Groningen Bouwt en Ontwikkelt - magazine 2022 by RondOm Vandaag

Groningen enBOUWT ONTWIKKELT

Groningen bouwt en ontwikkelt

Groningen bouwt en ontwikk

COLOFON

Groningen Bouwt en Ontwikkelt 2022 is een uitgave van RondOm Vandaag

Uitgever RondOm Vandaag Holding bv Morra 2 - 40 9204 KH Drachten 0512-726 900 www.rondomvandaag.nl Bladmanagement Bouke Niggendijker Redactie Tekstbureau Sansplus Edmee Jongkind Fotografie Alwin Koops fotografie Menno Bausch fotografie Maarten Sipma Vormgeving Dana Elmendorp

Foto credits voorpagina

The Market Hotel Groningen Foto:Serge Duursema

Foto credits colofon

De wijk Kwelderland in het noorden van Delfzijl Fotograaf: Eemsdelta Drones Verkoop Commercie & Advertenties Bouke Niggendijker 06 -18 760 711 bouke@rondomvandaag.nl Drukwerk Scholma print & media Nabestellingen/lezersservice Losse nummer zijn te bestellen via verkoop@rondomvandaag.nl Disclaimer Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Typ- en/of zetfouten voorbehouden. De uitgever kan niet instaan voor de juistheid of volledigheid van artikelen, RondOm Vandaag aanvaardt dan ook geen aansprakelijkheid, van welke aard dan ook, voor schade als gevolg van informatie uit deze uitgave. 3

Groningen bouwt en ontwikkelt Groningen bouwt en ontwikkelt

Foto Rien Linthout

Groningen bouwt en ontwikkelt Groningen bouwt en ontwikkelt

VOORWOORD

Thuis in Groningen Uit onderzoek blijkt dat 85% van de

Groningers Groningen ervaart als thuis. En met reden. Wie in Groningen woont,

treft het met zijn leefomgeving. De lucht is schoon en zeker ten opzichte van de rest van Nederland kunnen Groningers ruim, rustig en goedkoop wonen.

Sprookjesachtige natuurgebieden, cultureel erfgoed en de levendigheid van de stad: het is allemaal binnen handbereik.

Nog maar enkele jaren geleden waren de geluiden een stuk somberder. De prognoses voor grote delen van de provincie waren dat ze leeg zouden lopen. Krimpregio’s waren het. Maar de verandering kwam razendsnel. Onder andere de coronapandemie, het thuiswerken en het toerisme in eigen land heeft steeds meer mensen overtuigd dat het goed is om in Groningen te komen wonen. Veel woongenot voor (relatief) weinig geld. ‘Thuis’ is de plek waar we onszelf kunnen zijn, waar we lachen en genieten en waar we onze kinderen groot zien worden. Leefkwaliteit is groter dan ons huis. Het gaat ook over voorzieningen, over werkgelegenheid, over bereikbaarheid en over saamhorigheid. En daarover zijn wel een paar opmerkingen te maken. De gevolgen van de gaswinning hebben ervoor gezorgd dat voor duizenden gezinnen een huis niet langer een vanzelfsprekende thuishaven is. Achter de schade aan de gebouwen zit psychische en emotionele schade, die minder zichtbaar is, maar zwaar weegt. Als je onzeker bent over de veiligheid van je huis, als je kinderen niet meer zonder zorgen en in veiligheid kunnen opgroeien, dan is dat ernstig. En als dorpen verscheurd raken door de impact van verschillende maatregelen, dan is dat onrecht. Deze duizenden mensen is dat onrecht aangedaan. Een ‘thuis’ is evenmin vanzelfsprekend voor de mensen die door afschuwelijke redenen hun eigen huis ontvlucht zijn om in

Nederland een nieuw thuis te vinden. Dat was in onze provincie pijnlijk zichtbaar. Het enige aanmeldcentrum van Nederland, Ter Apel, liep over. Dat was een beschamende vertoning die we hadden moeten voorkomen. Ik hoop vurig dat we dat weten te voorkomen, nu er in de komende tijd waarschijnlijk een groter beroep op Nederland wordt gedaan door de dramatische ontwikkelingen in Oekraïne. Een thuis bieden is essentieel, juist als mensen moeten vluchten. Hierboven schreef ik over wonen voor ‘(relatief) weinig geld’. Dat zal niet iedereen me nazeggen. Ook hier is de woningmarkt krap aan het worden. De prijzen stijgen enorm. En met name starters grijpen vaak mis in hun zoektocht naar een huis. Met name in en rond de stad. Daar speelt ook iets anders. Onze kennisinstellingen zijn van wereldklasse. Daardoor trekken ze jaarlijks duizenden studenten naar de stad. De studentenhuisvesting kan deze instroom echter niet bijbenen. Als gevolg zien we ieder jaar dat, met name buitenlandse, studenten op straat of in tijdelijke opvanglocaties moeten slapen. Het woningtekort in de provincie lijkt op te lopen tot 10.000 woningen in 2025. Naar verwachting moeten er voor 2035 een miljoen woningen bijgebouwd worden in Nederland. Dat kan alleen als we daarvoor het hele land benutten. Noord-Nederland heeft met de ‘bouwstenen voor het Deltaplan’ een aanbod gedaan dat verstandige ministers en staatssecretarissen met beide handen aangrijpen. In Noord-Nederland is er de ruimte om 220.000 extra woningen te bouwen, waarvan 50.000 in Groningen. Voorwaarde daarvoor is wel dat die woningen worden ontsloten met hoogwaardige verbindingen. Gelukkig staat de Lelylijn al in het regeerakkoord. ‘t Kon minder, zeggen we hier, met veel gevoel voor understatement. Maar het kan ook altijd beter. En we kunnen er samen aan werken om ons ‘thuis’ nog beter en sterker te maken. Gedeputeerde Tjeerd van Dekken gaat daar verderop in dit magazine nader op in. We steken graag de handen uit de mouwen. Want ‘thuis in Groningen’, dat gunnen we meer mensen. René Paas Commissaris van de Koning in Groningen 5

Groningen bouwt en ontwikkelt

Inhoudsopgave GEDEPUTEERDE TJEERD VAN DEKKEN

WETHOUDER ROELAND VAN DER SCHAAF

PROJECTBUREAU MEERSTAD

“Woonbeleid doen we met elkaar, want hoe breder de coalitie, hoe sterker het geluid”

“We streven naar een mooie synergie tussen markt, overheid en samenleving”

“Het mooiste en groenste stadsdeel van Groningen maakt zich klaar voor 2050”

SLOKKER VASTGOED

“We maken leefomgevingen waar bewoners lang, gezond en gelukkig kunnen leven” ROTTINGHUIS We geloven in regionaal ondernemerschap. We kiezen ons eigen pad in de regio en we sturen ons bedrijf op duurzame relaties, vertrouwen en transparantie”

PANDOMO MAKELAARS

20 32 44

BOUWBEDRIJF KOOI “We werken met en voor mensen. Dit bewustzijn is bij ons sterk aanwezig en zorgt ervoor dat we beter werk afleveren” 6

“Alles begint met kennis en aandacht”

“We zien de skyline van Groningen veranderen”

“We gaan niet voor de makkelijkste oplossing, maar juist voor de kwaliteit”

CALCULUS GROEP

“Uiteindelijk is het eindresultaat wat telt, en een tastbaar eindresultaat is natuurlijk wat vastgoed zo mooi maakt”

RABOBANK GRONINGEN-DRENTHE

HJK ARCHITECTEN

"We willen de leefbaarheid in dorpen en steden in stand houden"

“Alle ontwerpen ontstaan uit maatschappelijke betrokkenheid”

LAMBERINK MAKELAARS “Lamberink Nieuwbouwmakelaars en Nieuwbouw Groningen bundelen krachten in een enerverende bouwwereld”

MWPO

TRIP ADVOCATEN NOTARISSEN

GEVEKE

“Een uniek stukje Nederland in het Oldambt”

40 50

PLEGT-VOS

“Samen bouwen aan een beter Groningen”

ABN AMRO

“Wacht niet tot veranderingen zich aandienen, wij dragen graag actief bij”

NOORDERPOORT “De afgelopen 15 jaar lag de nadruk op afstoten van niet passend vastgoed en ontwikkeling van nieuwe locaties. Er is nu sprake van een kantelpunt naar meer duurzame exploitatie’’

Groningen bouwt en ontwikkelt ABTWASSENAAR

“Van monodisciplinair naar integraal bureau vol groeiambities’’

PLASBOSSINADE ADVOCATEN EN NOTARISSEN

NATIONAAL COÖRDINATOR GRONINGEN

DE KR8-CORPORATIES

“Onze advocaten zijn het cement in een vastgoedproject”

“Alleen samen kunnen we de versterking tot een succes maken”

“Woningcorporaties bundelen krachten in aardbevingsgebied”

WETHOUDER ANNALIES USMANY-DALLINGA

“Eemsdelta is een geweldige woonregio. Dat willen we uitdragen en iedereen later zien”

RIZOEM

VDM WONINGEN

“Rizoem vernieuwt sociale huurwoningen in gemeente Het Hogeland”

“Van woonconcept tot buitengewoon project: wij creëren woonwaarde voor nu en de komende generaties”

DURA VERMEER BOUW HENGELO

1BIM

“Investeringen in de voorbereiding verdien je altijd terug”

102

“We geloven in lange termijn samenwerkingen met onze opdrachtgevers, daar zit onze kracht”

WETHOUDER HENK JAN SCHMAAL

HEIJMANS WONINGBOUW NOORD

“Veendam leeft, ontwikkelt en beleeft!”

“Mens en natuur komen in onze projecten naadloos samen”

114

74 86 98

NIJHUIS NOORD

106 116

“Om echt toekomstbestendig te bouwen, moet je veel breder kijken dan je eigen locatie en actief de samenwerking opzoeken” METAFOOR VASTGOED EN SOFTWARE “Veel gemeenten onderschatten vaak wat er allemaal mogelijk is op het gebied van duurzaamheid bij kaveluitgiftes. Daar valt echt nog veel te halen”

110 120

AE SYSTEMS

“Om voorop te lopen, moet je continu nieuwe kansen aanboren”

124

Groningen bouwt en ontwikkelt

TJEERD VAN DEKKEN

Gedeputeerde Leefbaarheid, Arbeidsmarkt, Wonen, Welzijn en Zorg, Ondergrond, Milieu, Blauwestad, Gebied Oost-Midden Groningen

“ Woonbeleid doen we met elkaar, want hoe breder de coalitie, hoe sterker het geluid” 8

Groningen bouwt en ontwikkelt

Het zijn uitdagende tijden voor gedeputeerde Tjeerd van Dekken, verantwoordelijk voor

onder meer leefbaarheid en de woningmarkt. Het krimpvraagstuk, de vraag naar betaalbare, duurzame woningen en de sociaal-economische ontwikkeling in de provincie; het zijn

allemaal kwesties die hoog op de agenda staan. Intussen is er al een aantal successen

geboekt vanuit de provincie en voor de komende vier jaar ligt er nu ook een gedegen plan klaar: Samen werken aan wonen, de provinciale uitvoeringsagenda wonen 2022-2026. De woningmarkt roert zich, ook in de provincie Groningen. Volgens gedeputeerde Tjeerd van Dekken, op provinciaal niveau verantwoordelijk voor het woonbeleid, is de uitvoeringsagenda wonen tot stand gekomen door goed te luisteren, door partijen te verbinden en door gezamenlijk op te trekken. Van Dekken: “De afgelopen maanden hebben we veel gesprekken gevoerd, met woningmarktexperts, ontwikkelaars, gemeenten en woningcorporaties. Die gesprekken gingen over de uitdagingen waar we in de provincie Groningen voor staan en wat die uitdagingen zo bijzonder maken in de Groningse context. We hebben daarbij vooral gekeken naar die zaken waar we samen de schouders onder willen zetten. Niet alleen in de lobby richting het Rijk, maar ook op het gebied van onderzoek en kennisuitwisseling, en het versterken van de relaties met het onderwijs die gekwalificeerde vakmensen voor de woningbouw opleiden. Daarbij houden we steeds oog voor ieders rol en verantwoordelijkheid. We gaan niet elkaars werk overnemen.” De provincie heeft in de afgelopen tijd op het gebied van de woonproblematiek bepaald niet stilgezeten. Gemeenten zijn ondersteund bij het doen van aanvragen voor het Volkshuisvestingsfonds en samen met de woningcorporaties is een krachtige lobby opgezet voor het afschaffen van de verhuurdersheffing. Van Dekken: “Via de zogenaamde flexpool-regeling bieden we samen met het Rijk ondersteuning aan gemeenten voor het inhuren van capaciteit die nodig is om woningbouwplannen te ontwikkelen. We hebben altijd concrete doelen voor ogen: zo hebben we bij het ministerie van Binnenlandse Zaken, nu het ministerie van Wonen, 49 miljoen euro opgehaald voor de sociale en economische ontwikkeling voor de gemeenten Groningen, Midden-Groningen, Het Hogeland en Eemsdelta. Datzelfde traject doorlopen we nu voor Oost-Groningen. In de kern doen we alles met elkaar, want hoe breder de coalitie, hoe sterker het geluid.”

Grote opgaven

De opgaven waar we voor staan zijn gigantisch, vindt Van Dekken. “De vraag naar betaalbare, duurzame woningen in de hele provincie neemt toe. Waar het eerst de stad en enkele forenzengebieden betrof, is de vraag nu overal zichtbaar.

In de hele provincie Groningen spelen grote opgaven op het gebied van wonen. Twee van die opgaven springen in het bijzonder in het oog. De eerste betreft de aanpak van het grote woningtekort, de tweede betreft de verbetering van dat deel van de bestaande woningvoorraad dat een slechte kwaliteit heeft en daardoor niet toekomstbestendig is. Overigens zijn deze zaken niet uniek voor Groningen, die spelen overal in Nederland.” Toch bestaat er zoiets als een unieke, Groningse context. “Zo zijn er in de provincie Groningen relatief veel huishoudens met lage inkomens in een eigen woning, die over het algemeen een lagere WOZ-waarde hebben dan de gemiddelde WOZwaarden in Nederland. Dit maakt dat een deel van onze eigen woningbezitters onvoldoende financiële middelen heeft om hun woning te verduurzamen en toekomstbestendig te maken. En dat in een gebied dat rood kleurt op de kaart over energiearmoede. Die context maakt het oplossen van de opgaven soms lastiger. Dat zien we ook terug in onze woonagenda: een goede woning is wezenlijk, maar een gezonde leefomgeving is ook belangrijk: vandaar dat zaken als schone lucht, leefbaarheid, groen en voorzieningen ook op de politieke agenda staan. De optelsom is belangrijk: het gaat om brede welvaart. In de Provinciale Uitvoeringsagenda Wonen vinden we daarom naast het versnellen van de woningbouw en het verbeteren en verduurzamen van de bestaande woningvoorraad, ook aandacht voor omgevingskwaliteit belangrijk.”

Nederland in het klein, met een grote erfenis

De provincie Groningen is Nederland in het klein, stelt de Provinciale Uitvoeringsagenda Wonen. De provincie kenmerkt zich namelijk door grote verschillen op fietsafstand. Dit is ook de kracht van onze provincie en haar verschillende gebieden. De bruisende stad wordt nog aantrekkelijker vanwege de rust en ruimte in het Ommeland. Omgekeerd wordt het Ommeland aantrekkelijker vanwege de bruisende stad. In het Ommeland, waar verschillende gebieden die tot voor kort bekend stonden als krimpgebieden, was sprake van een overschot aan woningen. Daar is intussen sprake van een ommekeer, ziet Van Dekken: “Ook in deze regio’s 9

Groningen bouwt en ontwikkelt

is momenteel sprake van druk op de woningmarkt. De leegstand lijkt opgelost, en ook hier is behoefte aan het uitbreiden van de woningvoorraad. De woningcorporaties zetten al langer stevig in op woningverbetering en verduurzaming van hun voorraad. Belangrijk daarbij is om voor een gevarieerd aanbod te kiezen, zeker in onze provincie waar de huishoudens gemiddeld de laagste inkomens van Nederland hebben, en mede hierdoor een hoge woonquote dat is de verhouding tussen de uitgaven van een huishouden aan wonen en het totale besteedbare inkomen van dat huishouden.” De economische groei van de stad Groningen is sterker dan de groei van menig andere Nederlandse stad. Daarmee werkt zij als een magneet op nieuwe bewoners en investeerders. De explosieve stijging van de woningprijzen van de afgelopen jaren illustreert dit. Van Dekken: “Om het streven naar een ongedeelde stad te realiseren is een betaalbaar en divers programma nodig. Er kunnen dus niet alleen dure koopwoningen gebouwd worden, ook sociale huurwoningen zijn hard nodig, evenals koopwoningen in het goedkopere segment.” Van Dekken laat de olifant in de kamer niet onbesproken: “Naast ‘Nederland in het klein’ kenmerkt de Groningse context zich door nog een ander belangrijk gegeven: de aardbevingsproblematiek, met fysieke schade aan gebouwen, infrastructuur en dijken, maar ook schade aan het welbevinden van de bewoners van het gebied. Die schade moet uiteraard worden aangepakt. Het is belangrijk om het herstel van de aardbevingsschade te combineren met de eerder genoemde kwaliteitsverbetering van de bestaande woningvoorraad.”

Voldoende plancapaciteit

De Provinciale Uitvoeringsagenda Wonen bevat geen nieuw beleid ten aanzien van woningbouw. De agenda gaat vooral over de onderlinge samenwerking en prioriteiten die daarbij horen, en over wat we van elkaar mogen verwachten. Het is een op actie gebaseerde agenda, waarbij iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt. Volgens Van Dekken is het speelveld druk maar overzichtelijk. “Over het aantal te bouwen woningen en de regionale verdeling hiervan is in het verleden de bewuste keuze gemaakt om deze neer te leggen bij de regionale samenwerkingsverbanden, zoals de regio Groningen-Assen, de regio Oost-Groningen en tot voor kort ook de regio Noord-Groningen. De rol van de provincie kenmerkt zich tot ondersteuning en facilitering van de besluitvorming. Dit beleid is effectief: er is in de provincie Groningen voldoende plancapaciteit voor de noodzakelijke versnelling van de woningbouw.” Dan is er nog de Provinciale Omgevingsvisie, die in 2023 klaar is. Daarin wordt de integrale lange termijnvisie van

de provincie op de fysieke leefomgeving beschreven. Een belangrijk doel van de omgevingsvisie is om op strategisch niveau samenhang aan te brengen in het beleid voor de fysieke leefomgeving. Daarom zijn in de omgevingsvisie zoveel mogelijk de visies op verschillende terreinen zoals bijvoorbeeld mobiliteit, ruimtelijke ontwikkeling, wonen, natuur en milieu samengevoegd en inhoudelijk met elkaar verbonden.

Vertrouwen in de toekomst

In de Provinciale Uitvoeringsagenda Wonen heeft Van Dekken een aantal actielijnen geformuleerd. Het zijn zaken die er op korte termijn voor moeten zorgen dat de trends en ontwikkelingen in de provincie ten goede komen aan het woningaanbod en in het verlengde daarvan aan de brede welvaart. De actielijnen zijn ingezet toen Van Dekken gedeputeerde werd: “We willen de productiecapaciteit vergroten, de investeringscapaciteit verhogen en de ambtelijke capaciteit vergroten. Met die impulsen kunnen we het woningtekort inlopen. In onze provincie moeten 21.000 woningen worden toegevoegd in een tijdsbestek van 10 jaar. Dat betekent veel grotere nieuwbouwstromen dan voorheen. We houden daarbij rekening met de bevolkingssamenstelling, die bepaalt immers welke woningen gebouwd moeten worden: de grootte van de woningen, particulier of sociaal, levensloopbestendig, etcetera. Duurzaam en klimaatadaptief moet het sowieso.” Van Dekken heeft vertrouwen in de toekomst. “De actiepunten voor ons als provincie zijn duidelijk. Wij, maar evengoed de gemeenten, woningcorporaties en bouwpartijen, weten wat ons te doen staat. Samen met de Vereniging van Groninger Gemeenten en de G13 nemen we het voortouw in het organiseren van bijeenkomsten om de voortgang te bespreken. Zo houden we elkaar bij de les. Dat doen we in vertrouwen, maar bovenal doen we het samen.” 11

Groningen bouwt en ontwikkelt

ROELAND VAN DER SCHAAF

wethouder ruimtelijke ontwikkeling Gemeente Groningen

“ We streven naar een mooie synergie tussen markt, overheid en samenleving” Fotograaf Deborah Roffel

Groningen bouwt en ontwikkelt

“We moeten de verbondenheid van de stad en het Ommeland goed zichtbaar houden.”

Bij de Stadshavens. Fotograaf Wiebe Kiestra

Vanuit het tijdelijke onderkomen van B&W aan de Radesingel in Groningen werkt wethouder Roeland van der Schaaf gestaag aan een aantal grote projecten op het gebied van

ruimtelijke ordening, wonen en wijkvernieuwing. Het is een portefeuille met ambitie en visie, zoals hij zelf beaamt. De bevlogenheid waarmee de PvdA-wethouder zijn stad tegemoet treedt, kenmerkt hem. Dat blijkt tijdens het gesprek: hij is evenveel wethouder als echte Groninger. “Ik doe mijn werk vanuit liefde voor de stad Groningen.” Ambitie en visie, die termen vallen regelmatig als Van der Schaaf aan het woord is. Het hoort bij de positie die de stad Groningen inneemt en die hoort bij een stad met een duidelijke regiofunctie. Van der Schaaf: “Het is van belang te zien dat wij als stad Groningen een regionale functie hebben, met voorzieningen en faciliteiten die je elders in het Noorden van Nederland niet vindt. We hebben een verantwoordelijkheid om die functie naar behoren te vervullen. Ons stadscentrum is het centrum van Noord-Nederland, maar de openbare ruimte wordt er niet groter op. Onze groei moet daarvan in het teken staan, maar die mag niet ten koste gaan van de leefkwaliteit.”

Hoofdstad van het Noorden

Die verantwoordelijkheid zit in het DNA van de stad, stelt Van der Schaaf. “Groningen is van oudsher een stad die wil groeien. We willen de vraag naar woningen accommoderen, de binnenstad blijven ontwikkelen en ook in economische zin een rol van betekenis spelen. Zaken als cultuur, sport en leefkwaliteit zijn dan van belang. Je hoeft hier maar een kwartiertje te fietsen en je bent in het open land. Dat moeten

we koesteren. Tegelijkertijd hebben we op dit moment enorme uitdagingen als het gaat om woningen. We zitten midden in een wooncrisis met grote tekorten op de woningmarkt. Daar is visie voor nodig, en ambitie.” Het vergt visie en moed om groei en leefbaarheid gelijk op te laten gaan. Volgens Van der Schaaf is groei belangrijk, maar mag het geen doel op zich zijn. “Je ziet dat mensen in het Noorden graag in de stad wonen, of in ieder geval in de buurt van de stad. Het is belangrijk dat mensen in de buurt wonen van hun werk en waar ze hun onderwijs genieten. Dat voorkomt allerlei verplaatsingen, en het zorgt ervoor dat we de landelijke gebieden kunnen ontzien.”

“Bedrijven krijgen bij ons alle ruimte, op basis van een duidelijke visie en we merken dat ontwikkelaars dat zelf ook graag willen.” 13

Groningen bouwt en ontwikkelt

Het is een voorbeeld van hoe het mes aan twee kanten snijdt. Van der Schaaf ziet dat de natuurlijke grenzen van de stad zijn bereikt. “De kracht van Groningen is compactheid. Steeds lapjes aan de stad plakken houdt een keertje op. De toekomst zit dus eerder in intensivering en transformatie van de stad zelf, dan een uitbreiding aan de groene buitenkant. We moeten de verbondenheid van de stad en het Ommeland goed zichtbaar houden.”

Ontwikkellocaties

Groningen is in de gelukkige omstandigheid dat er een aantal gebieden voorhanden zijn die deze intensivering voor de komende jaren kan opvangen, met de Suikerzijde als meest aansprekende ontwikkellocatie. Het gebied, dat in 2008 door de gemeente werd aangekocht van de Suikerunie, is volop in ontwikkeling. Voor de eerste fase is de partnerselectie intussen afgerond; we werken samen met bouwer Dura Vermeer en de corporaties Nijestee en Patrimonium. “De Suikerzijde is een mooi voorbeeld van een samenwerking met een marktpartij. Het is een enorme ruimte, vlakbij de binnenstad, met een spoor erbij. We willen graag laten zien hoe wij gezamenlijk onze stad inrichten. Maar het blijft een klus, want alle ideeën moeten betaalbaar en haalbaar blijven. 14

Dus met sociale woningbouw en vrije sector. We hebben ingezet op 5000 woningen, een gemengd programma, met veel ambitie en volume.”

“Ons stadscentrum is het centrum van Noord-Nederland, maar de openbare ruimte wordt er niet groter op.” Zo zijn er meer gebieden om de groei van de stad te accommoderen. Meerstad gaat de volgende fase in, De Held 3 gaat van start met nog eens 2000 woningen en de gebiedsontwikkeling van de Stadshavens aan de oostkant van stad, dat nog binnenstedelijker dan is dan Suikerzijde, gaat uiteindelijk 3500 woningen opleveren. “De Stadhavens en de Suikerzijde zijn twee van de veertien landelijke NOVIgebieden die vanuit het Rijk als belangrijke, strategische gebiedsontwikkelingen worden gezien. Het is heel bijzonder dat van de landelijk aangewezen projecten van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) er twee binnen onze stadsgrenzen liggen.”

Groningen bouwt en ontwikkelt

komt de markt met ideeën die beter zijn dan wij bedacht hadden. Daarom is het van belang om samen op te trekken en goed naar elkaar te luisteren.”

Aansprekende voorbeelden

Van der Schaaf hoeft niet lang te denken voor aansprekende voorbeelden van duurzame samenwerking. “De ALO-locatie aan Laan Corpus den Hoorn, vlakbij het Martini Ziekenhuis, ontwikkelen we samen met projectontwikkelaar MWPO en Nijestee. Daar komen 320 woningen, bedrijven en veel groen in de openbare ruimte. Daar hebben we elkaars kracht opgezocht en benadrukt.”

Bij de Stadshavens. Fotograaf Wiebe Kiestra

Maatschappelijke meerwaarde

De gemeente Groningen werkt met een aantal helder geformuleerde uitgangspunten voor stedelijk beleid. Het is mooi om met dergelijke vertrekpunten te werken, zegt Van der Schaaf, maar het gaat vooral om de manier waarop dat gebeurt. “Wij hechten waarde aan de rol van de gemeenschap. Ruimtelijke Ordening is nu eenmaal niet een optelsom van toevallige incidenten. De ontwikkeling en de waarde van die ontwikkelingen doen we samen: de gemeente, maatschappelijke organisaties, de mensen en onze partners, zoals bouwbedrijven. Bedrijven krijgen bij ons alle ruimte, op basis van een duidelijke visie en we merken dat ontwikkelaars dat zelf ook graag willen. Zonder richting is het moeilijk tot afspraken komen.” Van der Schaaf heeft een manier van werken zien ontstaan die hem bevalt. “We zoeken de samenwerking met marktpartijen die meedenken en die hun licence to operate niet alleen halen uit het behalen van winst, maar ook uit het creëren van een maatschappelijke meerwaarde. Er zijn mooie voorbeelden van projectontwikkelaars die met ons samenwerken, met hart voor de stad en vanuit waarden die wij belangrijk vinden. Zo kom je tot een mooie synergie tussen markt, overheid en samenleving. En eerlijk is eerlijk, soms

De ontwikkeling van het stationsgebied is een strategisch project en een voorbeeld om zoveel mogelijk voorzieningen in de binnenstad te behouden. Volgens Van der Schaaf verliest de binnenstad anders zijn specifieke functie en verplaatst het leven zich te veel naar de randen van de stad. Ook hier is visie het toverwoord: “We moeten de randen benutten om de stad lucht te geven. We zien dat de druk toeneemt en dan keert de wal het schip. Maar de binnenstad moet wel binnenstad blijven, dus met genoeg voorzieningen. De ontwikkeling van het stationsgebied is dus een manier om de binnenstad ruimer te definiëren. Hetzelfde hebben we destijds met de Westerhaven gedaan, daar is nu ook een grootstedelijke mix voorhanden van wonen, werken en recreëren. En hetzelfde zien we in een tweede ring om de stad, zoals in de campus van Zernike waar nu veel meer dynamiek is dan twintig jaar geleden. En laten we het Europapark niet vergeten: met een station, wonen, werk, sport, cultuur en onderwijs. Dat is een levendig stadsdeel geworden, met een interessante mix én groen, op een steenworp afstand van de binnenstad. Zulke gebieden bieden de stad compacte meerwaarde.”

Gezamenlijke verdienste

Deze voorbeelden laten zien hoe visie een rol van betekenis speelt in de gebiedsontwikkeling. Van der Schaaf zet het in historisch perspectief om dit te benadrukken: “Groningen is van ver gekomen, zeker als je ziet waar we als stad dertig jaar geleden stonden, met een hoge werkloosheid en weinig perspectief. We zaten in de hoek waar de klappen vielen. Zelfs met een universiteit en hogeschool konden we de afstudeerders niet behouden, die vertrokken. Dat is nu anders: per saldo zien we nu dat veel mensen hier willen blijven wonen, dat is winst. We hebben laatst een prijs gewonnen als gezondste stad van Nederland. Al deze inzet gaat niet alleen van ons uit. In Groningen hebben we zes grote wooncorporaties, waarmee we eens in de zes weken bestuurlijk overleg voeren. Daarnaast zijn er werkgroepen op het gebied van duurzaamheid en woonkwaliteit, dus er is intensieve en regelmatige samenwerking die verdergaat dan alleen prestatieafspraken. Dat evenwicht definieert voor mij een goede, leefbare stad.” 15

Groningen bouwt en ontwikkelt

BESTEMMING MEERSTAD:

“ Het mooiste en groenste stadsdeel van Groningen maakt zich klaar voor 2050” 16

Groningen bouwt en ontwikkelt

Er waait een frisse wind door Meerstad. Op het Woldmeer varen sloepen, kinderen spelen

in het park en hardlopers doorkruisen de wijken om langs de waterkant te kunnen rennen. Meerstad is al sinds de eeuwwisseling een van de belangrijkste woonbeloftes van de

gemeente Groningen. Projectdirecteur Jelle Dijkstra kan alleen maar trots zijn op wat er al is bereikt: ‘Meerstad staat stevig op de kaart.’ Fier markeert een groot, rood billboard de grens van Meerstad. Op weg naar Meerstad, luidt het opschrift. En op weg, dat zijn niet alleen de mensen die het bord passeren. Ook Meerstad zelf is flink op weg om een bestemming op zich te worden. Een plek waar je een nieuwbouwwoning of vrije kavel koopt en volop waar voor je geld krijgt, zowel in vierkante meters woonoppervlakte als in de groene omgeving en het schone water daaromheen. Meerstad groeit bovendien steeds verder uit tot een bestemming voor wie wil genieten van een vrije dag. Om bijvoorbeeld te zwemmen, kajakken of varen in het Woldmeer, te zonnen op het natuurstrand of te wandelen in de natuurrijke omgeving. En met de komst van horeca behoren een hapje en een drankje ook tot de mogelijkheden.

Hoe het allemaal begon

‘Meerstad was een van de eerste Nederlandse openplanprocessen waarbij de omgeving nauw werd betrokken,’ vertelt Dijkstra. ‘Het waren tumultueuze beginjaren. Sinds midden jaren ‘90 was Meerstad onderwerp van gesprek als een oplossing voor het woningtekort in de stad. In 2005 werd het masterplan Meerstad vastgesteld. Niet alleen gemeenten en private partijen, maar ook bewoners van de omgeving zijn

meegenomen in het ambitieuze plan. Op 2.500 hectare grond werd een evenredige ruimte toebedeeld aan water, natuur en ruim 10.000 woningen die in 2025 af zouden moeten zijn.’ Rond 2010 worden de eerste huizen opgeleverd. En toen kwam de kredietcrisis. De vraag naar woningen valt stil. ‘En dat is vervelend als je een droom aan het waarmaken bent op een – toen nog – onontdekte plek.’

‘Meerstad ontwikkelt zich tot een bestemming’ In die beginjaren is het dus in meerdere opzichten pionieren. Partijen stappen uit het plan en vanaf 2012 staat de gemeente Groningen er alleen voor met Meerstad. ‘Al die tijd is de visie voor Meerstad gelukkig nooit uit het oog verloren. Daarom lag er een meer en stonden er al bomen en speeltuinen zodra de eerste bewoners hun intrek namen. Het aanbieden van een fijne leefomgeving stond centraal, ook toen de vraag afnam en woningontwikkeling stagneerde.’

Meer stad

Fast forward naar nu. Anno 2022 is duidelijk dat het geloof 17

Groningen bouwt en ontwikkelt

Eemskanaalzone Meerstad Plankaart

in de visie van Meerstad zijn vruchten heeft afgeworpen. Er zijn bijna 900 woningen opgeleverd. Een groot deel daarvan ligt direct aan (of op) het water. Op de basisschool in de wijk Meeroevers is het een gezellig komen en gaan van de jongste inwoners. Er is een gezondheidscentrum en de ontwikkeling van een integraal kindcentrum, supermarkt en horeca is in volle gang. Aan privésteigers en langs de houten boardwalk van het Woldmeer liggen in de zonnige maanden de boten van bewoners aangemeerd. ‘Het is op en top leefbaar,’ aldus de projectdirecteur. ‘En omdat Meerstad zich altijd heeft ontwikkeld voor het woongeluk van de bewoners, voldoet het woningaanbod aan de huidige behoefte aan ruim en groen wonen dicht bij de stad. Hier wonen, is enorm in trek.’

‘Gemeenten, private partijen en inwoners zijn meegenomen in het ambitieuze plan’ Meer water

Foto: Ard Bodewes

In hetzelfde tempo als dat de nieuwbouw verschijnt, wordt ook het Woldmeer afgegraven. Het huidige Woldmeer is slechts een derde van het uiteindelijke oppervlak. In de toekomst beslaat het Woldmeer ruim 300 hectare. Het zand dat met het afgraven vrijkomt, wordt elders in Meerstad gebruikt bij de bouw van woningen en de aanleg van wegen en paden. Wel zo circulair. Dankzij het Woldmeer is niet alleen een mooi uitzicht voor bewoners ontstaan, er is ook volop ruimte voor waterrecreatie. ‘Het Woldmeer is het hele jaar

Groningen bouwt en ontwikkelt

door bevaarbaar en de sluis verbindt ons in het voorjaar, zomer en najaar met het Slochterdiep. In de zomers is het heerlijk zwemmen, in de strenge winters prachtig schaatsen. Voor de toekomst zijn er ideeën om het Woldmeer te verbinden met Borgmeren bij Harkstede, mogelijk zelfs zover dat je naar het Zuidlaardermeer kunt varen.’

we niet tornen,’ benadrukt de directeur. ‘Waar je ook woont in Meerstad, het Woldmeer en de natuur zijn altijd dichtbij. We hebben het nu wel over waar de woningen en wegen moeten komen. Hoe de toekomst van dorpen als Middelbert en Engelbert eruit zal zien. En hoe we omgaan met vraagstukken zoals energie.’

