Uitgave Utrecht Natuurlijk Tekst Utrecht Natuurlijk Vormgeving buro-Lamp Datum oktober 2022 Meer informatie Utrecht Natuurlijk 030 753 38 00 info@utrechtnatuurlijk.nl www.utrechtnatuurlijk.nl
Inleiding: Groene en gezonde stad 5
1 Onze locaties 6
1.1 Inleiding 6
1.2 Onze stadsboerderijen 8
1.3 Onze tuinen en stadstuinen 14
2 Activiteiten op onze locaties 18
2.1 Inleiding 18
2.2 Natuur in de stad 18
2.3 Tuinieren en voedselvoorziening 20
2.4 Overige activiteiten 21
2.5 Groen wijkpodium 21
3 Meewerken op de stadsboerderijen en stadstuinen 22
3.1 Inleiding 22
3.2 Vrijwilligerswerk 23
3.3 Begeleid vrijwilligerswerk 24
4 Natuureducatie voor het onderwijs 26
4.1 Inleiding 26 4.2 Basisonderwijs 26
4.3 Voortgezet en hoger onderwijs 31
5
Ondersteuning
van groen initiatief en projecten 32
5.1 Inleiding 32 5.2 Adviseren en faciliteren van zelfbeheer en groen initiatief 32 5.3 Projecten 35
6 Netwerken – samenwerken aan kwaliteit 38
7 Communicatie 40
7.1 Inleiding 40 7.2 Activiteiten 40 7.3 Kennis delen 41
8 Organisatie 42 8.1 Team 42 8.2 Organisatie en bedrijfsvoering 45 8.3 Financiering en verantwoording 46 8.4 Toezicht op de organisatie 48 8.5 Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen 48 8.6 Relatie met Gemeente Utrecht 48
De gemeente Utrecht beschikt over prachtige stadsboerderijen en stadstuinen. Het zijn al decennialang gewaardeerde locaties in de Utrechtse wijken waar jong en oud elkaar ontmoeten in een aantrekkelijke groene omgeving. Wij zijn trots dat we deze locaties voor natuur en milieueducatie mogen beheren. Dat we er samen met vele Utrechters over de natuur en over onze dieren kunnen leren en er onze passie voor tuinieren kunnen delen.
Onze locaties zijn maatschappelijke voorzieningen waar Utrechters elkaar ontmoeten en inspireren rondom belang rijke thema’s van deze tijd. We worden bijna dagelijks geïnformeerd over de slechte staat van ons klimaat, de bio diversiteit, beschikbaarheid van grondstoffen en energie en toegang tot gezonde voeding.
Op onze stadsboerderijen en stadstuinen en met ons pro gramma reiken we kennis aan om op een positieve manier bij te dragen aan de oplossing van deze thema’s. We zorgen voor handelingsperspectief. Ook zorgen we voor sociale verbinding, ontspanning, zingeving en inclusiviteit zodat iedereen op zijn of haar manier mee kan doen.
We bieden een venster op de manier waarop we in Nederland duurzame landbouw en veeteelt kunnen bedrijven. Dat is van belang voor de gezondheid van mensen, dieren en planten én voor het klimaat. Met de dieren op onze locaties maken we de relatie tussen mensen en dieren beleefbaar. Midden in de stad, aanraakbaar en niet abstract zoals een product in de supermarkt. We werken samen met vele Utrechters aan een duurzame en lokale voedselvoorziening met onze dieren en op onze tuinen. De lokale productie van gewassen en dierlij ke producten maken we beleefbaar in onze boerderijwinkels. We werken verder aan het transformeren van onze locaties tot biotopen met een rijke biodiversiteit en klimaatadaptieve inrichting. De stadsboerderijen en stadstuinen worden groe ne oases in de stad. Locaties waar Utrechters ook in periodes
van hittestress kunnen recreëren, spelen en actief kunnen zijn in een groene en schaduwrijke omgeving. Locaties waar tijdens periodes van veel neerslag water kan worden opge vangen en vastgehouden.
Met ons activiteitenprogramma en onze projecten zorgen we voor inspirerende natuurervaringen in de stad. We wil len Utrechters inspireren om zelf maatregelen te nemen om biodiversiteit te verbeteren en beter bestand te zijn tegen de zich voltrekkende klimaatverandering. Met ons natuureducatie programma voor het onderwijs laten we de nieuwe generatie kennismaken met deze thema’s. We leggen voortdurend verbanden met actuele thema’s zodat we ook de jonge Utrechters kunnen inspireren en interesseren voor onze voedselvoorziening en voor de natuur in onze stad.
Veel van de thema’s waar Utrecht Natuurlijk zich mee bezig houdt zijn door de Verenigde Naties opgenomen in de Sustainable Development Goals (SDG’s). Met deze zeventien Duurzame Ontwikkelingsdoelen willen de VN de wereld een betere plek maken in 2030. In dit werkplan laten we zien hoe we bijdragen aan deze SDG’s. SDG-doel 3 ‘Goede gezondheid en welzijn’ is integraal verweven in onze doelstellingen. Groen draagt bij aan een goede gezondheid en met onze activiteiten en onze voorzieningen dragen we bij aan stedelijk welzijn. SDG-doel 17 ‘Partnerschappen om doelstellingen te bereiken’ vormt de basis van onze aanpak. We zijn ervan overtuigd dat we onze doelen het beste realiseren door de aanpak samen met de stad vorm te geven en uit te voeren.
In 2020 schreven we ons meerjarenbeleidsplan voor de periode 2020 tot en met 2023. In dit werkplan beschrijven we hoe we in 2023 praktisch invulling geven aan ons beleid en waar we in dit jaar onze prioriteiten leggen.
In 2023 werken we met vele Utrechters verder aan een groene en gezonde stad.
Rob Nillezen directeurUtrecht Natuurlijk beheert 5 stadsboerderijen en 6 stads tuinen verspreid over de verschillende Utrechtse wijken. De stadsboerderijen zijn het gehele jaar, minimaal 6 dagen per week geopend voor publiek. De dieren op de stadsboerde rijen worden iedere dag, 365 dagen per jaar, verzorgd door onze medewerkers en vrijwilligers.
De schooltuinen en kinderboerderijen vormen al decennia lang een schakel tussen de stad en de landbouw op het platteland. De locaties in de stad zijn als het ware een venster op de voedselproductie in Nederland, waarbij we nu vooral de dieren uit de veeteelt en de productie van gewas sen laten zien. Kinderen leren hoe gewassen worden geteeld en komen in contact met landbouwhuisdieren. De locaties in de stad zorgen voor kennis, begrip en verbinding met de landbouw op het platteland. We doen dat zonder groot schalig productie en zonder het gebruik van biociden en gewasbeschermingsmiddelen.
De schooltuinen en kinderboerderijen hebben zich in het afgelopen decennium ontwikkeld tot stadsboerderijen en stadstuinen met een natuureducatieprogramma dat zich niet meer alleen richt op kinderen, maar ook op andere doelgroepen. Ook nu vormt die stadsboerderij een schakel tussen de stad en de landbouw en veeteelt. We laten nog steeds niet de grootschalige productie zien, maar willen wel het ‘venster’ zijn op een duurzamere landbouw en daarmee de huidige uitdagingen van de landbouw over het voetlicht brengen. We laten in een educatieve context zien dat wan neer we de veeteelt en gewasproductie uitvoeren in harmo nie met natuur en landschap, dit bijdraagt aan gezondheid, dierenwelzijn en de strijd tegen klimaatverandering.
We besteden daarom aandacht aan kortere voedselketens, meer dierenwelzijn, minder medicatie, minder chemische bestrijdingsmiddelen en circulaire landbouw. Voor onze voedselconsumptie betekent dit dat het ver standig is om minder dierlijk eiwit te eten, vaker te kiezen voor plantaardige alternatieven en meer lokaal voedsel in te kopen dat met respect voor de natuur geproduceerd is. Ook dit maken we beleefbaar op onze locaties.
Op onze stadsboerderijen en (stads)tuinen willen we laten zien hoe we op een verantwoorde wijze vee kunnen houden en dierlijke producten kunnen produceren, hoe we lokaal en ecologisch gewassen kunnen produceren en hoe dit circulair, dus met zo min mogelijk afvalstromen, kan worden gereali seerd. Een groeiende groep mensen stelt vraagtekens bij de gangbare productiemethodes. Op de locaties van Utrecht Natuurlijk is het mogelijk zelf bij te dragen aan een kortere voedselketen in harmonie met natuur en klimaat.
Naast het dagelijks bezoek kunnen Utrechters ook deel nemen aan ons activiteitenprogramma. Deelnemers aan dit programma doen ervaringen op over de natuur in de stad, biodiversiteit, de klimaatadaptieve stad, gezonde en duur zame voeding en over tuinieren en moestuinieren. Het pro gramma bestaat uit doe-activiteiten, workshops, cursussen, colleges en evenementen. We zetten onze locaties ook in als groen wijkpodium door andere aanbieders in de gelegenheid te stellen om activiteiten op onze locaties te organiseren. Vaak doen we dat in co-creatie. Ons activiteitenprogramma omschrijven we in hoofdstuk 2.
Kasteeltuin Nijevelt De Milan Viscontilaan 3453 RM Utrecht
Onze stadsboerderijen ontwikkelen zich naar kleinschalige voorbeelden van duurzaam boeren in Nederland, we bieden Utrechters waardevol contact met dieren en ontwikkelen ons tot volwaardige centra voor natuureducatie en -recreatie. Onze vijf stadsboerderijen zijn Eilandsteede in de wijk Zuidwest, Gagelsteede in de wijk Overvecht, Griftsteede in de wijk Noordoost, Koppelsteede in de wijk Zuid en Steede Hoge Woerd in de wijk Vleuten – De Meern. Op de stadsboerderijen laten we zien hoe duurzaam boeren eruit kan zien; hoe gewassen op ecologische wijze kunnen worden geteeld, tuinen op ecologische wijze kunnen worden onderhouden en hoe vee en huisdieren op een duurzame en diervriendelijke manier kunnen worden gehouden. We werken aan locaties die interessant en inspirerend zijn om te bezoeken, met een aantrekkelijke verblijfskwaliteit en met een informatief en enthousiasmerend programma waarmee bezoekers de groene stad kunnen ervaren en erover kunnen leren. Een programma dat stimuleert en activeert om ook zelf een bijdrage te leveren aan een groene en duurzame wereld.
Op onze stadsboerderijen realiseren we:
1 Duurzaam boeren met dieren
2 Duurzame gewasproductie en ecologisch tuinieren (paragraaf 1.3)
3 Een bezoekerscentrum met boerderijwinkel en ondersteunende horeca
4 Een biodiverse en klimaatadaptieve natuurhotspot
5 Groene en natuurlijke speelomgeving
6 Een levendig erf, waar altijd wat te doen, te beleven en wat te leren is en functies gemengd zijn
Onze stadsboerderijen worden goed bezocht door families met jonge kinderen. In 2023 continueren we onze inspanning om onze locaties aantrekkelijker te maken, ook voor andere doelgroepen. We vergroten de kwaliteit van de natuur beleving, de natuureducatie mogelijkheden en motiveren bezoekers op meerdere manieren om zelf aan de slag te gaan met groen in de stad.
