1.2 Waarom is gelukkig zijn zo moeilijk? Als u niet zonder meer moeiteloos gelukkig bent, is dat op de eerste plaats omdat ons brein het daar kennelijk moeilijk mee heeft. Wees dus niet te streng voor uzelf! Zoals in de inleiding gezegd, zijn onze hersenen immers bedoeld voor het oplossen van problemen van overleving en voortplanting en zijn ze minder behendig in het creëren van geluk. Zij voelen zich zelfs onwennig als er geen problemen zijn. Zij denken dan dat er vast wel een probleem over het hoofd werd gezien en gaan ijverig op zoek. Meestal met succes… Evolutionair gezien is het begrijpelijk dat onze hersenen vooral goed zijn in het oplossen van problemen waar de mens in het verleden vaak mee te maken had. Op de eerste plaats waren dit uiteraard problemen in verband met overleving, voedsel, veiligheid en gevaar, maar verder ook problemen van sociale aard: partners, vrienden, rivalen, vijanden, conflicten, hiërarchie, samenwerking, enz. Al deze problemen behoren tot onze ‘overlevingsmodus’ en in al deze situaties was het in het verleden vaak nodig snel, radicaal en veralgemenend te oordelen of iets ‘goed’ of ‘niet-goed’ was, veelal op basis van beperkte gegevens en ervaringen. Foutieve beoordelingen liepen immers vaak fataal af. De overlevingsmodus is als het ware het archaïsche evolutionaire spel dat in ons gespeeld wordt en dat soms zelfs de overhand kan nemen. Misschien is ons brein zelfs zodanig ingesteld op het opmerken en oplossen van problemen, dat een toestand zonder problemen als ongewoon en zelfs beangstigend wordt ervaren. Het brein is ook veel minder goed in het oplossen van problemen waar het in het verleden vrijwel nooit mee te maken heeft gehad: de ware aard van tijd en ruimte, de structuur van de materie, de evolutie van de kosmos, logische en wiskundige problemen, de organisatie van miljoenensteden en grote samenlevingen, het omgaan met spitstechnologie en grote energieën met vaak potentieel destructieve effecten. Ook nadenken over geluk, bood de mens niet onmiddellijk een belangrijk evolutionair voordeel. Voor deze vragen is het bovendien juist niet nodig snel te oordelen, maar veeleer om niet-oordelend waar te nemen hoe de dingen eigenlijk zijn en vervolgens rustig na te denken. Daartoe moeten onze hersenen dan ook in een andere modus werken dan in de ’overlevingsmodus’. Als gevolg van deze dominante ‘overlevingsmodus’ raakt het brein gemakkelijk ‘besmet’ met onjuiste ‘inzichten’. De ‘normale’ werking van ons brein, ons ‘gezond verstand’ en onze dagdagelijkse waarneming leidt ons tot de krachtige intuïtie dat de aarde plat is en stilstaat terwijl de rest van het heelal om ons heen draait. Hoewel de wetenschap ons ondertussen duidelijk heeft gemaakt dat de aarde ruim 4,5 miljard jaar geleden is ontstaan, dat wij met een snelheid van ruim 100.000 km/u (30 km/sec!) door de ruimte om de zon zoeven en op de evenaar met ruim 1.600 km/u om onze aardas draaien en dat mensen die aan de andere kant van de aarde lopen toch niet het gevoel hebben ondersteboven te lopen, hebben wij er moeite mee om dit te ‘begrijpen’. Wij hebben moeite om te begrijpen dat een atoom vergeleken kan worden met een vlieg in een kathedraal en dat de materie dus grotendeels ‘leeg’ is.7 Wij denken ook dat wij altijd zien wat er is en hebben moeite om te begrijpen dat onze zintuigen maar een minieme fractie van het ons omringende elektromagnetische spectrum waarnemen, dat het universum voor vier vijfden uit zwarte materie zou bestaan, dat wij de maan zien zoals ze anderhalve seconde geleden was, de zon zoals ze acht minuten geleden was en de zichtbare sterren zoals ze miljoenen jaren geleden waren. Wij kunnen dat namelijk zo niet ‘voelen’ en het druist in tegen onze evolutionair 7
Als de koolstofatomen in een diamantkristal voorgesteld worden als een voetbal, dan is de afstand tussen de voetballen ca. 15 km. De elektronen zouden dan de grootte hebben van muggen die op enkele km afstand rond de voetballen zouden vliegen. Zelfs een diamant, de hardste van alle stenen, is dus een onvoorstelbare leegte.
15
