3.10 Ik ben in een depressie terecht gekomen en ik vrees te zullen hervallen

3.10 Ik ben in een depressie terecht gekomen en ik vrees te zullen hervallen…

In ‘De Strategie van het Geluk’ werd uitgebreid stilgestaan bij het fenomeen depressie. Er werd op gewezen dat depressie een reactiepatroon is dat in elk mens en zelfs bij dieren van nature aanwezig is. Het is dus geen ziekte ‘waar men in valt’80 maar een gedragspatroon dat bij iedereen altijd aanwezig is maar alleen in bepaalde omstandigheden op de voorgrond treedt. Deze zienswijze past in de hoger gegeven uiteenzetting over emotionele patronen.

Het belang van het experiment van Seligman (zie: ‘De Strategie van het Geluk’) is dat wordt aangetoond dat normale, gezonde dieren in bepaalde omstandigheden een depressief gedrag kunnen gaan vertonen.81 Daardoor wordt bevestigd dat het niet om een ziekte gaat (de dieren zijn niet plots ziek geworden) maar om een reeds aanwezig gedragspatroon dat in bepaalde omstandigheden geactiveerd kan worden. Die omstandigheden zijn dan ook niet de oorzaak maar de aanleiding. Zij leiden bij de betrokkene tot de ‘conclusie’ dat hij machteloos is, dat niets wat hij kan doen nog enig verschil maakt, dat hij als het ware gevangen is. Een gevangenis is immers de gebruikelijke maatschappelijke methode om iemand te straffen door hem de vrijheid van verdere keuzemogelijkheden te ontnemen. Dat is duidelijk als het om een fysieke gevangenis gaat, waar de omstandigheden van het resterende ‘leven’ bovendien niet zelden ook mensonwaardig zijn. Maar net

Mijn wereld is mijn perceptie ervan. zoals mensen zichzelf met beangstigende inbeeldingen

Ik neem alleen waar doorheen de filter angstig kunnen maken, kunnen mensen zich ook indenken van mijn verhaal. gevangen te zijn en zich bijgevolg gevangen voelen, ook als BYRON KATIE dat in werkelijkheid niet zo is. Zoals hoger gezegd leeft de mens meer met zijn inbeelding en zijn ideeën over de realiteit dan met de realiteit als dusdanig. Byron Katie zegt: “De wereld is mijn perceptie ervan. Ik neem alleen waar doorheen de filter van mijn verhaal.” Het zijn dan ook niet de omstandigheden die iemand depressief maken, maar wel het idee, de conclusie over de omstandigheden.

Dergelijke ingebeelde gevangenissen kunnen bijzonder verscheiden zijn:

- Materieel: mensen kunnen zich gevangen voelen in armoede of in een onoverzienbare schuldenberg waaraan ze geen uitkomst meer zien,

- Affectief: mensen kunnen zich gevangen voelen in affectieve armoede, in een benauwende gezinsstructuur, in emotionele chantage, in een verstikkende relatie zonder ademruimte,

- Professioneel: mensen kunnen zich gevangen voelen in talloze regels die voorschrijven wat mag en wat niet mag met als enige bekommernis ‘het boekje’ niet te buiten te gaan, in een strakke hiërarchische structuur, in een onmenselijke prestatie- of winnersmoraal, in een ééndimensionale meritocratie van winners en losers waar cijfers en prestaties de enige vorm van identiteit zijn en waar werk alleen nog een ‘job’ is en niet langer een mogelijkheid tot zelfverwerkelijking,

80 De termen ‘ziekte’ en ‘vallen’ (‘tomber en dépression’) worden vaak gebruikt voor toestanden die zich in ons voordoen zonder dat men inzicht heeft in de ontstaanswijze. Het is uiteraard merkwaardig maar significant dat deze termen ook gebruikt worden voor het omgekeerde, namelijk het verliefd worden (‘tomber amoureux’, ‘to fall in love’). Ook verliefdheid is volgens sommigen een (weliswaar tijdelijke) ziekte, een tijdelijke waanzin. 81 Zie bijv. Seligman, Martin. Learned Optimism. New York: A.A. Knopf, 1991.

- Sociaal: mensen kunnen zich gevangen voelen in betuttelende maatschappelijke structuren of rollen, in vormen van uitbuiting of uitsluiting,

- Mentaal: mensen kunnen zich gevangen voelen in bepaalde onwrikbare religieuze, wetenschappelijke of filosofische overtuigingen (bijv. het idee abnormaal te zijn of aan een ongeneeslijke ziekte te lijden), in gewoonten, normen, overtuigingen, in een zwartgallige levensvisie,

- Existentieel: mensen kunnen zich gevangen voelen in de oeverloze saaiheid van comfort en in de dictatuur van zekerheid en normaliteit (te veel werkelijkheid en te weinig mogelijkheden), in een eng zelfbeeld, in benauwende ideeën over het verleden (het ‘gewicht’, de ‘last’, de ‘rugzak’) of over de toekomst, over ziekte, over verslavingen (‘hier raak ik nooit meer uit’), over ouder worden (de onvermijdelijke ‘aftakeling’), over de dood,

- Spiritueel: mensen kunnen zich gevangen voelen in zinloosheid, in de afwezigheid van een zingevend kader, van enige transcendentie van de dagdagelijkse realiteit.

In al deze omstandigheden kunnen mensen het idee hebben gevangen te zijn in een realiteit waar geen mogelijkheden en geen keuzes meer zijn. Mensen met een dergelijke levensvisie zijn dan ook kandidaten voor een depressie. Zij leven in een soort sub-depressie, in een leven van dofheid. Als aan deze mensen wordt gevraagd hoe ze het maken, volgt niet zelden het antwoord: “We mogen niet klagen!” of “Het leven is een strijd!” Deze antwoorden wijzen uiteraard Niets van wat ons overkomt is erg allesbehalve op enthousiasme. Deze ontologische als we er de lessen uit leren en er de depressie komt uiteindelijk neer op een existentiële dood. vruchten van plukken. Met een parafrase op de filosoof A.N. Whitehead kunnen Confucius we existentiële dood omschrijven als het mogelijke geloof in de onmogelijkheid van verdere mogelijkheden. Het is een existentiële verstikking als gevolg van het uitvallen van een ademend leven tussen mogelijkheid en werkelijkheid. Zoals insuline het sleutelhormoon was waardoor de vele symptomen van diabetes plots begrijpelijk werden, is het idee van ‘gevangen zijn’ een sleutelconcept voor het begrijpen van depressie.

Dergelijke pessimistische levensstijl is echter een gemakkelijke en veilige plek. Elke pessimist noemt zichzelf een realist. Wie een pessimistische bril draagt, ziet immers alleen maar dingen die zijn idee bevestigen. Pessimisten worden dan ook zelden teleurgesteld want ze hadden de ongelukkige afloop altijd al voorspeld. Optimisten riskeren teleurstellingen of beetgenomen te worden. Maar met wie zou u liever het leven willen delen: met mensen die zich voortdurend voorbereiden op het ergste, of met mensen die het beste verwachten?

Voor de pessimist die op weg is naar een depressieve levenshouding en daardoor existentieel al bijna dood is, is het fysieke afscheid van het leven nog maar een stap verwijderd en kan zelfs als een bevrijdende mogelijkheid worden gezien.

Als een depressie alleen maar ‘behandeld’ wordt met geneesmiddelen, zonder de pessimistische levensstijl te veranderen, zal een ‘herval’ uiteraard te verwachten zijn zodra de medicatie wordt gestopt of zodra zich moeilijkheden in het leven voordoen. Alleen het aanleren van een optimistische