Met de landbouwhuisdieren op onze stadsboerderijen bren gen we onze bezoekers in contact met dieren die onderdeel zijn van de duurzame veeteelt. We laten zien hoe duurzaam boeren eruit kan zien; hoe vee op een duurzame en dier vriendelijke manier kan worden gehouden, óók voor de productie van dierlijke producten.
Een bezoek aan de stadsboerderij biedt een waardevol, ander en persoonlijk perspectief op deze dieren. Een ander perspectief dan de beleving die dagelijks wordt ervaren bij de slager of supermarkt. De dieren krijgen bij ons zo veel mogelijk de kans om natuurlijk gedrag te vertonen binnen de mogelijkheden die wij de dieren kunnen bieden.
Kinderen en volwassen leren over het gedrag van dieren en ervaren ook dat aan een dierlijk product als vlees een leven van een dier voorafgaat. Zij vormen zich een beeld van wat dit leven is en hoe dit met respect en zorgvuldigheid kan worden behandeld. Het aanraken van dieren, het observeren en interactie aangaan zorgt ook voor een emotionele relatie.
Voor de meeste bezoekers is dat een kortstondige relatie maar deze geeft wel het besef dat dieren net als mensen een plek hebben op deze planeet.
Wij zorgen ervoor dat onze bezoekers en onze dieren op een veilige en comfortabele manier contact met elkaar kunnen aangaan. Onze dieren zijn gewend aan contact met bezoe kers en worden daarin getraind. In 2023 werken we verder aan nieuwe manieren om onze dierverblijven zo in te richten dat contact tussen mens en dier nog beter tot stand kan komen. Ook nodigen we onze bezoekers uit om met ons mee te werken in de verzorging van onze dieren.
Met onze varkens produceren we dierlijke producten. Hiervoor werken we samen met Buitengewone Varkens. Zij verzorgen de gehele keten van geboorte tot slacht en de verwerking tot dierlijke producten. De stadsboerderijen van Utrecht Natuurlijk zijn één van de locaties in de provincie Utrecht waar deze varkens opgroeien. Met de samenwerking met Buitengewone Varkens zijn we verzekerd van dieren welzijn, lokale afzet en duurzame productie met een korte keten. We laten deze samenwerking zien en vertellen onze bezoekers hierover. Zo dragen we bij aan bewustwording over het belang van dierenwelzijn, de voor- en nadelen van vleesconsumptie en het belang van een duurzamere vee teelt.
In 2023 verkennen we de mogelijkheden om de verschillen de facetten van duurzame veeteelt te laten zien en ook met andere dieren, bijvoorbeeld met onze schapen en kippen, dierlijke producten te produceren.
We willen dieren houden in een kleinschalig natuurlijk systeem. We onderzoeken hoe we hier stapsgewijs in kunnen ontwikkelen en hoe we over de verschillende facetten van zo’n systeem kunnen communiceren met onze bezoekers. Die facetten zijn onder andere informatie over hoe we omgaan met geboorte en slacht, over de herkomst van het voer, over circulaire afvalstromen, over dierwelzijnsnormen en over dierlijke producten. Waar mogelijk zoeken we de samenwerking met duurzame boerenbedrijven in de omgeving van Utrecht, om onze educatie over de duurzame voedselproductie en de relatie tussen stad en platteland te versterken.
Naast de dieren uit de landbouw houden wij op onze stadsboerderijen ook huisdieren zoals konijnen, cavia’s en ratten. Bezoekers leren deze huisdieren kennen, vinden er informatie over en kunnen onze medewerkers vragen stellen over de verzorging ervan. Met onze dierkeuze dragen we waar mogelijk bij aan het behoud van levend cultureel erfgoed met een gezonde genetische basis.
Utrecht Natuurlijk draagt de dierenwelzijnsnormen uit naar onze bezoekers. Deze normen toetsen we zelf aan het kwaliteitsbewijs van de vSKBN (vereniging van Stads- en Kinderboerderijen Nederland) en de normen van de LICG (Landelijk Informatie Centrum Gezelschapsdieren). In 2021 implementeerden we de nieuwe normen van het kwaliteits bewijs van de vSKBN. Dit kwaliteitsbewijs werd in 2022 toegekend aan alle stadsboerderijen van Utrecht Natuurlijk. In 2022 en 2023 actualiseren we de toepassing van de LICG-normen.
Onze stadsboerderijen en een aantal van onze stadstuinen beschikken naast de stallen, tuinen, dierenweides en speel tuinen ook over een algemene bezoekersruimte of binnen speelruimte. Deze ruimtes zijn op iedere locatie verschillend van aard.
In de periode 2020 – 2023 realiseren we in deze ruimtes een boerderijwinkel en ondersteunende horeca. Dit is een combinatie van een kleinschalige horecavoorziening waar bezoekers wat kunnen eten en drinken en een winkel waar bezoekers producten kunnen kopen. De producten komen van onze eigen boerderijen en tuinen en van producenten die zoveel mogelijk biologische, duurzaam en lokaal produ ceren. Het aanbod bestaat uit groenten en fruit, honing van imkers van onze locaties, dierlijke producten van ons vee en bijvoorbeeld materialen waarmee Utrechters aan de slag kunnen met moestuinieren, het kweken van planten of het onderzoeken van de biodiversiteit in de stad. Op meerdere van onze locaties kunnen bezoekers zelf groenten, kruiden of bloemen oogsten. Informatie hierover wordt gegeven door de winkel- en horecamedewerker en daar kan de oogst ook worden betaald.
De winkel- en horecafaciliteiten zijn van grote toegevoeg de waarde voor onze locaties. Onze natuureducatie en recreatie functie wordt hiermee aantrekkelijker voor meer Utrechters en voor meer verschillende doelgroepen.
De boerderijwinkel en -horeca:
• maakt van de bezoekersruimte het nieuwe trefpunt voor ons publiek. Met de winkel- en horecamedewerker is er altijd een aanspreekpunt, op het moment dat andere medewerkers verspreid over de locatie aan het werk zijn;
• maakt het voor meer Utrechters aantrekkelijk om een bezoek te brengen aan de stadsboerderij en langer te verblijven;
• maakt het aantrekkelijker voor anderen om onze locaties te gebruiken voor hun activiteiten;
• is ook een aantrekkelijke werkplek voor vrijwilligers en Utrechters die extra begeleiding nodig hebben maar wel actief willen zijn in een inspirerende groene omgeving en daaraan bij willen dragen.
In 2020 zijn we gestart met de boerderijwinkel en -horeca op de stadsboerderijen Griftsteede, Koppelsteede en Gagelsteede. Op stadstuin Zuilen hebben we een theetuin faciliteit. In 2021 hebben we een boerderijwinkel en -horeca faciliteit gerealiseerd op Eilandsteede. In 2022 hebben we ons met name geconcentreerd op de consolidering van de bedrijfsvoering van deze locaties. Dat was nodig door de personeelstekorten in de horecasector. In 2023 willen we de openstelling op Gagelsteede en Eilandsteede verder uitbreiden. Op Steede Hoge Woerd gaan we verder met het ontwerpproces voor een kleinschalige winkelvoorziening.
De boerderijwinkel en -horeca stelt ons ook in staat om het thema voedselvoorziening op meerdere manieren te agenderen. Met het assortiment van de winkel en -horecavoorzieningen communiceren we met onze bezoekers over:
• lokale voedselproductie en in het verlengde daarvan over de stad en regio als voedselbron;
• moestuinieren en het zelf telen van groenten;
• verantwoord en duurzaam vlees eten;
• de noodzaak van meer plantaardig voedsel en over vleesvervangers;
• voedselverspilling.
De winkelfunctie biedt mogelijkheden om bijvoorbeeld ook boeken en publicaties te verkopen, of om in het seizoen aan dacht te vragen voor tuinieren door bijvoorbeeld stekjes van inheemse planten te verkopen, of een doe-het-zelf pakket voor klimaatadaptief tuinieren.
We hebben het productaanbod in onze winkels in de afgelo pen twee jaar langzaam uitgebreid. In 2023 werken we verder aan het assortiment. We implementeren een huisstijl voor lokale producten en winkel- en horeca uitingen. We willen de samenwerking met boeren uit de regio Utrecht versterken en het aanbod vegetarische en veganistische producten uitbreiden.
Bij het verder versterken van de beleving en de educatieve waarde van de binnenruimtes werken we vanuit het idee dat we groen naar binnen willen halen. De eerste opstellingen voor een groen laboratorium zijn gerealiseerd. Een interne werkgroep gaat in 2023 verder aan de slag met dit uitwerking van dit uitgangspunt.
Om een gezonde, leefbare stad te hebben voor mensen, dieren en planten is een basiskwaliteit nodig van de natuur in de stad; de stad als gezonde biotoop voor alles wat daarin leeft. Een biotoop kan alleen gezond zijn als het in evenwicht is. In een gezonde, natuur-rijke stad vindt alles zijn voedsel, veiligheid en een plek om zich voort te planten.
Sustainable Development Goals
Ons programma rondom dit thema sluit aan op SDG-doel 12 Verantwoorde consumptie en productie
Utrecht Natuurlijk wil Utrechters betrekken bij de natuur in de stad. Ons doel is om zoveel mogelijk Utrechters te laten genieten van de natuur in de stad, kennis bij te brengen over de natuur en het belang ervan en zo mogelijk ook Utrechters te motiveren zelf een bijdrage te leveren aan de kwaliteit van een gezonde biotoop. Daarvoor zijn onze locaties voor de hand liggende start punten. Denk daarbij bijvoorbeeld aan activiteiten op onze locaties over het thema natuur in de stad (zie paragraaf 2.2), maar ook aan de inrichting van onze locaties waardoor de locaties zelf biodiverse natuurhotspots zijn.
We ontwikkelen onze locaties tot natuurhotspots waar bezoekers kunnen zien en ervaren met welke elementen een stad biodivers en klimaatadaptief kan worden ingericht. We wijzen bezoekers met voorlichtingsmateriaal op de meer waarde van bijvoorbeeld insectentuinen, bomen, kleinschalig tuinieren zonder bestrijdingsmiddelen en sedumdaken die op de locatie te zien zijn. We richten onze locaties in met inspi ratie-natuur (bijvoorbeeld geveltuinen) om de bezoekers van de locaties te inspireren.
Met programma rond dit thema sluiten we aan bij de SDG-doelen 13 Klimaatactie , 14 Leven in het water en 15 Leven in op het land .
1. Onze locaties
Utrecht Natuurlijk wil dat kinderen kunnen spelen in het groen en daarbij ook zoveel mogelijk natuurlijke materialen kunnen gebruiken, kunnen ontdekken en kunnen expe rimenteren. De speelervaring die kinderen bij ons opdoen draagt bij aan de ontwikkeling van de eigen identiteit, het persoonlijke levensverhaal van kinderen en de waardering voor een groene leefomgeving. Kinderen komen in de natuur talloze uitdagingen tegen die ze kunnen overwinnen, zoals enge beestjes of glibberige boomstammen. Dit versterkt hun psychische en lichamelijke weerbaarheid. Een groene en natuurlijk speelomgeving is ook aanleiding tot ontmoeting, uitwisseling, participatie en sociale cohesie in de wijken.
We zijn de mogelijkheden om te spelen in het groen, stap voor stap aan het verbeteren. Voor de fysieke aanpassingen aan onze speelvoorzieningen zijn aanzienlijke investeringen nodig. Bestaande speelvoorzieningen worden vervangen en delen van het erf worden anders ingericht om plek te maken voor meer natuurlijk en avontuurlijk spelen. We willen de speelmogelijkheden niet alleen concentreren op een speel gedeelte, maar ook aanbieden op andere plekken op de boerderij. Bij het spelen met groen voegen we waar mogelijk ook altijd het spelen met water toe. Vanaf 2020 hebben we nieuwe speelomgevingen met natuurlijke materialen gecreëerd op alle vijf de stadsboerde rijen. De laatste nieuwe speelomgeving op Gagelsteede is in 2022 afgerond. In 2023 investeren we in het verder optima liseren van de inrichting van de speeltuinen. De speeltuin op Griftsteede gaan we verder vergroenen.
Voor het spelen met natuurlijke materialen bekwamen we ons in de regelgeving en zoeken we uit hoe we het spelen met natuurlijke materialen kunnen aanbieden. Onze educa tiemedewerkers en speeltuinmedewerkers wisselen ervarin gen uit, zodat we de spelvormen verder kunnen ontwikkelen. Onder het motto ‘Samen spelen’ zorgen we ervoor dat er op onze boerderijen ook speelmogelijkheden zijn voor kinderen met een fysieke beperking om samen te spelen met andere kinderen. We zorgen dat ook andere voorzieningen op de locatie toegankelijk zijn voor kinderen met een beperking en publiceren hierover op onze website.
Op de stadsboerderijen Griftsteede en Eilandsteede beheren wij een grotere speeltuin. Het beheer van deze speelvoor zieningen wordt gefinancierd uit de gemeentelijke subsidie sociaal beheer speeltuinen. Utrecht Natuurlijk wil vanaf 2023 het eigenaarschap van de speeltoestellen overnemen van de gemeente Utrecht. Wij zijn daarover in gesprek.
Onder het motto ‘Levendig erf’ gaan we in 2023 door met het verder verlevendigen van onze stadsboerderijen. De aantrekkelijkheid en toegevoegde waarde van onze locaties kan worden vergroot door bestaande functies en activiteiten te combineren en meer zichtbaar en beleefbaar te maken.
Dat doen we door:
• veranderingen in de fysieke inrichting die de mogelijkheid om te beleven en ervaren vergroten;
• bezoekers in de gelegenheid te stellen mee te werken aan dagelijkse boerderijwerkzaamheden;
• en door het doe-het-zelf educatief aanbod op onze locaties uit te breiden.
Op de meeste van onze boerderijen hebben alle functies een eigen plek op het erf. De dieren worden gehouden in de stallen en aangrenzende dierenweides. De tuin bevindt zich op een ander deel van het erf en op weer een andere plek kunnen kinderen spelen in het groen. Dat betekent ook dat wanneer bezoekers in eerste instantie komen voor de speel voorzieningen, ze niet of nauwelijks in aanraking komen met de dieren of de tuinen. Wij willen graag dat onze bezoekers op onze locaties wel worden verleid om een ‘totaal ervaring’ te hebben. In de periode 2020 – 2023 realiseren we een grotere functiemenging op onze locaties. Tuinieren, dieren houden, recreëren en spelen in het groen willen we meer door elkaar heen laten lopen. Dit vergt fysieke aanpassingen op onze locaties en is daarmee een proces dat we in kleine stappen zullen realiseren. In 2020 zijn we samen met een ontwerper gestart met de ideeënvorming over een betere inrichting van onze locaties en de wijze waarop de verschil lende functies elkaar kunnen versterken. In de afgelopen drie jaar hebben diverse aanpassingen kunnen realiseren. In 2023 gaan we hier mee verder.
We richten ons in 2023 met name op het vergroenen van onze locaties en het verbinden van de verschillende functies. We gaan in 2023 ook verder met het uitbreiden van het aantal buitenleslokalen op onze locaties. Deze zijn al gerealiseerd op Steede Hoge Woerd, stadstuin Klopvaart en op stadstuin Zuilen. In 2022 wordt een nieuw buitenleslokaal op Kasteeltuin Nijevelt afgerond. De buitenleslokalen worden gebruikt voor lessen aan het basisonderwijs, door groepen leerlingen van het voortgezet en hoger onderwijs, BSO’s en door bezoekers die onze tuinen bezoeken. Scholen kunnen de buitenleslokalen ook gebruiken voor eigen ‘buitenonderwijs’. De buitenleslokalen maken het mogelijk om ook bij minder goed weer activiteiten op de tuin uit te kunnen voeren.
Meekijken en helpen met de boer Bezoekers kunnen op onze locaties contact maken met boerderijdieren en kleine huisdieren. Wij vertellen over kenmerken van deze dieren, over de verzorging ervan en over de wijze waarop deze dieren ook in de veeteelt met een hogere kwaliteit van dierenwelzijn en met minder gezondheidsrisico’s kunnen worden gehouden.
We gaan de ervaring en educatieve waarde van een bezoek aan onze boerderijen en tuinen versterken door bezoekers in de gelegenheid te stellen om ons dagelijks werk mee te beleven. Dagelijkse werkzaamheden rond de verzorging van de dieren en de seizoen cyclus op de tuinen zijn regelmatig geschikt om te benutten als publieksactiviteit. Deze werk zaamheden willen we aanbieden als dagelijks programma waarbij bezoekers worden uitgenodigd om bijvoorbeeld een uur of half uur mee te werken op de boerderij. Denk bijvoor beeld aan hokken schoonmaken, onkruid wieden, voeren en dieren verzorgen en verplaatsen.
Er zijn ook periodiek terugkerende momenten die zich lenen als aantrekkelijke activiteit voor onze bezoekers zoals het schapenscheren of het verplaatsen van dolenthousiaste varkens die na afloop van het tuinseizoen de moestuin in mogen om deze leeg te eten.
Doehetzelf educatie aanbod op onze locaties
Op de tuinen bij de stadsboerderij vindt de bezoeker informatie over gewassen, kruiden en planten. Op de locaties is informatie over het scheiden van afval en er is informatievoorziening over de dieren op onze locaties. We bieden doe-het-zelf educatie activiteiten aan. Dit zijn activiteiten waar bezoekers op ieder moment van de dag gebruik van kunnen maken zoals een natuur ontdek speurtocht op onze locaties.
In 2023 actualiseren en verbeteren we onze informatievoorzieningen.
Utrecht Natuurlijk tuiniert op de tuinen bij de vijf stadsboer derijen Steede Hoge Woerd, Eilandsteede, Koppelsteede, Gagelsteede en Griftsteede en op de zes stadstuinen: Kanaalweg, Klopvaart, Plutodreef, Zuilen, Kasteeltuin Nijevelt en de Food for Good tuin in Park Transwijk. Op stads boerderij Gagelsteede tuinieren we samen met Voedseltuin Overvecht.
We stellen Utrechters in staat om op onze tuinen ecologisch en klimaatadaptief te tuinieren. Om te leren en te expe rimenteren. Tuinieren is een populaire vrijetijdsbesteding. Gewassen verbouwen en tuinieren vergroot de kennis en het bewustzijn over de natuur, een duurzamere voedselproduc tie en over gezonde voeding. Tuinders ontwikkelen kennis en handelingsperspectief met betrekking tot de kwaliteit van onze voedselvoorziening en vergroten hun betrokkenheid en kennis over de flora en fauna in de stad en de waardering voor een groen leefklimaat in de stad.
Tuinieren heeft ook een positief effect op de lichamelijke en geestelijke gezondheid van Utrechters. Daarnaast zor gen de kennisuitwisseling, gemeenschappelijk tuinieren en gezamenlijk consumeren en delen van de oogst voor sociale samenhang in de stad.
Met ecologische gewasproductie laten we op onze tuinen op kleinschalige manier zijn hoe we in Nederland duurzaam en lokaal kunnen ‘boeren’ en voorzien we op kleinschalige manier in onze eigen lokale voedselproductie. We verrijken hiermee ook onze leefomgeving en werken op een klein schalige manier aan een klimaatadaptieve en biodiverse stad. In de afgelopen jaren hebben we op verschillende manieren vormgegeven aan ecologisch tuinieren. In 2023 brengen we deze ervaringen samen tot uitgangspunten waarmee we bij Utrecht Natuurlijk ecologisch willen tuinieren. Het doel van deze uitgangspunten is dat we daarmee het ecologische
tuinieren beter kunnen delen met de Utrechters die bij ons tuinieren en met onze bezoekers.
De verschillende manieren waarop we nu vormgeven aan ecologisch tuinieren zijn:
• Geen gebruik maken van kunstmatige bestrijdings middelen of kunstmest maar alleen organische bemesting en compost van zo veel mogelijk lokale oorsprong.
• Respectvol omgaan met de bodem. Bijvoorbeeld gebruik maken van wisselteelt om bodemuitputting te voorkomen en minimaal-invasieve grondbewerking (wel schoffelen en ondiep eggen, niet volledige omploegen van bovenlag door machinaal te rotorkopeggen).
• Rekening houden met de natuur en de seizoenen. Bijvoorbeeld telen volgens de kenmerken van de bodem-/ grondsoort die op de tuin aanwezig is, groeiperiodes van groenten respecteren, natuurlijke partnerschappen in de moestuin gebruiken, denk bijvoorbeeld aan planten van Afrikaantjes tegen de aanwezigheid van aaltjes.
• Water zoveel mogelijk op de tuin zelf opvangen en hergebruiken.
• De tuin bekijken en beheren vanuit oogpunt van natuurlijke kringlopen en biodiversiteit en dus delen met andere ‘gebruikers’ zoals insecten (denk aan de aanleg van een insectentuin), vogels, egels en hazen.
• Inkoop van zaad- en plantgoed alleen conform Skalgecertificeerd Eko-keurmerk. Op termijn kunnen we een rol gaan spelen op het gebied van instandhouding van inheemse groente- en fruitgewassen.
• Jaarrond gewasproductie door niet alleen te kijken naar eenjarige gewassen maar ook eetbare bomen, heesters en meerjarige gewassen.
Klimaatadaptief en biodivers tuinieren
De klimaatverandering en achteruitgang van de biodiversiteit leert ons dat we ook met betrekking tot de inrichting van onze omgeving en de gewasproductie in de landbouw duur zame keuze moeten maken. Het is van belang om de open bare ruimte in onze stad, maar ook de tuinen bij de huizen zo groen en klimaatadaptief mogelijk in te richten. Daarmee versterken we de biodiversiteit en zijn we beter in staat om te gaan met hoge temperaturen en grote hoeveelheden regen. Met betrekking tot onze voedselvoorziening en gewas productie is het van belang dat we ons voedsel meer lokaal en in een betere balans met de rest van de natuur gaan produceren. Dit betekent onder andere dat we met minder chemische bestrijdingsmiddelen moeten werken en meer circulaire landbouw moeten bedrijven om zo de CO2 food print van de voedselvoorziening te verkleinen en bijvoor beeld ontbossing elders op de wereld tegen te gaan. Op onze tuinen bieden we mogelijkheden om te experimenteren met klimaatadaptief en biodivers tuinieren. Op meerdere tuinen in verschillende werkgroepen aan voedselbossen en wordt geëxperimenteerd met het vasthouden van water.
In 2023 geven we verder vorm aan de vijf functies die wij op onze stadstuinen willen realiseren:
1 Lokale ecologische gewasproductie met en voor de stad We zorgen het hele jaar rond voor de productie van ecologisch geteelde gewassen. De productie is duidelijk zichtbaar. We tuinieren collectief, in werkgroepen en er is ruimte voor experiment. De gewassen zijn deels voor gebruik door onze tuinders, de vrijwilligers die samen vormgeven aan de tuin en kunnen deels door bezoekers worden gekocht (en soms geplukt) en geproefd in de boerderijwinkel van de stadstuin en/of de stadsboerderij. We richten de werkzaamheden zo in dat er zo veel moge lijk ruimte is voor geïnteresseerden om ook gedurende het jaar in te stromen en mee te komen werken op de tuinen.
2 Klimaatadaptief en biodivers tuinieren Onze tuinders, de vrijwilligers, werken in verschillende werkgroepen aan een rijke natuurbiotoop en laten hiermee onder andere zien hoe een tuin biodivers en klimaatadap tief kan worden ingericht met groen en ook met water. Op verschillende van onze tuinen worden bloemenpluktuinen onderhouden waar bezoekers tegen betaling zelf een bos bloemen kunnen plukken.
3 Educatie over ecologische gewasproductie en tuinieren Bezoekers en tuinders, onze vrijwilligers, kunnen deel nemen aan workshops en cursussen om kennis op te doen over verschillende aspecten van ecologisch tuinieren (zie ook paragraaf 2.3.2.) Op de tuin kunnen bezoekers informatie krijgen over het verbouwen van gewassen, over soorten en over het ecologisch inrichten van tuinen. Dat doen we met informatieborden en de tuinders kunnen bezoekers van informatie voorzien. We stimuleren ook de kennisuitwisseling tussen de tuinders onderling. In 2023 breiden we ons aanbod aan workshops en cursussen verder uit en zorgen we voor meer informatie op de tuinen over de gewassen en de beplanting.
4 Recreatie in een natuurrijke omgeving
De tuinen zijn ook plekken voor natuurrecreatie. De tuinen bieden ruimte aan bezoekers om er rond te lopen en er zijn bijzondere plekken ingericht waar bezoekers kunnen zitten en verblijven in een natuurrijke en rustgevende omgeving. De omgeving is klimaatadaptief en biedt daarom ook een schaduwrijke omgeving. De tuinen bieden ook ruimte voor activiteiten die goed passen bij een natuurlijke omgeving, zoals bijvoorbeeld schildercursussen of yoga op de tuin. Onze tuinen zijn gratis toegankelijk. In 2023 werken we verder aan een uitgebreidere open stelling van onze stadstuinen. Een aantal van onze tuinen is nog niet ingericht voor recreatief bezoek. In 2023 vergro ten we de recreatieve waarde van deze tuinen en zorgen we dat bezoekers bij binnenkomst meer informatie krijgen over de inrichting van de tuin en wat er in de verschillende delen van de tuin te zien en te beleven is.
5 Inclusiviteit door samenwerken in het groen Utrechters participeren als vrijwilliger op onze tuinen. We werken ook samen met organisaties die een vorm van dagbesteding aanbieden, bijvoorbeeld aan mensen met een beperking, mensen die op enigerlei wijze re-integre ren, of mensen die in een sociaal isolement zitten. Deze organisaties werken met hun deelnemers op onze tuinen en dragen daarmee bij aan bovenstaande functies. Door deze organisaties ruimte te bieden op onze tuinen, zorgen we dat meer Utrechters bij ons kunnen tuinieren en sti muleren we het onderlinge contact tussen Utrechters met verschillende achtergronden.
Deze functies zijn doorlopend in ontwikkeling. Op de ene tuin zijn functies verder ontwikkeld dan op de andere tuin. We leren van ontwikkelingen op andere tuinen en zorgen voor onderlinge inspiratie.
Schooltuinieren
Een deel van onze tuinen wordt gebruikt als schooltuin. Meer hierover in paragraaf 4.2.1.
1. Onze locaties
Steeds meer mensen stellen vragen bij de gangbare methodes waarmee we op grootschalige wijze gewassen verbouwen, willen minder gebruik maken van chemische bestrijdingsmiddelen, willen kortere voedselketens om o.a. CO2 uitstoot en de achteruitgang van de biodiversiteit tegen te gaan. Een gevolg hiervan is dat zelf gewassen verbouwen en hier kennis over opdoen steeds populairder wordt. Tuinie ren is ook populair omdat het een rustgevende activiteit is die zorgt voor een betere balans in een stressvol leven.
Tuinieren is populair, maar de grond waarop getuinierd kan worden is schaars. De stad verdicht, waardoor Utrechters steeds minder eigen grond ter beschikking hebben om op te tuinieren. De grond waarop getuinierd kan worden groeit niet mee met de forse groei van het aantal inwoners die Utrecht nu doormaakt.
In de periode 2020 – 2023 herijken we daarom het gebruik van onze tuinen. We stimuleren het gemeenschappelijk tui nieren omdat we daarmee meer mensen in de gelegenheid kunnen stellen om te tuinieren en te leren over tuinieren. We vergroten ook de recreatieve en educatieve waarde van onze tuinen zodat Utrechters inspiratie bij ons op kunnen doen. Het uitgeven van exclusief te gebruiken stukjes grond op onze tuinen past niet meer bij de aard van onze doelstellin gen.
We werken in de periode 2020 – 2023 toe naar een situatie waarin we voor iedere tuin één tuin- en teeltplan maken met verschillende functies. Een tuinplan bestaat bijvoorbeeld uit een deel productietuin, ruimte voor workshops en cursus sen, de natuurbiotoop met ruimte voor bloemen, planten en bomen, ruimte voor recreatie plekken en activiteiten en ruimte voor schooltuinen. In 2023 onderzoeken we onder andere hoe de moestuincursussen integraal onderdeel kun nen zijn van de tuinplannen.
Dit tuin- en teeltplan maken we samen met de tuinders, onze vrijwilligers en organisaties die actief zijn op de tuin. Utrechters kunnen als vrijwilliger participeren in de ontwik keling en het onderhoud van de tuin. De vrijwilligers delen in de opbrengst van de tuin en een deel van de opbrengst is voor de educatieve verkoop in de boerderijwinkels van Utrecht Natuurlijk.
In 2023 gaan we verder met de inhoudelijke ontwikkeling van gemeenschappelijk tuinieren. We werken samen met onze vrijwilligers en samenwerkingspartners aan nieuwe tuinplannen waarin onze doelstellingen nog beter tot hun recht komen. Op de tuinen werken we met verschillende werkgroepen. We bespreken hoe we het samenwerken in deze werkgroepen kunnen versterken.
We vergroten de onderlinge samenhang tussen de verschil lende werkgroepen en initiatieven op de tijd, zodat we op de hoogte zijn van elkaars werk en we met dezelfde uitgangs punten vormgeven aan ecologisch tuinieren.
We realiseren opnieuw een stedelijke communicatiecam pagne waarin we Utrechters uitnodigen om bij ons te komen tuinieren, zich aan te sluiten bij één van de tuinwerkgroepen, zelf een werkgroep te starten of deel te nemen aan ons cursus- en workshopaanbod. In 2023 willen we meer kennis opdoen over de motivatie van vrijwilligers om bij ons te komen tuinieren en we willen weten of we nog beter tege moet kunnen komen aan eventuele wensen.
Met deze werkwijze versterken we sociale gemeenschappen en sluiten daarmee aan bij SDG-doel 11 Duurzame steden en gemeenschappen
Naast het bezoek aan onze locaties kunnen Utrechters ook deelnemen aan ons activiteitenprogramma. Dit programma richten we op diverse doelgroepen; op kinderen en hun families en op volwassenen.
We hebben twee bovenliggende thema’s voor onze activitei ten: ‘Natuur in de stad’ en ‘Tuinieren en voedselvoorziening’. Onderliggende thema’s zijn onder andere de biodiversiteit in onze stad, het klimaatadaptief vermogen van onze stad, gezonde en duurzame voeding, lokale en ecologische voed selproductie, ecologisch tuinieren, duurzame vleesproductie en de relatie mens en dier.
Deze programma’s worden ontwikkeld door onze educatie medewerkers en programmamakers, vaak in co-creatie met andere Utrechtse partijen.
Een gezonde, leefbare stad is natuurinclusief en biodivers, het is een gezonde biotoop. Een gezonde, leefbare stad is niet alleen belangrijk voor mensen maar ook voor de plan ten en dieren die er voorkomen. In een gezonde biotoop is ruimte om voedsel en veiligheid te vinden. Een Utrecht dat oog heeft en ruimte maakt voor stadsnatuur is een gezonder, gelukkiger en klimaatbestendiger Utrecht. Het ervaren van verbondenheid met stadsnatuur en de mogelijkheid daaraan bij te dragen zijn belangrijke elementen in de duurzame ont wikkeling van Utrecht.
Utrecht Natuurlijk wil Utrechters betrekken bij de natuur in de stad. Ons doel is om zoveel mogelijk Utrechters te laten genieten van de natuur, hier kennis over te delen en het belang van de natuur in de stad over het voetlicht te brengen. We willen zo veel mogelijk Utrechters motiveren zelf een bijdrage te leveren aan de kwaliteit van een gezonde biotoop.
Onze locaties zijn voor de hand liggende startpunten om dit te realiseren. We organiseren activiteiten en richten onze locaties zo in dat deze zelf biodiverse natuurhotspots zijn (zie paragraaf 1.2.4). Ook zorgen we voor ondersteuning van bewonersinitiatieven op het gebied van stadsnatuur (zie paragraaf 5.2).
In 2023 en daaropvolgende jaren ontwikkelen we onze stadsboerderijen en stadstuinen tot ‘ecologische verbin dingszones’ van Utrechter naar stadsnatuur. Met ons acti viteitenprogramma zorgen we dat Utrechters zich kunnen verwonderen over de stadsnatuur en er actief mee aan het werk kunnen; Utrechters kunnen als vrijwilliger meedoen met inventarisaties, kunnen rondleidingen bijwonen, luis teren naar een natuurcollege, een materiaalkist ophalen en zelf activiteiten initiëren en organiseren op onze locaties.
Concrete voorbeelden van activiteiten zijn:
• Natuurwandelroutes tussen of vanaf UN-locaties langs natuurpareltjes in de Utrechtse wijken;
• Workshops of natuurcolleges over bijvoorbeeld lente bloeiers en hun bestuivers in het voorjaar, bodemdieren en hun onmisbaarheid in de voedsel kringloop in het najaar.
In 2023 organiseren we op minimaal twee van onze locaties natuurcolleges rondom actuele natuur onderwerpen. We onderzoeken waar de bezoekers vandaan komen en of we natuurcolleges ook op onze andere locaties in de stad kunnen aanbieden. Ook zorgen we dat de projecten die we
uitvoeren in opdracht van de gemeente Utrecht zoals het ringslangen-, vleermuizen of gierzwaluwenproject zicht baarder worden op onze locaties.
Wij organiseren onze activiteiten vaak samen met andere organisaties die zich bezighouden met natuur in de stad zoals IVN, KNNV, de vogelwerkgroepen, wijkgerichte natuur groepen en de gemeente Utrecht. We werken samen aan projecten of faciliteren projecten op onze locaties.
Op de stadsboerderijen organiseren we verschillende soorten laagdrempelige natuuractiviteiten. Daarbij sluiten we vaak aan op de actualiteit van het seizoen, vakanties, feestdagen of evenementen in de stad. Met deze activiteiten bieden we natuurbeleving, maar daarbij wordt ook altijd wat geleerd.
We concentreren dit aanbod op de schoolvakanties en feestdagen. Voorbeelden van activiteiten zijn koken met onkruid, uilenballen pluizen, appelmoes maken, mais roos teren, hutten bouwen, kerststukjes maken, slootje prutten, luisteren naar verhalen en schapenscheren. Op meerdere stadsboerderijen is het inmiddels een wijktraditie dat ouders en kinderen met Pasen eieren kunnen komen zoeken.
Utrecht Natuurlijk participeert ook in een aantal landelijke themadagen. Deze worden vaak door landelijke organisaties georganiseerd. Voorbeelden zijn de Nationale Tuinvogel telling, de Boomfeestdag, Nederland Zoemt, Wereld Dieren dag, Slootjesdagen, Nationale Modderdag, Dag van de Duurzaamheid, Nacht van de Nacht en de Natuurwerkdag. Utrecht Natuurlijk organiseert de lokale activiteiten bij deze landelijke themadagen en zet haar communicatiemiddelen in om Utrechters op te roepen om op landelijke teldagen mee te doen met het tellen van soorten dieren of insecten.
Een bijzonder programmaonderdeel is de Buurtcamping. De buurtcamping is een initiatief van Stichting De Buurtcamping. De Buurtcamping is een ‘kampeerweekend’ in de buurt in het eerste weekend van de zomervakantie van de scholen. Utrecht Natuurlijk is nu een aantal jaar samenwerkings partner voor de buurtcampings in Utrecht, omdat de buurt camping raakt aan veel waar wij voor staan. Overnachten in een tent in de stad, slapen op een Utrechts grasveld, de stadsgeluiden horen vanuit een tent en opstaan en ontbijten met andere buurtbewoners. Overdag samen activiteiten doen waardoor je elkaar en de natuur in de stad beter leert kennen. In de afgelopen jaren zijn steeds meer van onze stadsboerderijen een locatie geworden voor de buurtcam ping. In 2023 faciliteren we de buurtcamping weer op onze locaties en dragen we bij aan het activiteitenaanbod tijdens het camping weekend.
2. Activiteiten op onze locaties
Utrechters kunnen als vrijwilliger op al onze locaties komen tuinieren. We tuinieren ecologisch, met aandacht voor biodiversiteit en laten samen met vrijwilligers zien hoe we lokaal op kleinschalige wijze gewassen kunnen verbouwen en kunnen voorzien in onze voedselvoorziening. Vrijwilligers tuinieren op onze locaties in thema- en werkgroepen. Naast het tuinieren als vrijwilliger kunnen Utrechters ook deelne men aan een workshop- en cursusprogramma over tuinieren en organiseren we activiteiten die tuinieren en een gezonde en lokale voedselvoorziening als thema hebben.
We bieden inhoudelijke programma-activiteiten aan waar mee we thema’s als voedselverspilling en de omschakeling naar meer plantaardige voeding onder de aandacht brengen. Dat doen we in de vorm van een workshop of meerdaag se cursus of als programmaonderdeel van een grotere publieksactiviteit zoals het oogstfeest.
Start van het tuinseizoen en het oogstfeest
Op onze stadstuinen en stadsboerderijen organiseren we tweemaal een publieksactiviteit om de twee belangrijke momenten op onze tuinen te markeren; de start van het tuinseizoen en het oogstfeest. De start van het tuinseizoen vindt plaats in maart. We nodigen Utrechters dan uit om kennis te komen delen over tuinieren en om bijvoorbeeld stekjes te verkopen of te ruilen. Utrechters kunnen dan ook informatie krijgen over verschillende werkgroepen op onze stadstuinen, zich daarbij aansluiten, of kunnen nieuwe initiatieven opstarten. Met een communicatiecampagne werven we nieuwe vrijwilligers om als tuinder aan de slag te gaan op een van onze tuinen.
In de maanden september en oktober organiseren we onze oogstfeesten. We vieren dan de oogst en de afsluiting van het tuinseizoen. In een feestelijke setting kunnen bezoekers deelnemen aan verschillende activiteiten zoals bijvoorbeeld fruitplukken, sap maken en een pizzaspeurtocht waarbij je zelf de pizza ingrediënten bij elkaar zoekt op de tuin.
Cursussen, workshops en projecten tuinieren, moestuinieren en duurzame voedselvoorziening
We breiden ons aanbod aan cursussen, workshops en voor lichting over moestuinieren verder uit zodat er over het hele jaar verspreid te leren valt op de verschillende tuinen. We bouwen aan een cursusaanbod dat iedere Utrechter in staat stelt om op zijn of haar niveau te leren; voor beginnende tuinders die willen tuinieren op hun balkon, in hun eigen tuin, of op een gemeenschappelijke tuin en voor gevorderde tuinders die kennis willen opdoen over bijvoorbeeld het rea liseren van een permacultuurtuin.
We organiseren regelmatig workshops over aan tuinieren gerelateerde onderwerpen zoals snoeien en het slijpen van tuingereedschap. We publiceren folders waarmee we aandacht vragen voor specifieke onderwerpen, zoals gevel tuinen en we stimuleren Utrechters om daar actie op te ondernemen.
Voor de inhoud van ons workshopprogramma werken we onder andere samen met Velt-Utrecht. Deze van oorsprong uit België afkomstige vereniging richt zich op iedereen die milieuvriendelijk aan de slag wil in tuin of keuken. Velt staat voor Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren. Bij VeltUtrecht is veel kennis en ervaring aanwezig om inhoud te geven aan een workshopprogramma.
Voor de cursussen moestuinieren werken we onder meer samen met de Tuinders met wie wij gezamenlijk de moes tuincursus XL aanbieden. Een groep van 20 deelnemers bewerkt gezamenlijk een moestuin onder begeleiding van een ervaren tuinder. Samen leren ze succesvol moestuinie ren en hebben gedurende 30 weken een lokaal, lekker en gezond groentepakket. Daarnaast werken we samen met ervaren zzp’ers die op verschillende locaties laagdrempelige moestuincursussen aanbieden.
De buitenruimte die particulieren tot hun beschikking heb ben beslaat een groot deel van het oppervlak dat in Utrecht groen kan worden ingericht. Deze buitenruimte draagt al bij of heeft de potentie om bij te dragen aan een grotere biodi versiteit en aan het klimaatadaptief vermogen van de stad. In 2023 stimuleren wij Utrechters met workshops en voor lichting om tuinen zo optimaal mogelijk in te richten en om de aanleg van groene daken te realiseren. Om deze activi teiten te kunnen realiseren werken we onder andere samen met het gemeentelijk programma Waterproof030 die ons voorziet van additionele financiering.
Meerdere stadsboerderijen beschikken over een bezoekers ruimte waar we ook exposities kunnen tonen. We worden benaderd door kunstenaars, die bij ons willen exposeren en we nodigen kunstenaars uit. De exposities hebben zoveel mogelijk een thematische verbinding met de natuur. We streven ernaar om iedere expositie begeleid te laten gaan van een activiteit waarin de kunstenaar en bezoe kers met elkaar in interactie gaan. Bijvoorbeeld door middel van een ‘maak’ workshop.
Wij stellen onze faciliteiten ook ter beschikking aan andere initiatiefnemers. Onze locaties worden onder andere aan trekkelijk gevonden omdat ze een goede spreiding hebben over de stad. Onze locaties passen uiteraard goed bij initi atiefnemers van activiteiten die bijdragen aan een groene en gezonde stad. We zien onze locaties daarom graag als groene wijkpodia en dragen dit ook uit. In diverse paragrafen in dit werkplan komen samenwerkingsverbanden aan de orde met organisaties en initiatiefnemers die gebruik maken van onze faciliteiten. Bij activiteiten die worden georgani seerd door andere partijen spelen we een rol als facilitator door onze locatie, publieksmanagement en publiciteit ter beschikking te stellen. We hebben ervaring met deze vormen van samenwerking. We werken bijvoorbeeld samen met het Bevrijdingsfestival, Circus DIEDOM, Struinen in de tuinen en kledingruil- en kerstmarkten. Er zijn organisaties die yoga en schildercursussen of een vakantieweek aanbieden op onze locaties.
Ouders kunnen op onze stadsboerderijen op een laagdrem pelige manier een kinderfeestje organiseren. Ook in 2023 bieden wij vier verschillende verjaardagskisten aan. In zo’n kist zitten alle materialen waarmee je een feestelijke acti viteit kunt uitvoeren voor kinderen in de leeftijd van 5 tot en met 12 jaar. De thema’s zijn Boerderij, Piet Piraat (op zoek naar de schat op de boerderij), Slootje prutten en Survival. Kinderen leren met deze verjaardagskisten ook spelender wijs over natuurthema’s.
Onze locaties worden ook gebruikt voor sociale wijkacti viteiten. Bijvoorbeeld op stadsboerderij Eilandsteede en Griftsteede komt elke week een groep ouderen voor een buurtbakkie. Op Gagelsteede wordt een Kinderzwerfboe kenStation onderhouden. Koppelsteede heeft een Mamma & Pappa café en er wordt kinderkleding geruild bij Krijg de Kleertjes. Op Griftsteede organiseert het consultatiebureau een inloopochtend ‘baby wegen’. En dit is nog maar een klei ne greep uit de verschillende activiteiten die de stadsboer derijen ook tot sociale wijkpodia maken.
Utrecht Natuurlijk wordt ook regelmatig benadert door bedrijven die voor hun personeel een klusdag willen orga niseren op een van onze locaties en daarmee ook een maatschappelijke bijdrage willen leveren. Wij begeleiden meerdere klusdagen per jaar op diverse locaties.
Utrecht Natuurlijk neemt ook deel aan diverse wijknetwer ken. Wanneer wijkpartners activiteiten of evenementen organiseren, wordt Utrecht Natuurlijk regelmatig gevraagd om ook een bijdrage te leveren. Eerdere voorbeelden hier van zijn activiteiten op het ZON-festival in Zuilen en op de Sociale Buurtmarkt Overvecht. Utrecht Natuurlijk nodigt op haar beurt wijkpartners uit om een bijdrage te leveren aan activiteiten die wij op onze locaties organiseren. De sociaal makelaarsorganisatie DOCK werkt regelmatig mee aan activiteiten en verzorgt bijvoorbeeld spelbegeleiding. Met Staatsbosbeheer en DOCK organiseren we het Over de Brug feest in het Gagelbos. Ook in 2023 werken we weer graag samen met deze en andere partners om gezamenlijk ons wijkpodium te vullen.
Tot slot worden een aantal van onze locaties ook ingezet als stemlocatie bij verkiezingen.
Utrecht Natuurlijk zorgt er niet alleen voor dat Utrechters op haar locaties kunnen recreëren en leren over natuur gere lateerde onderwerpen, maar ook dat Utrechters er midden in de gemeenschap kunnen werken en initiatieven kunnen ontplooien in een groene omgeving. Naast het feit dat we met vrijwilligers meer kunnen realiseren, is het werken met vrijwilligers voor Utrecht Natuurlijk ook een doel op zich; werken met vrijwilligers is ons werk.
Wij hebben een uitgebreid aanbod aan vrijwilligerswerk. Ook richten we ons op Utrechters die een vorm van professionele persoonlijke begeleiding nodig hebben om actief te kunnen zijn en voor wie het werk op onze locaties goed past bij hun talent, mogelijkheden en persoonlijke motivatie. We noemen dit begeleid vrijwilligerswerk (zie paragraaf 3.3).
De realisatie van de werkplekken voor vrijwilligers voorziet allereerst in een behoefte van Utrechters om te kunnen werken, participeren en initiatieven te kunnen ontplooien in het groen. Utrechters die bij ons komen werken willen een bijdrage leveren aan de doelstellingen waar ook Utrecht Natuurlijk voor staat en vinden bij ons een aantrekkelijke werkplek. Vrijwilligers worden in staat gesteld om met echt werk van toegevoegde waarde te zijn voor de bezoekers van onze locaties, voor de natuur in de stad en dragen met hun werk bij aan educatie over een belangrijk maatschappelijk doel; op een duurzame wijze zorgdragen voor onze aarde. Het werk dat mensen bij ons verrichten doet ertoe.
We worden ook gevonden door Utrechters die niet per se een bijdrage willen leveren aan maatschappelijke doelstellingen, maar vooral samen met andere Utrechters willen werken in het groen of met dieren. Een deel van deze vrijwilligers wil kennis opdoen over tuinieren of het verzorgen van dieren. Het grootste deel van deze vrijwilligers zoekt een fijne omgeving voor sociaal contact, een omgeving die bijdraagt aan een goede fysieke en geestelijke gezondheid en die ook een fijne tijdsbesteding biedt.
Met het vrijwilligerswerk op de stadsboerderijen en stads tuinen voorzien we in de behoefte van Utrechters om:
• een bijdrage te leveren aan de natuur en het groen in onze stad,
• andere mensen te leren over de natuur en kennis over te dragen,
• te leren over tuinieren, het verzorgen van dieren en de natuur in de stad,
• te werken in een groene omgeving en daarmee o.a. de eigen fysieke en geestelijke gezondheid te versterken,
• sociale contacten aan te gaan met andere Utrechters in een groene omgeving,
• een fijne en zinvolle dagbesteding te hebben.
Met het aanbieden van werkplekken voor vrijwilligers ver groten we ook het rendement van de publieke middelen die gemeente Utrecht aan de locaties besteedt.
Sustainable Development Goals
Hiermee werken we aan het bereiken van SDG-doel 8 Waardig werk en economische groei .
In de volgende paragrafen lichten we toe hoe we werk plekken realiseren voor reguliere vrijwilligers en mensen die een vorm van professionele persoonlijke begeleiding nodig hebben.
Mensen kunnen bij ons terecht voor diverse vormen van vrijwilligerswerk. Onze jongste vrijwilligers zitten nog op de basisschool en de oudste vrijwilligers zijn ver over pensioen leeftijd. Vrijwilligers melden zich aan op onze locaties en gaan werken in een locatieteam verbonden aan een van onze stadsboerderijen of -tuinen.
Vrijwilligers melden zich nu aan voor de volgende functies:
• activiteitenbegeleider
• gastheer of gastvrouw
• begeleider van (school)groepen op de tuinen
• tuinder
• dierverzorger
• medewerker in de boerderijwinkel en ondersteunende horeca
• klusser
• communicatiemedewerker
Vrijwilligers krijgen een vrijwilligerscontract. Vrijwilligers die werken op een publiekslocatie, of onderwijslocatie moeten een verklaring omtrent gedrag (VOG) kunnen overleggen waaruit blijkt dat er geen beperkingen zijn voor het werken met publiek en kinderen. Vrijwilligers zijn onder andere actief bij het verzorgen van de dieren, de tuinen en het erf.
Vrijwilligers werken mee bij de uitvoering van educatieles sen en andere natuuractiviteiten en evenementen die op of vanuit de locatie worden georganiseerd. Vrijwilligers maken onderdeel uit van het team en worden uitgenodigd voor vieringen. De begeleiding van vrijwilligers is in handen van betaalde medewerkers op onze locaties.
De meeste vrijwilligers solliciteren bij de locaties van Utrecht Natuurlijk of via de vacatures die we plaatsen op de web site van Vrijwilligerscentrale Utrecht. We zien een stijgend gemiddeld kennisniveau bij vrijwilligers en een toename van initiatieven die zij willen ontplooien. We willen dit ook stimuleren. Landelijk onderzoek, uitgevoerd door Moti vaction, laat zien dat er een groep mensen is die wel groen vrijwilligerswerk wil doen, maar niet met de mogelijkheid in aanraking komt.
In 2023 werken we aan:
• Een structurele inbedding van het vrijwilligerswerk in de bedrijfsvoering van Utrecht Natuurlijk;
• ontwikkeling van functieprofielen voor vrijwilligerswerk, zicht op het aantal werkplekken per functieprofiel en een structurele invulling van vrijwilligersfuncties
• Samen werken en initiatieven ontwikkelen met vrijwilligers
• Training en facilitering van onze medewerkers in het begeleiden van vrijwilligers;
• Verbetering van de werving op onze vrijwilligersvacatures;
• Actualiseren van ons vrijwilligersbeleid, waaronder de uniformering van het inwerkprogramma, het actualiseren van het handboek voor vrijwilliger en opzetten van een nieuw programma waarmee we de inzet van vrijwilligers waarderen.
3. Meewerken op de stadsboerderijen en stadstuinen
Het werk dat vrijwilligers verzetten is niet ‘extra’, maar vormt een wezenlijk deel van onze werkprocessen. Wanneer er geen vrijwilligers bij ons zouden werken, zouden onze betaalde medewerkers hun werk anders moeten inrichten en zouden we minder kunnen doen.
Het werken met vrijwilligers brengt ook onzekerheden met zich mee. Vrijwilligers vertrekken bijvoorbeeld omdat zij betaald werk hebben gevonden. Met het motto ‘Verant woord bouwen op betrokkenheid van vrijwilligers’ werken we aan een structurele inbedding van het vrijwilligerswerk in onze organisatie. We gaan van ‘werk zoeken voor vrijwilligers die zich aanmelden’ naar ‘weten welk werk we beschikbaar hebben’ en het faciliteren van initiatieven van vrijwilligers. We verbeteren de werving en selectieprocedures en zorgen voor een goede balans tussen vrijwilligers die meer begelei ding nodig hebben en vrijwilligers die grotendeels zelfstan dig kunnen werken. En we zorgen met scholing en training dat onze betaalde medewerkers nog beter in staat zijn om het werken met vrijwilligers te begeleiden.
Utrecht Natuurlijk biedt ook begeleid vrijwilligerswerk op de stadsboerderijen en stadstuinen. Het begeleid vrijwilligers werk is voor Utrechters die een intensievere, vaak psycho sociale professionele begeleiding nodig hebben om vrijwilligerswerk uit te kunnen voeren. De trajectbegeleiders van Utrecht Natuurlijk bieden deze professionele begelei ding aan op stadsboerderij Steede Hoge Woerd, op de Food for Good tuin in Park Transwijk bij stadsboerderij Eiland steede en op Stadstuin Plutodreef in Overvecht. Deze inzet wordt separaat gefinancierd door de gemeente Utrecht.
Utrecht Natuurlijk beschikt met de 5 stadsboerderijen en 6 stadstuinen over een unieke infrastructuur voor het reali seren van de gemeentelijke doelstellingen met betrekking tot ‘meewerken’ en ‘meedoen’. De locaties bieden met hun verscheidenheid aan werksoorten een waardevol en toe komstbestendig aanbod voor Sociale Prestatie en Arbeids matige activering, vormen van begeleid vrijwilligerswerk die door de gemeente Utrecht worden gesubsidieerd.
We hebben bij Utrecht Natuurlijk een concrete behoefte aan het kunnen aanbieden van begeleid vrijwilligerswerk. De locaties ontvangen aanvragen naar begeleid vrijwilligerswerk vanuit doorverwijzers zoals Lister en buurtteams en worden rechtstreeks benaderd door mensen die vrijwilligerswerk willen komen doen, maar daar een duidelijk behoefte aan begeleiding bij meebrengen. Bij de kennismaking met deze vrijwilligers of nadat een vrijwilliger bij ons is gestart blijkt regelmatig dat vrijwilligers sociaal (zeer) kwetsbaar zijn en dat er meer ondersteuning nodig is dan wij nu op deze locaties, zonder trajectbegeleiding, kunnen bieden. Dit leidt regelmatig tot teleurstellingen bij de vrijwilligers, maar ook bij de medewerkers, die onvoldoende tijd en kennis hebben om goede begeleiding te bieden. Met professionele traject begeleiders kunnen we deze mensen wel goed begeleiden.
We werken ook samen met andere organisaties die begeleid vrijwilligerswerk uitvoeren op onze locaties. Deze organisa ties hebben een eigen unieke werkaanpak of bereiken een specifieke doelgroep. We werken samen met onder andere Reinaerde, Voedseltuin Overvecht, Zorgtrecht, de Groene Golf, Emmaus en Common Ground. De organisaties waarmee we samenwerken geven op diverse niveaus begeleiding aan de mensen die deelnemen.
Utrecht Natuurlijk is in 2020 gestart met het aanbieden van begeleid vrijwilligerswerk. We worden door Stichting De Wending ondersteunt in het opbouwen van kennis en ervaring met deze dienstverlening. Stichting De Wending is de oprichter van Food for Good, een stadstuin in Park Transwijk, waar zij meer dan 10 jaar hebben gewerkt aan het ontwikkelen van begeleid vrijwilligerswerk. Utrecht Natuurlijk heeft vanaf 2021 het beheer van deze stadstuin overgenomen.
Werken in het groen heeft op veel vlakken meerwaarde. Onderzoek van onder andere Jolanda Maas laat zien dat mensen die (moes) tuinieren gezonder gaan eten, meer bewegen en zich beter kunnen ontspannen. “Groen doet mensen sneller herstellen van stressvolle situaties. Niet alleen een wandeling door de natuur helpt, zelfs het uit zicht op groen heeft al effect”, aldus Jolanda Maas. Ook het werken met dieren heeft een therapeutische werking. De werking bestaat uit het feit dat het levende wezens zijn die je gevoel aanspreken omdat ze herkenbaar zijn. Ze kunnen iemand troost, warmte en veiligheid bieden en ze zijn te ver trouwen. Aangezien ze voor hun verzorging afhankelijk van ons zijn, spreken ze mensen aan op hun verantwoordelijk heidsgevoel waarbij het verzorgen de eigenwaarde versterkt. We horen dit bij werkdagen met vrijwilligers direct terug in de ervaringen die deelnemers delen. Mensen gaan meer ont spannen naar huis. Doen energie en inspiratie op en hebben
fijne sociale contacten gehad. Ook zijn mensen enthousiast dat ze nieuwe dingen leren, met hun handen werken, dieren kunnen verzorgen en direct resultaat zien van wat ze doen.
Als begeleiders van de vrijwilligersgroepen zorgen we voor voldoende variatie in werk zodat alle deelnemers naar ver mogen mee kunnen en willen doen. We waarborgen daarbij een veilige en prettige werksfeer. ‘Positieve gezondheid’ is een benadering die goed aansluit bij de manier waarop we werken en die we willen inzetten bij de ontwikkeling van onze werkwijze. We werken onder andere samen met In de Kern Gezond (uit Leidsche Rijn) om ons werk vanuit deze zienswijze te verdiepen en professionaliseren.
De gemeente Utrecht stelt in 2023 financiering beschikbaar voor de uitvoering van begeleid vrijwilligerswerk op Steede Hoge Woerd en de Food for Good tuin. Utrecht Natuurlijk dient het verzoek in om de tijdelijke financiering voor bege leid vrijwilligerswerk op stadstuin Plutodreef in 2023 te continueren. Utrecht Natuurlijk heeft samen met de afdeling Volksge zondheid en het Europees subsidiebureau van de Gemeente Utrecht een Europese subsidieaanvraag ingediend voor de uitvoering van begeleid vrijwilligerswerk op stadstuin Zuilen in 2023 en 2024. De ambitie is om samen met sociaalmakel organisatie DOCK het gezondheidsprogramma Welzijn op Recept uit de wijk NoordWest uit te gaan breiden met Natuur op Recept. Dit houdt in dat gezondheidsprofessionals uit de wijk mensen met gezondheidsklachten door kunnen sturen naar ‘reguliere’ gezondheid bevorderende activiteiten in de wijk waar zij onder professionele begeleiding kunnen mee doen. De huidige activiteiten richten zich op deelname aan beweeggroepen en sociale activiteiten in buurthuizen. Met de Europese subsidieaanvraag willen we dit aanbod uitbrei den met ‘meewerken op de tuin’. We krijgen eind 2022 te horen of deze subsidieaanvraag wordt gehonoreerd.
3. Meewerken op de stadsboerderijen en stadstuinen
Immuungerulatie
Met het onderwijsprogramma bouwt Utrecht Natuurlijk voort op de lange traditie die begon in de jaren dertig van de vorige eeuw. Wij bieden de Utrechtse basisscholen een relevante bijdrage aan het schoolcurriculum voor natuur- en milieueducatie door kinderen in praktijksituaties op een positieve manier te betrekken bij hun natuurlijke omgeving en hun voedsel. Voor het voortgezet en hoger onderwijs in Utrecht bieden wij maatwerk op aanvraag of in co-creatie.
Sustainable Development GoalsMet ons onderwijsprogramma leveren wij een bijdrage aan het behalen van SDG-doel 4 Kwaliteitsonderwijs en in het bijzonder aan het subdoel Kennis en vaardigheden verwerven die nodig zijn om duurzame ontwikkeling te bevorderen en aan subdoel De toevloed verhogen van gekwalificeerde leraren. Utrecht Natuurlijk is hiervoor aangesloten bij de coöperatie Leren voor Morgen.
Zelf ervaren en zelf doen, ontdekken en onderzoeken is de kern van de educatieve aanpak van Utrecht Natuurlijk. Leren doe je met hart, handen en hoofd. Vooral die eerste twee spelen een hoofdrol bij onze educatie. Door de eigen ervaring en verwondering ontwikkelen kinderen waardering voor de eigen omgeving en inzicht in de natuurlijke kring lopen. Dat is de basis voor de bereidheid om (later) duurzame keuze te maken en duurzaam te handelen. Uit de evaluaties van onze lessen blijkt keer op keer dat leerkrachten deze methode waarderen.
Het is onze ambitie om ieder Utrechts kind in zijn school carrière minimaal één keer zelf een onvergetelijke natuur ervaring te laten beleven. Bij de meeste van de ruim 130 basisscholen in Utrecht halen we deze ambitie ruimschoots en meermaals.
Utrecht en de Sustainable Development Goals Global We dragen bij aan het onder de aandacht brengen en leren over de duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenig de Naties, de Sustainable Development Goals (SDG’s). Vanaf het schooljaar 2022-2023 kunnen scholen het doe-het-zelf-Posterproject over de Junior Global Goals, wat we samen met Schooldag van de Duurzaamheid ontwikkeld hebben, gratis downloaden vanaf onze website. In samen werking met de Gemeente voor Duurzame Ontwikkeling gaan we dit verder landelijk uitrollen. In deze postertentoon stelling zijn de SDG’s zijn vertaald naar zeven thema’s uit de belevingswereld van kinderen.
Ook hebben we de lessen uit ons onderwijsaanbod gekop peld aan één of meerdere SDG’s. We vermelden dit onder andere in ons programmaboek zodat leerkrachten weten aan welke SDG’s ze aandacht besteden.
basisvorming in Utrechtse context
Utrecht Natuurlijk geeft met unieke natuurervaringen vorm aan de ecologische basisvorming van leerlingen. Passend bij leeftijd en niveau maken de leerlingen kennis met hun omgeving, ontwikkelen inzichten in en leren zorg te dragen voor natuur en biodiversiteit. Dit leidt tot positieve betrok kenheid bij de natuur. Dat is op zijn beurt weer de motor voor weloverwogen keuzes (later). Kennis maken met en inzicht krijgen in natuurlijke kringlopen speelt een sleutelrol. Dan pas kun je begrijpen wat er gebeurt als mensen ‘ingrijpen’ in deze kringlopen en dan kan je gaan snappen wat duurzaam heid is. We sluiten aan bij de leefwereld van kinderen en doen dit zoveel mogelijk in een Utrechtse context.
Scholen kunnen kiezen uit lessen op de stadsboerderijen, op de stadstuinen en op boerenbedrijven in de omgeving van Utrecht. Voor op school zijn er projecten met levende materialen, leskisten met uitdagend onderzoeksmateriaal en diverse doe-het-zelf projecten. Het lesaanbod wordt telkens afgestemd op twee elkaar opvolgende leerjaren of is geschikt voor alle groepen. In de lessen is differentiatie mogelijk op niveau en ervaring. Leerkrachten kunnen in ons lesaanbod zoeken op leeftijd, niveau, thema en kerndoe len. Met de NME-themakalender kunnen scholen Utrecht Natuurlijk lesprogramma’s koppelen aan landelijke en internationale themadagen of -weken en zo aansluiten bij de actualiteit.
Wij willen graag bereiken dat scholen zelf ook een visie hebben of ontwikkelen op natuureducatie. Zodat zij op basis van deze visie invulling geven aan hun curriculum en dat zij gesprekspartner voor ons zijn in de uitvoering en ontwikkeling van het natuureducatieaanbod. We gebruiken het evaluatiesysteem van onze lessen en projecten om de deelnemende scholen te bevragen op hun visie op natuur educatie.
In juni ontvangen de scholen onze gids ‘Natuur- en milieu educatie Basisonderwijs Utrecht 2023-2024’. In deze NMEgids vinden de scholen ons lesprogramma voor het komende schooljaar en besteden we aandacht aan een aantal relevante educatiethema’s.
inschrijven op het volgen van lessen en het gebruiken van leskisten, materiaalpakketten en doe-het-zelf-projecten. Voor de meeste lessen en projecten kunnen scholen zich het gehele schooljaar inschrijven. Voor vragen over de inschrij vingen kunnen de scholen terecht bij het secretariaat van Utrecht Natuurlijk.
Iedere stadsboerderij heeft een verzorgingsgebied van twee Utrechtse wijken. De aan de boerderij verbonden educatie medewerker is de contactpersoon van de basisscholen in dat gebied. Bij vragen voor maatwerk of andere inhoudelijke vragen is de educatiemedewerker het aanspreekpunt. In 2023 gaan we scholen die (al een tijd) weinig gebruik maken van ons lesprogramma actief te benaderen. Ons doel is om alle Utrechtse scholen gebruik te laten maken van ons lesaanbod.
4. Natuureducatie voor het onderwijs
We vragen de leerkrachten van deelnemende groepen om online een evaluatieformulier in te vullen. In dit formulier wordt het lesaanbod van Utrecht Natuurlijk ook gewaardeerd met een cijfer. We streven ernaar dat meer dan de helft van de scholen onze lessen met een 8 of hoger waarderen. In 2023 willen we de reacties op ons lessen uitgebreider terugkoppelen naar de scholen en inzichtelijk maken wat we doen met de feedback die we ontvangen.
Wij bieden basisscholen meerdere soorten schooltuinlessen op onze tuinen.
In ons schooltuinierprogramma leren leerlingen achter eenvolgens over het planten en zaaien van gewassen, het onderhouden van de gewassen en over het oogsten van de gewassen. De vraag van scholen naar deze tuinlessen is groter dan het huidige aanbod. In 2023 gaan we dit aanbod uitbreiden.
