El Heraldo Zona Altos 28 julio 2023

ABOGADOETIK TA CHIAPAS LAJ STAIK

TA

ILEL K’U X-ELAN SLEKUBTASEL YAK’EL TUSANEL CHAPANEL

Peserenteetik sventa Barras, Colegios xchi’uk Asociacionetik ta Chiapas, lajyak’beik sreconocimiento ti magistrado Guillermo Ramos Pérez ta sventa k’u x-elan k’u yepal spasoj talel yabtel ta jurisialil xchi’uk ti jech lek spasoj stalel yabtel ta sventa nail tusanel chapanele

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ti Poder Judicial yu’un Estaro ta Chiapas, ti ja’ jech sbainoj abtelalil ti magistrado peserente yu’un Tribunal Superior de Justicia xchi’uk Consejo de la Judicatura, Guillermo Ramos Pérez, laj yich’ vu’lanel yu’un peserenteetik sventa Federación, Barras, Colegios, Asociaciones de abogadas y abogados, ta butik juchop jteklumetik ta jlumaltik estaroe.

Ti k’usi ta sk’anik yo’ jech ik’otike ta vu’laale ja’ ta sventa yak’el yich’umuk’tael xchi’uk yich’bel stsakel ta muk’ spasel yabtel ti magistrado peserente, ti k’u xa sjalil yochel spasel yabtel xchi’uk ti slekilal spasel yabtel ta snail muk’ta nail tusanel chapanel ta Chiapas, ti va’aye ja’ te ik’ot ta pasel ta snail Sala de Presidentes, ja’ te ik’otik ti bankilaletik yu’unik ti va’ay agrupacionetike.

Presidente del Consejo Editorial:

Lic. Jesus López Hernández

Director General:

Lic. Zulma Sánchez Macías

Director Editorial:

L.C.C. César Augusto de Coss Arguello

Jech o xal un, ti peserente Ramos Pérez, chi’inbil k’otel yu’un consejero sventa Judicatura, Zelmira Perla ta Rocío Gutiérrez Beltrán xchi’uk Omar Heleria Reyes, ja’ te laj snupanan ta jujun tal ti boch’otik te ik’otik ta tsobajele xchi’uk ja’ te laj stojanbe ta vokolal ti ech’em ta 2 mil 600 j-abteletik yu’un ti Poder Judicial ti jech ta xich’ik ich’el tsakel ta muk’e, yu’un me mu jechuk ta skolta sbaik ta yak’el ti tusanel chapanel mu k’usi lek jech ta xk’ot ta pasel.

“Tsotso stu ku’un ti jech li’ tal avak’bikun kich’el ta muk’e, xchi’uk ja’ jech ta xich’ ich’bel ta muk’ yabtel ti Poder Judicial ta Estaroe,ta jkotolkutik ti k’u kepalkutik li’ ta xi-abtejkutik ta nail tusanel chapanele, ti li’ ich’el tsakel ta muk’ ta xak’bunkutik ti Federación de Asociaciones Civiles de Abogados en Chiapas, ja’ te yilubil ti yantik ta xle -

Gerente Administrativo:

Ing. Thania Mercedes Rodríguez Mijangos

Gerente de Circulación

L.C.C. Minerva García Ruiz

kub batel ku’untik ti spasel yak’el tusanel chapanele, vo’oxuk ja’ ta atojolalik, ta jtojolalkutik xchi’uk ta sto -

jolal jnaklumetik ta slumal Chiapas, ti ja’ jech te nitil tsakal ti lekil jnaklumetike”, xi lajyal Ramos Pérez.

Yanuk ti peserente yu’un Federación de Asociaciones Civiles de Abogados ta Chiapas, Antonio Flores Flores, alaj stojanbe ta vokolal abogadoetik ti jech te ik’otik ta yak’el ta ilel ti oy ta yo’onik ta jmoj ta x-abtejik xchi’uk ti Federación, xchi’uk jech k’ucha’al xtok ti ta skomon chapal k’opik jech ta xak’ik ti li’ reconocimientoe.

“Ti li’ reconocimiento ta xkak’betik li’ k’ak’al ti magistrado Guillermo Ramos Pérez, ja’ ta skoj ti ja’ jun vunik ti jech o no’ox yak’oj ta ilel lek xak’ chanubtasel sbijubtael sba ta spasel yabtel, xchi’uk mu sna’ xi’ k’usi ta xal xchi’uk ti jech lek muk’ yo’on ta sk’elel slekubtasel batel ti yak’el k’elel tusanel chapanele”, xi lajyal Flores Flores.

Traductor Tsotsil variante Chenalhó Toribio Arias Vásquez

Traductor Tseltal variante San Juan Cancuc Benjamín Rey Gómez

Diseño Editorial:

L.I.A. Jaime Ginés Soriano

L.D.G. Wendy García Martínez

Rutilio Escandón xchi’uk AMLO ayin ta sk’elel k’u x-elan x-ech’ spasel Tramo 1 yu’un Tren Maya

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

K’alal i-ay xchi’in peserente República, Andrés Manuel López Obrador, ta sk’elel k’u x-elan x-ech’ yabtelanel Tren Maya, Tramo 1, te xlik ta Palenque, Chiapas, k’alal to ta Escárcega, Campeche, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas te laj stojbe ta vokolal peserente ta mejiko ti jech ijoybij talel ta sk’elel Sur Sureste xchi’uk ti ja’ ta sk’an ta xak’be slekilal skuxlejalik ti li’ nakalik ta jsep slumal mejikoe. Te ta steklumal Palenque, Escandón Cadenas jamal iyal ti jtunel jvu’el ta Chiapas ta

spas sba ta jmoj xchi’uk Gobierno de México, yo’ jech xk’ot ta pasel sta lekilal slumal Chiapas xchi’uk jech k’ucha’al yantik estaroetik ta Sur Sureste, yu’un jech tabil ta ilel li’ obrae, manchuk me mu’yuk to tsajbil stunesel, chak’ xal lekilal ta sventa k’elel poxtael, chanvun, naetik xchi’uk ta k’usitik yantik abtelaletik.

“Mu’yuk xch’ay xchi’uk mu’yuk ta jch’ay jbatik, yu’un mu boch’o jech ijoybij talel ta sk’elel ti k’u x-elan slekil sk’ulejal kosil jbanamiltik xchi’uk stalelal jkuxlejaltike, xchi’uk ti lek sna’ x-abtejik ti

yaj viniktaek xchi’uk ta lek ta sa’ik batel ti slekilal skuxlejalike; jayo’ jech li’ ta jcha’ kak’ ke ti spael kabtele oy ta yo’on skoltael sba batel yo’ jech ti li’ muk’ta sventa Tren Maya xchi’u k’usitik yantik proyectoetike yo’ jech stak yip ti spasele”, xi lajyal. Jech o xal un, ti jtunel jvu’el ta estaro lajyal ti mu ja’uk no’ox ta xich’ ak’bel stak’inalil ta sventa k’elel chabiel xchi’uk ta xich’ik chanubtasel ti slekil spasel yabtelik ti polisiaetike, yo’ jech xk’ot ta pasel lek ta kuxiel nakiel ti estaroe, ja’ jech ep ta xtalik jvu’laletik, xchi’uk xtal

tik ti yalbel skoltaele. Xchi’uk xtok, ja’ jech te jmoj ixanavik xchi’uk kirixanoetik xchi’uk ja’ te laj yak’ sba ta lok’tael.

DAVID MARTÍNEZ/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Ta steklumal García, Nuevo León, ti boch’o ta sk’an ta xkom ta bankilal yu’un Coordinación de la Defensa de la Cuarta Transformación,

Adán Augusto López

Hernández, jamal iyak’ ta na’el ti yak’bel smoton tak’inik mol me’eletike mu’yuk ta xich’ tubesele yu’un lajyal ti va’aye ja’ jun koltael ti te ikom o jeche, xchi’uk ti mu ja’uk no’ox te ta xkom oe, ja’ jech te ta xmuy xtok ti ta enero ta 2024.

Ti pasaro secretario de Gobernación lajyal ti k’alal o no’ox laj spas kanal peserente

Andrés Manuel López

Obrador ja’ jech te ik’ot ta pasel ta yabilal 2018 ti yak’bel smoton tak’inik mol me’eletik, yu’un ti yantik partidoetik skontraik ti Cuarta

Transformación chalik ti va’ay lekilale ta la xich’ tubesel.

Ta sk’ak’alil jun tsobajel ti ja’ te ik’otik jutuk mu cha’miluk vinik antsetik, ja’ te ik’otik jayibuk kirixanoetik oyik ta silla de ruedas, ti jmorenista vinik lajyal ti ta sk’ak’alil 1 yual julio, ta Zócalo, ti peserente Andrés Manuel López Obrador, lajyal:

“boch’uk xtal, yu’un ti yak’bel smoton tak’inik ta skotolik ti mol me’eletike jech te ta xkom o yu’un ja’ xa jech pasem ta svunal smantalil”.

Ta sk’ak’alil “Asamblea Informativa”, ti pasro bankilal jnitvanej yu’un Segob ja’ jech te lek cha’mbil k’otel ta sonal batucada, epal kirixanoetik te xlichlajet xchi’ukik svantera slumal Mejiko xchi’uk

Morena, xchi’uk jech k’ucha’al pancartae -

“Vo’oxuk ana’ojik ti k’usi ta xtale, ja’ no’ox jech ta xkalboxuk komel ava’ayik, ochel talel ti ik’e, jech k’ucha’al li’ ta García xchi’uk li’ ta sjunul yosilal jlumaltik. ¿Me mu alak’uk’ sba ta a’ayel ti sjobal yohchel talel olonal ik’e?, pe ti sur eta sk’an ta jmojuk x-ochik talel xchi’uk ti ta nortee, yu’un yu’un junutuk ta sjunul yosilal Mejiko”, xi lajyal k’ak’al iyak’ ti ya’yeje.

Ja’ te iyak’ ta na’el ti ta yual enero ta xmuy ta 25 por ciento, ta 4 mil 800 te ta xmuy ta 6 mil pesos. “Jech k’ucha’al ta xkalkutik le’ ta Tabascoe, jech k’u x-elan ta xal ti peserentee, ilavilik yo’ jech xachanike”, xi lajyal.

Ja’ jech te lajyalbe ya’ay ti yantik politikoetik ta yantik partiroe: “jeche te xpich’en avo’onik chakomik xchi’uk te k’ux chava’ayik” yu’un bisil ta xkom o ti Cuarta Transformación ta skuxlejal jlumaltike.

spasik invertir, ta xich’an lekubtasel infraestructura vial xchi’uk carretera, ta xich’ik chanubasel boch’otik ta x-abtejik ta sventa turismo, xchi’uk jech te ta xlekub batel ti interconexión aeroportuariae.

Ja’ jech un , te laj xcholbe ya’yejal ti ta yual lisiempre ta xich’ tsajel stunesel hangar de carga ta Aeropuerto Internacional “Ángel Albino Corzo” ta Tuxtla Gutiérrez, ti ja’ jech ta snit stsak sba batel ta aéreo xchi’uk Centroamérica xchi’uk Sudamérica; xchi’uk ilik xa spasel operacionetik sventa ach’ ruta aéreas

ta Tuxtla Gutiérrez k’alal ta Mexicali, Baja California, xchi’uk León, Guanajuato. Xchi’uk xtok, te ta xlik stunesel ti aerolínea regional Chiapas Despega.

Tsots sk’oplal xich’ alel ti li’ sk’elel abtelale ja’ te lajyich’ ak’el ta ojtikinel k’u x-elan x-ech’ spasel ti Tramo 1 Palenque-Escárcega, ti slekubtasel yelanil zonas arqueológicas, ti yach’ubtasel Aeropuerto xchi’uk spasel Hotel Tren Maya, xchi’uk jech k’ucha’al k’oetik, drenajeetik, sbelal sjelovelik kirixanoetik, karoetik xchi’uk chonbolometik xchi’uk k’usitik yantik.

DAVID MARTÍNEZ/CDMX

Ta yorail mañanera ti li’ lunexe, ti peserente Andrés Manuel López Obrador jamal lajyal ti ta xak’ ye ta xch’un spasel ti k’usi mantal lajyalik jtunel j-abteletik yu’un ine yo’ jech mu xlo’ilta boch’otik ta sk’an ta xtajinik ta sventa peserentealil ta yabilal 2024, ti k’usi no’oxe, jamal iyak’ ta a’yel ti mu’yuk yich’oj ak’bel jlikuk vun yu’un ti Instituto Nacional Electoral (INE).

Jech o xal un, lajyal “ta xkich’tik ta muk’, ta jch’untik spasel ti k’usi ta sk’anike, pe yu’un toj chopol ti k’usi nopenik spasel ti yantike. Yu’un ja ta sk’anik ti jechuk ts’ijilutik, ta sk’an ta smakik ketik, ti k’usi ta sk’anik ti stukike ja’ te te xvulvulinik ta xkomik, naka sjutel k’op ta spasik, xchi’uk bol k’op tael yesik ta lario xchi’uk ta xchi’k ta periódicoetik,ja’epiktijechta spasike, jech o no’ox nopenik talel spasel ech’em ta vo’vinik abil talele. Ja’ jech chij patilaj yu’unik ti va’aye”.

