daaronder lijd?

3.12 Ik ben mijn zoon van 20 verloren na een lange ziekte. Het is toch normaal dat ik daaronder lijd?

Als een vriend naar een ver land verhuist, en je weet dat je hem nooit meer zult zien, zeg je dan : ik ben mijn vriend verloren? Neen: je hebt je vriend nog steeds! Je KAN hem niet verliezen!

Elke ervaring heeft een interne structuur, ook het lijden. Het zijn niet de gebeurtenissen die ons doen lijden, maar onze interne voorstelling (d.i. woorden, beelden) van de gebeurtenissen, meer bepaald het verschil tussen onze interne voorstelling van hoe de realiteit zou moeten zijn en de externe realiteit die is wat ze is. Iedereen heeft min of meer vaststaande ideeën of beelden over hoe de realiteit zich hoort te gedragen en wat al dan niet mag gebeuren. Mensen kunnen maar moeilijk van die ideeën of beelden afstappen.

De realiteit is nochtans altijd veranderlijk. Lijden is precies het vasthouden aan een rigide interne voorstelling en het weigeren de verandering in de externe realiteit te

Elk lijden is een gevecht aanvaarden. Het is een gevecht met de realiteit. Wij leven in een illusie met de realiteit van zekerheid en onveranderlijkheid en verzetten ons tegen de verandering. Wij weigeren de nieuwe realiteit te bewonen zoals ze is. In sommige gevallen kunnen we bepaalde aspecten van de realiteit inderdaad beïnvloeden door ons ertegen te verzetten, maar in vele gevallen kan de realiteit niet veranderd worden. Als je in een gevecht met een onontkoombare realiteit verwikkeld bent, is het niet moeilijk te voorspellen wie het onderspit zal delven. Het vergt wijsheid om te aanvaarden wat niet veranderd kan worden.85 Aan het leven van je zoon is op een bepaald ogenblik een einde gekomen. Dat is de feitelijkheid, de onontkoombare realiteit. Van die feitelijkheid maak je op een bepaalde manier, met woorden en met beelden, een interne voorstelling, een representatie. Dat gebeurt doorgaans op een spontane manier, met de woorden en de beelden die in de samenleving waarin je leeft gangbaar zijn en normaal lijken. Het lijden is precies het verzet tegen de realiteit dat in die zelfgecreëerde voorstelling tot uiting komt. Je maakt als het ware een afbeelding die je verzet tegen de realiteit symboliseert. Dat verzet is precies je lijden. Dat komt bijvoorbeeld tot uiting in het gebruik van het woord ‘verlies’. Het begrip ‘verlies’ hoort bij ons kapitalistische eigendomsdenken. In werkelijkheid is er geen bezit en geen verlies. Er zijn alleen dingen die je gekregen hebt, en af en toe ook dingen die je dient terug te geven. Als je een feitelijkheid als een ‘verlies’ voorstelt, is het normaal dat je daar verzet tegen ervaart. Niemand wil immers iets verliezen. Je blijft je niet-aanvaarden voeden met gedachten als “dat kan toch niet, dat is toch niet juist dat mij dat moet overkomen, dat is toch niet rechtvaardig, dat is toch onaanvaardbaar.” Je kunt met andere woorden je zoon als het ware geen toestemming geven om dood te zijn. Je noemt dit een ‘verlies’ en je verzet je tegen het leven dat je dit ‘aandoet’.

Je kan dat normaal noemen in de betekenis dat het veel voorkomt. Maar dat is niet het beste wat je kunt doen. In feite zeg je “Neen, dit kan niet!” tegen het leven en de ervaring van dat “Neen” is je lijden. Het is begrijpelijk dat je begint met “Neen” te ervaren. Het verwerkingsproces is precies het omzetten van dat “Neen, dit kan niet!” in een “Ik aanvaard dit gebeuren, ik kan ermee leven”. Het rouwproces is het aanvaarden van de realiteit en het ophouden te pogen je interne realiteit aan de externe realiteit op te leggen. Het is de beslissing de wereld te bewonen zoals ze voortaan zal zijn. Dat betekent niet dat je wat

85 Na het overlijden van een kind verwijten partners elkaar vaak niet voldoende te lijden en zich al te snel bij het gebeuren neer te leggen. Uit onderzoek blijkt dat dit niet zelden oorzaak is van echtelijke onenigheid en scheiding binnen het jaar na het overlijden van een kind.