Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 62

Spis treści

Spis treści

Słowo od Redakcji .................................................. ............................................................................................................... 3

Informacja Dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej ............................................. 4

Sztab pomocy prawnej Pomorskiej Izby Adwokackiej 7 Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego ............................................................................................................................. 8 Sądowy podział majątku wspólnego – wybrane zagadnienia praktyczne. Część pierwsza 9 Przegląd zmian prawa i orzecznictwo w sprawach dotyczących błędów medycznych i odszkodowawczych.................... 17 Program edukacyjny „Adwokat przydaje się w życiu” realizowany przez Komisję Edukacji Prawnej przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Gdańsku .......................................................................................................................................... 21 Kryminologiczne i kryminalistyczne aspekty sprawców pedofilii. Zarys problematyki. Część 4 (ostatnia). .................... 24 Prawo w literaturze – „Kupiec wenecki” Williama Shakespeare’a 29 Zadzwoń do Saula… czy aby na pewno?

.............................................................................................................................. 31

Słowo od Redakcji 3 Okiem Dziekana .................................................................................................................................................................... 4 Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego 6 Sądowy podział majątku wspólnego – wybrane zagadnienia praktyczne ............................................................................ 7 Prawo do obrony w kontekście właściwej obsady sądu – wybrane zagadnienia ............................................................... 16 Zasady odpowiedzialności dyscyplinarnej studentów 24 MSB, czyli skarbnica wiedzy o bursztynie bałtyckim ......................................................................................................... 30 Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim ..................................................................................................... 35 Mówiąc turystyka, mamy na myśli hotelarstwo 41 Dobry Deal to podwójny zysk .............................................................................................................................................. 44 Kwartalny przegląd wydarzeń 47 Adwokaci rozjaśniają prawo ............................................................................................................................................... 48 „Rak to nie wyrok. Masz prawo do obrony” ....................................................................................................................... 51

Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach

VII Konferencja Naukowa Pomorskiej Izby Adwokackiej – ,,Prawo Nowych Technologii’’ 53 Konferencja Międzynarodowego Prawa Rodzinnego ........................................................................................................ 57

I Kongres Szkół Odpowiedzialnych Cyfrowo „Zdrowa Szkoła. O potrzebach uczniów i nauczycieli” 59

....................................... 32 Kwartalny przegląd wydarzeń 36 Sprawozdanie z uroczystego ślubowania aplikantów adwokackich ................................................................................... 37 Sympozjum na temat „Gdańskiej koncepcji praw człowieka” 38 Aby zrównoważyć świat duchowy ze światem materii potrzeba integracji 39 Zawody narciarskie

In Memoriam Profesor Tadeusz Maciejewski 61 „Obcy” Alberta Camusa ....................................................................................................................................................... 63 Rozejm wigilijny 65 Ślepym okiem Temidy ......................................................................................................................................................... 66

.............................................................................................................................................................. 42 „Rodzina w Europie: Międzynarodowe prawo rodzinne w praktyce sądowej” 44 Konferencja poświęcona przygotowaniu zawodowemu do zawodów prawniczych oraz praworządności w państwach członkowskich UE 45 Adwokat Władysław Kulis .................................................................................................................................................... 46 O fundacji PRZYSTAŃ - przedsiębiorstwie społecznym, jako miejscu pełnoprawnych w pracy niepełnosprawnych intelektualnie ......................................................................................................................... 47 „(…) bądź odważny gdy rozum zawodzi (…)” ...................................................................................................................... 52 Naród - zbrodniarz 53

Program edukacyjny - Prosto w Prawo realizowany przez Komisję Edukacji Prawnej przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Gdańsku 54 Ślepym Okiem Temidy ................................................... ..................................................................................................... 55

Zdjęcie na okładce: pexels.com

Szanowne Koleżanki, Szanowni Koledzy,

Wraz z najnowszym numerem „Gdańskiego Kwartalnika Adwokackiego” chcemy przekazać Państwu najlepsze życzenia świąteczne i noworoczne.

Ufamy, że ten wyjątkowy czas, obfitujący w ubo gacające spotkania, uśmiechy i uściski, przyniesie spokój i wytchnienie po pełnym wyzwań roku pra cy, a także pozwoli nam wejść w harmonii i nadziei w 2023 rok.

Wszystkich tych, którzy poszukują wyjątkowych pomysłów na prezenty zachęcamy do zapoznania się z naszą stałą rubryką – ekonomia społeczna. Tym razem przedstawiamy inicjatywę Dobry Deal, która wykracza poza ramy tradycyjnego sklepu, a łączy w sobie elementy biznesowe, pomocowe i edukacyjne. W niniejszym numerze mamy także przyjemność przybliżyć działalność Międzynarodo wego Stowarzyszenia Bursztynników, które również sprzedaje wspaniałe wyroby mogące stanowić pre zent świąteczny.

Oprócz tego, w numerze tradycyjnie nie za brakło wartościowych treści merytorycznych. W szczególności – pan Sędzia Sądu Apelacyjnego Włodzimierz Brazewicz przedstawił problematykę prawa do obrony w kontekście właściwej obsady sądu, natomiast pan Mecenas Andrzej Koziołkie

wicz przeprowadził nas kolejny raz przez meandry podziału majątku. Nie zabrakło także przeglądu naj nowszego orzecznictwa Sądu Najwyższego.

W niniejszym numerze przyjrzymy się poza tym najważniejszym izbowym wydarzeniom (a działo się sporo!), wśród których były konferencje, akcje edu kacyjne i społeczne, zawody sportowe.

Ponadto w bieżącym wydaniu znajdziecie Pań stwo felietony, artykuły na temat kultury, turystyki, rysunki z cyklu Ślepym Okiem Temidy oraz dużo, dużo więcej…! Wierzymy, że każdy znajdzie dla sie bie coś ciekawego.

Na koniec chcemy podziękować wszystkim Au torkom i Autorom za współpracę w mijającym roku.

Dziękujemy również naszym Czytelniczkom i Czytelnikom, że tak chętnie zagłębiacie się w lek turę naszego samorządowego czasopisma. Dziękuje my ponadto za wszystkie przychylne opinie o naszej pracy.

Materiały do kolejnego numeru „Gdańskiego Kwartalnika Adwokackiego” zbieramy do 25 lutego przyszłego roku.

Zapraszamy do współpracy – kontakt mailowy: kwartalnik@adwokatura.gdansk.pl.

Przesyłamy świąteczno-noworoczne pozdrowienia,

Redakcja

Adw. Agnieszka Kapała-Sokalska Redaktorka naczelna Adw. Dominika Merchel-Hinc Redaktorka

Okiem Dziekana

Szanowni Państwo,

Za nami pierwsze opady śniegu, a chwile, kie dy możemy zobaczyć słońce w pełnej krasie stały się momentami ekskluzywnymi i wyczekiwanymi. Tym, którzy poddają się chandrze chciałbym jednak przypomnieć, iż mimo szarugi, jesteśmy teraz bliżej kolejnego pięknego lata, niż wtedy, kiedy czytaliście poprzednie „Okiem Dziekana”.

Trwająca jesień jest w adwokaturze okresem in tensywnego działania i wielu zdarzeń o znacznej do niosłości.

Jako członek Naczelnej Rady Adwokackiej chciałbym na wstępie poinformować o zmianach w Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej. Po rezy gnacji adwokat Agnieszki Zemke-Góreckiej, nowym Wiceprezesem NRA został adwokat Bartosz Groh man, natomiast stanowisko sekretarza powierzono adwokat Justynie Mazur. Koleżance i Koledze ser decznie gratuluję, życzę owocnej pracy i sukcesów na nowych stanowiskach.

Natomiast w naszej Izbie kolejne sportowe suk cesy. Reprezentacja Pomorskiej Izby Adwokackiej w Piłce Nożnej zdobyła tytuł Mistrza Polski podczas rozgrywanych w dniu 1 października br. w Łodzi II Mistrzostw Adwokatury w piłce nożnej – ADWOKA TURA CUP 2022. W zawodach brało udział 20 Izb Adwokackich z całej Polski. Drużyna zagrała w skła dzie: Janusz Masiak, Szymon Mikulak, Andrzej We sołek, Przemysław Czaicki, Artur Fal, Bartłomiej Nałęcz, Sebastian Rudoman, Ernest Szubert, Michał Skuzjus, Wojciech Borkowski. Łączę gratulacje i wy razy podziwu dla naszych piłkarzy.

W dniu 21 października 2022 r. Komisja ds. Współpracy Zagranicznej i Praw Człowieka zorga nizowała warsztaty psychologiczne dla naszych ko leżanek i kolegów. Dbałość o nasze zdrowie i kom fort psychiczny uważam za sferę niezwykle istotną i wymagającą rosnącego zainteresowania. Wkrótce planujemy kolejne szkolenia, warsztaty i spotkania, których celem będzie rozwijanie u adwokatów umie jętności miękkich, podnoszenie samoświadomości i nauka radzenia sobie ze stresem i problemami, którymi obarczają nas klienci, a także tymi które na potykamy w naszym życiu osobistym.

Z okazji obchodów Międzynarodowego Tygodnia Mediacji, 21 października w Europejskim Centrum Solidarności odbyła się I Ogólnopolska Konferencja Mediacyjno-Arbitrażowa Mediacje i arbitraż – orga nizowana przez Regionalną Izbę Gospodarczą Po morza we współpracy m. in. z Pomorską Izbą Adwo-

kacką, która byłą partnerem merytorycznym przed sięwzięcia. W wydarzeniu brały udział Pani Wice dziekan ORA w Gdańsku adw. Sylwia Grzybowska oraz adw. Dominika Merchel-Hinc – mediatorka oraz członkini Kapituły ,,Biznes wybiera mediację”.

W okresie od dnia 15 września do końca paź dziernika 2022 r. Członkowie Pomorskiej Izby Adwokackiej brali udział w ogólnopolskiej akcji edukacyjnej Komisji Edukacji Prawnej Naczelnej Rady Adwokackiej ,,Adwokaci rozjaśniają prawo”, w ramach której adwokaci i aplikanci adwokaccy prowadzili zajęcia z prawa dla uczniów szkół pod stawowych i liceów. Celem akcji było przekazanie młodzieży wiedzy na temat tego, jak unikać zagro żeń prawnych, na które mogą natknąć się korzysta jąc na co dzień z Internetu. Na obszarze działania Pomorskiej Izby Adwokackiej z zajęć o bezpiecznym korzystaniu z zakupów online, poszanowaniu oraz ochronie praw autorskich i dóbr osobistych w Inter necie skorzystało ponad 700 uczniów z 14 placówek oświatowych! Serdeczne podziękowania i gratulacje należą się wszystkim Członkom Pomorskiej Izby Ad wokackiej zaangażowanym w akcję.

Dnia 4 listopada 2022 odbyła się uroczystość po grzebowa Obrońców Westerplatte z udziałem władz państwowych i samorządowych. Na nowym Cmen tarzu Żołnierzy Wojska Polskiego na Westerplatte spoczęły szczątki 10 żołnierzy, w tym dowódcy obro ny placówki majora Henryka Sucharskiego. W uro czystości w imieniu Pomorskiej Izby Adwokackiej w Gdańsku i Dziekana Okręgowej Rady Adwokac kiej w Gdańsku wziął udział i złożył wieniec Prze wodniczący Komisji Historycznej adw. Jakub Żak, za co serdecznie dziękuję. W dniach 14-15 listopada 2022 r. w Gdyni od był się I Kongres Szkół Odpowiedzialnych Cyfrowo „Zdrowa Szkoła. O potrzebach uczniów i nauczycie li”. Przedstawiciele Pomorskiej Izby Adwokackiej zostali zaproszeni, aby poprowadzić podczas konfe rencji warsztaty pod hasłem: Realne konsekwencje cyberprzemocy wśród młodzieży – narzędzia praw ne i kierunki działań. Autorką warsztatów i prezen tacji była adw. Dominika Merchel-Hinc z Komisji Edukacji Prawnej przy Okręgowej Radzie Adwokac kiej, która w nowoczesny i przystępny sposób prze prowadziła zajęcia i zaktywizowała uczestników, którzy mieli do prowadzących wiele pytań. Domi nice partnerował podczas warsztatów, nasz izbowy kolega – adw. Jan Suchanek, który także moderował dyskusję. Podczas konferencji nasi przedstawiciele mieli możliwość przeprowadzenia wielu ciekawych

rozmów, w tym ze znaną podróżniczką Martyną Wojciechowską, która ramię w ramię z adwokatu rą angażuje się w edukację dzieci, podnoszenie ich świadomości prawnej i działania zmierzające do poprawy komfortu psychicznego młodzieży, w tych trudnych czasach.

W dniu 17 listopada 2022 roku w Auli im. Prof. Mariana Cieślaka na Wydziale Prawa i Administra cji Uniwersytetu Gdańskiego odbyła się 7. edycja corocznej Konferencji Naukowej organizowanej przez Pomorską Izbę Adwokacką w Gdańsku. Te matem tegorocznej odsłony było zagadnienia zwią zane z prawem nowych technologii, w tym w szcze gólności aspekty prawne procesu ich tworzenia i wdrażania, wyzwania związane z wykorzystaniem nowinek technologicznych w wymiarze sprawiedli wości i praktyce adwokackiej, jak również kwestie dotyczące dobrych praktyk w zakresie cyberbezpie czeństwa. Swoją obecnością zaszczycił nas również Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej adw. Przemy sław Rosati, który wygłosił wykład wstępny o przy czynach oporu przed nowymi technologiami oraz wspierającej roli samorządów prawniczych w pro mowaniu, poznawaniu i wykorzystywaniu tych narzędzi wśród swoich członków. Wysoki poziom merytoryczny wystąpień oraz ważna, wysoce aktu alna i ciekawa tematyka zaowocowały znakomitą frekwencją. W konferencji łącznie wzięło udział po nad 300 Uczestników. Tak ogromne zainteresowa nie z Państwa strony jest z pewnością dla Organi zatorów najlepszym wyrazem uznania dla wytężonej pracy nad tym Projektem. Jednocześnie osobiście serdeczne gratuluję i dziękuję Komitetowi Organiza cyjnemu Konferencji: Adw. dr Dominice Wetoszce, Adw. Annie Bober-Kotarbińskiej, Adw. Dominikowi Maniszewskiemu, Adw. Małgorzacie Głódkowskiej, których ciężkiej pracy i zaangażowaniu zawdzięcza my tak wysoki poziom merytoryczny oraz organiza cyjny tego projektu.

Tak jak co roku, nasza Izba angażuję się w liczne projekty charytatywne. Ponownie wsparliśmy Fun dację Hospicyjną i zaangażowaliśmy się w pomoc na rzecz budowy pierwszego na Pomorzu Centrum

Opieki Wytchnieniowej. Oczywiście, jak zwykle w grudniu, Komisja Kultury i Komisji Pro Brono Okręgowej Rady Adwokackiej w Gdańsku oraz Klub Wysokogórski Trójmiasto zapraszają Adwokatów i Aplikantów Adwokackich wraz z rodzinami, zna jomymi i przyjaciółmi na X edycję Biegu i Mar szu Charytatywnego ,,Podarujmy Rehabilitację na Święta”. Od kilku lat pomorscy adwokaci i alpiniści podczas różnych form aktywności sportowej i kul turalnej starają się wesprzeć finansowo dotknięte chorobą, Agnieszkę i Dominikę Nowaczyk wycho wywane samotnie przez dzielną mamę – Jowitę. Dziewczynki są już pełnoletnie, nie są jednak samo dzielne (Agnieszka jest całkowicie ubezwłasnowol niona). Wymagają ukierunkowanej na ich problemy rehabilitacji, zakupu (wymiany) sprzętu ułatwiają cego poruszanie się, leków czy pieluch. Wspieranie potrzebujących i słabszych jest naszym szczególnym obowiązkiem, który powinniśmy realizować wszyscy razem i każdy z osobna.

Na zakończenie chciałbym złożyć Państwu życze nia na nadchodzący czas Bożego Narodzenia i zbli żający się rok 2023.

Wiary, która odmienia nasze serca, Nadziei, że jutro będzie lepsze, Miłości, którą dzielimy się z radością.

I zdrowia dającego siłę spełniać marzenia. Wesołych Świąt Bożego Narodzenia!

Adw. Bartosz Golejewski Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Gdańsku

Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego

I. Odsetki.

W uchwale z dnia 5 października 2022 roku Sąd Najwyższy, w postępowaniu toczącym się pod sygn. akt: III CZP 101/22 wskazał, iż przewidziane w art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziała niu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach han dlowych (t.j.: Dz. U. z 2022 r., poz. 893) wyłączenie stosowania tej ustawy do długów objętych postę powaniem prowadzonym na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościo we (t.j.: Dz. U. z 2022 r., poz. 1520), nie pozbawia wierzyciela uprawnienia do odsetek ustawowych za opóźnienie na zasadach ogólnych.

II. Orzeczenie nieistniejące.

Sąd Najwyższy w uchwale zapadłej w dniu 6 października 2022 roku w sprawie pod sygn. akt: III CZP 112/22 wskazał, iż postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym jest orzeczeniem nieistniejącym w sytuacji, gdy podpis został złożony wyłącznie pod całym dokumentem obejmującym sentencję i zasadnicze powody rozstrzygnięcia (art. 357 § 5 k.p.c.).

III. Rozdzielność majątkowa a wykony wanie praw korporacyjnych związanych z akcjami imiennymi.

W dniu 6 października 2022 roku Sąd Najwyższy wydał uchwałę pod sygn. akt: III CZP 109/22, w któ rej skonstatował, iż ustanowienie prawomocnym wyrokiem sądu rozdzielności majątkowej małżeń skiej między małżonkami pozostającymi w ustroju ustawowej wspólności majątkowej nie powoduje, że współmałżonek akcjonariusza, który samodzielnie objął lub nabył akcje imienne wchodzące w skład tej wspólności, może wykonywać związane z nimi prawa korporacyjne.

IV. Koszty doręczenia za pośrednictwem komornika.

W uchwale z dnia 20 października 2022 roku, podjętej pod sygn. akt: III CZP 96/22 Sąd Najwyższy

wskazał, że poniesienie przez powoda kosztów związanych z doręczeniem za pośrednictwem komornika po wydaniu orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie uzasadnia zasądzenie tych kosztów od pozwanego na podstawie art. 1081 k.p.c. (czyli w postanowieniu uzupełniają cym). Powyższa interpretacja dotyczy stanu praw nego wprowadzonego od dnia 7 listopada 2019 roku ustawą z dnia 4 lipca 2019 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 roku, poz. 1496 ze zm.).

V. Utrzymywanie nieruchomości wspól nej po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej.

Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2022 roku, zapadłą w sprawie o sygn. akt: III CZP 111/22, odpowiedzialność by łych małżonków będących współwłaścicielami lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nie ruchomość, który uprzednio wchodził w skład ich majątku wspólnego, za zobowiązania wobec wspólnoty mieszkaniowej powstałe po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej z tytułu wy datków i ciężarów związanych z utrzymaniem nieruchomości wspólnej w części nieznajdującej pokrycia w innych przychodach, jest odrębną odpowiedzialnością każdego z nich w za kresie odpowiadającym ich udziałom w nierucho mości wspólnej, ustalonym zgodnie z art. 3 ust. 3a ustawy z 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (t.j. Dz.U. z 2001 r., poz. 1048).

Adw. Agnieszka Kapała-Sokalska

Ważne dla praktyki

Sądowy podział majątku wspólnego –wybrane zagadnienia praktyczne

Część czwarta

XVIII. Bezskuteczność rozporządzenia udziałem w przedmiocie należącym do majątku wspólnego przez jednego z małżonków przy braku zgody drugiego z małżonków1

Zgodnie z art. 1036 k.c., mającym odpowiednie zastosowanie w sprawach o podział majątku wspól nego na podstawie art. 46 k.r.i.o., rozporządzenie byłego małżonka udziałem w przedmiocie należą cym do majątku wspólnego przy braku zgody drugiego z małżonków, jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące drugiemu małżonkowi na podstawie przepisów o podziale ma jątku wspólnego. Według art. 1036 k.c. rozporządze nie przez jednego ze współmałżonków konkretnym składnikiem majątku wspólnego nie stanowi czyn ności nieważnej, to jednak w stosunku do drugiego ze małżonków może być uznana za bezskuteczną w stosunku do niego. Konsekwencją takiej możliwo ści jest to, że w stosunku do osób objętych tym prze pisem, pomimo formalnego dokonania takiego roz porządzenia, stan prawny w stosunku do nich będzie uznawany za niezmieniony, a więc w dalszym ciągu za współwłaściciela tego składnika będzie uznawany jego zbywca, a nie nabywca. Zatem rozstrzygnięcie tego sporu bezpośrednio dotyka kwestii podmiotów prawa własności danej rzeczy (prawa) i na potrzeby postępowania o podział majątku wspólnego, okre śla kto jest właścicielem (współwłaścicielem) tego składnika majątkowego.

Nie można za decydującą przesłankę dopuszczal ności uznania za bezskuteczną czynności prawnej dokonanej bez zgody drugiego z małżonków uzna wać wnioskowanego samego sposobu dokonania po działu majątku wspólnego, gdy np. małżonek, który nie wyraził zgody na zbycie udziału, nie domaga się przyznania mu tego składnika majątku wspólnego.

W przypadku zbycia udziału we wspólnej nie ruchomości drugi małżonek nie mogłaby np. kwe stionować wielkości udziału we współwłasności na bywcy nieruchomości. Nie mogłaby też skutecznie podnosić jakichkolwiek zarzutów związanych ze zbyciem udziału we wspólnej nieruchomości, gdyż

1 Szerzej: postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 27 lutego 2020 r., II Ca 1919/19.

czynność prawna na podstawie, której udział został zbyty nie mogłaby być uznana za nieważną, skoro umowa sporządzona została we właściwej formie, zbycie udziałów we współwłasności nie jest sprzecz ne z prawem.

Przeciwko zastosowaniu art. 1036 zd. 2 k.c. w sprawie o podział majątku wspólnego nie przema wia i to, że zbyty udział zastąpiony zostały kwotą pie niężną uzyskaną z tytułu ceny jego sprzedaży, skoro w takim przypadku uzyskana cena nabycia odpowiadać mogłaby jedynie zbyciu udziałów wynoszących ½ część. Co więcej suma uzyskana przez małżonka ze sprzedaży nie wchodzi do majątku wspólnego, skoro uzyskał on ją już po ustaniu wspólności mająt kowej małżeńskiej. Nadto cena zbycia udziału może też nie odpowiadać rzeczywistej wartości udziałów jakie przysługiwały zbywcy w majątku wspólnym. Przy stosowaniu art. 1036 zd. 2 k.c. należy mieć na uwadze to czy drugi małżonek w postępowaniu o podział majątku wspólnego zgłosił żądanie ustale nia nierównych udziałów każdego z małżonków we wspólnym majątku. Zgodnie z art. art. 43 k.r.i.o. obo je małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym (§1), jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do po wstania tego majątku (§2 zd.1) a żądania te winny być rozpoznawane w toku postępowania o podział majątku wspólnego (art. 567 § 1 k.p.c.).

W sprawie o podział majątku wspólnego sąd roz poznaje też i roszczenia z tytułu nakładów na ma jątek wspólny i na majątek osobisty każdego z mał żonków.

Nadto podziałem majątku wspólnego objęte są wszystkie składniki tego majątku, a nie tylko skład nik majątkowy w którym zbyte zostały udziały.

Podsumowując, zbycie udziału we wspólnej nie ruchomości przez jednego z małżonków bez zgo dy współmałżonka, narusza uprawnieniem tegoż małżonka wynikające ze sprawy o podział majątku wspólnego takie np. jak:

1. uprawnienie do żądania ustalenia wielkości udziałów w majątku wspólnym przysługujących b. małżonkom w sposób odbiegający od reguły zawartej w art. 43 §1 k.r.i.o.,

2. uprawnienie do żądania dokonania podziału tego majątku w sposób uwzględniający rozstrzygnię cie w zakresie wielkości udziałów poszczególnych byłych małżonków. Takie żądanie można kierować jedynie w stosunku do tego małżonka, a nie do na bywcy, któremu sprzedał on udziały we współwła sności nieruchomości. Zgodnie z art. 1036 k.c. w zw. z art. 46 k.r.o., sąd uznając rozporządzenie za bez skuteczne w stosunku do drugiego byłego małżonka, powinien dokonać podziału majątku wspólnego tak, jakby rozporządzenia tego nie było, czyli biorąc pod uwagę stan tego przedmiotu z chwili ustania wspól ności ustawowej, określić jego wartość według jego wartości rynkowej z chwili orzekania i dokonać sto sownych rozliczeń między małżonkami.2

3. Naruszenie uprawnień współmałżonka może też polegać np. na istotnym pogorszeniu warunków zabudowy nieruchomości powstałej po wydzieleniu jej części w celu przyznania nabywcy udziału w rze czy należącej do majątku wspólnego”.3

Przy podejmowaniu w sprawie o podział majątku wspólnego decyzji komu ma przypaść wspólna nie ruchomość, sąd będzie musiał porównywać sytuację małżonka, który nie wyraził zgody na zbycie udzia łu nie z sytuacją nabywcy udziału w nieruchomości, lecz małżonka – zbywcy. Innymi słowy winien sąd teoretycznie ustalić jaki byłby wynik postępowania, które toczyłoby się z udziałem małżonka.

Ta swoista fikcja wynika z zasady, zgodnie z któ rą przedmiotem podziału mogą być jedynie te skład niki majątkowe, które wchodziły w skład wspólnego majątku w dacie ustania wspólności i nadal w nim pozostają w dacie podziału. W przypadku zbycia, po ustaniu wspólności, przedmiotu wchodzącego w skład majątku wspólnego bez zgody drugiego mał żonka, nie ma znaczenia, jaką cenę sprzedaży fak tycznie uzyskał były małżonek będący zbywcą, skoro sprzedaż tę traktuje się jak bezskuteczną w stosunku do drugiego byłego małżonka, co skutkuje tym, że ustala się wartość zbytego przedmiotu tak, jakby nadal należał on do majątku wspólnego, a więc we dług stanu z chwili ustania wspólności ustawowej i według cen z chwili podziału.4

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 8 lutego 2019 r., III CSK 216/18, wskazany

2 Por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższe go z dnia 15 grudnia 1969 r. III CZP 12/69, OSNCP z 1970 r. Nr 3, poz. 39.

3 Por. post. SN z 16.2.2001 r., IV CKN 1212/00, OSNC 2001, Nr 9, poz. 140.

4 Por. postanowienie Sądu Najwyższego z 30.06.2015r. I CSK 458/15.

art. 1036 KC mógłby mieć zastosowanie w sprawie na podstawie art. 46 KRO. Na gruncie art. 1036 KC bezskuteczność dokonanego rozporządzenia polega na tym, że sąd dokonujący działu traktuje określony przedmiot tak, jakby udział w nim nadal należał do współspadkobiercy – odpowiednio do byłego współ małżonka. Oznacza to, że dział należy przeprowa dzić w ten sposób, jakby rozporządzenia nie było. W wyroku z dnia 7 lipca 2016 r., I ACa 477/16 Sąd Apelacyjny w Krakowie, wskazuje na to, że art. 46 KRO stanowi, że w sprawach nieuregulowanych w artykułach poprzedzających od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, sto suje się odpowiednio przepisy o wspólności mająt ku spadkowego i o dziale spadku. W konsekwencji odpowiednie zastosowanie znajduje przepis art. 1036 KC. Z mocy tego przepisu w związku z art. 46 KRO, jeżeli po ustaniu wspólności majątkowej mał żeńskiej jeden z małżonków rozporządzi bez zgody drugiego małżonka udziałem w przedmiocie wcho dzącym w skład majątku wspólnego, rozporządzenie to jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby upraw nienia przysługujące drugiemu małżonkowi na pod stawie przepisów o podziale majątku wspólnego. W rezultacie takie rozporządzenie w żaden sposób nie zmienia sytuacji prawnej współmałżonka, który, pomimo tego rozporządzenia, może realizować swe uprawnienia w taki sam sposób, jak gdyby rozporzą dzenie to nie miało miejsca.

Przepis art. 1036 KC w zw. z art. 46 KRO wy klucza zastosowanie art. 59 KC do rozporządzenia przedmiotem wchodzącym w skład majątku wspól nego bez zgody drugiego małżonka. /.../ rozporzą dzenie takie, w zakresie naruszającym uprawnienia drugiego małżonka przysługujące mu na podstawie przepisów o podziale majątku wspólnego, jest bez skuteczne z mocy samego prawa. Przepis art. 59 KC uzależnia bezskuteczność od orzeczenia sądu, które ma charakter prawokształtujący. Nie jest możliwe wydanie takiego orzeczenia, skoro już z mocy same go prawa czynność jest bezskuteczna.

