Program edukacyjny „Adwokat przydaje się w życiu” realizowany przez Komisję Edukacji Prawnej przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Gdańsku

go procesu, muszą obowiązywać bez ograniczeń, w każdym przypadku, również wówczas, gdy z prawa europejskiego (art. 6 Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej, art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej) należy wywieść nakaz odstąpienia od stosowania przepisów prawa krajowego określających sposób wyłaniania składu sądu właściwego do rozpoznania takiego wniosku; – kontrola bezstronności sędziego prowadzona przez właściwy sąd z urzędu w trybie art. 42 § 1 k.p.k. może zostać uruchomiona również przez każdego sędziego zasiadającego w jego składzie17 .

Znaczenie tej uchwały dla badania, czy sąd jest spełniającym kryteria wynikające ze standardów art. 6 ust 1 Konwencji jest niebagatelne, ponieważ z jednej strony wyklucza udział w składach sądów, badających zarzuty prawidłowość powołania poszczególnych sędziów, powołanych w tak samo wadliwej procedurze, z drugiej strony zaś przyznaje sędziom prawo do składania wniosków o zbadanie bezstronności innego sędziego przez każdego członka składu orzekającego.

Reguły te są bardzo istotne zwłaszcza w świetle uregulowań artykułu 42a ustawy o ustroju sądów powszechnych, przyznających stronom prawo składania wniosków o zbadanie niezawisłości i bezstronności sędziego.

Dla porządku jeszcze należy wskazać na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2022 roku w sprawie II KS 32/21. W orzeczeniu tym Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że przy ocenie bezstronności i niezawisłości sędziego i jego niezależności od władzy wykonawczej, należy badać również rozwój jego kariery uzależniony od decyzji tych władz. Chodzi w szczególności o nominacje na stanowiska funkcyjne pozostające w dyskrecjonalnej kompetencji władzy politycznej, udział w pracach gremiów powiązanych z władzą polityczną, wykonywanie określonych zadań lub funkcji na podstawie arbitralnych decyzji władzy politycznej, co obejmuje również tzw. delegacje ministerialne, dodatkowe zatrudnienie w jednostkach bezpośrednio podporządkowanych władzy politycznej.

Ostatecznie takim potwierdzeniem może być także działalność publiczna i wypowiedzi danego sędziego, wykraczająca poza gwarantowane przez

17 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2022 r. I KZP 2/22, LEX nr 3348360. Konstytucję ramy udziału w debacie publicznej, a wskazująca na zaangażowanie w realizację określonych celów politycznych władzy wykonawczej.18

Odrębnym zagadnieniem, z którym spotykają się sądy okręgowe i apelacyjne w tak zwanych „sprawach penitencjarnych”, jest problem spełnienia standardów niezawisłości i bezstronności w znaczeniu wynikającym z artykułu 6 ust 1 Konwencji przy rozpoznawaniu spraw z tej kategorii. Problemem tym zajmował się już Sąd Apelacyjny w Gdańsku19 . W pierwszej kolejności należy odpowiedzieć na pytanie, czy rozpoznawanie spraw wykonawczych jest sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości w rozumieniu prawa Unii Europejskiej, a konkretnie trzeba rozważyć pojęcie „sądu” w świetle przepisów artykułu 47 Karty Praw Podstawowych oraz 267 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Z art. 47 KPP wynika zasada wyłącznej kompetencji zdefiniowanych w powyższy sposób sądów do wykonywania określonych funkcji władczych państwa. Funkcje te, zwane w orzecznictwie TSUE funkcjami sądowymi, polegają na sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Nieprzypadkowo art. 47 Karty Praw Podstawowych umieszczony został w tytule VI KPP zatytułowanym „Wymiar sprawiedliwości”.

Pojęcie to musi zostać zinterpretowane w szerszym kontekście, tj. w świetle EKPCz oraz wspólnych tradycji konstytucyjnych państw członkowskich Unii Europejskiej.

Określając pojęcie wymiaru sprawiedliwości na gruncie wspólnych tradycji konstytucyjnych państw Unii Europejskiej należy wskazać na pogląd, zgodnie z którym większość definicji władzy sądowniczej i wymiaru sprawiedliwości zawiera wspólne jądro. Jest nim uznanie, że w obu przypadkach chodzi o szczególny rodzaj postępowania, którego rezultatem jest wiążące rozstrzygnięcie sporu prawnego, dokonane przez niezależny organ państwowy na podstawie obowiązującego prawa, po dokładnym rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.20

Odnosząc powyższe rozważania do stosownych uregulowań Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (art. 267 Traktatu) wskazać należy na wyrok TSUE w sprawie Cartesio, gdzie stwierdzono, że w procedurze rejestrowej sąd „wykonuje (...)

