Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego

2. uprawnienie do żądania dokonania podziału tego majątku w sposób uwzględniający rozstrzygnięcie w zakresie wielkości udziałów poszczególnych byłych małżonków. Takie żądanie można kierować jedynie w stosunku do tego małżonka, a nie do nabywcy, któremu sprzedał on udziały we współwłasności nieruchomości. Zgodnie z art. 1036 k.c. w zw. z art. 46 k.r.o., sąd uznając rozporządzenie za bezskuteczne w stosunku do drugiego byłego małżonka, powinien dokonać podziału majątku wspólnego tak, jakby rozporządzenia tego nie było, czyli biorąc pod uwagę stan tego przedmiotu z chwili ustania wspólności ustawowej, określić jego wartość według jego wartości rynkowej z chwili orzekania i dokonać stosownych rozliczeń między małżonkami.2 3. Naruszenie uprawnień współmałżonka może też polegać np. na istotnym pogorszeniu warunków zabudowy nieruchomości powstałej po wydzieleniu jej części w celu przyznania nabywcy udziału w rzeczy należącej do majątku wspólnego”.3

Przy podejmowaniu w sprawie o podział majątku wspólnego decyzji komu ma przypaść wspólna nieruchomość, sąd będzie musiał porównywać sytuację małżonka, który nie wyraził zgody na zbycie udziału nie z sytuacją nabywcy udziału w nieruchomości, lecz małżonka – zbywcy. Innymi słowy winien sąd teoretycznie ustalić jaki byłby wynik postępowania, które toczyłoby się z udziałem małżonka.

Ta swoista fikcja wynika z zasady, zgodnie z którą przedmiotem podziału mogą być jedynie te składniki majątkowe, które wchodziły w skład wspólnego majątku w dacie ustania wspólności i nadal w nim pozostają w dacie podziału. W przypadku zbycia, po ustaniu wspólności, przedmiotu wchodzącego w skład majątku wspólnego bez zgody drugiego małżonka, nie ma znaczenia, jaką cenę sprzedaży faktycznie uzyskał były małżonek będący zbywcą, skoro sprzedaż tę traktuje się jak bezskuteczną w stosunku do drugiego byłego małżonka, co skutkuje tym, że ustala się wartość zbytego przedmiotu tak, jakby nadal należał on do majątku wspólnego, a więc według stanu z chwili ustania wspólności ustawowej i według cen z chwili podziału.4

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 8 lutego 2019 r., III CSK 216/18, wskazany

2 Por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1969 r. III CZP 12/69, OSNCP z 1970 r.

Nr 3, poz. 39. 3 Por. post. SN z 16.2.2001 r., IV CKN 1212/00, OSNC 2001,

Nr 9, poz. 140. 4 Por. postanowienie Sądu Najwyższego z 30.06.2015r. I CSK 458/15. art. 1036 KC mógłby mieć zastosowanie w sprawie na podstawie art. 46 KRO. Na gruncie art. 1036 KC bezskuteczność dokonanego rozporządzenia polega na tym, że sąd dokonujący działu traktuje określony przedmiot tak, jakby udział w nim nadal należał do współspadkobiercy – odpowiednio do byłego współmałżonka. Oznacza to, że dział należy przeprowadzić w ten sposób, jakby rozporządzenia nie było.

W wyroku z dnia 7 lipca 2016 r., I ACa 477/16 Sąd Apelacyjny w Krakowie, wskazuje na to, że art. 46 KRO stanowi, że w sprawach nieuregulowanych w artykułach poprzedzających od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku. W konsekwencji odpowiednie zastosowanie znajduje przepis art. 1036 KC. Z mocy tego przepisu w związku z art. 46 KRO, jeżeli po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej jeden z małżonków rozporządzi bez zgody drugiego małżonka udziałem w przedmiocie wchodzącym w skład majątku wspólnego, rozporządzenie to jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące drugiemu małżonkowi na podstawie przepisów o podziale majątku wspólnego. W rezultacie takie rozporządzenie w żaden sposób nie zmienia sytuacji prawnej współmałżonka, który, pomimo tego rozporządzenia, może realizować swe uprawnienia w taki sam sposób, jak gdyby rozporządzenie to nie miało miejsca.

Przepis art. 1036 KC w zw. z art. 46 KRO wyklucza zastosowanie art. 59 KC do rozporządzenia przedmiotem wchodzącym w skład majątku wspólnego bez zgody drugiego małżonka. /.../ rozporządzenie takie, w zakresie naruszającym uprawnienia drugiego małżonka przysługujące mu na podstawie przepisów o podziale majątku wspólnego, jest bezskuteczne z mocy samego prawa. Przepis art. 59 KC uzależnia bezskuteczność od orzeczenia sądu, które ma charakter prawokształtujący. Nie jest możliwe wydanie takiego orzeczenia, skoro już z mocy samego prawa czynność jest bezskuteczna.

Natomiast Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 7 lipca 2016 r., I ACa 397/16, podał, że w postanowieniu z dnia 16 kwietnia 2014 roku, V CSK 315/13, Sąd Najwyższy wskazał, że w przypadku składników majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego w dniu ustania tej wspólności, następnie zbytych (przekształconych) bezprawnie przez jednego z małżonków przed podziałem majątku wspólnego, sąd powinien uwzględnić je w podzia-