Jech k’u x-elan sk’anel

pareal yu’un stuk ti Gálvez k’alal ta xal ti peserentee ta sk’an ta stunesbe skotol yip estaro ta sventa sa’el stabel ta ojtikinel smulilalil, yo’ jech ti stuk eke ta stuk’be smulilal ek xtok ja’ ta skoj ti lajyich’ vinajesbel contratoetik ta chib s-empresas ti jech ta 2015 k’alal to ti li’e ak’bil ech’em ta jmil 400 millones de pesos—, ti bankilal yu’un ejecutivo Federal ja’ te lajyal ti mu persauk xich’ tunesel skotol yip svu’el estaro yo’ jech xich’ tael ta ilbel svunal ti convenietike.

“Yu’un boch’ouk stak’ sta ta ilel. Vu’un ta xkak’ ta ojtikinel yu’un ja’ epik ti medioetik naka uts’intavanej ta spasike, yu’un ja’ ta xch’unbeik sk’op ya’yik ti bankilal j-elek’etike, ja’ yik ta stojol bloque conservador, yu’un ja’ pasemik ta jtuneletikt jpuk a’yejetik ta jlumaltike, mu o no’ox xkotolikuk ti jech ta spasike. ¿K’usi ti ta spasike? Xch’unel mantal xchi’uk smakel yeik.

¿Mu k’usi ya’yejik ta sventa ya’yejal xchapanel García Luna, ja’ jun muk’ta lo’il, yu’un ja’ ijelo ta secretario

de Seguridad Pública yu’un Calderón, ja’ sbats’i k’ob to’ox, chukul ta Estados Unidos ta skoj laj yak’anbe skoltaelik ti bandaetik sventa narcotráfico xchi’uk oy svunal yilubil ti ta sjunul ti sexenioe i-ayin jun narco-Estado ta México, yu’un ja’epik ti jech ta spasike, oy o no’ox ti boch’otik lek ta spase sbaike, jech te volol kapalik, ja’ jun chapal k’op ta spasel mulil”.

López Obrador laj sjak’ k’u yu’un ti ta xich’ k’anbel ta lekuk ak’o xtajine, manchuk ti stukik nopol no’ox ta xchopol lo’iltaik ti spasel yabtele. “¿Me xana’ik ti me’ xinulan Xochitl nopolik no’ox ta stik mulil? Lavi ti li’ ta orae laj kak’tik ta ilel ti oy chin empresaetik yu’une, lek staoj slekilale, k’uxi lajyut ti me’ jchon jelatina ti jech te ipas ta millonaria, laj kak’tik ta ojtikinl ti s-empresae lajyich’ ak’bel contratoetik yu’un ajvalil xchi’uk jech k’ucha’al desarrolladoretik ti lajyich’ ak’bel mil 400 millones de pesos, ja’ jech te staoj lekilal ti empresae, ti muy’uk lek chijtajinutik ti vu’utike. Yu’un me ja’ a xtajin cha’ne, jayo’ stak’ to jlo’ilta yu’un mu’yuk to bu pajesilutik, mu’yuk to vulem svunal k’alal jech xtal ti svunal mu xa stak’ k’usi xkaltik, pe oy to no’ox jun chibuk yorail ku’untik.

AMLO laj yalbe ya’ay ta sat INE; mu’yuk lek ti k’usi ta spasike

Adán Augusto lajyak’ ye mu’yuk ta xch’aybe smoton tak’inik mol me’eletik

Rutilio Escandón laj slikes stojbel yak’bel smoton tak’inik mol me’eletik ta sventa Bienestar

SPUKEL A’YEJ/CHIAPA DE CORZO

Ja’ te ik’ot ta pasel ta steklumal Soktom, ti ajvalil Rutilio Escandón Cadenas laj sbain slikesel stojel Programas Pensión para el Bienestar de las Personas Adultas Mayores y Pensión para el Bienestar de las Personas con Discapacidad Permanente, ta sventa bimestre julio-agosto, ti ja’ jech te tsakal ta sventa desarrollo social, ti ja’ jech ta xich’ ak’el o no’ox talel yu’un ti ajvaliletik ta sventa Cuarta Transformación ti ja’ ta xak’be jnaklumetik boch’otik abol sbaik ta skuxlejalike.

Jech o xal un, ti jtunel jvu’el ta Chiapas xmuyubaj yo’on lajyal ti kolyal ti jech xa tsakal ta svunal smantalil yak’el ti li’ koltaele, yantik x-epaj jnaklumetik jech ta staik ti koltaele, yu’un ja’ jech ta xlekub batel ti skuxlejalike. Xchi’uk xtok, xi, ja’ te xvinaj lek ti k’usi

yak’oj ye spasel ti peserente Andrés Manuel López Obrador, ti jech ta xak’be skoltael jnaklumetik boch’otik toj abol sbaik ta skuxlejalike, yu’un ja’ jech ta xich’ pasel ta jmoj yajval xchi’uk ta xich’ ak’el ta sk’ak’alil yorail.

“Ti yantik ajvaliletik ijeloik lajyalik ti mu stak’ik koltael ti jnaklumetike ja’ ta skoj ti mu xpuklij ti stak’inal jlumaltike;lavi ta orae oy jun kaj peserenteetik ta República ti lek ta spas yabtel xchi’uk ta jmoj ta spuk ta xak’be slekilaik jnaklumetik ti boch’otik toj abol sbaike; jayo’ jech ti mol me’eletik jech ta xich’ik ak’bel ti skoltaelike, yu’un ti stukik ja’ jech te yak’ojik xa komel ta chanel sbijil sjol yo’onik yo’ jech sta batel lekilal ti slumal Mejiko xchi’uk Chiapas”, xi lajyal.

K’alal lajyal ti Cuarta Transformación mu ja’uk no’ox jun yojtikinobil

spasel politika, yu’un sba to jech ti k’otem ta pasele yak’bel slekilalik ti jnaklumetike, Escandón Cadenas te lajyak’ ye xtok ti oy ta yo’on ta x-abtej batel ta slekubtael xchi’el sk’opojel jnaklumetik ta estaroe. “Pat avo’onik ti jech ta xk’ot ta pasel ku’unkutik ti k’usi kak’ojkekutik

spasele, yu’un ti li’ lekil ajvalile mu sna’ x-elk’aj, mu sna’ x-elk’aj xchi’uk ja’ jech ta spasbe k’usi yak’ojbe yeilal ta stojolal jnaklumetik ta Mejiko xchi’uk Chiapas”. Yanuk ti delegado federal yu’un Programas para el Bienestar ta Chiapas, José Antonio Aguilar

Castillejos, lajyal ti estaroe ech’en jutuk ta 412 mil mol me’eletik xchi’uk ech’em ta 82 mil jch’iel jk’opojeletik oy svokolalik ta skuxlejalik ta xich’ik ak’bel ti smoton tak’inike, ja’ jun koltael ta sventa staik batel slekilal skuxlejalik yo’ jech sta batel elkilal ek ti slumal estaroe.

Jech xtok, iyak’ ta ojtikinel ti Chiapas ja’ jun estaro ti ep staoj ak’bel programas sociales ak’bil talel yu’un p Gobierno Federal, yu’un ech’em ta 30 mil millones

de pesos ta xich’an ak’el ta stojolik jutik mu 2 millones jnaklumetik ta slumal Chiapas, xchi’uk te laj stojbe ta vokolal ajvalil Rutilio Escandón ti jech ta xk’otan

koltael yu’un ta butik to nop jipajtik lumetik ta estaroe. Ta yaj va’lejik jnaklumetik ta staik koltael, Osay Sánchez Castillo te laj stabe ta ojtikinel yak’el koltael

skuxlejalik, jayo’ jech xi, ja’ te stael ta ilel ti Cuarta Transformación li’ oy ta Chiapas xchi’uk yokel ta slekubtasbel skuxlejalik ti boch’otik toj abol sbaike.

ZUARTH LAJYAK’BE SLAJEL PRI-CHIAPAS TA SKOJ ILOK’ BATEL DIPUTADA INTZÍN

Ti organismo politikoe

mu’yuk xa yaj va’lej ik’om ta LXVIII legislatura ta skoj ilok’

batel Leticia Méndez

MANUEL MONROY/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ti jech naka to ilok’ batel ti diputada likem ta bats’i jnaklum, Leticia Méndez Intzín yu’un PRI ja’ ta skoj ti mu’yuk lek ta x-abtej yaj peserenteik, Rubén Zuarth Esquinca, ja’ jech te pot xa xtup’ ikom o ti spartidoeike, yu’un ja’ jech te itup’ yaj va’lej ti va’ay partido ta LXVIII Legislatura ta Chiapas, yu’un ti li’ ta orae k’ajlomal xa jun yaj va’lej ikom, ja’ xa no’ox stuk ikom ti bankilal yu’un

tricolor. Yu’un jech k’ucha’al lajyal ti consejero Político, Alfredo Araújo, ti yo’ jech laj sta ta nopel ti me’ jva’leje ja’ te yilubil ti mu’yuk lek ta x-abtejik ti bankilaletik yu’unik jech

k’ucha’al Zuarth Esquinca ta Chiapas, xchi’uk jech

k’ucha’al Alejandro “Alito”

Moreno,ta sjunul mejiko.

“Mu bak’in jech xich’ ilel ti jutuk xa mu vo’vinik skuxlejal ti PRI ta xlok’an batel bankilal sviniktake, jech ti k’u x-elan ta xk’otan ta pasel ta orae”, xi.

K’alal lajyal ti ja’ ta skoj ti oy xa o no’ox yabilal talle ti mu’yuk lek volel tsobel yu’unik ti Revolucionario Institucional, ti bankilal priísta ta Tuxtla Gutiérrez, mu’yuk lek ta xaa’y ti jech ta xlok’an batel bankilal jtsobvanejetik yu’une, ja’ ta skoj ti mu’yuk lek ta spas yabtelik ti boch’otik skuyoj sbaik

ta bankilal jtsobvanejetike

“jeche xa no’ox te sk’elojik k’u x-elan ta xcham batel spartdioik xchi’uk ti ja’ no’ox ta sk’an ta smak stukik abtelal xchi’uk yuts’ yalalik ta sventa plurinominaletike”.

Jamal lajyal ti bankilal yu’un tricolor lo’iltabil talele mu sna’ sk’exavik xchi’uik mu’yuk sk’anojik ti spartidoik PRIe. “Mu ja’uk oy ta yo’nik ti partidoe, yu’un sna’ojik ti Institutoe te xa itu’ batel ta sk’obik, yu’un ti k’usi xa no’ox ta yo’onik ja’ ti jechuk to te xjeloik batel ta yan sexenio yo’ jech staik abtelal ta sventa plurinominal yo’ jech mu staik ti tik’el ta chukele “.

Lajyal ti labal sba t axil ti k’alal na’bil xa’ox yu’unik ti k’u x-elan xchopolil spasel yabtelik ti Rubén Zuarth

ta stojol tricolor ta Chiapas, oyik kirixanoetik ti mu to slok’es sbaike. “Abol sbaik ti boch’otik jech ta to skoltaik ti li’ chopol bankilaletik yu’unike, yu’un na’bil lek ti stukike mu k’usi sventaik yuts’intael ja’ no’ox ta yo’onik smakel abtelal mu sventaik k’usi x-ech’ yilbajinik “.

Jech o xal un, Araújo lajyla ti k’alal lajyich’ tael lek ta ojtikinel k’u x-elan ta spas yabtel ti Zuarth Esquinca, ja’ te yilubil lek ti ja’ no’ox elek’ ta yo’onik spasel politikae. “Atel o’ontonal no’ox ta xak’ ti oyik to boch’otik ta xch’unik k’usi ta xal yo’ jech staik ak’bel jun plurinominal” ja’ te iyak’ ta na’el. “Ti boch’otik ta to xkoltavanik ak’o xchapan sbaik lek, yu’un mu jechuk ta spas ti k’usi yak’oj ye spasele “, xi.

ALBERTO MONTOYA/JIQUIPILAS

Jech k’ucha’al te tsakal ta spasel yabtel, Carlos Molina yantik x-epaj batel spasel yu’un ti sva’anel Comités de Defensa yu’un Cuarta Transformación ta Chiapas, jech ti li’e ja’ te lajyak’anbe yich’ yabtelik ti boch’otik iva’ik komel ta steklumal Jiquipilas.

Ta k’in xchi’uk ta tsoblejalil, ti peserente yu’un Comité Ejecutivo Estatal yu’un Morena, chi’inbil k’otel yu’un yaj viniktak, ja’ te lajyich’ malael yu’un epal vinik antsetik, militanteetik xchi’uk simpatizanteetiks, yu’un ja’ jech sna’ojik lek ti ta slekilal Chiapas ja’ ti ak’o yich’ ts’akel batel spasel ti abtelale ta slekubtasel jlumaltik estaroe.

K’alal ilo’ilaj, Molina te laj stoj ta vokolal ti jech lekyich’ malaele xchi’uk ja’ te

laj stabe ta ojtikinel slekil spasel yabtelik jnaklumetik ta Jiquipilas ti jech yak’oj ta yo’onik skoltael sbaik ta spasel abtelal likesbil talel spase lyu’un peserente Andrés Manuel López Obrador, xchi’uk jech k’ucha’al ta estaro ti ajvalil Rutilio Escandón Cadenas.

Ja’ jech un, ti bankilal ta estaroe, te lajyak’anbe yich’ yabtelik ti boch’otik ta xkomik ta comiteale, xchi’uk ja’ te laj sk’anbe ak’o spas sbaik ta jmoj, jech ta jmojuk x.abtejik xchi’ukik jnaklumetik xchi’uk ja’uk spukbeik batel

ya’yejal k’usitik lekil abtelal pasanbil talele.

