòâîðåííÿ åëåêòðîííî¿ ³ êâàíòîâî¿ òåîð³é, ï³çíàííÿ áóäîâè àòîìà çóìîâèëî ðîçâèòîê åëåêòðî- òà ðàä³îòåõí³êè, åëåêòðîí³êè. Ëþäñòâî îòðèìàëî ð³çíîìàí³òíó ïîáóòîâó òåõí³êó, òåëåáà÷åííÿ, íàä³éí³ òà êîìïàêòí³ çàñîáè çâ’ÿçêó (ìàë.1.57), ÿê³ äàþòü çìîãó ñï³ëêóâàòèñÿ íà áóäü-ÿêèõ â³äñòàíÿõ. Øâèäêî âäîñêîíàëþºòüñÿ åëåêòðîííî-îá÷èñëþâàëüíà òåõí³êà, çîêðåìà ì³êðîÅÎÌ (ìàë.1.58). Ç’ÿâèëèñÿ íîâ³ òèïè òðàíñïîðòíèõ çàñîá³â: ñóäíà íà ï³äâîäíèõ êðèëàõ ³ ïîâ³òðÿíèõ

64

Ìàë.1.57 Ìàë.1.58

Ìàë.1.59 Ìàë.1.60

ïîäóøêàõ (ìàë.1.59), ïîòÿã íà ìàãí³òíèõ ï³äâ³ñêàõ òà ìîíîðåéêîâ³ äîðîãè (ìàë.1.60), ÿê³ çàáåçïå÷óþòü øâèäêå ïåðåì³ùåííÿ ïàñàæèð³â ³ âàíòàæ³â.

Ó ñåðåäèí³ ÕÕñò. çàâäÿêè äîñë³äæåííÿì áóäîâè àòîì³â ³ àòîìíèõ ÿäåð ç’ÿâëÿºòüñÿ íîâà ãàëóçü— àòîìíà åíåðãåòèêà. Ïàðîâ³ ìàøèíè ñòàþòü ìóçåéíèìè åêñïîíàòàìè, ïîñòóïèâøèñü ì³ñöåì ëåãêèì òà åôåêòèâíèì äâèãóíàì âíóòð³øíüîãî çãîðÿííÿ, åëåêòðîäâèãóíàì, ãàçîâèì òóðá³íàì, ðàêåòíèì äâèãóíàì òà ³í.

Óñï³õè â äîñë³äæåíí³ áóäîâè ðå÷îâèíè äàëè çìîãó îòðèìàòè íîâ³ ìàòåð³àëè ç íàïåðåä çàäàíèìè âëàñòèâîñòÿìè, âèíàéòè

Ìàë.1.61 Ìàë.1.62

ëàçåðè. Íèí³ ëàçåðè ïðàöþþòü ó áàãàòüîõ ãàëóçÿõ íàóêè ³ âèðîáíèöòâà. Çà ¿õ äîïîìîãîþ îáðîáëÿþòü íàéòâåðä³ø³ ìàòåð³àëè, âèì³ðþþòü ðîçì³ðè äåòàëåé òà âèçíà÷àþòü â³äñòàí³ äî êîñì³÷íèõ îá’ºêò³â, ¿õ âèêîðèñòîâóþòü ÿê õ³ðóðã³÷í³ ñêàëüïåë³, îñâ³òëþâàëüí³ ïðèëàäè, äëÿ ç÷èòóâàííÿ ³ çáåðåæåííÿ ³íôîðìàö³¿, íàïðèêëàä íà êîìïàêò-äèñêàõ (ìàë.1.61). 12 êâ³òíÿ 1961 ð. â³äáóâñÿ ïåðøèé, ï³ëîòîâàíèé Þ. Ãàãàð³íèì (ìàë.1.62), ïîë³ò êîñì³÷íîãî êîðàáëÿ. Íèí³ íàâêîëî Çåìë³ êðóæëÿþòü ñîòí³ øòó÷íèõ ñóïóòíèê³â, âèêîðèñòîâóþ÷è äàí³ ç ÿêèõ, º ìåòåîðîëîãè ïðîãíîçóþòü ïîãîäó, ãåîëîãè øóêàþòü êîðèñí³ êîïàëèíè, ìîðÿêè ³ ëüîò÷èêè òî÷íî âèçíà÷àþòü ñâîº ì³ñöåçíàõîäæåííÿ. Çàâäÿêè ñóïóòíèêàì ìîæíà âñòàíîâèòè ðàä³î-, òåëåôîííèé ³ òåëåâ³ç³éíèé çâ’ÿçîê ³ç áóäü-ÿêèì ì³ñòîì ïëàíåòè, çä³éñíþâàòè ðÿòóâàëüí³ îïåðàö³¿ òà ³í.

Óíàñë³äîê ðîçâèòêó òåõí³êè ïåðåä ô³çèêîþ ïîñòàþòü íîâ³ çàâäàííÿ, ðîçøèðþþòüñÿ ìîæëèâîñò³ äëÿ ïîäàëüøîãî ï³çíàííÿ ïðèðîäè, âèíèêàþòü ïåðåäóìîâè äëÿ âèíàéäåííÿ íîâèõ òî÷íèõ ³ ÷óòëèâèõ ïðèëàä³â äëÿ ô³çè÷íèõ äîñë³äæåíü.

Ñüîãîäåííÿ íåìîæëèâî óÿâèòè áåç ðàä³î, ê³íî, òåëåáà÷åííÿ, åëåêòðîííèõ ìóçè÷íèõ ³íñòðóìåíò³â, êîìï’þòåðíî¿ òåõí³êè. Îòæå, ô³çèêà âïëèâຠòàêîæ íà ðîçâèòîê êóëüòóðè ñóñï³ëüñòâà.

Ïðîòå øèðîêå âèêîðèñòàííÿ òåõí³êè ï³äâèùóº âèìîãè ³ äî ëþäåé, ÿê³ íåþ êîðèñòóþòüñÿ. ×åðåç íåçíàííÿ çàêîí³â ô³çèêè, íà ÿêèõ áàçóþòüñÿ ïðèíöèïè 䳿 ìàøèí, ïðèñòðî¿â ³ ïðèëàä³â, ç ÿêèìè ïîñò³éíî ìàºìî ñïðàâó íà âèðîáíèöòâ³ òà ó ïîâñÿêäåííîìó æèòò³, ìîæóòü âèíèêíóòè íåïåðåäáà÷óâàí³ íàñë³äêè. Òàê, äîñ³ â³ä÷óòíèìè º íàñë³äêè àâà𳿠íà ×îðíîáèëüñüê³é àòîìí³é ñòàíö³¿— ðåçóëüòàò ïîìèëîê ïåðñîíàëó ³ êîíñòðóêòîð³â. Âè ìàºòå çíàòè ³ ïàì’ÿòàòè, ùî íå ìîæíà ïåðåá³ãàòè äîðî-