Natomiast Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wy roku z dnia 7 lipca 2016 r., I ACa 397/16, podał, że w postanowieniu z dnia 16 kwietnia 2014 roku, V CSK 315/13, Sąd Najwyższy wskazał, że w przypad ku składników majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego w dniu ustania tej wspólności, następnie zbytych (przekształconych) bezprawnie przez jednego z małżonków przed podziałem mająt ku wspólnego, sąd powinien uwzględnić je w podzia

le majątku, biorąc pod uwagę ich stan z chwili usta nia wspólności ustawowej, zaś jego wartość z chwili orzekania, którą określa wartość zbytego prawa według jego wartości rynkowej z chwili podziału. W uzasadnieniu ww. postanowienia Sąd Najwyższy wywiódł, że powyższy przepis kreuje samodzielne roszczenie, które zgłoszone w postępowaniu dzia łowym wymaga odrębnego rozstrzygnięcia, a jego skutkiem jest względna bezskuteczność, podmio towo ograniczona tylko do współmałżonka, który nie wyraził zgody i tylko o tyle, o ile rozporządzenie naruszałoby uprawnienia przysługujące temu byłe mu małżonkowi na podstawie materialnoprawnych przepisów o podziale majątku wspólnego.5

Fakt, że rozstrzygnięcie zapada tu przy odpo wiednim zastosowaniu normy prawnej z art. 415 KC nie implikuje w żaden sposób przyjęcia, że mamy tu do czynienia z klasycznym roszczeniem, jakie co do zasady jest rozpoznawane w procesie i jest ograni czone kwotowo treścią żądania. Co więcej w razie uwzględniania przy dziale spadku wartości przed miotu bezprawnie zbytego przez jednego ze spadko bierców rozliczeniu podlega jego ustalona przez sąd wartość, a spłatę sąd ustala z urzędu. Po ustaleniu wielkości takiej spłaty możliwym jest co najwyżej złożenie przez b. małżonka, któremu jest ona należ na oświadczenia o zrzeczeniu się części przypadającego mu świadczenia, co byłoby dla sądu orzekają cego wiążące. Wartość takiego bezprawnie zbytego przedmiotu, za wyjątkiem sytuacji, kiedy wartość taka zostanie zgodnie przez uczestników określona, sąd ustala z urzędu, wedle stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili orzekania. Gdy wartość ta nie była zgodnie przez uczestników podana, nie ma pod staw do uznania w tym przedmiocie za miarodajną wartości wskazanej w umowie.

Podsumowując.

W przypadku zbycia udziału w przedmiocie nale żącym do majątku wspólnego, po ustaniu tej wspól ności, potrzebna jest zgoda drugiego małżonka na rozporządzenie udziałem w przedmiocie, który na leżał do majątku wspólnego.

Brak zgody współmałżonka na rozporządzenie przez drugiego małżonka udziałem w przedmiocie należącym do majątku wspólnego obarczony jest sankcją bezskuteczności względnej. Rozporządzenie

5 Por. wyrok SN z dnia 11 maja 2011 r., I CSK 473/10; po stanowienie SN z dnia 26 września 2007 r., IV CSK 139/07; postanowienie SN z dnia 9 kwietnia 2002 r., III CKN 391/01 i uchwała SN z dnia 6 sierpnia 1991 r., III CZP 67/91).

będzie bezskuteczne jeżeli naruszyło uprawnienia drugiego małżonka, wynikające z przepisów o po dziale majątku wspólnego, a zatem podział majątku wspólnego może zostać przeprowadzony tak, jakby rozporządzenia udziałem nie było.

Jeżeli np. w sądowym podziale majątku dzia le spadku cały przedmiot, w którym małżonek, bez zgody współmałżonka zbył swój udział, sąd przyzna na własność drugiemu małżonkowi, to uprawnienia nabywcy udziału ograniczają się tylko do żądania spłaty pieniężnej. Przy wyborze tego komu przyznać sporny składnik majątkowy, sąd rozważa sytuację życiową, rodzinną i majątkową b. małżonków, a nie małżonka, który nie wyraził zgody na zbycie udziału i nabywcy tego udziału.

Jak wskazywałem wyżej także wysokość ceny jaką nabywca zapłacił zbywcy - b. małżonkowi jest w sprawie o podział majątku bez znaczenia. W sy tuacji gdy sąd ustali nierówne udziały b. małżon ków w majątku wspólnym, spłata należna nabyw cy udziału może być nawet niższa od ceny nabycia udziału.

Może się też nawet zdarzyć, że nabywca w ogóle nie otrzyma spłaty. Przy ogólnym rozliczeniu przez sąd wszystkich składników majątku wspólnego, w tym także np. środków bezproduktywnie roz trwonionych przy współmałżonka czy przy niekorzystnym dla zbywcy udziału rozliczeniu nakładów z majątku osobistego współmałżonka na majątek wspólny, okazać się może, że w ogólnym obrachun ku małżonkowi – zbywcy nie należy się w ogóle jaka kolwiek spłata, a nawet, że to on musi uiścić spłatę na rzecz drugiego małżonka.6

Innymi słowy, małżonek, który nie wyraził zgo dy na zbycie udziału w przedmiocie należącym do majątku wspólnego, będzie obowiązany do spłaty na rzecz nabywcy udziału, tylko o tyle, o ile byłby zobo wiązany do spłaty na rzecz małżonka - zbywcy, co ma też zastosowanie do określenia wielkości spłaty.

Działania art. 1036 kc nie wyłącza też fakt, że prawa zbywcy -współmałżonka były ujawnione w księ dze wieczystej i to nawet, po rozwodzie, jako współ własność w częściach ułamkowych.

Na gruncie art. 1036 kc bezskuteczność dokona nego rozporządzenia polega na tym, że sąd dokonu jący działu traktuje określony przedmiot tak, jakby udział w nim nadal należał do byłego współmałżon-

6 Oczywiście odpowiedzialnść nabywcy udziału nie jest okre ślona tak daleko, by musiał on uregulować taką dopłatę obcą żającą zbywcę.

ka. Oznacza to, że dział należy przeprowadzić w ten sposób, jakby rozporządzenia nie było”.7

Małżonek, który nie wyraził zgody na zbyci udzia łu we wspólnym składniku majątkowym, winien zarzut ten postawić jako żądanie wniosku (odpo wiedzi na wniosek). Postawienie na podstawie art. 1036 KC zarzutu bezskuteczności dokonanego przez b. małżonka spadkobiercę rozporządzenia udziałem w przedmiocie należącym do majątku wspólnego bez zgody współmałżonka nie jest, moim zdaniem, sporem o przynależność tego przedmiotu do ma jątku wspólnego, a zatem tzw. sporem o własność. Bezskuteczność dokonanego rozporządzenia polega bowiem na tym, że sąd dokonujący działu traktuje określony przedmiot tak, jakby udział w nim nadal należał do byłego współmałżonka, a zatem podział majątku należy przeprowadzić w ten sposób, jakby rozporządzenia nie było.

Brak prawidłowo sformułowanego zarzutu bez skuteczności uniemożliwia sądowi jego rozpatrywanie.

Art. 1036 kc nie pozbawia współmałżonka możli wości podnoszenia w ramach sporu o prawo żądania ustalenia nieważności przeniesienia przez współ małżonka udziału we własności wspólnej w drodze zawartej z nim umowy.8 W takim przypadku jest to spór o prawo.

Przepis art. 1036 zd. 2 kc w zw. z art. 46 kr i op., określający skutki czynności rozporządzają cej udziałem w przedmiocie należącym do majątku wspólnego przed jego podziałem, pozwala na doko nanie podziału z uwzględnieniem prawa majątko wego, w którym udziałem rozporządził uprzednio były współmałżonek. Rozstrzygnięcie sądu orze kającego o przedmiotowym oraz podmiotowym zakresie stwierdzonej bezskuteczności winno być zamieszczone w sentencji orzeczenia, jako oddziel ny punkt.9 Natomiast gdy sąd uzna, że art. 1036 kc

7 Post. SN z 8.2.2019 r., III CSK 216/18.

8 Na gruncie prawa spadkowego por. Michał Niedośpiał Glo sa do postanowienia SN z 12 V 2016 r., IV CSK 477/151, Teza „Spór wynikający z zarzutu któregokolwiek spadkobierców, że dokonane przez spadkobiercę rozporządzenie udziałem w przedmiocie należącym do spadku bez zgody pozostałych spadkobierców jest bezskuteczne na podstawie art. 1036 k.c., nie jest sporem o przynależność określonego przedmiotu do spadku w rozumieniu art. 685 k.p.c.”.

9 Por. postanowienia Sądu Okręgowego w Ostrołęce z dnia 29 września 2016 roku, Sygnatura akt I Ca 261/16 Roz porządzenie przez jednego z małżonków, bez zgody drugiego małżonka, udziałem w przedmiocie, który był objęty wspól nością ustawową, oceniane wg kryteriów art. 1036 k.c. w zw. z art. 46 k.r.o. jest bezskuteczne, o ile narusza uprawnienia drugiego małżonka wynikające z przepisów o podziale wspól

nie ma w sprawie zastosowania przytacza to tylko w uzasadnieniu postanowienia.10

W przypadku składników majątkowych wcho dzących w skład majątku wspólnego w dniu usta nia tej wspólności, następnie zbytych(przekształ conych) bezprawnie przez jednego z małżonków przed podziałem majątku wspólnego, sąd powinien uwzględnić je w podziale majątku, biorąc pod uwagę ich stan z chwili ustania wspólności ustawowej, zaś ich wartość z chwili orzekania, którą określa war tość zbytego prawa według jego wartości rynkowej z chwili dokonania podziału.11

XIX. Dziedziczności roszczenia o zwrot wydatków i nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny – dział spadku po zmarłym małżonku

Dopóki kwestia zwrotu wydatków i nakładów poczynionych przez małżonków na majątek wspól ny i na ich majątki osobiste nie zostanie przysądzo na we właściwym trybie, dopóty nie jest możliwe ostateczne, a niezbędne do dokonania działu spad ku, ustalenie składu i wartości spadku po zmarłym małżonku, czy po zmarłych małżonkach. Z tego też względu potrzebne jest uprzednie lub jednoczesne z działem spadku przesądzenie tych kwestii. Żaden przepis Kodeksu postępowania cywilnego nie uza leżnia dopuszczalności przeprowadzenia tego postę powania od tego, aby żył przynajmniej jeden mał żonek. Takiego warunku nie stawia również żaden przepis ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy.12 Roszczenie o zwrot wydatków i nakładów z ma jątku osobistego na majątek wspólny ma charak ter dziedziczny, co oznacza z kolei, iż spadkobiercy

nego majątku małżonków. Toteż w postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd rozstrzyga o bezskuteczności roz porządzenia względem współmałżonka udziałem w przed miocie, który był objęty wspólnością ustawową (por. art. 1036 k.c. w zw. z art. 46 k.r.o.). Bezskuteczność takiego rozporządzenia zachodzi jednak między nabywcą majątku objętego wspólnością majątkową, a małżonkiem niebędącym stroną takiej czynności rozporządzającej.

10 Post. SN z 16.4.2014 r., V CSK 315/13, Legalis).

11 Por. Uchwały Sądu Najwyższego z dnia 15 października 1962 r. I CO 22/62, OSNC z 1964 r.,nr 1, poz. 2, z dnia 15 grudnia 1969 r., III CZP 12/69, OSNCP z 1970 r., nr 3, poz. 39, z dnia 28 lipca 1993 r. III CZP 95/93, OSNC z 1994 r., nr 2, poz. 30 oraz orzeczenia z dnia 16 marca 1994 r. II CRN 31/94, z dnia 8 października 1997 r. II CKN 357/97 i z dnia 7 listopada 1999 r. IV CKN 523/98, nie publ., z dnia 26 września 2007 r., IV CSK 139/07, niepubl.

12 Szerzej: A. Koziołkiewicz Wniosek o dział spadku w: Prawo cywilne Podręcznik dla aplikantów, Wydawnictwo CHBeck, W-wa 2019, s. 199-202.

zmarłego małżonka mogą wystąpić z tego typu żą daniami. Gdyby wolą ustawodawcy byłoby wyłą czenie lub ograniczenie możliwości występowania z takimi żądaniami przez spadkobierców małżon ka to niewątpliwie w treści tego przepisu zawarłby uregulowania podobne do tego z art. 43 paragraf 2 zdanie drugie Kodeks rodzinny i opiekuńczy, które dotyczą możliwości wystąpienia przez spadkobier ców zmarłego małżonka z żądaniem ustalenia nie równych udziałów w majątku wspólnym. W sprawie o dział spadku po zmarłym małżonku (małżonkach) nie można dokonać działu tego dokonać bez złoże nia wniosku o podział majątku wspólnego spadko dawcy dlatego, że zgodnie z art. 45 paragraf 1 zdanie pierwsze Kodeksu rodzinnego i opiekuńczy o zwro cie wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty, Sąd orzeka z urzędu bez względu na to, czy z takim wnioskiem wystąpi ktoś z uczestników postępowania. W samym tylko postępowaniu o dział spadku sąd nie może tej kwe stii w jakikolwiek sposób badać, skoro przedmiotem postępowania jest wyłącznie dział spadku po spad kodawcach, a kwestia podziału ich majątku wspól nego nie jest objęta wnioskiem. Gdy żaden z mał żonków nie żyje i spadkobiercy chcą dokonać dział spadku po nich, to również zachodzi konieczność dokonania przed działem spadku lub jednocześnie wraz z nim w jednym postępowaniu także podziału majątku wspólnego zmarłych małżonków. Z uwagi na możliwość rozliczenia nakładów z majątku osobi stego na majątek wspólny, jeśli ktoś wystąpi z takim żądaniem oraz na konieczność rozliczenia nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty, co Sąd jest zobowiązany uczynić z urzędu.13

XX. Pojęcie surogacji – zastępowania jed nego składnika majątku osobistego innym składnikiem majątkowym

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 maja 2000 r. (V CKN 50/00), przesłankami suro gacji są dwa wymagania: po pierwsze, aby to samo zdarzenie spowodowało z jednej strony wyjście określonego przedmiotu z majątku osobistego, a za razem powodowało nabycie innego przedmiotu ma jątkowego, a po drugie, ten nowy przedmiot musi być nabyty w sensie ekonomicznym kosztem mająt ku osobistego.

13 Por. postanowienie Sądu Okręgowego w Świdnicy z 8 stycz nia 2015 r., II Ca 866/14.

Dopuszczalna jest przy tym zarówno suroga cja bezpośrednia – przedmiot nowy w zamian za przedmiot podlegający surogacji – jak i pośrednia – przedmiot nowy nabyty za środki uzyskane w za mian za przedmiot podlegający surogacji. W dok trynie odróżnia się także surogację wartościową i surogację przedmiotową.14 Surogacja wartościowa powstaje w wyniku poniesienia takiego nakładu lub wydatku z majątku osobistego na majątek wspólny, który powoduje powstanie roszczenia o jego zwrot, dochodzonego w późniejszym czasie na podstawie art. 45 KRO. Właśnie to roszczenie wchodzi do ma jątku osobistego jako surogat nakładu lub wydatku. Surogacja przedmiotowa polega zaś na zastą pieniu przedmiotów majątkowych wyłączonych z majątku osobistego przedmiotami majątkowymi nabytymi w zamian za te pierwsze także do mająt ku osobistego. Skutek surogacji następuje z mocy samego prawa. Nabycie w drodze surogacji nie wy maga zatem ujawnienia w treści czynności prawnej. Do jego osiągnięcia nie jest w szczególności po trzebne oświadczenie woli małżonków.

Według zasady surogacji prawo nabyte w zamian za jakieś inne prawo, pochodzące z majątku osobi stego, przynależy do tego osobistego majątku, a za tem nie pomnaża ono majątku wspólnego.

Do czasu wejścia w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opie kuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1691) – zasada surogacji miała ograniczony zasięg. Obejmowała bowiem tylko trzy następujące grupy przedmiotów majątkowych:

1. nabytych ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2. nabytych przez dziedziczenie, zapis lub daro wiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3. przedmioty służące do wykonywania zawodu, jeżeli zostały nabyte ze środków należących do od rębnego majątku małżonka wykonującego ten za wód.

Pod rządami obecnie obowiązujących przepisów, tj. art. 33 pkt 10 KRO obowiązuje zasada pełnej su rogacji majątków osobistych.

Surogacja może występować w różnych stanach faktycznych i prawnych. Zachodzi ona wówczas, gdy wyłączenie (zbycie czy utrata) danego przedmiotu

14 Por.: M. Nazar (w:) J. Ignatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne, 2006, s. 148.

majątkowego z majątku osobistego i nabycie innego przedmiotu (surogatu) nastąpiło w wyniku tego sa mego zdarzenia prawnego. Zdarzeniem takim może być zarówno zawarcie umowy, spełnienie świadcze nia, jak i czyn niedozwolony, bezpodstawne wzbo gacenie, wypłata odszkodowania przez ubezpieczy ciela i inne. To kryterium (tożsamości zdarzenia prawnego), obiektywne i klarowne, nie wyczerpuje problemu surogacji opisanej przez art. 33 kro. Prze pis statuujący zasadę surogacji odnosi się nie tylko do tzw. surogacji bezpośredniej, a to takiej gdy ist nieje ekonomiczna identyczność przedmiotu zbyte go i nabytego, ale obejmuje też surogację pośrednią, czyli sytuację, gdy surogacja przechodzi przez fazę zastąpienia danego składnika majątku uzyskanymi środkami pieniężnymi, za które z kolei zostaje naby ty następny przedmiot majątkowy. Sformułowanie ustawowe przemawia zatem i za przyjęciem tzw. su rogacji wielokrotnej.15

W literaturze wyróżnia się surogację przedmio tową i wartościową. Przyjęcie którejś z tych koncep cji ma decydujące znaczenie dla kwalifikacji udziału małżonków w poszczególnych nabytych przez nich przedmiotach bądź stworzeniu im jedynie możliwo ści dochodzenia roszczenia w związku z dokonany mi na majątek wspólny czy odrębny nakładów bądź wydatków. Surogacja przedmiotowa to zastąpienie wyłączonego przedmiotu majątkowego przedmio tem majątkowym nabytym w zamian.

Surogacja wartościowa polega na zastąpieniu wyłączonego przedmiotu roszczeniem o zwrot war tości przedmiotu wyłączonego, gdy został on zuży ty jako wydatek na majątek odrębny względnie też i wspólny.16

Surogacja przedmiotowa ma miejsce wtedy, gdy przedmiot majątkowy zostaje nabyty przez małżon ka przy użyciu wyłącznie środków objętych zakre sem stosowania zasady surogacji. Gdy przedmio ty majątkowe zostały nabyte zarówno ze środków podlegających surogacji, jak i ze środków z majątku wspólnego, nabyty przedmiot wejdzie do mająt ku wspólnego, natomiast do majątku osobistego wchodzi jedynie roszczenie o zwrot wydatków (jest to wówczas surogacja wartościowa). Z taką sytuacją mamy do czynienia np. wówczas gdy część ceny za kupu nieruchomości pochodziło z majątku osobiste

15 Tak J. St. Piątowski, w: System prawa rodzinnego i opiekuńczego, Ossolineum 1985, s. 378-379).

16 M. Nazar, Małżeńska wspólność spółdzielczych praw do lo kali mieszkalnych, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2001, z. 2, s. 359.

go uczestnika, a pozostała część z majątku dorobko wego małżonków.

Przyjmuje się, że najwłaściwszym rozwiązaniem prawnym sytuacji takiego („mieszanego”) sposobu nabycia rzeczy jest przyjęcie koncepcji surogacji wartościowej. Wyklucza ona powstawanie „hybry dalnych” konstrukcji wspólności praw nabywanych częściowo ze środków majątku wspólnego i od rębnego, które nie mają praktycznego znaczenia, a stwarzają jedynie kolejne problemy prawne.17

Za przyjęciem tej koncepcji można też przema wiać to, że daje ona znacznie większe bezpieczeń stwo w obrocie i w stosunkach między małżonkami. Jasne są zasady, na podstawie których przedmioty stanowią składniki poszczególnych mas majątko wych, a opowiedzenie się za możliwością kwalifi kacji przedmiotu nabytego zarówno ze środków pochodzących z majątku wspólnego, jak i z mająt ku osobistego, jako składnika majątku wspólnego, upraszcza również zarządzanie tym majątkiem.

XXI. Zakres tajemnicy bankowej w sprawach sądowych o podział majątku wspólnego2

W myśl art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. d Prawa banko wego bank ma obowiązek udzielenia informacji stanowiących tajemnicę bankową, między innymi na żądanie sądu w związku z prowadzonym postę powaniem spadkowym lub o podział majątku mię dzy małżonkami albo prowadzoną przeciwko osobie fizycznej będącej stroną umowy sprawą o alimenty lub o rentę o charakterze alimentacyjnym.

Sąd I instancji w sprawie o podział majątku wspólnego skazał dwie pracownice Banku na grzyw ny w wysokości po 500 zł za odmowę udzielenia żądanych przez Sąd informacji. W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że Sąd zwrócił się do Ban ku o wskazanie, czy wnioskodawczyni w okresie od /.../ do /.../ posiadała rachunek bankowy, książeczki oszczędnościowe lub inne produkty bankowe, a jeśli tak, o wskazanie, w jakim okresie oraz przekazanie historii operacji bankowych na tych rachunkach, lokatach czy innych produktach. Bank nie udzielił odpowiedzi na pytanie Sądu. Sąd wskazał, że jest organem uprawnionym do uzyskania informacji koniecznych do przeprowadzenia i rozstrzygnięcia sprawy o podział majątku wspólnego, przy czym nie

17 Tak: trafnie M. Nazar, Małżeńska wspólność spółdzielczych praw do lokali mieszkalnych, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2003, z. 2, s. 382).

sposób interpretować tego przepisu w ten sposób, aby udostępniane sądowi informacje objęte tajem nicą bankową miały dotyczyć wyłącznie uczestni ków postępowania. Takiego ograniczenia nie za wiera przepis art.105 ust.1 pkt 2 lit d. ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo Bankowe (t.j.: Dz. U. z 2015 roku, poz. 128 ze zmianami, dalej Prawo Bankowe), który przyrównano do treści art.105 ust.1 pkt lit. b ustawy. Przepis ten zawiera ograniczenie podmiotowe zakresu informacji, jakich sąd może od banku żądać. Przyjęto, że odmowa przedstawienia dokumentu nie była uzasadniona, co, zgodnie z art. 251 k.p.c., skutkowało skazaniem na grzywnę. Postanowienie Sądu I instancji zaskarżyły pra cownice banku zarzucając skarżonemu postanowie niu obrazę art. 105 ust. 1 pkt 2 lit d Prawa bankowego, poprzez jego rozszerzającą interpretację i domagały się uchylenia zaskarżonego postanowienia. Wskaza ły, że informacja, o którą zwrócił się Sąd do Banku stanowi tajemnicę bankową w rozumieniu art. 104 ust. 1 ustawy Prawo bankowe. Przepis art. 105 usta wy Prawo bankowe, albo statuuje wprost przypad ki możliwości ujawniania przez banki informacji stanowiących tajemnicę bankową, albo odsyła do zasad ujawniania tych informacji określonych w in nych ustawach. Nie ulega wątpliwości, że żądanie udzielenia informacji konfidencjonalnych przez sąd w trybie art, 105 ust. 1 pkt 2 lit d) Prawa bankowego znajduje w świetle przepisów dotyczących tajemnicy bankowej właściwe uzasadnienie, tylko w przypad ku, gdy dotyczy stron, wnioskodawców, uczestników postępowania bądź w postępowaniu spadkowym spadkobierców. Nie jest taką informacją informacja o innych osobach, które w prowadzonym postępo waniu są osobami trzecimi, w rozumieniu art. 104 ust. 3 Prawa bankowego. Bank może przekazywać historię rachunków bankowych stron postępowa nia, ale bez ujawniania danych ich pełnomocników, danych osób dokonujących wpłat (przelewów) na te rachunki i danych osób, na rzecz których dokonywa ne były wypłaty (przelewy) z tych rachunków. Osoby te w prowadzonym postępowaniu są osobami trze cimi. Osobami trzecimi są również osoby nie uczest niczące w postępowaniu sądowym, co ma miejsce w przedmiotowej sprawie. Dane tych osób stanowią odrębną ochronę, wynikającą z art. 104 ust. 1 Pra wa bankowego, ujawnienie tych danych spowodo wałoby naruszenie przez Bank tajemnicy bankowej w stosunku do tych osób. Jest to niezależna ochrona od ochrony przewidzianej dla stron postępowania, wnioskodawców. W ocenie skarżącej Pani T. B. jest

w przedmiotowej sprawie osobą trzecią, co oznacza, że brak jest podstaw prawnych do udzielenia in formacji jej dotyczących, które objęte są tajemnicą bankową.

Sąd Okręgowy oddalił zażalenia pracownic ban ku, argumentując to w sposób następujący: Stosownie do art. 105 ust. 1 pkt 2 d) Prawa banko wego, bank ma obowiązek udzielenia informacji sta nowiących tajemnicę bankową wyłącznie na żądanie sądu w związku z prowadzonym postępowaniem spadkowym lub o podział majątku między małżon kami albo prowadzoną przeciwko osobie fizycznej będącej stroną umowy sprawą o alimenty lub o ren tę o charakterze alimentacyjnym. Norma prawna wysłowiona przez cytowany przepis nie wprowadza żadnych ograniczeń podmiotowych w odniesieniu do informacji, które bank powinien przekazywać na żądanie sądu w związku z prowadzonym postę powaniem o podział majątku między małżonkami. Innymi słowy, bank ma obowiązek udzielenia są dowi informacji stanowiącej tajemnicę bankową, jeżeli pozostaje ona w związku z prowadzonym po stępowaniu o podział majątku między małżonkami, bez względu na okoliczność, czy dotyczy czynności bankowych dokonywanych z udziałem któregokol wiek z małżonków czy osób trzecich. Wskazaną in terpretację potwierdza nie tylko literalne brzmienie cytowanego przepisu, który nie wprowadza żadnych ograniczeń, a statuuje jedynie przesłankę związku informacji z prowadzonym postępowaniem o po dział majątku wspólnego, ale również porównanie z normą wysłowioną przez art. 105 ust. 1 pkt 2 b) Prawa bankowego. Obowiązkiem banku jest udzie lanie informacji stanowiących tajemnicę bankową, m.in. na żądanie sądu lub prokuratora w związku z toczącym się postępowaniem o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe przeciwko osobie fizycznej będącej stroną umowy zawartej z bankiem, w za kresie informacji dotyczących tej osoby fizycznej, popełnione w związku z działaniem osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowo ści prawnej, w zakresie informacji dotyczących tej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej. Norma prawna wysłowiona przez wskazany przepis wyraź nie wprowadza ograniczenie podmiotowe w odnie sieniu do w tajemnicy bankowej podlegającej ujaw nieniu – stanowi o „zakresie informacji dotyczących tej osoby fizycznej” albo o „zakresie informacji do tyczących tej osoby prawnej lub jednostki organiza cyjnej”. Porównanie obu norm prawnych prowadzi do logicznej konsekwencji, że jeżeli intencją ustawo

dawcy byłoby ograniczenie podmiotowe w zakresie ujawnienia tajemnicy bankowej w odniesieniu do postępowania o podział majątku wspólnego mał żonków, to ograniczenie takie zostałoby zawarte w stosownej normie prawnej. Norma art. 105 ust. 1 pkt 2 d) Prawa bankowego nie wprowadza żadnych ograniczeń, podobnych do wysłowionych norma art. 105 ust. 1 pkt 2 b), zatem bank obowiązany jest do udzielenia informacji dotyczących również osoby trzeciej, pod tym jednak warunkiem, że informacja ma związek z prowadzonym postępowaniem o po dział majątku wspólnego. W rozpoznawanej sprawie, z uwagi na rodzaj za rzutów uczestników postępowania, zbadanie prze pływów finansowych na rachunkach osoby trzeciej względem stron postępowania jest niezbędne w celu ustalenia składu i wartości majątku wspólnego stron, zatem pozostaje w związku z postępowaniem o podział majątku wspólnego, co dalej decyduje o ocenie, że odmowa przedstawienia przez Bank żą danego dokumentu była bezpodstawna. Nie doszło zatem naruszenia art. 105 ust. 1 pkt 2 d) Prawa ban kowego.

Zgodnie z art. 251 k.p.c. za nieuzasadnioną odmo wę przedstawienia dokumentu przez osobę trzecią sąd, po wysłuchaniu jej oraz stron co do zasadności odmowy, skaże osobę trzecią na grzywnę. Wysokość grzywny wynika z art. 163 § 1 k.p.c., który stanowi, iż jeżeli kodeks przewiduje grzywnę bez określenia jej wysokości, grzywnę wymierza się w kwocie do pię ciu tysięcy złotych.

XXII. Określanie wysokości wzbogacenia z tytułu nakładów z majątku osobistego na majątek osobisty

W nowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, że zasądzeniu z tytułu bezpod stawnego wzbogacenia podlega kwota odpowia dająca wartości wzbogacenia istniejącego w chwili wyrokowania w sprawie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, co oznacza konieczność jej ustalenia według stanu wzbogacenia i cen z daty wyrokowania (art. 405 KC w zw. z art. 316 KPC i w zw. z art. 363 § 2 KC stosowanym w drodze analogii).18 Zasługu je on na podzielenie, skoro świadczenie takie jako niepieniężne nie podlega waloryzacji (art. 3581 § 3 KC)19, a zwrotowi powinna podlegać aktualna war

18 Szerzej wyrok Sądu Najwyższego Izba Cywilna z dnia 30 września 2020 r., IV CSK 671/18, www.sn.pl

19 Por. Andrzej Koziołkiewicz, Glosa do postanowienia Sądu

tość wzbogacenia, co najlepiej odpowiada celowi tej instytucji.20

Po wejściu w życie art. 3581 KC, kiedy waloryza cja świadczeń pieniężnych stała się dopuszczalna, nie jest aktualny pogląd prezentowany w dawniej szym orzecznictwie Sądu Najwyższego, że wobec braku w przepisach o bezpodstawnym wzbogace niu odpowiednika art. 363 § 2 KC wartość korzyści należało ustalać według chwili uzyskania korzyści, a nie wyrokowania (por. uchwała składu siedmiu sę dziów Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 1952 r., C 1036/52, OSN 1955, nr III, poz. 49, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1983 r., III CZP 18/83, oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 1977 r., I CR 83/77, OSNC 1978, nr 4, poz. 7).

