Ð î ç ä ³ ë 3. ÂÇÀªÌÎÄ²ß Ò²Ë. ÑÈËÀ
5. ßêèì áóäå çíà÷åííÿ (ìîäóëü) ³ íàïðÿìîê ð³âíîä³éíî¿ ñèë F1 = = 20 Í ³ F2 = 8 Í, ùî ä³þòü íà ò³ëî îäíî÷àñíî ³ óçäîâæ îäí³º¿ ïðÿìî¿, êîëè ¿õ íàïðÿìêè ïðîòèëåæí³? 6. ˳òàê ëåòèòü íà âèñîò³ 3000 ì íàä Çåìëåþ ç³ ñòàëîþ øâèäê³ñòþ êì . Ùî ìîæíà ñêàçàòè ïðî çíà÷åííÿ ð³âíîä³éíî¿ óñ³õ ñèë, ÿê³ v = 800 ãîä ä³þòü íà ë³òàê ó ïîëüîò³? 7. Ó ãð³ ç ïåðåòÿãóâàííÿ êàíàòà, áåðóòü ó÷àñòü ÷îòèðè ó÷í³. Äâà ç íèõ òÿãíóòü êàíàò ó îäèí á³ê, ïðèêëàäàþ÷è ñèëè 350 Í ³ 380 Í, à äâà ³íø³ — ó äðóãèé á³ê, ïðèêëàäàþ÷è ñèëè 340 Í ³ 410 Í.  ÿêîìó íàïðÿìêó ðóõàºòüñÿ êàíàò? ßêà ðåçóëüòóþ÷à ñèëà 䳺 íà íüîãî?
§ 35. ÒÅÐÒß. ÑÈËÀ ÒÅÐÒß. ÊÎÅÔ²Ö²ªÍÒ ÒÅÐÒß ÊÎÂÇÀÍÍß Ùå îäíà ñèëà, ÿêó ìè ç äèòèíñòâà ïîñò³éíî âèêîðèñòîâóºìî ³ âðàõîâóºìî, — öå ñèëà òåðòÿ. Òàºìíèöþ ìåõàí³÷íîãî ðóõó, ÿêó íàìàãàëèñÿ ðîçêðèòè ùå ñòàðîäàâí³ ô³ëîñîôè, áóëî ç’ÿñîâàíî Ã. Ãàë³ëåºì, ². Íüþòîíîì é ³íøèìè â÷åíèìè ëèøå ï³ñëÿ òîãî, ÿê áóëî âèÿâëåíî ðîëü òåðòÿ. Ïåðåñóâàþ÷è ìåáë³, êàòàþ÷èñü íà âåëîñèïåä³ ÷è êîâçàíàõ, ìàëþþ÷è îë³âöåì, âçóâàþ÷è ÷åðåâèêè, éäó÷è äî øêîëè, ìè çàâæäè ìàºìî ñïðàâó ³ç ïðîÿâàìè ñèë òåðòÿ.  óñ³õ öèõ âèïàäêàõ, êîëè îäíå ò³ëî ðóõàºòüñÿ ïî ïîâåðõí³ ³íøîãî, âèíèêຠñèëà, ÿêà íàìàãàºòüñÿ ïåðåøêîäèòè éîãî ðóõîâ³ — öå ³ º ñèëà òåðòÿ. Ñèëó, ÿêà ïåðåøêîäæຠðóõîâ³ îäíîãî ò³ëà ïî ïîâåðõí³ ³íøîãî é ñïðÿìîâàíà ïðîòè íàïðÿìêó ðóõó, íàçèâàþòü ñèëîþ òåðòÿ.
Çàêîíè òåðòÿ. Äåðåâ’ÿíèé áðóñî÷îê ç ãà÷êîì ïîêëàäåìî íà ïîâåðõíþ ñòîëà. Çà÷åïèâøè ãà÷îê íà áðóñêó çà ãà÷îê äèíàìîìåòðà, ïîòÿãíåìî éîãî òàê, ùîá ïðèêëàäåíà äî áðóñêà ñèëà ä³ÿëà ïàðàëåëüíî ïîâåðõí³ ñòîëà (ìàë. 3.48). Ïîì³÷àºìî, ùî ïîêàçè äèíàìîìåòðà çá³ëüøóþòüñÿ, à áðóñî÷îê çàëèøàºòüñÿ íà ì³ñö³. Öå îçíà÷àº, ùî êð³ì ñèëè F1, ÿêà 䳺 íà áðóñîê ³ç áîêó äèíàìîìåòðà, íà íüîãî 䳺 é ³íøà ñèëà F2, ÿêà óð³âíîâàæóº ä³þ äèíàìîìåòðà. Öå ³ º ñèëà òåðòÿ Fòåð. Î÷åâèäíî, ùî öÿ ñèëà 䳺 íà áðóñîê ç áîêó ñòîëà ³ ïðèêëàäåíà âîíà äî ïîâåðõí³ áðóñêà, ÿêà êîíòàêòóº ³ç ñòîëîì. Îñê³ëüêè áðóñîê ïðè öüîìó çàëèøàºòüñÿ ó ñïîêî¿, öþ ñèëó íàçèâàþòü ñèëîþ òåðòÿ ñïîêîþ.
194