“Chapalutik lek yo’ jech xijxanav batele, yu’un mu’yuk bu chij patij komel,

yu’un ti stsatsal yip ku’untik ja’ ti ta jmoj jpasoj jbatike, ti vu’utike ta koktik ta jpastik politikae, yu’un ja’ jech ta jpastik o batel,

yu’un vu’utik jnaklumutik xchi’uk ja’ ta jk’anbeik slekilalik ta skotolik ti jnaklumetike, yu’un ja’ mu jk’antik ti jun chib no’ox ta staik lekilale”, concluyó.

Carlos Molina te laj stojanbe ta vokolal xtok k’u yepal ak’bil skolta yu’un consejeroetik ti jech chi’inbil bu ta xbatan ta jujun jteklumetike, xchi’uk ti jech yak’oj ta yo’onik slekubtasel jlumaltik ti oy jech lek jun jtunel jvu’el ku’untik ti lek ta stsakvan x-ich’van ta muk’e.

Bisil yokel sva’anel Comités en Defensa de la 4T; Jiquipilas ta snaban sba ek

Zoé Roblero yantik ta xmuy batel k’ucha’al yantik; oy xa ta 20 jeloven

Ti encuesta GI 360, yu’un Grupo Impacto, ja’ laj xcha’yak’ ta ilel ti MORENA bisil ja’ yo ep sk’anel k’ucha’al partido yu’un oy sk’anel ta 47%

Zoé Robledo lek tabil ta ilel spasel yabtel, sk’anoj slumal xchi’uk lek xich’ sba xchi’uik peserente

EL INFORMANTE/TUXTLA GUTIÉRREZ

Zoé Robledo oy xa 20 puntos jelovel jech k’ucha’al yan jtsalvanej, ja’ k’u cha’al ti senador Oscar Eduardo Ramírez Aguilar. Jech k’u x-elan iyak’ ta ojtikinel ti encuesta GI 360 ta yual julio, ti bu slekil yu’un ti director general yu’un

IMSS ta stojolik ti yantik jtajimoletik yu’un Morena sventa ajvalilal ta Chiapas oy xa chib sepajtik yotolal.

Ti encuesta GI 360 ja’ jun xchanel stael ta ilel boch’o oy sk’anel tas tael epal votoetik, ja’ jech staojik ta ilel ek xtok Grupo Impacto, empresa sventa investigación, estrategia y comunicación ti naka to laj spukbeik sk’oplal ta

sitio web www.gii.com.mx.

Ti k’u x-elan stael ta ilel tsalbaile ja’ te ivi’naj ti Movimiento de Regeneración Nacional bisil jelovel ep sk’anel. K’alal lajyich’ jak’el ti mi lavi ja’uk yorail votasione boch’o ta xat’uj ta senta ajvalilal yu’un estaro ta 2024, ¿ti vo’te k’usi partiroal chapas votar ta stojol? Ti stak’obiltake ja’ik; Morena, laj sta 47%; PAN, 4%; PRI, 3%; ti MC xchi’uk PT, 1%. Yanuk ti PVEM xchi’uk PRD ti li’e laj staik 0% sk’anelik.

Lek un chae, ¿ti vo’ote boch’o chapas votar ta stojolal sventa ajvalilal yu’un estaro ta 2024?, ja’ xchibal sjak’obilal ti stak’obilktake ja’ jech ilok’ ta ilel; ta stojol Zoé Robledo, 30%; Óscar Eduardo Ramírez, 10%; Rosa

Chiapas: Dr. Pepe Cruz

Sventa stael ta ilel me lek o mo’oj ta stunesel vo’ o me oy yik’al xak’ chamel

Puerto Arista xchi’uk Boca del Cielo ta Tonalá, xchi’uk jech k’ucha’a Playa Linda xchi’uk

Escolleras ta Tapachula

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ta skoj jutuk sk’an periodo vacacional ti li’ abile, ti Dirección de Protección contra Riesgos Sanitarios, ta xchapal k’op xchi’uk

Laboratorio Estatal de Salud

Pública, ta xchanik ta k’elel slekil ya’lel nabetik yo’ jech xvi’naj me stak’ tunesel o me oy yik’al staik chamel jnaklumetik, jech iyak’ ta ojtikinel ti secretario de Salud ta Chiapas, doctor Pepe Cruz.

Jech o xal un, lajyal ti skoj yorail vacacionetik sventa verano ta jujun xemuna ta xich’ chanel batel xchanul ya’lel nabetik ta playaetik yu’un Puerto Arista xchi’uk Boca del Cielo ta steklumal Tonalá, xchi’uk jech k’ucha’al Playa Linda xchi’uk Escolleras ta steklumal Tapachula.

Lajyal ti ta skoj ta xtalik jvu’laletik ta locales, nacionales xchi’uk internacionales ja’ li’ ta xtalik ta paxale, jayo’ jech ta xich’ k’elel chanel k’ucha’al mu staik vokolal jnaklumetik ti jech xtal xkux yo’onik ta ti’ nabetik, xchi’uk ja’ jech xich’ tael ta ilel mu’yuk k’usi chopol xchanuk ti vo’etike.

“Ti k’usitik chameletik ta

Irene Urbina, 5%; Carlos Alberto Palomeque,3%; Rubén Zuarth xchi’uk Noé Castañón, 2%.

Ti encuesta GI 360 ja’ ta sk’an ta stabe ta ilel k’u x-elan snopbenik jnaklumetik ta Chiapas sventa snopajel talel st’ujel ajvalil

ta 2024. Ti li’ naka no’ox ta ch’ojon tak’in lajyich’an pasel ta 7 k’alal ta 12 yual julio ta 2023, ja’ lajyich’ik jak’bel vinik antsetik lok’emik ta 18 yabilaik, jech no’ox lajyich’ik t’ujel xchi’uk ti xch’unel yilubile oy ta 95%.

sba nukulil, ta yut ch’utik, ta be ik’il, xchi’uk k’usitik yantik chameletik, na’bil ti ja’ te likem talel ta k’u x-elan slekil sakil xchi’uk yik’ubal ya’lel ti nabe”, xi lajyal.

Lajyal ti balak’ vo’etik, ti ik’al vo’etik xchiuk ti butik mu’yuk lek pasanbil be vo’etike, xchi’uk ti k’usitik ta xich’an chonel ti mu’yuk lek svunal k’usitik ta xabtelanik ja’ oy yik’al jech te xich’ tael chamel ta skoj yik’ubal ti vo’e, jayo’ jech tsots sk’opal ti xich’ k’elel chanbel slekile.

Ti doctor Pepe Cruz lajyal ti li’ abtelaetik ja’ te ta skolta sbaik jva’lejetik yu’un

Comité de Playas Limpias jayo’ jech le’ ok’om cha’ej batel ta xich’ ak’el ta ojtikinel ti k’u x-elan slekil ti vo’e, jech k’u x-elan yalojbe smantalil ti Organización Mundial de la Salud, ti Secretaría de Salud federal xchi’uk ti Secretaría de Medio Ambiente y Recursos Naturales.

Ta slajebal ilo’ilaj ti secretario de Salud, te laj sk’anbe jnaklumetik ti ak’o ta lekuk stunesik ti ti’ nabetike xchi’uk ak’o mu xak’beik komel yik’ubal ti bu ta x-ayinik ta xch’ayel yo’onike.

Ta xich’ k’elel chabiel slekil vo’ ta playaetik yu’un

SPUKEL A’YEJ/COMITÁN

Ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas laj stsaj stunesel k’atbunbil stu Hospital Materno-Infantil ta Comitán de Domínguez ja’ te laj yal ti li’ ta orae mu bak’in jech ti xich’ ak’bel stak’inal nail k’elel poxtaeltik ta slekubtasel, yak’bel s-ekipoal, spoxilaltak xchi’uk yaj poxtavanejtak ta k’usitik tsotsik chameletik yo’ jech xlekub batel spoxtaelik ti ololetik xchi’uk j-alajel antsetike, jech k’u cha’al lajyich’ pasel ti li’ nail k’elel poxtael ta slekiilal skuxlejalik antsetik xchi’uk ololetik ta región Meseta Comiteca Tojolabal.

“Ta xkich’ jtsaktik ta muk’ jnaklumetik ta sventa sk’elel stuk’ulanel ti k’usitik ta xtunan

yu’unike. Ti li’ k’ak’ale jech ta xkil ta jsatik li’ ta xich’ ak’el ta k’abal jun nail k’elel poxtael lek jtunel xchi’uk lek pasbil ti jech lek lajyich’ ak’bel s-eki -

poalail ta sventa alta calidad xchi’uk jech k’ucha’al yaj poxtavanejtak ti oy ta yo’onik sk’elel spoxtaelik yaj chameltakike. K’alal o no’ox ilik talel spasel

yabtel ti li’ ajvalile laj kak’ ketik spasel jech k’u x-elan slekil ta sk’anik ti jnaklumetike, xchi’uk ja’ xa jech k’otem ta pasel ku’untik”, xi lajyal.

ololetik

Lajyal ti kolyal ti jech ta xak’ ta yo’onik yak’bel stak’inal slekubtasel ti Hospitales MaternoInfantil, Casas Maternas xchi’uk spasel Clínicas para la Atención de Parto Humanizado ta butik jurisdiccion sanitariaetik, Chiapas lek x-ech’ yu’un yak’el k’elel poxtael ta sventa xchamel j-alajel antsetik xchi’uk jvok’el ololetike, ti bu stael ta ilele ja’ ti estaroe mu xa ja’uk sba estaro ti ep ta xcham yu’un j-alajel antsetik xchi’uk jvok’el ololtike, xchi’uk ti li’ ta orae ta orae jech te te oy ta k’u x-elan oyik j-olol yantik estaroetik ta sjunul yosilal mejikoe, pe ti k’usi ta xich’ kanele ja’ ti mu jyochbetik sk’abale xchi’uk ti mu xa boch’ouk junuk jech sta vokolalile.

Sk’utabtasbel stunesel hospitaletik ta Comitán, Rutilio Escandón ta slekubtasel batel sk’elel spoxtaelik j-alajel antsetik xchi’uk jvok’el

Escandón Cadenas te laj xcha’yak’ ye ti ta jmoj ta x-abtej batel xchi’uk peserente ta República, Andrés Manuel López Obrador, yo’ jech xtub xlaj ti mu’yuk lek ta tael k’elel poxtael ta sventa sistema de salud estatal,

ja’ ta skoj ti epal abil ijelo mu’yuk xich’ tuk’ulanele, yu’un ti k’usi ta jk’antik ja’ ti slekubtasel yak’bel sk’elek spoxtaelik ti jnakumetik ta slumal Chiapas xchi’uk ti ta mataneluk stael poxtael ta skotolik ti jnaklumetike.

Yanuk ti secretario de Salud, José Manuel Cruz Castellanos, lajyal ti li’ slekubtasel nail k’elel poxtael ja’j ech te xvinaj ta yak’bel lekik aparatoetik, teknologiaetik ta sventa sk’elel stuk’ulanel ti jnaklumetik li’ ta jsep lume, xchi’uk no’oxtok, laj yal k’u x-elan slekil spasoj talel yabtel ti Clínica para la Atención del Parto Humanizado ti li’ svukubal talel uetike k’alal o no’ox lajyich’ talel tsajele, xchi’uk te lajyal ti nopol xa sk’an xich’ ak’el ta k’abal ek xtok ti stsajel stunesel Hospital General ta Comitán, María Ignacia Gandulfo.

Rutilio Escandón itakvan ta ik’el ta sventa koltael bail ta stubesel xchamelal dengue, zika xchi’uk chikungunya

K’alal laj sbain yak’el tsobajel ta vo’lantik k’ak’al xchi’uk yaj Gabinete Legal y Ampliado, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas lajyal ti kolyal ti oy ep inversionetike, ti volol tsobol yajval ta stubesel chameletik jech k’ucha’al dengue, zika xchi’uk chikungunya te xa bik’tajem ti ta slumal Chiapas, ti k’usi no’oxe, te laj sk’anbe jnaklumetik ti ak’o mu syochbeik sk’obilal xchi’uk ak’o skolta sbaik ta jujun snailaik k’ucha’al mu xbolaj ti bik’tal usetike.

“Ta xkak’betik yipal spasel abtelal ta brigadaetik, yu’un mu ja’uk ta jak’tik k’u uk x-elan osil banamil, me nom me nopolik ti parajetik, ta jujun naetik ta xich’an jelovel ta smilbel xchanul ti usetik ta sventa dengue xchi’uk arboviro -

sisetik. Jech o xal un, telaj syalbe ya’ayj jnaklumetik ta Chiapas ti ak’o skolta sbaik ta stubesel ts’anbilal vo’etik ta snaik, ak’o mu epuk stsopan sk’a’epik, mu sjipik k’usitik bu stk’ x-ayin xpami ti vo’etike, yu’un ja’ jech te mu xbolaj ti bik’tal usetike”, xi lajyal.