Taki sposób rozliczenia wartości nakładów nie uwzględnia możliwego zmniejszenia wartości wzbo gacenia o stopień zużycia nakładów, a tym samym rzeczywistego stanu wzbogacenia pozwanej kosztem powoda i mógł prowadzić do zasądzenia kwoty prze wyższającej istniejące wzbogacenie w dacie wyroko wania.

W sytuacji, gdy powód ponosił nakłady na bu dowę domu wchodzącego w skład majątku osobi stego pozwanej, najpierw ustalić należy kwotowo wysokość tych nakładów i ich procentowy udział w wartości domu według cen rynkowych z czasów jego budowy, a następnie ustalić ten sam procento wy udział w wartości domu według cen rynkowych z daty orzekania. Pomocne może okazać się w tym zakresie skorzystanie z opinii biegłego i uwzględ nienie mechanizmów wypracowanych w zakresie rozliczenia nakładów w sprawach o podział majątku wspólnego.21

Stwierdzić jedynie można, że co do zasady – wo bec pozostawania przez strony w związku małżeń skim i prowadzenia razem gospodarstwa domowego i działalności gospodarczej „ze wspólnego portfela”, bez rozliczania się z wnoszonych dochodów i pono szonych wydatków, nie można wykluczyć potrzeby skorzystania przez Sąd z art. 322 KPC, zwłaszcza

Najwyższego z 9 września 2009 r., V CSK 39/09 i do postanowienia Sądu Okręgowego w Gdańsku z 28 czerwca 2010 r., III Ca 1387/07, Palestra 9-10/2012.

20 Por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 1998 r., I CKN 522/97, OSNC 1998, z. 11, poz. 176, z dnia 3 października 2003 r., III CKN 1313/00, M. Praw. 2006, nr 10, str. 542, z dnia 7 maja 2009 r., IV CSK 27/09, z dnia 19 czerwca 2015 r., IV CSK 565/14, z dnia 12 kwietnia 2016 r., II CSK 302/15, i z dnia 21 marca 2018 r., V CSK 215/17).

21 Por. m.in. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1980 r., III CZP 46/80, OSNC 1981, nr 11, poz. 206.

przy określeniu proporcji w jakiej strony partycy powały w finansowaniu budowy domu. Niemożność udowodnienia wysokości dochodzonego roszczenia będzie bowiem mogła być w tych warunkach zakwa lifikowana, jako mająca charakter obiektywny.22

XXIII. Skutki dokonanie spłaty w dziale spadku ze środków finansowych majątku wspólnego

Pogląd niezbyt znany i nieczęsto stosowany w praktyce – przynależność do majątku dorobko wego małżonków udziałów nabytych przez jednego z małżonków w drodze działu spadku, w sytuacji gdy spłata za te udziały na rzecz współwłaścicieli doko nana została ze wspólnie osiąganych przez małżon ków dochodów i w czasie trwania wspólności usta wowej.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 września 1989 r., III CZP 80/89, OSP 1990 nr 10, poz. 357 –teza: Nabyte udziały od współspadkobierców w po stępowaniu o dział spadku /.../ przez jednego z mał żonków ze wspólnie osiąganych dochodów w czasie trwania wspólności ustawowej wchodzą do dorobku małżonków.

Przesunięcie składników majątkowych na pod stawie spadkobrania na rzecz jednego ze spadkobierców w granicach jego udziału w dziedziczeniu w czasie pozostawania we wspólności ustawowej małżeńskiej bez względu na tryb przesunięcia stano wi z mocy ustawy majątek odrębny nabywcy. Wyni ka to jednoznacznie z uregulowań zawartych w art. 33 ust. 2 KRO (przed nowelizacją) według którego, przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie zapis lub darowiznę stanowią odrębny majątek każ dego z małżonków.

Majątek nabyty ponad udział wynikający ze spad kobrania ze spłatą na rzecz pozostałych współspad kobierców ze wspólnych środków małżonków wcho dzi do dorobku, bowiem stosownie do treści art. 32 § 1 KRO dorobkiem małżonków są przedmioty ma jątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawo wej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich.

Nabycie udziałów od współspadkobierców przez jednego z małżonków, jako nabycie odpłatne w cza sie trwania wspólności ustawowej, obciążające fak tycznie oboje małżonków poprzez uszczuplenie ich substancji dorobkowej wchodzi do ich dorobku.

Dlatego jeśli jeden z małżonków pozostający we wspólności majątkowej małżeńskiej otrzymał część gospodarstwa rolnego w drodze spadku ponad swój udział i z tego tytułu został obciążony spłatami /.../, w warunkach gdy spłat /.../ dokonywano z docho dów osiąganych wspólną pracą staraniami obojga małżonków, nabyte tak składniki majątkowe wcho dzą do dorobku i podlegają rozliczeniu w postępo waniu o podział majątku dorobkowego.

Wynika to również z zasady jednakowego a więc równego traktowania małżonków, przy nabywaniu majątku w czasie trwania wspólności ustawowej, osiąganego wspólnym wysiłkiem i staraniami.

Przywołany pogląd prawny nie skutkuje tym by współmałżonek stawał się uczestnikiem postępo wania sądowego o dział spadku i zniesienia współwłasność nieruchomości. Po zakończeniu postę powania sądowego czy to poprzez wydanie posta nowienia działowego, czy poprzez ugodę sądową, w księdze wieczystej nieruchomości wpisany zosta nie tylko małżonek - uczestnik postępowania dzia łowego.

Nie przeszkadza to w tym by w późniejszym po stępowaniu o podział majątku wspólnego małżon ków, sąd dokonał ustalenia (spór o prawo), że udzia ły w nieruchomości nabyte przez drugiego małżonka w drodze działu spadku, weszły do majątku wspólnego małżonków z uwagi na fakt dokonania spłaty na rzecz pozostałych spadkobierców ze środków po chodzących z majątku wspólnego.

Innymi słowy nieruchomość ta jest: składnikiem majątku osobistego w części w jakiej nabył ją mał żonek poprzez dziedziczenie, składnikiem majątku wspólnego w odniesieniu do udziałów, jakie małżo nek ten nabył w drodze działu spadku, jeśli spłaty na rzecz współwłaścicieli dokonane były ze środków majątku wspólnego.

22 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2019 r., V CSK 599/17.

Adw. Andrzej Koziołkiewicz

Prawo do

obrony

w kontekście

właściwej obsady sądu – wybrane zagadnienia

Prawo do obrony jest jedną z najważniejszych gwarancji procesowych, jaka w nowoczesnym pań stwie prawa przysługuje obywatelom.

O doniosłości tego prawa świadczy zagwaranto wanie jego w artykule 42 ustęp 2 Konstytucji Rzecz pospolitej Polskiej, artykule 6 ustęp 4 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawo wych Wolności, w artykule 47 Karty Praw Podstawo wych Unii Europejskiej.

Sprecyzowanie zasad prawa do obrony szczegó łowo uregulowane jest w kodeksie postępowania karnego, który określa w jaki sposób na gruncie pol skiego prawa karnego ma być ono realizowane.

Zwrócić uwagę należy na artykuł 79 kodek su postępowania karnego, określający sytuacje, w których oskarżony musi mieć obrońcę, artykuł 80 k.p.k., ustanawiający przymus adwokacki przed sądem okręgowym, kiedy oskarżonemu zarzucono zbrodnię. W tym ostatnim wypadku wprowadzono obowiązek udziału obrońcy w rozprawie. Na szcze gólną uwagę zasługuje uregulowanie artykułu 79 § 2 k.p.k., pozostawiający sądowi decyzję o obowiąz ku obrończym, kiedy uzna to za niezbędne ze wzglę du na inne okoliczności utrudniające obronę.

Trafnie do problemu tego odniósł się Sąd Naj wyższy, zauważając, iż decyzja sądu o sięgnięciu po rozwiązanie wynikające z art. 79 § 2 k.p.k. jest arbi tralną decyzją sądu, która nie może wynikać jedynie z charakteru sprawy, jej stopnia zawiłości, ewentu alnych skomplikowanych problemów prawnych, ale musi zawierać u swoich podstaw swoistą „niepo radność” utrudniającą obronę. Zaznaczyć należy, iż muszą być to okoliczności, które nie będą podlegały obowiązkowej obronie, o jakiej mowa w art. 79 § 1 pkt 3 i 4 k.p.k. Można sformułować pogląd, że w tym wypadku po stronie sądu konieczne jest odpowied nie doświadczenie i wnikliwa obserwacja zachowa nia oskarżonego.1

W praktyce sądowej można również spotkać się z sytuacją w której sprawa na etapie postępowania przygotowawczego należy do właściwości sądu rejo nowego, w trakcie postępowania przygotowawcze go dopuszczono dowód z badań sądowo lekarskich

1 Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 grudnia 2021 r. w sprawie III KK 262/21; LEX nr 3327059.

i w związku z tym prezes sądu rejonowego wyzna czył oskarżonemu obrońcę z urzędu. W wyniku ba dań i sporządzonej opinii sądowo – psychiatrycznej biegli stwierdzili, iż podejrzany nie działał w wa runkach wyłączenia lub znacznego ograniczenia zdolności rozpoznania znaczenia czynu oraz kie rowania swoim postępowaniem i z uwagi na to, że stan zdrowia psychicznego podejrzanego pozwa la na udział w postępowaniu, jego poczytalność nie budzi wątpliwości i może prowadzić swoją obronę w sposób odpowiedzialny i samodzielny, na wnio sek prokuratora, zarządzeniem prezesa sądu rejo nowego zwolniono wyznaczonego obrońcę z urzędu, uzasadniając to faktem, iż w świetle opinii biegłych psychiatrów udział obrońcy w postępowaniu nie jest obowiązkowy. Akt oskarżenia w sprawie skierowano do sądu rejonowego, który zasadnie stwierdził swoją niewłaściwość i przekazał sprawę do rozpoznania są dowi okręgowemu. Pierwszy termin rozprawy przed sądem okręgowym nie odbył się, bowiem oskarżony w tym czasie przebywał na leczeniu w szpitalu psy chiatrycznym. Podczas rozprawy oskarżony wska zał, że leczył się „odwykowo” w szpitalu psychia trycznym, nie pamiętał od jakiego czasu, a z opinii biegłych psychiatrów wynikało, że oskarżony le czył się od wielu lat psychiatrycznie, jako nieletni był dwa razy w szpitalu psychiatrycznym. Mimo to w sprawie nie wyznaczono obrońcy z urzędu, wy dano wyrok, który w wyniku kontroli instancyjnej został uchylony i sprawę przekazano do ponownego rozpoznania z uwagi na naruszenie artykułu 439 § 1 pkt 10 k.p.k. 2 Z pewnością tej sytuacji, która w efek cie doprowadziła do poważnego naruszenia zasady rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie, można byłoby uniknąć, gdyby sąd z należytą uwagą pod szedł do zasady wyrażonej w art. 79 § 2 k.p.k.

Zagadnienie to jest również ściśle związane z odpowiednią obsadą sądu, który rozpoznaje po szczególne sprawy, spełnieniem przez sąd wymogu zgodności z art. 6 ust 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka, o czym będzie mowa w dalszej części ni niejszego tekstu.

2 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku w sprawie II Aka 12/220 (niepublikowany).

Bardzo ważną regulacją prawa do obrony, jaka jest zamieszczona w kodeksie postępowania karne go, jest artykuł 16 tego kodeksu, nakazujący pouczać uczestników postępowania karnego o obowiązkach i uprawnieniach, wprowadzając gwarancje dla stron, skutkiem czego jest zakaz wyciągania negatywnych konsekwencji w wypadku braku lub mylnego po uczenia. Ustawodawca ten obowiązek udzielania uczestnikom postępowania informacji o ciążących obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach rozciągnął również na wypadki, gdy ustawa wyraź nie takiego obowiązku nie stanowi, również i w tym wypadku wprowadzając zakaz wyciągania nega tywnych skutków dla stron, przy braku pouczenia. W trakcie postępowania jurysdykcyjnego obowią zek ten spoczywa na sądzie prowadzącym postępowanie.

Odwołać należy się do poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 1 października 2013 roku w sprawie I Kzp /13, gdzie dokonano rozróż nienia terminu „uczestnik postępowania”, odnosząc go między innymi do pełnomocników stron, a także do innych podmiotów profesjonalnych występują cych przed organem procesowym.3

Pełną aktualność zachowuje pogląd wyrażony na gruncie kodeksu postępowania karnego z 1969 roku, który niejako wskazuje jak realizować obowiązek, o jakim mowa art. 16 § k.p.k.. Zgodnie z tym poglą dem, art. 16 § 2 k.p.k. nie wprowadza bezwzględne go obowiązku informowania uczestników procesu o przysługujących im uprawnieniach, mówiąc, że czynić to należy „w miarę potrzeby”, to jednak organ procesowy nie może takiej potrzeby ustalać w spo sób dowolny, ale musi się w tym względzie opierać na kryteriach obiektywnych, to jest przede wszyst kim na prawdopodobieństwie nieznajomości swych uprawnień przez daną osobę. 4

Jest to kolejny przykład na to, jak istotne jest do świadczenie organu procesowego w dbaniu o to, jak będzie respektowana zasada lojalności procesowej.

Innym bardzo ważnym uregulowaniem ustawy procesowej, mającym wpływ na realizację prawa do obrony i jednocześnie roli sądu w dokonywaniu oceny tej obrony, jest artykuł 85 § 1 k.p.k. Mówi on o prawie kilku oskarżonych do upoważnienia jedne go obrońcy do reprezentowania ich, a rolą sądu jest dbanie, aby ich interesy nie pozostawały w sprzecz

3 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 1 października 2013 r.

I KZP 6/13; LEX nr 1385916.

4 Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 1993 r.

II KRN 36/93; LEX nr 20587.

ności. W wypadku stwierdzenia takiej sprzeczności, sąd wydaje stosowne postanowienie, „zakreśla jąc oskarżonym termin do ustanowienia innych obrońców”, a w wypadku obrony z urzędu wyzna cza innego obrońcę. Postanowienie to podlega za skarżeniu do sądu wyższej instancji. Sytuacje, kiedy sądy stwierdzają kolizję interesów w obronie kilku oskarżonych przez tego samego obrońcę nie należą do rzadkości.5

W praktyce sprzeczność ta zachodzi najczęściej w wypadkach, kiedy dowody związane z obroną jednego z oskarżonych godzą lub mogą godzić w in teresy kolejnego z bronionych przez tego samego obrońcę. Ta kolizja interesów musi być realna i rze czywista, nie jedynie potencjalna. Szerzej na temat wypadków występowania kolizji wypowiadał się Sąd Najwyższy, który w szeregu judykatów dawał swo iste wskazówki, w jakich wypadkach może dojść do sytuacji opisanej w art. 85 § 2 k.p.k.

Ilekroć wyjaśnienia jednego z oskarżonych lub dowody przezeń powoływane i ich ocena godzą w in teres drugiego oskarżonego, pojawia się kolizja inte resów, która nie pozwala, aby jeden obrońca bronił obu oskarżonych.6

Wart odnotowania, aczkolwiek kontrowersyjny pogląd co do kolizji interesów oskarżonych, unie możliwiających reprezentowanie ich przez tego samego obrońcę został zaprezentowany w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach. Sąd ten stwier dził, że w wypadku kolizji interesów oskarżonych bronionych przez tego samego obrońcę wcale nie jest konieczne stwierdzanie przez sąd, że każdego z nich winien bronić inny prawnik. Sąd winien każ dorazowo dokonywać szczegółowej analizy etapu na jakim obrońca przystąpił do wykonywania swo ich zadań, czy zawsze moment rozpoczęcia obrony jednego z oskarżonych wywołuje kolizje interesów w sprawowaniu obrony innego z nich, co w efekcie może doprowadzić do sytuacji, w której obrońca nie zawsze będzie musiał definitywnie zrezygnować z udziału w procesie. Podkreślenia jednak wymaga, że zwłaszcza w sytuacjach opisanych w tym orzecze niu, konieczna jest szeroka i dokładnie uzasadniona analiza konkretnego przypadku.7

5 Na przykład wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku w sprawie II Aka 312/21.

6 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.10.197 1 r., V KRN 375/71. OSNKW 1972/2, poz. 36.

7 Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 czerwca 2010 r. II AKz 389/10; LEX nr 663655.

Zasygnalizować również należy, iż przysługuje prawo do zaskarżenia decyzji o uznaniu kolizji in teresów kilku oskarżonych bronionych przez jedne go obrońcę w sytuacji, kiedy następuje to na skutek nie decyzji sądu, lecz w wyniku zarządzenia prezesa sądu właściwego do rozpoznania sprawy (art. 85 § 3 k.p.k.)8 .

Doniosłość prawa do obrony, jaka wynika z wcze śniej wskazanych aktów prawnych znalazła swoje konsekwencje w artykule 439 § 1 pkt 10 k.p.k., za liczając naruszenie prawa do obrony do bezwzględ nych przyczyn odwoławczych. Zaznaczyć jednak należy, iż uregulowanie to ma zastosowanie jedynie do obrony obligatoryjnej i nie jest interpretowane rozszerzająco.

W tym zakresie warto odwołać się do judyka tu Sądu Najwyższego, w którym uznano, że dla stwierdzenia, że wystąpiła bezwzględna przyczyna odwoławcza z art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k., nie wystarczy wskazać, iż w realiach rozpatrywanej sprawy zachodziły przesłanki obrony obligatoryjnej, o jakiej mowa w art. 79 § 2 k.p.k. Obligatoryjność obrony powstaje bowiem dopiero w wyniku sądowego uzna nia, że oskarżony musi mieć obrońcę. Decydujące znaczenie w tym zakresie ma zatem ocena organu procesowego, a nie subiektywna ocena obrońcy czy stron postępowania9. Pogląd ten zdaje się potwierdzać wcześniej podaną tezę, że gwarancje zacho wania prawa do obrony w wielu wypadkach zależą od właściwego doświadczenia sądu i przygotowania jego do prowadzonej rozprawy.

Niewątpliwie jednym z elementów realizacji pra wa do obrony jest prawo do instancji odwoławczej. Wynika to między innymi z artykułu 78 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, który stanowi, że każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Także artykuł 176 ustęp 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej stano wi, iż postępowanie sądowe jest co najmniej dwuin stancyjne.

Również zobowiązania międzynarodowe Polski, wynikające z artykułu 14 ustęp 5 Międzynarodowe go Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, gdzie stwierdzono, „iż każda osoba skazana za przestęp stwo ma prawo odwołania się do sądu wyższej in stalacji w celu ponownego rozpatrzenia orzeczenia o winie i karze zgodnie z ustawą” czyni z prawa do

8 Wyrok TK z 28.04.2022 r., SK 54/20, Dz.U. z 2022 r. poz. 958.

9 Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2022 r. w sprawie I Ko 45/22; LEX nr 3402277.

instancji odwoławczej jedną z fundamentalnych za sad procesu karnego. 10

W tym kontekście warto zwrócić uwagę na ure gulowania artykułu 437 i 454 k.p.k., których treść ulegała ewolucji w trakcie obowiązywania kodeksu postępowania karnego.

Obecnie, zgodnie z art. 437 k.p.k. sąd odwoław czy zmienia zaskarżone orzeczenie, orzekając od miennie co do istoty, lub uchyla je i umarza postę powanie; w innych wypadkach uchyla orzeczenie i przekazuje sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Zgodnie z obowiązującym kodeksem postępowania karnego (art. 454) sąd od woławczy nie może skazać oskarżonego, który został uniewinniony w pierwszej instancji lub co do które go w pierwszej instancji umorzono postępowanie. Oznacza to, że z formalnego punktu widzenia nic nie stoi na przeszkodzie, aby sąd odwoławczy wy mierzył oskarżonemu karę dożywotniego pozbawie nia wolności, co może stanowić naruszenie prawa do obrony.

Dla zobrazowania problemu trzeba prześledzić zmianę treści artykułu 454 k.p.k., który pierwotnie brzmiał:

§ 1. Sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który został uniewinniony w pierwszej instancji lub co do którego w pierwszej instancji umorzono lub warunkowo umorzono postępowanie.

§ 2. Sąd odwoławczy może orzec surowszą karę pozbawienia wolności tylko wtedy, gdy nie zmienia ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku.

§ 3. Sąd odwoławczy nie może zaostrzyć kary przez wymierzenie kary 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności.

Po nowelizacji kodeksu postępowania karnego z dniem 1 lipca 2003 roku, nie wolno było sądowi II instancji zmieniać wyroku poprzez wymierzenie kary dożywotniego pozbawienia wolności (zmie niony przez art. 1 pkt 186 ustawy z dnia 10 stycznia 2003 r., zmieniającej nin. ustawę z dniem 1 lipca 2003 r.; Dz.U.03.17.155).

Następnie z dniem 1 lipca 2015 roku uchylono § 2 artykułu 454 (Dz.U.2013.1247; zmieniającej nin. ustawę z dniem 1 lipca 2015 r.).

Kolejną nowelizacją kodeksu postępowania kar nego z dniem 5 października 2019 roku § 3 uchylony został przez art. 1 pkt 83 lit. b ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. (Dz.U.2019.1694).

10 Nowy Jork.1966.12.19; Dz.U.1977.38.167 z dnia 1977.12.29

Status: Akt obowiązujący Wersja od: 18 czerwca 1977 r.)

Tym samym, zgodnie z obecnym stanem praw nym, w wypadku wymierzenia przez Sąd II instan cji kary eliminacyjnej dożywotniego pozbawienia wolności, skazanemu nie przysługuje środek odwo ławczy, bowiem nawet skarga kasacyjna w myśl art. 523 § 1 k.p.k. może być wniesiona tylko z powodu uchybień wymienionych w art. 439 k.p.k. lub in nego rażącego naruszenia prawa, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia. Kasacja nie może być wniesiona wyłącznie z powodu niewspół mierności kary (vide: postanowienie Sądu Najwyż szego z dnia 6 sierpnia 2020 roku w sprawie IV KK 314/20). Takie uregulowanie artykułu 454 pozostaje z kolei w sprzeczności z cytowanym powyżej artyku łem 14 ustęp 5 Międzynarodowego Paktu Praw Oby watelskich i Politycznych.

W tym zakresie odwołać należy się do komenta rza Dariusza Świeckiego11 z 2018 roku, gdzie zawar to pogląd, zgodnie z którym „przepis ten powinien być interpretowany w ten sposób, że uprawnienie do zaskarżenia wyroku skazującego dotyczy nie tyl ko orzeczenia wydanego w pierwszej instancji, lecz także wyroku sądu drugiej instancji, który po raz pierwszy skazał oskarżonego. W świetle tego ure gulowania wobec tego wyroku powinno wówczas przysługiwać oskarżonemu prawo do odwołania co do winy i kary. Wobec tego ewentualną rezygnację z zakazu wyrażonego w art. 454 § 1 k.p.k. należało by rozpatrywać w kategorii naruszenia art. 14 ust. 5 MPPOiP12

Wskazane powyżej zobowiązanie międzyna rodowe znajduje również swoje odniesienie do uregulowań konstytucyjnych. Odnotować należy, że w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11.03.2003 r. w sprawie SK 8/02, (OTK-A 2003/3, poz. 20) stwierdzono, że standardy dwuinstancyj ności zakładają zapewnienie dostępu do sądu II instancji oraz zagwarantowanie odpowiedniej pro cedury odwoławczej, zapewniającej zachowanie od powiednich standardów rozpoznawania sprawy. Trybunał Konstytucyjny nie badał zgodności z Konstytucją artykułu 454 k.p.k., dokonywał jed nak tej kontroli co do artykułu 437 § 1 i 2 k.p.k. i uznał, że przepis ten jest zgodny z ustawą zasad niczą, robił to jednak poprzez wzgląd na artykuły

11 Świecki Dariusz (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom II, wyd. IV; Opublikowano: WKP 2018. 12 W Jasiński, Redukcja postępowania..., s. 120; M. Wąsek -Wiaderek, Wybrane aspekty postępowania. odwoławcze go..., s. 157; M. Fingas, Orzekanie reformatoryjne..., s. 295; P. Hofmański, S. Zabłocki, Reguły ne peius..., s. 384 i n.).

41 ustęp 2 i 176 ustęp 1 Konstytucji RP. Stanowisko wyrażone w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 3.07.2009 r. w sprawie SK 46/08 (OTK-A 2009/7, poz. 109) jest konsekwencją ogólniejszej warto ści konstytucyjnej, tj. szczególnej ochrony wolno ści człowieka, co powoduje zaostrzone wymagania w zakresie gwarancji proceduralnych towarzyszą cych każdemu pozbawieniu wolności. Taką gwa rancją w ocenie Trybunału konstytucyjnego jest konieczność poddania każdej decyzji o pozbawie niu wolności, niezależnie od tego, w jakiej postaci to następuje, stosownej sądowej weryfikacji i kon troli (por. postanowienie TK z 9.11.2009 r., S 7/09, OTK-A 2009/10, poz. 154).

Wskazać należy na pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy, zgodnie z którym artykuł 78 Konsty tucji RP, kreując gwarancję procesową, wzmacnia sądową ochronę materialnych gwarancji konsty tucyjnych przez zwiększenie prawdopodobieństwa ich prawidłowej realizacji w postępowaniach przed organami państwa. Sprzyja on także realizacji pra wa do sądu przez to, że nakłada na ustawodawcę obowiązek powołania do życia unormowań, które umożliwiają wyeliminowanie uchybień popełnio nych przez sąd I instancji. Przyczynia się w ten spo sób do podwyższenia standardu rzetelności postę powań przed organami państwa.

Konstytucyjna gwarancja zaskarżalności, przez wymuszenie istnienia systemu kontroli rozstrzy gnięć, pośrednio realizuje także inne cele, którym służy tego rodzaju system. Pozwala on stronom postępowania w większym stopniu zinternalizować niekorzystne dla nich rozstrzygnięcie, zwiększa za ufanie do aparatu państwowego oraz oddziałuje pre wencyjnie i stymulująco na rozstrzygnięcia organów niższego szczebla. Należy też podkreślić, że art. 78 Konstytucji RP przyznaje prawo do zaskarżenia każ dej ze stron, a termin „strona” w art. 78 ma charak ter zbiorczy i obejmuje np. także uczestników cywil nego postępowania nieprocesowego. Uprawniona do kwestionowania orzeczenia lub decyzji wydanej w pierwszej instancji powinna być na równi każ da z osób, które mają status strony. Taka redakcja przepisu nawiązuje do art. 32 Konstytucji RP, który na płaszczyźnie procesowej znajduje odzwierciedle nie w powszechnie akceptowanej i utrwalonej zasa dzie równości stron w jej formalnym aspekcie, jako równość środków procesowych każdej ze stron.13

13 Postanowienie SN z dnia 21 września 2021 r. w sprawie I NSNc 78/20; LEX nr 3226430.

Odniesienie reguły ne peius, zawartej w artyku le 454 k.p.k. tylko do zakazu skazania oskarżonego, który został uniewinniony w pierwszej instancji lub co do którego w pierwszej instancji umorzono postę powanie, pozostawiając poza tą kontrolą wymierze nie kary eliminacyjnej dożywotniego pozbawienia wolności pozostaje w sprzeczności z artykułami 78 i 176 § ustęp 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej.14 Wykazane skrótowo zależności między prawem do obrony, a należytą kontrolą ze strony sądu re alizowania tego prawa wymaga, aby sąd był nie zawisły i bezstronny ustanowiony ustawą, o czym mowa w artykule 6 ustęp 1 Europejskiej Konwen cji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności15 .

Obecnie standardy niezawisłości, bezstronności i sądu ustanowionego zgodnie z ustawą nabiera ją szczególnego znaczenia, a zakres tych pojęć jest określany zarówno w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Sądu Najwyższego i są dów powszechnych.

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na uchwałę trzech Izb Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 roku.

Uchwała ta w punkcie 2 zawierała tezę, zgodnie z którą nienależyta obsada sądu w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k., albo sprzeczność składu sądu z przepisami prawa w rozumieniu art. 379 pkt 4 k.p.c. zachodzi także wtedy, gdy w składzie sądu bierze udział osoba powołana na urząd sędziego w sądzie powszechnym albo wojskowym na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w try bie określonym przepisami ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw, jeżeli wadliwość pro cesu powoływania prowadzi, w konkretnych oko licznościach, do naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konsty tucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawo wych Wolności.16

W dalszej kolejności w orzeczeniach Europej skiego Trybunału Praw Człowieka określono jakie standardy musi spełniać sąd, aby pozostawały one

14 Patrz wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku w sprawie II Aka 326/21.

15 Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Rzym.1950.11.04. Dz.U.1993.61.284 z dnia 1993.07.10.

16 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r. BSA I-4110-1/20 …; LEX nr 2770251.

w zgodzie z artykułem 6 ustęp 1 Konwencji. W wyro ku z dnia 22 lipca 2021 roku w sprawie Reczkowicz przeciwko Polsce (skarga nr 43447/19) stwierdzono, że na mocy ustawy zmieniającej z 2017 roku, która pozbawiła sądownictwo prawa do nominowania i wybierania sędziowskich członków KRS – prawa przyznanego mu na mocy poprzednich przepisów i uznanego przez standardy międzynarodowe –władza ustawodawcza i wykonawcza osiągnęły de cydujący wpływ na skład KRS Ustawa praktycznie zlikwidowała nie tylko poprzedni system przedsta wicielski, ale również gwarancje niezależności są downictwa w tym zakresie. W efekcie umożliwiło to władzy wykonawczej i ustawodawczej bezpośrednią lub pośrednią ingerencję w procedurę mianowania sędziów, z której to możliwości władze te skorzystały – jak pokazały na przykład okoliczności towarzyszą ce zatwierdzaniu kandydatów na sędziów do KRS, a pośrednio tą drogą uzyskując wpływ na nomina cje sędziowskie dokonywane w oparciu o wskazania Krajowej Rady Sadownictwa.