Meer ambities

Meer toekomst

De ambities van Dijkstra voor Meerstad reiken ver. Zelf vat hij ze samen in twee woorden: verbinding en bestemming. ‘De harde grenzen die Meerstad nu nog heeft, zullen langzaamaan verdwijnen dankzij het ontstaan van nieuwe woonbuurten, wegen en vaarverbindingen. De komende jaren zal Meerstad steeds meer gaan aanvoelen als een onderdeel van de stad Groningen met een overloop in het omringende dorpse en natuurrijke landschap. Bovendien zal Meerstad zich ontwikkelen tot een bestemming waar je naartoe gaat als je een vrije dag hebt, wilt afspreken met vrienden of zin hebt in een sportieve activiteit.’

Masterplan Meerstad 2050

2022 markeert een bijzonder jaar voor Meerstad. De komende drie jaar is er nog plancapaciteit om nieuwe huizen te bouwen. Voor de daaropvolgende jaren zijn nieuwe plannen nodig, zegt Dijkstra. ‘Sinds 2005 is er veel gebeurd. Er zijn nieuwe ambities bijgekomen voor bijvoorbeeld klimaat of duurzaamheid. En opnieuw staat de stad Groningen voor een enorme woningbouwopgave waarin voor Meerstad een hoofdrol is weggelegd.’ Met al het goede uit het masterplan 2005 en de ideeën van inwoners, ondernemersverenigingen en natuurorganisaties wordt nu een voorkeursvisie voor het toekomstige Meerstad uitgewerkt. Omdat het plangebied zo groot is, wordt er in twee gebieden gewerkt aan de actualisatie van het masterplan. In Meerstad, Middelbert, Engelbert staat de ontwikkeling van de Eemskanaalzone en het gebied rondom Middelbert en Engelbert centraal. In Meerstad, Harkstede, Scharmer, Lageland gaat het vooral om de toekomst van Harkstede en de vergroting van het Woldmeer. ‘Aan de oorspronkelijke uitgangspunten voor woningbouw, de aanleg van het meer en het ontwikkelen van natuur gaan

De belangrijke keuzes voor de toekomst worden dus in goed overleg gemaakt. En de contouren van het masterplan Meerstad 2050 zijn al bekend. Er is aandacht voor een breder woningaanbod met veel meer betaalbare woningen dan eerder waren gepland en voor meer uiteenlopende manieren van bouwen. Zo zal de woningdichtheid richting Stad toenemen, met in de Eemskanaalzone in totaal 2.100 woningen (600 meer als in het oorspronkelijke plan). Richting Harkstede, Engelbert en Middelbert zal de nieuwbouw meer dorps worden. In Meerstad-Noord komt een energielandschap, met zonnepark en een testcentrum voor een hyperloop. Volgens de huidige planning is Meerstad in 2050 helemaal klaar. Ondertussen is Meerstad op weg naar meer woningen, meer inwoners, meer natuur en meer Woldmeer. En de weg ernaartoe? Die maken we met z’n allen.

Feiten en cijfers huidig Meerstad • 4 wijken: Meeroevers, Tersluis, Groenewei en De Zeilen • 2.740 Meerstadjers • 1.758 volwassenen • 982 kinderen • 868 opgeleverde woningen • 183 woningen in aanbouw (cijfers januari 2022)

Meer informatie is te vinden via: • meerstad.eu • toekomstmeerstad.eu

Groningen bouwt en ontwikkelt

SLOKKER VASTGOED:

“ We maken leefomgevingen waar bewoners lang, gezond en gelukkig kunnen leven” Jan Watze Zijffers en Jeroen Laarman

Groningen bouwt en ontwikkelt

Project Zes op Zuid in Haren

Met een paar honderd woningen op jaarbasis is Slokker Vastgoed geen onbekende speler op de vastgoedmarkt. Daarbij bestaat de hoofdmoot uit woningbouw voor diverse doelgroepen, liggen de locaties steeds vaker in binnenstedelijk gebied en ligt de focus in alle gevallen

steeds meer op de integrale ontwikkeling van de totale leefomgeving. Trends waar Slokker Vastgoed met een frisse en eigentijdse visie op inspeelt. Slokker Vastgoed is onderdeel van de Slokker Groep, die zich bezighoudt met ontwikkelen, bouwen en beleggen. Vanuit het kantoor in Zwolle geven Jan Watze Zijffers en Jeroen Laarman samen vorm aan de regio Noordoost Nederland. Met een hecht team ontwikkelen we woningen en appartementen voor alle doelgroepen, maar ook gebouwen voor zorg, studenten, starters en combinaties van wonen en werken. De mooiste uitdagingen en puzzels liggen voor ons in het toekomstbestendig bouwen in binnenstedelijk gebied. Hier heb je niet alleen te maken met de schaarse beschikbare ruimte en de interactie met omwonenden, maar ook met aspecten als hittestress, klimaatadaptatie en watermanagement. Stedelijke verdichting, waarbij vergroening, biodiversiteit en de gezondheid van de mens ook een rol spelen. “We zijn dus niet alleen gefocust op het gebouw zelf, de leefomgeving wordt steeds belangrijker” vertelt Jan Watze Zijffers.

“Verkozen worden tot nummer één door de publieksjury van de Groninger Architectuurprijs 2021 is echt een kroon op ons werk!”

“De directe omgeving wordt steeds meer onderdeel van je woonkamer”, beaamt regiomanager Jeroen Laarman. “Dat zie je ook terug in project Kempkensberg in Groningen met in totaal 76 appartementen. Een mooi voorbeeld van een integrale ontwikkeling waarbij een wooncomplex zorgvuldig is ingepast in de Stadstuin aan de voet van het DUO gebouw. Direct gelegen aan het Sterrebos, mooi binnenstedelijk wonen in het groen in de nabijheid van het centrum van de stad. Met goede voorzieningen en openbaar vervoer naast de deur waarbij de auto bewust uit het straatbeeld is verdwenen. Op basis van doelgroeponderzoek, uitgevoerd in samenwerking met de gemeente, is naast dure koop heel bewust gekozen voor toevoeging van 50% middendure huurwoningen. Binnen de ontwikkelopgave moest rekening gehouden worden met vele uitdagende thema’s als aardbevingsbestendigheid, archeologische restanten en flora & fauna. Daarnaast hadden we te maken met vele stakeholders waaronder Provincie, Gemeente, Rijksvastgoedbedrijf en andere belangenorganisaties. Tijdens dit intensieve traject van belangenafweging zijn we nooit uit het oog verloren voor wie we het doen, namelijk de mensen die er uiteindelijk gaan wonen. Hoe mooi is het dat de huidige bewoners je vertellen dat ze het gevoel hebben permanent op vakantie te zijn. ‘Een groter compliment kan je als vastgoedontwikkelaar 21

Groningen bouwt en ontwikkelt

Impressie vrijstaande villa’s aan het Woldmeer

toch niet krijgen’ zegt Jan Watze Zijffers. ‘Kers op de taart is daarbij dat het project ook de Publieksprijs, onderdeel van de Architectuurprijs Groningen 2021 heeft gewonnen’.

Binnenstedelijke herontwikkeling aan de Helper Westsingel in Groningen

Jeroen: “Nederland is steeds meer een land van alleenwonenden. Zij vormen langzamerhand een nieuwe hoeksteen in de samenleving. Bij het realiseren van kleinere woningen is het nog belangrijker om de omgeving daarop aan te laten sluiten, zodat er tussen bewoners onderling ontmoetingen kunnen ontstaan. Een mooi voorbeeld hiervan is ons project Helperkade aan de Helper Westsingel. In een lang vergeten en verwaarloosd hoekje van de stad, een braakliggend terrein aan het Helperdiep, hebben we

een plan ontwikkeld met 26 CoCo-appartementen en 17 grondgebonden stadswoningen. Een locatie in de stad waar plek is voor starters, ouderen, alleenstaanden en gezinnen. Met veel aandacht voor het openbaar gebied wordt binnenkort een stukje stad aan de wijk Helpman teruggegeven waar ontmoeten en verblijven weer mogelijk is en de aanleg van natuurlijke oevers bijdragen aan de biodiversiteit van het Helperdiepje. Ook hier is in samenwerking met de gemeente volop ingezet op het verhogen van de kwaliteit van de onbebouwde omgeving. Inmiddels wordt in opdracht van de gemeente het naastgelegen Kermis Exploitanten Terrein (KET) ook aangepakt en geïntegreerd in de oorspronkelijke planvisie. Kortom, een mooi voorbeeld van een binnenstedelijke herontwikkeling die bijdraagt aan de inclusieve stad die Groningen graag wil zijn.

Project Kempkensberg

Groningen bouwt en ontwikkelt

Impressie project Helperkade

Duurzaam en betaalbaarheid

Jeroen: “Ons woonconcept CoCo staat voor Compact Wonen & Community Living: slim gebouwde en compact ingedeelde woningen die we realiseren op binnenstedelijke locaties, waarbij bewoners een aantal gemeenschappelijke voorzieningen kunnen delen. Daarbij is er volop ruimte voor individuele woonwensen, maar staat ontmoeting centraal in het plan. Deze innovatieve en betaalbare woonvormen realiseren we inmiddels op diverse locaties in het land. In al deze projecten zien we een mooie mix ontstaan tussen jong en oud. In het kader van groeiende eenzaamheid is dat een bijkomend voordeel, omdat jongeren een helpende hand bieden aan hun buren. Ook daar spelen we met dit specifieke woonconcept op in. Inmiddels hebben we ook een project in voorbereiding die volledig met biobased materialen wordt gebouwd (CoCo Wood). Een ‘duurzaam’ antwoord op de woningvraag van kleinere huishoudens in het betaalbare segment.”

Behoefte, belofte en bewijs

Jeroen: “We zijn altijd op zoek naar kansen en creatieve vindingrijke oplossingen. En dat moet ook, want de vastgoedmarkt is voortdurend in beweging en in ontwikkeling. Daarin willen wij ons onderscheiden als ontwikkelaar. We steken ontzettend veel tijd en energie in het voortraject een kwalitatief hoogwaardig plan te maken. Daarvoor nemen we niet alleen een architect in de arm, maar ook een stedenbouwkundige en een landschapsarchitect maken tegenwoordig standaard deel uit van ons projectteam. Met deze brede gebiedsontwikkelingsvisie zijn we jaren geleden al begonnen en inmiddels zien we het resultaat terug in de projecten die zijn gerealiseerd. In deze nieuwe gebieden zien we dat onze ideeën uitpakken zoals we die op de tekentafel hebben bedacht. Het bewijs dat we leveren is wat we beloven, namelijk kwaliteit die niet alleen terugkomt in steen en groen en daarmee ook in diversiteit en leefbaarheid.”

‘Slokker Vastgoed wil in Groningen graag een bijdrage blijven leveren aan deze dondersmooie stad’’

Slokker Vastgoed team Zwolle

Wat is jullie toekomstvisie voor bouwen in Groningen?

Jan Watze: ´We hechten veel belang aan samenwerking met onze partners. Dat doen we op basis van wederzijds vertrouwen en het hebben van een ‘klik’. Samenwerken met onze partners maakt deel uit van onze langetermijnvisie. Samen met onze partners willen we in de gemeente Groningen een vaste waarde zijn en een bijdrage leveren aan deze dondersmooie stad. Jan Watze: “Gezien de ambitie om in Groningen een flink aantal nieuwe woningen toe te voegen, moeten we heel kritisch kijken naar de plekken waar we dat willen gaan doen. Wij zien goede kansen in het vernieuwen van binnenstedelijk gebied. Neem bijvoorbeeld de ontwikkeling van het Suikerunie terrein. Daar zou Slokker Vastgoed in de toekomst nog graag eens een bijdrage aan willen leveren. Maar ook de projecten in Meerstad zijn mooie puzzels waar we met veel plezier aan werken.” In de omliggende kernen dragen wij graag ons steentje bij. Bijzonder trots zijn we bijvoorbeeld op ons project Zes op Zuid in Haren, direct gelegen aan het Paterswoldse Meer. Een klein project met een mooie tijdloze uitstraling op een heel bijzondere plek. Recent hebben we ons aangesloten bij de Boumakring. Samen met tien andere ontwikkelaars, bouwers, woningcorporaties en gemeente hebben we de handen ineengeslagen om samen de enorme bouwopgave van de gemeente Groningen aan te pakken. Die opgave uit zich niet alleen in aantallen, maar ook in de kwaliteit en toekomstbestendigheid van wonen in leefbare woonwijken, ook op de lange termijn.

Bezoekje aan de stad Groningen

Dit voorjaar dit jaar gaat Slokker Vastgoed met zo’n 20 medewerkers twee dagen op bezoek in Groningen. Onder leiding van GRAS (Platform voor Groningen Architectuur en Stedenbouw) gaan we de stad en omgeving nog beter verkennen. Uiteraard bezoeken we onze eigen projecten, maar gaan we ook genieten van alle bezienswaardigheden die deze stad te bieden heeft. 23

Groningen bouwt en ontwikkelt

PANDOMO MAKELAARS:

“ Alles begint met kennis en aandacht” Vlnr: Piet Cazemier, Helene Klein en Nico Nijenhuis

Groningen bouwt en ontwikkelt

Pandomo Makelaars is de grootste verkoopmakelaar van Groningen en al jarenlang dé

partij voor de nieuwbouwmarkt in en rondom Groningen. In gesprek met directeur/eigenaar Piet Cazemier en nieuwbouwadviseurs Nico Nijenhuis en Helene Klein blijkt nog eens dat de typische Groningse nuchterheid een gezicht heeft. Bij Pandomo zijn de lijntjes kort en

is de startende woningzoeker even belangrijk als de projectontwikkelaar die plannen heeft

voor een groot nieuwbouwproject. Het vermogen om zich in te leven in de wensen de klant kenmerkt het makelaarskantoor.

Pandomo Makelaars is bovendien met recht een full-service makelaardij. Pandomo heeft specialisten in de hele keten van huizen en wonen. Van aankoop en verkoop van bestaande huizen, verhuur en vastgoedbeheer, hypotheekadvies, taxatie en VvE-beheer tot en met het geven van advies en het verkopen van nieuwbouwprojecten.

“Mensen echt verder willen helpen met hun bouw- of woonwensen. Dat is voor ons altijd het vertrekpunt.” Pandomo Makelaars is een makelaarskantoor met een groot netwerk en kennis van de lokale markt dat graag bijdraagt aan een positiever woonklimaat. Zoals Cazemier het stelt:

“Alles begint met kennis en aandacht. Bij Pandomo werken betrokken en bekwame specialisten die mensen echt verder helpen met hun bouw- of woonwensen. Dat is voor ons altijd het vertrekpunt.”

Specialist in nieuwbouw

Al sinds de oprichting van Pandomo Makelaars in 1996 is nieuwbouw een specialisme binnen het makelaarskantoor. “We snappen dat het aankopen van een nieuwbouwhuis iets anders en veelal ook wat ingewikkelder is dan het kopen van een bestaand huis. Het vraagt dan ook om een specifieke aanpak. Van initiatie in een nieuwe ontwikkeling tot aan de verkoop ervan. Klanten hebben vaak veel vragen en vinden het kopen van een nieuwbouwwoning een spannend proces. Wij verkopen iets wat er nog niet staat, dus je moet mensen meenemen in de beleving: hoe gaat het straks zijn om daar te wonen!

Groningen bouwt en ontwikkelt

Goed voorbereid en volledig geïnformeerd een huis kopen, daarop ligt de focus bij nieuwbouwadviseurs Nijenhuis en Klein. In nieuwbouwland draait het niet alleen om persoonlijke woonwensen, maar ook veel om techniek. Op dat gebied verandert er steeds wel wat. “Gesprekken gaan nu ook vaak over duurzaamheid. Onze rol is om de technische eigenschappen van een nieuwbouwhuis begrijpelijk te maken. Het bouwen van een nieuw huis biedt tenslotte de uitgelezen kans om gebruik te maken van de nieuwste technische ontwikkelingen en mogelijkheden”, aldus Nijenhuis. “Twintig jaar geleden was elke nieuwbouwwoning een goed-geïsoleerd huis met dubbelglas en een nieuwe CV-ketel. Nu bepalen duurzaamheid (gasloos, energieneutraal of zelfvoorzienend) en slimme apparaten de maat.”

“Ons werk blijft mensenwerk” De veranderende techniek en hoe alles zich verplaatst heeft naar online is iets van de afgelopen jaren. Op dat gebied verwachten ze bij Pandomo Makelaars dat deze trend zich verder door zal zetten. “Hoewel ons werk uiteindelijk mensenwerk blijft”, zegt Klein.

Van klein tot groot

Of het nu gaat om een kleinschalig project of om de verkoop van omvangrijke woongebouwen of complete woongebieden in de stad; elk nieuwbouwproject krijgt de volledige aandacht van team nieuwbouw. 26

“Onze marktkennis en ervaring richt zich voornamelijk op Groningen en directe omgeving, maar ook verkopen we met enige regelmaat projecten in de kop van Drenthe of Friesland. Vaak werken we dan samen met een plaatselijke verkoopmakelaar en is het onze taak om onze specifieke kennis en kunde rondom het aankopen van nieuwbouw te delen. Daar maken we het verschil.

Adviseur voor marktpartijen

Nijenhuis: “Wij zien een verschuiving ontstaan. Vanwege onze kennis van de lokale markt en de vraag die er is, worden wij steeds eerder bij nieuwbouwontwikkelingen, transformatie of wijkvernieuwing betrokken. Wij kennen de markt als geen ander, weten wie de kopers zijn en wat ze vragen. Wij zien er dan op toe dat de huizen toekomstbestendig zijn en voldoen aan de eisen die er niet alleen nu, maar ook in de toekomst aan huizen worden gesteld. Materialen, isolatie, alles moet daarop afgestemd worden. Huizen renoveer of bouw je tenslotte niet voor een paar jaar.” De rol van Pandomo Makelaars is bij nieuwe projectontwikkelingen breed. “Vanuit onze positie hebben we goed overzicht en inspraak. Door partijen samen te brengen is er in de totale keten veel kennis tot ieders beschikking. Ook bieden we toegang tot relevante woningmarktdata en woonprofielen. Op basis daarvan kunnen we partijen voorzien van gedegen prijs- en marktadvies. Ook als het gaat om conceptontwikkeling, promotie en marketing en de uiteindelijke presentatie en positionering van projecten in de vorm van brochures en impressies.”

Groningen bouwt en ontwikkelt

Adviseurs en medewerkers van team Nieuwbouw. Vlnr: Nico Nijenhuis, Helene Klein, Marlies Wierenga en Piet Cazemier

Cazemier: “Wij kennen namelijk niet alleen de markt, wij weten ook wat de vraag is: van de prijs voor een woning tot wensen over parkeren. Wij adviseren niet alleen over de grootte of indeling van de woning maar ook over de verwachte verkoopwaarde het verkoopproces en op welke manier leads gegenereerd kunnen worden.

“Bij Pandomo zijn de lijntjes kort en is de startende woningzoeker even belangrijk als de projectontwikkelaar die plannen heeft voor een nieuwbouwwijk.” Zo kan er ontwikkeld, verkocht en gebouwd worden op een wijze waar alle partijen baat bij hebben en elkaar versterken.”

Verhuur en vastgoedbeheer

Ook wordt Pandomo Makelaars ingezet door grote en kleinere verhuurders en institutionele en particuliere beleggers voor de verhuur en het beheer van nieuwbouwprojecten. Appartementen in het Ebbingekwartier, de woningen aan de Friesestraatweg en ook de nieuwbouwontwikkeling aan de Boumaboulevard zijn daar mooie voorbeelden van. “Ons team Verhuur & Vastgoedbeheer vormt de onmisbare schakel tussen de eigenaren en huurders”, zegt Piet Cazemier. “Wij nemen eigenaren de dagelijkse processen uit handen. Van het incasseren van de maandelijkse huur tot het afhandelen van reparatieverzoeken en het bewaken van de

huurderscontracten. Ons vastgoedbeheersysteem biedt de verhuurder persoonlijk inzicht in de actuele stand van zaken en dat wordt gewaardeerd.” De verhuurportefeuille van Pandomo Makelaars is in de afgelopen jaren alleen maar gegroeid. De combinatie van verkoop en verhuur biedt bovendien het voordeel dat het huren van een huis een prachtige oplossing kan zijn voor verkopers die nog geen andere koopwoning hebben kunnen vinden, of nog moeten wachten op de oplevering van hun nieuwe huis.

Ontwikkelingen en woonwensen

Voorop blijven lopen, voorbereid zijn op de toekomst en aansluiting vinden bij partijen die ertoe doen in nieuwbouwland. Dat zijn voor Pandomo Makelaars de belangrijkste redenen geweest om te gaan voor de ontwikkeling van nieuwbouwsite pandomonieuwbouw.nl. Naast een uitgebreide presentatie van het actuele nieuwbouwaanbod van koop- en huurwoningen plus kavels in Groningen en omgeving, biedt deze site ook relevante nieuwbouwinformatie en nieuwbouwnieuws voor (potentiële) kopers en ontwikkelaars. Via een woonaccount kunnen geïnteresseerden hun persoonlijke woonwensen vastleggen. Op basis van daarvan houdt het team van Pandomo Makelaars alle ingeschrevenen op de hoogte van de laatste ontwikkelingen op nieuwbouwgebied. Voor zowel het huurals het koopaanbod. Pandomo Makelaars deelt haar kennis tenslotte graag! 27

Groningen bouwt en ontwikkelt

MWPO:

“ We gaan niet voor de makkelijkste oplossing, maar juist voor de kwaliteit” v.l.n.r. Rob Schrier, Kristiaan Capelle en Emil Meem

Groningen bouwt en ontwikkelt

Foto: Jacco van der Zwam

Markante panden en beeldbepalende hotspots, binnen en buiten de stad. Dat zijn de

plekken waar vastgoedontwikkelaar MWPO het liefst aan de slag gaat met gevarieerde woningbouwprogramma’s, transformaties en complexe nieuwbouw. Aan de noorden oostzijde Grote Markt bijvoorbeeld, met Mercado en Merckt, tot aan de SuperHub in Meerstad, waar duurzaamheid en gezondheid centraal staan. Of HOLT, een nieuwe,

bruisende groene wijk met internationale allure. “Het maakt ons werk bijzonder, maar ook

heel verantwoordelijk, want het gaat immers om gebouwen die het aanzicht en de identiteit van de stad bepalen.”

MWPO is een ontwikkelaar die landelijk actief is, met een kantoor in Den Bosch en in Groningen, en diverse projecten in Noord en Zuid Nederland. Eén van haar eerste grote projecten als ontwikkelaar was het markante gebouw en inmiddels een begrip aan het Boterdiep: The Student Hotel. “Daar zijn we nog steeds heel trots op, want het was een belangrijke aanjager van het gebied en heeft het Ebbingekwartier ook echt in beweging gezet”, aldus directeur en eigenaar Kristiaan Capelle. “En om het ook in de tijd te zetten, dit was tijdens de crisis ontstaan, dus dat maakt het ook extra bijzonder dat je met een heel nieuw concept ook echt kunt zorgen voor levendigheid in zo’n gebied.”

Wonen, werken en leven

Aan de vernieuwde Oostzijde van de Grote Markt, naast het Forum, staat nog zo’n gezichtsbepalende blikvanger met een unieke combinatie van wonen en horeca: Merckt. Onlangs werd dit project, als onderdeel van de Grote Markt Oostzijde, uitgeroepen tot winnaar van de NEPROM-prijs 2021. “Het is

natuurlijk fantastisch om samen zo’n prijs te krijgen”, vindt Capelle. “Maar het is ook een bevestiging van waar we voor staan als ontwikkelaar. Dat we een stap verder durven gaan en echt iets unieks willen toevoegen aan de stad.” Los van het gebouw en de locatie, is het concept voor MWPO net zo belangrijk. “Het is meer dan een object wat je neerzet”, vervolgt Capelle. “En het is ook een kwestie van breder kijken dan alleen woningen bouwen of leegstand willen ondervangen. Juist combinatie tussen wonen, werken en leven draagt ook in de bredere economische zin bij aan een levendige en dynamische binnenstad. Groningen heeft nu wel echt z’n eigen dynamiek en trots, maar er liggen ook nog heel veel kansen.” Zo’n kans voor die combinatie van wonen, werken en leven, ligt voor MWPO ook buiten de Groningse binnenstad, op de hoek van de Van Swietenlaan en de Laan Corpus den Hoorn. Daar komt HOLT, een bruisende, groene wijk met

Groningen bouwt en ontwikkelt

Project Merckt

internationale allure waar iedereen welkom is. Zo’n 320 woningen, van koop tot (sociale) huur, gecombineerd met een aanzienlijk commercieel programma met onder andere kantoren, medische bedrijven en horeca, maakt dat er een heel nieuw levendig gebied moet ontstaan.

Een nieuwe Noordzijde

Ook de Noordzijde van de Grote Markt moet weer levendig gaan worden. Voor de gemiddelde passant was bijvoorbeeld de Rode Weeshuisstraat tot een paar jaar geleden meer een veredelde steeg dan een levendige straat. MWPO zag echter gelijk de potentie en is volop bezig met de realisatie van Mercado en The Warehouse. “We konden daar met beide panden tegelijk aan de slag”, aldus ontwikkelmanager Rob Schrier. “We vonden het bizar dat je direct achter de Grote Markt eigenlijk zo’n laagwaardige straat had. Hoe mooi zou het zijn als we die straat op konden tillen en daar echt iets moois van maken?” Maar zo’n investering is natuurlijk niet zonder risico, beaamt ook Capelle: “Maar als je er niet in gelooft, dan komt er uiteindelijk ook niks van de grond. Dat is ook ondernemerschap, het op durven pakken van niet makkelijke locaties en daar toch bijzondere gebouwen van willen maken qua architectuur en functie. Dat is denk ik ook het mooiste aan ons werk, want wij zien dingen die bijvoorbeeld voor de uiteindelijke huurders nog helemaal niet tastbaar zijn. Maar zodra alles langzaam bij elkaar komt en de markt het ook oppakt, dat is echt fantastisch.” 30

Oude glorie herstellen

De noordwand van de Grote Markt was lange tijd het zorgenkindje van Groningen, zeker na het vertrek van V&D, maar ook andere ketens als Coolcat en H&M. “De gebouwen aan de noordzijde waren vroeger natuurlijk het toonbeeld van de wederopbouw, met echt een prachtige architectuurstijl. Maar inmiddels is het toch gedateerd en de gebouwen zijn gewoon op”, vervolgt Capelle. “En tijdelijke oplossingen om leegstand te ondervangen werken gewoon niet. Als je kijkt naar de winkeloppervlakte van het V&D pand, dat is twee keer de Zwanestraat die je moet vullen.” De grote uitdaging voor MWPO was dus enerzijds de oude glorie van de panden herstellen, en anderzijds er ook voor zorgen voor levendigheid en een goede doorloop naar de Rode Weeshuisstraat. Daar komen de luxe appartementen en een overdekte versmarkt van Mercado en The Warehouse. “Het oude V&D pand hebben we omgedoopt tot het Groot Handelshuis”, zegt ontwikkelmanager Emil Meems. “Het gebouw krijgt ook de nodige facelift, met veel lichtinval. In het ontwerp hebben we ervoor gekozen om een atrium te bouwen en het gebouw hiermee te doorbreken.” “En vanuit het atrium heb je straks zicht op de Stalstraat en Mercado”, vervolgt Meems. “Dat moet de doorloop bevorderen en het gebied verder activeren. De achterkant van de markt wordt straks dan ook de nieuwe voorkant en dat gaat de aantrekkelijkheid van de binnenstad helemaal ten goede veranderen.”

SuperHub Meerstad

Een ander beeldbepalend project, kenmerkend door zowel de architectuur als de invulling, komt in Meerstad en moet helemaal aansluiten op de duurzaamheidsambitie van het gebied. “Het pand is beton-arm en heeft een houten constructie” legt Meems uit. “Ook het dak van de SuperHub wordt optimaal benut door het plaatsen van zonnepanelen en dakbeplanting voor de bijen en insecten. En de geavanceerde luchtbehandelingsinstallatie en de warmte/koude opslag uit de bodem zorgen voor een optimaal, energiezuinig binnenklimaat.” “Het gebouw komt midden in de aderen van de wijk en is zo ontworpen dat het gebouw nu en in de toekomst optimaal kan inspelen op de behoefte van de wijk”, vervolgt Meems. “We beginnen met een supermarkt en een buurtcafé, met optioneel een gezondheidscentrum. Het moet een plek worden waar duurzaam ondernemen, afvalverwerking en het minimaliseren van verspilling van levensmiddelen centraal komen te staan.” “En later in de tijd moet het gebouw eenvoudig te gebruiken zijn voor onderwijs-, sport- of woondoeleinden”, voegt Meems toe. “Als projectontwikkelaar willen we echt een stap verder gaan en benaderen we dit soort bouwkundige uitdagingen op een creatieve en positieve wijze. Dit is denk ik ook wel wat ons als bedrijf echt uniek maakt.”

Project Mercado

Groningen bouwt en ontwikkelt

ROTTINGHUIS: “ We geloven in regionaal ondernemerschap. We kiezen ons eigen pad in de regio en we sturen ons bedrijf op duurzame relaties, vertrouwen en transparantie” Arjan Moes en Bertil Poelman

Groningen bouwt en ontwikkelt

The Market Hotel Groningen | Foto:Serge Duursema

Ouderwets zaken doen op basis van

vertrouwen, elkaar helpen in tijden van voor- en tegenspoed en begaan zijn met je stad. Dat is waar Rottinghuis

Aannemingsbedrijf nu al bijna 100 jaar voor staat. Of het gaat om een revitalisatie van het Groningse stadhuis of bijvoorbeeld

de ontwikkeling van de nieuwe stadskern in Delfzijl, het aannemingsbedrijf bouwt vanuit een stevige fundering in Stad en Ommeland.

Rottinghuis is sinds 1931 gevestigd in de Stad Groningen en is actief als ontwikkelende bouwer in het noorden van ons land. Het bedrijf maakt deel uit van de Koninklijke VolkerWessels en is actief in de sectoren woningbouw, utiliteitsbouw, woningverbetering en bouwservice en onderhoud. In eigen beheer ontwikkelen ze woningbouw- en commercieel vastgoedprojecten. Rottinghuis mag dan onderdeel zijn van het landelijke VolkerWessels, zo voelt het voor de medewerkers niet. “We

Treslinglocatie Groningen appartementen en school

zijn een echt Gronings bedrijf en zo doen we ons werk ook”, zegt algemeen directeur Bertil Poelman. “Ik geloof echt in regionaal ondernemerschap. We kiezen ons eigen pad hier in de regio en we sturen ons bedrijf op duurzame relaties, vertrouwen en transparantie. We werken samen en we helpen elkaar in goede en slechte tijden. Zo zijn we bijvoorbeeld ook concert sponsor van het Noord Nederlands Orkest, want ik vind dat je als bedrijf de verantwoordelijkheid hebt om iets terug te geven aan de regio.” 33

Groningen bouwt en ontwikkelt

Revitalisatie Stadhuis

Sinds 2020 is Rottinghuis als hoofdaannemer aan de slag met de renovatie van het stadhuis. “We zijn echt hartstikke trots dat we met zo’n iconisch Gronings gebouw aan de slag mochten”, vertelt Poelman. “En als vakidioot is het ook fantastisch om met zo’n monumentale renovatie aan de slag te gaan. Dat is natuurlijk ook een uitdaging, want je komt in zo’n historisch pand ook altijd iets tegen wat je niet kon voorzien. Maar het mooie is dat je in zo’n proces met de gemeente in de hele breedte samenwerkt en door transparant te zijn er ook altijd wel samen uitkomt. Ik denk dat we met dit project ook echt een mooie relatie hebben opgebouwd.” Het zal menig bezoeker van de Grote Markt niet ontgaan zijn dat het Stadhuis tijdens de renovatie gehuld was in een groot doek. “Je bouwt in en aan het ‘hart’ van de Stad. Dan wil je eigenlijk niet dat de werkzaamheden het historische stadsbeeld verstoord, dus dit grote doek vonden we een hele leuke en ludieke oplossing. Van een afstandje viel het bijna niet op.” Dit enorme geveldoek van zo’n 650 m2 doneerden Rottinghuis en de gemeente aan VanHulley. Bij dit unieke sociale initiatief in Groningen, werken vrouwen met een sociale en maatschappelijk afstand aan het opbouwen van hun toekomst. VanHulley maakte van dit geveldoek een paar duizend tassen. Een prachtig en circulair relatiegeschenk. “Heel bijzonder om hier aan bij te dragen. Sindsdien doneren wij ook onze oude werkkleding, bedrijfsvlaggen en steigerdoeken aan VanHulley.

Onlangs mochten we hier een eerste ‘Rottinghuis-collectie’ van in ontvangst nemen; circulaire en praktische items als tassen, mandjes etc. Momenteel voeren we gesprekken om de samenwerking vanuit de social-return gedachte met VanHulley te intensiveren”, voegt Poelman toe.

NEPROM-prijs

Aan de vernieuwde Oostzijde van de Grote Markt, nabij het Forum, staat nog zo’n gezichtsbepalende blikvanger waar Rottinghuis bij betrokken was: The Market Hotel. Onlangs werd dit project, als onderdeel van de Grote Markt Oostzijde, uitgeroepen tot winnaar van de NEPROM-prijs 2021. Rottinghuis realiseerde het hotel op de Grote Markt in opdracht van VolkerWessels Vastgoed. Poelman is blij op de erkenning, maar relativeert het ook: “Natuurlijk is deze erkenning terecht voor dit prachtige project. Maar ik kan ook heel erg genieten als ik door de stad loop en ik zie ergens bij een kroegje of winkeltje een bord van Rottinghuis op de gevel, omdat we daar ook met een verbouwing bezig zijn. Dat vind ik net zo mooi als een hotel of stadhuis op de Grote Markt. Want ook die kleine gebouwen bepalen net zo goed het beeld van een stad en daar ben ik net zo trots op.”