Lajyal ti manchuk ep poxiletik yu’unik ti clínicaetik, hospitaletik xchi’uk centros

de salud, ta muk’tikil lumetik xchi’uk ta parajeetik xchi’uk me oy lek yabtejebik xchi’uk jpoxtavanejetik ta k’usitik chameletik yo’ jech staik ta ilel spoxtael k’usitik chameletik tsots sk’oplal xich’ k’elel chabiel bail, ja’ tsots sk’oplal ti li’ yorail vo’laltike yu’un ja’ te

ta xvolaj svokelik ti usetike. Yanuk ti secretario de Salud, José Manuel Cruz Castellanos, laj sk’an oyuk k’elel tuk’ulanel bail ti li’ ta yorail vo’olaltik yo’ jech mu xbolaj ti yusal chameletike jechik k’ucha’al dengue, zika xchi’uk chikungunya, xchi’uk jech k’ucha’al anó-

feles ti ja’ ta xak’ paludismo; lajyal ti butik lumetik toj ep ta staik jech chamele ja’ ti Tuxtla Gutiérrez xchi’uk Tapachula, jayo’ jech te ta xich’ik ak’bel sk’elel stuk’ulanelik, yu’un ti ta yorail akosto xchi’uk ta spetiempre oy yik’al jehc te xcha’bolaj xtok.

Spukel a’yej/Tuxtla Gutiérrez

“Ta sk’an bijbijutikuk ta jujun jnailtaltik. Oy ta 50 jteklumetik ti jech ta staik chamel ta dengue, jech o xal un, jech ta jtaktik batel yilubiltak ta Instituto de Diagnóstico y Referencia Epidemiológico xchi’uk jech ta xich’an k’elel batel ta jujun naetik”,

jech lajyal k’alal iyak’ ta na’el ti yich’anoj xa pasel fumigar ech’em ta 9 mil hectáreas, jelovenik xa ta ech’em ta 149 mil naetik, jelovenik xa ta sk’elel jutuk mu 3 mil movitrampas xchi’uk ti li’ k’aka’le likik ta abtel 600 brigadaetik ta slumal Tuxtla Gutiérrez.

Ti li’ tsobajele ja’ te ik’ot ta pasel ta Palacio de Gobierno, ti jtunel jvu’ele te laj stabe ta ojtikinel k’usitik abtelaletik pasanbil yu’un Secretaría de Igualdad de Género ta sventa yak’bel yich’elik ta muk’ antsetik xchi’uk tsebetik, jech k’ucha’al spasel Encuentro Deportivo por un Servicio Público Igualitario e Incluyente, yu’un xi jamal lajyal, ja’ jech te ta xlekub snitel yich’el sbaik lek ti jnaklumetik, yu’un ti tajimole ja’ jech te ta xlekub batel spasel lametel kuxlejalil, ich’el bail xchi’uk ko’olajelal.

RUTILIO ESCANDÓN LAJ SLIKES SPASEL 1ª

JORNADA NACIONAL DE SALUD PÚBLICA COMUNIDAD SANA, COMUNIDAD FUERTE”

Spukel a’yej/SCLC

K’alal laj slikes spasel Primera Jornada Nacional de Salud Pública 2023 “Comunidad Sana, Comunidad Fuerte”, ti ajvalil Rutilio Escandón Cadenas lajyal ti k’alal o no’ox ilik talel spasel yabtel ti li’ ajvalile jipbil ch’aybil ta o’otonal ti nail k’elel poxtaeletike, ti k’usi no’oxe, kolyal ti oy lek ta xich’an ak’bel stak’inalil xchi’uk ta jmoj spasoj sbaik ta abtel ti Gobierno Estatal xchi’uk Federal, ti Chiapas li’ ta orae oy xa lek yu’un ach’ubtasanbil nail k’elel poxtaeletik, s-ekipoaltak, poxiletik, xchi’uk k’usitik ta xtunan xchi’uk jech k’ucha’al yaj poxtavanejtak yo’ jech xlekub batel ti yak’bel spoxtael jnaklumetike.

“Xmuyubaj ko’ontik ta sk’elel ti jech lekuben ku’untik spasel ti yak’el k’elel poxtaele, xchi’uk mu bak’in jech xich’ ak’bel stak’inalil, xchi’uk ti li’e mu’yuk ta xpaj jech spasel, yantik to ta xkak’betik batel ep stak’inalil yo’ jech

xnopaj batel yak’bel sk’elel spoxtaelik ti jnaklumetike, yu’un ti li’e mu ja’uk jun manel ta tak’in, ja’ jun ich’el tsakel ta muk’ xchi’uk ja’ jech ta xk’ot ta pasel ku’untik ti yich’el stsakel ta muk’ tas tael spoxtaelik ta skotolik ti

jnaklumetike. Jech bijbijutik o batel ta yak’el spoxtael ti jnaklumetik yo’ jech lekuk tsots skuxlejalik yo’ jech jtatik batel ti lekilal ta jkuxlejaltike”, xi lajyal.

Ja’ te ik’ot ta pasel ta slumal Jobel, xchi’uk ja’ te laj slikesve

svantrail slok’esel brigadaetik ta jujun naetik ta sventa stubesel xchanul chameletik vok’emik ta usetik, ti jtunel jvu’el ta Chiapas, ja’ te lajyal ti Chiapase lek’ x-ech’ yu’un yak’el ti k’elel poxtaele, ti bu stael ta ilele ja’ ti mu’yuk xa

bu oy ta sba estaro ech’em ep ta xcham xlajik j-alajel antsetik xchi’uk jvok’el ololetikke, xchi’uk ti li’ ta orae oy xa ta ta jun estaro ti mu’yuk ep ta staik jech vokolal ta sjunul yosilal mejikoe; bik’tajem stubesel ti chameletik ta dengue, zika xchi’uk chikungunya, yu’un mu’yuk xa boch’o jech te chamen le’ no’ox talel ta 2021; tubesbil xchamelal tracoma ti le’ ta yan abile ja’ ta xich’ tubesel ti chamel ta paludismo.

Escandón Cadenas lajyal ti ja’ kolyal ti jech lek ta xich’ pasel abtelalil ti jech jamal ta xich’ ak’bel sna’ jnaklumetik k’usitik ta xich’an pasel xchi’uk ti ta xich’an tubesel ti jpas elek’etik ta abtelale, jayo’ jech ti stak’inal jlumaltike ja’ jech te lekik bu tunesanbil ta slekubtasel clínicaetik, centros de salud xchi’uk hospitaletik, jech k’ucha’al ta muk’tikil lumetik xchi’uk ta parajeetik, ja’ ta xich’an k’elel batel k’usitik tsotsik sk’ooplal jtunel yu’unik ti jnaklumetik ta slumal Chiapas, xchi’uk

jech k’ucha’al yantik ta xtoj batel k’u yepal ilil ta stojolik sector salud, ti ja’ jech ak’bil komel yu’nik ti boch’otik ijeloik ta spasel abtel le’ olon talele, jayo’ jech te ta xvu’ komel stojel skotol k’alal xlaj yorail yabtel ti li’ jtunel jvu’ele.

Ti secretario de Salud, José Manuel Cruz Castellanos, lajyal ti jornada de salud pública ja’ ta sk’an ta slekubtas yak’el k’elel poxtael xchi’uk stael ta ilel chameletik ta sventa crónico-degenerativos, ta stojolik ololetik, jch’ium kerem tsebetik, antsetik xchi’uk

mol me’eletik, xchi’uk jech k’u x-ealn staojik ak’bel junuk programa yo’ jech staik ak’bel ti lekil ich’el tsakel muk’ yo’ jech xich’ tael lekil tuk’ulanel ta Chiapas. Xchi’uk te lajyal k’u x-elan slekil skoltael sbaik ti 4 mil 800 brigadistaetik jech ta xjeloik ta jujun naetik ta yak’el k’usitik k’elel poxtaele.

Ti jefe de Distrito Salud

II San Cristóbal de Las Casas, Octavio Alberto Coutiño Niño, laj sta at ojtikinel k’u x-elan slekil yich’el batel k’elel poxtael ta jujun naetik, yu’un ja’ ta xich’ nopajesel batel sk’elel spoxtael ti jnaklumetike. Xchi’uk lajyal ti ta skoj ti komon pasbil abtelalile jech te ivu’ stubesel ti chamel ta tracoma, xchi’k ti li’ ta orae k’ajlomal

tabil ta ilel oy jun jchamel ta paludismo, pe ti k’usi ta xich’ k’anele ja’ ti stubesele, yo’ jech xich’ lok’esbel svunal ti lek skuxlejalik ti jnaklumetik ta Chiapas xchi’uk jech xich’ chanbel batel spasel yabtel ti stak’ stubesel ti chameletike.

Rutilio Escandón lajyalanbe xmuyabajuk yo’onik ti sba generación jlok’eletik ta Licenciatura sventa PC xchi’uk Piloto Aviador ta Enaproc

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas i-ay ta spasel sk’inal slok’elik ta chanvun sba generación sventa Licenciatura yu’un Protección Civil xchi’uk Piloto Aviador ta Escuela Nacional de Protección Civil Campus Chiapas (Enaproc), ja’ te lajyalanbe ti ak’o xmuyubajuk yo’onik ti jehc kuch xchanel svunike, xchi’uk ja’ te lajyal ti li’e ja’ jech te ivu’ ta pasel ti k’usi svaychinojik spasele xchi’uk ti jech lajyak’beik yipal xchanele.

“ti yaechiletik ja’ jech ta xk’ot ta pasel me yu’un ta xich’ ak’el ta o’ontonalil xchi’uk xich’ ak’bel yipal spasele, ti li’ ta ora oy xa axik’ike, mu xa pajes abaik ta vilel, yu’un ja’ jech lekilal ta xak’ ti xchanel vune, xik’il ta ich’el bail ta muk’ ta jujun tal xchi’uk jech stael batel ti lekilal ta kuxlejale. Jna’oj ti buuk xabatike ja’ te ta xatoybeik batel sbi Chiapas yu’un lek chanil svunal ikuch avu’unik, yu’un ja’ te spatubil o’ontonalil yi jech mu k’usi ta spas avu’unik ti avaj pasajeroike”, jech lajyalanbe ti jlok’eletik ta chanvune.

Te ta Hangar yu’un Dirección de Rescate Aéreo yu’un Secretaría de Protección Civil, ti jtunel jvu’el lajyal ti oy xa talel sja-

bilal ti stael sk’ulejal xchi’uk stael slekilal Chiapas, ja’ te staoj talel ta sventa aviación ja’ ti muk’ yosil sbanamilale, jayo’ jech ti te ilik talel snopel ta 2019 ti jech oyuk jun nail chanobvun bu stak’ xich’ik bijubtasel vinik antsetik ta sventa piloto aviadoretik.

Lajyal ti lajyich’ pasel tsots sventa xich’an manel xulem tak’inetik yo’ jech ja’ te xchanik stijel ti jchanvunetike, yu’un k’alal laj stak yabtel ti ajvalile k’ajlomal oy to’ox 14 ti mu’yuk xa lekike, lajyich’an meltsanel vaxakib xchi’uk laj yich’an manel yantik: “Ta jtojbe ta vokolal pilotoetik xchi’uk ingenieroetik ti jech lajyak’ ta yo’onik yabtelanele, yu’un ti li’ ta orae ja’ xa te ta xich’an tunsel ta yak’el k’elel poxtael, k’elel chabiel xcih’uk ta sventa sk’elel stuk’ulanel jnaklumetik ta Chiapas, xchi’uk ep xa te kolemik ku’untik jchameletike”.

Yanuk ti secretario sventa Protección Civil, Luis Manuel García Moreno, lajyal ti li’e sba to jech ik’ot ta pasel ta sventa aviación ta Chiapas, ja’ kolyal ti jech laj slikes spasel ajvalil xchi’uk ti jech ikoltavan talel peserente Andrés Manuel López Obrador, ti jech lajyak’ talel Becas Benito Juárez yo’ jech ivu’ yu’unik ti li’ primera

generación xchi’uk ja’ jech te ta xich’ ak’el ta ilel batel ti oy xa lek vinik antsetik ti xchanojbeik lek svunal abtelal ta sventa transporte aéreo regional, nacional xchi’uk internacional.

Lajyal ti jlok’eletik ikuch yu’unik spasel xchanel ti k’usitik tabil ta ilel xchanel

xchi’uk te laj xchanik stijel batel k’alal to ta Querétaro, San Luis Potosí, Sinaloa, Tamaulipas, Veracruz xchi’uk Chiapas; xchi’uk lajyal ti li’ ta orae, yo xa xchanibal generación ti yokelik ta chanvune, ja’ jech te ta xich’ik koltael yu’un ti jtunel jvu’eletike.

K’alal jech lajyalbe smuyubajel yo’onik ti sba generacione, ti director yu’un Escuela Nacional de Protección Civil, Campus Chiapas, Juan Antonio Vargas Reyes, lajyal ti jlok’eletik oy xa lek títuloik xchi’uk cédula profesional, diploma xchi’uk certificado de competencia laboral yu’unik, registro sventa yilubil ti chanvil lek yu’unik yabtelanel sventa protección civil xchi’uk constanciaetik sventa cursos de capacitación, yu’un ja’ jech ta anil ta staik batel ti yabtelike.

leki ich’el bail: Rutilio Escandón Cadenas

Ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas, xchi’uk subsecretario de Desarrollo Urbano y Vivienda de la Secretaría de Desarrollo Agrario, Territorial y Urbano (Sedatu), Daniel Fajardo Ortiz, laj stsaj stunesel snail Centro de Desarrollo de Capacidades Creativas El Rastro, ta slumal Jobel, ja’ te lajyal ti kolyal ti jech ta xkoltavan talel Federación ti jech ta xak’be talel proyecto ta stojolik artistaetik, artesanaetik, cocineras tradicionales, xchi’uk k’usitik yantik ta sventa slekubtasel spasel yabtelik xchi’uk jech xlekub yich’el sbaik t ata volel tsobel ti jnaklumetik ta sbats’i lumalike.