Chociaż orzeczenie to odnosiło się do prawidło wości powołania Izby Dyscyplinarnej Sądu Naj wyższego, zawierało jednak wskazania dotyczące powoływania sędziów sądów powszechnych, stwier dzające, że sąd w którego składzie zasiada sędzia powołany na skutek wskazania przez Krajową Radę Sądownictwa, ukształtowaną na mocy przepisów, które weszły w życie 17 stycznia 2018 nie jest sądem niezawisłym i niezależnym w rozumieniu artykułu 6 ustęp 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka.

Wskazać należy również na uchwałę Sądu Naj wyższego z dnia 2 czerwca 2022 roku, w której stwierdzono między innymi:

– wniosek o wyłączenie ze składu sądu powszech nego osoby powołanej do pełnienia urzędu na sta nowisku sędziego przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w try bie określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r., nie może być rozpoznawany przez sąd ma jący w swoim składzie takiego sędziego; w przeciw nym razie dojdzie do sytuacji objętej zakazem nemo iudex in causa sua;

– środek odwoławczy zawierający zarzuty dotyczące omawianego uchybienia w procedurze powołania sędziego nie może być rozpoznany przez sąd, w skład którego wchodzi osoba powołana w takiej samej procedurze;

– reguły określone w pkt 5 i 6 tej uchwały, dla zachowania przymiotów rzetelnego i sprawiedliwe

go procesu, muszą obowiązywać bez ograniczeń, w każdym przypadku, również wówczas, gdy z pra wa europejskiego (art. 6 Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej, art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej) należy wywieść nakaz odstąpienia od stosowania przepisów prawa krajowego określających sposób wyłaniania składu sądu właściwego do rozpoznania takiego wniosku; – kontrola bezstronności sędziego prowadzo na przez właściwy sąd z urzędu w trybie art. 42 § 1 k.p.k. może zostać uruchomiona również przez każ dego sędziego zasiadającego w jego składzie17

Znaczenie tej uchwały dla badania, czy sąd jest spełniającym kryteria wynikające ze standardów art. 6 ust 1 Konwencji jest niebagatelne, ponieważ z jed nej strony wyklucza udział w składach sądów, ba dających zarzuty prawidłowość powołania poszcze gólnych sędziów, powołanych w tak samo wadliwej procedurze, z drugiej strony zaś przyznaje sędziom prawo do składania wniosków o zbadanie bezstron ności innego sędziego przez każdego członka składu orzekającego.

Reguły te są bardzo istotne zwłaszcza w świetle uregulowań artykułu 42a ustawy o ustroju sądów powszechnych, przyznających stronom prawo składania wniosków o zbadanie niezawisłości i bez stronności sędziego.

Dla porządku jeszcze należy wskazać na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2022 roku w sprawie II KS 32/21. W orzeczeniu tym Sąd Naj wyższy zwrócił uwagę, że przy ocenie bezstronności i niezawisłości sędziego i jego niezależności od wła dzy wykonawczej, należy badać również rozwój jego kariery uzależniony od decyzji tych władz. Chodzi w szczególności o nominacje na stanowiska funkcyj ne pozostające w dyskrecjonalnej kompetencji wła dzy politycznej, udział w pracach gremiów powiąza nych z władzą polityczną, wykonywanie określonych zadań lub funkcji na podstawie arbitralnych decyzji władzy politycznej, co obejmuje również tzw. dele gacje ministerialne, dodatkowe zatrudnienie w jed nostkach bezpośrednio podporządkowanych władzy politycznej.

Ostatecznie takim potwierdzeniem może być także działalność publiczna i wypowiedzi danego sędziego, wykraczająca poza gwarantowane przez

17 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2022 r. I KZP 2/22, LEX nr 3348360.

Konstytucję ramy udziału w debacie publicznej, a wskazująca na zaangażowanie w realizację okre ślonych celów politycznych władzy wykonawczej.18 Odrębnym zagadnieniem, z którym spotykają się sądy okręgowe i apelacyjne w tak zwanych „spra wach penitencjarnych”, jest problem spełnienia standardów niezawisłości i bezstronności w znacze niu wynikającym z artykułu 6 ust 1 Konwencji przy rozpoznawaniu spraw z tej kategorii. Problemem tym zajmował się już Sąd Apelacyjny w Gdańsku19 . W pierwszej kolejności należy odpowiedzieć na pytanie, czy rozpoznawanie spraw wykonaw czych jest sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości w rozumieniu prawa Unii Europejskiej, a konkret nie trzeba rozważyć pojęcie „sądu” w świetle prze pisów artykułu 47 Karty Praw Podstawowych oraz 267 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Z art. 47 KPP wynika zasada wyłącznej kompetencji zdefiniowanych w powyższy sposób sądów do wy konywania określonych funkcji władczych państwa. Funkcje te, zwane w orzecznictwie TSUE funkcjami sądowymi, polegają na sprawowaniu wymiaru spra wiedliwości. Nieprzypadkowo art. 47 Karty Praw Podstawowych umieszczony został w tytule VI KPP zatytułowanym „Wymiar sprawiedliwości”.

Pojęcie to musi zostać zinterpretowane w szer szym kontekście, tj. w świetle EKPCz oraz wspólnych tradycji konstytucyjnych państw członkow skich Unii Europejskiej.

Określając pojęcie wymiaru sprawiedliwości na gruncie wspólnych tradycji konstytucyjnych państw Unii Europejskiej należy wskazać na pogląd, zgod nie z którym większość definicji władzy sądowniczej i wymiaru sprawiedliwości zawiera wspólne jądro. Jest nim uznanie, że w obu przypadkach chodzi o szczególny rodzaj postępowania, którego rezulta tem jest wiążące rozstrzygnięcie sporu prawnego, dokonane przez niezależny organ państwowy na podstawie obowiązującego prawa, po dokładnym rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.20

Odnosząc powyższe rozważania do stosownych uregulowań Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Eu ropejskiej (art. 267 Traktatu) wskazać należy na wyrok TSUE w sprawie Cartesio, gdzie stwierdzo no, że w procedurze rejestrowej sąd „wykonuje (...)

18 Wyrok sądu Najwyższego z dnia 19 października 2022 r. w sprawie II KS32/21; LEX nr 3419132.

19 Patrz postanowienie w sprawie II AKzw 2462/21 z dnia 7 grudnia 2021 roku.

20 B. Banaszak, Porównawcze prawo konstytucyjne, Warszawa 2007.

kompetencję administracyjną nie będąc wzywany do rozstrzygnięcia jakiegokolwiek sporu. Z poglądu tego wynika, że istotą jest spór, który występuje do piero po złożeniu odwołania od decyzji pierwszoin stancyjnej, nawet jeśli ta ostatnia podjęta jest przez sąd. Jednakże postępowanie to w dalszym ciągu nie ma charakteru inter partes, tzn. nie wystąpi w nim kontradyktoryjność sensu stricto. Kontradyktoryj ność występuje bowiem w postępowaniu inter par tes, gdzie występują strony postępowania o zazwy czaj rozbieżnych interesach. Sporność występuje zaś również wtedy, gdy uczestnik lub strona postępowa nia kwestionuje administracyjne orzeczenie orga nu pierwszej instancji przed sądem odwoławczym. Spór ma wówczas charakter sporu jednostki z ad ministracją. Bez znaczenia pozostaje to, że skarżone orzeczenie mogło zostać wydane w pierwszej instancji przez sędziowski skład orzekający. Wykonuje on bowiem w takim postępowaniu funkcje admini stracyjne.21

Wskazane powyżej rozważania należy przenieść na możliwość zadania pytania prejudycjalnego do TSUE, do którego generalnie uprawnione są or gany sądowe. Linia orzecznicza TSUE pozwala na wyodrębnienie dwóch cech, pozwalających przepro wadzać kwalifikację zgodnie z którą mamy lub nie mamy do czynienia z organem sądowym lub pozasądowym w rozumieniu standardów UE. Tymi kry teriami są: – cechy ustrojowe; – cechy funkcjonalne organu sądowego.

Do cech ustrojowych zalicza się kryteria, jakie powinien spełniać organ sądowy w znaczeniu insty tucjonalnym.

Cechy funkcjonalne zaś to zbiór cech o charakte rze sądowym” lub „wykonywanie funkcji sądowych”.

Wskazać należy, że synonimem tych określeń jest sprawowanie wymiaru sprawiedliwości. Wśród przesłanek funkcjonalnych zwrócić uwagę należy na wydanie rozstrzygnięcia o sytuacji prawnej jed nostki; obowiązkową właściwość, orzekanie w pro cedurze spornej, orzekanie na podstawie prawa, wiążącą moc orzeczenia i jego względną ostatecz ność. Te ostatnie cechy ocenia się na gruncie kon kretnego postępowania. Wymienione cechy tworzą funkcjonującą w prawie UE materialną definicję

21 Wyrok TS z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie C-210/06 CARTESIO; Wyrok TS z dnia 17 września 1997 r. w sprawie C-54/96 Dorsch Consult; Robert Grzeszczak i Michał Kra jewski Pojęcie „sądu” w świetle przepisów artykułu 47 KPP oraz 267 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

organu sądowego w rozumieniu art. 267 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Cechy funkcjonalności i ustrojowe są przydatne również w sytuacji, kiedy chce się wykazać organ są dowy w oparciu o art. 47 Karty Praw Podstawowych.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej cza sami przyjmuje do rozpoznania pytania prejudycjal ne, zadane przez organy, które w rozumieniu aspek tów ustrojowych i funkcjonalnych nie są organami sądowymi. Tak na przykład było w sprawie Pretore di Salo. Trybunał Sprawiedliwości dopuścił wyjątek od podstawowej przesłanki funkcjonalnej, czyli wy dania rozstrzygnięcia o sytuacji prawnej jednostki. Prowadzący postępowanie włoski „pretore” był or ganem łączącym w sobie cechy sędziego w postępo waniu przygotowawczym i prokuratora. Na pewnym etapie postępowania mógł wydać orzeczenie, tj. wy konywać funkcje sądowe w rozumieniu orzecznic twa TS. Jednakże na etapie postępowania, w którym wystąpił z pytaniem, wykonywał funkcje wyłącz nie organu ścigania. Stwierdzono, że dla uznania uprawnienia organu do wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym wystarczy jego kompetencja do wy dania orzeczenia sądowego na innym etapie proce dury. Można argumentować, że TSUE potraktował tu przesłankę funkcjonalną jako przesłankę w zna czeniu instytucjonalnym, a nie w procesowym.22

Ale na przykład Sądem w rozumieniu powoła nych wcześniej przepisów TFUE nie będzie insty tucja sędziego śledczego, w takim zakresie jak ma to miejsce we Francji.

Sytuacja, kiedy do rozpoznania pytania pocho dzącego od organu pozasądowego dochodzi wów czas, kiedy Trybunał dochodzi do wniosku, iż są aspekty aktywności, które należy poddać kontroli w celu doprowadzenia do wypracowania wspólnych zasad rozumienia prawa wewnętrznego zgodnie z zasadami prawa Unii Europejskiej.

Dlatego dekodowanie pojęcia sąd w oparciu o art. 267 TFUE i art. 47 KPP nie musi być tożsa me i z tego też powodu konieczna jest dalsza analiza tego pojęcia w oparciu o art. 6 EKPCz.

Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że artykuł 6 Konwencji w części „karnej” nie dotyczy np. sporów związanych ze stosowaniem ustawy am nestyjnej ani postępowania w sprawie przyznania pomocy prawnej w sprawie karnej, ani postępo

22 Wyrok TS z dnia 11 czerwca 1987 r. w sprawie 14/86 Pretore di Salo.; Robert Grzeszczak i Michał Krajewski- jak wyżej: M. Wąsek- Wiaderek pojęcie Sądu na gruncie art.267 TFUE, Europejskie Prawo Karne C.H.Beck, Warszawa 2012.

wania dotyczącego reżimu więziennego. Trybunał doszedł do tego samego wniosku również w związ ku z procedurą ekstradycyjną, w europejskiego nakazu aresztowania. Podkreślił, że zastępuje ona tradycyjną procedurę ekstradycji między państwami Unii Europejskiej, realizując ten sam cel. Wykonanie europejskiego nakazu areszto wania jest praktycznie automatyczne. Organ sądowy nie rozpatruje ponownie tego nakazu z dzenia ustawodawstwa danego kraju i wić wykonania go wyłącznie w przypadkach. Procedura taka nie odnosi się więc do przedmiotu oskarżenia w dziej praw i obowiązków o Za sąd można uznać tylko organ uprawniony do wydawania prawnie wiążących orzeczeń, których nie może uchylić żadna instytucja pozasądowa. Wykonywanie oprócz tego innych zadań (np. admi nistracyjnych) nie przeszkadza w za sąd dla celów art. 6 Konwencji, w funkcji sądowej. Sąd może być złożony – całkowicie lub częściowo – z osób niebędących zawodowymi sędziami.23

Również może nie być sądem w Konwencji organ, w którym zgodnie z wewnętrznymi państwa zasiada sędzia.

Wskazać również należy, iż zgodnie z niem art. 6 Konwencji każdy ma prawo do spra wiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o prawach i obowiązkach o o zasadności każdego oskarżenia w ciwko niemu sprawie karnej. Już z nia wskazanego przepisu wynika, że jako sąd w rozumieniu traktowany jest taki organ, który roz strzyga o zasadności oskarżenia w Wskazując na kryterium funkcjonalności, o któ rym była mowa wcześniej w kontekście art. 267 TFUE co do sądów penitencjarnych trudno mówić o orzekaniu w procedurze spornej (…), wiążącej mocy orzeczenia i jego względnej ostateczności.

23 Wyrok Benthem v. Holandia z dnia 23 października 1985 r., A. 97, § 40; H. v. Belgia, § 50; Belilos v. Szwajcaria, § 64; Van de Hurk v. Holandia z dnia 19 kwietnia 1994 r., A. 288, § 45; Wyrok Campbell i Fell v. Wielka Brytania, § 33 i 81; Wyrok Ettl i inni v. Austria z dnia 23 kwietnia 1987 r., A. 117, § 38.

24 Nowicki Marek Antoni, Komentarz do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, [w:] Wokół Kon wencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, wyd. VII; Opublikowano: WKP 201.

Natomiast takie cechy będzie miało orzekanie przez sądy odwoławcze, rozpoznające środki zaskar Włodzimierz Brazewicz Sędzia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

Zasady odpowiedzialności dyscyplinarnej studentów

W czasie pobierania nauki w szkole wyższej, stu dent może dopuścić się tzw. deliktu dyscyplinarnego i z tego powodu ponieść odpowiedzialność dyscypli narną, która stanowi w istocie dość skomplikowany konstrukt prawny. Niestety przepisy odnoszące się do postępowania w sprawach dyscyplinarnych, choć charakteryzują się dużym stopniem formalizacji, to nie zostały w pełni precyzyjnie określone, a usta wodawca w przypadkach w nich nieunormowanych odsyła do regulacji ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r.Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1138, 1726, 1855) oraz Kodeksu postępowania karnego (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1375, 1855) na zasadzie analogii. Coraz częściej również obwinieni studenci szukają pomocy prawnej u adwokatek i adwokatów, jako swoich pełnomocników w toczących się postępowa niach dyscyplinarnych.

Celem niniejszego artykułu jest syntetyczna prezentacja głównych zasad odpowiedzialności dyscyplinarnej studentek i studentów, w tym na przykładzie rozwiązań przyjętych na Uniwersytecie Gdańskim. Najpierw omówione zostaną podstawo we zagadnienia odnoszące się do odpowiedzialności dyscyplinarnej studentów, takie jak definicja deliktu dyscyplinarnego, podmiot deliktu, rodzaje kar dys cyplinarnych (tzw. materialne prawo dyscyplinarne). Następnie nastąpi opis postępowania w spra wie dyscyplinarnej dotyczący jego poszczególnych etapów (tzw. procesowe prawo dyscyplinarne).

Należy podkreślić, że odpowiedzialność dys cyplinarna stanowi, obok np. odpowiedzialności karnoprawnej czy cywilnoprawnej, jedną z odmian odpowiedzialności prawnej. Cechą szczególną odpo wiedzialności dyscyplinarnej studentów jest swoisty „organizacyjny” element, co oznacza, iż odpowie dzialności takiej podlegają wyłącznie osoby związa ne z daną organizacją – a więc ze szkołą wyższą. Stu denci (czy doktoranci) są organizacyjnie powiązani ze swoją uczelnią, stanowią oni część tzw. społecz ności akademickiej, obok nauczycieli akademickich. To powoduje, że student ponosić może konsekwen cje dyscyplinarne wyłącznie za delikt popełniony w czasie, gdy miał on status prawny studenta szkoły wyższej. Student zatem nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności dyscyplinarnej za czyn, który

popełnił przed uzyskanie statusu studenta. Również kary dyscyplinarne cechują się przede wszystkim walorami organizacyjnymi, ponieważ powoduję negatywne skutki wyłącznie w relacjach studenta z uczelnią. Także rejestracja owych czynów dyscy plinarnych i orzeczonych za nie sankcji, dokonywa na jest jedynie przez uczelnię, w której dana osoba posiada status studenta i przez której organ (przede wszystkim Komisję Dyscyplinarną) został ukarany. Podobnie to organy danej uczelni (podstawowymi organami są Rzecznik Dyscyplinarny oraz Komisja Dyscyplinarna) prowadzą postępowanie w sprawie konkretnego studenta. Postępowanie dyscyplinarne wzorowane jest na postępowaniu karnym, zresztą stosuje się w nim właśnie przepisy regulujące proce durę karną. Kolejną cechą szczególną postępowania w sprawach dyscyplinarnych jest możliwa kontrola sądu administracyjnego w kwestii prawidłowości orzeczenia pod kątem norm obowiązujących norm prawnych, a więc nie jest to kontrola merytoryczne go rozstrzygnięcia sprawy przez Komisję Dyscypli narną. Jeżeli sąd stwierdzi, że doszło do naruszenia prawa pod kątem formalnym i będzie to istotne dla wyniku sprawy, może wówczas jedynie uchylić tego rodzaju orzeczenie, co spowoduje, że sprawa dyscy plinarna powróci do organów uczelni w celu ponownego rozpatrzenia.

Jeżeli chodzi o cel odpowiedzialności dyscypli narnej studentów, to jest nim przede wszystkim zapewnienie prawidłowego funkcjonowania uczel ni i przeciwdziałanie deliktom dyscyplinarnym po pełnianym przez studentów. Sprawca przewinienia dyscyplinarnego powinien zostać pociągnięty do odpowiedzialności dyscyplinarnej. Cel prewencyj ny realizowany jest zarówno na gruncie ogólnym –wobec całego środowiska studenckiego, ale przede wszystkim na gruncie indywidualnym – wobec konkretnego studenta, poprzez oddziaływanie kary dyscyplinarnej na niego. Kara oraz samo postępo wanie ją poprzedzające powinny przekonać studen ta, że popełnienie przewinienia nie jest opłacalne. Kara ma więc również wychować studenta, wpłynąć na zmianę postrzegania przez niego wartości akademickich, które naruszył swoim zachowaniem. Kara dyscyplinarna może również zapobiegać

ponownemu popełnieniu deliktu przez studenta np. poprzez zawieszenie go w określonych prawach, a ostatecznie przez wydalenie go z uczelni. Głównym źródłem prawa dyscyplinarnego w przypadku studentów jest ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (tj. Dz. U. z 2022 r. poz. 574, 583, 655, 682, 807, 1010, 1079, 1117, 1459, 2185.), określana w dalszej części skrótem p.s.w.n. W dziale VII ww. ustawy znajdu je się rozdział 2-gi zatytułowany: „Odpowiedzial ność dyscyplinarna studentów” i obejmujący art. 307−321. Dodatkowo na podstawie art. 321 p.s.w.n. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego w rozpo rządzeniu z dnia 28 września 2018 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego w sprawach studentów, a także sposobu wykonywania kar dyscyplinarnych i ich zatarcia (Dz.U. poz. 1882) uregulował szczegóło we zasady procedury dyscyplinarnej. Koniecznym tutaj jest wskazanie, że pomimo dodatkowej re gulacji odnoszącej się do postępowania dyscypli narnego w formie rozporządzenia, to i tak te regu lacje prawne nie są kompletne, i jak stanowi zapis art. 320 p.s.w.n. – w sprawach nieuregulowanych w ustawie (oraz w rozporządzeniu) należy stosować w kwestii postępowania wyjaśniającego oraz po stępowania dyscyplinarnego w odpowiedni sposób regulacje Kodeksu postępowania karnego z 1997 r. Ponadto kolejnym źródłem dla odpowiedzialności dyscyplinarnej studentów będzie Kodeks karny, co wynika z faktu, że odpowiedzialność dyscypli narna, podobnie jak odpowiedzialność karna, ma charakter represyjny, a przecież k.p.k. (do którego odsyłają przepisy p.s.w.n.) określa procedurę sto sowania przepisów k.k., co oznacza, że przepisy te (materialne i formalne) są ze sobą ściśle połączone. Za piąte źródło prawa dyscyplinarnego dotyczącego studentów uznać należy statut danej uczelni, ponie waż to tego typu akt prawny określa pewne sprawy organizacyjne, jakie nie zostały w pełni uregulowane w p.s.w.n. (np. art. 310 ust. 1 p.s.w.n. określa, że ko misje dyscyplinarne ds. studentów tworzone są na podstawie regulacji statutu uczelni). Dodatkowo ist nieć mogą również inne źródła prawa dyscyplinar nego, takie jak np. regulacje ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1062, z 2022 r. poz. 655. (dot. zwłaszcza kwestii jednego z najczęściej popeł nianych deliktów dyscyplinarnych tj. plagiatu).

Może dojść do sytuacji, w której określony czyn studenta stanowić będzie nie tylko delikt dyscypli

narny, ale jednocześnie wyczerpywać będzie zna miona przestępstwa z k.k. lub innej ustawy, albo wykroczenia. Taką sytuacją może być np. dopusz czenie się przez studenta plagiatu, co stanowić bę dzie i delikt dyscyplinarny i przestępstwo z art. 115 ust. 1 p.a.p.p. W takim przypadku postępowanie dyscyplinarne toczy się niezależnie od postępowania karnego (np. w sprawie o przestępstwo), które może już się toczyć lub dopiero grozić studentowi w przy szłości. Jest to skutkiem faktu, iż odpowiedzialność dyscyplinarna jest stricte powiązana z zadaniami uczelni oraz koniecznością zapewnienia jej prawi dłowego funkcjonowania. Artykuł 314 ust. 2 p.s.w.n. określa, że wymierzenie studentowi kary w postę powaniu karnym lub w postępowaniu w sprawach o wykroczenia za ten sam czyn nie stanowi żadnej przeszkody do wszczęcia postępowania dyscyplinar nego przed komisją dyscyplinarną. Zgodnie z § 17 ust. 2 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie szczegółowego trybu postępo wania wyjaśniającego i dyscyplinarnego w sprawach studentów, a także sposobu wykonywania kar dys cyplinarnych i ich zatarcia, jeżeli w sprawie tego sa mego czynu wszczęto postępowanie karne albo po stępowanie w sprawach o wykroczenia, to Komisja Dyscyplinarna może (ale nie musi) zawiesić postę powanie dyscyplinarne. Tego rodzaju postępowanie jest przede wszystkim uzasadnione w przypadkach, w których Komisja Dyscyplinarna ma ograniczone możliwości w sferze ustalenia dowodów, np. z powo du popełnienia przez studenta czynu poza uczelnią, którego świadkami ponadto były osoby niezwiązane z uczelnią. Komisja Dyscyplinarna orzeka w formie postanowienia o zawieszeniu postępowania. W cza sie zawieszenia Komisja powinna sprawdzać, czy postępowanie karne albo postępowanie w sprawach o wykroczenia zostało zakończone, ponieważ to za wieszone postępowanie dyscyplinarne musi zostać podjęte po prawomocnym zakończeniu wymie nionego postępowania; wskazuje na to wprost § 17 ust. 4 rozporządzenia, zgodnie z którym Komisja na podjęcie postępowania ma 30 dni od dnia powzięcia wiadomości o prawomocnym zakończeniu postępo wania. W formie postanowienia następuje również podjęcie zawieszonego postępowania. Zgodnie z art. 310 ust. 2 w zw. z art. 278 ust. 7 p.s.w.n. jeśli za padnie prawomocny wyrok skazujący (np. w spra wie o przestępstwo), to Komisja Dyscyplinarna jest nim związana, czyli musi przyjąć ustalenia sądu co to faktu, że dany student dopuścił się zarzucanego mu przed sądem czynu i została tej osobie przypi

sana wina. Zarazem podkreślić trzeba, iż skazanie za przestępstwo czy wykroczenie nie oznacza au tomatycznie konieczności ukarania studenta przez Komisję Dyscyplinarną za delikt dyscyplinarny. Sąd przecież rozstrzyga wyłącznie w kwestii czy do szło do przestępstwa albo wykroczenia, a nie bada czy jednocześnie stanowi do przewinienie na grun cie odpowiedzialności dyscyplinarnej. Może się za tem tak zdarzyć, że choć czyn choć będzie uznany za przestępstwo albo wykroczenie, to nie będzie oznaczał naruszenia przepisów obowiązujących na uczelni oraz nie będzie stanowił uchybienia godno ści studenta. W takim wypadku, jeśli nie doszło do przewinienia dyscyplinarnego, to Komisja powinna uniewinnić obwinionego studenta. Komisja Dyscy plinarna jednakże nie jest związana prawomocnym wyrokiem sądowym innym niż wyrok skazujący, a więc nie wiążą jej ani wyrok umarzający postępo wanie (w tym warunkowo), ani wyrok uniewinniają cy. Nie wiąże jej również prawomocne postanowie nie o umorzeniu śledztwa albo dochodzenia. Wydaje się jednak, że w takiej sytuacji w praktyce Komisja jednak będzie przyjmowała ustalenia zbliżone do sądu, a zupełnie odmienne stanowisko raczej może mieć miejsce w sytuacjach szczególnych.

Jeżeli student studiuje jednocześnie na więcej niż jednej uczelni i dopuszcza się przewinienia dyscyplinarnego, to postępowanie dyscyplinarne ma cha rakter wewnętrzny – obowiązujący w danej uczelni, a nie w każdej, co oznacza że orzeczona kara dys cyplinarna wywołuje skutki wyłącznie w tej uczelni, której Komisja Dyscyplinarna ją orzekła, np. zawie szenie w określonych prawach na okres 5 miesięcy będzie dotyczyło wyłącznie tej uczelni, w jakiej zo stało orzeczone. Jednocześnie w sprawie tego same go deliktu dyscyplinarnego może się toczyć postę powanie dyscyplinarne na więcej niż jednej uczelni, oczywiście pod warunkiem, że taki czyn uznawany jest za przewinienie dyscyplinarne w każdej z tych uczelni.

