3.9 Ik word achtervolgd door zwarte gedachten en ik ben vaak angstig of boos. Hoe kan ik die gedachten loslaten? Gedachten, evenals de ermee gepaard gaande emoties, worden door ons brein geproduceerd als gevolg van evolutionaire, sociale en persoonlijke scenario’s die zich in ons afspelen. Ons brein is bovendien vooral ingesteld op het produceren van beangstigende (zogenaamd ‘negatieve’) gedachten. Wij kunnen niet beletten dat dergelijke gedachten in ons ontstaan, maar gedachten op zich zijn nooit een probleem en er zijn geen gedachten die mensen kunnen ‘achtervolgen’. Mensen hebben alleen een probleem als ze hun gedachten verwarren met de realiteit, als ze hun gedachten geloven en voor waar nemen. Dan ontstaan emoties. Emoties zijn reacties op interne voorstellingen van externe realiteiten. Emoties als reactie op gedachten zijn echter niet zeer zinvol als we er niets mee kunnen doen. Emoties zijn alleen zinvol als we kunnen handelen. Zeer schematisch gesteld leiden gedachten zonder emoties tot voorzichtigheid en tot het nemen van redelijke maatregelen, terwijl gedachten mét emoties tot angst en paniek leiden en vaak ook tot onverstandig gedrag (tenzij in de eerder zeldzame omstandigheden dat angst werkelijk levensreddend is). Hoe meer je inziet dat je niet je gedachten bent maar de waarnemer van je gedachten, hoe minder je op gedachten zult reageren met allerlei emoties of met ongelukkig-zijn. Gedachten zijn simulaties van de realiteit en zijn bedoeld om de realiteit te kunnen onderzoeken, net zoals een piloot leert vliegen in een simulator. Als hij weet dat hij in een simulator zit, kan hij rustig de mogelijkheid onderzoeken zonder angst om te crashen. Er zijn geen gedachten die mensen achtervolgen, er zijn alleen gedachten die steeds weerkeren omdat wij er (nog) geen bevredigend antwoord op gegeven hebben maar er ons blijven tegen verzetten. Hopen dat gedachten niet zullen terugkomen of denken dat je ze moet ‘loslaten’ heeft geen zin. Het enige wat je kunt ‘loslaten’ is het idee dat je iets zou moeten loslaten. Gedachten die ‘spontaan’ in ons opkomen en die wij doorgaans aan een ‘ik’ toeschrijven, zijn in de meeste gevallen niet-onderzochte uitspraken afkomstig uit de vele gedachten en meningen die in de samenleving de ronde doen. Zij doen zich dan ook voor in de taal van de samenleving en met de woorden van de samenleving die wij tijdens onze opvoeding geleerd hebben. Gedachten die wij ‘zwarte gedachten’ noemen, zijn gedachten en vragen die wij liever niet zouden hebben. Maar juist door onze pogingen om ze niet te hebben, blijven ze terugkomen. Dat waar je aandacht en energie aan besteedt, hou je daardoor precies immers in stand. Dat waar je probeert niet aan te denken, is daardoor uiteraard juist in je denken aanwezig (probeer maar eens niet aan een roze olifant te denken). Het is als jengelende kinderen die je wel even het zwijgen kunt opleggen, maar die even later alweer daar zijn en die doorgaan tot ze hun zin gekregen hebben of tot je een andere regeling hebt getroffen die de zaak afsluit. Zolang wij bepaalde gedachten niet hebben dóórgedacht en ze op die manier verwerkt hebben en een plaats hebben gegeven, zullen ze onvermijdelijk blijven terugkeren. Een plaats geven wil zeggen vrede sluiten met de gedachte. Als we er vrede mee sluiten, heeft de gedachte geen macht meer over ons en maakt het niets meer uit of ze nog terugkeert of niet. Zelfs hopen dat een gedachte niet meer zou terugkeren, is een vorm van negatieve energie die de gedachte juist in stand houdt. Een gebeurtenis is pas verwerkt en ‘geheeld’ als men er zonder pijn kan aan denken of het verhaal zonder pijn kan vertellen, niet als ze vergeten is. 79 Een bijzondere vorm van zwarte gedachten zijn dromen en nachtmerries. Ook dit zijn gedachten die met elkaar geassocieerd zijn geraakt en in een vaste sequentie terugkeren. De inhoud van deze dromen komt overeen met wat we overdag denken, niet met wat ons overkomt of wat wij doen. Als wij overdag gedachten hebben waarop wij met boosheid of angst reageren, zal dat ’s nachts ook gebeuren. Tijdens de slaap verwerken de hersenen immers de inhouden van overdag. Dat kan een vast patroon worden. 79
Zie ook de vraag ‘Hoe kan ik met angst omgaan?’ op pagina 80
96