Aanpak Delfzijl

Als ontwikkelaar timmert Rottinghuis behoorlijk aan de weg in het Noorden. Naast woningbouwprojecten ‘in het veld’ zijn stedelijke (her)ontwikkelingen een specialiteit. Zoals Wonen

Ontwikkeling woonwijk Helpermaar Groningen

Groningen bouwt en ontwikkelt

met een Plus in Delfzijl. Na een periode van krimp, besloot de nieuwe gemeente Eemsdelta tot een grondige aanpak van het centrum van Delfzijl. Dit betekent een compacter winkelgebied, verbinding met het strand en het toevoegen van woningen voor starters en senioren. Eind 2023 is het centrum van Delfzijl 78 appartementen, een supermarkt en ruimte voor horeca en andere detailhandel rijker. De appartementen worden levensloopbestendig, gasloos en bevingsbestendig uitgevoerd. Met het centrum, de haven en het strand op loopafstand, een unieke plek om te wonen. Een hele mooie uitdaging voor Rottinghuis, vindt ook Arjan Moes, directeur projectontwikkeling bij het bedrijf. “Ten eerste is het natuurlijk geweldig om het centrum van Delfzijl weer een nieuwe impuls te geven na een periode van krimp en leegstand. En het is voor ons als bedrijf ook heel mooi dat je eigenlijk een heel blok krijgt om in te vullen.” Maar makkelijk was het niet altijd. “Het is een complexe uitdaging”, vervolgt Moes. “Er was geen mega budget waar je alles makkelijk mee kunt regelen. Je moet met weinig middelen, veel creativiteit en nauwe samenwerking alles in goede banen leiden. Dat kun je niet alleen, dat moet echt samen. Maar binnen die kaders, hebben we met onze partners; gemeente Eemsdelta, Acantus, Noorderzorg en Lidl Nederland een weg weten te vinden. Het is mooi om als bedrijf daar een waardevolle bijdrage aan te leveren. Het is natuurlijk heel anders dan op een leeg weiland een gebouw neerzetten”, grapt Moes.

Woningtekort opvangen

De komende jaren zal er heel veel gebouwd moeten worden om het steeds groter wordende woningtekort in Groningen op te kunnen vangen. Ook hier biedt Rottinghuis een oplossing met industriële woningbouw. “Opschalen naar 100.000 woningen per jaar, zoals de overheid dat wil, vraagt om een industriële oplossing. Anders is dit aantal niet te halen qua capaciteit.” zegt Poelman. “Eigenlijk weten we bij Rottinghuis al sinds 1946 hoe dit moet. Toen bouwden we tienduizenden woningen in Groningen, volgens een door ons ontwikkelde ‘systeembouw’-methode met prefab-betonnen casco’s en elementen. Vandaag de dag brengen we dit op de markt als ‘MorgenWonen’ of ‘PlusWonen’, maar het principe brengen we al 70 in de praktijk.” De goede balans vinden tussen traditioneel en industrieel is volgens Poelman de oplossing. “Materialen worden duurder, bouwlocaties schaarser en goede mensen zijn ook lastiger te vinden. Dat vraagt om innovatie en creativiteit om in de groeiende vraag te voorzien. Daarom bieden we vanuit VolkerWessels de oplossing met MorgenWonen. Dat zijn industrieel geproduceerde woningen die in een dag tijd kunnen worden opgeleverd. Veel mensen zijn er nog een beetje huiverig voor en dat is eigenlijk raar, want wat betreft bouwkwaliteit is het vaak zelfs beter dan traditionele bouw. En ook qua architectuur kun je er alle kanten mee op. Dit soort woningen zijn de oplossing en zo bouwt Rottinghuis mee aan een bestendige toekomst voor de Groningers.”

Ontwikkeling Rietcarré TerBorgh

Groningen bouwt en ontwikkelt

RODERICK BERGSMA EN ARIE MES van TRIP Advocaten Notarissen

“ We zien de skyline van Groningen veranderen” Arie Mes en Roderick Bergsma

Groningen bouwt en ontwikkelt

Van fietsenkelders tot winkelcentra en van nieuwbouwwijken tot grootschalige

transformatietrajecten. Overal in Groningen staan vastgoedprojecten waar TRIP

Advocaten Notarissen aan heeft bijgedragen. En die bijdragen gaan vele malen verder dan het opstellen en passeren van de (notariële) akten. Sterker nog, de advocaten

en notarissen van TRIP zijn het hele proces betrokken, van de tekentafel tot en met de oplevering. Een vastgoedpartner waar u op kunt rekenen. Notarissen Roderick

Bergsma en Arie Mes vertellen hoe ze te werk gaan en welke trends ze in de markt signaleren.

Partner in het proces

TRIP geeft vastgoedadvies over de hele linie. Te beginnen met fiscaal-juridische vraagstukken, bijvoorbeeld over omzet- en overdrachtsbelasting en het herontwikkelen of transformeren van een gebouw. Daarnaast adviseert TRIP bij aankoop- en financieringsvragen, van het vergaren van een financiering van een project tot het secureren en inrichten van de juridische structuur. Daarin constateert Mes een trend: “De financiering gaat lang niet altijd meer via een bank. Steeds vaker zien we groepjes investeerders die samen een pand of project verwerven en rendement willen maken. Aan ons de uitdaging om de belangen op zo’n manier te structureren dat er later geen gedoe van komt.” Bergsma vult aan: “We maken afspraken over de risico’s, aansprakelijkheid, winstdeling en meer. Door alle scenario’s na te gaan en af te dekken, voorkomen we problemen in de toekomst.” De meerwaarde van TRIP zit in het proces, vertelt Mes: “Ons team bestaat uit vastgoednotarissen, bestuursrechtjuristen en huurrecht- en bouwrechtadvocaten. We zijn vanaf het begin af aan betrokken bij het project om mee te kunnen denken, de juiste documenten op te stellen en tussentijds bij te sturen. Nog voordat een object überhaupt verkocht is, zitten we al met de ontwikkelaar, verkoper, woningcorporatie en financiers om tafel om het proces uit te denken. Hierdoor kunnen we vooraf de beste fiscale en juridische keuzes maken.” En de investering kan zich snel terugverdienen, weet Bergsma: “Soms maakt een kleine aanpassing het verschil tussen winstgevendheid en verlies, alleen al als je kijkt naar de overdrachtsbelasting en snelstijgende bouwkosten. Ons advies loont de moeite.”

Koploper in vastgoed

Toen TRIP’s advocaten en notarissen zich 20 jaar geleden gingen specialiseren in vastgoed, waren ze een van de eersten. Anno 2022 doen ze er alles aan om die pionierspositie te behouden. Bergsma: “We houden alle trends en ontwikkelingen bij, daarin lopen we voor. Of het nu gaat om het structureren en inrichten van vennootschappen,

het adviseren in grote bouwprojecten of het sparren over een akte: de actuele kennis is altijd paraat. We hechten veel waarde aan de theorie, dat is de kern van wat we doen. Een advies kan nog zo praktisch zijn, uiteindelijk ligt er altijd een wetenschappelijke basis aan ten grondslag.” En om op de hoogte te blijven van alle ontwikkelingen wordt er ontzettend veel gelezen, ook in de vrije uurtjes. Mes schrijft momenteel zelfs een proefschrift over driedimensionaal eigendom in het vastgoedrecht en is betrokken bij een blockchainproject voor het doorhalen van hypotheekrechten. Maar studeerkamerjuristen zijn ze allerminst, benadrukt hij. “Onze juristen staan met beide benen in de markt, hebben veel contact met de klanten en een voorliefde voor architectuur. We lezen ook niet-juridische vastgoedbladen, puur om de praktijk van onze cliënten te begrijpen. Zo blijven we onszelf ontwikkelen in een markt die continu verandert.”

“Door alle scenario’s na te gaan en af te dekken, voorkomen we problemen in de toekomst.” Duurzaam bouwen

En dat de vastgoedmarkt snel verandert, staat vast. Een groot deel van deze ontwikkeling heeft te maken met de (inter)nationale ambities rondom duurzaam bouwen. Mes: “In 2050 moet heel Nederland circulair en zonder afval bouwen en slopen, met als tussenstation 2030. Deze ambitieuze doelstelling heeft invloed op de maatschappij, het bouwproces, de financiering en zekerheden en dus ook op het notariële proces. Het roept vragen waar we nog niet altijd een antwoord op hebben.” Een voorbeeld dat iedereen zal herkennen is het opwekken van zonne-energie. Bergsma: “Zonnepanelen klinken als een toegankelijke investering, maar het roept allerlei 37

Groningen bouwt en ontwikkelt

goederenrechtelijke vragen op. Wie is de eigenaar van de zonnepanelen op het dak? Kunnen zonnepanelen drijven, en van wie zijn ze dan, als je geen eigenaar van water kunt zijn? En dan is het nog de vraag wie er meedoet met de winstdeling, en voor welk deel.”

Windmolenparken en WKO’s

De laatste tijd werken Mes en Bergsma veel aan de juridische 38

inrichting van grootschalige windmolenparken. Deze projecten zijn enorm complex, vertelt Bergsma: “De belangen zijn groot en divers. Milieuorganisaties, de politiek, financierders, omwonenden: iedereen vindt er wat van. Het is een hele klus om alle belangen op de juiste manier vast te leggen. De wetgeving is nog niet ingericht op dit soort vraagstukken, dus de oplossing vergt veel vingerspitsengevoel. Als uitgangspunt nemen we de wensen van aangesloten partijen.”

Groningen bouwt en ontwikkelt

Een ander voorbeeld zijn warmte-koudeopslagen (WKO’s). Mes: “WKO is een duurzame methode om energie in de vorm van warmte of koude op te slaan in de bodem. Deze techniek wordt gebruikt om gebouwen, woningen of kassen te verwarmen en/of te koelen. De installatie zit grotendeels onder de grond, vaak is er een bedrijvenpark of een aantal gebouwen op het WKO-systeem aangesloten. Ook in deze situatie rijzen de vragen: van wie is het systeem, wat er gebeurt als een van de partijen failliet gaat en wie betaalt het onderhoud? Dat zijn interessante zaken om uit te zoeken en vast te leggen.” En zo zijn er nog talloze voorbeelden, vervolgt Mes. “Vanuit de circulaire gedachte is het niet meer vanzelfsprekend dat elk onderdeel van het gebouw van jou is. Grond, ramen, gevels: alles kan qua eigendom en gebruik verdeeld worden. Het draait veel meer om het gebruik dan om het eigendom. Roerende zaken die normaal gesproken een vaste afschrijvingstijd hebben, moeten op termijn allemaal hergebruikt worden. Maar dat zorgt wel voor andere juridische afspraken en verhoudingen. Des te belangrijker om goed samen te werken en afspraken vast te leggen.”

“Onze juristen staan met beide benen in de markt, hebben veel contact met de klanten en liefde voor vastgoed en architectuur.” Bouwen aan de toekomst

Ze zouden er wel een boek over kunnen schrijven, zoveel uitdagende casussen komen er voorbij. “Overal waar we komen, zien we projecten waar we linksom of rechtsom aan hebben bijgedragen,” vertelt Bergsma. “We hebben jarenlange relaties met onze particuliere klanten, vastgoedondernemers, overheden en andere organisaties. Ons succes baseren we niet op de hoeveelheid aktes, maar op de kwaliteit van het onderliggende advies en van de samenwerkingen. Samen bouwen we aan de uitstraling, leefbaarheid en verduurzaming van de stad. Ik vind het fantastisch werk.” Roderick Bergsma en Arie Mes

“Soms maakt een kleine aanpassing het verschil tussen winstgevendheid en verlies.”

“Het is best bijzonder”, besluit Mes, “voor juridische beslissingen baseren we ons vaak op aloude rechtsregels en afspraken, maar uiteindelijk maken we onze keuzes voor de toekomst. De toekomst van de stad en haar inwoners. We rijden geregeld door de stad om de ontwikkelingen met eigen ogen te volgen. Wat speelt er bij de klant, hoe kunnen we de processen verbeteren en ervoor zorgen dat de projecten juridisch goed worden vormgegeven? We zien vanuit ons kantoor letterlijk de skyline in Groningen veranderen en het maakt ons trots om bij veel van die projecten betrokken te zijn geweest.” 39

Groningen bouwt en ontwikkelt

CALCULUS GROEP:

“ Uiteindelijk is het eindresultaat wat telt, en een tastbaar eindresultaat is natuurlijk wat vastgoed zo mooi maakt” Rob Dolfing en Jurjen Mulder

Groningen bouwt en ontwikkelt

Foto: Diepzeekonijn Media - Watertoren

Specialist en generalist tegelijk. En altijd streven naar de hoogste kwaliteit. De vastgoedexperts van de Calculus Groep hebben alle expertise onder één dak, van aankoop en verkoop van

beleggingsobjecten, financiering en planontwikkeling, tot aan bouwen vastgoed management. “We werken continu nauw samen met elkaar, waardoor iedereen elkaar weer versterkt.” De Calculus Groep werd opgericht in 2013. Eerst alleen als vastgoedonderneming en in de jaren daarna uitgegroeid tot een toonaangevend samenwerkingsverband van specialisten binnen diverse, aan vastgoed gerelateerde ondernemingen. Deze zes verschillende entiteiten zitten ook letterlijk onder één dak, in een pand aan de Groningse Oosterkade, met uitzicht op de Oosterhaven. “Toen we begonnen, trokken we al snel de conclusie dat we niet teveel afhankelijk wilden zijn van derde partijen”, zegt Calculus mede-eigenaar en tevens directeur van Noorderring (de bouwtak van Calculus) Jurjen Mulder. Calculus houdt liever het heft in eigen handen bij elke stap van het proces en bestaat inmiddels uit Noorderring, beleggingsmakelaar Allooy, SOLFIN Financieringen, ontwerpbureau Decide en BED’R Apartments. “We kopen aan, ontwerpen en werken plannen uit en we hebben een eigen bouwbedrijf. Daarnaast hebben we een eigen verhuurder en houden al ons verhuurde vastgoed in eigen beheer”, vervolgt Mulder. “Ook hebben we een financieringstak en een beleggingsmakelaardij in huis, en adviseren we woningeigenaren bij aardbevingsschade. Behoorlijk omvangrijk dus, maar doordat we de lijnen kort houden kunnen we ook snel schakelen.”

Van ver(nieuw)bouw tot aan de inrichting

Noorderring is de bouwonderneming van Calculus Groep,

en is gespecialiseerd in het transformeren en renoveren van binnenstedelijk (en monumentaal) vastgoed. “Je kunt het in sommige gevallen zien als vernieuwbouw”, legt Mulder uit. “Bijvoorbeeld bij het oude pand van Wigbold Houthandel aan het Boterdiep. Daar is het bestaande en monumentale casco bewaard gebleven en gerenoveerd, en hebben we ook een deel nieuwbouw toegevoegd. Het wooncomplex telt daardoor nu 21 appartementen en in de zeldzame houtstek die volledig bewaard is gebleven, komt straks ons nieuwe kantoor.” Een ander typisch Calculus project is het onlangs opgeleverde pand in de Oosterstraat. Monumentaal, hartje stad en tot in de puntjes gerenoveerd. Mulder: “Aan de buitenzijde hebben we door middel van historisch kleuronderzoek laten bepalen hoe de gevel er vroeger uit zag. Ook binnen zijn de monumentale elementen bewaard gebleven, maar het wooncomfort is door de renovatie weer up-to-date.” Maar bij de Calculus Groep stopt het niet bij de bouw en de oplevering. BED’R apartments is de entiteit die al het vastgoed in beheer neemt, meubileert en verhuurt. “Wij krijgen de input van de eindgebruiker (dus de huurder) binnen en gebruiken deze informatie uit de markt om het ontwerp aan en/of bij te sturen”, zegt Daphne van Hoek, directeur van BED’R. “Hierdoor weten we inmiddels heel goed hoe we met z’n allen een optimaal eindproduct kunnen realiseren.” 41

Groningen bouwt en ontwikkelt

Foto: Arjan Kremer - Oosterstraat

Bij BED’R staan service en kwaliteit centraal, onderstreept van Hoek. “Wij verhuren alleen in het hoogste segment en zorgen ervoor dat het onze huurders aan niets ontbreekt. Alles wordt volledig ingericht opgeleverd, tot aan de schilderijen aan de muur, en we steken veel tijd in de styling en presentatie. In principe hoeven onze huurders alleen hun kleren mee te nemen. De kwaliteit en afwerking van het vastgoed moet ook van hoog niveau zijn, waarmee we weer terugkomen op de kracht van alle disciplines onder één dak. BED’R is eigenlijk het visitekaartje naar de eindgebruiker, maar valt of staat bij het hele ontwikkelproces wat eraan voorafgaat.”

Het nieuwe wonen

Groningen telt inmiddels een grote groep internationals. Niet alleen studenten, maar ook een grote groep promovendi en internationale medewerkers van bijvoorbeeld het datacenter van Google in de Eemshaven. Volgens van Hoek is dat ook de grootste doelgroep voor deze appartementen: “Onze huurders zijn hier vaak tijdelijk, een half jaar of een paar jaar. En dan wil je je natuurlijk geen zorgen hoeven maken om de inboedel of langdurige huurcontracten.”

Foto: Arjan Kremer - Oosterstraat

“Doordat we de lat extreem hoog leggen qua service en kwaliteit proberen we met BED’R een stempel te drukken op de verhuurmarkt”, vervolgt van Hoek. “We willen laten zien dat het ook anders kan, door onze huurders in de watten te leggen, en ze netjes en respectvol te behandelen. Maar ook door de voordelen van gemeubileerde verhuur bij de lokale bevolking onder de aandacht te brengen. Voordelen als bijvoorbeeld de gedeelde economie, duurzaamheid, gemak en service.”

Groningen bouwt en ontwikkelt

“En met de Calculus Groep proberen we die stempel ook te drukken maar in een breder perspectief”, voegt Mulder toe. “Niet alleen moet de kwaliteit van onze projecten uitzonderlijk hoog zijn, ook hebben we veel contact met de gemeente omdat we ervan overtuigd zijn dat dingen beter kunnen. Dit leidt wel eens tot frustratie maar ook tot mooie ontwikkelingen waar vooral de stad baat bij heeft.”

Team

Het succes van de Calculus Groep uit zich in het vastgoed maar komt grotendeels voort uit het hechte team en de goede samenwerking tussen de verschillende entiteiten. Rob Dolfing (oprichter en bestuurder Calculus Groep): “Het teamgevoel is heel belangrijk binnen de Groep. Wij willen dat iedereen met plezier naar zijn werk gaat om zo de beste resultaten te behalen, zowel op zakelijk als persoonlijk vlak. Bij ons krijgt iedereen, jong, oud, hoog- of laagopgeleid dezelfde kansen. Maar je moet het zelf maken! Omdat we zo snel groeien zijn we altijd hard op zoek naar talent dat ons team wil komen versterken.”

Rob Dolfing

Grote ambities

Ergens dit voorjaar moet de nieuwe Watertoren West opgeleverd worden. Hoe dan ook een prestigeproject voor de Calculus Groep, vindt Mulder: “We zijn hier echt heel trots op, want het is een iconisch monument. De toren telt straks zes woonlagen, met twaalf luxe appartementen, royale slaapkamers en boven in kantoren en misschien wel een hotelbar. Als het aan ons ligt wordt het een boetiekhotel, zodat de toren een publiek toegankelijke functie krijgt en iedereen binnen een kijkje kan nemen. Maar dat is op dit moment nog afwachten. Mochten we hiervoor geen toestemming krijgen, dan worden het luxe appartementen en een kantoorruimte.” Ook voor de toekomst liggen er volgens van Hoek ambitieuze plannen in het verschiet: “We zijn bezig om nieuwe woonvormen en concepten te ontwikkelen en hebben een aantal grote projecten in de pijplijn. Ook zetten we groot in op duurzaamheid en onze projecten krijgen steeds meer impact, zowel in de stad als daarbuiten. Daarbij is het speelveld tussen de gemeente, de buurt en de oplopende bouwkosten wel een grote uitdaging, maar we willen echt bijdragen aan een mooie stad, dus we steken graag de handen uit de mouwen.” “Onze projectontwikkelaars zoeken altijd de balans tussen de waarde van het monument versterken en toch een mooi rendement behalen” vervolgt van Hoek. “Dat dit niet altijd eenvoudig is, blijkt wel uit een project als de Watertoren. De bouwmogelijkheden zijn gezien de bestaande constructie beperkt, bovendien moet alles bewaard blijven. Wanneer je in zo’n object woningen wil realiseren, sta je voor een enorme uitdaging, alleen al omdat er heel veel partijen iets vinden van wat je doet. Maar uiteindelijk is het eindresultaat wat telt, en dat het eindresultaat tastbaar is is natuurlijk wat vastgoed zo mooi maakt!”

Jurjen Mulder

Daphne van Hoek

Groningen bouwt en ontwikkelt

BLAUWESTAD:

“ Een uniek stukje Nederland in het Oldambt” Blauwestad ligt aan het Oldambtmeer, tussen Winschoten, Beerta, Midwolda, Oostwold,

Finsterwolde en Scheemda. Wat ooit akkerland was, is nu een geweldig woongebied, omgeven

door een groot meer en ongerepte natuur. Deze streek is bekend om zijn uitgestrekte graan- en koolzaadvelden en werd vroeger de graanrepubliek van Nederland genoemd. Middenin al die

ruimte ontdek je monumentale boerderijen met prachtige slingertuinen, historische kerken en

karakteristieke lintdorpen. Bijna alle kavels in Blauwestad liggen aan het Oldambtmeer. Daardoor is een unieke leefomgeving ontstaan, omringd door water en natuur. Het biedt ongekende

mogelijkheden op het gebied van wonen, leven, sport en ontspanning. Samen met de provincie

en de gemeente ontstond het plan voor Blauwestad eind jaren tachtig, maar zoals dat vaak gaat bij gebiedsontwikkeling, duurde het nog 15 jaar voordat dit plan werkelijkheid werd. In 2004 startten de eerste graafwerkzaamheden voor het meer. Graanvelden die eeuwenlang door Groningse boeren zijn bewerkt, werden verruild voor het Oldambtmeer. In 2005 zette toenmalig koningin Beatrix de kraan open. Het meer werd de basis voor dit prachtige woongebied in het Noorden. De Pieter Smitbrug vormt inmiddels een echte eyecatcher in dit landschap. De brug vormt een directe verbinding tussen Winschoten en Blauwestad voor fietsers en voetgangers. Daarmee kunnen inwoners van het gebied vanuit Blauwestad makkelijk en snel bij de voorzieningen in Winschoten komen, zoals scholen, winkels, cultuur en zorg. En omgekeerd zijn de recreatieve voorzieningen rond het Oldambtmeer ook snel 44

bereikbaar vanuit Winschoten. Op het moment van opening begin 2021 is de Pieter Smitbrug de langste wandelen fietsbrug van Europa. Daarnaast ben je via de A7 binnen 20 autominuten in de stad Groningen. Een prachtig gebied dus. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Geveke Bouw & Ontwikkeling al jaren betrokken is bij de ontwikkeling van Blauwestad. Sinds het begin van 2010 zijn de provincie Groningen en de gemeente Oldambt verantwoordelijk voor de ontwikkeling van Blauwestad. Geveke, in het Noorden een van de grootste bouwbedrijven, bouwde de afgelopen jaren 100 woningen in het zogeheten Havenkwartier van Blauwestad.

Groningen bouwt en ontwikkelt

Het Havenkwartier

Je herkent ze al van ver: de huizen met oudhollandse gevels op het schiereiland naast de jachthaven. Het lijkt op een havendorp met een knipoog naar het verleden. Je vindt hier de herenhuizen, schipperswoningen en pakhuizen met de sfeer en uitstraling van toen, met het comfort en de duurzaamheid van nu. Martijn Gils, algemeen directeur van Geveke Bouw & Ontwikkeling: “Blauwestad had behoefte aan een ziel. Een stadshart. Daar hebben we een concept op bedacht gebaseerd op het verleden van deze omgeving. Blauwestad lag vroeger namelijk in zee. Het is eigenlijk nog maar tweehonderd jaar ingepolderd. Als het niet ingepolderd was, dan was het waarschijnlijk een havenstadje geweest, een vissersdorp à la Urk of een van de Zuiderzeestadjes.” Samen met de Friese architect, Bouke Tuinstra van TWA architecten uit Burdaard, is verdere inspiratie opgedaan in de havenstadjes rondom het IJsselmeer. Vervolgens is het plan uitgewerkt voor de karakteristieke woningen die nu in een aantal fasen in Het Havenkwartier zijn ontwikkeld. In totaal zijn nu 100 woningen gerealiseerd en bewoond. Martijn is trots op het project: “Wij vinden het fantastisch dat we hier zoveel blije mensen kunnen laten genieten van hun thuis in de natuur. De beste ambassadeurs voor het gebied zijn de bewoners. Als je ze vraagt wat hen nu over de streep heeft getrokken om een huis te kopen in Het Havenkwartier is het de opzet, de locatie en de ligging. En de karakteristiek bouw en de verscheidenheid in gevels. Geen huis is hetzelfde. Bovendien hebben zij het gevoel alsof zij altijd op vakantie zijn.”

bestaat uit 8 riante gezinswoningen en 21 appartementen in een carré. Alle woningen hebben uitzicht op onder andere de jachthaven en het Oldambtmeer. Op het binnenterrein bevinden zich tuinen en parkeerplaatsen. De gezinswoningen bestaan uit drie woonlagen. Elke woning heeft een tuin én een terras aan het water en uiteraard een eigen parkeerplaats en een berging. En de appartementen zijn er in verschillende soorten en maten, verdeeld over drie etages. Op de bovenste laag bevinden zich twee penthouses.” Uiteraard is er bij Blauwestad ook aandacht voor duurzaamheid. Martijn: “Onder het klassieke uiterlijk schuilt de techniek van nu. Warmtepompen zorgen voor een duurzame gasloze verwarming. Door de uitstekende isolatie in combinatie met vloerverwarming ervaar je het hoge comfort optimaal. Statig wonen aan het water! Dat is Arsenaal.”

Meer informatie en verkoop

De gezinswoningen en appartementen van Arsenaal zijn in verkoop bij Makelaardij Van der Veen in Winschoten en Schreuder Makelaars in Groningen. Daar kun je ook terecht voor meer informatie.

Geveke is nu bezig met de vijfde en laatste fase van het Havenkwartier: “Het Arsenaal wordt een statig gebouw aan de toegang van Het Havenkwartier bij de jachthaven. Een zichtbaar Icoon dat Het Havenkwartier compleet zal maken.” Martijn is zichtbaar enthousiast over dit icoon: “Het Arsenaal 45

Groningen bouwt en ontwikkelt

MARTIN EISING EN PETER SCHEIJ namens Rabobank Groningen-Drenthe

" We willen de leefbaarheid in dorpen en steden in stand houden" Martin Eising en Peter Schey

Groningen bouwt en ontwikkelt

Rabobank is betrokken bij wat er leeft en speelt in de samenleving. Samen met de leden, klanten en partners zet de bank zich in voor een toekomstbestendige samenleving en maatschappelijke

uitdagingen. Twee actuele thema’s zijn de toegang tot de woningmarkt en de

verduurzaming van de woningmarkt. In dit

interview vertellen Martin Eising (Coöperatief Directeur) en Peter Scheij (vakdirecteur

Financieel Advies) hoe Rabobank GroningenDrenthe hiermee omgaat. Een tipje van de

sluier: niet afwachten, maar aan de voorkant impact maken.

Toegang tot de woningmarkt

De woningmarkt zit op slot, vat Eising het probleem samen. “De doorstroom is weg. Ouderen blijven langer zitten omdat er geen alternatief is en starters kunnen hun eerste woning niet betalen. Woningen die wél vrijkomen worden met overwaarde verkocht, soms binnen een dag. Dat probleem verspreidt zich vanuit de steden Groningen en Assen naar het platteland. Mensen uit de hele regio vragen of we iets voor ze kunnen betekenen, of we bijvoorbeeld geen hogere hypotheek kunnen verstrekken. Maar daarmee drijven we de prijs alleen maar verder op. Veel liever kijken we naar oplossingen voor de lange termijn.” “Er is gewoon te weinig aanbod en te veel vraag”, vult Scheij aan. “Er moet meer gebouwd worden in Nederland, 100.000 woningen extra per jaar, om precies te zijn. Daarom gaat onze dochteronderneming Bouwfonds Gebiedsontwikkeling (BPD) in 10 jaar 15.000 duurzame en betaalbare huurwoningen bouwen. Daarmee vergroten we het aanbod en hopen we dat vraag en aanbod meer in balans komen. Tegelijkertijd zijn we ons bewust van de onderliggende uitdagingen met betrekking tot bouwmaterialen, grondprijzen en vergunningen.” “Daarnaast helpen we starters om de woningmarkt gemakkelijker te betreden. Dat doen we met de service ‘Bieden met zekerheid’. Via de Rabobank-app voer je enkele gegevens in en binnen een paar stappen zie je hoeveel je maximaal kunt lenen en heb je een officiële hypotheekverklaring. Je krijgt gelijk een vrijblijvend renteaanbod dat drie weken blijft staan. 47

Groningen bouwt en ontwikkelt

Dus als je dan een bezichtiging in je droomhuis hebt, kun je gelijk handelen en een goed bod neerleggen. Dat helpt enorm!”

Meedenken over veranderingen

oud naast elkaar kunnen leven. De plannen zijn nog volop in ontwikkeling en we zitten veel aan tafel om mee te kijken. Hoe zou je zo’n woonconcept neer kunnen zetten, nog los van de financiering?”

“De veranderingen volgen elkaar op: de ontwikkelingen in de agrarische sector, het vele thuiswerken, de trek van de Randstad naar Noord-Nederland”, vertelt Eising. “We zien dat mensen andere keuzes maken en zich anders op de woningmarkt begeven. Met alle gevolgen van dien. Provincies, gemeenten en inwoners worstelen daarmee, want hoe ga je ermee om? De Rabobank denkt hier graag over mee. Gezamenlijk hopen we de leefbaarheid in dorpen en steden in stand te houden.”

“Hetzelfde geldt voor leegstaande kantoorgebouwen die je om kan bouwen naar appartementen”, vult Scheij aan. “Er komt steeds meer ruimte vrij: mensen werken thuis, shoppen sneller online. Aan de andere kant heb je dat grote woningtekort, met een vraag die groter is dan de huidige oplossingen. Dus waarom zou je als ondernemer je pand niet verkopen aan een woningcorporatie of andere belangstellende? De Rabobank kan daarin bemiddelen en meedenken.”

Hij vervolgt met een voorbeeld: “Op het platteland stoppen boeren met ondernemen, omdat hun bedrijf zich bijvoorbeeld in een Natura 2000-gebied bevindt. In Groningen is dat niet zo aan de orde, maar ook hier denkt men na over een andere locatie of een andere bestemming. Zo worden er woonerven ontwikkeld, waar wordt gekeken hoe jong en

Nieuwe woonconcepten

Om bij te dragen aan de krapte op de woningmarkt, ontwikkelt de Rabobank nieuwe woonconcepten. Eén daarvan is Rabo Smartbuilds. Eising: “Smartbuilds zijn innovatieve en duurzame huurwoningen die tijdelijk op een leegstaand stuk gemeentelijke grond worden geplaatst. Na die periode kunnen ze eenvoudig worden gedemonteerd en herplaatst op een nieuwe locatie. Een hele mooie oplossing voor studenten die zonder woonvesting zitten, mensen die moeten wachten op hun nieuwe woning en andere inwoners die tijdelijk onderkomen zoeken. Er is inmiddels gesproken met de Gemeente Groningen over Smartbuilds. Een andere oplossing voor de krapte in de woningmarkt is het bouwen van tiny houses. Eising: “Tiny houses nemen weinig ruimte in en kunnen snel worden neergezet. Sommige mensen kiezen er zelfs voor om met alle generaties op hetzelfde terrein te gaan wonen. Een mooi voorbeeld is de zelfgebouwde wijk Lievingerveld, in Beilen. Het mooie is dat de Rabobank deze kleine woningen tegenwoordig ook wil financieren. Dus mocht er belangstelling zijn, vanuit de gemeente of vanuit particulieren, neem dan contact met mij op.”

“Waarom zou je als ondernemer je pand niet verkopen aan een woningcorporatie of andere belangstellende?” Verduurzaming van de woningmarkt

De wens om woningen te verduurzamen komt van alle kanten. Maar dat geldt ook voor de oplossing, meent Eising: “We maken onze klanten bewust van de mogelijkheden om hun woning te verduurzamen. Door vooraf informatie te bieden, handige tools te ontwikkelen en mee te denken over de financiering. Met als missie om het gemiddelde energielabel van onze portefeuille te verlagen: van energielabel C in 2022 naar energielabel A in 2030.” 48

Groningen bouwt en ontwikkelt

“Veel liever kijken we naar oplossingen voor de lange termijn.”

En die bewustwording begint al in het eerste gesprek, vertelt Scheij: “Al onze financieel adviseurs hebben een duurzaamheidscertificaat. In elk hypotheekgesprek bespreken zij het belang en de mogelijkheden van verduurzaming. In het afgelopen jaar bevatten 26% van de hypotheken een duurzaamheidsaspect, dat percentage proberen we elk jaar te verhogen.”

“Met als missie om het gemiddelde energielabel van onze portefeuille te verlagen: van energielabel C in 2022 naar energielabel A in 2030.” Daarnaast heeft Rabobank een duurzame huisscan ontwikkeld: ‘homeQgo’ Deze scan helpt huiseigenaren te bepalen hoe ze hun huis kunnen verduurzamen. Scheij licht toe: “Je vult een korte vragenlijst in en krijgt persoonlijk advies over waar je het meeste mee kan besparen. Ook krijg je vrijblijvende offertes van installateurs die dit voor je kunnen regelen. En mocht je de investering niet kunnen betalen, dan denken we mee over de financiering.”

Acties met zonnepanelen

Een effectieve manier om gebouwen te verduurzamen, is het leggen van zonnepanelen. Toch blijkt dat in de praktijk lastig, vertelt Scheij: “Mensen willen het wel, maar weten niet goed bij welke partij ze moeten zijn. Ook zien ze op tegen

de administratie die erbij komt kijken. Daarom hebben we nu een leuke actie: ‘Zon op het dak’. Onze leden kunnen hun zonnepanelen via Rabobank laten leggen tegen een flinke korting (23%). En Rabobank regelt de administratieve rompslomp. Op dit moment hebben zich al 27.000 mensen ingeschreven!” Voor verenigingen en stichtingen die een gebouw beheren of bezitten is een aparte actie, vult Eising aan. “Voor sommige organisaties zijn zonnepanelen gewoonweg te duur. Denk hierbij aan buurthuizen, scholen, sporthallen enzovoorts. Toch willen we hen de kans geven om zonnepanelen te leggen. Dat doen we met de actie ‘Zon op maatschappelijke gebouwen’. Organisaties melden zichzelf aan en de leden kiezen vervolgens hun favoriete gebouw in hun regio. De winnaar ontvangt 50% korting op de zonnepanelen en, wanneer gewenst, hulp met de rest van de financiering.”