Niezbędną przesłanką odpowiedzialności dys cyplinarnej jest aby student dopuścił się deliktu (przewinienia) dyscyplinarnego. Oznacza to, że mu szą łącznie wystąpić następujące elementy: czyn, dyscyplinarnie bezprawny, społecznie szkodliwy w stopniu więcej niż znikomym oraz zawiniony (do konany w jednej z tzw. form winy, zarazem przy nie wystąpieniu okoliczności wyłączających zawinie nie, jak np. niepoczytalność). Brak jakiegokolwiek z tych elementów oznaczać będzie brak deliktu dys cyplinarnego i tym samym niemożność pociągnię

cia studenta do odpowiedzialności dyscyplinarnej. Czyn dyscyplinarnie bezprawny, a więc naruszający prawo dyscyplinarne, oznacza czyn, który odpowia da zawartemu w art. 307 ust. 1 p.s.w.n. opisowi for malnemu przewinienia dyscyplinarnego („student podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej za naru szenie przepisów obowiązujących w uczelni oraz za czyn uchybiający godności studenta”) i jednocześnie nie będący kontratypem dyscyplinarnym, a więc okolicznością wyłączająca dyscyplinarną bezpraw ność (np. stan wyższej konieczności). Czyn oznaczać może zarówno działanie, jak i zaniechanie zaniecha nia w sytuacji, kiedy owo działanie powinno zostać podjęte przez studenta. Czyn dyscyplinarnie bez prawny to czyn naruszający przepisy obowiązujące na uczelni lub czyn uchybiający godności studenta. Obowiązkiem studenta jest godnie się zachowy wać oraz przestrzegać przepisów, które obowiązują w jego uczelni. Zachowanie studenta nie może być objęte kontratypem (np. obroną konieczną), ma tu taj miejsce analogia z prawem karnym materialnym i odnosi się zarówno do kontratypów ustawowych (zapisanych w k.k.), jak i pozaustawowych (zwycza jowych – np. zwyczajowe dowody wdzięczności). Czyn musi być także społecznie szkodliwy, a więc godzić w dobre chronione prawem (np. w mie nie uczelni, godność człowieka, wolność sumienia i wyznania, prawa autorskie, itp.). Wreszcie musi wystąpić element niezbędny po stronie podmioto wej sprawcy – co oznacza, że czyn musi być zawi niony. Również tutaj prawo dyscyplinarne odwołuje się analogicznie do prawa karnego, a dokładnie do art. 1 § 3 k.k. Jak wskazywał prof. J. Warylewski, wyróżniamy w prawie karnym tzw. formy winy: umyślną oraz nieumyślną. Sprawcy deliktu towarzy szyć musi zamiar bezpośredni (gdy sprawca chciał popełnić dany czyn) albo ewentualny (gdy sprawca nie chciał, ale godził się na możliwość jego popełnie nia) – wówczas czyn ma charakter umyślny, albo też jest to czyn popełniony nieumyślnie ale pod posta cią lekkomyślności (nieumyślność świadoma) (gdy sprawca nie chciał i nie godził się na czyn, ale prze widywał, że może do czynu doprowadzić, lecz bez podstawnie sądził, że tego uniknie) bądź niedbalstwa (nieumyślność nieświadoma) (gdy sprawca w ogóle nie przewidywał możliwości popełnienia czynu, choć mógł i powinien to przewidzieć). W przypadku nie umyślności sprawcy można postawić zarzut naru szenia reguł ostrożności obowiązujących w danych okolicznościach. Oczywiście formę winy przypisuje się sprawcy na podstawie obiektywnych kryteriów,

m.in.: doświadczenia życiowego, okoliczności spra wy, itp.; starając się stwierdzić jaki rodzaj winy moż na sprawcy zarzucić. Wynika to z uznania, że wina stanowi swoistą zarzucalność sprawcy niewłaściwe go stosunku psychicznego do czynu. Również w tym wypadku prawo dyscyplinarne posiłkuje się pomocą norm karnoprawnych i analogicznie do przepisów w k.k. zawartych w art. 28-31 – jeśli zachodzi oko liczność wyłączająca zawinienie (np. art. 28 k.k. czy li błąd co znamienia czynu), to nie można studenta uznać za sprawcę deliktu dyscyplinarnego. Odnosząc się przykładowo do typów przewinień dyscyplinarnych studentów, to zgodnie z art. 307 ust. 1 p.s.w.n. przewinieniem jest czyn polegający na naruszeniu przepisów obowiązujących w uczel ni lub na uchybieniu godności studenta. Oczywiście czyn studenta może (i często tak właśnie jest) jed nocześnie i naruszać przepisy obowiązujące w uczel ni i uchybiać godności studenta. Nie istnieje ża den katalog deliktów dyscyplinarnych. Oznacza to, że każdorazowo to organ stosujący przepisy prawa dyscyplinarnego musi ustalać czy dany czyn można zakwalifikować jako delikt dyscyplinarny, czy też nie. Pewnym wyjątkiem są tu regulacje art. 312 ust. 3 i art. 314 ust. 5 w zw. z art. 287 ust. 2 pkt 1−5 p.s.w.n., które nawiązują do konkretnych typów deliktów, jednocześnie jednak bez jakiegokolwiek wskazania czy należą one do kategorii naruszeń przepisów czy uchybień godności. A więc mamy w omawianym przypadku do czynienia z czynami polegającymi na naruszeniu cudzych praw autorskich lub praw po krewnych, a także na dokonaniu tzw. oszustwa na ukowego. Bardzo ważny jest zwłaszcza art. 287 ust. 2 pkt 1 p.s.w.n., który za delikt uznaje czyn ozna czający przywłaszczenie sobie autorstwa albo wpro wadzeniu w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania. Przywłaszczenie autorstwa następuje, kiedy spraw ca wykorzystuje cudzy tekst, jak własny, nie podając informacji, że autorem jest ktoś inny. Jest to plagiat – jeden z najcięższych czynów jakich może dopuścić się student w czasie swoich studiów. Czyn taki zara zem narusza przepisy obowiązujące na uczelni, jak i stanowi czyn uchybiający godności studenta. Pla giat może mieć zarówno formę jawną, kiedy student wprost przepisuje cudzy tekst nie czyniąc w nim żadnych, albo niemal żadnych (np. zmienia niektóre wyrazy) zmian; jak również może występować w for mie ukrytej, gdy student prezentuje cudzą myśl wła snymi słowami. Z kolei przez wprowadzenie w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu

albo artystycznego wykonania rozumie się wykorzy stanie takiego utworu lub artystycznego wykonana z błędnym podaniem autora (w rzeczywiści autorem jest inna osoba niż podany przez sprawcę rze komy autor).

Dodatkowo na odpowiedzialność dyscyplinar ną nakłada się odpowiedzialność karna z art. 115 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych („Kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowa dza w błąd co do autorstwa całości lub części cudze go utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozba wienia wolności do lat 3”). Delikty dyscyplinarne polegające na naruszeniu przepisów obowiązują cych w uczelni odnoszą się do wszelkich przepisów, jakie funkcjonują w danej jednostce edukacyjnej, mogą to być np. przepisy: statutu, regulaminu stu diów, uchwały senatu uczelni, regulaminu domu studenckiego, zarządzenia Rektora lub zarządze nia Dziekana danego Wydziału. O ile w przypadku przepisów ustalenie ich naruszenia nie powinno być zbytnio problematyczne, to inna sytuacja może mieć miejsce w przypadku niektórych czynów, jakie mogą (ale nie muszą) uchybiać godności studenta. Tutaj może być większe pole do polemiki i kontrowersji. Koniecznym dla ustalenia czy doszło do naruszenia godności studenta wydaje się odwołanie do społecznego wzorca, norm etycznych dotyczących studen tów obowiązujących w społeczności akademickiej (np. tolerancji). Uchybienie godności studenckiej najczęściej będzie mieć charakter naruszenia norm etycznych, pomocne mogą się okazać w tej materii często uchwalane przez poszczególne uczelnie ko deksy etyki studenta. Za uchybienie godności stu denta można oczywiście też uznać czyn naruszają cy przepisy prawa, w tym przede wszystkim prawa karnego (przestępstw i wykroczeń), ale przykłado wo również przepisy dotyczące obowiązków spo czywających na studencie. Należy pamiętać, że choć uchybienie godności studenckiej nie musi nastąpić na terenie uczelni, ani w związku z aktywnością stu dencką, to musi jednak być istotne dla prawidłowe go funkcjonowania uczelni jako organizacji i wyko nywania przez zadań jej przeznaczonych oraz mieć znaczenie dla zaufania społecznego do uczelni. Wy nika to z faktu, że jak wspomniano na początku tego artykułu, odpowiedzialność dyscyplinarna ma cha rakter organizacyjny. Dlatego nie każde przestęp stwo czy wykroczenie musi automatycznie oznaczać uchybienia godności studenckiej (np. przestępstwo niealimentacji).

Wreszcie wypada przejść do kar dyscyplinar nych orzekanych za delikty dyscyplinarne. Zgod nie z art. 308 p.s.w.n. karami dyscyplinarnymi są: 1) upomnienie; 2) nagana; 3) nagana z ostrzeżeniem; 4) zawieszenie w określonych prawach studenta na okres do 1 roku; 5) wydalenie z uczelni. Kary zostały ułożone przez ustawodawcę w oparciu o kryterium ich dolegliwości – od najmniej dolegliwej – do naj cięższej. Trzy pierwsze kary mają charakter honoro wy, ponieważ oddziałują negatywnie na dobre imię ukaranego studenta. Poprzez te kary wyrażona zo staje negatywna ocena czynu studenta, im bardziej czyn jest naganny tym dalej w katalogu kar znajduje się kara. Nagana z ostrzeżeniem, w przeciwieństwie do dwóch pierwszych sankcji, zawiera w sobie prze strogę, iż student musi się liczyć z poważniejszymi konsekwencjami w przypadku ponownego popeł nienia deliktu dyscyplinarnego. Tego typu kary do tyczące „honoru” studenta mogą również pośrednio negatywnie wpływać na możliwość uzyskania przez studenta np. nagrody rektora, uczestnictwa w wy jeździe naukowym, czy wymianie studenckiej (np. zagranicznej), albo uzyskaniu rekomendacji od na uczyciela akademickiego. Czwartą w kolejności karą jest zawieszenie w określonych prawach studenta na okres od 1 do 12 miesięcy. Oczywiście Komisja Dyscyplinarna może w swoim orzeczeniu określając zawieszone rodzaje praw studenta de facto wpisać je wszystkie; zależy to od rodzaju deliktu dyscyplinar nego, jakiego dopuścił się sprawca. Takimi prawa mi są np.: prawo do zdawania egzaminów podsta wowych, poprawkowych lub warunkowych, prawo do uzyskiwania zaliczeń przedmiotów (które nie kończą się egzaminem), prawo do zdawania egza minu dyplomowego, prawo do udziału w zajęciach konwersatoryjnych (ćwiczeniach), prawo do pomo cy materialnej ze strony uczelni (np. zapomogi), pra wo do nagród i stypendium naukowego, prawo do miejsca w domu studenckim). Prawa studenta wy nikają z przepisów ustawy p.s.w.n. oraz przepisów wewnątrzuczelnianych, np. regulaminu studiów. Ostatnią karą jest wydalenie z uczelni, która ozna cza pozbawienie statusu studenta i niemożliwość jego odzyskania przez ukaranego w danej uczelni do momentu nastąpienia zatarcia ukarania.

Ponieważ, jak wspomniano wcześniej, nie istnie je ustawowy katalog deliktów dyscyplinarnych, to również nie przewidział prawodawca przypisania konkretnych rodzajów kar do określonych przewi nień. Przepisy ustawy p.s.w.n. (podobnie jak rozpo

rządzenia w sprawie szczegółowego trybu postępo wania wyjaśniającego i dyscyplinarnego w sprawach studentów, a także sposobu wykonywania kar dys cyplinarnych i ich zatarcia) nie precyzują w ogóle na czym Komisja Dyscyplinarna powinna się oprzeć przy wyborze kary dyscyplinarnej. Wydaje się, że koniecznym jest tutaj ponowne zwrócenie się do k.k. – tym razem do art. 53. Uwzględniając treść tego przepisu Komisja Dyscyplinarna orzekając karę wobec obwinionego studenta powinna wziąć pod uwagę stopień winny sprawcy, stopień społecznej szkodliwości, cele zapobiegawcze i wychowawcze wobec ukaranego oraz potrzeby w zakresie kształ towania świadomości prawnej społeczności akade mickiej, przede wszystkim studentów danej uczelni. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czy nu zastosowanie mieć będzie ponownie analogia i nawiązanie do prawa karnego z k.k. – a konkret nie odwołanie do art. 115 § k.k., z którego wynika, że przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czy nu, w przypadku postępowania dyscyplinarnego, Komisja Dyscyplinarna powinna wziąć pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra prawnego, rozmiary wyrządzonej bądź grożącej szkody, spo sób oraz okoliczności popełnienia czynu, a także wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków i po stać zamiaru, motywację sprawcy, jak i rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich narusze nia. Ponadto wymierzając karę Komisja uwzględnić ma właściwości i warunki osobiste sprawcy, sposób życia przed popełnieniem deliktu i zachowanie się po jego popełnieniu, a zwłaszcza staranie o napra wienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu sprawiedliwości, a także zachowanie się pokrzywdzonego (o ile występuje w danej sprawie) (art. 52 § 2 k.k.). Oczywiście oko liczności te, w zależności od ich charakteru, mogą stanowić przesłanki obciążające sprawcę, albo łago dzące jego odpowiedzialność dyscyplinarną.

Co do skutków orzeczenia przez Komisję Dyscy plinarną kary, to ograniczone są one czasowo, po nieważ w prawie dyscyplinarnym stosowana jest instytucja zatarcia ukarania, podobnie jak w prawie karnym instytucja zatarcia skazania. Chodzi o to, aby ukaranie nie przekreślało na zawsze ukarane go, ale aby po pewnym okresie czasu dać mu drugą szansę. Zgodnie z art. 319 ust. 1 p.s.w.n. zatarcie kary dyscyplinarnej następuje po upływie 3 lat od upra womocnienia się orzeczenia o ukaraniu. Natomiast organ, który orzekł karę dyscyplinarną, może orzec

jej zatarcie na wniosek ukaranego, złożony jednak nie wcześniej niż po upływie roku od uprawomoc nienia się orzeczenia o ukaraniu (ust. 2).

Odnosząc powyższe rozważania do trybu pro cedury dyscyplinarnej obowiązującej na Uniwer sytecie Gdańskim (gdzie autor niniejszego arty kułu pełni funkcję Rzecznika Dyscyplinarnego ds. Studentów i Doktorantów), warto zaprezentować zasady postępowania na największej pomorskiej uczelni. Otóż, w przypadku podejrzenia popełnienia deliktu dyscyplinarnego, fakt taki zgłaszany jest do władz danej jednostki. Najczęściej będzie to Dziekan określonego Wydziału (np. Wydziału Prawa i Admi nistracji). Następnie Dziekan przesyła zgłoszenie wraz z dostarczoną dokumentacją do Prorektora ds. Studentów i Jakości Kształcenia. Po zapoznaniu się ze zgłoszeniem, jeśli Prorektor uzna, że istnieje możliwość, iż doszło do deliktu – wydaje polecenie wszczęcia postępowania wyjaśniającego Rzeczniko wi Dyscyplinarnemu ds. Studentów i Doktorantów. Rzecznik wszczyna w formie postanowienia po stępowanie wyjaśniające, wzywa na przesłuchania świadków, analizuje materiał dowodowy, wreszcie stawia zarzuty danemu studentowi i przesłuchuje go w charakterze obwinionego. Zgodnie z art. 313 ust. 2 ustawy p.s.w.n. Rzecznik po zakończeniu postę powania wyjaśniającego, albo umarza postępowanie, albo kieruje do Komisji Dyscyplinarnej wnio sek o ukaranie danego studenta. Ponadto Rzecznik Dyscyplinarny może też złożyć wniosek do Rek tora o wymierzenie przez niego kary upomnienia (w przypadku UG, karę taką wymierza Prorektor ds. Studentów). Jeżeli Rzecznik wyda postanowienie o umorzeniu (co dzieje się jednak rzadko), to wyma ga ono zatwierdzenia przez Rektora. Jeżeli Rektor odmówi zatwierdzenia postanowienia o umorzeniu, to ma możliwość powołać do danej sprawy innego Rzecznika i polecić mu wszczęcie postępowania wy

jaśniającego. Jednak w tym wypadku postanowienie kolejnego Rzecznika o umorzeniu postępowania wy jaśniającego będzie ostateczne (ust. 3).

Dodatkowo zgodnie z art. 287 ust. 7 p.s.w.n. Rzecznik Dyscyplinarny ma obowiązek poinfor mowania Rektora, jeżeli w jego ocenie czyn ma znamiona przestępstwa. Z kolei na Rektorze ciąży obowiązek zgłaszania możliwości popełnienia prze stępstwa organom ścigania w przypadku deliktów dyscyplinarnych wypełniających jednocześnie zna miona ustawowe czynów przestępnych, dotyczy to szczególnie tzw. plagiatów. W przypadku, gdy zda niem Rzecznika doszło do deliktu dyscyplinarnego, to kieruje on wniosek do Komisji Dyscyplinarnej o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego oraz ukarania obwinionego określoną karą. Komisje dyscyplinarne orzekają w składzie trzy osobowym, dwóch nauczycieli akademickich oraz 1 student; przewodniczącym składu orzekającego jest nauczy ciel akademicki. Stronami w postępowaniu dyscy plinarnym są obwiniony oraz Rzecznik Dyscyplinar ny (art. 292 ust. 1 p.s.w.n.).

Na koniec warto podkreślić, że w przypadku od powiedzialności doktorantów, stosuje się odpowied nio przepisy dotyczące odpowiedzialności dyscypli narnej studentów.

Adw. dr Paweł Petasz

MSB, czyli skarbnica wiedzy o bursztynie bałtyckim

Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników

Grupa 27 osób powołała do życia w 1996 roku Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników. Wśród założycieli byli przedstawiciele producentów biżuterii z bursztynu, handlowcy, naukowcy, pracownicy różnych organizacji związanych z bursz tynem. Wszyscy to pasjonaci zauroczeni pięknem bursztynu. Bursztyn w surowej formie, jedynie oczyszczony z tzw. „kory” ukazuje swoją prawdziwą urodę. Przy tym, jak mawiają ci co na co dzień mają z nim kontakt, występuje w stu kolorach. Właściwie bliżej prawdy byłoby określenie w stu odcieniach. To zauroczenie legło u podstaw powołanego do życia Stowarzyszenia. Od samego początku przyjęto zasa dę, że Stowarzyszenie ma na celu przede wszystkim propagowanie tego pięknego surowca, wyrobów z bursztynu wysokiej klasy, otwarcie się naszej bran ży na cały świat. Cele te są ujęte w statucie i jak dotąd w miarę naszych możliwości realizowane. Stowarzy szenie może poszczycić się wieloma osiągnięciami. Członkowie nasi brali udział w akcjach społecz nych. Warto wspomnieć o akcji sadzenia drzewek na terenach zdewastowanych przy nielegalnym wypłukiwaniu bursztynu. Od pierwszych miesię cy istnienia, Stowarzyszenie pod przewodnictwem Wiesława Gierłowskiego występowało o powołanie do życia Muzeum Bursztynu. Wnoszono, aby Mu zeum było siedzibą nie tylko ekspozycji muzealnej, ale i miejscem dla organizacji pozarządowych dzia łających na rzecz branży. Miało tu być miejsce dla kursów, wernisaży, spotkań branżowych itp. Do tej akcji włączyły się również inne osoby i organizacje, co spowodowało decyzję Urzędu Miasta Gdańska o powołaniu Muzeum. Pierwsza lokalizacja to Ka townia, gdzie warunki nie były, skromnie mówiąc najlepsze. Zbyt mała powierzchnia nie pozwalała na realizację postulowanych przez Stowarzyszenie działań. Natomiast członkowie Stowarzyszenia sta nęli na wysokości zadania przekazując do Muzeum wiele eksponatów. Liderem wśród darczyńców jest nasz członek, współzałożyciel Stowarzyszenia, któ ry. w tym roku obchodzi 40-lecie działalności swej firmy produkującej biżuterię z bursztynem. Druga lokalizacja dla Muzeum w Starym Młynie okazała się dużo lepsza, jest więcej powierzchni wystawien

niczej, ale i tutaj nie udało się zlokalizować czegoś więcej ponad ekspozycję. Staraniem Stowarzyszenia i nie tylko Stowarzyszenia, w Gdańsku powołano do życia Światową Radę Bursztynu, a Gdańsk ogłoszoną jego Światową Stolicą. Bolączką naszego Stowarzyszenia od jego po wstania jest pozyskanie odpowiedniego lokalu na siedzibę. W pierwszym okresie funkcjonowania, wykorzystywaliśmy siedzibę na terenie Międzynaro dowych Targów Gdańskich przy ulicy Beniowskiego w Gdańsku. Dzięki Prezydentowi Pawłowi Adamo wiczowi po paru latach otrzymaliśmy lokal przy uli cy Warzywniczej 1, a ponadto wsparcie finansowe na zakup spektrometru. Lokal ten miał być tymcza sową siedzibą. Oczekiwaliśmy na obiecane miejsce w Muzeum. Nie udało się nas tam ulokować, czeka my obecnie na właściwy i odpowiedni lokal do pracy Stowarzyszenia, a głównie Laboratorium. W pierw szym roku istnienia prezes Stowarzyszenia Wiesław Gierłowski wraz z ówczesnym Zarządem podjął de cyzję o powołaniu do życia Laboratorium Bursztynu. Jaki był cel powołania do życia Laboratorium? Otóż ceny surowca wzrosły znacznie, trudności w zakupie odpowiedniego surowca przy jednoczesnym dużym popycie na wyroby spowodowało napływ na rynek imitacji bursztynu. One zawsze występowały, ale nie w takim stopniu. Niestety, brak środków na za kup odpowiednich urządzeń oraz lokalu realizacja powołania do życia Laboratorium czekała parę lat. Obecnie w naszym Laboratorium badane są różne wyroby, przeważnie przeznaczone na eksport. Każdy wyrób po zbadaniu i określeniu, że wykonano go z bursztynu bałtyckiego (sukcynitu) otrzymuje certyfikat. Poza certyfikacją, Stowarzyszenie udziela również rekomendacji dla swoich członków, którzy do swojej produkcji używają właściwego surowca i odpowiednio informują swoich klientów o jakości surowca. Jako organizacja międzynarodowa mu simy pamiętać o wszystkich naszych członkach zamieszkałych na wszystkich kontynentach Świata, najwięcej w Azji. Kontakty z nimi są utrudnione, najwięcej wykorzystywaliśmy do kontaktów Targi Amberif i Ambermart. Wszelkie imprezy handlowe w czasie epidemii zostały odwołane bądź organizo

wane online. To znacznie utrudniło naszą działal ność, pomału jednak nadrabiamy stracony czas.

Od pierwszych miesięcy istnienia wydawaliśmy na zasadach biuletynu Stowarzyszenia „Bursztyni sko” przekazując w nim nie tylko wewnętrzne in formacje, ale również interesujące wiadomości dla naszej branży. Stopniowo biuletyn przekształcił się w kolorowe wydawnictwo sięgające nieraz ponad sto stron, otrzymując nazwę „Bursztynisko. The amber magazine”. Jest to dla nas duży wydatek, otrzymu jemy od Miasta Gdańsk pewną dotację na ten cel i staramy się zdobywać reklamy, co w naszym przy padku jest utrudnione, jako że takie pismo jest adre sowane do stosunkowo wąskiego grona czytelników. Zapraszamy osoby zainteresowane naszym „złotem” do odwiedzenia naszej skromnej siedziby. Można

Słowo od Redakcji

tu zobaczyć wystawę współczesnego bursztynowego designu, przejrzeć nasze liczne wydawnictwa, moż na również przynieść z bursztyny, aby sprawdzić ich autentyczność.

Ryszard Uliński Prezes Międzynarodowego Stowarzyszenia Bursztynników

Istotny obszar aktywności Międzynarodowego Stowarzyszenia Bursztynników to działalność eks percka. Jest ona realizowana poprzez bezpośrednią aktywność Członków Stowarzyszenia, którym orga nizacja, kierując się ściśle określonymi kryteriami, nadaje rekomendacje na rzeczoznawcę bursztynu MSB. Rzeczoznawcy Bursztynu MSB (https://www. amber.org.pl/rzeczoznawcy), wśród których znajdu ją się także biegli sądowi z zakresu bursztynnictwa, są specjalistami w zakresie identyfikacji, oceny jako ściowej i wyceny bursztynu bałtyckiego w zakresie surowca, półfabrykatów i wyrobów bursztynowych, okazów przyrodniczych, zabytków i dzieł sztuki z bursztynu oraz inkluzji w bursztynie bałtyckim. Wiedza i doświadczenie rzeczoznawców burszty nu MSB stanowi podstawę działania Laboratorium Bursztynu MSB. Chociaż Laboratorium formalnie jako jednostka organizacyjna MSB funkcjonuje od 2015 roku, to warto w tym miejscu podkreślić, że aktywność ekspercka realizowana była niemalże od momentu powstania Stowarzyszenia tj. od roku 1996. Była możliwa dzięki współpracy z ośrodkami naukowymi: Polską Akademią Nauk Muzeum Zie mi w Warszawie, Muzeum Inkluzji w Bursztynie Wydziału Biologii Uniwersytetu Gdańskiego oraz Wydziałem Chemicznym Politechniki Gdańskiej. Ta współpraca jest kontynuowana po dziś dzień. Ocena obiektów dostarczanych do analizy w La boratorium Bursztynu MSB jest przeprowadzana

z wykorzystaniem uznanych w laboratoriach gem mologicznych metod badawczych w oparciu o klasy fikację Kamieni Jubilerskich z Bursztynu (https:// www.amber.org.pl/klasyfikacja). Analiza polega na makro- i mikroskopowej ocenie obiektu (światło widzialne i ultrafioletowe) oraz obejmuje analizę spektroskopową z wykorzystaniem spektroskopii w zakresie średniej podczerwieni. Wyroby jubi lerskie, ale także inne obiekty podlegające analizie mogą otrzymać potwierdzenie autentyczności, który stanowi wydawany dla bursztynu bałtyckiego i wy

Laboratorium Bursztynu MSB

robów z jego udziałem Certyfikat Badania w formie plastikowej karty identyfikacyjnej ze zdjęciem i opi sem badanego przedmiotu.

Obecnie trwają prace nad opracowaniem syste mu certyfikacji bursztynu zastosowanego w obiek tach czy biżuterii wskazujące miejsce jego wydo bycia, tak by wydać świadectwo jego pochodzenia z legalnych źródeł, z poszanowaniem środowiska i warunków pracy.

Jednak certyfikacja wyrobów jubilerskich to tylko jeden z obszarów działalności laboratorium. Rzeczoznawcy Bursztynu MSB to społeczność zrze szająca zarówno praktyków jak i naukowców o róż nych specjalnościach, w tym także zajmujących się szeroko pojętym badaniem bursztynu bałtyckiego, żywic kopalnych, subfosylnych ale i współczesnych. Działając na pograniczu wielu dyscyplin, w tym na przykład historii sztuki i materiałoznawstwa, w la boratorium możliwa jest ocena ekspercka nie tylko obiektów z bursztynu bałtyckiego czy innych żywic kopalnych, ale także imitacji tych substancji. Iden tyfikacja materiału i potwierdzenie autentyczności obiektów o znaczeniu kulturowym, kolekcjonerskim czy też innych dóbr z bursztynu bałtyckiego w dobie kryzysu surowcowego, którego konsekwencją jest

pojawianie się falsyfikatów jest niezmiernie istotne zarówno w ogólnym jak i jednostkowym znacze niu. Wiarygodna ocena materiału stanowić może bowiem o rozstrzygnięciu wątpliwości czy sporów dotyczących imitacji czy potencjalnych fałszerstw. Laboratorium Bursztynu MSB to wyjątkowa komer cyjna oferta Stowarzyszenia. Jednak od początków istnienia Organizacji jej misją jest edukacja w zakre sie kultywowania dobrych praktyk bursztynniczych, propagowania i popularyzacji wiedzy o bursztynie. W ten obszar działań statutowych wpisuje się także działalność Laboratorium Bursztynu, które dzięki zaangażowaniu rzeczoznawców o szerokim spek trum kompetencji i umiejętności służy fachowymi poradami, udziela konsultacji, a także w miarę moż liwości i zapotrzebowania oferuje organizację kur sów i wykładów tematycznie związanych z burszty nem bałtyckim.

dr hab. inż. Ewa Wagner-Wysiecka, prof. PG Wiceprezes Międzynarodowego Stowarzyszenia Bursztynników

Bursztyn bałtycki w Singapurze

Zgodnie z polityką “zero tolerancji” dla COVID19 i restrykcjami wprowadzanymi przez chiński rząd, przemysł targowy w Azji w ostatnich dwóch latach zmienił się w sposób znaczący. Organizatorzy tar gów Jewellery&GEM WORLD 2022 w Hong Kon gu z ww. powodów zmuszeni byli przenieść wyda rzenie do Singapuru. Tam właśnie w dniach 27-30 września br. przedstawicielki Międzynarodowego Stowarzyszenia Bursztynników oraz czterech firm z branży bursztynniczej zaprezentowali swoją ofer tę. Spotkania na stoisku targowym dotyczyły przede wszystkim zagadnień handlowych związanych z bursztynem bałtyckim, zainteresowanie wzbudza ły także projekty polskich bursztynników.

Chiny to jeden z najważniejszych rynków dla eks porterów bursztynu bałtyckiego, zatem oczekiwania wobec azjatyckich partnerów biznesowych były od powiednio wysokie. Jednak zanim wystawcy pojawi li się na terenie EXPO, to w dniu 26 września, dzia łające w Singapurze Zagraniczne Biuro Handlowe w ramach PAIH oraz współorganizująca spotkanie “Jewellery from Poland” Ambasada RP, przybliżyły przedstawicielom biznesu i mediów zagadnienia związane z bursztynem.

Podczas wydarzenia “Jewellery from Poland”, firmy z branży bursztynniczej zdominowały narra cję o polskiej wyjątkowości. Przedstawicielki MSB dyrektorka Aleksandra Harasiuk oraz kierowniczka Galerii MSB Małgorzata Siudak podczas wystąpienia dotyczącego bursztynu bałtyckiego, wyświetli ły film o bursztynie oraz uzupełniły przedstawione w nim informacje. Omówione zostały także kwe stie dotyczące klasyfikacji wyrobów z bursztynem bałtyckim oraz jej wykorzystania w procesie anali tycznym realizowanym przez Laboratorium Bursz tynu MSB. Była także mowa o znaczeniu bursztynu w aspekcie historycznym oraz wykorzystaniu tego materiału obecnie.

Najwięcej emocji wzbudziło wspomnienie kaso wego hollywoodzkiego hitu „Jurrasic Park”, szcze gólnie gdy każdy z zaproszonych gości otrzymał upominek w postaci bursztynu z inkluzją oraz cer tyfikatem potwierdzającym jego autentyczność. Kul minacyjnym punktem wydarzenia był kameralny pokaz mody. We współpracy ze znanym singapur skim projektantem AKINN-em zaprezentowano 16 zestawów biżuterii z bursztynem członków MSB.

Wieńcząc relację z targów Jewellery&GEM WORLD w Singapurze, mała ciekawostka. Znamy bowiem historię gdańskich lwów i kojarzymy towa rzyszącą im dewizę herbową Gdańska “Nec temere, nec timide”. Niewielu jednak kojarzy symbol Singa puru – czyli Merliona – pół lwa, pół rybę. O ile lwy pojawiają się w kulturze i historii jako uosobienie siły i braku strachu, o tyle znaczenie lwa dla miasta-pań stwa Singapur jest podwójne. Dzisiejszy Merlion to symbol, który powstał na zamówienie Singapurskiej Organizacji Turystycznej w 1966r. Singa Pura ozna cza miasto lwa, i z tą częścią symbolu wiąże się hi storią księcia, handlującego z lokalną społecznością. Ponoć podczas pierwszej wizyty zobaczył w tej osadzie lwa! Twórca Meriliona chciał również podkre ślić początki Singapuru jako rybackiej wioski, stąd też ogon ryby. Singapur wydaje się więc być wyma rzonym partnerem dla Światowej Stolicy Bursztynu!