K’alal lajyal ti manchuk me ti jnaklumetik ta slumal Chiapas, stak’ ta stunesik ti li’ nail talel kuxlejalile, ti mu’yuk boch’o ta xich’ bajele, ti jtunel jvu’ele laj sta ta ojtikinel slekil slieksel sva’anel ti Comité Ciudadano yo’ jech ta lekuk xich’an tunesel ti nail abtelaletike, xchi’uk jech k’uch’aal sk’elel stuk’ulanel xchi’uk me yu’un jech ta xich’ k’anele stak’ xich’ k’anb jtunel j-abteletik ta kavilto yo’ jech sk’el stuk’ulanike, yu’un ti li’ ta xich’ ak’el ta k’abale ja’ jech te ta xu’uninik komel t jnaklumetik ta slumal Jobele.

Escandón Cadenas lajyal ti k’u x-elanik ta xak’an talel obraetik ti peserente Andrés Manuel López Obrador, jechik k’ucha’al Tren Maya, ti Transístmico, ti xcha’meltsanel ferroviaria ta Línea

K, xchi’uk jech k’ucha’l ti spasel hangar de carga ta Aeropuerto Internacional Ángel Albino Corzo, xchi’uk

jech x-lean slikesel stunesel aerolíneas Chiapas

Despega de Corazón xchi’uk Mexicana de Aviación, yu’un ja’ jech te ta xlekub talel yu’un stael lekila k’ulejalil xchi’uk ta sventa turismo, jayo’ jech tsots sk’oplal ti jech xich’an pasel batel yo’ jech xlekub ti slumal Chiapas.

K’alal lajyal ti k’u x-elan ta spas yabtel ti li’ ajvalile, ta Chiapas ak’bil xa stsak’inal ech’em ta 950 millones de pesos sventa obrae de desa-

rrollo urbano, ti subsecretario de Desarrollo Urbano y Vivienda ta Sedatu, Daniel Fajardo Ortiz, laj stabe ta ojtikinel spasel yabtel ajvalil Rutilio Escandón ti ja’ ta xchanbe batel slekil spasel yabtel peserente López Obrador ti jech lek k’elbil tuk’ulanbil ti tak’inetike xchi’uk ti jech yak’oj ta yo’onik slekubtasanel ti yavil kuxub o’ontonaliletike ta slekilalik ti jnaklumetike.

Lajyal ti li’ slekubtasel yavil kuxub o’ontonalile, ti ja’ to’ox te xkom yavil milub vakaxetik, ja’ ta skoj ti mu’yuk xich’ k’elel tuk’ulanel, jayo’ jech te laj yich’ cha’meltsanel k’u o no’ox x-elan pasbil yo’ jech ja’ te xich’an ak’el k’usitik xchanel abtelaletik ta slekilal skuxlejalik ti jnaklumetike.

Ja’ jech te ilo’ilaj ek xtok

ti jbolojale, Tex López, ja’ te lajyal k’u x-elan slekil ti jech ayem ta yantik lumetik ta yak’el yabtel ti stuke, ti bijil abtelaletik xchi’uk talel kuxlejal yu’un Chiapas lek k’upinbil ti ta yantik lumetike xchi’uk ja’ jech te ta xpich’ batel yo’onik yu’unik ta sventa sbijilik ti jch’ium kerem tsebetike. “Ja’ te ta xchanubtasik batel epal artistaetik, ja’ jech te ta xak’be skuxlejal slumal jobel xchi’uk yantik jteklumetik ta spat xokone. Ta sk’an ta jtoybetik slumal Chiapas, oy ep k’usi stak’ ak’el ta ilel ti ta yantik lumetike”.

SPUKEL A’YEJ/SCLC

Xchi’uk AMLO ta jlekubtasantik yavil kuxub jol o’ontonaletik ta slekilal talel kuxlejalil xchi’uk

HIAPAS C

LA YALBEYIK WOKOLYUN TE ABOGADOS CHIAPANEKOETIK TE YAKAL SLEKUBTESBELIK TA XCHAJPANEL TE K´OPETIK

Te wolawaletik yun Barras, Kolejios sok Asosiasionetik ta Chiapas, la ya´beyik sjunil srekonosimiento te majistrado Guillermo Ramos Pérez ta skaj te lek a´tejem ta judisial sok te lek yakal ta a´tel ta snaul chajpanel k´op.

COMUNICADO/TUXTLAGUTIÉRREZ

Te Poder Judisial yun te Slumal Chiapas, te swoloj te majistrado yun te Tribunal Superior yun Justisia sok yun te Konsejo yun Judikatura, Guillermo Ramos Pérez, la yik´ ta tsoblej te wolawaletik yun te Federasión, Barraetik, Kolejioetik, Asosiasionetik yun abogadaetik sok abogadoetik, te talemik ta munisipioetik yun te jlumaltik Chiapa.

Te tsoblej la yich´ pasel-ito ja´ ta swenta spakel yo´tan sok ya´beyel srekonosimiento te wolawal majistrado, ta skaj te lek a´tejem ta judisial sok te lek yakal ta a´tel ta snaul chajpanel k´op ta Chiapas, ta jun tsoblej te la yich´ pasel ta Sala yun Wolawaletik (Presidenteetik), te banti la stsob sbaik wolawaletik sok te mach´atik ayik ta agrupasionetik.

Jichyunabi, te wolawal Ramos Pérez, joinbilyun te konsejero yun te Judikatura, Zelmira Perla yun Rocío

Gutiérrez Beltrán sok Omar

Presidente del Consejo Editorial:

Lic. Jesus López Hernández

Director General:

Lic. Zulma Sánchez Macías

Director Editorial:

L.C.C. César Augusto de Coss Arguello

Heleria Reyes, la spakbey yo´tan ta tulutul te mach´atik a k´otik ta lok´el li´ ta tulan tsoblej, sok la yalbey wokolyun ta spisil te k´axem ta cha´ mil 600 ta tul mach´atik ya x-a´tejik li´ ta Poder Judisial, melel te manchuk ya xkoltaywanik ta spasel te a´telil, ma xu´ ta chajpanel te k´opetik jichuke.

“Tulan sk´olalkun te sjunil rekonosimiento la ya´bonik te k´aal-ito, ja´ jun ekonosimiento ta swenta te Poder Judisial yun Jlumaltik, ta swenta spisil te mach´atik ya x-a´tejotik li´ ta snaul chajpanel k´op, sok te jun la yak´ te k´aal-ito te Federasión yun Asosiasiones Sibiletik yun Abogadoetik ta Chiapas, ja´ tey chikan ta ilel te yakal ta lekubel a wunik te xchajpanel k´opetik, te spasel justisia, ta swenta skoltayel ta spisil te jlumaltik chiapaneka, te lekil jlumaltik”, xi la yal te Ramos Pérez.

Jichek te wolawal yun te Federasión yun Asosiasiones Sibiletik yun Abogadoetik ta Chiapas, Antún Flores

Gerente Administrativo:

Ing. Thania Mercedes Rodríguez Mijangos

Gerente de Circulación

L.C.C. Minerva García Ruiz

Flores, la yalbey wokolyun te k´otik ta lok´el te abogadaetik sok abogadoetik, te la yak´ik ta ilel te yipik sok te

Traductor Tsotsil variante Chenalhó Toribio Arias Vásquez

Traductor Tseltal variante San Juan Cancuc Benjamín Rey Gómez

junax ayiksok te Federasión, te junax la xchapik te yak´el te rekonosimiento tulan sk´olal-ito.

Diseño Editorial:

“Te sjunil rekonosimiento la ka´beytik orita te majistrado Guillermo Ramos Pérez, ja´ ta swenta te ja´ tul winik te joyob lek yakal ta a´tel, te ay xk´uxul yo´tan sok te k´un yo´tan ta skoltayel te jlumaltik”, xi la yal te Flores Flores.

L.I.A. Jaime Ginés Soriano

L.D.G. Wendy García Martínez

te Rutilio Escandón sok AMLO

xk´otok yilik te binta ut´il ay te sbabial Tramo yun te Tren Maya

COMUNICADO/TUXTLA GUTIÉRREZ

Te k´alal xk´otok sjoin te muk´ul ajwalil yun te Repúblika, Andrés Mayel López Obrador, ta swenta yilel binta ut´il ay te a´teliletik yun te Tren Maya, Sbabial Trammo, te ya xbajt ta slumal Palenke, Chiapas, k´alal ta Eskársega, Kampeche, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la xcha´ yalbey wokolyun te muk´ul ajwalil te yakal skoltaybel te slumal Sur Sureste, ta swenta slekubtesel

te mach´atik li´ kuxinemik.

K´alaltel ta slumal Palenke, te Escandón Cadenas la yal te yakal ta koltaywanej te Ajwalil yun Chiapas ta swenta spasel te polítikaetik sok te proyektoetik yakal xchajpanbel te Muk´ul Ajwalil yun Méjiko, pa´ ke jich ya xlekubel te Chiapas sok te yantik lumetik ay ta Sur Sureste, jich te bit´il yakal spasbel te muk´ul a´telil-ito, manchuk tame matobay pasbil sk´inul, yakal yak´belix lekilal ta salud, ta nopjunil, naetik sok

yakal ya´bel ya´tel te jlumaltik. “Maba a ch´ayat, sok ya jk´oestik ta pasel te a´telil, muk´ul ajwalil, melel te nailaltel ma´yuk mach´a la yil sok skoltay te rejión-ito, te maba ja´max te ay sk´ulejal ta lum k´inal sok ta kultura, soknix lon x-a´tej te yajwalul, sok ma spasik lotil, te spisil k´aal yakalik ta a´tel ta swenta slekubtesel te jlumaltik; teyuk-a te ya jcha´ kak´xan jk´opyun te jpastikbel te bitik a´telil pasel ya sk´an, pa´ ke jich ya xu´ ta pasel te Tren Maya

sok spisil te proyektoetik yun te rejión-ito”, xi la yal. Jichyunabi, te ajwalil yun te jlumaltik la yal te maba ja´nax te ya yich´xan abeyel stak´inal ta slekubtesel te seguridad sok snojptesel te kananetik, pa´ ke jich lek ya yich´ kanantayel te Chiapas, soknix ya yich´ lekubtesel te beetik sok te karreteraetik, ya yich´ nojptesel te mach´atik ya x-a´tejik ta turismo, sok yakal ta lekubtesel te interkonexión aeroportuaria. Jichyunabi, la xcholbey

sk´olal te, ta yuil disiembre ya yich´ pasbeyel sk´inul te snaul ijkatsil yun te Aeropuerto Internasional “Ánjel Albino Korso” yun Tuxtla Gutiérres, te junax ya ya´bey stsak sbaj te slumal Sentroamérika sok Sudamérika; sok kaix ta a´tel te te yach´il rutaetik aéreas yun te Tuxtla Gutiérres te ya xbajt ta slumal Mejikali, Alan Kalifornia, sok León, Guanajuato. Soknix ya xkaix ta a´tel te aerolínea rejional sbiil Chiapas Despega.

Te k´alal la yich´ pasel te a´teliletik-ito, la yich´ ak´el ta na´el te bay k´alal ju´emix ta pasel te Sbabial Tramo Palenke-Eskársega, te slekubtesel te sonas arkeolójikaetik, te yach´ubtesel te Aeropuerto sok te spasel te Hotel Tren Maya, soknix te puenteetik, sbeib ja´etik, sbeib jlumaltik, karroetik sok chambalametik, sokxan yantik a´teliletik.

DAVID MARTÍNEZ/TUXTLA GUTIÉRREZ

K´alal ta slumal García, Yach´il León, te mamal sk´olal ya x-och ta Wolawal yun te Skoltayel te Xchanebal Transformasión, Adán Augusto López Hernández, la yal te maba ya xtup´ te smajtan tak´inik te me´elmamaletik, sok ja´ jun koltayel te joyob ya yich´bel ak´el, sok la yal te ya yich´ moesel ta yuil enero yun 2024 te jayeb ya yich´ ak´el. Te exsekretario yun Gobernasión, la yal te ju´yun te muk´ul ajwalil Andrés

Mayel López Obrador ta 2018 ta skaj te bayel a koltayotyun te me´elmamaletik, melel te skontratak polítiko te Xchanebal Transformasión yakal yalbelik te ya xtup´ te koltayel-ito.

Te k´alal la stsob sbajsok kol cha´ mil ta tul jlumaltik, te banti ay mach´a ay ta xila yun ruedaetik, te mamal morenista la yal te, ta sk´aalel sbabail julio, ta Sókalo, te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador, la yal: “chikan mach´auk ya xtal, maba ya xtup´ te smajtan tak´in me´elmamaletik, melel chapal sk´olal te sjunil sme´ smantalil”.

Te k´alal la yich´ pasel te “Tsoblej yun Yak´el ta Na´el K´opetik”, te mamal k´axemix ta wolawal yun Segob, k´ot ta lok´el te k´alal yakal yich´bel ka´jintayel, milel ta tul mach´atik la xtuchilaybeyik sbanderail Méjiko sok Morena, sok junetik te banti ts´ibabil skoltayel. Soknix beensok te jlumaltik, te la spakbey yo´tan ta sk´an sok la slok´es slok´ombajsok te jlumaltik.