Growing a better world together

De toegang tot de woningmarkt en de verduurzaming van gebouwen zijn slechts twee van de vele maatschappelijke thema’s waar Rabobank zich voor inzet. Andere belangrijke thema’s zijn Duurzaam Ondernemen, Financieel Gezond Leven, de Energietransitie, Banking4Food en Zorginnovatie. Momenteel werkt Rabobank Groningen-Drenthe aan een regioscan waarin al deze onderwerpen aan bod komen. Aan tafel zitten afgevaardigden van gemeenten, onderwijsinstellingen, bedrijven en projectorganisaties. Uit de regioscan zal blijken welke vraagstukken er nog meer spelen en hoe we deze samen kunnen oplossen. 49

Groningen bouwt en ontwikkelt

Harry Nanninga en Stephan Goverts van

HJK ARCHITECTEN:

“ Alle ontwerpen ontstaan uit maatschappelijke betrokkenheid” 50

Groningen bouwt en ontwikkelt

“Aan alles wordt gedacht, met in ons achterhoofd altijd de mensen die er zullen gaan wonen”

Molenstreek Veendam

Gebouwen die mooi, kwalitatief en

functioneel zijn. Die voldoen aan de nieuwste bouwtechnische-, onderhoudstechnische-

en duurzaamheidseisen. En dat binnen een beperkt budget. Dat is de puzzel die de

veertien teamleden van HJK architecten iedere keer oplost. Dat lukt onder meer

omdat het bureau het hele proces in eigen beheer heeft en de tekenaar daarin even

belangrijk is als de architect. En of het nu een sociale woning of woon-zorgcomplex betreft, alle ontwerpen hebben een ding gemeen: ze zijn ontstaan uit maatschappelijke

betrokkenheid. Harry Nanninga (architect en eigenaar) en Stephan Goverts (ontwerper)

vertellen hoe de kijk op wonen verandert en tot welke verrassende woonconcepten dat kan leiden.

Trek naar de regio

Wat de laatste tijd enorm opvalt, is de trek van de stad naar de regio. Nanninga: “Eerst gaat de jeugd studeren in Groningen om vervolgens, soms noodgedwongen door de hoge huizenprijzen, een eigen huis buiten de stad te zoeken. Maar zelfs daar stijgen de prijzen rap. We spraken jonge dorpelingen die niet genoeg kunnen lenen om een huis in hun geboorteplaats te kopen. Voor hen zijn we nu bezig om betaalbare starterswoningen te bouwen, met een woonkamer en slaapkamer. Want een klassieke eengezinswoning zoals we die kennen, zit er voor een grote groep mensen gewoon niet in. Zulke situaties dwingen ons om actie te ondernemen en met nieuwe, betaalbare woonproducten te komen.”

“Nieuwbouw is slechts een van de vele mogelijkheden” Levensloopbestendige woningen

“Tegelijkertijd komt er een generatie aan die juist uit de eengezinswoningen wil”, vervolgt Nanninga. “Waar men eerder vasthield aan dezelfde hoeveelheid vierkante meters op latere leeftijd, ontstaat nu de behoefte aan kleinere woningen. Het is daarbij belangrijk dat de woning levensloopbestendig is, zodat de bewoners er zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen. Door deze ontwikkelingen moeten we wederom met andere woonproducten aan de gang. Bungalow’s en patio’s zijn terug van weggeweest en populairder dan ooit. Daarnaast 51

Groningen bouwt en ontwikkelt

Sociale woning met vakantiesfeer in Oost-Groningen

is het mogelijk om een bestaande woning om te bouwen tot levensloopbestendige woning. Die vraag krijgen wij steeds vaker, zowel van de sociale woningbouw als van particuliere huizeneigenaren.”

Renovatie en verduurzaming

Nieuwbouw is slechts een van de vele mogelijkheden, vult Goverts aan. “Als de opgave verandert, verandert de kijk op ontwerpen ook, zowel bij de oudere als jongere generatie. Daarbij verliezen we de bestaande woningvoorraad niet uit het oog. Zo verduurzamen we vele woningen zodat ze weer voldoen aan de hedendaagse kwaliteitseisen. Of het nu gaat om een betere isolatie, triple glas of een nieuw dak: we passen alles aan om de woning weer te laten voldoen aan de eisen en om de levensduur van de woning te verlengen.” Een mooi voorbeeld zijn de gerenoveerde woningen aan de Molenstreek in Veendam. Wie daar langsrijdt, zou nooit vermoeden dat deze woningen in 1921 gebouwd zijn. Nanninga: “We zien veel woningen waarvan de plattegronden en de casco’s goed zijn, terwijl de uitstraling, isolatiewaarden

Het Hooge Heem Grootegast

en bouwkundige kwaliteit niet meer voldoen. Het is een mooie opgave om zo’n woning zijn waarde voor de komende 40 jaar te laten behouden.”

“De gedachte is dat iedereen zo’n woning zou kunnen kopen: van een stel 70-plussers tot een jong gezin” Verrassend woonconcept in Blauwestad

Molenstreek is een goed voorbeeld van waar HJK architecten om bekend staat: degelijke, doelmatige woonconcepten. Maar ondertussen worden er ook vernieuwende ontwerpen bedacht. Het modulaire woonconcept in Blauwestad, een samenwerking met Extenzo, is daar hét voorbeeld van. Goverts: “De basis van het ontwerp is een geschakelde bungalow met een ruime woonkamer en slaapkamer, en mensen kunnen deze naar wens uitbreiden met een garage, verruiming aan de voor- of achterzijde en een extra verdieping. De gedachte is dat iedereen zo’n woning naar eigen wens en budget kan samenstellen: van een stel 70-plussers tot een jong gezin.” In eerste instantie zijn er achttien woningen verkocht, daar zijn later vijftien bijgekomen. “In het begin waren de gemeente en provincie bang dat elke woning hetzelfde zou worden”, herinnert Goverts zich. “Het leuke is dat de woningen juist totaal verschillend zijn geworden! Uit de hele serie zijn slechts twee basisbungalows gebouwd en de rest van de woningen zijn allemaal anders geworden. Van de grootste tot de kleinste opbouw en binnen alle prijsklassen. Het werkt dus om mensen voor een betaalbare prijs keuzes voor te leggen.”

Groningen bouwt en ontwikkelt

Havenmeester Blauwestad

Het gevoel van thuis in het Hooge Heem

HJK Architecten ontwerpt veel woonconcepten voor de zorg. Die concepten veranderen net zo goed, vertelt Nanninga: “Verzorgingstehuizen bestaan eigenlijk niet meer. Er zijn nu alleen nog verpleeghuizen, waar je pas terechtkomt als de zorgvraag te groot wordt om zelfstandig te kunnen wonen. Toch is het, ook in die laatste fase van het leven, belangrijk dat mensen zich thuis voelen. Op een plek waar ze weliswaar 24-uurszorg kunnen krijgen, maar waar het wonen nog steeds centraal staat. Dat is onze uitdaging.” Een project waar de balans tussen wonen en zorg uitstekend gelukt is, is zorgcomplex het Hooge Heem in Grootegast. Nanninga: “De ensuitedeuren, de vloeren met parketlook en de grote fauteuils geven de bewoners een huiselijk gevoel. Zorgverleners lopen hier rond of nemen plaats aan de bar van de grote landelijke keuken, in plaats van te verdwijnen in steriele kantoorruimten.” Bij dit project was HJK architecten, net als bij de meeste andere projecten, van a tot z betrokken. “Van het bespreken van de visie van de bestuurders tot en met de kleur van de vloerbedekking. Aan alles wordt gedacht, met in ons achterhoofd altijd de mensen die er zullen gaan wonen.” En dat dit woonconcept goed werkt, blijkt wel uit de nieuwbouw waar momenteel aan gewerkt wordt.

op grote tiny houses met glazen puien vanaf de grond tot het plafond, met vrij uitzicht op het binnengebied. Nog steeds sociale woningbouw, maar dan mét een vakantiegevoel. En dat in Oost-Groningen.”

Klaar voor de toekomst

Onlangs zijn er nieuwe architecten en tekenaars begonnen bij HJK architecten. Het oudste teamlid is 66 jaar en de jongste is 24 jaar, dus alle generaties zijn vertegenwoordigd. Dat is belangrijk voor de continuïteit, vertelt Nanninga: “Ons bureau zoekt naar stabiliteit door de jaren heen. We kijken dus naar de toekomst: hoe kunnen we het bedrijf voortzetten als straks de derde generatie directieleden met pensioen gaat? Door nieuwe mensen aan te nemen kunnen we bestaande kennis overdragen en nieuwe kennis in laten brengen. En in een snel veranderende vastgoedwereld toch die stabiliteit en kwaliteit blijven bieden. Zodat we kunnen blijven bouwen aan maatschappelijke, duurzame en betaalbare gebouwen.” Stephan Goverts en Harry Nanninga

Sociale woningen met een vakantiesfeer in Oost-Groningen

HJK architecten werd gevraagd om geschakelde, levensloopbestendige twee-onder-een-kapwoningen te ontwerpen. Goverts: “In eerste instantie dachten we aan een woning met twee lagen alleen bij nader inzien vonden we dat niet passend. Rondom de te bouwen woningen stonden namelijk tiny houses met veel groen, dus grote woningen zouden niet in dat beeld passen. Uiteindelijk kwamen we uit 53

Groningen bouwt en ontwikkelt

BOUWBEDRIJF KOOI: “ We werken met en voor mensen. Dit bewustzijn is bij ons sterk aanwezig en zorgt ervoor dat we beter werk afleveren”

Jan Emmo Hut en Emmely Muskee

Groningen bouwt en ontwikkelt

Project Het Perron in Haren (impressie van De Unie Architecten)

Niet alleen kwalitatief goed werk leveren, maar juist ook een goed

werkklimaat scheppen waar mensen de vrijheid en de ruimte krijgen om

op een hele plezierige manier te kunnen werken. Dat is kenmerkend voor Bouwbedrijf Kooi.

Bouwbedrijf Kooi werd in 1945 opgericht in Appingedam en is uitgegroeid tot middelgroot bouwbedrijf met een hoofdvestiging in Appingedam en een nevenvestiging in Groningen. Met circa tachtig eigen medewerkers zijn ze actief op het gebied van nieuwbouw, verbouw en onderhoud, projectontwikkeling, restauratie en renovatie. Het bedrijf ziet de mens als cruciale factor voor het behalen van (gezamenlijk) resultaat. Kennis, ervaring, vaardigheden en competenties die nodig zijn voor goede samenwerking met opdrachtgever, leverancier, onderaannemers, collega’s en partners krijgen daarom veel aandacht binnen de organisatie.

Plezier en betekenis

Emmely Muskee houdt zich als Senior Beleidsadviseur bezig met de strategie en het beleid van het bedrijf. “In een organisatie werk je met en voor mensen en is het de uitdaging dat dusdanig te doen dat je er met zijn allen plezier aan beleeft, waarde toevoegt en samen mooie resultaten neerzet. Vroeger had men primair een baan om in het eigen levensonderhoud te voorzien. Tegenwoordig is werk veel meer dan dat. Het moet ook leuk zijn en betekenis hebben. Bij Bouwbedrijf Kooi werken we hier heel bewust aan en

is de menselijke factor onderdeel van de bedrijfsstrategie. Dat merk je als werknemer, maar dat merken onze opdrachtgevers ook.” Binnen Bouwbedrijf Kooi hebben medewerkers regelvrijheid en is veel aandacht voor persoonlijke ontwikkeling en talentmanagement. “Daarover zijn we veelvuldig met elkaar in gesprek”, vervolgt Emmely. “Hoe gaat het met je als persoon, wat zijn je talenten en wat bepaalt jouw werkgeluk? Hoe zie je de toekomst voor je en wat zijn je behoeften? Heel concreet rolt daar bijvoorbeeld een opleidings- en ontwikkelingsplan uit. Ook heb je bij Kooi de mogelijkheid om zelf regie te pakken en te doen waar je goed in bent. Dat reikt verder dan je functie. Heb je als uitvoerder veel affiniteit met automatisering? Dan is het mogelijk om daar een bijdrage aan te leveren en de organisatie op het gebied van automatisering verder te brengen.” Verder dragen ook een gezonde en veilige sfeer, informele personeelsactiviteiten en positieve communicatie bij aan de menselijke organisatie. “Er is ruimte voor feedback, we bieden een prettige (thuis) werkplek en successen vieren we zoveel mogelijk samen”, aldus Emmely.

Groningen bouwt en ontwikkelt

Volwaardig samenwerken

“De mensgerichtheid vertaalt zich in de volle breedte”, aldus eigenaar en Algemeen directeur Jan Emmo Hut. “Dus dat geldt intern, maar ook extern. Je merkt dat er bij onze opdrachtgevers ook echt behoefte is aan een plezierige vorm van samenwerken. En dat is natuurlijk veel meer dan elkaar aardig vinden. Het bestaat er juist ook uit dat je toegevoegde waarde levert in alle stadia van het totaalproces. Dus niet alleen in het bouwproces zelf, maar ook in de voorbereiding, bij de keuzes die je maakt en in de ontwikkelingen en de plannen. Je moet samenwerken en transparantie in de genen hebben. Pas dan word je volwaardig samenwerkingspartner.” “En wanneer je dat teweeg kunt brengen, merk je dat je samen ook veel meer kunt”, vervolgt Jan Emmo. “Als iets even tegenzit bijvoorbeeld, dan versta je elkaar en vind je elkaar en ben je in staat om niet tegenover elkaar te staan en te wijzen, maar juist te kijken naar waar je elkaar kunt helpen. Dat zorgt voor een veel beter proces en een veel beter eindproduct, met ook een veel betere prijs-kwaliteitverhouding.”

Bouma Estate

Als voorbeeld van wat een goede samenwerking kan opleveren, noemt Jan Emmo het project Bouma Estate, een complex van acht bouwlagen met parkeergelegenheid in 56

het souterrain. “Dat was lastig om van de grond te krijgen. Er waren al een paar pogingen gedaan voordat wij erbij betrokken waren”, zegt hij. “Samen met de opdrachtgever en de architect zijn we in staat geweest om hier en daar wat aan de plannen aan te passen. Dat lukte omdat we elkaar het vertrouwen gaven om er samen uit te komen. Iedereen heeft natuurlijk een andere rol en een andere verantwoordelijkheid, maar het besef dat je wat aan elkaar hebt op een andere manier dan een traditionele rolverdeling, heeft er hier in ieder geval voor gezorgd dat alles realiseerbaar werd.” Bouwbedrijf Kooi kijkt liever naar wat al wel kan, in plaats van af te wachten, voegt Jan Emmo toe. “Je kunt op de traditionele manier zeggen: zodra je antwoorden voor me hebt, dan kom ik wel terug en tot die tijd ben ik weg. Maar het is meer waardevol te kijken wat al wel kan en waarmee we een ander kunnen helpen.”

Bouwen op een postzegel

Een ander project waar Kooi vorig jaar mee is begonnen, bevindt zich in de Pelsterstraat, in hartje binnenstad Groningen. De volledige voorgevel van dit pand is gestut zodat het achterliggende gedeelte kon worden gesloopt en er ruimte werd gemaakt voor de nieuwbouw van het

Groningen bouwt en ontwikkelt

Project Werkmanhof (Pelsterstraat) in Groningen (foto: Aldewereld Fotografie)

appartementencomplex. “Qua logistiek een hele lastige plek, maar heel mooi om te wonen straks”, aldus Jan Emmo. “Het is eigenlijk bouwen op een postzegel”, hij lacht. “Beide zijkanten en de achterzijde vormen de grens van het bouwterrein, samen met de gevel van het belendend perceel, dus dat maakt dat er heel veel voorzieningen moeten worden getroffen voor stabiliteit en voor het inwateren. En aan de straatzijde is er een weg die niet afgesloten mag worden. Er is weinig opslag en de bevoorradingswagen moet er achteruit naartoe rijden.”

moet er veel gebouwd worden de komende jaren om het woningtekort op te kunnen lossen. De beste manier om daar samen mee om te gaan, is ook op een goede manier met elkaar in gesprek te blijven. We moeten elkaar gewoon helpen, in makkelijke tijden, maar juist ook in moeilijke.”

Nu is zoiets volgens Jan Emmo niet uniek voor werkzaamheden in de binnenstad: “Maar als je het hebt over de menselijke maat, dan vergt ook dit iets van mensen. Bij Kooi zijn we in staat geweest om de afgelopen jaren ook een soort liefde te ontwikkelen voor dit soort lastige projecten. Want daar moet je wel van houden. Het is niet zoals een nieuwbouwwoning in Meerstad, waar je alle ruimte hebt.” “We leven ook best in een moeilijke tijd op dit moment”, vervolgt hij. “Zo is er bijvoorbeeld een groot tekort aan vaklieden. Er is een periode van grote schaarste van bouwmaterialen geweest en we hebben op dit moment te maken met forse prijsstijgingen van materialen. Tegelijkertijd

Project Bouma Estate in Groningen

Groningen bouwt en ontwikkelt

LAMBERINK:

“ Lamberink Nieuwbouwmakelaars en

Nieuwbouw Groningen bundelen krachten in een enerverende bouwwereld”

De twee ervaren nieuwbouwkantoren Nieuwbouw Groningen en Lamberink

Nieuwbouwmakelaars gaan samen. Vanaf dit jaar bundelen Luit Tebbens Torringa en de

broers Harry en Arjan Lamberink de krachten van deze twee ervaren nieuwbouwkantoren. Onder de paraplu van Lamberink Makelaars & Adviseurs bieden zij als allround kantoor nu ook in Groningen het gemak van alles onder één dak op het gebied van woningen bedrijfsmakelaardij, nieuwbouw, financieren en verzekeren. 58

Groningen bouwt en ontwikkelt

Groningen is geen onbekend terrein voor de vennoten: nieuwbouwmakelaar Luit Tebbens Torringa is al dertig jaar actief in het Noorden, sinds 2000 onder de bedrijfsnaam NieuwBouw Groningen. Harry Lamberink is in 1988 in Assen beginnen met een makelaarskantoor, waarbij nieuwbouw vanaf het begin een belangrijke tak van sport is, zowel in Drenthe als in Groningen. Het familiebedrijf Lamberink werkt al tientallen jaren samen met Tebbens Torringa en is inmiddels uitgegroeid tot een regionaal makelaarskantoor met veertien vestigingen en negentig werknemers. De samenwerking begon via een gezamenlijke klant van Harry en Luit, PlegtVos, en kreeg ook gestalte op een heel ander vlak. Arjan Lamberink: “Met Luit en nog een aantal andere makelaars uit het land stonden wij aan de wieg van de NVM Nieuwbouwspecialist, een kwaliteitslabel van de NVM met inmiddels ongeveer 300 inschreven makelaars die in de keten van toegevoegde waarde zijn op het gebied van consultancy, data & research en nieuwbouwverkoop. Hiervoor reden we een aantal jaren achter elkaar bijna wekelijks naar het hoofdkantoor van de NVM in Nieuwegein, en brachten hiermee veel uren samen door. Hieruit ontstond een klik en al brainstormend het idee voor een vergaande samenwerking tussen beide kantoren.”

Vraag van morgen

In 2019 is vanuit een eerste verkennende samenwerking Lamberink Nieuwbouw Groningen opgetuigd. Tebbens

Torringa is enthousiast over wat er met de samenwerking bereikt is: “Beide partners hebben een enorme staat van dienst. We zijn de nieuwbouwspecialist van Noord-Nederland met een brede waaier aan kennis en deskundigheid. Zo kunnen we bijdragen aan een verbetering van de woningmarkt in Noord-Nederland, omdat we zien dat er beslist kennis nodig is om de markt vlot te trekken. Kennis die er niet zomaar meer is en die vaak met de jaren is vertrokken.” Volgens Lamberink is waakzaamheid geboden. “Dat er meer huizen gewenst zijn, staat vast. Maar we moeten ervoor waken om alleen maar te roepen dat we moeten bouwen, bouwen, bouwen. Wij zijn er van overtuigd dat precisiebouw veel beter aansluit op de vragen uit de markt. Door woningnood en woonbehoefte te onderscheiden ben je beter in staat om de beschikbare ruimte en de huidige capaciteit meer gebalanceerd te gebruiken. Een bekend voorbeeld is het gericht bouwen voor senioren, per levensloopbestendige nieuwbouwwoning wordt een verhuisketen van gemiddeld drie woningen op gang wordt gebracht wat positief is voor de doorstroming. Betaalbaar ontwikkelen voor starters wordt als onmogelijk bestempeld, maar wanneer de landelijke en gemeentelijke politiek de regie neemt en samen met de markt de krachten bundelt, dan zal er meer mogelijk blijken dan nu het geval is.” Hiervoor is het nodig dat er goed wordt gekeken naar de daadwerkelijke vraag.

Groningen bouwt en ontwikkelt

Honingpot

Luit Tebbens Torringa

Om die vraag voor een deel in kaart te brengen hebben Tebbens Torringa, Lamberink en een groepje collega’s Nieuw Wonen Nederland ontwikkeld, een landelijk nieuwbouwplatform voor NVM Nieuwbouwspecialisten. Lamberink is enthousiast als het ter sprake komt: “Makelaars opereren dag-in dag-uit vanuit de haarvaten van de markt, en weten zoals onze kantoren na dertig jaar precies wat er speelt lokaal en regionaal. Door de woonwensen van al deze woonconsumenten te ontginnen, ontstaat een goed beeld van de daadwerkelijke woonbehoeften. Intussen wordt die toolbox gebruikt door een grote groep makelaarskantoren, en hebben we daarmee een landelijke dekking gerealiseerd. Het platform heeft inmiddels een databank van meer dan 150 duizend woonprofielen. Die profielen vertellen ons wat de woonconsument lokaal wenst aan woonproducten en prijsniveau’s in zowel de koop- als de huursector. Dan gaat het over informatie als grootte van een woning, koop of huur, locatie en andere specifieke wensen. Als je al die data ter ondersteuning vertaalt naar beleid voor gemeentes en projectontwikkelaars ben je toekomstbestendig bezig. Die data is het stuifmeel, waar gemeenten en ontwikkelaars honing van kunnen maken in verschillende smaken. Zo weten we wat de vraag van morgen is met betrekking tot de woningmarkt.” Die slag is zeker nodig. Het raakt Tebbens Torringa merkbaar als hij het over de huidige woningmarkt heeft. “De markt in Groningen is nagenoeg stilgevallen. Het lijkt alsof het totaal is uitverkocht, er wordt heel weinig aangeboden. Dat is overigens niet een specifiek Gronings of noordelijk probleem, je ziet het overal.” Lamberink vult hem aan: “Het gaat om een andere manier van kijken. Op basis van de data die we hebben, zetten we vraagtekens bij de traditionele keten: het gaat om de doelgroep, het effect van de ketenveranderingen en daarmee de toekomstbestendigheid. Als je uitgaat van data voorkom je driften. Het gaat echt om de nuance.” Dat de vraag van morgen niet in de pas loopt met het aanbod dat nu wordt ontwikkeld, laat Tebbens Torringa zien aan de hand van de actualiteit. “De wens is er om groen te bouwen, duurzaam en gasloos. Dat kan goed en we zijn er voorstander van, maar dat maakt de huizen wel een stuk duurder. En dan komen de flink gestegen prijzen van de bouwgrond er nog overheen. Dat wordt uiteindelijk allemaal doorberekend aan de koper. De kosten van bouwen zijn harder gestegen dan van de woningen zelf. En voor mensen met geld, bijvoorbeeld de senioren die in hun te grote afbetaalde huizen wonen, is geen aanbod. Terwijl daar volgens onze data ruimte is.”

Strijdbaar door een frisse blik

Arjan Lamberink

Tebbens Torringa en Lamberink zijn ervan overtuigd dat nieuwbouw de aanjager van de markt is. Tebbens Torringa: “Via gerichte nieuwbouw komt de keten in beweging. Tegelijk moeten we eerlijk zijn over nieuwbouw voor starters.

Groningen bouwt en ontwikkelt

Het klinkt allemaal mooi, maar het is niet realistisch. De doorstroming die nieuwbouw oplevert, zorgt juist voor starters op een ander vlak voor kansen. De onderkant van de woningmarkt kan doorstromen naar de nieuwbouw en de huizen die vrijkomen zijn voor starters. Zo komt het treintje op gang, want die starters groeien uiteindelijk ook door. Het is niet juist om nieuwbouw, met alle toegenomen kosten en eisen, te zien als plek waar de koopketen begint.” Marktconsultancy is volgens Lamberink en Tebbens Torringa het toverwoord. “Het gaat niet alleen om stenen stapelen.

Als we vaker bij elkaar aan tafel zitten, leren we elkaar situatie beter begrijpen. Ik zie mooie plannen en vergezichten uit de koker van de overheden langskomen, maar meteen zie ik ook de problemen voor marktpartijen bij de realisatie daarvan. Door eerst samen te kijken naar haalbaarheidsdoelen en op basis daarvan plannen te smeden, werk je constructiever. Projectontwikkelaars, makelaars en bouwers doen niets liever dan aan de slag gaan, maar ze kijken wel altijd naar het totaalplaatje. Pas als dat klopt en zeker is, gaan ze echt van start.”

+40.000 unieke leads

Groningen

+30.000 unieke bezoekers per maand

Friesland

Drenthe Noord Holland

100 specialisten

4 regionale platformen

Flevoland

Overijssel

14 Lamberink vestigingen

Gelderland Zuid Holland

Utrecht

Landelijk netwerk Dynamis Zeeland

6 Woonwensfabriek verkooppunten

Brabant Lamberink vestigingen

Limburg

Dynamis partners Woonwensfabriek

Groningen bouwt en ontwikkelt

JORDAN LINGSMA EN FOKKE OPHUIS NAMENS

PLEGT-VOS:

“ Samen bouwen aan een beter Groningen” Jordan Lingsma en Fokke Ophuis

Groningen bouwt en ontwikkelt

Bedenkers van concepten, projectontwikkelaars, bouwers maar bovenal: samenwerkers.

Dat beschrijft het team van Plegt-Vos in een notendop. Plegt-Vos is een goede bouwer, maar de toegevoegde waarde begint al veel eerder in het proces. Of het nu een binnenstedelijk

project of een uitbreidingslocatie betreft, standaardisatie dan wel maatwerk, Plegt-Vos kan voor alle woonopgaven een oplossing leveren. Jordan Lingsma en Fokke Ophuis, beiden Directeur

bij Plegt-Vos Noord, vertellen over de bijdrage die Plegt-Vos aan Groningen en omgeving levert. Projectontwikkelaar en bouwer

“In onze projecten zijn we projectontwikkelaar, bouwer en alles daartussenin. Als projectontwikkelaar bekijken we vooraf wat op een bepaalde locatie mogelijk is en hoe dat eruit kan gaan zien. Dat gebeurt altijd met het oog op de toekomstige bewoners en maatschappelijke betekenis: wie gaan er wonen en leven en wat hebben zij nodig? En wat voor impact heeft onze oplossing op het woon- en leefplezier, dat veel verdergaat dan het gebouwniveau? Natuurlijk nemen we de wensen en eisen van de (eventuele) opdrachtgever mee in deze beoordeling. Hoe eerder we bij het project betrokken zijn, des te beter we daarin kunnen adviseren en meedenken. Het komt voor dat we een bestaand plan als bouwer tot uitvoer brengen. Die afwisseling maakt het juist interessant.”

“In onze projecten zijn we projectontwikkelaar, bouwer en alles daartussenin” “Onze projecten kenmerken zich door de samenwerking met elkaar, de gemeenten en opdrachtgevers. Veel samenwerkingen worden op den duur waardevolle partnerships waarin we elkaar op kansen wijzen, samen optrekken en elkaar wederzijds versterken. We vinden het namelijk belangrijk dat we van beide kanten waarde toevoegen aan het project, zodat we samen met de opdrachtgever tot de beste resultaten komen.”

Wonen in de breedste zin

“Wij bouwen bijna alles waar in geleefd wordt: van woningen

Merckt

tot intramurale zorg, van studentenhuisvesting tot hotels en van sociale doelgroepen tot de vrije sector. Voor elke doelgroep hebben we een woonconcept ontwikkeld waarbij het woon-, werken leefplezier van de toekomstige bewoners centraal staan. Dat leidt tot een breed aanbod woonconcepten van gestapelde bouw, grondgebonden woningen, levensloopbestendige woningen, zorgeenheden en meer.” “Het bouwen volgens een concept biedt veel voordelen. Vooraf hebben we nagedacht over waarde voor de gebruiker: het is makkelijker, geeft meer zekerheid en zorgt voor een kortere bouwtijd. Hierdoor kunnen we een hoge prijskwaliteitverhouding bieden. Zo hebben we voor bepaalde concepten de keuken-, badkamer- en stofferingsopties al uitgedacht, waardoor we deze voor een eerlijke prijs kunnen realiseren. Dat is handig voor woningcorporaties en andere opdrachtgevers die graag snel en betaalbaar willen bouwen. Voor particulieren daarentegen, zorgen we naast een goede prijs en levertijd juist voor veel keuzevrijheid.”

“Onze concepten komen voort uit de ontwikkelingen die we in de markt zien” Sneller, beter en goedkoper bouwen

“Onze concepten komen voort uit de ontwikkelingen die we in de markt zien. Op dit moment zijn er te weinig vakmensen voor de bouwplaatsen beschikbaar, denk hierbij aan metselaars en timmerlieden. Daarnaast moeten nieuwe

Merckt

Groningen bouwt en ontwikkelt woningen duurzamer gebouwd én geproduceerd worden. De stijgende gasprijzen vragen om een rigoureus andere aanpak en dan hebben we het nog niet eens over alle duurzaamheidsafspraken voor 2030.”

We moeten sneller, beter en goedkoper gaan bouwen

Mercado

“Verder moet de prijs-kwaliteitverhouding van woningen omhoog. Want in een markt waarin de prijsontwikkeling ontzettend snel gaat, moeten we meer kwaliteit gaan bieden voor de prijs, of de prijzen gaan aanpassen op de kwaliteit. In elk geval moeten we in actie komen, anders zal de huizenmarkt ontwricht raken. En dat staat nog los van het feit dat er op korte termijn meer woningen gebouwd moeten worden vanwege het woningtekort. Kortom, we moeten sneller, beter en goedkoper gaan bouwen.”

De Slimme Huizenfabriek

“Als reactie op de ontwikkelingen die we zien, hebben we de Slimme Huizenfabriek bedacht. Dat is een gerobotiseerde fabriek voor de jaarlijkse productie van duizenden kant-en-klare, duurzame woningen en woningcomponenten. Daarnaast zullen standaard renovatieen verduurzamingsoplossingen geproduceerd worden, zoals gevels, daken, binnenwanden en complete badkamers. We zijn in gesprek met architecten en gemeenten om te kijken voor welke opgaven de Slimme Huizenfabriek dé oplossing biedt.”

Meerstad The Student Hotel

“In maart 2021 is gestart met de bouw van de eerste hal en deze is opgeleverd in oktober 2021. Na een opbouw en testfase is de fabriek in het tweede kwartaal van 2022 operationeel en zal starten met een productiecapaciteit van 30 woningen per week. De komende jaren worden vier andere hallen in fases toegevoegd waardoor deze capaciteit steeds verder uitbreidt. In totaal worden vijf productiehallen en een experience center gerealiseerd. Er kan dus een grote bijdrage aan het woningtekort worden geleverd.” “In de Slimme Huizenfabriek staat duurzaamheid centraal. De oplossingen bevatten meer hout, wat leidt tot een afname van 35% CO2-uitstoot. Binnenkort willen we houten casco’s aanbieden, waarmee we de uitstoot met 80% willen reduceren. Daarnaast maken we de meeste onderdelen in de fabriek in plaats van op de bouwplaats. Hierdoor kunnen we efficiënter met materialen omgaan en produceren we veel minder afval. Bovendien zijn de gefabriceerde elementen groot, waardoor er minder transportbewegingen plaatsvinden. Op deze manier zetten we alvast een proactieve stap richting duurzaam bouwen.”

Prijswinnende projecten

“In Meerstad ontwikkelden en bouwden we 30 nieuwe woningen in verschillende typen. Samen met de architect zijn 64

Groningen bouwt en ontwikkelt

we de uitdaging aangegaan om het beste uit het concept te halen: een mooie uitstraling, aardbevingsbestendig casco en de vrijheid om te wonen, leven en recreëren. En dat allemaal voor een betaalbare prijs. Dat is goed gelukt, want met dit concept hebben we de 2e publieksprijs van de Groninger Architectuurprijs gewonnen.” “Een project waarmee we de NEPROM-prijs wonnen, is Merckt, een uniek horeca- en woonconcept aan de Grote Markt. Dit project is door ons gebouwd en ontwikkeld door MWPO. Vanwege de vele functies van het gebouw en de beperkte bouwplaats, was het een grote uitdaging om dit project te realiseren. Maar gezien de grote, positieve impact van Merckt op het stadscentrum, grepen we deze uitdaging met beide handen aan. We zijn dan ook heel trots dat het is gelukt en dat we deze prijs in ontvangst hebben mogen nemen.” “Verder zijn we trots op The Student Hotel Groningen: als medeontwikkelaar en bouwer hebben we alles neergezet, tot de tafels, bedden en stoelen aan toe. The Student Hotel is een typisch voorbeeld van wat een gebouw en haar bewoners met de omgeving doet. Sinds dit gebouw er staat, is dit gebied omgetoverd tot een nieuwe hotspot in de stad.”

“Een ander project dat net is opgeleverd, is zorggebouw De Hoorn in Marum. In opdracht van Woonzorg Nederland bouwen we 66 zorgstudio’s die inspelen op de behoefte aan intensieve, langdurig zorg in Marum en omstreken. Dit gebouw is een uitwerking van ons Huisvanu Appartementenconcept, een concept dat maatwerk en efficiëntie met elkaar combineert en inspeelt op de zorgbehoefte.”

Toekomstplannen

“Er komen wat grote projecten aan, waaronder de ontwikkeling van de Reitdieptoren, een project van 80 appartementen met parkeerkelder en een horecaruimte op het voormalige festivalterrein. Om deze en andere projecten tot een succes te maken, hebben we nieuwe collega’s nodig. Collega’s die vanuit hun eigen kracht en talent waarde toevoegen aan onze projecten. Die net als wij niet vanuit stenen en cement denken, maar vanuit oplossingen voor woon-, werken leefplezier. Samen bouwen we aan een beter Groningen.”

