Symptomen, diagnose en prognose
in principe na een succesvolle behandeling een lagere waarde. Als de tumormerker (bijvoorbeeld PSA) langere tijd na de behandeling weer begint te stijgen, kan dat een aanwijzing zijn dat de kanker teruggekeerd is.
5.3
De vloeibare biopsie: komt een bloedtest voor kanker dichterbij?
Tumormerkers hebben alleszins een heel groot potentieel om de vroege diagnose van kanker te verbeteren. Verschillende studies onderzoeken of er via een eenvoudige bloed afname routinematig getest kan worden of een persoon al dan niet kanker heeft, en indien positief, welk type kanker dan aanwezig is. Tumormerkers zullen zo de komende jaren veel terrein winnen op het vlak van vroegopsporing en ze krijgen wellicht een prominente rol in dit domein. In deze paragraaf willen we deze vooruitgang toelichten aan de hand van een snel evoluerende techniek om kanker in het bloed van een patiënt op te sporen. Het idee achter deze manier van vroege opsporing is de detectie van ‘circulerende tumorcellen’ of ‘circulerend tumor-DNA’ in een bloedstaal van de patiënt. De meeste tumoren hebben de neiging om al in een vroeg stadium kankercellen ‘los te laten’, die vervolgens in de bloedbanen terecht komen en later aan de oorsprong kunnen liggen van metastasen ergens anders in het lichaam. Deze tumorcellen blijven een periode circuleren (ook vóór ze potentieel een metastase vormen), vandaar de naam ‘circulerende tumorcellen’ of afgekort ‘CTC’. Dit betekent dus dat een kankerpatiënt al in een heel vroeg stadium (vóór het optreden van symptomen) CTC’s in het bloed heeft en dat die in principe detecteerbaar zijn via een bloedafname. Alleen was de technologie om zeer lage aantallen in een bloedstaal te detecteren tot voor kort nog niet voorhanden. Er kan ruwweg gesteld worden dat er tientallen tot zelfs honderden CTC’s aanwezig moesten zijn in een standaard bloedstaal (een tube van 7,5 milliliter) om deze te kunnen opsporen in het laboratorium. Dergelijke grote aantallen wijzen echter meestal al op een kanker in een vergevorderd stadium, wat het nut van dergelijke test volledig tenietdoet. De laatste jaren zijn de technologieën voor bloedanalyse echter zo veel verbeterd, dat er nu testen ontwikkeld kunnen worden om slechts enkele CTC’s op te sporen in een bloedstaal. Terwijl het opsporen van CTC’s in een bloedstaal vroeger vergeleken kon worden met het zoeken naar een speld in een hooiberg, wordt dit dankzij de nieuwe hoogtechnologische opsporingsmethoden steeds meer haalbaar. In dezelfde beeldspraak kan gesteld worden dat de hooiberg rond de speld wordt weggebrand of dat de speld met sterke magneten uit de hooiberg wordt getrokken. In ieder geval: de speld wordt gevonden. Naar analogie hiervan wordt ook onderzoek verricht naar de detectie van ‘circulerend tumor-DNA’ of afgekort ‘ct-DNA’ in het bloed. Tumoren ‘lekken’ vaak DNA, soms vanuit een levende kankercel, maar meestal omdat de kankercel afsterft en ze DNA vrijgeeft in
115