“Ya a naik te binta ya xtal, ja´nax jich ya kal jilel, yakal ta beel ik´ yun te sur, li´ ta García sok ta spamal Méjiko. Bujts´an te ik´ yun sur, ja´naxyunts´in, ya sk´an junax ya xbensok te slumal norte, melel junax ay te Méjiko”, xi la yal.

La yak´ ta na´el te ya yich´ moesel joeb xcha´ winik por ciento ta yuil enero te koltayel, ya k´ax ta chan mil 800 k´alal ta wak mil pesos. “Jich te bit´il ya kaltik ta slumal Tabasko, te bit´il ya yal te muk´ul ajwalil, ilawilik pa´ ke ya a nopik”, xi la yal.

Te skontratak ta polítika, la yalbey: “Ja´nax te jich ya yalik sok k´ux ya ya´ayik” melel ya yich´xanbel pasel te Xchanebal Transformasión yun te xkuxinel Méjiko.

DAVID MARTÍNEZ/CDMX

Te k´alal a k´opoj ta sab lunes, te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador la yal te ya xch´uun ta pasel te binta la yalik te a´teltuunel elektoraletik, pa´ ke ma xk´opoj ta swenta te mach´atik ya sk´an x-ochik ta muk´ul ajwalil sok te proseso yun 2024, ja´naxyunts´in, jamal la yal jilel te matobay ak´bil te sjunil yun te Instituto Nasional Elektoral (INE).

Manchuk tame matobay ak´bi te sjunil, “ya kich´tik ta muk´, ya jch´uuntik spasel te k´op, ja´naxyunts´in, k´ayemik ta spasel chopolil te jkontratik. Ya sk´anik te chukulokotik sok te manchuk ya xk´opojotik, ya sk´an smakbotik kejtik, ja´nax ya sk´an xk´opojik ta stukelik, ta spasel lotil sok sleel k´op, ta radio, te telebisión sok ta periódikoetik, jich te bit´il k´ayemik ta spasel, te bit´il la spasbotik ta jun siglo ta jlumaltik Méjiko. Jichyunabi, maba lek”.

Ta swenta sutel te skeja te me´el Gálvez, te yakala stuuntesbel “spsisil te aparato yun Estado” te muk´ul ajwalil ta swenta sleel, sok te la yal te ya sk´an bats´il keja ta stool a´teltuuneletik – ta skaj te la yich´ pukel cheb kontratoetik yun te s-empresa k´alal ta 2015

k´alal ta orita, te banti ay stao k´axem ta mil 400 millones ta pesos tak´in –, te muk´ul ajwalil la yal te ma yejtal ya yich´ tuuntesel spisil te aparato yun Estado ta swenta yak´el ta ilel te junetik-tio.

“Jamal chikan ta ilel. Jo´on ya kak´ ta ilel melel te medioetik yun spukel k´op ma xyak´ik ta ilel, ya spasik lotil, sok ja´ ya skoltayik te chopoletik ta poder, ja´ ya skoltayik te konserbadoretik, ja´ jich bit´il medioetik yun sleel k´op ta jlumaltik, cha´ox chajpnax te mach´atik lek ya x-a´tejik. ¿Binta ya spasik? Ya xch´uunik te binta ya yich´ik albeyel spasel sok ma xyalik te smelelil, jich bit´il te ma´yukbay yakal yalbelik sk´olal te García Luna, te la spas muk´ul chopolil, melel te sekretario yun Seguridad Públika te k´alal a k´ax ta ajwalil te Calderón, te swa´el k´ab, ay ta chukel ta slumal Estados Unidos ta swenta te la skoltay te bandaetik yun narkotráfiko, sok ay chikan pruebaetik te k´atp´oj ta narko-Estado te Méjiko, y ma´yukbay yakal ta alel sk´olal melel kol spisiluk tey tik´ilik-a, jich bit´il jun chopol asosiasión, jun red te xchapoj sk´opik”.

Te López Obrador la yal te bistuk te ya yich´ k´ambeyel te lekuk ya xtajin, melel te medioetik yun puk k´op joyob yakal slejbelik k´op ta swenta yuts´inel te ajwalilyun. “¿Yotobal a naik te bit´il la sk´anulay keja te me´el Xochitl? Y orita te la kak´tik ta na´el te ay cheb s-empresa sok te lon lek yakal yich´bel yip, melel k´ot ta k´ulejyun te xchonel gelatina, sok la kak´tik ta na´el te ay la spas kontratosok te ajwalil ta baluneb ja´wil, te banti ay la staj mil 400 millones ta pesos tak´in, ja´ jun k´ulej empresa, y yakal yalbelik te maba lek ya xtajinotik. Matobay ak´bilotik te jjunil, yato stak´ kalbey sk´olal, tame la kich´tik abayel te sjunil ma stak´ kalbeytikix sk´olal, ja´naxyunts´in, ayto jun cheb ora kuntik.

Jichyunabi, te López Obrador la xcha´ yak´ ta ilel te kontratoetik yun te cheb empresaetik yun te me´el Gálvez ta 2015 k´alal ta orita, te banti la yak´ ta na´el te sjunil kontratoetik yun te Sekretaría yub Defensa Nasional, sok te Instituto Nasional yun Transparensia, Akseso ta Informasión sok Proteksión yun Datos Personaletik sok te Instituto Nasional ta swenta Ebaluasión yun te Nopjun; soknix desarrolladores pribadoetik, te ayik ta alkaldía Mikel Hidalgo, te banti a k´ax ta delegada te me´el ta senadora orita. Teyuk-a te la yal te sk´olal ja´ jun korrupsión.

Te AMLO la yal te maba lek te binta la xchap te INE

te Adán Augusto la yal te ma xtup´ te smajtan tak´inik te me´elmamaletik

te Rutilio Escandón la sjach ta tojel te tak´inetik yun Bienestar

COMUNICADO/CHIAPA DE CORZO

Ta slumal Chiapa yun Korso, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la sjach ta yak´el te stak´inal Programaetik Tak´in ta swenta te Bienestar yun te Me´elmamaletik sok te Tak´in ta swenta Bienestar yun te Mach´atik Mel Ayik ta Diskapasidad, te stak´inal yuil julio-agosto, ta swenta slekubtesel te jlumaltik sok pajal yich´el ta wenta te jlumaltik, yejtal te k´alal a jajchtel te Xchanebal Transformasión, te ajwalil yakal ta a´tel ta swenta skoltayel te mach´atik wokol ayik.

Jichyunabi, te ajwalil chiapaneko la spak´ sk´abyun te, ja´ wokolayalyun te yakal ta ak´el ta pajal te koltayel, k´uniltik yakal ta lekubel te xkuxinel te jlumaltik. Soknix la yal te, ja´ tey chikan ta ilel te yak´oj

sk´op te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador, te ya yich´ ich´beyelbel lekilal sok koltayel te mach´atik wokol ayik, te ya yich´ pukel ta pajal te stak´inal jlumaltik, lek yakal ta k´oesel ta pasel, ma´yuk stsael te mach´atik yakal ta koltayel.

“Te nailal ajwaliletik la yalik te ma stak´ skoltayik te jlumaltik, ta skaj te ma xlok´-a te tak´in; te orita ayix tul lekil muk´ul ajwalil yun te Repúblika, ay xk´uxul yo´tan sok lek yakal spukbel te tak´in pa´ ke ja´ ya staik te koltayel te mach´atik wokol ayik; teyuk-a te tulan sk´olal te koltayel-ito ta stoolik te me´elmamaletik, melel ja´ bayel spasojik tulan sok yak´oj sp´ijilik ta swenta slekubtesel te Méjiko sok te Chiapas”, xi la yal.

Te k´alal la yal te maba ja´ sbiil o slok´omba polítiko te Xchanebal

Transformasión, ja´ jun a´telil te yakal sk´oesbel ta pasel te bitik ya sk´anik te jlumaltik, te Escandón Cadenas la xcha´ yak´ sk´opyun te ya x-a´tejxanbel sok ya slekubtesxanbel te xkuxinel te jlumaltik. “Max a mel a wo´tanik, ya sk´oestik ta pasel, melel te ajwalil-ito pajal

yakal yich´bel ta wenta te jlumaltik, ma spas lotil, ma x-elk´aj sok ya yich´ ta muk´ te slumal Méjiko sok te Chiapas”.

Jichek te delegado federal yun te Programaetik ta swenta te Bienestar ta Chiapas, José Antún Aguilar Castillejos, la xcholbey sk´olal te

k´axem ta 412 mil ta tul te me´elmamaletik sok k´axem ta 82 mil ta tul te mach´atik ayik ta diskapasidad te yakal stajbelik te tak´in, te ja´ jun koltayel ta swenta te yakal spasbelik tulan ta slekubtesel te sme´ statik sok ja´ ta swenta slekubtesel te slumal Chiapas.

Soknix la yak´ ta na´el te ja´ bayel yakal stajbel koltayel yun programas sosialetik te slumal Chiapas, te yakal yak´bel te Ajwalil Federal, melel ay k´axem ta laju -

neb xcha´ winik millones ta pesos yakal ta tuuntesel ta swenta skoltayel kol cha´ mil millones ta tul chiapanekaetik sok chiapanekoetik, soknix la yalbey wokolyun te ajwalil Rutilio

Escandón te yakal ta koltaywanej pa´ ke pajal ya staik koltayel te jlumaltik. Ta representasión yun te mach´atik la yich´ik koltayel, te Osay Sánchez Castillo la yalbey wokolyun te

a´teltuuneletik te la yak´ik te Programaetik ta swenta te Bienestar, te ya skoltay te alnich´anetik, ch´ieletik, me´iletik te stukel ayik, te me´elmamaletik sok te mach´atik ayik ta

diskapasidad, melel ja´ tey chikan ta ilel te Xchanebal Transformasión yakal ta pasel te Chiapas, te yakal slekubtesbel xkuxinel te mach´atik wokol ayik, xi la yal.

TE ZUARTH KAJ SMIL TE PRI-CHIAPAS TE

K´ALAL A LOK´BEL TE DIPUTADA INTZÍN

Te organismo polítiko ma´yukix sbankada ta Xwaxekebal Xchan Winik lejislatura te k´alal a lok´bel te Leticia Méndez

MANUEL MONROY/TUXTLA GUTIÉRREZ

Jich te bit´il a lok´ ta spartido PRI te diputada jajchemtel ta bats´il lum, Leticia Méndez Intzín, ta skaj te chopolil yakal spasbel te wolawalyun, Rubén Zuarth

Esquinca, kaj ta k´unil lajel te spartido, melel ma´yukix sbankada ta Xwaxekebal

Xchan Winik legislatura yun Chiapas te instituto, te ja´xanix tul representante ay yun, te wolawal yun te partido.

Te konsejero Polítiko, Alfredo Araújo, la yal te jich te bit´il lok´bel te legisladora, ja´ tey chikan ta ilel te lon chopol yakalik ta a´tel te Zuarth

Esquinca ta Chiapas, sok te Alejandro “Alito”

Moreno ta spamal Méjiko. “Ma´yukbay jich pastajem ta nailaltel te ay bayel ya xlok´ikbeel, yejtal te k´alal ayix kol jo´ winik ya´wilal te PRI, ja´ sbabial a te jich yakal ta pasel”, xi la yal. Te k´alal la xcholbey

sk´olal te jich te bit´il la yich´ pasel-ito, yakal yich´bel yip te xchopolil ta yutil te Rebolusionario Institusional, te yan wolawal yun te PRI ta Tuxtla Gutiérres, la yal te mel o´tantik sbaj te bayel mach´atik a lok´ikbel ta partido, ta skaj sok ta smul te chopol wolawaletik.

La yal te ma´yuk xk´exlalik te wolawaletik yun te partido la yich´ix alel sbiilik, ma´yuk swentail ya ya´ayik sok maba sk´anojik te PRI. “Ma´yuk swentail yunik te partido, melel ya snaik te la lok´ix ta sk´abik, teyuk-a te ja´ yakal slejbelik binta ya stak´ stajxan ya´telik te li´ ta ja´wil”.

La yal te mel o´tantik sbaj

te ayto mach´a ya skoltay te Rubén Zuarth te k´alal la yich´ na´el stool te chopoliletik spasoj ta stool te PRI ta Chiapas. “Mel o´tantik sbaj te chopol polítikoetik te ya skoltayik te wolawal-ito, te chikan sk´olal te ma´yuk slekil snojpilyun, ja´nax yakal slejbel te slekilal ta stukel”. Jichyunabi, te Araújo la yal te jich te bit´il la yich´ ilel te stalel te Zuarth Esquinca, la yich´ tael ta ilel te chopol polítika ya spas. “Mel o´tantik sbaj ta ilel te ayto mach´atik ya skoltay, te yakal xch´uunbelik te ya skuyik ta ya stak´ x-och ta plurinominal” sok la yal. “Ya sk´an xchajpan sbaik te mach´atik yato skoltay, melel ja´nix jich ya yich´ik lo´loyel”, xi la yal.

ALBERTO MONTOYA/JIQUIPILAS

Ta swenta spasel te a´teliletik chapal sk´olal, te Carlos Molina yakal sju´tesbel ta xchajpanel te Komitéetik yun Skoltayel te Xchanebal Transformasión ta Chiapas, te ka´al-ito la stsakbey sprotesta te mach´atik a ochik ta komité ta slumal Jikipilas.

Te k´alal la stsob sbaik sok la spasik k´in, te wolawal yun te Komité Ejekutibo

Estatal yun Morena, te joinbilyun te mach´atiknix ayik ta komité, la yich´ ik´el ta tsoblejyun te jlumaltik, te mach´atik ayik sok te mach´atik ya skoltay te partido, te ya sna´ik te ja´ lek te ya yich´ ts´akelbel te proyekto ta Chiapas, sok jich ya xu´ ta lekubtesel te jlumaltik.