Biuro MSB

Muzeum Ziemi Kociewskiej w

Dzisiejsze muzea stanowią najprężniej rozwijają ce się instytucje kultury i edukacji. Wpływ muzeów na życie społeczne dawno już wykroczył poza to, co określa Międzynarodowa Rada Muzeów jako cele ich działania, a więc: zbieranie, przechowywanie, konserwację i udostępnianie eksponatów. W muze ach obecnie toczy się bogate życie społeczne, odby wają się liczne spotkania i debaty, muzea są miej scem inspirujących dyskusji, edukacji pozaszkolnej itp. Dlatego na muzea należy patrzeć wielopoziomo wo, badając nie tylko to, co widoczne założone w ich funkcjonowaniu, lecz także analizując ich działanie z uwzględnieniem ukrytych mechanizmów, powią zań i spodziewanych efektów.

Muzeum Ziemi Kociewskiej zostało założone w stolicy Kociewia w dniu 10 września 1980 roku i ciągle dynamicznie się rozwija. Zamysł powołania do życia instytucji historycznej sięga drugiej połowy lat 50. tych ubiegłego wieku. Po przemianach poli tycznych w 1956 roku zostało założone Zrzeszenie Kociewskie, które stawiało sobie za cel integrację społeczności kociewskiej oraz jej obronę przed uni fikacją tożsamości kulturowej środowiska.

Od samego początku do zadań Zrzeszenia Ko ciewskiego było pokazanie kultury ludowej, prze łamanie bierności społeczności kociewskiej oraz zachęcenie do swobodnego wypowiadania się w gwarze kociewskiej.

W 1961 roku w Powiatowym Domu Kultury otwarto wystawę tradycyjnego sprzętu ludowego oraz twórczości ludowej Kociewia. Udało się zgro madzić około trzysta eksponatów będących do robkiem twórców ludowych – rzeźbiarzy Edmun da Zielińskiego ze Zblewa, Alojzego Stawowego z Bietowa, Henryka Drozdowskiego ze Starogardu i Jana Giełdona z Czarnej Wody. Wystawa ta stała się zalążkiem małego muzeum regionalnego, które go siedziba mieściła się wówczas w Baszcie Gdań skiej. Oficjalne otwarcie miało miejsce we wrześniu 1965 roku.

Kolejnym etapem działalności tej lokalnej pla cówki historyczno – kulturalnej było powołanie do życia Stacji Upowszechniania Wiedzy o Regionie. Wszechstronnej pomocy nowo tworzonej placówce muzealnej udzieliło już prężnie działające Towa rzystwo Miłośników Ziemi Kociewskiej. Na bazie tej placówki, po przekazaniu jej pomieszczeń w Ra-

Starogardzie Gdańskim

tuszu na rynku, otwarto w 1975 r. pierwszą stałą eks pozycję etnograficzną, poświęconą kulturze ludowej Kociewia.

Te działania zaowocowały powołaniem do życia dnia 10 września 1980 r. Muzeum Ziemi Kociew skiej, decyzją ówczesnego Ministerstwa Kultury i Sztuki. Swoją działalnością merytoryczną Muzeum Ziemi Kociewskiej obejmuje terytorium całego Ko ciewia i jego trzech powiatów: starogardzkiego, świeckiego i tczewskiego.

W ramach swojej wielopłaszczyznowej działalno ści zajmuje się m.in.: pozyskiwaniem eksponatów, ich konserwacją, ewidencją oraz eksponowaniem. Eksponaty, archiwalia i inne pamiątki są prezen towane na stałych wystawach: archeologicznej, etnograficznej oraz historycznej, mieszczących się w budynku przy ul. Bocznej 2, w Baszcie Narożnej, Ratuszu oraz remontowanej obecnie Baszcie Gdań skiej, w której chcemy zorganizować wystawę stałą o początkach miasta założonego przez rycerzy szpitalnych Joannitów, którzy założyli jeden z pierw szych na Pomorzu szpital i szkołę klasztorną.

Posiadamy także wewnętrzną bibliotekę liczącą 2143 pozycji, z której mają możliwość korzystania

uczniowie szkół wszystkich szczebli, a także studen ci i mieszkańcy miasta oraz regionu. Muzeum Ziemi Kociewskiej przywiązywało szczególną wagę do procesów edukacyjnych, wy chowawczych, a niekiedy terapeutycznych (zajęcia z arteterapii). Edukowanie do umiłowania Małej Ojczyzny to wyzwanie, które musi uwzględniać róż ne możliwości poznawcze zwiedzających dostoso wując do nich programy edukacyjne. Nadrzędnym celem jest wysoka jakość artystyczna i merytoryczna podejmowanych przez Muzeum Ziemi Kociewskiej działań i popularyzowania najlepszych wzorców w każdym z prezentowanych projektów. W Muzeum Ziemi Kociewskiej zostało utworzone Centrum szkoleniowo-konferencyjne, gdzie odbywają się liczne konferencje, seminaria oraz Starogardzki Festiwal Nauki. Celem fe stiwalu jest przybliżenie uczniom i absolwentom szkół średnich tematyki prowadzonych na Pomorzu badań naukowych (teoretycznych i empirycznych), zaznajomienie ich z osiągnięciami nauki, które zo stają przedstawione w atrakcyjnej formie, sprzyja jącej rozbudzeniu ciekawości świata i radości jego poznawania.

W dniu 24 października 2022 roku zorganizo waliśmy konferencję naukowo-metodyczną

z okazji 75 urodzin starogardzianina Ka zimierza Deyny, której celem było przed stawienie najnowszych i dotąd nieznanych informacji na temat mistrza olimpijskiego. Kazimierz Deyna uważany był za tzw. „piłkarza kompletnego”, który dysponował optymalnym przy gotowaniem technicznym, taktycznym, motorycz nym, psychicznym i teoretycznym. Wielu znawców futbolu podkreśla jego walory taktyczne. Uchodził powszechnie za playmackera. Był jak Robert Le wandowski reżyserem widowiska piłkarskiego, czuł wspaniale grę. Miał duże umiejętności „czytania gry”, przewidywania sytuacji na boisku. Cechował się wspaniałą antycypacją – widział grę o trzy po dania dalej.

Pierwszym wielkim sukcesem było zdobycie Olimpijskiego Złota na olimpiadzie w Monachium w 1972 roku. Złota drużyna pod wodzą Kazimierza Górskiego była prawdziwym objawieniem podczas turnieju olimpijskiego, a sam Deyna stał się jedną z największych gwiazd, stając się „Królem strzel ców”. W 1974 roku Polacy dzięki Deynie zdobyli brą zowy medal Mistrzostw Świata. Kolejnym sukcesem Deyny były Igrzyska Olimpijskie 1976 roku, gdzie zdobył srebrny medal.

Według tygodnika „Piłka Nożna” Deyna był naj lepszym polskim piłkarzem XX wieku, a przez anali tyków sportu uważany jest za jednego z najlepszych polskich piłkarzy w historii. W 1971 roku zdobył ty tuł Mistrza Sportu (PZPN), w 1974 roku Krzyż Ka walerski Orderu Odrodzenia Polski, a w 2012 roku Złoty Medal PKOL. Konferencja cieszyła się tak wielkim zainteresowaniem, iż zainspirowała nas do stworzenia nowych projektów edukacyjnych, a nie bawem powstanie Centrum Edukacyjno-sportowe im. Kazimierza Deyny.

W ramach działalności edukacyjnej prowadzimy szereg lekcji muzealnych dla dzieci, młodzieży, seniorów oraz odczyty i prelekcje zewnętrzne, a tak

że wycieczki popularno-naukowe po mieście, często połączone z grą terenową.

Istotną częścią naszej działalności jest organizo wanie wystaw czasowych, odnoszących się do na szej małej Ojczyzny. Wystawy te przybliżały współ cześnie żyjącym choćby takie tematy jak emigracje Kociewiaków w odległe rejony świata jak Australia, Kanada, Nowa Zelandia czy Stany Zjednoczone.

Tematyka wystaw czasowych jest dość urozma icona, tak, aby każdy zwiedzający mógł znaleźć coś dla siebie. Niezwykle ważny jest dla nas kontakt z kociewskimi twórcami ludowymi- artystami foto grafikami, malarzami i rzeźbiarzami, których prace eksponujemy na wernisażach i wystawach.

Specyficzną formą wystaw czasowych są wystawy kolekcjonerskie, prezentujące hobby, pasje i zainte resowania mieszkańców Kociewia, zarówno miasta jak i regionu. Hobbyści mają tutaj okazję do podzie lenia się swoimi pasjami z mieszkańcami poprzez możliwość eksponowania swoich zbiorów.

Współpracujemy z galeriami i muzeami zarów no w kraju, jak również za granicą. Mamy wszech stronne kontakty z Muzeum – Kaszubskim Parkiem Etnograficznym im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich, Muzeum Łazienki Kró lewskie w Warszawie, Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy, Muzeum Archeologicznym i Muzeum Gdańska.

Bardzo cenimy sobie partnerstwo z Centrum Kultury Prus Wschodnich z siedzibą w Ellingen (Bawaria), skąd wypożyczaliśmy w przeszłości wiele interesujących wystaw jak choćby: „Dzieje Zakonu Niemieckiego” od chwili jego powstania aż po cza sy nam współczesne. Z innym muzeum niemiec kim (Westpreussisches Landesmuseum Wohlbeck, obecnie siedziba mieści się w byłym zespole po franciszkańskim w miejscowości Warendorf), zor ganizowaliśmy wystawę kartograficzną pokazującą Pomorze, Warmię i Mazury na starych mapach, po cząwszy od XVI aż po koniec XIX wieku.

Na płaszczyźnie lokalnej współpracujemy z miej scowymi placówkami kulturalno-oświatowymi jak na przykład z Biblioteką Miejską, Ogniskiem Pra cy Pozaszkolnej, Starogardzkim Centrum Kultury, Miejskim Ośrodkiem Sportu i Rekreacji, Grodzi skiem w Owidzu oraz ze szkołami i przedszkolami.

Region Kociewia przybliżamy również cudzo ziemcom, poszukującym tutaj swoich korzeni. Na miarę możliwości udzielamy im fachowej pomo cy w poszukiwaniu ich przodków. W tym celu od wiedzali nas potomkowie emigrantów kociewskich

z Nowej Zelandii, Wielkiej Brytanii, Stanów Zjed noczonych. Wśród zwiedzających byli u nas także przedwojenni mieszkańcy Starogardu pochodzenia niemieckiego, mieszkający obecnie w Austrii, Niem czech i Stanach Zjednoczonych. Żywo interesowali się naszym miastem, jego przeszłością i teraźniej szością. Spektakularnym wydarzeniem było przeka zanie rekonstrukcji kociewskich strojów ludowych tworzącemu się Muzeum Kociewskiemu w Dunedin na Nowej Zelandii.

Muzeum Ziemi Kociewskiej odwiedzają osoby reprezentujące różne grupy środowiskowe, jak na przykład Sybiracy, Kombatanci oraz delegacje za przyjaźnionych miast partnerskich z Niemiec, Ho landii, Ukrainy, którym pokazaliśmy piękno naszej Ziemi kociewskiej. W tym roku przetłumaczyliśmy bajki kociewskie na język ukraiński dla mi grantów z Ukrainy.

Istotnym akcentem naszej działalności jest pu blikowanie od 2006 roku Rocznika Muzealnego „Rydwan”, który stał się agorą intelektualną dla środowisk blisko związanych z Kociewiem. Na ła mach „Rydwanu” publikują archeolodzy, etnogra fowie, historycy, regionaliści i wielu innych ludzi,

pragnących podzielić się swoją wiedzą o przeszłości naszej Ziemi kociewskiej, jej mieszkańcach, obycza jach i tradycjach ludowych. Periodyk jest efektem konferencji, spotkań, wystaw i innych imprez or ganizowanych przez muzeum w ramach jego misji edukacyjnej i popularyzatorskiej. Od 2022 roku Czasopismo „Rydwan” przekształciliśmy w „Ko ciewski Rocznik Naukowy”.

W rozwój kultury i działań naukowych wpisuje się także udział naszego muzeum w badaniach ar cheologicznych na terenie wczesnośredniowiecznej osady „Castrum Starigrod”, położonej na lewym brzegu rzeki Wierzycy, podarowanej Joannitom na mocy Aktu Lokacyjnego przez księcia dzielnicowego Grzymisława. Wydarzenie to miało miejsce dnia

11 listopada 1198 roku. Przeprowadzone badania potwierdziły istnienie grodziska na dawnych staro gardzkich „piekiełkach” nad Wierzycą.

Innym terenem odkryć archeologicznych było miejsce, na którym mieściła się osada wczesnośre dniowieczna w Owidzu. Ich efektem, jak również naszych inicjatyw i starań była rekonstrukcja grodziska w pobliskim Owidzu. Miała charak ter nowatorski, gdyż było to jedyne przedsięwzięcie tego rodzaju na terenie powiatu starogardzkiego. Uwidoczniło ono dziedzictwo historyczne i kultu rowe Kociewia, regionu i kraju. Stało się również bezcennym źródłem wiedzy archeologicznej i histo rycznej. Część znalezisk będących pokłosiem badań została przekazana do naszego regionalnego mu

zeum, gdzie są one eksponowane w dziale archeolo gicznym.

Od 2020 roku organizujemy rodzinne soboty w Muzeum Ziemi Kociewskiej. Spotkania, warsztaty i wycieczki będą odbywają się w soboty w Muzeum Ziemi Kociewskiej oraz na Rynku. Każde spotkanie jest nie tylko kontaktem z historią i dziedzictwem naszego miasta i regionu. To także doskonała oka zja do twórczego spędzania czasu wolnego z dziećmi oraz w gronie przyjaciół. Naszym celem jest zainte resowanie dzieci ich dziedzictwem, przedstawienie najbliższego środowiska oraz kształtowanie świa domości własnych korzeni (np. „Rodzinne drze wo genealogiczne”, „Etnosobota”, „Rodzinne spotkania z tradycją”).

Obecnie przygotowujemy wystawę, która może zainteresować środowisko adwokackie „Bartłomiej Keckermann- starogardzianin twórcą idei utworzenia Unii Europejskiej i ujednolicenia prawa narodów”. Mija już kilkanaście lat od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Ta niebywała data zmusza do refleksji, szukania idei, oceny oraz planów na przyszłość. Ostatnie badania naukowe pokazują, iż idea zjednoczenia Europy wy szła już w 1604 roku. Od tego roku jeden z najwybitniejszych starogardzian, Bartłomiej Kecker

mann (1571-1609), napisał kilkanaście traktatów z zakresu filozofii praktycznej, czyli etyki, ekonomii i polityki. Jego korzenie rodzinne od wieków były związane ze Starogardem Gdańskim. Mając już 18 lat ukończył z wyróżnieniem studia w słynnych Ate nach Gdańskich (Gdańskiego Gimnazjum Akademickie) zostając wysłany na studia do Wittenbergii, Lipska i Heidelbergu. Podczas studiów napisał już kilka traktatów filozoficznych, ale na samym począt ku swojej kariery zasłynął głównie jako autor pierw szego w skali europejskiej podręcznika do naucza nia logiki. Jako student objął stanowisko profesora w Collegium Sapientiae w Heidelbergu, wykładając studentom przedmioty filozoficzne, teologiczne oraz język hebrajski. W Heidelbergu bardzo szybko zrobił karierę, ale Rada Miasta w 1597 roku nakazała mu wrócić do Athenae Gedanenses, aby objąć stanowi sko prorektora. Pozostał tam jeszcze do wiosny 1602 roku podejmując obowiązki profesora. Po powrocie do Aten Gdańskich dokonał wielkiej reformy, która polegała na ograniczeniu przedmiotów teologicz nych, a wprowadzenia pełnego uniwersyteckiego kursu filozoficznego z zakresu logiki, fizyki, retoryki, metafizyki a także filozofii praktycznej. W dziedzinie etyki jako pierwszy postulował oderwać ją od wszelkich systemów religijnych. W zakresie

Słowo od Redakcji

filozofii polityki jako pierwszy w skali europej skiej postulował, aby utworzyć Unię Euro pejską i ujednolicić prawa narodów. Napisał też podręczniki do nauczania matematyki, optyki, nauki o morzu, astronomii, gramatyki i teologii. Na szczególną uwagę zasługuje pierwszy w Polsce podręcznik o dziejach żeglugi na świecie i o sztuce nawigacji. Jego podręczniki-traktaty wznawiano do końca XVII wieku wykłada jąc z nich niemalże we wszystkich uniwer sytetach europejskich. Był tak wszechstronny we wszelkich dziedzinach wiedzy, iż bez wątpienia można go dzisiaj nazwać encyklopedystą. Zmarł przedwcześnie wskutek przepracowania i szalejące go po Europie wirusa, mając 37 lat. Do dzisiaj wielu europejskich profesorów przyjeżdża do Polski, aby dokładnie przebadać niebywały dorobek Kecker manna.

W kilkanaście lat od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej warto przypomnieć, iż w mieście na rodzin Solidarności zrodziła się idea nawołująca do zjednoczenia się krajów europejskich i ujednolicenia prawa narodów. Z pewnością wpłynęły na to względy religijne (gwałtowny rozwój myśli na ukowej), ale i handlowe. Jak twierdził Keckermann, iż „bez handlu państwo niemal nie może istnieć”. Pisał też, że „handel jest siłą, dzięki której państwo zachowuje moc i żywotność”. Systema disciplinae politicae jest konspektem wykładów, które Kec kermann wygłosił w słynnych Atenach Gdańskich, w których studiowali starogardzianie. Zdaniem Kec kermanna polityka na miejscu szczęścia prywatne go stawiała szczęście społeczne, zgodnie z zasadą, że szczęśliwość jest wtedy doskonała, gdy dobro staje się publiczne, zaś pozostałe nauki wtedy osiągają doskonałość, gdy dotyczą dobra ojczyzny. W ujęciu Keckermanna, władca ma bardzo silną władzę, która powinna być zdolna przeciw działać wszelkim destabilizacyjnym i wywrotowym próbom oraz być prawomocną, o ile nie przekro czy praw moralnych. W traktacie nawołującym do utworzenia Unii Europejskiej nawoływał, aby budować społeczeństwo nie tylko międzykulturowe, ale i wielokulturowe. Także w sprawie statusu cudzoziemców, których choć po winno się traktować w zależności od okoliczności, to najogólniej rzecz biorąc nie powinno się im przyzna

wać praw zagrażających władzy monarchy i w kon sekwencji stabilności kraju. Podejście Keckermanna było jak najbardziej pragmatyczne – w zjednoczonej Europie obcokrajowiec musi być dla państwa uży teczny.

Wszystkie kwestie poruszone przez Keckerman na w Systema politicae zostały przezeń omówione w oparciu o wielowiekowe doświadczenia wielu na rodów i ich prwodawstwa. Doświadczenia, które zo stały zapisane w historiografii tychże narodów oraz w dziełach traktujących o ustrojach i sprawach pań stwowych. Dlatego Systema politicae Keckermanna można traktować jako swoisty przewodnik o sztu ce rządzenia, będący jednocześnie omówieniem najnowszej literatury, w oparciu o którą próbował uczony naświetlić sprawdzone kryteria pozwala jące ocenić historyczną oraz polityczną sytuację. Należy zwrócić uwagę, że Keckermann z niezwykłą wnikliwością i rzetelnością rozpatrzył sprawy pań stwowe współczesnych krajów europejskich, na wiązując ciągle do naukowych osiągnięć ostatniego ćwierćwiecza. Stąd na kartach traktatu pojawiały się obszerne dywagacje o ustroju Grecji i Rzymu, jak i wielu współczesnych państw europejskich: Francji, Anglii, Hiszpanii, Niemczech, Polsce, Rosji, Turcji, Węgrzech oraz Włoszech. Traktat ten jest doskona łym dowodem, iż idea utworzenia Unii Europejskiej wyszła z nadmotławskiego grodu, a stworzył ją sta rogardzianin. Dlatego szkoda, że stolicą Unii Euro pejskiej nie jest Gdańsk lub Starogard Gdański.

Dzięki wielu działaniom stricte edukacyjnym Muzeum Ziemi Kociewskiej staje się coraz bardziej rozpoznawalną, szczególnie na Pomorzu, wizytów ką na mapie Polski. Zapraszamy do odwiedzenia naszej placówki oraz śledzenia naszych działań na facebooku/muzeumkociewie.

dr Mariusz Brodnicki Dyrektor Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim

Słowo od

Hotelarstwo rzeczywiście jest wyznacznikiem rozwoju turystyki na danym obszarze, a wśród obiektów noclegowych, hotele są najbardziej rozpo znawalną marką. Potwierdza też tę tezę bycia wy znacznikiem, definicja turysty czyli osoby, która po przyjeździe nocuje co najmniej jedną noc. Tak więc zapewnienie noclegu to priorytet w planowaniu wy jazdu wakacyjnego czy służbowego.

Poszukując odpowiedniej oferty noclegowej, skrupulatnie analizujemy ofertę danego obiektu (często hotelu) zdjęcia, jego położenie oraz atrakcje, które nam oferuje podczas pobytu, a także korzystną cenę. Wybór, rezerwacja i wyjazd.

Zdarza się jednak czasem rozczarowanie, gdyż reklama nie pokrywa się z rzeczywistością. Często bywa tak za granicą, gdzie obowiązują inne zasady i normy, zdarza się też tak niestety na rynku krajo wym. Mało atrakcyjna okolica, nieopodal ruchliwa ulica, niedostępne usługi hotelowe, czy też jakość wyposażenia i estetyka jest zupełnie inna od naszych wyobrażeń pomimo zachęcających zdjęć.

Podczas pobytu oceniamy wiarygodność świadczonych usług, ich poziom jakości, jak i materialne

elementy wyposażenia. Są to najważniejsze para metry obiektów skategoryzowanych, wśród których najpopularniejsze są hotele. Tak więc przed wybo rem danego obiektu warto zaznajomić się z infor macją o rodzaju i kategorii obiektu hotelarskiego, które determinują standard wyposażenia i rodzaj świadczonych usług.

W kraju obowiązuje pięciogwiazdkowy sys tem kategoryzacji obiektów hotelarskich. Przepisy w tym zakresie są w miarę szczegółowo uregulowa ne w ustawie o usługach hotelarskich oraz usługach pilotów wycieczek i przewodników turystycznych.

Ustala ona rodzaje obiektów hotelarskich (ho tele, motele, pensjonaty, kempingi, domy wycieczkowe, schroniska, schroniska młodzieżowe, pola biwakowe), ale także wprowadza wiele wymagań co do wyposażenia i zakresu świadczonych usług w obiekcie, przy danej kategorii obiektu hotelarskie go. Same wymagania znajdziemy w rozporządzeniu w sprawie obiektów hotelarskich i innych obiektów, w których są świadczone usługi hotelarskie. To wła śnie one pozwalają określić także jakie elementy i usługi wchodzą w skład świadczonej usługi hote

Mówiąc turystyka, mamy na myśli hotelarstwo

larskiej.

W rezultacie kategoria obiektu pozwala nam do konać właściwego wyboru obiektu hotelarskiego. To dla nas także pewnego rodzaju ułatwienie, gdyż obiecany standard i kategoria chronią nasze prawa konsumenta. Ponadto system standaryzacji określa jedynie wymagania minimalne, czyli możemy ocze kiwać usług na poziomie zgodnie z liczbą gwiazdek, jaką obiekt hotelarski posiada i lepszych.

A jak jest w pomorskim?

Województwo pomorskie zajmuje szóste miejsce na mapie Polski pod względem ilości standaryzo wanych obiektów hotelarskich, za województwem małopolskim, dolnośląskim, mazowieckim, wielko polskim i śląskim.

W ewidencji obiektów hotelarskich zarejestrowa nych w województwie pomorskim jest 275 obiektów hotelarskich, oferujących prawie 30 tys. miejsc noc legowych. Największą liczbę obiektów skategoryzowanych, stanowią hotele, w których do dyspozycji gości przygotowanych jest ponad 20 tys. miejsc noc legowych. Dominują hotele kategorii 2 i 3 gwiazdko wej, stanowiąc łącznie ponad 70% wszystkich hoteli. Sumując liczbę miejsc noclegowych w obiektach skategoryzowanych oraz liczbę miejsc noclegowych

w pozostałej bazie noclegowej, pomorskie dysponuje 250 tysiącami miejsc noclegowych. Obiekty nieska tegoryzowane, głównie zlokalizowane na wybrzeżu Bałtyku to ponad 11 tys. Tak więc samorząd woje wództwa, zajmując się kategoryzacją obiektów noc legowych, ma wpływ na jakość tylko w 2 % obiektów i 13% miejsc noclegowych.

Region pomorski, a szczególnie Trójmiasto, przy ciągają zagranicznych turystów, o czym świadczy dy namiczny rozwój Portu Lotniczego im. Lecha Wałę sy w Gdańsku oraz połączeń promowych ze Szwecją dzięki firmom Stena Line i Polferries. Po pandemii rynek powoli odbudowuje się i coraz częściej słychać język szwedzki czy norweski na ulicach Gdańska czy Sopotu. Odradza się również turystyka biznesowa, a lokalizacja obiektów takich sieci hotelowych jak Accor, Hilton, Holiday INN, Marriott, Radisson czy Scandic w Trójmieście buduje silną markę woje wództwa.

W jakże trudnych obecnie czasach – politycznie i gospodarczo, sieci hotelowe zapowiadają dyna miczny rozwój i można powiedzieć, że na funkcjo nujących już obiektach, wymuszają konieczność dostosowania się do zmieniającej rzeczywistości. To zapewne da impuls do dynamicznego dalszego rozwoju tej gałęzi gospodarki turystycznej.

Przyznanie właściwej kategorii wyznacza zatem standard jakościowy.

Słowo od Redakcji

Przed podjęciem decyzji o wyborze obiektu ho telarskiego zapraszamy na stronę www.turystyka. gov.pl, gdzie znajdziemy informację o przyznanej kategorii dla obiektu hotelarskiego a także na po morskie.travel.

Dyrektor Departamentu Turystyki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego

Przewodnicząca Komisji Kategoryzacyjnej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego

Marta Chełkowska

Katarzyna Olczyk

Dobry Deal to podwójny zysk

Przy al. Grunwaldzkiej 5, w siedzibie Fundacji RC, założyliśmy sklep pod nazwą Dobry Deal. Ofe ruje on różnorodne produkty i wyroby produkowa ne przez lokalne spółdzielnie i organizacje pozarzą dowe: od ceramiki i toreb, aż po przetwory domowe. Dobry Deal to jednakże o wiele więcej niż tylko zwy kły sklep. To inicjatywa, która ma na celu przede wszystkim promowanie pomorskiej ekonomii spo łecznej. Bo głównym problemem tego społecznie odpowiedzialnego trendu, jest to, że mało kto o nim wie. Dobry Deal jest projektem, który ma temu za radzić.

Geneza Dobrego Dealu

Nazwa Dobry Deal kryje w sobie nie tylko zapro szenie do zrobienia dobrego interesu, ale także zachę ca do przyjrzenia się kulisom inicjatywy. To pierwszy sklep stacjonarny sprzedający produkty od pod miotów ekonomii społecznej (PES), ale także jeden z niewielu projektów, którego celem jest wsparcie marketingu tych podmiotów. Dobry Deal łączy w so bie elementy biznesowe i edukacyjne.

Takie potrzeby zdiagnozowaliśmy podczas roz mów z organizacjami pozarządowymi, które pro wadzą działalność w ramach ekonomii społecznej. Prośby o szkolenia z marketingu i budowania wi zerunku pojawiały się właściwie przy każdej z nich. Również często do Gdańskiego Centrum Organizacji

Pozarządowych, które działa w ramach Fundacji RC, spływają zapytania o doradztwo w tym zakresie.

Od kilku lat przyglądaliśmy się działalności lokal nych spółdzielni socjalnych i fundacji, szczególnie tych, które mają ofertę gastronomiczną i handlową, bo ich byt w dużej mierze zależy od portfeli konsu mentów indywidualnych. Byliśmy świadkami także kilku upadków dobrych inicjatyw, które po okresie wspierania przez Ośrodki Wsparcia Ekonomii Spo łecznej, niestety nie dawały rady same się utrzymać.

Ofertę lokalnych PES-ów spotykaliśmy na róż nych festynach miejskich, piknikach i jarmarkach. Czasem było kilka stoisk na dniach miasta czy even tach organizowanych przez organizacje pozarządo we. Wszystko to były akcje lokalne, czasem przy padkowe. Również przestrzeń do sprzedaży online nie jest do tej pory wykorzystywana. PES-y nie mają swoich sklepów internetowych i nie prowadzą efek tywnych działań sprzedażowo-marketingowych. Główny powód to brak kompetencji w tym zakresie oraz brak pieniędzy do zainwestowania w ten kie runek.

Dobry Deal powstał zatem, by odpowiedzieć na te potrzeby i dziś prowadzi niejako „podwójne” życie: 1) pomaga swoim partnerom w sprzedaży, prze kazując także wiedzę z marketingu, 2) przybliża klientom zagadnienie ekonomii spo łecznej i promuje działalność PES-ów.

Oferta Dobrego Dealu

Dziś mamy kilku partnerów Dobrego Dealu, któ rzy oferują unikatowe produkty. Są to zarówno part nerzy stali, których oferta jest w sklepie cały rok, ale także okazjonalni, którzy pojawiają się na przykład w okolicach świąt czy z okazji Jarmarku Dominikańskiego.