18 Wyrok sądu Najwyższego z dnia 19 października 2022 r. w sprawie II KS32/21; LEX nr 3419132. 19 Patrz postanowienie w sprawie IIAKzw 2462/21 z dnia 7 grudnia 2021 roku. 20 B. Banaszak, Porównawcze prawo konstytucyjne, Warszawa 2007.

kompetencję administracyjną nie będąc wzywany do rozstrzygnięcia jakiegokolwiek sporu. Z poglądu tego wynika, że istotą jest spór, który występuje dopiero po złożeniu odwołania od decyzji pierwszoinstancyjnej, nawet jeśli ta ostatnia podjęta jest przez sąd. Jednakże postępowanie to w dalszym ciągu nie ma charakteru inter partes, tzn. nie wystąpi w nim kontradyktoryjność sensu stricto. Kontradyktoryjność występuje bowiem w postępowaniu inter partes, gdzie występują strony postępowania o zazwyczaj rozbieżnych interesach. Sporność występuje zaś również wtedy, gdy uczestnik lub strona postępowania kwestionuje administracyjne orzeczenie organu pierwszej instancji przed sądem odwoławczym. Spór ma wówczas charakter sporu jednostki z administracją. Bez znaczenia pozostaje to, że skarżone orzeczenie mogło zostać wydane w pierwszej instancji przez sędziowski skład orzekający. Wykonuje on bowiem w takim postępowaniu funkcje administracyjne.21

Wskazane powyżej rozważania należy przenieść na możliwość zadania pytania prejudycjalnego do TSUE, do którego generalnie uprawnione są organy sądowe. Linia orzecznicza TSUE pozwala na wyodrębnienie dwóch cech, pozwalających przeprowadzać kwalifikację zgodnie z którą mamy lub nie mamy do czynienia z organem sądowym lub pozasądowym w rozumieniu standardów UE. Tymi kryteriami są: – cechy ustrojowe; – cechy funkcjonalne organu sądowego.

Do cech ustrojowych zalicza się kryteria, jakie powinien spełniać organ sądowy w znaczeniu instytucjonalnym.

Cechy funkcjonalne zaś to zbiór cech o charakterze sądowym” lub „wykonywanie funkcji sądowych”.

Wskazać należy, że synonimem tych określeń jest sprawowanie wymiaru sprawiedliwości. Wśród przesłanek funkcjonalnych zwrócić uwagę należy na wydanie rozstrzygnięcia o sytuacji prawnej jednostki; obowiązkową właściwość, orzekanie w procedurze spornej, orzekanie na podstawie prawa, wiążącą moc orzeczenia i jego względną ostateczność. Te ostatnie cechy ocenia się na gruncie konkretnego postępowania. Wymienione cechy tworzą funkcjonującą w prawie UE materialną definicję

21 Wyrok TS z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie C-210/06

CARTESIO; Wyrok TS z dnia 17 września 1997 r. w sprawie

C-54/96 Dorsch Consult; Robert Grzeszczak i Michał Krajewski Pojęcie „sądu” w świetle przepisów artykułu 47 KPP oraz 267 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej. organu sądowego w rozumieniu art. 267 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Cechy funkcjonalności i ustrojowe są przydatne również w sytuacji, kiedy chce się wykazać organ sądowy w oparciu o art. 47 Karty Praw Podstawowych.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej czasami przyjmuje do rozpoznania pytania prejudycjalne, zadane przez organy, które w rozumieniu aspektów ustrojowych i funkcjonalnych nie są organami sądowymi. Tak na przykład było w sprawie Pretore di Salo. Trybunał Sprawiedliwości dopuścił wyjątek od podstawowej przesłanki funkcjonalnej, czyli wydania rozstrzygnięcia o sytuacji prawnej jednostki. Prowadzący postępowanie włoski „pretore” był organem łączącym w sobie cechy sędziego w postępowaniu przygotowawczym i prokuratora. Na pewnym etapie postępowania mógł wydać orzeczenie, tj. wykonywać funkcje sądowe w rozumieniu orzecznictwa TS. Jednakże na etapie postępowania, w którym wystąpił z pytaniem, wykonywał funkcje wyłącznie organu ścigania. Stwierdzono, że dla uznania uprawnienia organu do wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym wystarczy jego kompetencja do wydania orzeczenia sądowego na innym etapie procedury. Można argumentować, że TSUE potraktował tu przesłankę funkcjonalną jako przesłankę w znaczeniu instytucjonalnym, a nie w procesowym.22

Ale na przykład Sądem w rozumieniu powołanych wcześniej przepisów TFUE nie będzie instytucja sędziego śledczego, w takim zakresie jak ma to miejsce we Francji.