Huidige ontwikkelingen

“Op dit moment werken we samen met MWPO en Beauvast aan een binnenstedelijk project achter het oude V&D-pand. Dat was jarenlang een obscure omgeving, maar met de komst van het luxe appartementencomplex Mercado gaat daar verandering in komen. Een mooi voorbeeld van een project met veel maatschappelijke betekenis waar we graag aan meewerken.” Reitdiephaven

Groningen bouwt en ontwikkelt

ABN AMRO :

“ Wacht niet tot veranderingen zich aandienen, wij dragen graag actief bij”

Arjan van der Meer, Tim van Dijk, Peter van Marle en Ufuk Albayrak

Groningen bouwt en ontwikkelt

Transformatie en duurzaamheid zijn voor de bank strategische speerpunten waarin we een zeer actieve bijdrage leveren, stellen directeur Peter van Marle en relatiemanager Tim van

Dijk van Real Estate Noord en Midden Nederland bij ABN AMRO eensgezind. Juist een bank

als ABN AMRO is een actieve aanjager van innovatieve bouwprojecten die bijdragen aan een leefbare omgeving, zoals onder meer te zien is in het hart van de stad Groningen. Peter van Marle is directeur Real Estate Noord en Midden Nederland bij ABN AMRO. We spreken hem midden in het centrum van de stad Groningen op het kantoor aan de Grote Markt, waar de bank al geruime tijd gevestigd is. Het gebouw is in 2018 opgeleverd na een flinke verbouwing en volledig gemoderniseerd, inclusief energielabel A. Volgens Van Marle loopt de bank daarmee voor op de duurzaamheidsdoelen zoals die in het klimaatakkoord van Parijs zijn vastgelegd: “Al onze eigen kantoren hebben in 2023 energielabel A en zijn in 2030 “Paris-proof”, zoals we dat noemen. Dat betekent dat de panden voldoen aan het klimaatakkoord van Parijs en daarmee jaarlijks maximaal 50 kilowattuur per vierkante meter uitstoten. Bij verbouwingen hergebruiken we bovendien een groot deel van het bestaande materiaal. Dat is ook in het pand aan de Grote Markt gebeurd.” Volgens Tim van Dijk, relatiemanager van Real Estate Noord en Midden Nederland bij ABN AMRO, is de bank daarmee vooruitstrevender dan de weten regelgeving die zegt dat in 2023 alle kantoorgebouwen minimaal een C-label moeten hebben. “Wij gaan ook graag als financier een stap verder.

In 2030 hebben alle woningen en kantoren waarvoor wij een lening hebben verstrekt gemiddeld energielabel A. Behalen we die missie, tezamen met de verduurzaming van de eigen kantoren, dan realiseren we vanaf 2030 een reductie van 2 megaton CO2 uitstoot, wat gelijkstaat aan de uitstoot van 800.000 auto’s. Zo neemt ABN AMRO de verantwoordelijkheid voor een duurzamere toekomst. Wij wachten niet tot veranderingen zich aandienen, wij dragen graag actief bij. Uiteindelijk gaan we voor het hoogst haalbare, met BREEAM zetten we in op niet minder dan de topnormering, die de norm van het bouwbesluit overstijgt.”

Het Groot Handelshuis als transformatievoorbeeld

De afdeling Real Estate Noord en Midden Nederland financiert ontwikkelingen en beleggingen in vastgoed, denk bijvoorbeeld aan woningen, winkels of kantoorpanden. Naast nieuwbouw speelt transformatie ook een belangrijke rol. Van Dijk: “Vastgoed is een bepalende factor voor de leefbaarheid van een gebied. Leegstaand vastgoed, met name in stedelijk gebied, zorgt voor een negatief effect op 67

Groningen bouwt en ontwikkelt

de omgeving. Het aanpakken hiervan is dus een maatschappelijk belang. Daarom stimuleren wij de realisatie van transformatieprojecten door ons kapitaal in te zetten. Niet alleen krijgt het vastgoed daarmee een tweede leven, ook zorgt het voor een positieve bijdrage aan het gebied.” Een concreet voorbeeld van zo’n transformatie speelt zich af op nog geen honderd meter van het bankgebouw aan de Grote Markt: ter linkerzijde verrijst een compleet nieuw complex, dat gehuisvest is in het voormalige V&D-gebouw. Volgens Van Marle is het een prachtig voorbeeld van een bestaand gebouw dat grotendeels leeg stond en met deze duurzame en toekomstbestendige invulling weer jaren vooruit kan. “Het Groot Handelshuis, zoals het gaat heten, krijgt een compleet nieuwe functie. Waar het eerst retail was met een beetje horeca op de bovenste verdieping, wordt het nu een interessante mix van horeca en kantoor. Wij zien mede door de impact van corona een trend waarbij locaties en uitrusting van kantoormeters nog belangrijker zijn geworden. De trend is daarbij zichtbaar dat bedrijven minder meters willen huren of gebruiken maar die moeten dan wel eigentijds zijn en gericht op ontmoeten en het hybride werken. Daarom is Het Groot Handelshuis opgedeeld in meerdere kantooreenheden. Dat heeft te maken met de verjonging van bedrijven, die meer bezig zijn met duurzaamheidseisen en bijvoorbeeld gemakkelijk bereikbaar willen zijn met de fiets of ov. In het algemeen is er een andere vraag naar kantoorruimte, waarbij ligging en onderscheidend vermogen van belang zijn. De bereikbaarheid is ook vaak een bepalende factor, dat zie je dan bijvoorbeeld op locaties rondom het station. Zo kun je van leegstand een kans maken waar wij graag een rol in spelen.”

Maatschappelijke rol Tim van Dijk en Peter van Marle

Om investeerders tegemoet te komen bij verduurzamings- of

Groningen bouwt en ontwikkelt

Peter van Marle en Tim van Dijk

transformatieplannen is er een ABN AMRO-dochter actief: Groenbank speelt een belangrijk rol in de verduurzaming van de samenleving. Sommige investeringen komen in aanmerking voor een Groenverklaring en rentekorting. Denk hierbij aan plannen om gebouwen te renoveren of te transformeren in een of meerdere nieuwe functies. Van Dijk wijst in dit verband op de volgorde waarin bouwen verbouwprocessen doorgaans plaatsvinden. “Van oudsher staat de financiering ver achter in het proces. Wij proberen ons steeds eerder in de plannen te manifesteren. Zo kunnen we actief meedenken over verduurzaming en de haalbaarheid van een plan sneller beoordelen en waar nodig bijsturen. Ons voordeel is dat we veel kennis en ervaring hebben in de regionale markt. Wij werken altijd in regionale teams, met een grote lokale betrokkenheid en hebben veel sectorspecifieke kennis. Door regionale betrokkenheid te combineren met kennis van de sector kunnen wij binnen een week een inschatting maken of een project financierbaar is en op welke wijze we dat kunnen invullen.” Van Marle ziet dat die actievere positionering een uitvloeisel is van de nieuwe maatschappelijke rol van de bank. “Door onze kennis van de markt kunnen wij heel goed mogelijke risico’s overzien en meebewegen met de markt waar dat kan. Zoals we transformatieprojecten begeleiden en financieren, zo kijken we ook naar de ontwikkelingen op de particuliere woningmarkt. Je kunt dan denken aan tijdelijke bestemmingen zoals het Suikerunie-terrein. In het kader van

de Crisis- & Herstelwet zouden we bijvoorbeeld een tijdelijk woningaanbod kunnen financieren, dat volledig circulair en demontabel is voor een looptijd van tien tot vijftien jaar. Zo geven we woningzoekers lucht in de huidige krapte op de markt en kunnen we anticiperen op nieuwe woonwensen, niet alleen voor jongeren of starters maar denk hierbij ook aan de seniorenwoning gezien de vergrijzing.”

Vooruitlopen op ontwikkelingen

Voor kantoorpanden geldt dat deze per 1 januari 2023 minimaal energielabel C moeten hebben, uitzonderingen daar gelaten, vanuit weten regelgeving. ABN AMRO werkt mee aan het verduurzamen van de bebouwde omgeving en heeft daarvoor verschillende initiatieven lopen. Missie 2030 speelt daarin een belangrijke rol. Een onderdeel daarvan is dat alle woningen en kantoren die de bank helpt te financieren, in 2030 gemiddeld een energielabel A scoren. Van Dijk: “Voor de woningmarkt gelden die regels nog niet, maar zien we wel een andere tendens. Verduurzaamde woningen leveren meer rendement op en zijn toegerust op de toekomst. Het is daarom verstandig om bij een verbouwing of transformatie al vooruit te denken in de kansen van verduurzaming. Vooruitlopen op die ontwikkeling is slimmer en kan vaak met een Groenverklaring, die via ABN AMRO-dochter Groenbank kan worden verkregen. De Groenverklaring is in de meeste gevallen tien jaar geldig en levert daarmee op de lange termijn rentevoordeel.” 69

Groningen bouwt en ontwikkelt

FITIM ISMAILI EN WILLEM ABBRING OVER HET VASTGOEDBELEID VAN

NOORDERPOORT

“ De afgelopen 15 jaar lag de nadruk op afstoten van niet passend vastgoed en ontwikkeling van nieuwe locaties. Er is nu sprake van een kantelpunt naar meer duurzame exploitatie’’ Willem Abbing en Fitim Ismaili

Groningen bouwt en ontwikkelt

Van oude kastelen tot spiksplinternieuwe gebouwen, van drie klaslokalen in het

buurtcentrum tot een sportcentrum met een paar duizend vierkante meter: Noorderpoort heeft een gemêleerde vastgoedportefeuille. Alle gebouwen hebben goed onderhoud en

een efficiënte bezetting en benutting nodig. Een behoorlijke puzzel, want elk gebouw heeft

andere gebruikers, onderwijsactiviteiten en verduurzamings-mogelijkheden. Aan de ene kant vereist het investeringen waar je twintig tot dertig jaar mee vooruit kunt, aan de andere kant vragen ontwikkelingen in het onderwijs om flexibel met het vastgoed om te gaan.

Fitim Ismaili (Directeur Bedrijfsvoering) en Willem Abbring (Adviseur Huisvesting) delen hoe hun vastgoed bijdraagt aan toekomstbestendig onderwijs en een leefbare planeet. Paviljoenmodel

De scholen van Noorderpoort staan langs de Zuidlijn van Groningen en in de omvangrijkere vestigingsteden in het noorden. Een bewuste keuze, legt Ismaili uit: “In plaats van één grote campus te bouwen, de zogeheten leerfabriek, hebben we voor het paviljoenmodel gekozen. Onze gebouwen staan zo dicht mogelijk bij onze doelgroep, letterlijk en figuurlijk. Studenten moeten in hun vertrouwde omgeving kunnen leren. De hele regio heeft recht op kwalitatief, kleinschalig onderwijs met dito huisvesting en faciliteiten. Het paviljoenmodel past daarom goed bij de missie om de regio te versterken.” Wat verder opvalt, zijn de bijzondere locaties van sommige scholen. Abbring: “Waar het kan zoeken we de samenwerking met het werkveld op. Zo staat de school Energy & Maritime op de dijk in Delfzijl en staat de school voor Automotive & Logistiek op de autoboulevard, tussen de showrooms van bekende automerken. Elke school heeft dus een locatie en een uitstraling die past bij het werkveld waar de studenten zich op voorbereiden.”

“Onze gebouwen staan zo dicht mogelijk bij onze doelgroep” Minder vierkante meters, efficiënter gebruik

In 1996 ontstond Noorderpoort uit een samenvoeging van achttien verschillende scholen, inclusief het vastgoed. In totaal goed voor een oppervlakte van 260.000 vierkante meter, veel meer dan strikt noodzakelijk. Dat heeft gevolg voor de vastgoedstrategie: “In de afgelopen decennia lag de nadruk vooral op afstoten en vormgeven van nieuwe strategische locaties. Inmiddels ligt de nadruk meer op duurzame exploitatie,” vertelt Ismaili. Met succes, want inmiddels is de oppervlakte teruggegaan naar 110.000 vierkante meter. En om de oppervlakte zo goed mogelijk te gebruiken, wordt veel samengewerkt met strategische partners. Een voorbeeld is de Sportparklaan in

Stadskanaal. Abbring: “Op deze locatie delen we het pand overdag met Ubbo Emmius en Lefier gebruikt de werkplaatsen terwijl ‘s avonds de lokale sportverenigingen de kantine en kleedkamers gebruiken. Dat is een toonaangevend voorbeeld van hoe je maatschappelijk zo goed mogelijk benut.”

Duurzaam en circulair denken en doen

In het jaar 2035 wil Noorderpoort volledig duurzaam en circulair zijn. Een ambitie waar al jaren aan wordt gewerkt. Ismaili: “Omdat we de gevolgen van de aardbevingsproblematiek letterlijk hebben ondervonden, hebben we in 2017 een convenant getekend, samen met de Gemeente Groningen en veertig andere organisaties. Hierin beloven we onder andere dat we ons vastgoed Co2-neutraal exploiteren en dat we de energiebehoefte hebben geoptimaliseerd en het resterende gebruik volledig uit hernieuwbare bronnen bestaat.” Noorderpoort heeft daad bij woord gevoegd, Abbring deelt enkele resultaten: “We besparen inmiddels jaarlijks een miljoen kilowattuur energie, 20% van het geheel. Voor gas is de besparing nog groter, namelijk 245.000 kubieke meter gas op 800.000 kubieke meter in totaal. Daarmee lopen we voor op de mbo-brede routekaart, die uitgaat van 2% jaarlijkse besparing.” Abbring vervolgt: “De eerste gebouwen zijn volledig gasloos, waaronder de Duurswoldlaan in Delfzijl. Bij dit soort renovaties proberen we tevens het klimaat en comfort van het gebouw te verbeteren, zodat er een win-winsituatie ontstaat. Verder hebben we in drie jaar tijd acht gebouwen van zonnepanelen voorzien. Het is daarbij wel belangrijk om duurzaamheid zichtbaar uit te dragen naar onze studenten en omgeving, bijvoorbeeld in de vorm van oplaadbare zonnebloem op het schoolplein, die voorzien is van laadpunten en informatie.” Daarnaast zet Noorderpoort breed in op circulariteit. Ismaili: “De contracten voor ons interieur zijn volledig circulair, dat zal straks ook voor onze gebouwen gaan gelden. Daarnaast is circulariteit een kwaliteitseis in onze aanbestedingen. Een mooi voorbeeld is de aanbesteding voor koffie. Er rijdt de hele tijd een auto van en naar de gebouwen om de apparaten te 71

Groningen bouwt en ontwikkelt

“Hoe ziet het onderwijs in de toekomst eruit en wat betekent dat voor onze huisvesting?”

onderhouden, de koffie bij te vullen et cetera. Op ons verzoek heeft de koffiepartner een elektrische auto ingezet. Zo hebben we direct invloed op onze omgeving.”

Vastgoeddata centraliseren

Energieverbruik uitlezen, CO2 meten, bezoekersaantallen tellen: er komt steeds meer data uit de gebouwen. Voor Noorderpoort is het essentieel om die data in kaart te brengen. Abbring: “Duurzaamheid is belangrijk, ook omdat we een voorbeeldfunctie naar de maatschappij vervullen, maar uiteindelijk staat onderwijs bij ons op de eerste plek. We vinden het dan ook belangrijk om onze investeringen te kwantificeren en uit te leggen. Op dit moment werken we aan een managementdashboard waarin de vastgoeddata uit elf verschillende bronnen verzameld en geanalyseerd wordt.” Het is een technische opgave die Noorderpoort met beide handen aangrijpt, vertelt Abbring: “Als dit lukt, zijn we een van de eersten in Nederland die zoveel complexe, duurzame informatiebronnen samenbrengen. Daarbij is het wel belangrijk dat we de cijfers duiden. Zo’n grote bak data is leuk, maar het moet wel naar relevante informatie vertaald gaan worden.” Wat Ismaili betreft, gaat het hoe dan ook lukken: “Dat kan niet anders. Als je ziet hoever we al gekomen zijn, heb ik alle vertrouwen in de toekomst.”

Inspelen op ontwikkelingen

Dat er al zulke grote stappen zijn gezet, is aan het strategisch huisvestingsplan te danken. Een scherp beleid dat aansluit bij de organisatiebrede doelen voor 2035. “We zien dominante ontwikkelingen waar we met ons vastgoed op in willen spelen. Een onontkoombare trend is hybride onderwijs, waarbij onderwijs op de werkvloer plaatsvindt. Bijvoorbeeld in een atelier, in een hub of daadwerkelijk op het kantoor of in de fabriek van een organisatie. Tegelijkertijd ontvangen we 72

Groningen bouwt en ontwikkelt

mensen uit het bedrijfsleven in onze scholen. Om kennis te delen en om gebruik te maken van onze praktijkruimtes.” licht Abbring toe. Een andere ontwikkeling waar Noorderpoort op inzet, is Leven Lang Ontwikkelen. “De instroom verschuift van het voortgezet onderwijs naar het werkveld. Steeds vaker verwelkomen we studenten van vijfentwintig jaar en ouder. Dat past bij de moderne loopbaan, want welke baan blijft tegenwoordig nog veertig jaar hetzelfde? Elke werknemer zal vroeg of laat nieuwe competenties moeten aanleren of nieuwe talenten willen ontwikkelen. Bij Noorderpoort is iedereen die met een loopbaanvraag zit, welkom. Dat vraagt echter wel iets van ons vastgoed, want misschien wil een oudere doelgroep graag ‘s weekends of ‘s avonds onderwezen worden. Daar moet ons vastgoed en facilitaire dienstverlening dan op ingericht zijn.”

“We besparen jaarlijks een miljoen kilowattuur energie” Investeren in de toekomst

Om op een goede manier invulling te geven aan alle ontwikkelingen, wil Noorderpoort precies weten wie het vastgoed gaat gebruiken wat hun visie op onderwijs is. Ismaili: “Vooraf gaan we in gesprek met studenten, teamleiders, het bedrijfsleven en stagebedrijven.Tijdens informatiesessies en workshops bespreken we wat iedereen wil en verwacht van de toekomst: van de uitgangspunten van het gebouw tot en met de inrichting. Door dit vooraf in kaart te brengen, zorgen we dat een nieuw gebouw vanaf dag een met plezier wordt gebruikt. Natuurlijk veranderen wensen door de jaren heen, daar houden we rekening mee. Ik zeg altijd: een gebouw is wel in beton gegoten, maar tegelijkertijd hartstikke flexibel.” 73

Groningen bouwt en ontwikkelt

ABTWASSENAAR

DE INGENIEURS VAN HET NOORDEN: INVENTIEF MET TECHNIEK

“ Van monodisciplinair naar integraal bureau vol groeiambities’’ Vincent Martijn en Peter Luyendijk

Groningen bouwt en ontwikkelt

WEC (Werelderfgoedcentrum) | Artist Impression © Dorte Mandrup

Vincent Martijn en Peter Luyendijk

vormen samen sinds 2,5 jaar de directie van abtWassenaar, het inventieve

ingenieursadviesbureau uit Haren.

Peter heeft al een lange carrière bij

zusterbedrijf ABT in Delft achter de rug en is zes jaar geleden als adjunct-directeur

bij abtWassenaar gestart. Vincent had een eigen bedrijf dat eind 2019 is opgegaan in abtWassenaar.

Peter: ‘Wij maken deel uit van Oosterhoff; een holding met tien eigen werkmaatschappijen. We hanteren het Unilever model; de tien bv’s opereren als tien zelfstandige merken, maar gezamenlijk kunnen we iets extra’s brengen.’

Ambitieuze groei en verbreding

abtWassenaar bestaat ruim vijftig jaar, maar het bureau is zes jaar geleden een nieuwe richting ingeslagen en heeft de stap naar verbreding gezet. Het achterliggende ambitieuze idee is om ‘de hele techniek’ integraal te kunnen adviseren. Zo zijn de disciplines Bouwfysica en Brandveiligheid er dankzij een overname bij gekomen. Eind 2019 zijn met de overname van VMC Consultancy, het eigen bedrijf van Vincent Martijn, Installatietechniek en Duurzaamheid erbij gekomen.

Het bureau adviseert nu klanten en opdrachtgevers over de volgende kennisgebieden: Constructie, Geotechniek, Bouwfysica, Brandveiligheid, Installatietechniek, Duurzaamheid en Bouwkunde. ‘Met dit pakket aan disciplines kunnen we een enorme meerwaarde creëren’, vertelt Peter. ‘Door integraal samen te werken, komen we tot innovatieve, slimme oplossingen. Tot goed doordachte ontwerpen en tot duurzame oplossingen.’ Vincent: ‘We hebben nu ruim 50 medewerkers. Maar we zijn ambitieus en we willen verder doorgroeien naar 70 medewerkers. De gewenste groei spitst zich vooral toe op de disciplines bouwfysica en installatie.’

“Wij zijn betrokken bij bijna alle grote projecten in de provincie Groningen” Kwaliteit en vertrouwen bij samenwerking

Vincent: ‘In onze manier van werken gebeurt alles op basis van vertrouwen. Dat zoeken we ook in onze partners en samenwerkende organisaties. Samenwerkingen op basis van kwaliteit, loyaliteit en vertrouwen. We bieden kwaliteit, we zijn een deskundig, integraal en ambitieus bureau en we zijn continu op zoek naar slimme oplossingen. We worden erg blij van langdurige intrinsieke, integrale samenwerkingen!’ ‘Zo werken we bijvoorbeeld veel samen met aannemer BINX Smartility. Zij zijn anders dan anderen, maar ze hebben 75

Groningen bouwt en ontwikkelt

Mercado | Artist Impression Architectencombinatie Loer Architecten & De Zwarte Hond

dezelfde motivatie als wij. Het is mooi om te zien hoe we samen dingen voor elkaar krijgen!’, vult Peter aan.

Duurzaamheid

Peter: ‘Omdat we integraal werken, komen we ook tot duurzame inventieve oplossingen. Duurzaamheid speelt een rol in ongeveer 75% van onze projecten. We zijn bijvoorbeeld heel veel bezig met herontwikkeling en het transformeren van bestaande gebouwen.’

Vincent beaamt dit: ‘Ik ben bijvoorbeeld erg trots op onze bijdrage op het gebied van duurzaamheid voor Woningstichting Patrimonium. Een aantal gebouwen van Patrimonium in de wijk Vinkhuizen in Groningen krijgt een andere functie. Wij hebben de duurzaamheidsanalyse gedaan voor drie van deze gebouwen. Dit is een heel vernieuwend project en wij leveren hiervoor advies op het gebied van duurzaamheid, installatie én constructie. Ik vind het gaaf om te zien dat drie verschillende specialisten van ons hierbij betrokken zijn en dat we samenwerken met een zeer tevreden opdrachtgever.’

“Door ons brede pakket aan disciplines creëren we een enorme meerwaarde” Peter haakt hierop in: ‘Het is ook fantastisch om zulke naoorlogse gebouwen nieuw leven in te blazen. Het zijn vaak complexe projecten. We zorgen dat de gebouwen niet alleen voldoen aan de huidige eisen, maar ook aan de eisen van de toekomst. Dit soort projecten geeft ons ook een voorsprong!’

Iconisch gebouw

abtWassenaar is een bekende speler in de markt. Peter licht dit toe: ‘Wij zijn betrokken bij bijna alle grote projecten in de provincie Groningen. Wij leveren bij deze projecten advies op het gebied van bouwfysica, constructie, geotechniek, brandveiligheid, bouwkunde en installatietechniek.’

The Market Hotel

‘Het nieuwe Werelderfgoedcentrum Waddenzee in Lauwersoog springt eruit’, voegt Vincent toe. ‘Hier leveren wij constructieen installatieadvies. De realisatie van dit compleet houten

Groningen bouwt en ontwikkelt

Feringabuilding | Luchtfoto Koos Boertjens

gebouw vindt plaats in 2022/2023. Het is ontworpen door het Deense architectenbureau Dorte Mandrup. Ik durf te stellen dat dit straks één van de meest iconische gebouwen aan de Waddenkust is!’

“Wij zijn al bijna 40 jaar de vaste huisadviseur van het UMCG op het gebied van constructief advies” Stad Groningen

Peter: ‘Vooral in stad Groningen timmeren we al jaren aan de weg. In grote lijnen zou je drie kernen kunnen aanwijzen waarin we heel actief zijn: de Binnenstad, Zernike en Europapark.’ ‘Zo zijn we in de Binnenstad nu bezig met het oude provinciehuis in de Sint Jansstraat. Hier worden 15 luxe appartementen gerealiseerd. Al onze disciplines zijn hierbij betrokken. We hebben bijvoorbeeld het complete technische advies gedaan voor dit uitdagende project.’ Vincent vult aan: ‘Ik word erg blij van het project Mercado in de Rode Weeshuisstraat, dat dit jaar wordt opgeleverd. Dit appartementencomplex heeft een ondergrondse parkeergarage en op de begane grond komen een overdekte markthal en een versmarkt. Daarboven komen 41 luxe appartementen. We hebben hier advies gegeven op het gebied van installatie en bouwfysica.’ ‘En een ander markant gebouw in de binnenstad waarbij wij betrokken zijn, is The Market Hotel aan de Grote Markt. Dit hotel is in het voorjaar van 2021 geopend. Hier hebben wij onze kennis op het gebied van constructie en geotechniek ingezet.’

Zernike

Vincent: ‘Ook op Zernike doen wij tal van projecten. Het Innovatiecentrum is zeker het vermelden waard, want dit was ons eerste integrale project. Het nieuwe laboratoriumgebouw van 4.000 m² wordt dit jaar opgeleverd.’

Innovatiecentrum Chemie & Engineering

Peter vult aan: ‘Een ander bijzonder project op het Zerniketerrein is BuildinG. Dit kennis- en innovatiecentrum uit 2018 is niet alleen zeer duurzaam, maar ook heel circulair omdat de constructie uit hergebruikt ‘donor’-staal bestaat. Hier is de stalen constructie van een oude tennishal in Haren hergebruikt. De afstand tussen de oorspronkelijke en de nieuwe locatie is slechts tien kilometer; je zou daarom zelfs kunnen spreken van een super circulair gebouw!’

“Met onze grenzeloze inventiviteit en betrokkenheid creëren wij de duurzaam gebouwde omgeving van morgen” UMCG

Peter vervolgt: ‘Het UMCG is een verhaal apart. Al bijna 40 jaar zijn wij de vaste huisadviseur van het UMCG op het gebied van constructief advies. In de afgelopen 40 jaar hebben we maar liefst 300.000 m² van constructief advies voorzien.’

Toekomstplannen

Peter: ‘We verhuizen dit jaar naar een nieuw pand: de Bouma Estate aan de Boumaboulevard in Europapark. Bijzonder is dat we het gebouw deels zelf geëngineerd hebben. Zo zijn we hier verantwoordelijk voor het constructieen installatieadvies.’ ‘We kijken ernaar uit om eind deze zomer te verhuizen. We stappen dan over naar een nieuwe hybride manier van werken; van ontmoeten en overleggen. Europapark is een mooie en dynamische omgeving, goed ontsloten door het openbaar vervoer. Bovendien zitten we straks ook dichter bij onze klanten. Aardige bijkomstigheid is dat we in het nieuwe pand midden tussen de gebouwen zitten waaraan wij een bijdrage leveren of geleverd hebben. Dit alles zorgt voor een mooie dynamiek die goed past bij ons bureau!’ ‘Wij zijn klaar voor de toekomst. De markt verandert continu, wij bewegen mee en sluiten daarop aan. Met onze grenzeloze inventiviteit en betrokkenheid creëren wij de duurzaam gebouwde omgeving van morgen!’ 77

Groningen bouwt en ontwikkelt

SASKIA FRIJLING EN MARIJN NUIJENS NAMENS

PLASBOSSINADE ADVOCATEN EN NOTARISSEN

“ Onze advocaten zijn het cement in een vastgoedproject” 78

Groningen bouwt en ontwikkelt

Een vastgoedontwikkeling is een proces met

een begin en een eind, met een organisatorische

samenwerking tussen juristen, de gemeente en de

ontwikkelaar. De advocaten van PlasBossinade zijn het cement in het proces: zij leggen verbindingen en zorgen voor de juridische fundering. Op zo’n manier dat het shockproof is. Saskia Frijling (advocaat vastgoedrecht) en Marijn Nuijens

(advocaat bestuursrecht en omgevingsrecht)

vertellen over de toegevoegde waarde die zij in

een vastgoedkwestie, en dan in het bijzonder een centrumplanontwikkeling, bieden. Centrumplanontwikkeling

Bij een centrumplanontwikkeling wil de gemeente het centrum verstevigen, overtollige vierkante meters afstoten en publiekstrekkers in het gebied plaatsen. Frijling: “Gemeenten stellen zichzelf de vraag hoe ze hun dorp of stadscentrum aantrekkelijk kunnen houden. Daarvoor kijken ze wat de behoefte is, welke winkels er zijn en welke winkels of horecazaken mensen graag zouden willen bezoeken. Dat achterhaalt de gemeente met een distributie-planologisch onderzoek. Vervolgens wordt gekeken of de behoefte overeenkomt met de fysieke ruimte van het centrum. En of de aanwezige partijen, zoals particuliere winkeliers of ontwikkelaars met eigendomsposities, bereid zijn om mee te werken aan het centrumplan. Vervolgens moeten de plannen gemaakt, getoetst, vastgelegd en uitgevoerd worden. In dat hele proces zijn onze advocaten afwisselend bij het project betrokken.”

Alles begint met een beeld

Saskia Frijling en Marijn Nuijens

“95% van de eigendomskwesties worden in goed overleg opgelost. Het gaat erom wat je doet met die overige 5%”

Of het nu om een centrumplanontwikkeling, een nieuwe wijk of zonnepark gaat: elk project begint met een beeld. Nuijens: “Je moet het ontwerp letterlijk voor je zien om te weten waar je het over hebt. Ik ga altijd naar de locatie toe om met eigen ogen te zien waar we aan bouwen. Die tastbaarheid van de projecten maakt het vastgoed voor mij zo mooi om in te werken.” Frijling beaamt dat: “Als je het centrum van Groningen bekijkt, heb ik in bijna iedere straat een zaak gehad. Dat het werk zo zichtbaar is, vind ik het allerleukste aan het vak.” Dus bezoeken Nuijens en Frijling de bouwlocaties, soms verruilen ze daarvoor hun jasje-dasje voor een helm met veiligheidsschoenen. Daarnaast nodigen ze alle betrokkenen uit op kantoor om samen de tekeningen te bekijken en de wensen door te spreken. Frijling: “Eigenlijk kun je niet zonder tekeningen. Dan wijst iemand aan wat waar komt, en dat roept dan vragen op, zoals ‘Wat is dat eigenlijk voor gebouwtje?’. Dit soort ogenschijnlijk naïeve vragen helpt om problemen te voorkomen. Het gaat in die gesprekken niet alleen om wat er op de tekening staat, maar ook om wat er onder de grond 79

Groningen bouwt en ontwikkelt

ligt. Denk hierbij aan verontreiniging: soms is het perceel zo vies dat het project financieel niet meer aantrekkelijk is. Of wat dacht je van een dikke gasleiding die een plan letterlijk en figuurlijk doorkruist? Dat maakt binnenstedelijke ontwikkelingen zo ingewikkeld. Het is makkelijker om een complete woonwijk in een weiland te zetten dan om een nieuw gebouw in de binnenstad te bouwen.”

Haalbaarheid onderzoeken

In een haalbaarheidsonderzoek onderzoeken de betrokken partijen of het idee planologisch en financieel gezien haalbaar is en of er voldoende draagvlak is. Kan elke vraag met een ‘ja’ beantwoord worden? Dan worden de plannen uitgewerkt en aan Nuijens voorgelegd. Nuijens: “Ik adviseer over de bestuursrechtelijke stappen die het idee mogelijk moeten maken. Denk hierbij aan het aanpassen van een bestemmingsplan of het aanvragen van een omgevingsvergunning. Maar net wat er in planologisch opzicht voor nodig is.” In deze fase worden de grootste hobbels alvast overwonnen. Maar garanderen dat elke stap volgens plan verloopt, blijkt onmogelijk, legt Nuijens uit: “Er blijft altijd een bepaalde mate van onzekerheid. Zo kunnen belanghebbenden zich uitspreken tegen de plannen, en kunnen (lange) procedures volgen. Zelfs als de plannen doorgaan, kan het proces nog verstoord worden door een vleermuisfamilie, archeologische vondst of andere onvoorziene omstandigheid. Daar gaan we natuurlijk niet vanuit. Mocht het toch tegenvallen, dan staan wij voor onze cliënten klaar om het zo goed mogelijk op te lossen.”

Juridische instrumenten kiezen

Als er een voorstel ligt met wat er moet gebeuren, dan komt de zaak meestal terug bij Frijling. “Het kan best zijn dat het wensenpakket in strijd is met hoe de eigendommen op de locatie verdeeld zijn. Een voorbeeld is de aanwezigheid van veel particuliere, kleine winkels terwijl de gemeente op die plaats een grote supermarkt heeft voorzien. Om die kleine winkeltjes van hun plaats te krijgen, kan het nodig zijn juridische instrumenten in te zetten. En daar kan ik als vastgoedadvocaat over adviseren.”

“In het hele proces zijn onze advocaten afwisselend bij het project betrokken” Frijling vervolgt: “De ervaring leert dat 95% van de eigendomskwesties in goed overleg worden opgelost. Het gaat erom wat je doet met die overige 5%. Het is van belang om de juridische instrumenten in een vroeg stadium mee te nemen. En dat geldt ook voor minder populaire instrumenten, 80

Saskia Frijling

Marijn Nuijens

zoals onteigening. Dat klinkt ingrijpend, en dat is het natuurlijk ook, maar tegelijkertijd worden eigenaren volledig schadeloos gesteld als zij hun eigendom moeten inleveren. Onteigening is een adequaat en doeltreffend middel dat serieus het overwegen waard is. Als uiterste redmiddel, welteverstaan.”

“We vereenvoudigen de zaak waar mogelijk” Afspraken vastleggen en uitvoeren

Hoe verder het proces vordert, hoe meer behoefte aan vastigheid er ontstaat. De juridische fundering moet worden gelegd, en dat gebeurt in de vorm van contracten. Een intentieovereenkomst wordt bijvoorbeeld omgezet in een realisatieovereenkomst. Nuijens: “Als iedereen het met de beslissing eens is, alle afspraken op papier staan en er planologisch verder ook niets meer aan in de weg staat, start de feitelijke uitvoering. Bij het selecteren van de bouwer en de uitvoering komt de nadruk op het aanbestedingsrecht en bouwrecht te liggen.” Voor vragen rondom het aanbestedings- en bouwrecht wordt veel samengewerkt met collega-advocaten Peter Hoektsra en Peter Bluemink, vertelt Frijling. “Wat ons kantoor daarin kenmerkt, is het teamwork, zowel met elkaar als met onze cliënten. Onze advocaten zitten allang niet meer in de ivoren toren, maar staan juist letterlijk en figuurlijk naast de klant om elkaar wederzijds te informeren.”