Te k´alal a k´opoj te Molina, la yal wokolyun te la yich´ ik´el ta tsoblej, soknix la yalbey wokolyun te slumal Jukipilas te lek yakalik ta a´tel, te yak´oj sk´opik yun te proyekto yun jlumaltik-ito, te swoloj te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador, sok te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas ta jlumaltik.

Jichyunabi, te wolawal estatal la stsakbey sprotesta te mach´atik ayik ta komitéetik, te mach´atik la

yalbey te ya sk´an junax ya yak´ sbaik, ya´beyik yipal te a´telil ta swenta slekubtesel snojpilyunik te jlumaltik, soknix ta yak´el ta na´el te bitik ju´emix ta

pasel ta slumal Chiapas sok ta spamal Méjiko.

“Chapalotikix ta spaselxanbel te a´teliletik, maba ya sujtotik ta jpatik, te binta chapal sk´olal

kuntik ja´ te ya yich´xanbel pasel te a´teliletik, te jo´otik ta kakantik ya jpastik te polítika, ja´ jich ya xbenotikbeel, melel jlumaltik jbajtik sok ya jk´antik te pajal ya xlekubel te jlumaltik, maba cha´oxtulnax”, xi la yal.

Te Carlos Molina soknix la yalbey wokolyun te yakalik ta koltaywanej te konsejeraetik sok te konsejeroetik ta munisipioetik, te yakal ta joinelyun soknix yak´oj sk´opikyun te slekubtesel te Méjiko, ta swenta jun lekil ajwalil.

Yakalto ta chajpanel te Komitéetik yun Skoltayel te XchanebalT; la yich´ix pasel te slumal Jikipilas

te Zoé Robledo la yijkitayix te yantik mach´atik ya sk´an x-ochik ta ajwalil; jelawix k´axel tab puntoetik

Te enkuesta GI 360 yun te Grupo Impakto, soknix la yak´ ta na´el te ja´ ay ta sbabial lugar te MORENA, ay skoltayel 47% te partido

Te Zoé Robledo chikan sk´olalyun te ya´tel, te xkuxinel ta Chiapas sok te junax yo´tansok te muk´ul ajwalil

EL INFORMANTE/TUXTLA GUTIÉRREZ

Te Zoé Robledo stsalojix k´axel tab puntoetik te mach´atik yakal stsalbel sbajsok, te senador Oscar Eduardo Ramírez Aguilar. Jich la yak´ ta na´el te enkues-

ta GI 360 yun te yuil julio, te jayeb jelawenix k´axel te wolawal yun te IMSS, staoix k´oel cha´ kojt ajtal. Te enkuesta GI 360 ja´ ta swenta yilel te mach´atik sy skoltayel sok mach´a ya spasik votaryun te jlumaltik, te la yich´ kolta -

yelyun te Grupo Impakto, empresa yun inbestigasión, estratejia sok komunikasión te spukbelto te resultadoetik ta sitio web www.gii.com.mx.

Te k´alal la yich´ p´isel-ito, la yich´ tael ta ilel te ja´ ay ta sbabial lugar te Mobimiento yun Rejenerasión Nasional, te ay skoltayel 47%; te PAN ay skoltayel chaneb %; te PRI ay skoltayel oxeb %; te MC sok te PT ay skoltayel jun %. Te PVEM sok te PRD ma´yukbay la staik koltayel.

Te k´alal la yich´ jojk´oyel, ¿mach´a ya a pas votar ta swenta te ajwalil yun jlumaltik ta 2024?, ja´ te xchebal jojk´oyel la yich´ pasel: te banti la staj koltayel lajuneb

Chiapas: Dr. Pepe Cruz

Ta swenta yilel tame lek ay te ja´etik pa´ ke ya stak´ yich´ tuuntesel ta nuxel o tame ma xyak´ chamel

Te Puerto Arista sok Yej Ch´ulch´an ta Tonalá, soknix te Playa Linda sok Eskolleraetik ta Tapachula

COMUNICADO/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ta skaj te nopol ya xkaix te kux o´tanil yun ja´wil, te Direksión yun Proteksión kontra Riesgos Sanitarioetik, te junax yakal ta a´telsok te Laboratorio Estatal yun

Salud Públika, yakal yilbel binta ut´il ay te ya´lel mar ta swenta yilel tame lek ay te playaetik ta jlumaltik, pa´ ke ya stak´ yich´ tuuntesel ta nuxel o tame ma xyak´ chamel, jich la yak´ ta na´el te wolawal yun Salud ta Chiapas, doktor Pepe Cruz.

Jichyunabi, la yal te, ta swenta yorail kux o´tanil, ya yich´ ilel ta jujuntik semana te binta ut´il ay te ja´etik, te binta ut´il ay te ya´lel playaetik yun Puerto Arista sok Yej Ch´ulch´an ta slumal Tonalá, soknix te Playa Linda sok Eskolleras ta slumal Tapachula.

La yal te, ta swenta te bayel ya xtalik ilawetik ta yantik lum, ya yich´ ilel te binta ut´il ay ta swenta skanantayel te saludik te mach´atik ya xtalik ta kux o´tan ta playaetik, swenta jich ya xk´ot ta pasel te bit´il chapal sk´olal ta swenta skanantayel te jlumaltik.

“Te chameletik yun simal, ta bak´et sok ta ch´ujtil, jich bit´il te gastroente -

xcha´ winik % te Zoé Robledo; la staj koltayel lajuneb % te Óscar Eduardo Ramírez; joeb % te Lox Irene Urbina; oxeb % te Carlos Alberto Palomeque; te Rubén Zuarth sok te Noé Castañón, la staik koltayel cheb %. Te enkuesta GI 360 ja´ ta swenta yak´el ta na´el te binta

ya snopik te slumal Chiapas, ta swenta te sleel ajwalil ta 2024. Te k´opetik-ito la yich´ jojk´oyel ta llamadaetik, te la yich´ pasel ta sk´aalel jukeb k´alal ta lajchajeb yun julio yun te 2023, la yich´ jojk´obeyel winiketik sok antsetik te k´axemikix ta waxaklajuneb ya´wilalik.

ritis, chameletik ta nuk´il, xchamel sitil, dermatitis sokxan yantik chamel, ja´ ta swenta te xchopolil ja´etik yun mar”, xi la yal.

Te doktor Pepe Cruz la xcholbey sk´olal te soknix yakalik ta koltaywanej te Komité yun Playaetik Limpias ta swenta spasel te a´teliletik-ito, sok li´ ta pael cha´wej ya yich´ ak´el ta na´el te binta ut´il ay te ja´etik, jich te bit´il chapal sk´olalyun te Organisasión Mundial yun te Salud, te Sekretaría yun Salud federal sok te Sekretaría yun Medio Ambiente sok Rekursos Naturaletik.

Ta slajibal k´op, te wolawal yun salud la yalbey te jlumaltik te lekuk ya stuuntesik te playaetik, te manchuk ya yak´ik jilel k´a´paletik.

yakal ta ilel te binta ut´il ay te ja´etik ta playaetik yun

Te Rutilio Escandón la slekubtes snaul poxilal ta Komitán ta swenta slekubtesel te koltayel yun me´iletik sok alnich´anetik

COMUNICADO/COMITÁN

Te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la spasbey sk´inul te Hospital Me´il-Alnich´an la yich´ lekubtesel ta slumal Komitán yun Domíngues, te banti la yal te bayel yakal ta abeyel stak´inal ta swenta slekubtesel te snaul poxilaletik, yach´il ekipoetik, poxetik sok lekil poxtaywanej espesializadoetik, pa´ ke jich lek ya yich´ koltayel te me´iletik, jich te bit´il a yich´ pasel li´ ta snaul poxilal, te ya skanantay te salud sok xkuxinel te antsetik sok te alnich´anetik yun te Meseta Komiteka Tojolabal.

“Yakal jpasbeltik justisia te jlumaltik te k´alal ya jchajpantik te bitik ya xtuun ta salud yun te jlumaltik, lek sok majtanil ya yich´ koltayel te jlumaltik. Te orita

la kiltik te la yich´ ak´el jun lekil sok t´ujbil snaul poxilal, lek chapal te lekil a´tejibaletik, sok ja´xan lon tulan sk´olal te lek chapa ta poxtaywanejetik te talem

ta yo´tanik skoltayel te jlumatik, te chameletik. Yejtal te k´alal a jajchotiktel ta a´tel, la kak´ jk´optikyun te ya x-a´tejotik ta stool te jlumaltik sok ju´emix ta pasel

kuntik”, xi la yal. La yal te ja´ wokolayalyun te junax yakal spasbelik tulan sok te yakal ta abeyel stak´inal te Hospitales Me´il-Alnich´an, Snaj

Mé iletik sok spasel te Klínikaetik yun Lekil Alajel ta jurisdiksiones sanitariaetik, te Chiapas lek ay ta salud yun alajel, teyuk-a te maba ayix ta sbabial lugar te Chiapas ta swenta te lajal me´iletik sok alaletik, ts´ujemix koel, ja´naxyunts´in, te binta chapal sk´olal ja´ te ya yich´ tup´el ta mel.

Te Escandón Cadenas la xcha´ yak´ sk´opyun te junax ya x-a´tejxanbelsok te muk´ul ajwalil yun te Repúblika, Andrés Mayel López Obrador, ta swenta xchajpanel sok slekubtesel te sistema yun salud ta jlumaltik Chiapas, te bayel ja´wil la yich´ ch´ojel jilel ta o´tanil, melel te binta ya jk´antik ja´ te yakuk xlekub, majtanil sok pajal ya yich´ik poxtayel te chiapanekaetik sok te chiapanekoetik.

Jichek te wolawal yun te Salud, José Mayel Cruz Castellanos, la yal te jich te bit´il la yich´ lelubtesel te snaul poxilalil-ito, la yich´ ak´el aparatoetik sok teknolojíaerik ta swenta skoltayel te jlumaltik ta rejión, soknix

la yal te lek a´tejem te Klínika yun Lekil Alajel, te ayix jukeb uj yich´bel pasel sk´inul, sok la yal te li´ ta pael cha´wej ya yich´ ak´el a´teliletik te la yich´ pasel ta Hospital Jeneral yun Komitán, Maruch Ignacia Gandulfo.

Te Rutilio Escandón la yal te ya sk´an jpastikek te a´teliletik yun stup´el te chamel dengue, sika sok chikungunya

COMUNICADO/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Te k´alal la swol ta tsoblej te mach´atik ayik ta Sgabinete Legal sok Ampliado, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la yal te ja´ wokolayalyun te tak´inetik yakal ta ak´el, te a´teliletik yun stup´el sok te junax yakalik ta a´tel, ju´emix ta makel te chameletik dengue, sika sok chikungunya ta Chiapas, ja´naxyunts´in, la yal te ya sk´an ma xyich´ ts´ujtesbeyel yipal te a´teliletik sok ya sk´an spasikek te a´telil ta naetik ta swenta stup´el te chopol usetik.

“Bayel yakal jpasbeltik tulan ta brigadaetik, chikan biluk ut´il ay te lum k´inal sok chikan bayuk ay te komunidadetik, ya sbeintayik ta wolowol te naetik ta swenta xpoxtayel ta bomba te cha -

mel dengue sokxan yantik chameletik yun us. Jichyunabi, te binta ya kalbey te chiapanekaetik sok te chiapanekoetik ja´ te yakuk skoltayotik ta smesel te snaik, te manchuk ya stsobik chopol ja´etik, ma stsobik k´a´paletik sok yakuk sukik o smakik te st´iil yawil ya´alik, jich ma xpujk te chopol usetik”, xi la yal.

La yal te, manchuk tame lek chapal ta snaul poxilaletik ta komunidadetik sok ta muk´ul lumetik, te lek chapal ta poxetik, ta bitik ya xtuun sok ta poxtaywanejetik yun salud espesialisado ta swenta yilel sok xoxtayel te chamel-ito, te bintaxan lon tulan sk´olal ja´ te ska-

nantayel jbajtik, ja´xan bayel ya sk´an jkanantay jbajtikyun te yorail ja´lel k´inal, melel ja´ ya yich´ yip te chamel-ito te k´alal ay ja´al. Jichek te wolawal yun Salud, José Mayel Cruz Castellanos, la yal te ya sk´an jkanantay jbajtik melel xi´baj ya xpujk te usetik te k´alal yorail ja´al, te

ya te chamel dengue, sika sok chikungunya, soknix te sik k´ajk; la yal te ja´ bayel yakal stajbelik wokolyun dengue te slumal Tuxtla Gutiérres sok Tapachula, teyuk-a te yakal ta ilel sok kanantayel, ja´naxyunts´in, ta yuil agosto sok septiembre sk´olal ya yich´ yip.

“Ya sk´an joyob ya jkanantaytik te jnajtik. Ay lajuneb yox winik pam munisipioetik te ayik ta wokolyun te dengue, teyuk-a te ya ka´beytikbel pruebaetik te Instituto yun Diagnóstiko sok Referensia Epidemiolójiko, sok ya yich´ abeyel yipal te a´teliletik ta wolowol naetik”, xi la yal

te k´alal la xcholbey sk´olal te ay poxtaybilix k´axem ta balun mil ektáreaetik lum k´inal, k´axemix ta 149 mil wol naetik te yich´oj poxtayel, yakal ta ilel kol ox mil trampaetik sok te k´aal-ito ka´al-ito kaj ta beel olil xcha´ bajk´ brigadaetik ta slumal Tuxtla Gutiérres.