Ceramika tworzona jest ramach warsztatów te rapii zajęciowej (WTZ) prowadzonych przez Funda cję Sprawni Inaczej. Ta organizacja działa od ponad 30 lat pomagając osobom z niepełnosprawnością funkcjonować w społeczeństwie i zaistnieć na rynku pracy. Prowadzi wiele projektów, dzięki którym ich podopieczni mogą samodzielnie uczestniczyć w ży ciu zawodowym.

Spółdzielnia Socjalna Zeroban – to pierwsza spółdzielnia socjalna na Pomorzu szyjąca różne torby, saszetki, sakwy, etui, worki, portfele z nie potrzebnych materiałów reklamowych – banerów, roll upów, ścianek – oraz próbników materiałów. Spółdzielnia działa od sierpnia 2020 roku. Zeroban daje drugie życie także osobom oddalonym od ryn ku pracy, oferując im możliwość godnego zarabia nia. Spółdzielnia propaguje nie tylko idee ekonomii społecznej, ale też less waste, czyli niemarnowania. To jedna z bardziej rozpoznawalnych marek ekonomii społecznej.

Restauracja “Kuchnia Aleksandry” – działa od bardzo wielu lat przy Długim Targu serwując przysmaki ze wschodu, promując lokalną kuchnię naszych najbliższych sąsiadów. Zatrudnia przede wszystkim uchodźców zza wschodniej granicy. Na potrzeby Dobrego Dealu wyprodukowali niesamo witą pigwę w syropie.

Warsztat Terapii Zajęciowej działający w ramach Puckiego Stowarzyszenia Wspierania Osób z Nie pełnosprawnością Umysłową dostarczać nam bę dzie piękne, ręcznie robione świeczki oraz mydełka zapachowe.

Fundacja Świat Wrażliwy, która prowadzi Caffe Aktywni produkuje dla Dobrego Dealu wyjątkowe, dekorowane pierniki. Do tej pory swoją ofertę pre zentowali głównie podczas Jarmarku Dominikań skiego, a dzięki współpracy z Dobrym Dealem może my te przepyszne arcydzieła oferować także z innych okazji.

Na półkach Dobrego Dealu pojawiła się także biżuteria marki U-Bijou. To ręcznie robiona biżu teria z odpadu metalowego. Powstała we współ pracy z Fundacją Mikrostyk, który przekazuje ma

Słowo od Redakcji

teriał do stworzenia tych nietuzinkowych ozdób i udziela wsparcia na każdym etapie budowania marki. Podobnie jak Zeroban, marka ta promuje nie tylko ekonomię społeczną, ale także prośrodowisko we idee.

Dobry Deal stara się pozyskiwać partnerów, których sprzedaż może wesprzeć bez łańcuszka po średników i którzy dzięki działalności projektu zy skają także w obszarze marketingu. Asortyment jest bardzo różnorodny, ale to, co jest naprawdę god ne polecenia, to fakt, iż są to produkty unikatowe. Na decyzję zakupową klientów bardzo często wpły wa też informacja o pochodzeniu tych wyrobów. W czasach, kiedy przykłada się wagę do wydatków, świadomość, że wydane pieniądze trafią do sektora pozarządowego jest dla bardzo ważna. Klienci mają podwójną satysfakcję: że kupili coś wyjątkowego oraz że ich pieniądze zostaną przeznaczone na roz wój inicjatyw społecznych.

Klient biznesowy, czyli podkręć swój CSR

Dobry Deal to także świetny partner dla środo wiska biznesowego, które chce w swoich działaniach wdrożyć realizację celów CSR, czyli Społecznej Od powiedzialności Biznesu. Trend ten jest w biznesie

Fot. Klara Mirecka

Fot. Klara Mirecka

na topie od kilku lat i w zasadzie coraz częściej jest nieodłącznym elementem komunikacji oraz budo wania wizerunku biznesu. Do Fundacji RC zgłaszają się firmy i przedsiębiorstwa z pytaniem o ofertę lo kalnych PES-ów, bo chcą zacząć z nimi współpracę właśnie w ramach CSR-u. Celów CSR-u jest aż 17, a ekonomia społeczna doskonale wpisuje się w kil ka z nich m.in. koniec z ubóstwem, równość płci, odpowiedzialna konsumpcja i produkcja, wzrost gospodarczy i godna praca itp. (patrz grafika –str. 44). Dobry Deal jest w tym układzie niejako łącznikiem – na potrzeby biznesu odpowiada ofertą od ekonomii społecznej. Nie tylko polecamy partne rów mogących zapewnić catering czy usługi sprzą tania biur, ale przede wszystkim promujemy ofertę zakupu upominków okazjonalnych, jak na przykład prezentów świątecznych dla klientów czy pracow ników. Prezentujemy zarówno gotowe zestawy w postaci koszy, ale także proponujemy stworzenie spersonalizowanych zestawów. Za każdym razem dołączamy także historie produktów i którzy w nich występują. Opowiadamy o które te prezenty wykonali. To wszystko tworzy do datkową wartość społeczną współpracy pomiędzy biznesem a sektorem pozarządowym.

Olbrzymią rolę w procesie wspierania promo cji ekonomii społecznej odgrywa współpraca z Re gionalnym Ośrodkiem Polityki Społecznej UMWP. Od kilku lat promuje on obecność lokalnych inicja tyw PES-ów podczas Jarmarku Dominikańskiego, finansując przestrzeń do zaprezentowania oferty, a także jest partnerem Akademii Pomorskiej Eko nomii Społecznej, realizowanej przez Fundację RC. Projekt akademii zakłada comiesięczne spotkania dedykowane organizacjom, które działają lub chcą działać w ramach przedsiębiorczości społecznej. Spotkania mają na celu zwiększenie wiedzy w zakre sie marketingu, pozyskiwania funduszy oraz budo wania partnerstw.

Podwójny zysk

Ekonomia społeczna zatacza coraz szersze kręgi, wraz z rosnącą potrzebą zmian w społeczeństwie, które poszukuje wciąż nowych tożsamości. To kon cepcja demokratycznego, konkurencyjnego i soli darnego obszaru dobrobytu dla wszystkich obywate li. Kluczową rolę w tej koncepcji odgrywają klienci,. Zarówno jako kupujący indywidualni, jak i bizneso wi. Misją Dobrego Dealu jest promowanie idei za kupów społecznie odpowiedzialnych. Działamy tak, by zwiększyć świadomość, iż każda wydana złotówka, może trafić do takich podmiotów, które wyko rzystają ten wpływ jak najlepiej. Tłumaczymy klien tom, iż przyczyniają się do tego, by innym ludziom było lepiej w życiu, a przy tym oni sami zyskują coś unikatowego, stworzonego specjalnie dla nich.

Jeśli jesteście Państwo zainteresowani współ pracą z Dobrym Dealem, otrzymaniem oferty sper sonalizowanych firmowych koszy prezentowych lub po prostu indywidualnymi zakupami nie zwykłych produktów, prosimy o kontakt z koor dynatorką Dobrego Dealu – Patrycją Surowiec: patrycja.surowiec@fundacjarc.org.pl.

Magdalena Jabłońska Specjalistka ds. Komunikacji i Budowania Partnerstw, Fundacja RC

Fot. Klara

Mirecka

Fot. Klara Mirecka

Kwartalny przegląd wydarzeń

Przedstawiam krótki, subiektywny przegląd wy darzeń minionego kwartału a także wskazuję na ja kie wydarzenia nadchodzące warto zwrócić uwagę i co zrobić, aby nic nas nie ominęło.

• Ten kwartał pod względem sportowym nie wątpliwie należał do Reprezentacji Pomorskiej Izby Adwokackiej w Piłce Nożnej! 1 październi ka drużyna w składzie Janusz Masiak, Szymon Mikulak, Andrzej Wesołek, Przemysław Czaicki, Artur Fal, Bartłomiej Nałęcz, Sebastian Rudo man, Ernest Szubert, Michał Skuzjus, Wojciech Borkowski zdobyła Mistrzostwo Polski Adwoka tury w Piłce Nożnej – ADWOKATURA CUP 2022 w Łodzi, a Bartłomiej Nałęcz został najlepszym strzelcem turnieju. Ale to nie koniec sukcesów –początek listopada przyniósł drużynie 4 miejsce (na 11 drużyn) w Otwartym Turnieju Adwokatów i Środowisk Prawniczych w Halowej Piłce Nożnej w Zawoji. Składzie: Ernest Szubert, Łukasz Osiński, Przemysław Czaicki, Janusz Masiak, Andrzej Wesołek, Robert Standowicz, Mikołaj Masiak. Nadto 19 listopada odbył się XI Elbląski Turnieju Piłki Nożnej o Puchar Dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej w Gdańsku, o którym więcej w rela cji organizatorów. Drużynę można śledzić za pomocą jej profilu na portalu facebook – Reprezentacja Pomorskiej Izby Adwokackiej w Piłce Nożnej – Gdańsk. • Z okazji obchodów Międzynarodowego Tygodnia Mediacji odbyła się I Ogólnopolska Konferen cja Mediacyjno-Arbitrażowa Mediacje i arbitraż – narzędzia budowania społeczeństwa obywa telskiego organizowana przez Regionalna Izba Gospodarcza Pomorza we współpracy m. in. z Pomorską Izbą Adwokacką, która była part nerem merytorycznym przedsięwzięcia. Wraz z Panią Wicedziekan ORA w Gdańsku adw. Syl wią Grzybowską miałam przyjemność brać udział w tym wydarzeniu. Celem Konferencji było pro mowanie w społeczeństwie umiejętności rozwią zywania sporów w pierwszej kolejności w drodze mediacji czy arbitrażu, jednak oprócz aspektów merytorycznych ważna była także integracja śro dowiska zgromadzonego wokół tej tematyki.

• Warta uwagi była również II edycja akcji ,,Za mów swoją bluzę PIA”. Tym razem oferta została poszerzona o koszulki t-shirt i polo. Kolejny raz spotkała się ona z niesamowitym przyjęciem.

Jeśli ktoś z Państwa jeszcze nie zdążył dokonać za mówienia prosimy o pilne śledzenie strony facebookowej Izby. Planowane będą kolejne edycje.

• W związku z pytaniami o terminarze adwokata na rok 2023, wskazuję, że ostatnie egzemplarze są dostępne w Domu Adwokata przy ul. Chleb nickiej 48/51 w Gdańsku.

• Ruszyła II część kursu Legal English, który cie szy się niesłabnącą popularnością wśród człon ków naszej Izby a jest prowadzony przez Panią Mecenas adw. Aleksandrę Kowalską. Jeśli kogoś z Państwa ominęły te przydatne zajęcia, prosimy o zgłaszanie potrzeby ponowienia I lub II części kursu do Izby lub bezpośrednio do Pani Mecenas pod adres mailowy alex@europeanlawyerinlon don.com.

Pragnę zwrócić Państwa uwagę także na nadcho dzące wydarzenia.

• Komisja ds. Współpracy Zagranicznej i Praw Człowieka przy Okręgowej Radzie Adwokac kiej w Gdańsku serdecznie zaprasza na otwarte sympozjum z okazji Międzynarodowego Dnia Praw Człowieka pt. ,,Siła praw człowieka dzi siaj”. Wydarzenie odbędzie się w piątek 9 grud nia 2022 roku, o godz. 18.00, w siedzibie Po morskiej Izby Adwokackiej w Gdańsku przy ul. Chlebnickiej 48/51. Gościem tegoroczne go sympozjum będzie prof. Antonio Incampo z Wydziału Prawa Uniwersytetu im. Aldo Moro w Bari. Wydarzenie będzie tłumaczone na język polski, a poprowadzi je adw. dr Tomasz Snarski. Oczywiście jak zwykle zachęcam do dzielenia się inicjatywami indywidualnie przez Państwa podej mowanymi w ramach wzmacniania więzi koleżeń skich i promocji zawodu.

Adw. Dominika Merchel-Hinc

Sprawozdanie

Adwokaci rozjaśniają prawo

W okresie od dnia 15 września do końca paź dziernika 2022 roku Członkowie Pomorskiej Izby Adwokackiej brali udział w ogólnopolskiej akcji edukacyjnej Komisji Edukacji Prawnej przy Naczel nej Radzie Adwokackiej pn. ,,Adwokaci rozjaśniają prawo”, w ramach której adwokaci i aplikanci adwo kaccy prowadzili zajęcia z prawa dla uczniów szkół podstawowych i liceów.

Celem akcji było przekazanie młodzieży wiedzy na temat tego, jak unikać zagrożeń prawnych, na które mogą natknąć się korzystając na co dzień z In ternetu. Średnio co sekundę ktoś, często nieświa domie, dokonuje jakiejś czynności prawnej przez Internet, takiej jak zakupy online, słuchanie koncer tów, oglądanie filmów czy korzystanie z gier online.

Tematem zajęć w ramach tegorocznej edycji były zakupy online, ochrona i wykorzystanie wizerunku w sieci oraz prawa autorskie w internecie. Lekcje odbywały się w oparciu o prezentację multimedial ną i materiały edukacyjne przygotowane przez pra cowników naukowo-dydaktycznych Zakładu Prawa Cywilnego i Handlowego Uniwersytetu Rzeszow skiego.

Na obszarze działania Pomorskiej Izby Adwo kackiej z zajęć o bezpiecznym korzystaniu z zaku pów online, poszanowaniu oraz ochronie praw au torskich i dóbr osobistych w internecie skorzystało ponad 700 uczniów z 14 placówek oświatowych. W akcji wzięły udział:

1. II Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Dwu języcznymi im. Adama Mickiewicza w Gdyni

2. Morska Szkoła Podstawowa im. Aleksandra Doby w Gdańsku

3. Szkoła Podstawowa nr 79 w Gdańsku

4. I Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Mi strzostwa Sportowego im. Marii Skłodowskiej -Curie w Sopocie

5. Szkoła Podstawowa nr 40 im. kpt. Leonida Teligi w Gdańsku

6. X Liceum Ogólnokształcące Dwujęzyczne im. Le cha Bądkowskiego w Gdańsku

7. V Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żerom skiego w Gdańsku

8. Szkoła Podstawowa nr 80 w Gdańsku

9. Szkoła Podstawowa im. Daniela Gabriela Fahr enheita nr 88 w Gdańsku

10. Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Mazowieckie go nr 89 w Gdańsku

11. XIX Liceum Ogólnokształcące im. Mariana Mo kwy w Gdańsku

12. Dwujęzyczna Polsko – Brytyjska Szkoła Podsta wowa w Gdańsku

13. Szkoła Podstawowa w Wielkim Podlesiu

14. Prywatna Szkoła Podstawowa ,,Prymus” w Ko ścierzynie Serdeczne podziękowania i gratulacje należą się Członkom Pomorskiej Izby Adwokackiej zaangażo wanym w akcję: adw. Iga Frydrychowicz apl. adw. Hanna Kołtun; apl. adw. Roksana Michalska adw. Alicja Neumann; adw. Paulina Polak; apl. adw. Agata Zys apl. adw. Robert Czarnota;

adw. dr Łukasz Kodłubański; adw. Tomasz Psiuch; adw. Marcin Puszyński; adw. Sławomir Suski; adw. Andrzej Zwara.

Z koleżeńskimi pozdrowieniami, Adw. Małgorzata Głódkowska Przewodnicząca Komisji Edukacji Prawnej przy ORA Gdańsk Koordynatorka Akcji ,,Adwokaci Rozjaśniają Prawo” z ramienia PIA

„Rak to nie wyrok. Masz prawo do obrony”

„Rak to nie wyrok. Masz prawo do obrony” to hasło pierwszej ogólnopolskiej kampanii profilak tyki nowotworu piersi w środowisku adwokatek za inaugurowanej przez Zespół ds. Kobiet przy NRA, którego byłam koordynatorką ogólnopolską, jako jej pomysłodawczyni.

Celem tej akcji z założenia było zainicjowanie do brych wzorców w zakresie dbania o zdrowie wśród żeńskiej części Adwokatury, jak również promocja wykonywania badań profilaktycznych jako najlep szego i najbardziej efektywnego sposobu walki z ra kiem piersi.

Rak piersi to najczęściej rozpoznawany nowo twór złośliwy wśród kobiet w Polsce. Choroba ta stanowi istotny problem medyczny, ekonomiczny i społeczny. W Polsce rocznie ponad 16 tysięcy ko biet dowiaduje się, że ma nowotwór, z czego ponad 5 tysięcy umiera. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest zbyt późne rozpoznanie choroby, jak również inne czynniki, m.in. ciągły stres oraz niewłaściwa dieta, które są często związane z wykonywanym przez nas zawodem.

Akcja miała również symboliczny wymiar spo łeczny, gdyż adwokatki chcą być przykładem dla innych kobiet, przyczyniając się do podniesienia świadomości w zakresie zagrożenia tym nowotwo rem oraz pokazując, że warto pokonać lęk przed ba daniami i diagnozą.

Projekt został zrealizowany w październiku br., w symbolicznym miesiącu walki z nowotworem piersi, w miastach będących siedzibami 15 Izb Ad wokackich w Polsce i polegał na wykonaniu bezpłat nych badań mammograficznych dla kobiet w wieku 50-69 lat, a także USG w czterech lokalizacjach. Dzięki współpracy z firmą LuxMed była również możliwość wykonania pakietu nieodpłatnych badań dedykowanych adwokatkom w ramach programu Profilaktyka 40 PLUS.

Pakiet o wartości ponad 500,00 złotych zawie rał ofertę bezpłatnych badań diagnostycznych m.in. morfologia, cholesterol całkowity lub lipidogram, glukoza, ALAT, ASPAT, GGTP, kreatynina we krwi, poziom kwasu moczowego we krwi, badanie ogólne moczu, a także pomiar ciśnienia tętniczego, pomiar

masy ciała oraz obliczanie wskaźnika masy ciała BMI.

Badania wykonywane były w terminie po 13 paź dziernika br. w uzgodnionych placówkach LuxMe du, po uprzedniej rejestracji telefonicznej pod nu merem telefonu dedykowanym projektowi.

Wg informacji uzyskanych od koordynatorek z poszczególnych Izb Adwokackich, które zadeklaro wały chęć udziału w akcji, z badań diagnostycznych skorzystało ok. 531 kobiet adwokatek oraz pracow nic obsługi biur poszczególnych ORA.

Ogólnopolska inauguracja akcji „Rak to nie wy rok. Masz prawo do obrony” miała miejsce w dniu 3 października przed Sądem Rejonowym GdańskPółnoc w Gdańsku, z udziałem przedstawicielek Pomorskiej Izby Adwokackiej w Gdańsku adw. Małgorzaty Strzeleckiej Skarbniczki PIA, Koordyna torki regionalnej z ramienia Pomorskiej Izby Adwo kackiej adw. Agnieszki Kapały-Sokalskiej oraz Koor dynatorki ogólnopolskiej z Zespołu ds. Kobiet przy NRA adw. Danuty Wawrowskiej.

W udostępnionym na te potrzeby mammobusie w dniach 3.10.2022 r. na parkingu przed Sądem Rejonowym Gdańsk-Północ w Gdańsku (ul. Pie karnicza 10) oraz w dniu 5.10.2022 r. przed Sądem Rejonowym Gdańsk-Południe w Gdańsku (ul. 3 Maja 9a) z badań mammograficznych skorzystały 54 kobiety, zarówno adwokatki, jak też pracowni ce obsługi administracyjnej PIA, sędzie, prokura torki, a także pracownice obsługi administracyjnej w/w instytucji.

Na zakończenie akcji „Rak to nie wyrok. Masz prawo do obrony” adwokatki miały również za pewnioną możliwość udziału w webinarze w dniu 29.10.2022 r. zorganizowanym przez Grupę Lux Med, a dotyczącym najczęściej występujących no wotworach u kobiet w tym profilaktyki nowotworo wej raka piersi.

Ponieważ nasza inicjatywa spotkała się z ogrom nym odzewem w środowisku w/w akcja będzie kon tynuowana w roku przyszłym. Jako koordynatorka dostrzegam potrzebę poszerzenia jej o inne przed sięwzięcia mające na celu propagowanie aktywności fizycznej i zdrowego stylu życia. Z pewnością włą czymy się również w inicjatywę Gdańskiej Fundacji OmeaLife wspierającej kobiety w chorobie onko logicznej, która co roku organizuje w Polsce bieg/ marsz Race for The Cure. Bieg/marsz cieszy się w całej Europie ogromnym powodzeniem, gdyż bio rą w nim udział zarówno kobiety walczące z rakiem,

te które wygrały tę walkę oraz osoby je wspierające, które w tym czasie mają wspólny wizerunek różo wo-biały.

Celem przyszłorocznych działań Zespołu ds. Ko biet przy NRA, oprócz standardowych badań mam mograficznych i USG, będzie również propagowanie profilaktyki tzw. pierwotnej, mającej na celu zmniej szenie zachorowalności na raka piersi.

Na podstawie dzisiejszej wiedzy na temat czyn ników mających związek z większym ryzykiem za chorowania na raka piersi można modyfikować czy eliminować pewne niekorzystne zachowania, zwięk szając prozdrowotną świadomość kobiet.

Wszystko to sprawia, że profilaktyka, czyli zapo bieganie lub wczesne wykrywanie raka piersi, jest taka ważna.

Adw. Danuta Wawrowska

Słowo od

VII Konferencja Naukowa Pomorskiej Izby Adwokackiej –,,Prawo Nowych Technologii’’

Siedem lat temu Pomorska Izba Adwokacka postawiła sobie za cel organizację corocznych kon ferencji naukowych z różnych dziedzin prawa. Od 2015 roku odbyło się już sześć konferencji mają cych za przedmiot między innymi: prawo medyczne i farmaceutyczne, prawo sportowe, prawo rodzinne.

Tematyką siódmej konferencji, która odbyła się w dniu 17 listopada 2022 roku na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego, było za gadnienie związane z prawem nowych technologii. W tym w szczególności aspekty prawne procesu ich tworzenia i wdrażania, wyzwania związane z wyko rzystaniem nowinek technologicznych w wymiarze sprawiedliwości oraz praktyki adwokackiej, a także kwestie dotyczące dobrych praktyk w zakresie cy berbezpieczeństwa. Program Konferencji przewidywał cztery starannie wybrane panele tematyczne, a wykłady poprowadziło dziewiętnastu zaproszo nych prelegentów.

Pomysłodawcą i organizatorem tegorocznej edy cji była Komisja Edukacji Prawnej przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Gdańsku wraz ze współorga

nizatorem Wydziałem Prawa i Administracji Uni wersytetu Gdańskiego.

Tradycją już jest, że konferencja została objęta licznymi patronatami honorowymi: Prezesa Naczel nej Rady Adwokackiej, Prezesa Urzędu Patentowe go Rzeczypospolitej Polskiej, Fundacji Al. Law Tech, Stowarzyszenia Nowych Technologii oraz Sekcji Praktyków Prawa oraz Prawa Własności Przemy słowej przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w War szawie. Z kolei Dziennik Gazeta Prawna oraz serwis

gazetaorawna.pl objęła nasze wydarzenie naukowe patronatem medialnym. Sponsorem konferencji było wydawnictwo C.H. Beck.

W związku z ogromnym zainteresowaniem oraz ważną, wysoce aktualną i ciekawą tematyką zagadnień w tegorocznej edycji Konferencji łącznie wzięło udział ponad 300 Uczestników, dla których organi zatorzy przygotowali podczas rejestracji przywitalne upominki od sponsora wydarzenia – Wydawnictwa C.H Beck.

Konferencję uroczyście otworzył Dziekan Po morskiej Izby Adwokackiej adw. Bartosz Golejew ski. Następnie goście oraz prelegenci zostali przywitani przez profesora Uniwersytetu Gdańskiego dr hab. Annę Jurkowską-Zeidler Prorektora Uni wersytetu Gdańskiego oraz profesora Uniwersytetu Gdańskiego dr hab. Wojciecha Zalewskiego Dzie kana Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego.

Wykład wstępny inaugurujący Konferencję –o przyczynach oporu przed nowymi technologiami oraz wspierającej roli samorządów prawniczych w promowaniu, poznawaniu i wykorzystywaniu tych narzędzi wśród swoich członków, wygłosił Pre zes Naczelnej Rady Adwokackiej adw. Przemysław Rosati.

Moderatorem pierwszego panelu pt. ,,Prawo a nowe technologie’’ była adw. dr Dominika Wetosz ka (Pomorska Izba Adwokacka). Pierwszy głos zabrał r.pr. Roman Bieda (Fundacja Al. Law Tech), który mówił o prawnych aspektach procesu tworzenia i wdrażania sztucznej inteligencji. Następnie referat pn. ,,Metawersum, blockchain i NFT – a ochrona praw własności intelektualnej w przestrzeni wir tualnej’’ przedstawiła adw. Adrianna Pilecka (Izba Adwokacka w Warszawie). W dalszej kolejności swoje referaty przedstawiły: r.pr. Anna Kruszewska (Okręgowa Izba Radców Prawnych w Warszawie) –,,Umowy w sektorze IT’’ oraz adw. Anna Bober-Ko tarbińska (Pomorska Izba Adwokacka) – ,,Wyzwa nia prawne związane z wykorzystaniem technologii wspomagających osoby niepełnosprawne.

Po przerwie kawowej, drugi panel prowadzony przez Wicedziekana Pomorskiej Izby Adwokackiej adw. Marcina Derlacza, dotyczył nowych techno logii w wymiarze sprawiedliwości. Pierwszy referat pt. ,,Informatyzacja procesu cywilnego’’ wygłosił Sę dzia Sądu Apelacyjnego Rafał Terlecki (Prezes Sądu Okręgowego w Gdańsku),a następnie Sędzia Sądu Okręgowego Joanna Łaguna (Wiceprezes Sądu Okręgowego w Gdańsku), która zainteresowała słuchaczy wystąpieniem na temat ,,Informatyzacji procesu karnego’’. Sędzia Sądu Okręgowego Grzegorz Karaś (Sąd Okręgowy we Wrocławiu) w swym wystąpieniu poruszył temat ,,Elektroniczna komu nikacja z sądem w postępowaniu cywilnym’’. Adw. Andrzej Zwara (Naczelna Rada Adwokacka) za prezentował uczestnikom problematykę związaną z nowymi technologiami w pracy prawnika, zaś dr inż. Witold Sobolewski (Uczelnia Łazarskie go) przedstawił: ,,Nowe technologie a współczesne źródła dowodowe’’. Panel drugi zakończyła dyskusja Uczestników.

Prowadzenie panelu trzeciego pn ,,Legal Tech w praktyce adwokackiej’’ przejęła adw. Małgorza

ta Głódkowska Przewodnicząca Komisji Edukacji Prawnej. Kolejny panel rozpoczął dr hab. Dariusz Szostek, profesor (Uniwersytet Opolski), który przedstawił Uczestnikom referat pt. ,,Dokument 3.0 w postępowaniu dowodowym’’. Następnie głos za brali: r.pr. Katarzyna Abramowicz (specprawnik.pl) – ,,Serwisy internetowe ,,w służbie’’ prawnikom’’, dr hab. Przemysław Polański (Wydawnictwo C.H. Beck) – ,,Informatyzacja kancelarii’’, adw. Jakub Kubalski (Izba Adwokacka w Warszawie) – ,,Cloud computing’’, zaś ostatni temat panelu trzeciego do tyczył Metodyki Legal Research przy zastosowaniu nowych technologii i przedstawiony został przez r.pr. Tomasza Palak (Okręgowa Izba Radców Praw nych w Gdańsku).

Po uroczystym obiedzie, czwarty panel wyda rzenia – ,,Cyberbezpieczeństwo vs. Nowe techno logie’’ – poprowadził adw. Dominik Maniszewski (Pomorska Izba Adwokacka). Referat pn. ,, Ochro na danych osobowych w dobie nowych technologii’’ wygłosił dr hab. Wojciech Wiewiórowski (Uniwersy tet Gdański). Temat prelekcji adw. Tomasza Brejza (Izba Adwokacka w Bydgoszczy) dotyczył inwigilacji za pomocą programów szpiegowskich typu Pega sus, natomiast dr hab. Arwid Mednis (Uniwersy tet Warszawski) przybliżył Słuchaczom tematykę związaną z podejściem opartym na analizie ryzyka

Słowo od

w cyberbezpieczeństwie – ,,blaski i cienie’’. Następ nie, dr Marcin Rojszczak (Politechnika Warszaw ska) przedstawił specyfikę zagrożenia związanego z nowymi technologiami. Ostatnim prelegentem był adw. dr Janusz Kaczmarek (Pomorska Izba Adwo kacka), który przedstawił referat pt. ,,wykorzysta nie współczesnych systemów cyberbezpieczeństwa a wolności i prawa człowieka’’.

Wszystkie wystąpienia tegorocznej edycji spo tkały się z ogromnym zainteresowaniem uczestni ków. Wybitni profesjonaliści – teoretycy i praktycy przedstawili szeroki zestaw ciekawych zagadnień i ważnych, aktualnych problemów z zakresu prawa nowych technologii, z którymi na co dzień spotykają się prawnicy w swojej praktyce zawodowej.

Równolegle do panelu głównego Konferencji od bywał się panel dla aplikantów, doktorantów i stu dentów. Moderatorami panelu byli apl. adw. Agata Sobolewska i apl. adw. Dorota Mikulska.

W panelu pierwszym, swoje referaty zaprezentowali: mgr Dorota Skrodzka (Fundacja Al Law Tech) – ,,wyzwania prawne technologii kwantowych’’, kolejno apl. adw. Kaja Malinowska (Pomorska Izba Adwokacka) – ,,Nowe technologie w arbitra żu – omówienie raportu Komisji Arbitrażu i ADR ICC w sprawie wykorzystania technologii na rzecz sprawiedliwych, skutecznych i wydajnych między

narodowych postępowań arbitrażowych’’, apl. adw. Kamil Olzacki (Pomorska Izba Adwokacka) – ,,Wy korzystanie blockchain w procesie realizacji zadań publicznych przez jednostki samorządu terytorial nego oraz apl. adw. Dorota Mikulska (Pomorska izba Adwokacka) – ,,Ochrona wizerunku w dobie nowoczesnych technologii’’.