De keuze voor een advocaat

Elke gemeente of organisatie staat voor de keuze: wel of geen advocaat inschakelen? Nuijens: “Tijdens de gesprekken met projectontwikkelaars en andere betrokkenen loop je tegen allerlei aspecten aan. Moet ik aanbesteden of niet, moet ik het bestemmingsplan wijzigen ja of nee, en hoe zit het met de fiscale aspecten? En vroeg of laat moeten er hoe dan ook contracten opgesteld worden en dat blijft echt specialistenwerk. Advocaten zijn pure belangenbehartigers en juridische specialisten. Dat verlangt het tuchtrecht ook van ons.” Frijling vergelijkt het werk van een vastgoedadvocaat wel eens met een specialist in het ziekenhuis. “Onze cliënten hebben eigen juristen in dienst, maar zij moeten zoveel rechtsgebieden kennen, dat ze vooral een signaalfunctie hebben. Net als een huisarts, eigenlijk. Als een vraag te specialistisch wordt, kun je beter naar een medisch specialist gaan. In dit geval een van onze advocaten. Dat betekent overigens niet dat we al het werk overnemen, integendeel, we werken juist veel met elkaar samen en bouwen jarenlange relaties op.” Wat de advocaten het allerbelangrijkste vinden, is het project op een laagdrempelige manier te ondersteunen. “Dat doen we door de zaak waar mogelijk te vereenvoudigen, bijvoorbeeld door het proces in stukken te knippen of bijvoorbeeld het haalbaarheidsonderzoek inzichtelijk te maken. Die pragmatische manier van werken is onze grote kracht.” 81

Groningen bouwt en ontwikkelt

PETER SPIJKERMAN NATIONAAL COÖRDINATOR GRONINGEN:

“ Alleen samen kunnen we de versterking tot een succes maken” 82

Groningen bouwt en ontwikkelt

Nationaal Coördinator Groningen (NCG) is de spil als het gaat om het onderzoeken en

versterken van woningen en gebouwen in het aardbevingsgebied. Directeur Peter Spijkerman staat sinds december 2018 aan het roer van NCG en ziet de laatste tijd veel ten goede

veranderen: bouwprojecten worden opgeschaald, vertrouwen van de bouwwereld neemt

toe en bewoners zien dat er nu wordt doorgepakt. Des te meer reden om nu volop door te pakken. Met een bouwtop, een open registratiesysteem voor aannemers en zogenaamde

bouwtafels werkt NCG aan een aanpak die uitgaat van samenwerking. “De beschikbaarheid van bouwcapaciteit is cruciaal, daar moeten we de komende tijd met elkaar op inzetten.” Twee zaken komen steeds weer naar voren in het gesprek met Peter Spijkerman. Hij is directeur van Nationaal Coördinator Groningen (NCG) en leidt de uitvoeringsorganisatie die verantwoordelijk is voor het onderzoeken en versterken van woningen en gebouwen in het aardbevingsgebied. “We willen perspectief bieden aan de getroffen bewoners in de regio, dat is het belangrijkste, en we willen duidelijke afspraken maken met ondernemers, bouwers, particulieren en corporaties om tempo te maken met de versterking in de regio. Op die twee zaken rust onze missie: om Groningen veilig te maken, zodat Groningers veilig kunnen wonen, werken en naar school gaan.” Nationaal Coördinator Groningen (NCG) is er in de tegenwoordige hoedanigheid sinds 2018. Drie jaar eerder werd NCG opgericht, met Hans Alders als boegbeeld, om de problemen aan te pakken. Spijkerman: “De vragen waren helder. Hoe pakken we dit aan? Hoe zorgen we dat Groningen veilig wordt en hoe wordt het geregeld? NCG was een regieorganisatie, die initiatieven ontplooide en coördineerde, met als doel Groningen er sterker uit te laten komen. De uitvoering van de versterking en de schade-afhandeling lag toen in handen van het Centrum Veilig Wonen, vanuit de NAM. Om NAM meer op afstand te plaatsen heeft de overheid ervoor gekozen ook de uitvoering op te pakken.” De schade-afhandeling ging naar het Instituut Mijnbouwschade Groningen, de versterking kwam volledig in handen van NCG.

Samen versterken is samen sterker

Het gaat ons om de inwoners van Groningen, stelt Spijkerman. “Het is hun thuis waarover het gaat. We willen de bewoners een perspectief bieden en ze meer regie geven over de versterking van hun huis. Die regie zit ‘m onder andere in de zogenaamde koppelkansen. Tijdens het maken van een ontwerp voor de woning, of de versterking ervan, kijken we samen met de eigenaar naar extra maatregelen

om de woning gelijktijdig bijvoorbeeld te verduurzamen of toekomstbestendig te maken. Denk dan bijvoorbeeld aan het isoleren van de woning of het plaatsen van een dakkapel. Woningbezitters kunnen daarvoor subsidie krijgen. Zo biedt de versterking voor eigenaren ook kansen om eigen wensen uit te voeren. Een ander duidelijk voorbeeld van gezamenlijk optrekken is het gelijktijdig oppakken van schade en versterking, zodat een eigenaar maar een keer te maken heeft met bouwwerkzaamheden. Het intensiveren van de samenwerking met het IMG is een belangrijk speerpunt voor NCG. .” Spijkerman ziet dezelfde dynamiek ook in het grotere plaatje. “Alleen samen kunnen we de versterking tot een succes maken. Het rijk, de gemeenten, de bouwsector, nutsbedrijven, bewoners en NCG. Over de slagingskansen van deze versterkingsopgave zijn we als NCG optimistisch. Het is moeilijk, de weg is lang, maar we zien dat we vooruitgang bereiken. Het is letterlijk bouwen aan de toekomst en de beschikbaarheid van bouwcapaciteit is daarom cruciaal. We moeten ervoor zorgen dat we het tempo van de versterkingsopgave opvoeren. De komende jaren heeft NCG de bouwers in Groningen daarom hard nodig. Ook daar geldt dat we het alleen samen kunnen klaren.”

Bouwtop en bouwtafels

Om de bouwsector aan de plannen te verbinden is het belangrijk dat we continuïteit, betrouwbaarheid en perspectief bieden. Dat is de uitdaging van NCG, ziet Spijkerman. “Er zijn ruim 27.000 adressen onderdeel van het versterkingsprogramma. We verwachten dat hiervan ongeveer 13.000 adressen versterkt moeten worden. Dat zijn niet alleen woonhuizen, maar ook bedrijfspanden, scholen, flatgebouwen en monumenten. Daar zit veel werk in en ik geloof dat wij als NCG een interessante en betrouwbare opdrachtgever kunnen zijn voor de bouwwereld. Op basis van wat er nu ligt, is er 83

Vind de occasion van uw dromen.

Mercedes-Benz Certified: direct wegrijden in een betrouwbare occasion!

Bekijk onze ruim voorraad op Wensink.nl/mercedes-benz of bezoek onze showroom in Groningen! 24

24 maanden garantie

Inruil huidige auto altijd mogelijk

Mobilo pechhulp

Gegarandeerde kilometerstand

Onderhoudshistorie altijd bekend

Maatwerk qua financiering en verzekering

Een complete inspectie voor verkoop

Maak direct een proefrit

Groningen Bornholmstraat 42, 9723 AX, 050-3176464 www.wensink.nl/mercedes-benz, info@wensink.nl

Groningen bouwt en ontwikkelt

Peter Spijkerman Nationaal Coördinator Groningen

minstens werk tot 2028. Het is dus een lang traject, maar ook daar werken we intensief samen met de aannemers, bouwers en ingenieurs.” Om de positieve intenties met de diverse marktpartijen te delen, organiseerde NCG afgelopen november een bouwtop in samenwerking met BouwendNL. Daar waren ruim 140 vertegenwoordigers uit de sector aanwezig: bouwbedrijven, architecten, constructeurs, publieke opdrachtgevers, woningcorporaties en nutsbedrijven. Het doel was om bouwers bij te praten over de versterkingsopgave en ze te informeren over de meerjarenplanning. “Dat was een succes. We konden daar naar elkaar luisteren en zien waar we verbeterslagen kunnen maken. Zo hebben we intussen de aanbestedingsprocedures versimpeld en de administratieve lasten voor de bouwers beperkt, zodat we sneller op weg kunnen. Sinds januari zijn er zogenaamde bouwtafels waar we ook weer met de markt in overleg gaan. We bespreken het aanbod en bouwers kunnen daar direct inschrijven. Zo laten we als NCG zien waar we voor staan en hoe we er voor de markt zijn. We willen een duurzame relatie met de bouwers en hun commitment voor de versterkingsopgave.”

Zekerheid en continuïteit

De bouwtop en de tafels hebben hun nut al bewezen. Spijkerman ziet interessante ontwikkelingen, die een positief toekomstbeeld schetsen. “We zien consortiums ontstaan. Ingenieurs, bouwers en aannemers weten elkaar steeds

gemakkelijker te vinden, vanwege onze inzet om ze bij elkaar te brengen. Ook hier geldt weer dat samenwerken echt werkt. Ook voor ons, als opdrachtgever, is een belangrijke rol weggelegd. Sinds eind vorig jaar hebben we een meerjarenversterkingsplan (MJVP). Met het MJVP beschikt NCG over een instrument waarmee de gehele versterkingsopgave meerjarig gepland en gestuurd kan worden. Dat maakt de benodigde bouwcapaciteit voor de komende jaren inzichtelijk en biedt continuïteit richting aannemers” Op basis van het MJVP kunnen bouwers intekenen op nieuwe projecten. Volgens Spijkerman komt daar veel werk bij kijken. “NCG moet een interessante opdrachtgever zijn, er is immers werk genoeg. Onze uitdaging zit ‘m in de continuïteit. We zien dat bouwers best willen opschalen, maar daar willen ze dan wel zekerheid en stabiliteit voor terug. Wij kunnen ze dat nu voluit bieden. Geïnteresseerde aannemers kunnen zich nu bijvoorbeeld inschrijven in ons registratiesysteem. Die bouwpool is een open systeemdatabase met basisgegevens, zoals kennis en ervaring van aannemers. NCG gebruikt die gegevens om een eigenaar een keuze te laten maken voor een aannemer die past bij het versterkingsproject. De geselecteerde aannemers mogen een offerte uitbrengen om daarmee in aanmerking te komen voor de uitvoering van de werkzaamheden. Ook hier werken we zoveel mogelijk samen met de markt en de bewoners.” 85

Groningen bouwt en ontwikkelt

KR8:

“ Woningcorporaties bundelen krachten in aardbevingsgebied” Anita Tijsma en Matthieu van Olffen

Groningen bouwt en ontwikkelt

In november 2021 leverde Wierden en Borgen in Ten Post 18 gloednieuwe aardbevingsbestendige en energiezuinige woningen op.

Zo snel mogelijk huizen versterken, zodat huurders veilig kunnen wonen en klaar zijn voor de toekomst. Dat is het doel van de acht woningcorporaties met huurhuizen in

het aardbevingsgebied. Om dat voor elkaar te krijgen, bundelen zij hun krachten in het

samenwerkingsverband Kr8. De Kr8-corporaties putten hierbij uit jarenlange ervaring met dorpen wijkvernieuwing. Met hun samenwerkingspartners werken zij aan oplossingen

voor de versterkingsopgave. In gesprek met twee directeur-bestuurders, Anita Tijsma van Acantus en Matthieu van Olffen van Wierden en Borgen. De maatschappelijke opgave in het aardbevingsgebied is groter en complexer dan ooit. Iets meer dan dertig procent van de te versterken woningen in Groningen is bezit van corporaties. “Het is een unieke opgave”, vertelt Matthieu van Olffen. “Niemand in Nederland had hier ervaring mee. Dorpen en wijken vernieuwen is de kern van ons werk. Die kennis en ervaring benutten we in onze contacten met onze samenwerkingspartners. Toch is het versterkingsdossier uiterst complex. Het kost veel tijd om daar te komen waar we willen zijn: onze huurders veilige, duurzame en betaalbare woningen bieden die aansluiten bij wat er nu nodig is, én in de toekomst.” “Kr8 staat voor de kracht van mensen”, stelt Anita Tijsma, bestuurder van Acantus. “De kracht van huurders, gemeenten, aannemers en de corporaties in dit gebied. Die kracht is nodig om het hoofd te bieden aan de ongerustheid, onzekerheid en machteloosheid die bij veel inwoners leeft vanwege

de gaswinning, de aardbevingen en de gevolgen ervan. Vanuit samenwerking kunnen we meer voor onze huurders betekenen. Want in de Kr8 bundelen we kennis, ervaring en onderzoek om aan te sluiten bij wat zij nodig hebben. Niet alleen nu, maar ook voor de toekomst.” Daarnaast zet de Kr8 zich in voor eerlijke compensatie van haar huurders. Zij moeten in dezelfde gevallen hetzelfde behandeld worden. Dus eenzelfde vergoeding krijgen van de overheid als zij bijvoorbeeld tijdelijk moeten verhuizen. Het valt niet uit te leggen als een particuliere eigenaar dan een hogere vergoeding krijgt van het rijk dan een huurder. De Kr8corporaties hebben zich er met succes voor ingespannen om die vergoedingen gelijk te trekken. Duidelijkheid en eenduidigheid voor de huurders staat hierbij voorop. In de Kr8 werken acht woningcorporaties aan veilige, betaalbare en duurzame woningen voor huurders. Deze corporaties werken samen met hun huurders, gemeenten, 87

Groningen bouwt en ontwikkelt

Kinderen kijken op de bouwplaats van 35 nieuwe aardbevingsbestendige woningen in Loppersum

Bewonersbegeleider Janneke Tepper van Groninger Huis in gesprek met een huurder. (foto LS Fotografie)

Nationaal Coördinator Groningen (NCG) en aannemers aan deze vraagstukken. 'Ook werken de Kr8-corporaties samen met de HPAG (het platform van huurdersorganisaties in het aardbevingsgebied). De acht woningcorporaties in het aardbevingsgebied zijn: Acantus, De Delthe, Stichting Uithuizer Woningbouw, Groninger Huis, Lefier, Woongroep Marenland, Wierden en Borgen en Woonzorg Nederland.

afhankelijk zijn van de overheid. Want de overheid bepaalt of een woning voldoet aan een veiligheidsnorm of niet. En zolang de overheid dat onderzoekt, kunnen wij onze huurders geen duidelijkheid bieden. Voor een aanzienlijk deel van onze huurders wachten wij nog op die duidelijkheid. We weten allemaal uit verschillende onderzoeken wat dat wachten en die onduidelijkheid met mensen doet.”

Samen met huurders dorpen en wijken vernieuwen is de kern van ons werk

De Kr8-corporaties zoeken naar een balans tussen snelheid en zorgvuldigheid in de versterkingsaanpak en streven naar eerlijke compensatie voor huurders. Ook eerlijke compensatie is een belangrijk punt voor de Kr8. Van Olffen: “De afgelopen twee jaren hebben wij ons hier hard voor gemaakt bij de overheid. Zo hebben onze huurders in het aardbevingsgebied

Naast particuliere eigenaren zijn ook huurders en corporaties gedupeerden in dit dossier. Tijsma: “Eigenlijk kun je de positie van een woningcorporatie vergelijken met een particuliere eigenaar. Dat betekent dat ook wij voor een groot deel

In 2021 werden in de Schrijversbuurt in Delfzijl 55 aardbevingsbestendige, gasloze en energieneutrale huurwoningen voor Acantus opgeleverd.

Groningen bouwt en ontwikkelt

Aan de Maarweg in Uithuizen worden 30 aardbevingsbestendige woningen gebouwd voor SUW.

vorig jaar een tegemoetkoming van 750 euro van de overheid gekregen en ook de vergoedingen waar huurders recht op hebben zijn gelijk getrokken met particuliere eigenaren. Dat zijn voor onze huurders belangrijke punten geweest. En voor ons dus ook.” Nog steeds is er veel onzekerheid en onduidelijkheid in de versterking. Ook het tempo is langzaam en het contact met huurders gaat niet altijd goed. “Dat is voor ons reden geweest om met onze huurders zekerheden te formuleren die we belangrijk vinden bij de aanpak van de woningen. Plannen maken voor woningen doen we samen met huurders aan de hand van die zekerheden. En dat is niet altijd makkelijk, want we komen aan het thuis van mensen. Maar we hebben geen keus, we moeten dit samen doen”, zegt Van Olffen, bestuurder van Wierden en Borgen. De corporaties betrekken huurders bij ieder project, van planvorming tot beoordeling. Aan de zogenaamde corporatietafel spreken huurders zelf met de staatssecretaris over de toekomst van de volkshuisvesting in het aardbevingsgebied. De bouwtafel is een overleg tussen het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, de NCG, de vijf gemeenten in het gebied, huurdervertegenwoordiging en corporaties. Samen kijken ze naar de voortgang van de versterking. “Op deze manier hebben onze huurders rechtstreeks invloed. Zij worden gehoord”, zegt Tijsma. Door de verbinding op deze tafel van de diverse partijen hopen we grip te krijgen en houden op de grote opgave die we hier hebben te doen. Samen met onze huurders.”

Met duurzame huizen inspelen op de veranderende woonvraag

“Onze kerntaak is sociale huisvesting. Maar wonen is meer dan dat”, zegt Van Olffen. “We leveren goede en betaalbare woningen die een antwoord zijn op de veranderende woonvraag. We realiseren een toekomstbestendige

woningvoorraad en een evenwichtige woningmarkt, met behoud van gedifferentieerde dorpen, wijken en kernen. We zoeken ook naar kansen. We ondernemen met nieuw en bestaand vastgoed door nieuwe producten te ontwikkelen en het bestaande bezit te transformeren. Zo bouwen we bijvoorbeeld meer levensloopbestendige huizen: huizen die zo gebouwd worden om er zo lang mogelijk in te kunnen blijven wonen, die voor jong én oud geschikt zijn.” Het versterken van woningen is ook voor de lange termijn. Tijsma: “Daarom pakken we meteen de verduurzaming van woningen op. Niemand zit erop te wachten om op korte termijn weer te moeten verhuizen. Daarom combineren we het nu al. Nergens staan straks zoveel duurzame huizen als in Groningen. Maar dat mensen straks in een duurzaam huis wonen, met meer gemak en minder stookkosten, is een mooi gevolg van een heel nare situatie.” De corporaties zijn nu een aantal jaren bezig en weten het versterken van huizen steeds beter en eerder uit te voeren. Tijsma: “Het is heel Gronings om te kijken naar wat er verkeerd gaat. Maar we zetten steeds kleine stapjes naar een betere samenwerking met onze huurders en partners en meer resultaat. “Zo hebben we afspraken gemaakt met het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG) voor een snellere schadeafhandeling, omdat wij nu zelf een deel van de coördinatie uitvoeren. Ook hebben ruim duizend huurders het afgelopen jaar een versterkte of nieuwe woning gekregen. Tegelijkertijd wachten we voor een groot deel van onze woningen nog op versterkingsadviezen of een herbeoordeling op basis van de nieuwe veiligheidsnorm. Zonder versterkingsadvies kunnen wij onze huurders niet de duidelijkheid geven waar zij op wachten. Huurders vragen ons wat een mogelijke verhoging van de gaswinning betekent voor de veiligheid van hun woningen of de voortgang in het versterkingsprogramma? Die duidelijkheid kunnen wij niet geven. We hebben dus ook nog heel veel te doen.” 89

Groningen bouwt en ontwikkelt

WETHOUDER ANNALIES USMANY-DALLINGA:

“ Eemsdelta is een geweldige woonregio. Dat willen we uitdragen en iedereen later zien.” Wethouder Annalies Usmany-Dallinga in de wijk Kwelderland in Delfzijl Fotograaf: Ronny Benjamins

Groningen bouwt en ontwikkelt

Watervilla’s De Eendracht Appingedam Op woningbouwlocatie De Eendracht in Appingedam worden 200 woningen gebouwd. Op de locatie van de voormalige strokartonfabriek De Eendracht komen in de eerste fase verandawoningen, watervilla’s en sociale huurwoningen. Ontwerp van de watervilla’s en twee-onder-een kap woningen: AAS Groningen. Ontwerp van de corporatiewoningen van woonstichting Groningen Huis en Woongroep Marenland: HJK architecten De 3d impressie: The Virtual Dutch Men

Als het aan wethouder Annalies Usmany-Dallinga ligt, blijft het fantastisch wonen in de gemeente Eemsdelta. De komende tien jaar wordt hard gewerkt aan de bouw van een

paar duizend nieuwe woningen, een onderwijscampus, vergroening en uitbreiding van het

chemiepark. Verder staan de grote versterkingsoperatie en de verduurzaming van de stadsen dorpskernen op het programma. “Dit drieluik van wonen, werken en onderwijs moet ervoor zorgen dat de hele regio een boost krijgt”, stelt wethouder Usmany-Dallinga. Usmany bracht haar jeugd door in Delfzijl en Farmsum. Op haar twintigste verhuisde ze naar Appingedam, waar ze nu al bijna 40 jaar woont. Ze werkte als hoofd verkoop bij installatiebedrijf GTI in Roden. Nadat ze in 2002 politiek actief werd, werd ze al vrij snel fractievoorzitter voor de partij Gemeentebelangen Appingedam, die in 2020 vanwege de komende herindeling van naam wijzigde in Lokaal Belang Eemsdelta. In 2006 ging ze aan de slag als wethouder in Appingedam en sinds een jaar is ze wethouder in de nieuwe gemeente Eemsdelta. “Mijn passie en drijfveer ligt ook echt bij het openbaar bestuur”, zegt ze. “Want je kunt op een hele directe manier iets betekenen voor je bewoners.”

ingezet op het behoud van voorzieningen en woonkwaliteit. En dat is gelukt. Kijk naar het gebied Overdiep in Appingedam met winkels, een gezondheidscentrum, horeca en de jachthaven.”

Van krimp naar groei

‘’Dat is aanzienlijk. Het betekent dat de leefomgeving in elke wijk en in elk dorp wijzigt. Zo’n woonvisie is voor de gemeente Eemsdelta een enorme opgave en een complexe kwestie. Er moeten antwoorden komen op heel veel vragen. Hoe gaan we om met jonge mensen? Hoe gaan we om met de samenstelling van gezinnen? Zijn het eengezinswoningen, zijn het appartementen? Wat is de balans tussen koop en sociale huur? Op welke plekken willen we nieuwbouw en waar niet?”

De gemeente Eemsdelta ontstond op 1 januari 2021 na een fusie van de gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum en telt circa 46.000 inwoners. “Naast de aardbevingsproblematiek hebben we een periode van 15 jaar krimp achter de rug”, legt Usmany-Dallinga uit. “Voor elke nieuwe woning die gebouwd werd, moest er ook minstens één bestaande gesloopt worden. En dat heeft zeker zijn weerslag gehad op de mensen, de leefkwaliteit en het onderwijs. In de kleinere dorpskernen is zo’n krimp heel direct merkbaar voor de bewoners. In de centrumdorpen en regionale centra hebben we daarom sterk

De krimp ligt bijna achter Eemsdelta, zo blijkt uit de nieuwe woonvisie. “We kunnen nu gaan kantelen naar groei”, zegt Usmany-Dallinga. Dan gaat het om het bouwen van zo’n 600 tot 900 nieuwe woningen de komende tien jaar. Dit naast de nieuwbouw als gevolg van het versterkingsprogramma. Van de totale woningvoorraad van Eemsdelta wordt 20 procent van de huizen gesloopt en vernieuwd, ongeveer 3500 tot 4000 woningen.

“Met alleen stenen stapelen ben je er niet”

Volgens de wethouder wonen en welzijn, volkshuisvesting 91

Groningen bouwt en ontwikkelt

In de wijk Kwelderland, in het noorden van Delfzijl, worden op verschillende plekken nieuwe woningen gebouwd. Kwelderland heeft een mix van koop- en huurwoningen, variërend van rijwoningen tot luxe vrijstaande woningen. Fotograaf: Eemsdelta Drones

en versterkingsopgave is het belangrijk het ook in een breder perspectief te zien: “Met alleen stenen stapelen ben je er niet. Het gaat om kwaliteit van leven; een fijne leefomgeving, de kwaliteit van onderwijs en natuurlijk ook het houden of vinden van gepast werk.” Niet toevallig vallen de woonvisie en het versterkingsprogramma samen met de bouw van de nieuwe onderwijscampus Campus Eemsdelta Groningen en een vergroening en uitbreiding van het chemiepark Delfzijl. “Je wilt mensen perspectief bieden. Zo’n drieluik van wonen, werken en onderwijs zorgt daarvoor”, zegt Annalies Usmany-Dallinga. Het chemiepark Delfzijl is de banenmotor in de regio en van

economisch belang. “Het biedt perspectief op een goede baan in de buurt, zodat jonge mensen hier ook blijven wonen. En natuurlijk ook voor de mensen buiten de regio maak je door het aanbieden van goed onderwijs het aantrekkelijker om hier te wonen.” Ook het Lokaal Programma Eemsdelta met daarin de projecten gefinancierd met de gelden van het Nationaal Programma Groningen (NPG) wordt ingezet op het vergroten van de ‘brede welvaart’ en is van grote betekenis voor Eemsdelta. “We werken aan het herstel van vertrouwen in de Rijksoverheid met projecten waarbij de inwoners direct betrokken zijn”, legt ze uit.

Vertrouwen terugwinnen

De voormalige gemeente Loppersum wordt vaak genoemd als epicentrum van de bevingen die het gevolg zijn van de gaswinning. De aardbevingen hebben tot gevolg dat niet alleen schade moet worden hersteld aan gebouwen, maar ook dat deze preventief moeten worden versterkt om aan de veiligheidsnorm te voldoen. Daar waar de kosten voor versterken groter zijn dan de kosten voor nieuwbouw krijgen eigenaren de mogelijkheid om het huis te slopen en nieuw te bouwen. Dertig generatiebestendige sociale huurwoningen van woonstichting Groninger Huis op locatie De Tip in Appingedam. De vormgeving van de huizen herinnert aan de aardgasfabriek die op de locatie stond met de kenmerkende rood/bruinrode baksteen die zo passend is bij Appingedam. Ontwerp van de woningen: Adema architecten Fotograaf: Ronny Benjamins

Groningen bouwt en ontwikkelt

De nieuwe onderwijscampus Campus Eemsdelta Groningen in Appingedam gaat huisvesting bieden aan ongeveer 1.700 leerlingen van vier scholen voor voortgezet onderwijs en mbo: George Martens School, Rudolph Pabus Cleveringa Lyceum, Theda Mansholt College en Noorderpoort.Fotograaf: Boven het Noorden

Met bijna 16.000 gebouwen is de gemeente Eemsdelta goed voor 60 procent van alle gebouwen in de Groninger versterkingsopgave. “De aardbevingsproblematiek heeft zijn sporen nagelaten. En nog steeds, want er zijn nog veel mensen bij wie het tempo van de afhandeling van schades en versterking onder de maat is. Mensen hebben te lijden onder de aardbevingsproblematiek. Zoals gezegd proberen we naast de noodzakelijke werkzaamheden ook toekomstgericht bezig te zijn. Bij een grootschalige versterkingsopgave in een dorp of wijk richten we ook sociale programma’s in of combineren we die met een herstructurering of herinrichting van de openbare ruimte. Het toekomstperspectief moet goed zijn.”

Mijn thuis Mijn verhaal

De sociale cohesie in de wijken is onder druk komen te staan doordat uit de woninginspecties en schadebeoordelingen grote verschillen naar voren zijn gekomen. Een deel van de woningen komt in aanmerking voor sloop-nieuwbouw, terwijl de overkant van de straat met een versterking toe zou kunnen. Annalies Usmany-Dallinga: “De jarenlange onzekerheid en ongelijkheid doet veel met de inwoners. We besteden veel aandacht aan de sociaal-maatschappelijke impact van de aardbevingen en het versterkingsopgave. Er zijn sociale programma’s en ook individuele inwoners krijgen ondersteuning als dat nodig is.” Ze noemt als voorbeeld het project Mijn thuis Mijn verhaal. Een creatief programma om kinderen en jongeren in het aardbevingsgebied te helpen hun verhalen en emoties rond de aardbevingen te vertellen en te uiten. “Uit onderzoeken blijkt dat

kinderen en jongeren in het aardbevingsgebied zich meer zorgen maken over de situatie thuis en op school dan wordt gedacht. Kinderen willen hun ouders daarmee niet belasten. Of ze weten niet goed hoe ze hun zorgen moeten uiten.” Het vertrouwen van de inwoners in de overheid heeft een forse knauw gekregen. Usmany-Dallinga: “Dat vertrouwen moeten overheden, dus de gemeenten maar zeker ook het Rijk herstellen en we moeten ervoor zorgen dat deze mensen nog trotser zijn op waar ze wonen. Vergis je niet, hoe verbonden de mensen zich voelen met deze regio. Er is hier zoveel te genieten, neem alleen al de prachtige landschappelijke omgeving en alle cultuurhistorie. Daarnaast is er de saamhorigheid en het ‘noaberschap’ in onze dorpen en steden.”

Complex en ingrijpend

Of de plannen ook helpen met het vertrouwen terugwinnen? “Ja, je merkt dat het begint te leven. We hebben in een half jaar tijd een woonvisie ontwikkeld voor de komende tien jaar. En op hetzelfde moment werken we aan het toekomst- en aardbevingsbestendig maken van dorpen en wijken”, vervolgt de wethouder. “En los van de plannen, zijn de eerste stappen al gezet, met bijvoorbeeld de wijkvernieuwing in Appingedam, de uitbreidingslocaties De Tip en de Eendracht, de aanpak van het centrum van Delfzijl, het invullen van eerder leeggevallen plekken in Delfzijl en het mooie nieuwe strand. Ik heb heel veel zin om deze kwalitatieve slag te maken voor ons gebied en onze inwoners. Eemsdelta is een geweldige woonregio. Dat willen we uitdragen en iedereen laten zien!” 93

Groningen bouwt en ontwikkelt

EEN STEVIGE OPGAVE

“ Rizoem vernieuwt sociale huurwoningen in gemeente Het Hogeland” Dick Janssen en Corina Dogger

Groningen bouwt en ontwikkelt

Als er iets actueel is in de Groninger bouwwereld, dan is het natuurlijk de

versterkingsopgave. Onder de door de Nationaal Coördinator Groningen (NCG) aangewezen ‘niet veilig genoeg’-gebouwen bevinden zich honderden sociale huurwoningen.

Woningcorporaties SUW en De Delthe vertrouwen op Rizoem voor het slopen en de

nieuwbouw van hun huizen in gemeente Het Hogeland. Dick Janssen, directeur bij Rizoem, noemt het een opgave van verbinding: “We doen dit samen met de bewoners”. Met het label ‘niet veilig genoeg’ is niemand blij. Het betekent dat niet zeker is of een gebouw veilig is bij (zware) aardbevingen ten gevolge van de gaswinning in onze provincie. De jarenlange politieke discussie hierover is niemand in de koude kleren gaan zitten. Eerlijk is eerlijk, om deze woningen zodanig te gaan herbouwen dat ook thema’s als levensloopbestendigheid en duurzaamheid worden meegenomen, noemt Janssen machtig interessant. Maar: “Voor bewoners is dit heel spannend. We kunnen nu wel groen licht hebben vanuit de politiek, maar de belangrijkste legitimatie voor de nieuwbouw is toch echt die vanuit de bewoners.”

Maatschappelijke impact

In totaal worden er de komende vijf jaar zo’n 350 sociale huurwoningen van SUW en De Delthe gesloopt en nieuw gebouwd door Rizoem. Het zijn grootschalige ingrepen in de leefomgeving. “Dat veiligheid centraal staat, maakt de wijkvernieuwing aan de ene kant makkelijker. Natuurlijk willen mensen veilig wonen. Maar de aanleiding dat de vernieuwing nódig is, door de gaswinning, blijft pijn doen. Mensen hebben vijf jaar lang in onzekerheid gezeten. Altijd maar wachten op de onderzoeken, besluiten en rapporten. Communicatie is dus erg belangrijk.”

Nieuwbouw aan de Maarweg in Uithuizen: door nieuw te bouwen voordat er gesloopt wordt kunnen we huurders in één keer verhuizen. Dat is fijn voor huurders en het verlaagt de druk op de tijdelijke woningen die nodig zijn in een gebied.

Groningen bouwt en ontwikkelt

Dick Janssen

Corina Dogger Foto: Sjoerd Knol

Communicatieadviseur Corina Dogger van Rizoem maakt daarom onderdeel uit van ieder afzonderlijk projectteam (fase/ wijk) en is nauw betrokken bij de dagelijkse uitvoer. “De teams informeren elkaar, waardoor we van elkaar leren en hetzelfde uitstralen. We kennen allemaal de huurders bij naam en de kansen en knelpunten per gebied. Daardoor kan ik proactief meedenken over de communicatie.” Ook met andere medewerkers van de corporaties wordt regelmatig overlegd, zodat Rizoem niet alleen namens, maar met en vanuit de woningcorporaties kan werken. Dat zorgt voor vertrouwen en korte lijnen. Ook de samenwerking met partijen zoals de gemeente, de NCG en de bewonersorganisaties is belangrijk. “Die relaties zien we echt als een investering. Hiermee voorkomen we ruis of onzekerheden waarvan huurders last kunnen krijgen. We zijn het niet altijd eens en het is soms hard werken, maar daar mogen de bewoners geen hinder van ondervinden. Uiteindelijk willen we als partijen allemaal hetzelfde.” Begin 2021 is in overleg met de NCG de vernieuwingsopgave opgesteld. Enkele maanden later is het goedgekeurd. Janssen: “Over alle voornemens zijn we met bewoners in gesprek gegaan. Wat daaruit kwam is vastgelegd in overeenkomsten en een sociaal plan. Mensen worden geïnformeerd en mogen meedenken over hun nieuwe woning. Want dat ze een nieuwe woning krijgen, is echt niet voor iedereen een feest. Sommige huurders wonen al hun hele leven in de woning. Er speelt eigenlijk altijd meer mee dan alleen het verhuizen naar een nieuw huis.” De dialoog blijft 96

dus open, beaamt de directeur. “Om onszelf te ontwikkelen en het voor de omgeving zo goed mogelijk te doen. We kunnen nog zulke mooie woningen bouwen, maar als we niet goed hebben geluisterd en gekeken naar het totaalplaatje in een dorp of wijk dan hebben we het niet goed gedaan. Het maatschappelijke aspect is daarom erg belangrijk in onze aanpak.”