Te k´alal la yich´ pasel te tsoblej-ito, te la yich´ pasel ta yamak´il Palasio yun Ajwalil, te ak´ mantal soknix la yal wokolyun te a´teliletik yakal spasbel te Sekretaría yun Pajal Ich´el ta Jénero ta swenta yich´el ta muk´ te sderechoik te antsetik sok te ach´ixetik, sok te yakal ta pasel te tsoblej yun jlumaltik ta Tsoblej Tajimal yun jun Lekil Serbisio Públiko sok Pajal Ich´el ta Wenta, melel ja´ jich ya xlekubel te spartisipasión jlumaltik, sok te tajimal ya slekubtesbel xkuxinel te jlumaltik.

TE RUTILIO ESCANDÓN LAS SJACH TA PASEL TE

SBABIAL A´TELIL TA SPAMAL YUN XPOXTAYEL

JLUMALTIK “LEK JLUMALTIK, TULAN JLUMALTIK”

COMUNICADO/SCLC

Te k´alal la sjach ta pasel te Sbabial A´tel ta Spamal Méjiko yun Xpoxtayel

Jlumaltik 2023 sbiil “Lek jlumaltik, tulan jlumaltik”, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la xcholbey sk´olal te ch´ojbil ta o´tanil te snaul poxilaletik te k´alal a kajtel ta a´tel, ja´naxyunts´in, ja´ wokolayalyun te inbersionetik sok te junax yakalik ta a´tel te Ajwalil Estatal sok Federal, te orita ach´ubtesbilix te snaul poxilalet yun Chiapas, lek chapalix ta poxetik, ta bitik ya xtuun sok ta poxtaywanejetik, swenta jich lek ya yich´ik poxtayel te jlumaltik.

“Bujts´anax k´inal ya kiltik te lekubenix kuntik te sistema yun salud, melel yakal ka´beltik stak´inal sok maba ya xkejchaj ta pasel, ya ka´beytikxanbel stak´inal sok ya x-a´tejotik ta swenta yich´beyelbel te xpoxtayel te jlumaltik, melel ja´ ta swenta skoltayel te jlumaltik, ja´ ta swenta sk´oesel ta pasel te

derecho yun stael majtanil poxtayel. Joyob ya kiltik ta swenta xchajpanel te salud, melel tame lek ay te jlumaltik, ja´ pam lum te ay yip, te ya xlekubeel”, xi la yal.

Te k´alal ay ta Jobel, te bantinix la xtuchbey sban-

derail ta swenta slok´eselbel te brigadaetik ta wolowol naetik sok te brigadaetik yun xpoxtayel te chamel yun usetik, te ajwalil la yal te ay ta salud te Chiapas, te banti chikan ta ilel, ja´ te maba sbabial lugar ayix te

lajel alaletik sok me´iletik; ju´emix ta makel sok tup´el te chamel dengue, sika sok chikungunya, te banti ma´yukbay mach´a lajimixtel yun k´alal ta ya´wilal 2021; tup´bilix te trakoma sok li´ ta pael cha´wej ta xtup´ te sik k´ajk´.

Te Escandón Cadenas la yal te ja´ wokolayalyun te lek yakal ta pasel te a´telil, te ma´yuk lotil sok te yakal ta tup´el te elk´ajel, tik´ yakal ta lok´el-a te stak´inal jlumaltik ta swenta spasel te proyektoetik yun slekubtesel sok xchajpanel te snaul noxilaletik, ta komunidadetik sok ta muk´ul lumetik, lek ya yich´ chajpanel te bitik tulan sk´olal ya xtuunyunik te chiapanekaetik sok chiapanekoetik, sok ya yich´ tojel te betiletik ay ta

snaul poxilaletik, te yak´ojik jilel te nailal ajwaliletik, la yal te ya xu´ jilel ta tojel te k´alal ya xlok´ ta ya´tel.

Te wolawal yun te Salud, José Mayel Cruz

Castellanos, la xcholbey sk´olal te a´telil-ito ja´ ta swenta slekubtesel te poxtayel sok yilel te tulan chameletik ta alnich´anetik, ta ch´ieletik, antsetik, ta mach´atik wokol ayik sok ta me´el mamaletik, swenta jich lek ya yich´ik koltayel sok xchojpik te jlumal -

tik. La yal te tulan sk´olal te a´telil ya spasik te chan mil 800 ta tul brigadistaetik, te ya sbeintayik ta wolowol ta naetik ta swenta yich´elbel te poxtayel. Te wolawal yun te Distrito yun Salud Cheb ta Jobel, Octavio Alberto Coutiño Niño, la yal te tulan sk´olal te a´telil ya yich´ pasel-ito, te sbeintayel ta wolowol te naetik, swenta jich ya xlekub te saludik te jente. Sok la yal te, ta swenta te junax yakalik ta a´tel, tup´enix te chamel trakoma, sok la xcholbey sk´olal te k´alal ta orita, aynax tul mach´a tajbil ta sik k´ajk´, te binta chapal sk´olal ja´ te ya yich´ tup´el, pak´ ke jich ya yich´ pasel sertifikar te komunidadetik sok yich´ ak´el ta ilel te ya xu´ ta tup´el te chameletik.

te Rutilio Escandón la ya´bey

sbujts´ k´inal ya´ayik te mach´atik a lok´ik ta sbabial generasión yun te Licensiatura ta PC sok Tij Avión yun te Enaproc

COMUNICADO/TUXTLA GUTIÉRREZ

Te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas xk´otok yil te sk´inul mach´atik a lok´ik ta nopjun yun te sbabial jenerasión yun Lisensiatura ta Proteksión Sibil sok Tij Avión yun te Snaul Nopjun Nasional yun Proteksión Sibil Kampus Chiapas (Enaproc), te la ya´bey sbujts´ k´inal ya´ayik sok la yalbey te lekuk ya staj ya´telik profesional, sok la yal te tulan sk´olal te binta a ju´ ta pasel-ito, te junax la spasik tulan ta spasel.

“Ya xk´ot ta pasel te bitik jnopotik te k´alal talem ta ko´tantik spasel sok tame ya yich´ nopel te ya jpastik tulan, jich te bit´il ayix a xik´ik, ma xkejchajex ta wilel melel ja´ lekilal ya yak´ te nopjunil, ya yak´ xik´il ta swenta sleel a´telil sok slekubtesel te patil kuxinel. Ya jna´ te ya a pukbeyik sk´olal te Chiapas chikan bayuk ya xbaex, melel lek chapalex sok lek la a wich´ik nojptesel, lek ya a kanantayik te a pasajeroik”, xi la yalbey te mach´atik a lok´ik ta nopjun.

K´alaltel ta snaul te Direksión yun Reskate Aéreo yun te Sekretaría

yun Proteksión Sibil, te ajwalil la yal te nameyix skael ya xbenik sok yich´ pasel ta abionetik te a´teliletik ta Chiapas, ta skaj te muk´ te slum sk´inal Chiapas, teyuk-a te ta 2019 la yich´ chapel te ya sk´an ya yich´ pasel te snaul nopjun-ito, ta swenta snojptesel ta tij avión te antsetik sok winiketik.

Sok la yal te la yich´ pasel tulan ta smanel yantikxan avionetik, pa´ ke jich ya stak´ snopik stijel ta yach´il aeronaveetik, melel te k´alal a ochtel ta ajwalil ay chanlajun kojt te maba lekikix, la yich´ lekubtesel te waxakeb sok la yich´ manel yantik: “Ya kalbey wokolyun te pilotoetik sok te injenieroetik te a´tejetik ta slekubtesel, melel yakalix ta tuuntesel ta swenta skanantayel te salud, te seguridad sok ta swenta skanantayel te slumal Chiapas, sok ay bayel jkoltayotikix chameletik”.

Jichek te wolawal yun te Proteksión Sibil, Luis Mayel García Moreno, la yal te lon tulan sok ja´ sbabial-a te la yich´ pasel te Chiapas, melel ja´ wokolayalyun te inisiatiba yun ajwalil sok te koltayel la yak´ te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López

Obrador, te ju´ ta pasel te sbabial jenerasión ta skaj te koltayel yun te Bekaetik Benito Juárez, sok lek la yich´ik nojptesel, lek chapalik ta swenta stijel te sistema yun wilibaletik.

La yal te lek a lajyunik te snopjunik te mach´atik a lok´ik ta nopjun, sok la spa-

sik bats´il wilel ta slumal Kerétaro, San Luis Potosí, Sinaloa, Tamaulipas, Berakrus sok ta Chiapas; soknix la yak´ ta na´el te, k´alal ta orita, ay chaneb jenerasión te yakalikto ta nopjun, te ya yich´ikxanbel koltayelyun te a´teltuuneletik.

Te k´alal la yalbey sbujts´ k´inal ya´ay te sbabial jenerasión-ito, te wolawal yun te Snaul Nopjun Nasional yun Proteksión Sibil, Kampus Chiapas, Xun Antún Vargas Reyes, la xcholbey sk´olal te lok´ik sok te stítulo sok sédula profesional, diploma sok sertifikado yun tsaltomba a´telil, rejistro yun profesional akreditado ta proteksión sibil sok konstansiaetik yun kursoetik yun kapasitasión, ja´ jich ya stak´ staik ya´telik ta orita.

junax yakal jlekubtesbeltiksok te AMLO te snaul kulturaetik sok yawil tsoblej yun

jlumaltik: Rutilio Escandón Cadenas

COMUNICADO/SCLC

Te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas, sok te subsekretario yun Desarrollo Urbano sok Naetik yun te Sekretaría yun Desarrollo Agrario, Territorial sok Urbano (Sedatu), Daniel Fajardo Ortiz, la spasbey sk´inul te Snaul Desarrollo yun Kapasidades Kreatibaetik sbiil Te Rastro, ta slumal Jobel, te banti la yal wokolyun te koltayel yakal yak´bel te Federasión ta swenta spasel te proyekto-ito, te ya skoltay te artistaetik, artesanaetik, te bats´il pas we´eliletik, sokxan yantik, te ya slekubtes te jlumaltik sok snojpilyunik te bats´il komunidadetik.

Te k´alal la yal te manchuk tame ya stak´ stuuntesik te chiapanekaetik sok te chiapanekoetik te muk´ul snaul jlumaltik sok kultural-ito, te ma´yuk stsael mach´atik ya stak´ stuuntesik, te ajwalil la yal te tulan sk´olal te la yich´ pasel te Komité yun Jlumaltik pa´ ke jich lek ya yich´ tuuntesel te muk´ul naj-ito, sok jich ya yich´ kanantayel sok k´uxutayel, sok ya stak´ yich´ k´anel te ya yich´ lukubtesel tame ay jak´al a bolob, melel jich te bit´il la yich´ ak´el-ito, ja´ix yunik te jobeltoetik.

Te Escandón Cadenas la yal te tulan sk´olal te a´teliletik yakal spasbel te muk´ul

ajwalil Andrés Mayel López

Obrador, jich bit´il te Tren

Maya, te Transístmiko, te slekubtesel te ferrobiaria

yun te Línea K, sok te snaul ijkatsil yun te Aeropuerto

Internasional Ánjel Albino

Korso, sok te sjachel ta beeltesel te aerolíneaetik Chiapas Despega yun

O´tanil sok Mejikana yun Abiasión, ya slekubtes te a´teliletik ekonómikaetik, chonbajel sok turístikaetik, teyuk-a te tula sk´olal te ya sk´an ya yich´bel ts´akel te a´telil-ito te ya spukbey sk´olal te sk´ulejal Chiapas. Te k´alal la xcholbey sk´olal te ayix yak´obey stak´inal k´axem ta 950 millones ta pesoetik ta swenta slekubtesel te jlu-

maltik, te subsekretario yun Desarrollo Urbano sok Naetik yun te Sedatu, Daniel Fajardo Ortiz, la yalbey wokolyun te ajwalil Rutilio Escandón te yakal sk´ainbel ta pasel te a´teliletik yakal spasbel te muk´ul ajwalil López Obrador, te lek ya stuuntes te tak´in sok ya x-a´tej ta swenta slekubtesel te espasioetik yun jlumaltik ta swenta slekubtesel, pa´ ke jich ya stak´ stuuntesik te jlumaltik.

La xcholbey sk´olal te la yich´ lekubtesel te muk´ul naj-ito, te banti ay snaul munisipal te nailaltel, maba chopolix, ya swenta sk´atp´unel ta jun t´ujbil muk´ul naj yun te jlumaltik, ta banti ya yich´ ak´el serbisioetik sok a´teliletik

te ya slekubtes te jlumaltik. Ja´nix jich la yalek te artista tsotsil, Tex López, te la xcholbey sk´olal te lek ya yich´ ilel ta yantik lum te arte sok te kultura yun Chiapas, teyuk-a te tulan sk´olal te muk´ul naj-ito pa´ ke jich ya snopik spasel te alnich´anetik, yak´ik ta ilel te sp´ijilik sok yak´ik ta ilel ta spamal balumilal. “Ya snojptes bayel artistaetik, ya ya´bey xkuxinel te Jobel sok te lumetik slak´oj. Ya sk´an kak´tik ta ilel te Chiapas, ay bayel bitik ya stak´ yich´ ak´el ta ilel ta yantik lum”.