W panelu drugim, referat pt. ,,Odpowiedzial ność karna sztucznej inteligencji’’ przedstawiła apl. adw. Sara Wieczorek (Pomorska Izba Adwokacka). Następnie swoje referaty zaprezentowali dalej: apl. adw. Agata Sobolewska (Pomorska Izba Adwo kacka) – ,,Granice legalności ofensywnego bezpie czeństwa IT’’, mgr Mateusz Stramski (Uniwersytet Gdański) – ,,Nowe technologie w sporcie profe

sjonalnym,a zasada fair play w prawie sportowym i apl. adw. Ewa Lochmann (Szczecińska Izba Adwo kacka) – ,,Tajemnica adwokacka w dobie nowych technologii’’.

Po wystąpieniach prelegenci prowadzili intere sujące rozmowy oraz podzielili się wzajemnie boga tą wiedzą i doświadczeniami zawodowymi.

Na koniec VII Konferencję Naukową Pomor skiej Izby Adwokackiej w Gdańsku podsumowała i podziękowała obecnym gościom za przybycie adw. dr Dominika Wetoszka, Członek Okręgowej Rady Adwokackiej w Gdańsku.

Po raz kolejny Konferencja Naukowa Pomorskiej Izby Adwokackiej w Gdańsku okazała się dużym sukcesem zarówno naukowym jak i organizacyj nym. Wysoki poziom merytoryczny wystąpień oraz aktualna i ciekawa tematyka zaowocowały znako mitą frekwencją. Wydarzenie stało się doskonałym sposobem do dyskusji, wymiany cennych spostrze żeń i doświadczeń pomiędzy uczestnikami oraz prelegentami. Organizatorzy profesjonalnie zadbali o najdrobniejsze szczegóły, a nieocenione wsparcie w przygotowaniach okazali aplikanci Pomorskiej Izby Adwokackiej. Tak ogromne zainteresowanie Uczestników stanowi dla Organizatorów naj lepszy wyraz uznania dla wytężonej pracy nad tym Projektem.

Do zobaczenia za rok!

Apl. adw. Agnieszka Szwedo

Konferencja Międzynarodowego Prawa Rodzinnego

W dniu 7 października 2022 r. w Centrum Szko leniowym Pomorskiej Izby Adwokackiej odbyła się Konferencji Międzynarodowego Prawa Rodzinnego zorganizowana przez Komisję ds. Współpracy z Za granicą i Praw Człowieka przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Gdańsku. Wykłady poprowadzili znamienici prelegenci, sędziowie:

Dr Joanna Guttzeit Mag. jur. SSR Berlin Pan kow, sędzia łącznikowy w ramach Międzynaro dowej Haskiej Sieci Sędziów i Europejskiej Sieci Sądowej w sprawach cywilnych i handlowych. Pani sędzia jest znana uczestnikom Konferen cji z wcześniejszych wydarzeń organizowanych przez Komisję ds. Współpracy z Zagranicą i Praw Człowieka przy ORA w Gdańsku m.in. ze stycz niowych wykładów z zakresu międzynarodowego prawa rodzinnego; Dr Martin Menne, sędzia Wyższego Sądu Krajowego (Kammergericht) w Wydziale Ro dzinnym w Berlinie, sędzia łącznikowy w ramach Europejskiej Sieci Sądowej w sprawach cywil nych i handlowych.

Pierwszy wykład pt. „Zmiany w międzynarodo wym prawie rodzinnym – Bruksela IIa i Brukse la IIb” poprowadziła sędzia dr Joanna Guttzeit.

W charyzmatyczny sposób, w języku polskim za prezentowała najważniejsze zmiany wprowadzone Rozporządzeniem Rady (UE) 2019/1111 z dnia 25 czerwca 2019 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności ro dzicielskiej oraz w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę – Bruksela IIb – obowiązujące od dnia 01.08.2022 r.

Między innymi omówiła występujące w praktyce problemy związane z jurysdykcją w sprawach mał żeńskich i dotyczące odpowiedzialności rodziciel skiej, wykonywania orzeczeń i umieszczania dzieci w innych państwach członkowskich UE. Szczególną uwagę słuchaczy zwrócił opis charakteru i sposobu wysłuchania dziecka wg. nowych przepisów, przy padków uprowadzenia dziecka za granicę, możli wości przeprowadzenia szybkiego postępowania sądowego oraz stosunku przepisów Brukseli IIb do przepisów Konwencji Haskiej z 1980 r.

Drugi wykład pt. „Die Geltendmachung der Inte ressen des Kindes im deutschen Kindschaftsverfah ren – Kindesanhoerung, Verfahrensbeistand und Jugendamt“ („Przesłuchanie i reprezentacja intere sów dziecka w niemieckim procesie opiekuńczym,“) poprowadził sędzia dr Martin Menne.

Wykład dr Menne został symultanicznie przetłu maczony na język polski.

Prelegent wnikliwie i precyzyjnie przedstawił praktykę słuchania dziecka w procesie, wyjaśnił tak że co oznacza pojęcie Verfahrensbeistand – repre zentant dziecka w procesie/guardian ad liten, na

czym polega jego rola w procesie niemieckim oraz opisał działalność niemieckiego Jugendamtu. Za gadnienia związane z wiekiem, sposobem oraz wa runkami przesłuchania dziecka w procesie oraz za daniami Jugendamtu wzbudziły wiele emocji wśród słuchaczy.

Oba wykłady, za które można było zdobyć aż 3 punkty szkoleniowe, wywołały żywą i interesującą dyskusję w j. angielskim. Pojawiły się ciekawe py tania praktyczne, sędziowie chętnie dzielili się swo imi doświadczeniami i w odpowiedziach poszerzali omawiane w trakcie wykładów zagadnienia.

Frekwencja dopisała. Swoją obecnością Konfe rencję zaszczyciła Pani Konsul Birgit von Hellfeld z działu prawno-konsularnego Konsulatu General nego Niemiec oraz jej małżonek Pan Joachim von Hellfeld, emerytowany przewodniczący sędziów w Oberlandesgericht i sędzia rodzinny w Kolonii.

Obok wielu Koleżanek i Kolegów Pomorskiej Izby w Konferencji uczestniczyli także Członkowie Izby Warszawskiej, Krakowskiej, Łódzkiej i Olsztyń skiej, przedstawiciele polskich i zagranicznych orga nizacji rodzinnych oraz przede wszystkim aktywni w dyskusji sędziowie sądów rodzinnych.

Zarówno Prelegenci jak i zagraniczni Goście byli zachwyceni gościnnością i serdecznością przyjęcia.

Zagraniczni sędziowie chętnie deklarowali wolę po prowadzenia ponownych wykładów i szkoleń dla Adwokatów Pomorskiej Izby.

Moderatorem wydarzenia była członkini Pomor skiej oraz Wiedeńskiej Izby Adwokackej, dr Agata Wolińska-Umschaden.

Dzięki solidnej pomocy mec. Elżbiety Bansleben, mec. Antoniego Koprowskiego oraz Przewodniczą cego Komisji, mec. Dariusza Strzeleckiego Konfe rencja zakończyła się w ocenie uczestników sukce sem.

Serdecznie zachęcam do zaglądania na stronę PIA oraz do śledzenia jej profilu na FB, bowiem Ko misja ds. Współpracy z Zagranicą i Praw Człowieka przygotowuje już na przyszły rok nowe, ciekawe wy darzenia.

dr Agata Wolińska-Umschaden

Adw.

Przedstawiciele Pomorskiej Izby Adwokackiej zostali zaproszeni, aby poprowadzić w warsztaty w trakcie odbywającego się w dniach 14-15 listo pada 2022 r. w Gdyni I Kongresu Szkół Odpowie dzialnych Cyfrowo organizowanego przez Fundację „Dbam o mój zasięg” i miasto Gdynia.

Wydarzenie to było adresowane do środowiska szkolnego, które szczególnie potrzebuje wsparcia merytorycznego prawników.

Tematem warsztatów były realne konsekwencje cyberprzemocy wśród młodzieży. Chcieliśmy skupić się przede wszystkim na przedstawieniu na rzędzi prawnych i kierunków skutecznych działań. Warsztaty prowadziliśmy w konwencji „world cafe”, co umożliwiło nie tylko dzielenie doświadczeń, ale także zachęciło uczestników do wymiany poglądów i pomysłów związanych z przeciwdziałaniem cy berprzemocy. Moimi partnerami w prowadzeniu warsztatów i moderowaniu dyskusji byli dr Agniesz ka Tomasik – pedagog specjalny, polonistka i pro pagatorka edukacji prawnej w szkołach, a także adw. Jan Suchanek, który od lat zajmuje się tematyką prawa w edukacji.

Słowo od Redakcji

I Kongres Szkół Odpowiedzialnych Cyfrowo „Zdrowa Szkoła. O potrzebach uczniów i nauczycieli”

Partnerem wydarzenia

m.in. Fundacja Una weza związana ze znaną podróżniczką, aktywistką i postacią telewizyjną Martyną

któ ra została gościem specjalnym wydarzenia. Warto zaznaczyć, że Naczelna Rada Adwokacka od kil ku miesięcy aktywnie wspiera Fundację Unaweza, która działa na rzecz wyrównywania szans kobiet i dzieci na całym świecie. Uczestnictwo adwokatów w tym wydarzeniu było wyrazem troski adwokatu ry o edukację i zdrowie psychiczne dzieci. Podczas pierwszego dnia Kongresu Naczelną Radę Adwo kacką reprezentowała Pani Dziekan Justyna Mazur, zaś drugiego dnia adw. Agnieszka Aleksandruk -Dutkiewicz.

Kongres był także niesamowitą okazją do poszerzenia swojej wiedzy w zakresie ogólnie pojętej pracy z młodymi ludźmi zarówno w zakresie komunikacji jak i eliminacji potencjalnych konfliktów. Jednak największą przyjemnością było wysłuchanie wykładu dra Wojciecha Glaca – neurobiologa Uniwersytetu Gdańskiego, którego wielką

pasją jest popularyzacja wiedzy o mózgu. Poznaliśmy mózgowe podłoże instynktu stadnego wyzwalającego potrzebę budowania więzi, a także mechanizmy regulacji emocji i funkcji poznawczych. Brzmi poważnie jednak już sam tytuł wykładu: „Lama, czyli więcej niż jedno zwierzę” zdradzał niezwykły sposób, w jaki Pan doktor tę wiedzę podaje (zachęcam do zapoznania się z kanałem dra Glaca na youtubie – uwaga, wciąga!).

była

Wojciechowską,

Adw. Dominika Merchel-Hinc

Słowo od

Szpalty pamięci

In Memoriam Profesor Tadeusz Maciejewski

Podobno pewne w życiu są tylko śmierć i podat ki, ale paradoksem pozostaje fakt, iż to pierwsze nie ustannie nas zaskakuje.

16 listopada zmarł mój Teść, Tata. Odszedł od nas nagle. Wygrał wielką walkę o swoje życie z no wotworem, zaskoczyło go serce. Profesor Tadeusz Maciejewski. W Trójmieście, w kręgu mojego Męża, znali go wszyscy, ja wpisywałam go w wiadomą wy szukiwarkę kiedy pierwszy raz przyjeżdżałam do Gdańska. Miałam trochę ponad 20 lat i kończyłam w Łodzi psychologię. Historia prawa była dziedziną równie egzotyczną jak archeologia.

Powszechnie szanowany Pan Profesor był z mo jego punktu widzenia niezwykle ujmującym, acz ekscentrycznym potencjalnym teściem. Zasiadanie z nim do stołu było prawdziwie intelektualną roz rywką, nie przepadał za small talkiem i rozmowami o charakterze pogodowo – kurtuazyjnym, uwielbiał konkrety i wypowiedzi niosące za sobą przemyślaną i nieco mądrzejszą treść. Przebywanie sam na sam

z Tatą zawsze mogło zakończyć się pytaniem z ga tunku Czy wiesz co to jest....? Tutaj padało jakieś wysublimowane słowo bądź wskazanie konkretnej rzeczy. Często wiedziałam, co spotykało się z wyraź nie uzewnętrznioną aprobatą. Często nie, co kończy ło się w ogóle nie tajonym zawodem. Tata nie ukry wał, że rodzina powinna do siebie pasować.

Najbardziej zapamiętam jedno z takich pytań, które dotyczyło srebrnego naczynia umiejscowione go na parapecie. Z przerażeniem pomyślałam, że ko jarzy mi się tylko z urną. Na szczęście instynkt pod powiadał, że Nie wiem jest zawsze lepsze niż głupie strzelanie na oślep. To był odpowiednio wiekowy cooler do szampana.

Z czasem poznaliśmy się bliżej, nie tylko od strony wzajemnego przepytywania. Nie brakowało między nami kontrowersyjnych spięć, ale czułam ze strony Taty dużo sympatii, z wzajemnością zresztą. Zawsze szczery, mówił co uważał i czuł. Choć nie nagannie elegancki i swobodnie dystyngowany, do

służby dyplomatycznej chyba nie zostałby przyjęty. Jednocześnie był tak inteligentnym i fajnym czło wiekiem, że nie można było go nie lubić. W zasadzie był powszechnie lubiany. Najbardziej odczułam to chyba po zakończeniu własnego wesela kiedy zo rientowałam się, że przyjaciele i rodzina z mojej strony, którzy niekoniecznie bardzo przejmowali się jego tytułem, a historią i prawem – w ogóle, sponta nicznie mówili wiele pozytywnego o moim nowym Tacie. Father – in law notabene. Wzbudzał sympatię tak po prostu, co tutaj w Trójmieście gdzie pozosta wał przyodziany we wszystkie tytuły i zasługi było trudniej dostrzegalne.

Znał mnóstwo osób, mógł wejść w wiele ukła dów, robić interesy w ciekawych miejscach Trójmia sta. Nigdy nie chciał, poświęcał się zawsze swojej własnej pracy i wielkiej pasji jaką była historia pra wa. Wiele osób kojarzy dom, który wybudował jako spełnienie swoich marzeń, nie wszyscy wiedzą, że rozprawa doktorska (notabene doceniona II nagro dą w XXII Konkursie Państwa i Prawa na najlepsze prace doktorskie w 1981 r.) powstawała na parape cie małego pokoju w tzw. hotelu asystenckim będą cym zwykłym akademikiem, który był pierwszym domem rodzinnym dla młodego małżeństwa z dwój ką dzieci. Ciężko też wyobrazić sobie dzisiaj, że kil kadziesiąt lat temu teściowa Taty bardzo krytycznie patrzyła na swojego przyszłego zięcia, obawiając się o przyszłość swojej córki. Szybko okazało się, że nie było się czego bać. Tata w wieku 52 lat został jednym z najmłodszych profesorów zwyczajnych Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego. Był niesamowicie pracowity. Jego publikacje po wstawały w większości bladym świtem. Lubił pra

cować kiedy panował jeszcze niczym niezmącony spokój. Nie znam jego rodzinnego domu na tyle, by wiedzieć czy stamtąd wyniósł ten etos. Pocho dził z Ostrowa Wielkopolskiego, z majętnej rodziny. Kiedy jednak ukończył studia w Poznaniu, przyje chał do Trójmiasta i tutaj rozpoczął wszystko od po czątku. Szybko pokonywał kolejne etapy, ale nie bał się też innych wyzwań. W okresie kiedy jego młoda małżonka była bardziej zaangażowana zawodowo, to on z dwójką dzieci wystawał w kolejkach do skle pu. Chociaż ojciec z potomstwem w godzinach pracy dziś jest czymś naturalnym, wtedy był takim zjawi skiem, że przepuszczano go przodem. Wszyscy mieli przeświadczenie, że jest samotnym ojcem z dwój ką dzieci.

Kochał podróże, zwiedził poza Antarktydą wszystkie kontynenty. Przez covid o dwa lata prze sunęła się jego zaplanowana podróż do RPA z sy nem. Ostatecznie miała odbyć się w lutym 2023 r. Wydaje się jakby nie mógł się doczekać i wyruszył trochę wcześniej sam. Chcemy pojechać i sprawdzić. Do zobaczenia Tato.

Adw. Dagna Maciejewska

od

„Obcy” Alberta Camusa

Tak, to była godzina, o której kiedyś, bardzo dawno temu, czułem się szczęśliwy. Czekał mnie wówczas sen, lekki i bez marzeń. A przecież coś się zmieniło, skoro z nastaniem jutrzejszego dnia odnajdę moją celę. Jak gdyby znajome szlaki wyznaczone na letnim niebie mogły równie łatwo prowadzić do więzienia, jak do niewinnych snów. (A. Camus, Obcy, tłum. M. Zenowicz-Brandys, Kraków 2003)

Refleksja francuskiego pisarza Alberta Camusa na temat ludzkiego życia i towarzyszącego mu do świadczenia absurdu pojawia się m.in. w powieści „Obcy”, wydanej po raz pierwszy w 1942 r. Głównym bohaterem utworu, tytułowym „obcym”, jest Meu rsault – młody, skromny algierski urzędnik, który doświadcza na co dzień poczucia biernej, jałowej eg zystencji, nie mając żadnych wyższych celów i aspi racji. Jego zachowanie przypomina postawę widza oglądającego kolejne kadry filmowe, bez chęci lub możliwości ingerencji w treść przygotowanego sce nariusza. Po pogrzebie matki Meursault zachowuje się niekonwencjonalnie, nie przeżywa tradycyjnej żałoby po śmierci osoby bliskiej, wprost przeciwnie – od razu otwiera się na nowe znajomości, nawiązu je romans z kobietą, idzie z nią do kina, zaprzyjaźnia się z sąsiadem. Punktem zwrotnym w dotychczaso wym życiu Meursaulta jest jednak udział w bójce z nieznajomymi Arabami, a następnie zastrzelenie jednego z nich przez głównego bohatera, co w re zultacie prowadzi do jego aresztowania, osądzenia i skazania na karę śmierci.

Na szczególną uwagę w powieści Camusa za sługuje koncepcja prawa jako narzędzia dominacji, przymusu i wykluczenia oraz związany z tym dyskurs publiczny. W przypadku przekroczenia ustalonych norm jednostka musi ponieść karę, ponieważ swoim

zachowaniem pokazuje, iż nie jest dostosowana do większości społeczeństwa. W tradycyjnym rozumie niu prawo jest przejawem woli ustawodawcy, wyra żonej w odpowiedniej formie i procedurze, opartej na określonym, spójnym systemie wartości, przy czym przestrzeganie ustanowionych reguł jest do datkowo zabezpieczone przymusem państwowym. W przedstawionej perspektywie, zwłaszcza prawo karne spełnia istotną funkcję, kształtując społeczne przekonanie, że przestępstwo jest złem, a sprawca powinien zostać pociągnięty do odpowiedzialności. Camus przedstawia na kartach „Obcego” osobę, która nie przystaje do pozostałych członków społe czeństwa, wyłamuje się z przyjętego powszechnie schematu, ponieważ nie chce podporządkować się uniwersalnemu systemowi wartości, reprezentowa nemu przez prawo, a utrwalonemu w ramach ak tualnego dyskursu. Krytyka prawa wyrażona przez Camusa prowadzi w rezultacie do „odczarowania” społecznych norm, na których jest oparty współcze sny system prawny. Okazuje się bowiem, że prawo jest tak naprawdę ściśle powiązane z różnymi for mami władzy, zmierzającej do coraz większej kon troli różnych obszarów ludzkiego życia, przy pomocy wyrafinowanych technik dyscyplinowania jedno stek. Podobnie jak w dawnych czasach, w których dominowała idea tożsamości grupowej, zaś kara ba nicji była dla sprawcy jednoznaczna ze śmiercią, tak i obecnie prawo może być narzędziem stygmatyzacji i społecznego wykluczenia przestępcy, skutecznie izolując go – fizycznie i mentalnie – od reszty grupy.

Proces karny Meursaulta dotyczy w istocie osądu moralnego dotychczasowego życia oskarżonego i naruszenia przez niego powszechnie przyjętych wartości, nie zaś bezpośrednio popełnionej zbrodni. Odmowa internalizacji norm społecznych wymaga nych przez prawo wymaga w konsekwencji albo re edukacji skazanego, albo jego bezwzględnej izolacji od reszty społeczeństwa. Teza ta dobrze korespon duje z myślą Arystotelesa na temat społecznej natu ry człowieka – taki zaś, który z natury, a nie przez przypadek żyje poza państwem, jest albo nędzni kiem, albo nadludzką istotą (Arystoteles, Polityka, tłum. L. Piotrowicz, Warszawa 2001). W trakcie trwania procesu zarówno obrońca Meursaulta, jak i prokurator, posługują się zręczną retoryką praw niczą w celu przekonania sądu do własnych racji, jednak oskarżony jest świadomy tego, że żadne sło

Słowo od Redakcji

wa nie pozwalają wyjaśnić jego wewnętrznych prze żyć, uczuć i motywacji. Okolicznością obciążającą jest brak poczucia winy, np. oskarżony nie płakał po śmierci swej matki i niedługo po pogrzebie po szedł do kina. W swojej mowie końcowej prokurator oświadcza, że oskarżony nie ma miejsca w społe czeństwie, którego podstawowych praw nie uznaje oraz nie może liczyć na miłosierdzie, ponieważ nie są mu znane najbardziej elementarne odruchy ludz kiego serca. Z wystąpieniem prokuratora kontra stuje głos obrońcy, który z kolei przedstawia osobę oskarżonego w samych superlatywach, opisując go jako szlachetnego człowieka, sumiennego pracowni ka i wzorowego syna.

Charakteryzując system prawa Camus podwa ża jego powszechnie przyjęty sposób rozumienia, w tym dążenie do obiektywizacji i uniwersalizacji rzeczywistości społecznej. Jego zdaniem prawo jako takie jest konstruktem społecznym, służącym do normalizacji i egzekwowania zachowań jednostek. Ustawodawca posługuje się prawem stanowionym do kształtowania określonych postaw, jednocze śnie redukując ludzką egzystencję do celów czysto utylitarnych (np. homo oeconomicus – racjonalny konsument, homo laborans – efektywny pracow nik). Przepisy prawne pozwalają stworzyć generalny i abstrakcyjny obraz idealnego człowieka, co jednak wyklucza przyjęcie perspektywy jednostki ludzkiej jako konkretnej osoby. Sprawiedliwość wymierzana w imieniu państwa przez sądy maskuje prawdę, iż przymus i siła są podstawowymi narzędziami funk cjonowania każdej organizacji państwowej. Wy mierzenie kary śmierci Meursaultowi jest w istocie zbrodnią nakazaną przez prawo, zmierzającym do osiągnięcia pewnych, założonych z góry abstrakcyj nych celów, takich jak wyrównanie szkody wyrzą dzonej przestępstwem, przywrócenie społecznego poczucia sprawiedliwości czy kształtowanie świado mości prawnej społeczeństwa. Uznanie sprawcy za zbrodniarza powoduje, że zostaje on wyłączony poza nawias społeczeństwa, stając się kimś obcym – czło wiekiem bez własnej tożsamości.

Francuski pisarz nawiązując do prawa natural nego, podkreśla, że nie jest ono arbitralnie usta nowione przez społeczeństwo, lecz pozostaje ściśle wpisane w ludzką egzystencję, zgodnie z jej we wnętrzną dynamiką. Odejście od tradycyjnego po rządku prawno-politycznego, opartego dawniej na prawie naturalnym i próba zbudowania – od czasów

Oświecenia – ustroju państwowego na przesłankach racjonalnych doprowadziło, zdaniem Camusa, do wzmocnienia władzy państwa nad jednostką i pod porządkowania jej woli ogółu, co stanowiło antycy pację XX-wiecznych totalitaryzmów. Współczesny ustawodawca posiada w pewnym sensie boskie atry buty, gdyż stanowione przezeń prawa są uniwersal ne, racjonalne, powszechnie obowiązujące, zaś każdy obywatel jest zobowiązany do uzgodnienia swej woli z wolą ogółu, reprezentowanej przez prawodawcę. Camus upatruje tutaj kryzysu, jaki ma obecnie miej sce w świecie Zachodu, wraz z pogłębiającym się nihilizmem w wielu obszarach życia społecznego. Abstrakcyjnie pojmowane idee sprawiedliwości społecznej i państwa prawa służą w coraz większym stopniu interesom samych rządzących, mimo że w oficjalnym dyskursie odwołują się oni nadal do aksjologii wspólnego dobra wszystkich obywateli.

Losy głównego bohatera odczytywane na płasz czyźnie egzystencjalnej ukazują doświadczenie ab surdu świata, w którym na co dzień musi on funkcjonować. Człowiek jest skazany na wolność, jed nak właśnie poprzez dokonywane wybory może nadawać sens swemu życia albo rezygnując z tego, pogrążyć się w otchłani nihilizmu. Bunt wobec cierpienia i niesprawiedliwości świata staje się paradoksalnie środkiem do afirmacji ludzkiej egzystencji, we wszystkich jej przejawach. W celi śmierci, Meursault wypowiada znamienne słowa: Ja również czułem się gotów przeżyć wszystko od nowa. Jak gdyby ten wybuch wielkiej wście kłości oczyścił mnie ze zła, odebrał mi nadzie ję; wobec tej nocy pełnej znaków i gwiazd po raz pierwszy pozwoliłem się ogarnąć tkliwej nieczu łości świata. Czując, że tak jest do mnie podob ny, tak braterski, pojąłem, że byłem szczęśliwy, że jestem nim nadal.

Adw. dr Karol Gregorczuk

Marek wśród

ROZEJM WIGILIJNY

Chyba zrozumieliśmy to dopiero w czasie pande mii. Wcześniej zastanawialiśmy się, jak dobrze było by pracować z domu, prowadząc kancelarie zdalnie, czy też uczestniczyć w rozprawach siedząc w domku nad jeziorem. I gdy to nastąpiło, już po kilku tygo dniach, może po miesiącu, mieliśmy dosyć. Brako wało nam bezpośrednich rozmów, odczytywania treści spojrzeń, zbyt głośnego śmiechu, uścisku dło ni, zapachów – czasem zbyt intensywnych – perfum rozmówcy.

Spotkania przez komunikatory zaczęły nam się wydawać jałowe. Łapaliśmy się na tym, że zbyt często nie potrafiliśmy zrozumieć intencji, nastrojów czy też sensu tego, co ktoś nam chce przekazać. Ła two było nam to zrzucić na powikłania po covidzie (ale rzecz w tym, że od razu uzmysławialiśmy sobie, że przecież ostatni wynik testu robionego przed wczoraj był ujemny…).

Rozmowy – tak jak ekrany naszych komputerów – były po prostu płaskie.

Potrzebowaliśmy spotkania, potrzebowaliśmy siebie wzajemnie.

To normalne – zrozumienie rodzi się w bezpo średnim kontakcie. Gdy staniemy naprzeciw siebie, spojrzymy w oczy i zaczniemy rozmawiać. Tam, gdzie jest rozmowa znika nienawiść, rodzi się cieka wość. Nawet jeżeli spotkanie zaczyna się od krzyku, to ile można krzyczeć, aby się nie zmęczyć albo też zanudzić?

Gdy człowiek spotka człowieka, zawsze znajdzie sposób, aby zasypać nawet najgłębszy dzielący ich rów.

Dzisiaj będzie trochę inaczej. Nie, nie mylisz się, to nie obraz jakiegoś mało znanego impresjonisty.

Bardzo szybko po wynalezieniu fotografii zaczęto zastanawiać się, czy może być ona sztuką – wszak mechanicznie odwzorowuje jedynie rzeczywistość. Czy za jej pomocą można oddać uczucia? Czy jest możliwe poprzez zdjęcie przekazać idee? Czy zatrzymany obraz może nas poruszyć i wewnętrznie prze mienić? Bardzo szybko znaleziono odpowiedzi. Dla tego chcę Ci pokazać to zdjęcie, zobacz: Linia frontu w grudniu 1914. Pierwsza Wigilia Wielkiej Wojny. Samotny żołnierz w polowym mundurze, stojąc w błocie unosi niewielką choinkę. Na niewyraźnej fotografii drzewko wydaje się być powyginane, zra nione tak jak zryta okopami ziemia.

Fotografia uchwyciła jeden z epizodów tak zwa nego rozejmu wigilijnego, kiedy to niemieccy i bry tyjscy żołnierze spontanicznie, wbrew rozkazom dowódców wyszli z okopów, by wymienić się po darunkami, grać w piłkę, wspólnie śpiewać kolędy. Takich zdarzeń na linii frontu niedaleko Ypres było kilkaset. Po kilku dniach żołnierze, który zdążyli się już nawzajem nauczyć, jak mówi się „choinka” po niemiecku i „narzeczona” po angielsku wrócili na swoje pozycje. I nie potrafili już walczyć. Wspólne kopanie piłki, kawa wypita z jednego kubka, zdjęcia dzieci tak do siebie podobnych pozwoliły we wrogu – dostrzec siebie.

Po obu stronach frontu dowództwo musiało do konać rotacji oddziałów. Naprzeciw siebie postawić ludzi, którzy nic o sobie nie wiedzieli. Wojna mogła toczyć się dalej.

Przed nami Boże Narodzenie, czas nowego po czątku, czas, gdy wszystko dopiero się zaczyna.

Spotykajmy się, rozmawiajmy – jak najczęściej.

Dziękuję Wam za kolejny rok wędrówek wśród obrazów i filozofii!

Adw. Marek Karczmarzyk

Rys. Arkadiusz Krupa, Sędzia Sądu Rejonowego w Łobzie