Persoonlijke aanpak

Slopen en nieuwbouw zijn voor Rizoem allesbehalve nieuw. Maar in deze opgave zet de organisatie een tandje bij om de bewoners nog meer centraal te zetten, vertelt Janssen.

Voordat huurders gaan verhuizen organiseren we opruimdagen, samen met de gemeente en de NCG. Er staan containers in de straat en we helpen huurders met het wegbrengen van spullen

Groningen bouwt en ontwikkelt

In iedere wijk komt er een huiskamerwoning waar huurders terecht kunnen met vragen of zorgen

“Normaliter zit tussen het verlaten van de oude woning en het betrekken van de nieuwe woning gemiddeld 2,5 jaar. Dat is in dit geval te veel. Ook het twee keer moeten verhuizen – naar een tijdelijke woning en vervolgens weer naar de nieuwe – is niet voor iedereen de beste optie. Daarom hebben we een aanpak waarin het mogelijk is om in één keer over te gaan naar een nieuw huis.” Al vroeg zijn verhuis- en woonwensen in kaart gebracht met de huurders. De start van een flinke puzzel. “We ontwikkelden nieuwe opties om per huurder de beste oplossing aan te kunnen bieden. Bijvoorbeeld door met een collegiale afspraak tussen de corporaties SUW, De Delthe, Marenland en Wierden en Borgen het mogelijk te maken om permanent naar een andere bestaande huurwoning te kunnen verhuizen. Natuurlijk is het ook mogelijk om in een tijdelijke wisselwoning te gaan wonen alvorens weer in de eigen straat een nieuw huis te kunnen betrekken. Of we zoeken binnen de nieuwbouw in een andere straat een huis om zo te voorzien aan behoeftes zoals levensloopbestendig wonen of wonen in de buurt van zorg- of andere faciliteiten.”

Projectleiders Wonen en Bouwen

“In alles willen we onze huurders zoveel mogelijk duidelijkheid en rust bieden,” aldus Dogger. “Dat doen we door praktisch, transparant en toegankelijk te zijn. We denken goed na over de manieren waarop we huurders voorzien van informatie. Wat goed werkt, zijn onze huiskamerwoningen waardoor we echt aanwezig zijn in de buurt en de informatiewaaier: een bundeling van informatiekaarten die zijn af te stemmen op de situatie van de huurder en makkelijk te vervangen als informatie verandert.” Bovendien zijn er de projectleiders Wonen en Bouwen. Zij zijn degenen die naast de bewoners staan in elke fase: van de oploop naar de sloop tot en met het betrekken van de nieuwe woning. In elke buurt heeft een vast duo alle belangrijke informatie paraat. Ze komen bij mensen thuis en zijn er ook tijdens spreekuren in de huiskamerwoningen. Ook coaches van de gemeente hebben zich bij deze spreekuren aangesloten. “Niet iedereen heeft genoeg aan de informatiemails en brieven, dus er is veel inloop. Het

persoonlijke contact is echt heel belangrijk. Sommige mensen durven iets niet aan ‘de instanties’ te vragen, maar wel aan de persoon die ze meerdere keren door de buurt zien lopen en die aangeeft er te zijn voor hun vragen.”

Kansrijk ontwikkelen

Hoe moeilijk ook, Janssen en Dogger zien gelukkig dat bewoners de kansen pakken die de versterkingsopgave biedt. Veel van de woningen die aangepakt worden, zijn gedateerd, dus verbeteringen in het wooncomfort zijn er vrijwel altijd. Tel daarbij op dat de huurders worden meegenomen in het ontwerpproces van de nieuwe woning. “Natuurlijk, we gaan ver voor de huurders en gaan daarin daadkrachtig te werk. Kunnen we iets oplossen, dan doen we dat. Maar er zijn ook kaders en daarover zijn we duidelijk richting huurders. Niet alles kan, maar een goed plan kent toch vooral winnaars.” Het tekent de mentaliteit van Rizoem: hands-on, voortdurend zoekend naar maatwerk oplossingen. “Onze medewerkers krijgen de vrijheid en het mandaat om oplossingsgericht te werken,” benadrukt Janssen. “Daardoor kunnen we vaak direct duidelijkheid geven aan huurders en dat geeft hun weer rust. Huurders merken daardoor zo min mogelijk van eventuele bureaucratie of complexe situaties. Natuurlijk moeten we het aan de achterkant dan nog wel uitwerken en borgen. Dat is soms niet makkelijk en kost tijd, maar die tijd compenseren we weer omdat we geen tijd kwijtraken aan discussie met, en onvrede van, huurders.”

Rizoem versterkt

Wat: Sloop en nieuwbouw van 350+ sociale huurwoningen Opdrachtgevers: Woningcorporaties SUW en De Delthe Waar: Uithuizen, Zandeweer en Kantens (gemeente Het Hogeland) Oplevering: De eerste nieuwe woningen worden al in 2022 opgeleverd. Het gehele traject loopt tot 2027. Fasering: Per fase worden zo’n 30-40 woningen aangepakt.

Groningen bouwt en ontwikkelt

JAN VAN DER MEER EN PIETER BOUMA VAN

VDM WONINGEN

“ Van woonconcept tot buitengewoon project: wij creëren woonwaarde voor nu en de komende generaties” Jan van der Meer en Pieter Bouma

In de fabriek van VDM Woningen in het Friese Drogeham wordt elke dag een volledige woning gefabriceerd volgens de beproefde houtskelet bouwmethode. De ene keer voor particulieren en eigen projectontwikkeling, de andere keer in opdracht van

externe ontwikkelaars, beleggers en woningcorporaties. Elke woning is uniek, maar heeft dezelfde basis: een hoogwaardig en duurzaam geproduceerd houtskeletbouw casco. Algemeen directeur Jan van der Meer en Hoofd Planontwikkeling Pieter

Bouma nemen ons mee in hun wijze van projectontwikkeling en woonconcepten op basis van houtskeletbouw. 98

Groningen bouwt en ontwikkelt

Het project Haarkes Stee in Harkstede

“Alle stappen in het bouwproces ondernemen we zelf.” In het Noorden is er veel vraag naar woningen van houtskeletbouw. Hout heeft zich bewezen als hoogwaardig en duurzaam bouwmateriaal, maar biedt nog een veel groter voordeel voor de regio Groningen: aardbevingsbestendig bouwen. “Met als groot voordeel dat we met ons bouwsysteem een relatief korte bouwtijd hebben. In theorie is het mogelijk om Groningen op korte termijn te voorzien van een groot aantal aardbevingsbestendige woningen.”

Legolisering van de bouw Flexibele bouwmethode

Van der Meer: “VDM Woningen richt zich sinds 1980 op woningen, ontwikkeld volgens de houtskelet bouwmethode. Een VDM bouwsysteem dat in de afgelopen 40 jaar is doorontwikkeld tot de geoliede machine die het vandaag de dag is.” Met het bouwsysteem kan de opdrachtgever alle kanten op, vult Bouma aan: “Elk gebouw dat je voor ogen hebt, kan met onze bouwmethode geproduceerd worden. Van een wooncomplex met de uitstraling van een kerk tot een luxe watervilla, een starters- of een levensloopbestendige woning. Het casco kun je vervolgens in een eigen jasje steken. De VDM bouwmethode versterkt de architectuur juist.”

Bij het bouwen van een woning horen normaal gesproken veel transportbewegingen naar de bouwlocatie en arbeidsuren op de bouw. Bij VDM Woningen zit dat anders, legt Van der Meer uit: “Alle onderdelen van onze woningen worden prefab in onze fabriek gemaakt. De onderdelen worden vervolgens per vrachtwagen naar de locatie gebracht en in een dag gemonteerd. Daarna worden de woningen voorzien van een buitenschil en installatie en worden ze vakkundig afgetimmerd.” Bouma vult aan: “Dit proces wordt de legolisering van de bouw genoemd, omdat je de onderdelen van het huis met het plaatsen van grote legoblokken kan vergelijken. Deze 99

Groningen bouwt en ontwikkelt

Haren – Zes op Zuid | foto: Ruben van Vliet

manier van bouwen is wat mij betreft de toekomst.” Een techniek die goed in de legolisering van de bouw past, zijn 3D-units. “In onze fabriek kunnen we de losse onderdelen van de hal, badkamer, toilet, technische ruimte en meterkast in elkaar zetten en van een moderne wandafwerking voorzien. We plaatsen de 3D-units op de vrachtwagen en monteren het met de andere prefab-elementen op de bouwplaats. Zo realiseren we zeer vlot en efficiënt een woning. Een ander voordeel dat daarbij komt kijken is dat er vrijwel geen installatiewerkzaamheden op de bouwplaats zijn.” Dergelijke technieken maken het mogelijk om in korte tijd veel woningen neer te zetten. Zo hebben we al meer dan 350 starterswoningen gefabriceerd en geplaatst.

Alle disciplines in huis

Kenmerkend voor VDM Woningen is dat alle disciplines in huis zijn, van de projectontwikkeling tot en met de realisatie. Van der Meer: “Alle stappen in het bouwproces ondernemen we zelf. Denk hierbij aan ons installatiebedrijf voor de engineering en ons zusterbedrijf in Woudsend die alle houten kozijnen fabriceert. Daardoor kunnen we snel schakelen en denken we mee in oplossingen: we weten heel snel of een concept haalbaar is en wat de prijs zal zijn.”

‘’We zijn er altijd op gericht om onze opdrachtgevers met onze kennis en kunde te ontzorgen.’’ VDM Woningen ontwikkelt ook woningbouw in eigen beheer en heeft daarom een eigen planontwikkelingsafdeling. Deze afdeling bestaat uit een architect, projectleiders, werkvoorbereiders en verkoopadviseurs. De rol van het team verschilt per project, legt Bouma uit: “Dit varieert van een rol als bouwteampartner voor een ontwikkelaar tot een rol als aannemer voor een opdrachtgever of corporatie. Ook daarvoor hebben we alle kennis en kunde in huis. In Meerstad bijvoorbeeld hebben we 23 woningen zelf ontwikkeld en gerealiseerd, nabij het nieuwbouwplan zijn we op dit moment bezig met de realisatie van 56 woningen, in samenwerking met een externe ontwikkelaar. Wat onze opdracht ook is, we zijn er altijd op gericht om onze opdrachtgevers met onze kennis en kunde te ontzorgen.”

100

Groningen bouwt en ontwikkelt

Bij sommige projecten doet VDM Woningen ook de complete gebiedsontwikkeling. Dat was bijvoorbeeld het geval bij Haarkes Stee, een uniek project in Harkstede. Van der Meer: “In het centrum lag een braakliggend stuk grond met de restanten van een afgebrande boerderij en discotheek. Een doorn in het oog van de bewoners en de gemeente, natuurlijk. Aan ons de taak om er iets moois van te maken. Dat werd een woonerf met achttien woningen, geïnspireerd op een Oldambt-boerderij met gemoderniseerde schuren en stallen. Het geeft veel voldoening als wij door onze projectontwikkeling de leefbaarheid in een dorp of stad kunnen vergroten.’’

Denken in woonconcepten

Wat daarnaast bijdraagt aan de snelle realisatie van woningen, is het denken in woonconcepten. Bouma: “Wij denken vanuit de doelgroepen met specifieke woonwensen. Zo hebben we diverse woonconcepten voor huurwoningen, starterswoningen, eengezinswoningen en seniorenwoningen. Per doelgroep bedenken we een plattegrond met de meest optimale indeling, wooncomfort en een daarbij behorend energieconcept. Vervolgens maakt de architect er een eigentijds ontwerp van, zodat de woning een karakteristieke uitstraling heeft. Door meer vanuit een woonconceptgedachte projecten te ontwikkelen, kun je sneller en doeltreffender woningen aan marktpartijen aanbieden, passend bij de wensen van de generaties van nu en later.”

gemaakt. “Ons FSC-gecertificeerd hout komt uit duurzaam beheerde productiebossen in Scandinavië. Dat betekent dat er verantwoord wordt omgegaan met de biodiversiteit én houtproductie.” Als kers op de taart is de fabriek van VDM Woningen energieneutraal. Van der Meer legt uit: “Omdat we met behulp van onze geautomatiseerde vingerlasstraat zelf de lengte van het hout bepalen, hebben we nauwelijks afvalstromen. En de onvermijdelijke reststukjes gaan samen met de spaanders in de kachel voor de verwarming van de fabriek. Voor de overige energievoorziening liggen 3.200 zonnepanelen op het dak, genoeg om onze fabriek én 150 gezinnen in de regio van stroom te voorzien.”

Bouma vervolgt met een voorbeeld: “Een van onze concepten is de VDM Delta, de kameleon onder de concepten. Op basis van één uniforme plattegrond zijn drie verschillende woningtypes te realiseren: een woning met een hoge goot, een lage goot en een mansarde kap. Deze veelzijdige en moderne woning is daarom makkelijk aan te passen aan de doelgroep en het straatbeeld. De frisse eigentijdse architectuur past in elk woonmilieu, maar is desgewenst te veranderen.”

‘’Per doelgroep bedenken we een plattegrond met de meest optimale indeling, wooncomfort en energieconcept.’’ Een duurzame keuze

De basis van de woningen is van houtskeletbouw. Een groene en duurzame keuze, legt Bouma uit: “Doordat bomen CO2 opnemen en opslaan, levert de houtskelet bouwmethode een belangrijke bijdrage aan milieudoelstellingen. Bovendien past hout in een circulair bouwproces omdat het duurzaam geproduceerd en hergebruikt kan worden. In principe zou je houtskeletbouw woningen kunnen demonteren en opnieuw kunnen opbouwen op een andere locatie.” En het hout? Ook daar heeft VDM Woningen een bewuste keuze over VDM Delta

101

Groningen bouwt en ontwikkelt

Digitaal bouwen om verrassingen te voorkomen

TJARDO MEINSMA (1BIM):

“ Investeringen in de voorbereiding verdien je altijd terug”

102

Groningen bouwt en ontwikkelt

Grote bouwprojecten hebben baat bij een goede voorbereiding. Vooral bij projecten met veel aannemers, bouwers en andere betrokken partijen is een stevige voorbereiding essentieel voor succes. Met 1BIM tekent Tjardo Meinsma voor een solide basis.

“Digitaal bouwen via 1BIM zorgt voor de ideale stroomlijn. Wij halen de fouten uit het ontwerpproces.”

BIM staat voor Building Information Management, een methodiek om beter integraal en digitaal samen te werken. Meinsma gelooft heilig in de missie van zijn bedrijf 1BIM: “Grote projecten, vooral die met veel betrokkenen, hebben baat bij een integrale samenwerking. BIM voorziet daarin. Wij zien dat als dé lijm die de sector nodig heeft. Wij geloven in het integraal data gestuurd werken vanuit één bron van informatie. Onze missie is om zo veel mogelijk bedrijven hier in te begeleiden en te ondersteunen.” De werkzaamheden van het Groningse 1BIM zijn onder te verdelen in drie fasen: die van het BIM-modelleren, de BIMcoördinatie en het BIM-management. Bij 1BIM is deze keten aanwezig. Logisch, vindt Meinsma, omdat uiteindelijk alles in elkaar haakt: “Wie van tevoren alle data verzamelt en zorgt dat die in één overzichtelijk model terecht komen, heeft het overzicht. Je investeert in de voorbereiding, en verdient het later terug in de uitvoering: je sluit uit dat je fouten maakt tijdens de bouw, met vertragingen en oplopende kosten tot gevolg.”

“1BIM is het cement waarmee de toren als geheel blijft staan.” Beginnen met het einde

Meinsma legt dit zogenaamde kettingeffect uit aan de hand van het verleden. “Vroeger gingen bouwers naar een tekenbureau met hun plannen. Die werkten vervolgens een 2D- en 3D-model uit in AutoCAD, met een plattegrond en de maten, waarmee de verschillende partijen aan de slag gingen. Met de kennis van nu weten we dat dat niet voldoet, of in ieder geval: dat dat veel beter kan. Bij 1BIM zijn we bijvoorbeeld veel meer bezig met de eigenschappen van het gebouw. Al die eigenschappen gieten we in een database. Neem als voorbeeld de dikte van de muren: stel dat een toeleverancier wil weten hoeveel strekkende meter wand met een dikte van 100 mm in het gebouw aanwezig is, dan was dat vroeger niet snel af te lezen van het ontwerp. Met onze BIM-modellen is dat met één druk op de knop af te lezen.” “Op deze manier is een compleet bouwproject in kaart gebracht. Alles is af te lezen, omdat alle informatie, alle data, is ingevoerd. Zie alleen al het voordeel bij

bestellingen, bij het aanleveren, bij de planning, logistiek en de voorraadbeheersing. In deze tijd met veel druk op grote bouwprojecten is vertraging niet gewenst. Veel bouwondernemers kunnen een uitstel of vertraging van bijvoorbeeld een half jaar helemaal niet aan, vanwege personeelstekort en de drukte op de bouwmarkt.” Een BIM-model is niet alleen praktisch voor tijdens de bouw; de voordelen zijn ook legio als het project eenmaal is opgeleverd. Meinsma: “Het nut van BIM reikt veel verder. Het is achteraf ook ideaal bij beheer en onderhoud, zoals voor het onderhoudsplan: ook hier is het van belang dat de toeleveranciers en betrokkenen weten wat er aanwezig is. Ook hier geldt weer: als er iets vervangen moet worden, dan is met één druk op de knop af te lezen om hoeveel stuks het gaat, bijvoorbeeld. Dat is in de kern waar het om draait. Wij beginnen met het einde en stellen de vraag welke informatie de opdrachtgever uiteindelijk nodig heeft.”

Documentgestuurd versus datagestuurd

Als het BIM datamodel eenmaal is ingevuld en uitgewerkt, volgt de coördinatiefase. Meinsma haalt een concreet voorbeeld aan. “Op dit moment werken we aan een groot project voor Feringa Building in Groningen. Dit houdt specifiek in dat wij de eisen in het ontwerp vergelijken met elementeigenschappen uit een productiemodel. Daarnaast gebruiken wij speciale software om op een geautomatiseerde wijze clash-controles uit te voeren. In de gevallen uit die controles blijkt dat er aanpassingen gedaan moeten worden, sturen wij de betrokken partijen aan om tot een oplossing te komen.” “In het geval van Feringa wordt de bouw door meer dan zestig partijen uitgevoerd. Iedereen levert eigen ontwerpen aan en 1BIM legt ze als het ware over elkaar: het leidingennet, de installatie, de constructie, et cetera. Ook hier geldt dat alles gebeurt op basis van gegevens. Zo ontdek je eventuele knelpunten. Als het BIM-modelleren goed gaat, dan gaat de coördinatie goed. Alles moet gestandaardiseerd worden om verrassingen te voorkomen. Om een concreet voorbeeld te noemen: als je ontdekt dat er leidingen liggen op plaatsen waar staalconstructies zijn ingepland, dan moet je daar een oplossing voor vinden. Bij BIM zie je dat nog voordat je aan de klus begint, als die zestig partijen allemaal met hun eigen 103

Groningen bouwt en ontwikkelt

104

Groningen bouwt en ontwikkelt

“Bimmen haalt de vertraging uit het bouwproces”

bouwtekeningen aankomen, is de verrassing er pas als alles wordt gebouwd. Dat wil je niet.” Wat Meinsma hier schetst is het verschil tussen het traditionele documentgestuurde werken en het datagestuurde (BIM) werken. “Een goed voorbeeld van documentgestuurd werken is als in een brandrapport handmatig gezocht moet worden aan welke brandwerende eisen een wand moet voldoen vanuit het ontwerp. Vervolgens controleer je of het verwerkt is in de plattegrond, de doorsnede en op detailniveau. Maar zolang niets aan elkaar gekoppeld is, moeten alle drie de tekeningen handmatig worden aanpassen. Dit is foutgevoelig. Zou je deze zelfde handeling datagestuurd doen, dan zorg je er voor dat de brandwerende eisen van het brandrapport worden gekoppeld aan de benodigde elementen in een BIM-ontwerpmodel. Wanneer een wandenbouwer jou het productiemodel levert, zorg je er voor dat de producteigenschappen van deze wanden overeen komen met de eisen in het ontwerpmodel. Als de data goed in het model zit verwerkt, dan is de controle in vijf minuten geregeld. Daarnaast biedt datagestuurd werken de kans om vanuit één bron te werken met verschillende partijen.”

Grote stappen

Waar het feitelijk op neerkomt is dat een projectontwikkelaar en bouwer met BIM extra investeert in de voorbereiding, om in een later stadium niet voor verrassingen te komen staan. Meinsma ziet daarin de kracht van 1BIM: “Het is logistiek en projectmatig veel slimmer om goed voorbereid te beginnen. Wie op voorhand onzekerheden kan uitsluiten, is zekerder tijdens de uitvoering. Bimmen haalt vertragingen uit het

proces: feitelijk laat je de computer het werkt controleren. Om fouten te voorkomen, proberen we de menselijke factor zoveel mogelijk uit het proces te halen. Daarvoor is er eenvoudig te veel druk op de bouwers en ontwikkelaars tegenwoordig: die kunnen zich vertragingen gewoon niet permitteren. Zo kun je faalkosten drukken. Dat is de reden om goed te bimmen: eerst digitaal bouwen, zodat je alle problemen eruit haalt. Hoe langer je wacht, hoe duurder het corrigeren van fouten wordt.”

“Hoe verder in het proces, hoe moeilijker en duurder het corrigeren van fouten wordt” Meinsma maakt grote stappen met 1BIM. Dit jaar staat er ook voor het jonge bedrijf zelf veel te gebeuren. “In 2022 willen onze groei doorzetten door extra personeel aan te nemen. Ook verhuizen we naar een nieuwe plek op het Suikerunieterrein in Groningen. Deze locatie is een proeftuin voor start-ups en jonge ondernemers. Er wordt momenteel gewerkt aan een ondernemersdorp van vijftien tiny offices, het wordt écht een community met veel verschillende disciplines die elkaar kunnen versterken. Ik heb zelf zes jaar in Groningen gewoond. In die tijd heb ik iets ontdekt wat mij altijd is bijgebleven: het enthousiasme waarmee er nieuwe ontwikkelingen worden opgepakt en in gang worden gezet. Daarom wil 1BIM zich in Groningen vestigen, de plek waar digitaal wordt gebouwd aan de toekomst van de stad en de provincie.” 105

Groningen bouwt en ontwikkelt

DURA VERMEER BOUW HENGELO:

“ We geloven in lange termijn samenwerkingen met onze opdrachtgevers, daar zit onze kracht” Koert Terhürne en Marieke Mentink

106

Groningen bouwt en ontwikkelt

Het Goede Doen. Dat is waar ontwikkelende bouwer Dura Vermeer voor staat en deze missie vertaalt zich in steeds meer projecten in het noorden van het land. In Meerstad

bijvoorbeeld, maar ook aan de Suikerzijde. En ook met langdurige samenwerkingen met

woningcorporaties Lefier en Nijestee. Daarom werd er onlangs een nieuwe satellietlocatie

aan de Europaweg in Groningen geopend. “De Groningse nuchterheid en tegelijk de ambitie om het net even anders te doen en verschil te willen maken, past ook heel goed bij ons.” Met zelfstandige werkmaatschappijen in het hele land, combineert Dura Vermeer een sterke regionale verankering met de kennis, kracht en middelen van een landelijk opererend bedrijf. “Dura Vermeer Bouw Hengelo is actief in ontwikkeling, woningbouw, utiliteitsbouw, renovatie en transformatie, beheer en exploitatie,” zegt Koert Terhürne directievoorzitter Dura Vermeer Bouw Hengelo, dat verantwoordelijk is voor de regio Noord-, Oost-, en Midden-Nederland. “We zijn eigenlijk actief in de hele keten en bieden daarnaast ook meerjarig onderhoud aan. Met andere woorden, we lopen niet weg voor wat we gebouwd hebben en nemen met alle liefde ook het onderhoud op ons.”

Het Goede Doen

Voor Dura Vermeer Bouw Hengelo staat duurzame samenwerking voorop. Dat betekent samen plannen maken, samen Het Goede Doen, samen kennis en successen

delen en samen innoveren. “We kijken altijd naar hoe we de gebieden en de gebouwen waar we betrokken zijn, duurzamer kunnen achterlaten”, vertelt directeur vastgoeden gebiedsontwikkeling Marieke Mentink. “Dus dat mensen aantoonbaar gezonder en gelukkiger in die gebouwen en gebieden kunnen leven.” “Dat klinkt natuurlijk heel mooi en filosofisch om te zeggen”, vervolgd Mentink. “Maar we hebben dit ook echt onderbouwd in onze werkwijze, van ontwikkeling tot en met realisatie. Ontwikkelen en bouwen op zich is onze core business, maar we zien het niet als ons hoofddoel. Ons doel is juist kijken naar hoe we tot duurzame oplossingen kunnen komen en daarmee een prettige en gezonde leefomgeving kunnen creëren voor de mensen die er wonen.”

Verduurzamen

De komende jaren voert Dura Vermeer grootschalige renovatiewerkzaamheden uit voor woningcorporaties Lefier 107

Groningen bouwt en ontwikkelt

en Nijestee. Zo werden er bijvoorbeeld het afgelopen jaar 246 woningen in de wijk Paddepoel verduurzaamd naar energielabel A. Alle woningen zijn daarbij voorzien van dubbel glas, dakisolatie, spouwmuurisolatie, mechanische ventilatie en kunststof kozijnen en deuren. De ingrepen zorgen ook voor minder tocht-, vocht en schimmelklachten. Verder hebben alle woningen nieuwe dakpannen gekregen en is de aanwezige aardbevingsschade ook meteen hersteld. Om zo'n enorme klus in goede banen te leiden, gaat Dura Vermeer hiervoor met beide partijen een meerjarige strategische samenwerking aan. “We zijn er echt heel trots op dat we van zowel Lefier als Nijestee het vertrouwen krijgen om voor de lange termijn intensief samen te werken”, zegt Terhürne. “Bij zo’n samenwerking hoort dat je respect voor elkaar hebt, eerlijk bent, elkaar vertrouwt, je belangen durft uit te spreken en elkaar op dingen kunt aanspreken. Het is voor ons geen nieuwe manier van werken, maar het blijft toch bijzonder. En het is de beste manier om samen echt grote

stappen te zetten op het gebied van duurzaamheid en continu verbeteren.” Een ander voorbeeld van een unieke gebiedsontwikkeling waar ze bij Dura Vermeer echt trots op zijn, is de Suikerzijde. Niet alleen vanwege de omvang van 160 hectare en de ligging nabij de binnenstad, maar juist ook vanwege de hoge ambities. De Suikerzijde wordt namelijk een zelfstandig functionerend en levendig stadsdeel met uiteindelijk 5.000 woningen en ruimte voor verschillende woonvormen, werken, leren en recreëren.Stads, koel en oergezond. De gemeente, Dura Vermeer en corporaties Nijestee en Patrimonium zijn een partnerschap aangegaan om de eerste 700 woningen met bijbehorende voorzieningen in De Suikerzijde te realiseren. Hiervan zijn 300 woningen bedoeld voor sociale huur en middenhuur. Zo levert het gebied ook een belangrijke bijdrage aan het terugdringen van het tekort aan betaalbare woningen. “We zijn op dit moment nog bezig om samen een concreet plan voor de eerste vier bouwvelden”, zegt Terhürne. “Dat plan moet deze zomer klaar zijn. Daarna volgt uitwerking op gebouwniveau en kunnen de voorbereidende werkzaamheden en verkoop starten. Als alles volgens de planning gaat, kunnen we eind 2023 starten met de bouw van de eerste woningen.”

Meerstad

Groenewei is de derde wijk binnen stadsdeel Meerstad en hier is Dura Vermeer aan de slag met het nieuwbouwproject Karakter; 29 stoere en karaktervolle woningen met een opvallende, stadse signatuur. En natuurlijk ook duurzaam, met voorzieningen als een warmtepomp, zonnepanelen, verwarming en koeling via de vloer en een optimale ventilatie maken de woningen comfortabel en energiezuinig, passend 108

Groningen bouwt en ontwikkelt

bij het duurzame karakter van de wijk. In het metselwerk zijn zelfs nestvoorzieningen voor vogels en voor gevelgroen opgenomen. “In de loop van dit voorjaar gaan we in aanbouw met deze woningen”, zegt Mentink. “Het is ook echt een mooi project en er was gelijk heel veel belangstelling voor de woningen. Meerstad is sowieso een heel mooi gebied en ik vind het heel goed dat dit stadsdeel ook altijd heeft vastgehouden aan het moeten voldoen aan de hoogste kwaliteitseisen, ook al was dit tot een paar jaar geleden voor de markt niet altijd makkelijk realiseerbaar. Dat vind ik knap en dat zie je ook echt terug in de wijk.”

Groningse nuchterheid

Vanwege de toenemende groei van het aantal opdrachtgevers, projecten en medewerkers in het noorden van het land, opende Dura Vermeer vorig jaar een nieuw kantoor aan de Europaweg

in Groningen. “Vanuit Hengelo opereren we in de regio Noord-, Oost-, en Midden-Nederland. Dat is een heel groot gebied natuurlijk”, zegt Terhürne. “Maar tegelijkertijd zijn korte lijnen ook erg belangrijk voor ons in de samenwerkingen, dus hebben we met dit nieuwe kantoor een mooie ontvangst- en werkplek voor onze medewerkers en opdrachtgevers in Groningen. “De Groningse nuchterheid en tegelijk de ambitie om het net even anders te doen en verschil te willen maken, past ook heel goed bij ons”, voegt Mentink toe. “Die mentaliteit sluit gewoon heel goed aan bij hoe wij als organisatie ons werk zien. Traditioneel vinden we geen vies woord, want je moet alles goed georganiseerd hebben, maar het moet geen excuus zijn om niet te willen vernieuwen, te verbeteren en de lat hoog te leggen. En dat herken ik ook heel erg in Groningen; We zijn heel nuchter met elkaar, we willen niet hoog van de toren blazen, maar we willen wel boven onszelf uitstijgen, ambities waarmaken en gewoon doen wat we zeggen.

109

Groningen bouwt en ontwikkelt

NIJHUIS NOORD:

“ Om echt toekomstbestendig te bouwen, moet je veel breder kijken dan je eigen locatie en actief de samenwerking opzoeken” John Krol

110

Groningen bouwt en ontwikkelt

Een echt familiebedrijf denkt in generaties, zo zegt men vaak. Dat geldt ook zeker voor Nijhuis, waar toekomstbestendig ontwikkelen en bouwen al zo’n 116 jaar de norm is. Vanuit

de vestiging in Assen werkt Nijhuis Noord aan verschillende

projecten die niet alleen voor nu, maar ook voor de komende generaties een aanwinst voor de omgeving moeten zijn. “Je wilt dat mensen over 50 jaar nog steeds het wauw-effect voelen.”

Of het nu gaat om stads wonen in het groen of op een eiland, de noordelijke tak van Nijhuis is niet bang om de lat hoog te leggen. “We vinden ambitie heel belangrijk”, zegt John Krol, Strategisch Ontwikkelaar bij Nijhuis Noord. “Maar dat moet dan wel ambitie op alle vlakken zijn. Dus niet alleen op architecturaal niveau, maar juist ook echt ambitie in klimaatadaptief en natuurinclusief bouwen en ontwikkelen en te zorgen voor gemengde wijken waar iedereen met plezier kan wonen.”

Natuurinclusief

Stads wonen, midden in het groen, is zo’n ambitie van Nijhuis. Op de hoek van de Van Swietenlaan en de Laan Corpus den Hoorn moet dit over een paar jaar werkelijkheid worden. Daar komt HOLT, een bruisende, groene wijk met internationale allure waar iedereen welkom is. Zo’n 320 woningen, van koop tot (sociale) huur, gecombineerd met een aanzienlijk commercieel programma met onder andere kantoren, medische bedrijven en horeca, maakt dat er een heel nieuw levendig en vooral groen gebied moet ontstaan. “We willen ruim honderd bomen gaan planten, dus je zou bijna kunnen zeggen dat het half stad, half bos gaat worden”, voegt Krol toe met een glimlach. Het plan voor HOLT wordt ontwikkeld samen met MWPO en Nijestee. “We hebben er samen een ontzettend gaaf plan van weten te maken”, zegt Krol. “We hebben daarbij ook een enorme ambitie neergelegd, waar we ook onze nek mee

uit hebben gestoken. Maar die ambitie moest wel op alle vlakken kloppen, dus voor zowel mens als natuur. Want zo’n plan maak je niet alleen voor nu, maar voor heel lang. Je wilt dat mensen over 50 jaar nog steeds dat wauw-effect voelen.” Natuurinclusief bouwen gaat volgens Krol ook verder dan alleen veel groen toevoegen. “Je moet ook breder kijken bij het maken van keuzes op het gebied van klimaatadaptatie. “Bijvoorbeeld als je nadenkt over parkeren. We kunnen voor al die 320 woningen wel zorgen voor parkeergelegenheid naast de deur, maar het Martini Ziekenhuis zit om de hoek en heeft een enorme parkeergarage, dus dan zoeken we liever de samenwerking hiervoor op en maken we een duurzame keuze.”

Eiland Meerstad en Baxbier

Een ander voorbeeld van hoge ambities werd in juli 2021 opgeleverd. Nijhuis Noord ontwikkelde en realiseerde in Meerstad voor eigen rekening en risico een eiland met daarop een 27-tal grondgebonden woningen. “We kochten deze locatie van een andere marktpartij die er uiteindelijk geen brood in zag. Voor ons was dit echt een hele mooie kans om een hoge ambitie op stedenbouw en architectuur neer te zetten.” “Het kwaliteitsniveau is daarbij ook enorm belangrijk”, vervolgt Krol. “In de huidige markt hebben bedrijven natuurlijk vaker de neiging om minder risico’s te nemen en niet meer te investeren dan noodzakelijk. Maar net dat kleine beetje 111

Groningen bouwt en ontwikkelt

extra investeren, zie je gewoon echt terug in het resultaat. En bij dit project dus ook. Met lucht en ruimte, dus niet alles op dezelfde hoogte. En voor verschillende doelgroepen, van tussenwoning tot grote woningen, met een spectaculair uitzicht op het meer.” Dat is voor Krol ook het mooie aan zijn werk: “Je bent met plannen bezig waar je pas over een paar jaar de vruchten van

ziet. En ik vind het enorm belangrijk om daar ook echt trots op te kunnen zijn als het eenmaal klaar is. Dat ik er met een enorme glimlach op m’n gezicht langs kan rijden als het er net staat en de vele jaren daarna.” Nijhuis heeft ook grootse plannen voor het gebied bij de Friesestraatweg en het Reitdiep, waar brouwerij Baxbier zich bevindt. Daar moeten over een aantal jaren zo’n 200 woningen komen. “Het gebied is nu voornamelijk nog een bedrijventerrein, maar we willen uiteindelijk naar een combinatie van werken en wonen, waar deze mooie Groningse brouwerij ook wat hem betreft een goede plek kan krijgen. We zijn nu met verschillende partijen plannen aan het maken en dingen aan het afstemmen. Dat is belangrijk, want wat je bijvoorbeeld nu ziet, is dat er door verkeerde keuzes in de gebiedsontwikkeling nu op bepaalde plekken enorme parkeerdruk ontstaat.”