Sytuacja, kiedy do rozpoznania pytania pochodzącego od organu pozasądowego dochodzi wówczas, kiedy Trybunał dochodzi do wniosku, iż są aspekty aktywności, które należy poddać kontroli w celu doprowadzenia do wypracowania wspólnych zasad rozumienia prawa wewnętrznego zgodnie z zasadami prawa Unii Europejskiej.

Dlatego dekodowanie pojęcia sąd w oparciu o art. 267 TFUE i art. 47 KPP nie musi być tożsame i z tego też powodu konieczna jest dalsza analiza tego pojęcia w oparciu o art. 6 EKPCz. Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że artykuł 6 Konwencji w części „karnej” nie dotyczy np. sporów związanych ze stosowaniem ustawy amnestyjnej ani postępowania w sprawie przyznania pomocy prawnej w sprawie karnej, ani postępo-

22 Wyrok TS z dnia 11 czerwca 1987 r. w sprawie 14/86 Pretore di Salo.; Robert Grzeszczak i Michał Krajewski- jak wyżej:

M. Wąsek- Wiaderek pojęcie Sądu na gruncie art.267 TFUE,

Europejskie Prawo Karne C.H.Beck, Warszawa 2012.

wania dotyczącego reżimu więziennego. Trybunał doszedł do tego samego wniosku również w związku z procedurą ekstradycyjną, w tym na podstawie europejskiego nakazu aresztowania. Podkreślił, że zastępuje ona tradycyjną procedurę ekstradycji między państwami Unii Europejskiej, realizując ten sam cel. Wykonanie europejskiego nakazu aresztowania jest praktycznie automatyczne. Organ sądowy nie rozpatruje ponownie tego nakazu z punktu widzenia ustawodawstwa danego kraju i może odmówić wykonania go wyłącznie w określonych prawem przypadkach. Procedura taka nie odnosi się więc do przedmiotu oskarżenia w sprawie karnej (a tym bardziej praw i obowiązków o charakterze cywilnym).

Za sąd można uznać tylko organ uprawniony do wydawania prawnie wiążących orzeczeń, których nie może uchylić żadna instytucja pozasądowa. Wykonywanie oprócz tego innych zadań (np. administracyjnych) nie przeszkadza w uznaniu organu za sąd dla celów art. 6 Konwencji, w zakresie jego funkcji sądowej. Sąd może być złożony – całkowicie lub częściowo – z osób niebędących zawodowymi sędziami.23

Również może nie być sądem w rozumieniu art. 6 Konwencji organ, w którym zgodnie z przepisami wewnętrznymi państwa zasiada sędzia.

Wskazać również należy, iż zgodnie z brzemieniem art. 6 Konwencji każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Już z samego brzmienia wskazanego przepisu wynika, że jako sąd w jego rozumieniu traktowany jest taki organ, który rozstrzyga o zasadności oskarżenia w sprawie karnej.24

Wskazując na kryterium funkcjonalności, o którym była mowa wcześniej w kontekście art. 267 TFUE co do sądów penitencjarnych trudno mówić o orzekaniu w procedurze spornej (…), wiążącej mocy orzeczenia i jego względnej ostateczności.

23 Wyrok Benthem v. Holandia z dnia 23 października 1985 r.,

A. 97, § 40; H. v. Belgia, § 50; Belilos v. Szwajcaria, § 64;

Van de Hurk v. Holandia z dnia 19 kwietnia 1994 r., A. 288, § 45; Wyrok Campbell i Fell v. Wielka Brytania, § 33 i 81;

Wyrok Ettl i inni v.Austria z dnia 23 kwietnia 1987 r.,A. 117, § 38. 24 Nowicki MarekAntoni, Komentarz do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, [w:] Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji

Praw Człowieka, wyd. VII; Opublikowano: WKP 201.

Natomiast takie cechy będzie miało orzekanie przez sądy odwoławcze, rozpoznające środki zaskarżenia od orzeczeń sądów penitencjarnych, bowiem mamy tam do czynienia z procedurą sporną i ostatecznością orzeczenia. Z powyższego należy jednak wywodzić jedynie to, że sprawy z zakresu wykonawstwa nie są sprawami sądowymi w rozumieniu prawa Unii Europejskiej, co nie stoi na przeszkodzie zgłaszaniu co do poszczególnych sędziów zastrzeżeń, o jakich między innymi mowa w artykule 42a ustawy o ustroju sądów powszechnych.

Włodzimierz Brazewicz Sędzia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku