§ 5. Ïî÷àòêîâ³ â³äîìîñò³ ïðî áóäîâó ðå÷îâèíè
§ 5. ÏÎ×ÀÒÊβ ²ÄÎÌÎÑÒ² ÏÐÎ ÁÓÄÎÂÓ ÐÅ×ÎÂÈÍÈ. ÀÒÎÌÈ ² ÌÎËÅÊÓËÈ Âèíèêຠïèòàííÿ: ç ÷îãî æ ñêëàäàºòüñÿ ðå÷îâèíà? Ïðîòÿãîì òèñÿ÷ ðîê³â ó÷åí³ çàäóìóâàëèñÿ íàä öèì ïèòàííÿì. Ïîíàä 2500 ðîê³â òîìó äàâíüîãðåöüêèé ó÷åíèé Äåìîêð³ò çðîáèâ ïðèïóùåííÿ, ùî âñ³ ðå÷îâèíè ñêëàäàþòüñÿ ç íàéäð³áí³øèõ ÷àñòèíîê — àòîì³â (â³ä ãðåö. àòîì — íåïîä³ëüíèé), ÿê³ âæå íåìîæëèâî ïîä³ëèòè íà ìåíø³ ÷àñòèíêè. Óïåðøå ïîáà÷èòè îêðåì³ àòîìè â÷åíèì âäàëîñÿ ëèøå ó äðóã³é ïîëîâèí³ ÕÕ ñò. çà äîïîìîãîþ åëåêòðîííîãî ì³êðîñêîïà. Íà ìàë. 1.17 íàâåäåíî ôîòîãðàô³þ àòîì³â çîëîòà. ßê áà÷èìî, ò³ëà ëèøå çäàþòüñÿ ñóö³ëüíèìè. Íàñïðàâä³ âîíè ñêëàäàþòüñÿ ç íàéäð³áí³øèõ ÷àñòèíîê — àòîì³â ³ ìîëåêóë. ˳ñ çäàëåêó òåæ ìຠâèãëÿä ñóö³ëüíî¿ çåëåíî¿ ñìóãè, ëèøå ï³ä³éøîâøè áëèæ÷å, ìîæíà ðîçð³çíèòè îêðåì³ äåðåâà. ßêùî ùå áëèæ÷å íàáëèçèòèñÿ, âèäíî, ùî êîæíå äåðåâî ìຠñòîâáóð, ã³ëêè òà áàãàòî ëèñòî÷ê³â. Ç íåâåëèêî¿ â³äñòàí³ ìîæíà áà÷èòè, ùî ó ëèñòî÷ê³â ð³çíà ôîðìà, çà ÿêîþ ëåãêî â³äð³çíèòè ëèïó â³ä äóáà àáî êëåíà. Ó ð³çíèõ ðå÷îâèí àòîìè òàêîæ ð³çí³. Âæå â³äêðèòî ïîíàä ñòî ð³çíèõ àòîì³â, ÿê³ íàçèâàþòü õ³ì³÷íèìè åëåìåíòàìè. Ùîá ðîçð³çíÿòè àòîìè, â÷åí³ äàëè ¿ì íàçâè ëàòèíñüêîþ ìîâîþ. Äëÿ ñêîðî÷åíîãî çàïèñó íàçâ âèêîðèñòîâóþòü ëèøå ïåðø³ îäíó àáî äâ³ ë³òåðè. Àòîìè âîäíþ, êèñíþ, àçîòó òà ìåðêóð³þ (ðòóò³) ïîçíà÷àþòü òàê: Í (óäðîãåí), O (Îêñèãåí), N (ͳòðîãåí), Hg (óäðàðã³ðóì). Íàéëåãøèì º àòîì âîäíþ, â³í ìàéæå ó 240 ðàç³â ëåãøèé çà àòîì óðàíó. Ïðîòå ðîçì³ðè ð³çíèõ àòîì³â ìàéæå îäíàêîâ³ — ïðèáëèçíî 0,00000001 ñì. Ìîëåêóëè. Óÿâ³òü, ùî âè â øê³ëüí³é çàë³, äå â³äáóâàºòüñÿ áàë. Çàãðàëà ìóçèêà. ² îò ñïî÷àòêó îäíà, äâ³, à ïîò³ì óñå á³ëüøå é á³ëüøå ïàð êðóæëÿþòü ó òàíêó. Êîæíà ïàðà — ìàëåíüêå îá’ºäíàííÿ, àëå êîæíà ïàðà òàíöþº ñàìà ïî ñîá³. Ùîñü ïîä³áíå â³äáóâàºòüñÿ ³ â ñâ³ò³ àòîì³â. Îêðåì³ àòîìè ìîæóòü îá’ºäíóâàòèñÿ ì³æ ñîáîþ. Îá’ºäíàííÿ ç äâîõ, òðüîõ àáî á³ëüøî¿ ê³ëüêîñò³ îäíàêîÌàë. 1.17
27