Aardbevingsgebied

Als onderdeel van het versterkingsprogramma is Nijhuis Noord ook actief in Delfzijl en Appingedam. "Daar ligt voor Nijhuis een ontwikkel en realisatie opgave van meer dan 600 woningen”, zegt Krol. “De bestaande woningen zijn door de bevingsschade onveilig en moeten worden gesloopt. Dit doen we samen met corporaties voor huurders, maar ook voor 155 individuele eigenaren, die een budget hebben om een nieuwe woning op dezelfde plek te kunnen bouwen. Maar voor die tijd moeten ze wel in een tijdelijke wisselwoning, dus er is een groot team actief om dit allemaal in goede banen te leiden.” “Ik denk dat veel mensen onderschatten hoe ingrijpend dit voor de bewoners is”, vervolgt Krol. “Het is makkelijk om te denken dat ze straks hun oude jaren ‘70 woning kunnen 112

Groningen bouwt en ontwikkelt

inruilen voor mooie nieuwbouw. Maar als je al een jaar of vijf weet dat je huis gesloopt gaat worden, dan doe je er ook niet zoveel meer aan. Je zet er geen nieuwe keuken in of gaat met de buitenkant bezig. De onzekerheid heeft echt wel weerslag op mensen als er geen vaart wordt gemaakt met de sloop en nieuwbouw opgave. Het is een heel ingewikkeld proces, maar ook echt heel waardevol om te mogen doen.”

Brede samenwerking

Grote thema’s als het aardbevingsdossier, maar bijvoorbeeld ook klimaatadaptatie, vragen volgens Krol om een bredere visie en intensieve samenwerking. “Het gebeurt helaas te vaak dat elke ontwikkelaar met z’n eigen puzzelstukje afzonderlijk bezig is om invulling aan een locatie te geven”, zegt Krol. “Dat gaat natuurlijk met de beste intenties, maar het zorgt niet voor samenhang. Het leidt bijvoorbeeld tot eenzijdige buurten,

waar alleen maar dure woningen staan. Dat terwijl je idealiter gewoon een gemengde wijk wilt. Of afzonderlijke keuzes die weer leiden tot extra parkeerdruk in een bepaald gebied, terwijl zoiets door meer samenwerken en beter plannen makkelijk te voorkomen is.” “Voor de komende jaren moeten we gaan kijken hoe we dit op een goede manier kunnen doen”, vervolgt Krol. “De Gemeente Groningen is nu met woningcorporaties, marktpartijen en architectenbureaus aan het kijken naar intensievere samenwerking en samen nadenken over de grote thema’s. We gaan dus veel meer kijken op het niveau van bijvoorbeeld een stadsdeel en hoe we daar met z’n allen een invulling aan kunnen geven. Zo kom je uiteindelijk tot veel betere resultaten en kunnen we samen echt toekomstbestendig gaan bouwen, met een gezamenlijke visie.”

113

Groningen bouwt en ontwikkelt

“ Veendam leeft, ontwikkelt en beleeft!” Veendam is dé Parkstad van de provincie Groningen met veel groen zoals een park van 450 hectare (Ha). Ook in de woongebieden is ruimte voor de groene inrichting. Dit draagt bij aan een gezonde leefomgeving voor de inwoners. Naast woningen zijn er in de

woongebieden verschillende voorzieningen te vinden. Zoals een

nieuw Leer- en Sportpark (met de grootste skills garden van Europa) en veel goed onderhouden sportaccommodaties. Verspreid door de gemeente zijn natuurlijk ook diverse voorzieningen te vinden

zoals: supermarkten, verzorgingstehuizen, gezondheidscentra en kinderdagverblijven.

Wethouder Henk Jan Schmaal:

Wethouder Henk Jan Schmaal

Realisatie: Buitenwoel

“Veendam is dé plek waar het echt prettig wonen is. Daarom is het ook belangrijk om te investeren in het leefklimaat. Dit doen we met de pijlers: Veendam Ontwikkelt, Veendam Beleeft en Veendam Leeft. Dus focussen op alle onderdelen.” Veendam heeft een ruim aanbod aan recreatieve en culturele voorzieningen, zoals een bibliotheek, een theater en een subtropisch zwembad. In het gezellige centrum zijn terrassen en fijne restaurants te vinden. De rijke historie van Veendam is terug te vinden in het Veenkoloniaal Museum en komt terug in het straatbeeld. Recreatiepark Borgerswold (450 Ha) biedt veel activiteiten voor jong en oud. Er is een strand en een zwemplas, een watersportcentrum, een manege, een kinderboerderij en er zijn verschillende wandelen fietspaden. Ook heeft Veendam een zeilplas en golfterrein. De aanwezigheid van deze voorzieningen draagt bij aan een prettig woonklimaat.

Veendam Ontwikkelt! Impressie: Kuifreiger en Grote Zilverreiger

114

In Veendam wordt letterlijk en figuurlijk gebouwd en daarbij staat woningbouw hoog op de agenda. Er zijn inmiddels

diverse nieuwbouwprojecten gestart. De komende jaren groeit de vraag naar woningen, ook in Veendam. Tot 2040 is er in de gemeente vraag naar ongeveer 820 extra woningen. Daarom wordt er geïnvesteerd in de woningvoorraad. Een deel hiervan is ter vervanging van oudere woningen. Ruim 700 woningen zijn nieuwe woningen. Hierbij wordt ook gekeken naar creatieve mogelijkheden voor het slim (her)gebruiken van bijvoorbeeld monumentale panden of het opzetten van creatieve woonconcepten.

Voor elk wat wils!

Belangrijk uitgangspunt voor woningen is diversiteit.

Wethouder Henk Jan Schmaal: “Door de krapte op de woningmarkt is het belangrijk goed te kijken naar de vraag vanuit de markt en daarop in te spelen. Onze nieuwbouwplannen zijn daarom ook afgestemd op de verschillende woonwensen, zodat we een passend aanbod hebben voor alle doelgroepen. Van vrije kavels tot appartementen in de sociale huur, dus voor iedereen is straks een passende woning te vinden”.

Groningen bouwt en ontwikkelt

Impressie: Kuifreiger en Grote Zilverreiger

Alle projecten zijn te vinden op de website www.veendam.nl/ wonen

Wethouder Henk Jan Schmaal: “Veendam

ontwikkelt en dat doen we op alle fronten. Naast het investeren in woningbouw wordt gewerkt aan economische ontwikkelingen. Zowel voor het centrumgebied als voor de uitbreiding van industrie. Zoals met de komst van de Isotopenfabriek Shine en de European Hyperloop Testcentre. Voor bedrijven en investeerders liggen hier mooie kansen.”

Centrum

Iedere stad heeft zijn eigen problematiek, maar inmiddels is wel duidelijk dat sommige veranderingen en behoeften blijvend zijn. Er zijn mengvormen ontstaan van detailhandel, horeca, diensten en online shoppen. In deze tijd willen bezoekers aan het centrum een totale beleving. De focus van het centrumgebied verschuift. Inwoners gaan naar het centrum om te recreëren en eventueel iets te kopen. Terwijl die focus eerder exact omgekeerd was. Het is belangrijk om de behoeften uit de samenleving te blijven toetsen en daar ook concreet mee aan de slag gaan. Om daarop in te spelen wordt in Veendam gewerkt aan een centrumvisie. Hierin staat de ambitie centraal om het centrum toekomstbestendig te maken. Een levensvatbaar centrum voor ondernemers, een aantrekkelijke woonomgeving en een plek waar zowel inwoners als bezoekers graag verblijven en elkaar ontmoeten. Van monofunctionele winkelmachines naar plekken om te wonen, recreëren, werken en te verblijven. Van places to buy naar places to be.

Wonen voor winkels

Impressie: Greidhoek

komt onder andere door de N33, het water (klasse 5) en het spoor. Via de N33 is er een goede ontsluiting naar Groningen, de Eemshaven en Assen. Via het spoor is de stad Groningen snel en comfortabel bereikbaar. De ligging maakt de bedrijventerreinen interessant voor bedrijven die gericht zijn op de regio, Duitsland en de rest van Europa. In dit gebied bevinden zich verschillende typen bedrijven en industrie. Door in te zetten op ongeveer 40 hectare extra bedrijventerrein wordt ruimte geboden aan grotere bedrijven, onder andere op het gebied van health science. Er is ruimte voor een verdere, beperkte uitbreiding van het industrieterrein voor circa 45 Ha. Met diverse mogelijkheden voor horeca, niet industriële bedrijvigheid, ‘Leisure en Pleisure’ of detailhandel in volumineuze goederen.

Impressie: wonen voor winkels centrum Veendam

Met de herinrichting van een deel van de Promenade, het Veenlustplein en het Raadhuisplein is de leefbaarheid in het centrum van Veendam al vergroot. Er wordt ingezet op de transformatie van het winkelgebied door een deel van de winkels om te zetten naar woningen. Hierdoor ontstaat een compact winkelrondje en een juiste mix van winkels, horeca en woningen. Dit maakt het centrum een aantrekkelijke locatie om te recreëren en te verblijven.

Bedrijventerrein

Grenzend aan de N33 bevindt zich het gebied bestemd voor bedrijvigheid. De gunstige ligging van de bedrijventerreinen 115

Groningen bouwt en ontwikkelt

HEIJMANS:

“ Mens en natuur komen in onze projecten naadloos samen”

Links: Arjen van der Veen, senior ontwikkelaar Heijmans Woningbouw regio Noord Rechts: Wim Oudendorp, directeur Heijmans Woningbouw regio Noord

116

Groningen bouwt en ontwikkelt

Met zo’n tachtig medewerkers bouwt Heijmans Woningbouw Noord in Drachten iedere dag aan maatwerkprojecten en concepten voor renovatie, woningbouw, hoogbouw en verplaatsbare woningen. Als onderdeel van een groot landelijk moederbedrijf heeft de

noordelijke vestiging toegang tot expertise op diverse gebieden. Van duurzaamheid en circulariteit tot klimaatadaptief en natuurinclusief bouwen. "Klanten kunnen complexe vraagstukken, waarbij meerdere disciplines nodig zijn, bij ons neerleggen." Makers van een gezonde leefomgeving; het is de missie die centraal staat binnen Heijmans. "We bouwen niet alleen huizen, we creëren ook de ruimte eromheen", vertelt directeur Wim Oudendorp. "Bij alles wat we doen, staat de eindgebruiker centraal. Wij bouwen een gezonde en veilige leefomgeving, met volop aandacht voor duurzaamheid, gezondheid en veiligheid. Wij zijn een van de weinige bouwbedrijven met ecologen in vaste dienst. Daardoor kunnen we klimaatadaptief en natuurinclusief bouwen en creëren we een leefomgeving die niet alleen bijdraagt aan het woongenot van de mens, maar ook aan de biodiversiteit."

realiseer je een prettige leefomgeving, niet alleen voor de mens, maar ook voor de natuur. Mens en natuur komen in onze projecten naadloos samen."

'Onze missie is om een gezonde en veilige woon- en leefomgeving te creëren'

In het aardbevingsgebied bouwt Heijmans nieuwe aardbevingsveilige woningen. “In deze langlopende trajecten wordt volop rekening gehouden met de gevoelens van de bewoners die afscheid moeten nemen van hun oude thuis. Het is een intensief project voor alle betrokkenen”, vertelt Wim Oudendorp. “Gelukkig biedt Heijmans hen een mooi vooruitzicht met een nieuwe veilige woonplek.”

Klimaatadaptief en natuurinclusief

"Met klimaatadaptief bouwen laten we het bouwontwerp aansluiten op het actuele of verwachte klimaat", legt senior projectontwikkelaar Arjen van der Veen uit. "Denk aan extreme regenval in een relatief korte periode of extreem warm weer gedurende langere periodes. Al die extremen nemen we mee in het ontwerp van ons project. Andere voorbeelden zijn het creëren van voldoende waterbergingscapaciteit of het aanleggen van groen om voor de nodige verkoeling te zorgen. Waar de ene boom goed tegen droogte kan, is de andere juist bestand tegen veel nattigheid. Onze ecologen weten exact welke bomen en planten op welke plek passen." Een tweede term die regelmatig bij Heijmans voorbijkomt, is natuurinclusief bouwen. "Hiermee zorgen we dat onze projecten bijdragen aan de lokale biodiversiteit", verduidelijkt Van der Veen. "Dat kan met heel simpele oplossingen, bijvoorbeeld door nestkastjes op te hangen voor vogels, bloemen te planten waar bijen op afkomen of insectenhotels te maken. Maar denk ook aan grotere oplossingen, zoals het creëren van groene gevels of sedumdaken. Die zorgen voor verkoeling tijdens warme dagen, nemen CO₂ op en vormen de ideale leefomgeving voor diverse insecten. Daarmee

‘We zorgen dat onze projecten bijdragen aan de lokale biodiversiteit’ Aardbevingsgebied: Bouwen aan versterking en vertrouwen

Heijmans neemt de huiseigenaren vanaf de start van het traject bij de hand en geeft hen volop inspraak. Na een reeks algemene voorlichtingsavonden over mogelijke kleurstellingen en diverse woningvarianten, volgen individuele

Nieuwbouwproject Stadlander Groningen

117

Groningen bouwt en ontwikkelt

Heijmans ONE

gesprekken met de woningeigenaren over de precieze wensen en eisen voor de afwerking binnenshuis. Hier is alles maatwerk, geen woning is identiek. Bovendien kunnen mensen gedurende het hele traject met hun vragen en zorgen terecht in de speciale ‘hoeskoamer’ die in een Heijmans ONE is ingericht op een centrale plek in de wijk.

“Het is een intensief project, voor alle betrokkenen” Heijmans ONE: verplaatsbare woningen

Duurzaamheid gaat bij Heijmans verder dan groene gebouwen en een dito leefomgeving. "We zijn ook bezig om ons machine- en wagenpark geheel elektrisch te maken", vertelt Oudendorp. "We leggen de lat hoog. We zetten vol in op CO₂-neutraal en honderd procent circulair bouwen. Daarbij kijken we hoe we materialen kunnen hergebruiken of een complete woning kunnen verplaatsen.” Een mooi voorbeeld is de Heijmans ONE: een compleet huis van 39 vierkante meter dat in z'n totaliteit verplaatsbaar is. Oudendorp: “Sinds de start in 2016 hebben we zo'n tweehonderd van dit soort verplaatsbare woningen gebouwd, veelal op zogenoemde 'pauzelocaties'. Dit zijn locaties 118

waarvoor nieuwbouwplannen in de maak zijn, maar waarbij het grote aantal stakeholders ervoor zorgt dat er een lange aanlooptijd is. Wij vinden het zonde om zo'n terrein braak te laten liggen. In de tussentijd kun je er prima wonen."

B’woond: mensgericht en praktisch renoveren

Een tweede innovatief idee waarmee Heijmans verduurzaming omarmt, is het concept B’woond. "Met dit concept helpen we woningcorporaties en beleggers bij de renovatie van bestaande - en vaak reeds bewoonde - woningbouw", vertelt Oudendorp. "Vaak combineren corporaties en vastgoedeigenaren een renovatie tegenwoordig met het verduurzamen van de woningen. Om overlast zo veel mogelijk te voorkomen, schuiven we al in de opstartfase van een renovatietraject aan en helpen we bij het maken van een realistische planning en aanpak. Daarbij hameren we op goede communicatie met de bewoners. Voor veel bewoners heeft zo'n verbouwing namelijk grote impact. Als je weet wat onze mensen gaan doen, wanneer ze langskomen en hoelang het duurt, kunnen bewoners zich veel beter voorbereiden. Dat doen we via een app, waarin we iedere bewoner op de hoogte stellen van onze planning. Je merkt dat mensen dat enorm waarderen. Met B'woond kunnen we mensgericht én praktisch renoveren."

Groningen bouwt en ontwikkelt

Sloop- nieuwbouw 67 versterkte woningen Loppersum

Die waardering van bewoners komt tot uiting in het beoordelingscijfer dat Heijmans na oplevering krijgt. "Gemiddeld scoren we een dikke acht ", knikt Van der Veen. "Een rapportcijfer waar we ontzettend trots op zijn. We merken dat die positieve beoordeling voor veel corporaties reden is om voor ons te kiezen. We combineren persoonlijke aandacht voor de eindgebruiker met onze seriematige conceptuele aanpak, waardoor we zowel snelheid als een grote mate van zorgvuldigheid kunnen garanderen. Wij streven altijd de kwaliteit na die we zelf verwachten van een professionele bouwer. Ons doel is om uiteindelijk toe te werken naar nul opleverpunten."

afspraken met onze vaste co-makers drukken de kosten. Doordat we werken met vaste partners en volgens vooraf uitgekiende processen, kunnen we vrijwel foutloos bouwen. Dat gaat echter niet ten koste van kwaliteit of eigenheid van een woning. Onze verschillende concepten hebben een vaste kern met een flexibele schil, waardoor we volop variatie kunnen aanbieden. Wat dat uiteindelijk oplevert? Een verantwoorde investering, leefbare wijken én tevreden bewoners."

"Gemiddeld scoren we een dikke acht op klanttevredenheid" Wel de snelheid, maar met variatie

Die seriematige, conceptuele aanpak is terug te zien in de gehele bedrijfsvoering. In een geoptimaliseerd proces zorgt Heijmans voor een snelle ontwikkelen bouwtijd, lage kosten en een hoge kwaliteit voor diverse doelgroepen. "De lage kosten zijn het resultaat van gestandaardiseerde processen, zoals digitaal ontwerpen en bouwen met prefabelementen", legt Oudendorp uit. "Maar ook de heldere

Renovatie 125 woningen Hoogezand-Sappemeer

119

Groningen bouwt en ontwikkelt

Daniël den Besten

Rianne de Vries

METAFOOR VASTGOED EN SOFTWARE: “ Veel gemeenten onderschatten vaak wat er allemaal mogelijk is op het gebied van duurzaamheid bij kaveluitgiftes. Daar valt echt nog veel te halen.”

120

Groningen bouwt en ontwikkelt

Kevin Terborg

Willemyn Volders

Alles aan de voorkant goed geregeld, zodat achteraf niemand voor verrassingen komt te

staan. Metafoor Vastgoed en Software is hierin een ambitieuze partner van onder andere gemeenten, waterschappen, provincies en andere soortgelijke overheidsorganisaties.

Met slimme producten, detachering, adviezen en vastgoedsoftware, ontzorgt Metafoor

organisaties in heel het land bij hun vastgoedvraagstukken, van bestuurlijk niveau tot aan de uitvoering.

121

Groningen bouwt en ontwikkelt

122

Groningen bouwt en ontwikkelt

Metafoor Vastgoed en Software richt zich op vastgoed en grondzaken. Dat doen ze bijvoorbeeld voor gemeenten, maar ook voor provincies, waterschappen en sinds kort ook ProRail “Dat doen we met onze eigen adviseurs, van junior tot senior, verspreid over het hele land”, zegt Rianne de Vries, vastgoedadviseur en teamleider. “En daarnaast hebben we nog een grote poule aan ZZP’ers, voor de wat meer technische vastgoedprofielen of de senior plus klussen, omdat we nog een vrij jong team zijn”, vervolgt de Vries. “Daarnaast ontwikkelen we software, in eerste instantie om onze eigen adviseurs te ondersteunen in hun werk. Maar het zijn nu ook producten op zich geworden, zoals bijvoorbeeld ons vastgoedbeheersysteem VBSonline en een tool voor snippergroenprojecten (SnippergroenOnline) en kavelverkoop (KavelverkoopOnline).”

Mooi en uitdagend werk

Kevin Terborg werkt als juridisch adviseur bij Metafoor, onder andere voor de gemeenten Capelle aan den IJssel en Almere. “Bij de ene gemeente werk ik voor de afdeling gronduitgifte, en bij de andere voor de afdeling snippergroen. Bij gronduitgifte is meestal een projectontwikkelaar betrokken, maar bij dit project doet de gemeente dat zelf en daar komt heel veel bij kijken. Geïnteresseerden moeten bijvoorbeeld zelf een ontwikkelplan aanleveren en de bouwvergunningen aanvragen. Dus zij moeten het voortouw nemen in alle stappenen wij helpen ze met het juridische aspect, dat is wel echt mooi en uitdagend werk.” “We zijn veel betrokken bij kaveluitgiftes”, voegt de Vries toe. “Dat gaat meestal via projectontwikkelaars, maar vaak wil de gemeente dit ook zelf doen om er wat meer grip op te kunnen houden, vooral ook voor de vrijstaande woningen. Dat is ook heel logisch als je kijkt naar de oververhitting op de woningmarkt. Wij zijn dan vaak het aanspreekpunt voor potentiële kopers en overleggen met bijvoorbeeld een stedenbouwkundige over de vergunningen en wat er wel en niet mag op de kavel. En zo zorgen wij ervoor dat er een uiteindelijke koopovereenkomst getekend kan worden, waarbij de geïnteresseerde goed geïnformeerd is en daar uiteindelijk een mooi huis op kan bouwen.”

Zien wat werkt

“De kunst is ook wel om een koper goed te informeren en daar zijn wij dan de schakel in. Dat zijn we voor particulieren die geïnteresseerd zijn in een koopwoning, maar ook voor bedrijven die zich op een nieuw bedrijventerrein willen vestigen”, zegt vastgoedadviseur Willemyn Volders. “De ene gemeente heeft meer ervaring met kaveluitgifte dan de andere en doordat we met heel veel verschillende gemeentes samenwerken, zien we ook heel goed wat wel en niet werkt.

Zo hoeft niet iedere keer het wiel opnieuw uitgevonden te worden en kunnen we door onze ervaring veel verrassingen achteraf voorkomen.” En verrassingen achteraf voorkomen, begint volgens vastgoedadviseur Daniël den Besten bij alles aan de voorkant goed geregeld hebben. “Je moet als gemeente weten waar je op moet letten in het uitgifteproces en zorgen voor gelijke behandeling. Je moet zorgen dat er een duidelijk beleid is, zodat voor iedereen duidelijk is wat de procedure is, wat kopers kunnen verwachten van de gemeente en wat ze zelf moeten doen. En daar ligt voor ons ook een mooie adviesrol in om de gemeente daar ook in te begeleiden.” Duidelijke verwachtingen zorgen volgens den Besten ook voor een eerlijk proces. “De woningmarkt is vrij oververhit en er is veel vraag naar kavels, dus gemeentes zijn driftig op zoek naar locaties om kavels uit te kunnen geven. Je wilt ook voorkomen dat bijvoorbeeld ontwikkelaars zich kunnen inschrijven voor zo’n kaveluitgifte en zo hun eigen woningen weer met winst kunnen verkopen. En als er bijvoorbeeld ineens een veel grotere vraag is dan verwacht, dan moet je daar vooraf al iets van een methode of procedure voor bedacht hebben.”

Duurzaamheidsimpuls

We hebben in Nederland steeds meer te maken met klimaatverandering, zoals aanhoudende hittegolven, waar veel nieuwbouwwijken of bedrijventerreinen nu niet ideaal voor zijn ingericht. Volgens de Vries ligt er daarom op het gebied van duurzaamheid vaak ook een gemiste kans bij kaveluitgiftes: “Daar valt echt nog heel veel te winnen en gemeenten onderschatten of vergeten gewoon de mogelijkheden die er op dit gebied zijn. Als je kijkt naar de particuliere markt, dan wordt vaak gedacht dat de koper dit zelf allemaal wel kan regelen. Maar als je alle mogelijkheden tot verduurzaming en de daarbij behorende regelingen vooraf al voor ze hebt uitgezocht, dan stimuleer je mensen ook veel beter om die stappen ook daadwerkelijk te zetten.” Niet alleen voor woningkavels, maar ook bij bedrijfskavels ligt volgens den Besten daarin een grote kans. “Niet iedere ondernemer is geïnteresseerd in duurzaamheid bij de bouw van een nieuw kantoor en niet iedere ondernemer heeft de middelen om bijvoorbeeld een volledig circulair pand te laten bouwen. En je kunt bij een uitgifte natuurlijk niet alle duurzaamheidseisen juridisch afdwingen. Maar je kunt bijvoorbeeld wel ondernemers met duurzame ambities voorrang geven op een kavel. En als gemeente kun je vooraf ook een duidelijke visie op duurzaamheid neerzetten voor een nieuw bedrijventerrein en daarmee ook duidelijke verwachtingen schetsen. We merken dat dit heel goed werkt en we helpen daar ook graag mee.” 123

Groningen bouwt en ontwikkelt

AE SYSTEMS:

“O m voorop te lopen, moet je continu nieuwe kansen aanboren”

124

Groningen bouwt en ontwikkelt

Tegenwoordig is alom bekend dat aardwarmte een duurzame manier is om

een woning, kantoorpand of schoolgebouw te verwarmen. Pakweg tien jaar

geleden was dat anders; toen zorgde deze innovatieve verwarmingstechniek nog voor vele verbaasde gezichten. Als pionier boorde Sander Swierenga in 2008 met AE Systems een geheel nieuwe markt aan. Inmiddels is zijn

onderneming dé specialist in het uitvoeren van machinale grondboringen die nodig zijn voor duurzame aardwarmtesystemen. Van de zware kleigronden in het noorden van Friesland en Groningen tot de zandruggen in Drenthe. Op elk denkbaar terrein voert AE Systems boringen uit tot maar liefst 250 meter diepte. Installateurs, aannemers en particulieren weten het specialistische team van Sander Swierenga inmiddels moeiteloos te vinden. Hoe anders was dat in 2008 toen hij als zelfstandig ondernemer startte. “We stonden aan het begin van de economische crisis”, herinnert hij zich, “maar we hadden het geluk dat we meteen in ons eerste jaar een grote klus kregen. We mochten honderd boringen uitvoeren voor de nieuwe Campus in Winschoten. De oude boorstelling die we hadden, bleek voor deze klus totaal ongeschikt. Daarom hebben we direct in ons eerste jaar geïnvesteerd in een moderne boormachine uit Emmeloord. Zo maakten we als pioniers een vliegende start.”

‘Van het uitvoeren van grondboringen in de buitendienst werd ik steeds meer specialist in het aanboren van nieuwe kansen’ Tien jaar na de start ziet Swierenga z’n klantenportefeuille in 2018 plotseling in snel tempo groeien. “Het zorgde ervoor dat we ons konden focussen op opdrachten in NoordNederland. En het veranderde mijn rol. Van het uitvoeren van grondboringen in de buitendienst werd ik steeds meer specialist in het aanboren van nieuwe kansen.

In de kinderschoenen

Swierenga reist in die beginjaren door heel Nederland voor opdrachten. “Destijds stond verwarmen met aard- of bodemwarmte nog echt in de kinderschoenen”, legt hij uit. “We kregen vooral opdrachten om grote villa’s te voorzien van een bodemwarmtepomp. Vooral de welgesteldere woningeigenaars die vooropliepen op het gebied van duurzaam wonen, waren geïnteresseerd in onze techniek. Pas met de komst van de Wet Voortgang Energietransitie in 2018 die projectontwikkelaars, aannemers en woningcorporaties verplichtte om gasloos te bouwen, nam het aantal opdrachten echt een vlucht.”

125

Groningen bouwt en ontwikkelt

Van buiten verhuisde ik naar binnen.” Inmiddels beschikt AE Systems over twee hightech boormachines en een gespecialiseerd team van tien medewerkers in de buitendienst. “We werken met twee boorteams en een aansluitploeg”, zegt Swierenga. “Daarmee bedienen we heel Noord-Nederland. Bij opdrachten uit de rest van het land schakelen we een vaste partner in. Zo werken we ieder in onze eigen regio, waar we precies weten welke grondsoorten er aanwezig zijn. Die regionale kennis van de bodem is in dit vak onmisbaar.” Vier nieuwe gebouwen voor zorginstelling Talant in Drachten, elf appartementen aan de Geeuw Haven in Sneek, vakantiewoningen in Heeg of een nieuwbouwwijk in Harlingen. Kortom in Friesland is AE Systems betrokken bij nieuwbouwplannen. “In heel Noord-Nederland zien we het aantal opdrachten toenemen. Ook in het aardbevingsgebied in Groningen kiezen ondernemers en woningcorporaties om begrijpelijke redenen voor aardwarmte. Of het nou gaat om één enkele boring voor een particulier of om honderd boringen voor een compleet schoolgebouw; wij hebben de kennis en expertise in huis die nodig is.”

Voordat er geboord kan worden

Op kantoor buigt Swierenga zich als specialist in geotechniek over de voorbereidende fase. Want voordat er een boor de grond in kan, moet er heel wat worden geregeld. “Het begint allemaal met een aanvraag van een projectontwikkelaar,

126

bouwbedrijf, installateur of woningcorporatie”, vertelt hij. “Om te berekenen hoeveel boringen er nodig zijn, moeten we allereerst weten hoeveel vermogen aan verwarming een woning, school of kantoorpand nodig heeft. Je kunt je voorstellen dat je bij een rijtjeswoning minder boringen nodig hebt dan bij een schoolgebouw.” Vervolgens controleert Swierenga of er op de locatie überhaupt wel mág worden geboord. “Gaat het bijvoorbeeld om een nieuwbouwplan bij een waterwingebied, dan mogen we niet boren. Tot slot kijken we naar de aanwezige grondsoort. Iedere grondsoort geeft namelijk z’n eigen vermogen. Zo geeft zandgrond meer vermogen dan kleigrond. Op basis van al deze gegevens heb ik een tool die precies uitrekent hoeveel boringen er nodig zijn en hoe diep.” Pas na akkoord van de gemeente kunnen de collega’s van de buitendienst los. “Bij het boren maken ze een boorgat variërend van 80 tot 250 meter diep. Ze halen de boorbuis weer naar boven en laten in het (boor)gat een tyleenbuis zakken, de zogenaamde bodemwarmtewisselaar. Daarna is het de beurt aan het aansluitteam om de leidingen tot aan de technische ruimte in het pand te leggen. In het geval van meerdere boringen, plaatsen ze een verdelerput en brengen de hoofdleiding vervolgens naar de technische ruimte. Aan een externe installateur vervolgens de taak om de warmtepomp aan te sluiten.”

Groningen bouwt en ontwikkelt

‘Regionale kennis van de bodem is in ons vak onmisbaar’

Nog lang niet uitgeboord

Steeds vaker krijgt Swierenga het verzoek van klanten om ook het installatiewerk op zich te nemen. “Het is een van de opties die we op dit moment onderzoeken, waarbij we dus een eigen installateursteam in huis moeten hebben of combinaties zoeken met bestaande installateurs.” Er zijn meer opties die de directeur onderzoekt om de komende jaren verder te groeien. “We focussen ons nu op het aanleggen van gesloten bodemwarmtesystemen, waarbij we een bodemwarmtewisselaar in de grond aanbrengen, zodat we de warmte van het grondwater kunnen gebruiken. Maar je kunt ook kiezen voor een open bronsysteem, waarbij je het grondwater omhoog pompt en gebruikt als bron voor de warmtepomp. Deze warmte pomp voorziet vervolgens in de verwarming of koeling van het gebouw. Deze techniek gaan we in de toekomst meer en meer oppakken.”

boringen, soms wel tot twee of drie kilometer diepte. Dit is een heel andere markt. De trend is dat er steeds dieper geboord gaat worden, dus daar zullen we op onze eigen manier op inspelen. Of we de komende jaren de breedte of juist de diepte in gaan? De toekomst wijst het uit!”

‘Of we de komende jaren de breedte of juist de diepte in gaan? De toekomst wijst het uit!’

Opgeleid als specialist in de geotechniek/bodemonderzoek ziet Swierenga wellicht nog kansen liggen in zijn voormalige expertisegebied. “Daarnaast hebben we nog de diepere geothermie. Dan heb je het over vele malen diepere

127

Groningen bouwt en ontwikkelt

Uw kaveluitgifte, onze zorg.

Het proces van uitgifte van kavels kunt u vanaf nu eenvoudig en efficiënt met KavelverkoopOnline uitvoeren. Van optie tot levering, realtime inzicht en overzicht voor het hele verkoopteam. Ga naar www.metafoorvastgoed.nl/kavelverkooponline Of heeft u behoefte aan een specialist kaveluitgifte? Neem dan contact met ons op.

www.metafoorvastgoed.nl

T 088 - 00 66 100

Groningen Bouwt en Ontwikkelt - magazine 2022

Articles inside

PLEGT-VOS: “ Samen bouwen aan een beter Groningen”

HJK ARCHITECTEN: “Alle ontwerpen ontstaan uit maatschappelijke betrokkenheid”

FITIM ISMAILI EN WILLEM ABBRING OVER HET VASTGOEDBELEID VAN NOORDERPOORT

NIJHUIS NOORD: “ Om echt toekomstbestendig te bouwen, moet je veel breder kijken dan je eigen locatie en actief de samenwerking opzoeken”

“ Lamberink Nieuwbouwmakelaars en Nieuwbouw Groningen bundelen krachten in een enerverende bouwwereld”

PLASBOSSINADE ADVOCATEN EN NOTARISSEN “ Onze advocaten zijn het cement in een vastgoedproject”

PANDOMO MAKELAARS: “ Alles begint met kennis en aandacht”

“ We maken leefomgevingen waar bewoners lang, gezond en gelukkig kunnen leven”

“ Het mooiste en groenste stadsdeel van Groningen maakt zich klaar voor 2050”

ROELAND VAN DER SCHAAF wethouder ruimtelijke ontwikkeling Gemeente Groningen

René Paas Commissaris van de Koning in Groningen

“Om voorop te lopen, moet je continu nieuwe kansen aanboren”

“Investeringen in de voorbereiding verdien je altijd terug”

“Van woonconcept tot buitengewoon project: wij creëren woonwaarde voor nu en de komende generaties”94

“Veendam leeft, ontwikkelt en beleeft!”

“Woningcorporaties bundelen krachten in aardbevingsgebied”

“Eemsdelta is een geweldige woonregio. Dat willen we uitdragen en iedereen later zien”

“Wacht niet tot veranderingen zich aandienen, wij dragen graag actief bij”