Binnen de tuinlessenserie ‘Groene Vinger’ voor groep 5 t/m 8 onderzoeken we hoe we naast het onderhouden van een eigen tuintje ook het gezamenlijk tuinieren een (grotere) rol kunnen geven. Bij de ‘Tuinverkenners’-tuinlessen voor groep 3 en 4 is het gemeenschappelijk tuinieren het uitgangspunt. Ons schooltuinierprogramma sluit aan bij onze uitgangspun ten voor ecologisch tuinieren (zie paragraaf 1.3.1). We maken gebruik van zaad- en plantgoed met het Skal-gecertifi ceerd Eko-keurmerk, maken geen gebruik van kunstmatige bestrijdingsmiddelen of kunstmest maar alleen organische bemesting en compost van zo veel mogelijk lokale oor sprong. We laten de leerlingen zoveel mogelijk water geven dat op de tuin zelf opvangen is en om spaarzaam met water om te gaan. We leren kinderen waarom het belangrijk is om ecologisch te tuinieren en dus ook respectvol om te gaan met de bodem en de organismen die in de bodem leven.
Het nieuwe materiaalproject Moestuin bij school heeft een instructie-Vlog-bibliotheek. Deze bibliotheek wordt in 2023 uitgebreid met nieuwe vlogs. Dit nieuwe materiaal project wordt ook uitgebreid geëvalueerd met de eerste gebruikers. Dit project wordt onder andere gebruikt door moestuin coaches die door scholen worden ingehuurd om moestuin lessen in de eigen schoolmoestuin te geven. We informeren de moestuincoaches over het bestaan en de gratis beschik baarheid van dit materiaalproject.
Utrecht Natuurlijk neemt in 2023 opnieuw deel aan de landelijke ‘focusgroep Schooltuinieren’ van de Gemeenten voor Duurzame ontwikkeling (GDO). Hier vindt kennisuitwis seling plaats over schooltuinieren en worden lesmethodes ontwikkeld. Daarnaast hebben we ook actief contact met de landelijke ‘Alliantie Schooltuinen’. Het doel van deze alliantie is om elk kind in de basisschooltijd toegang te geven tot een schooltuin. De Alliantie is een initiatief van Adviesbureau Beleef & weet, Vereniging GDO, IVN Natuureducatie, Rob Baan (Koppert Cress) en Simon Groot (East-West Seed).
In 2021 hebben we de ambitie geformuleerd dat iedere leerlingen op een Utrechtse basisschool tenminste één keer zelfgekweekte groente eet. Deze ambitie formuleerden we samen met andere aanbieders in Utrecht als Jong Leren Eten, de Moestuincoaches en Growwizzkid en in het kader van de voedselagenda van de gemeente Utrecht. In 2023 gaan we met deze coalitie, de gemeente en scholen samen verder aan de slag om te kijken hoe we weer een stap verder kunnen komen in het realiseren van deze ambitie.
Steekzevastmeteenprikkertjeeneenblaadje
Zaai- en oogst kalender
We onderzoeken o.a. of en hoe moestuinieren geïntegreerd kan worden in de ‘Jongeren op gezond gewicht aanpak’ van de gemeente. Deze aanpak richt zich met name op bewegen en gezonde voeding. Met moestuinieren denken we kennis over te kunnen brengen over gezonde voeding en moes tuinieren kan worden ingezet als bewegingsonderwijs. We hebben het idee dat deze benadering veel potentie heeft.
Universitair onderzoek naar schooltuinieren Wageningen University & Research heeft gevraagd of Utrecht Natuurlijk mee wil denken in een onderzoek naar het effect van schooltuinieren. We zijn in gesprek over een mogelijk rol voor Utrecht Natuurlijk.
In een stedelijke omgeving is het extra belangrijk dat kin deren dieren kunnen ontmoeten en hier kennis over kunnen opdoen. Op de stadsboerderijen kunnen kinderen ervaren dat dieren thuishoren op deze planeet en een bepaalde welzijnsstandaard nodig hebben. In onze dierenlessen bena drukken we welke verantwoordelijkheden mensen hebben voor dieren en wat wij doen om onze dieren een prettig leven op onze boerderijen te geven.
In 2023 zetten we ons onderzoek voort hoe we in ons educatieaanbod het gesprek over verantwoord dieren houden voor dierlijke producten een plek kunnen geven. Hiermee willen we ook bij kinderen de bewustwording en dialoog rond dierenwelzijn, duurzaamheid en (alternatieve) vleesconsumptie faciliteren. Dat doen we al met ons programma ‘Avontuurlijke eiwitten’. Dit programma gaat over planten i.p.v. dieren als bron van eiwit. Hierin leren we leerlingen dat landbouwhuisdieren houden niet de enige manier is om essentiële eiwitten te verkrijgen.
In de NME-gids verwijzen we naar het programma van de buren. Dit is NME-lesaanbod dat andere aanbieders beschik baar stellen aan de Utrechtse scholen. Dit aanbod kan struc tureel of projectmatig zijn en wordt gratis of tegen betaling beschikbaar gesteld. Dit lesaanbod van andere aanbieders ontsluiten we in de onlineversie van de NME-gids. Zo zijn we in staat om het gehele jaar door nieuw aanbod toe te voegen en aflopend aanbod te verwijderen. Het programma van de buren bevat aanbod van meer dan 35 aanbieders zoals de Utrechtse Fungi Factory, Technotrend, Universiteitsmuseum Utrecht, Het Vogelnest in Amelisweerd, Natuurmonumen ten Landgoed Haarzuilens en het Wetenschapsknooppunt Utrecht.
We werken samen met de Marnixacademie (Pabo). Het doel van deze samenwerking is om PABO studenten zodanig te interesseren voor de meerwaarde van NME-activiteiten dat zij deze later ook in de beroepspraktijk gaan uitvoeren. Dat doen we door de studenten gedurende hun opleiding regelmatig in contact te brengen met de Utrecht Natuurlijk locaties en te laten deelnemen aan NME-activiteiten. Deze studenten geven aan hier veel van te leren. In 2023 hebben we ook een projectsamenwerking met Hogeschool Utrecht, GGDRU en Jong Leren Eten. In dit pro ject gaan studenten van de hogeschool binnen hun Minor Voeding gastlessen verzorgen op Utrechtse basisscholen binnen het educatieproject Smaaklessen.
Stichting Boomfeestdag onderzoekt of de leskist ‘Bomen, bos, hout en papier’ van Utrecht Natuurlijk een basis kan vormen voor een landelijk lesproduct. Ook kijken we of we de Junior Treetag die Utrecht Natuurlijk met Pius Floris wil ontwikkelen samen met de Boomfeestdag en Gemeenten voor Duurzame Ontwikkeling (GDO) ook in andere gemeen ten kan plaatsvinden. De Junior Treetag zal een voor leer lingen aantrekkelijke ‘junior’ variant van de al bestaande bomentreetag worden, speciaal ontwikkeld om te gebruiken op schoolpleinen. Een treetag is een label voor een individu ele boom waarop te zien is welke functie die specifieke boom in het ecosysteem heeft; bijvoorbeeld hoeveel CO2 en fijnstof hij vast legt en hoeveel O2 hij produceert.
4. Natuureducatie voor het onderwijs
In samenwerking met educatief adviesbureau SME begeleidt Utrecht Natuurlijk basisschool de Odyssee bij het behalen van hun certificaten voor het keurmerk Eco-school. Kern van de aanpak van Eco-Schools is dat leerlingen de school van binnenuit verduurzamen. Geholpen door het Zeven stappenplan van Eco-Schools onderzoeken zij hun leer- en leefomgeving en werken ze aan concrete acties en maatre gelen. Meestal vergt deze aanpak twee jaar. Door vertraging als gevolg van de coronamaatregelen begeleiden we deze school ook nog een derde jaar.
Voor het Eco-schoolproject ‘ZOOM, Light on Small’ dat door samenwerking met Nikon tot stand kwam is Utrecht pilot-gemeente. Dit project is voor groep 7 en 8 of voor de eerste en tweede klas van de middelbare school. Een lespakket van vier tot vijf lessen, waarbij de leerlingen gaan kijken naar de wondere wereld van kleine dingen. Leerlingen onderzoeken hoe leven, overleven en samenleven werkt, in de thema’s ecosysteem, planten en dieren. Scholen kunnen bij het een aantal veldmicroscopen lenen om kleine objecten in 3D te kunnen bestuderen.
Kringloop denken en 21e eeuwse vaardigheden Binnen het onderwijs is er behoefte aan mogelijkheden om te differentiëren in de lesstof om zodoende beter aan te kunnen sluiten bij de verschillende leerstijlen en niveaus van de leerlingen. Ontdekkend en onderzoekend leren, kring loopdenken en 21ste-eeuwse vaardigheden’ bieden veel mogelijkheden voor differentiatie. Ook in 2023 continueren wij de scholing van onze educatiemedewerkers in deze vaardigheden.
Groene scholen
Een groen schoolplein, een moestuin bij school en een groene buitenruimte als leeromgeving zijn mogelijkheden om natuur- en buiteneducatie bij school een impuls te geven en tegelijkertijd bij te dragen aan meer groen in de stad. Ons materiaal project Moestuin bij school levert een bijdrage aan het vergroenen van schoolpleinen. Ook blijven we vraag gericht scholen ondersteunen die hun schoolplein willen vergroenen.
Samen met collega NME-organisaties in de provincie is er toegang tot een gedeelde poule van zzp-groen/moes tuincoaches. Scholen kunnen bij deze coaches terecht voor advies over het ontwerpen en opzetten van moestuinen bij school en voor de uitvoering van (moes)tuinlessen.
Als scholen zelf geen geschikte buitenruimte hebben kun nen ze de locaties van Utrecht Natuurlijk gebruiken voor alle mogelijke vormen van buitenonderwijs.
Het Utrechtse onderwijs vraagt steeds vaker om lokale maatschappelijke context die aansluit bij het curriculum en zoekt naar mogelijkheden om actuele maatschappelij ke vraagstukken onderdeel te maken van dat curriculum. Utrecht Natuurlijk helpt scholen bij het formuleren van maatschappelijke vraagstukken en biedt een lokale context waarin leerlingen bijvoorbeeld onderzoek kunnen doen en vraagstukken kunnen oplossen. We doen dat op onder werpen als Circulariteit, Sustainable Development Goals, Klimaatadaptatie, Lokale voedselproductie en Biodiversiteit. Het voortgezet en hoger onderwijs maakt graag gebruik van de bijdrage die Utrecht Natuurlijk kan geven aan duurzaam heidseducatie. Het voornemen is dan ook om deze succes volle samenwerkingen in 2023 te continueren. We gebruiken ons netwerk om onderwijs te verbinden met organisaties die willen investeren in duurzaamheid. We versterken ons netwerk door actief bij te dragen aan bijeenkomsten, evene menten en projecten rond duurzame ontwikkeling in het onderwijs.
Enkele voorbeelden:
• Een groep studenten van het instituut Social Work op de Hogeschool Utrecht onderzoekt in het kader van minor International Development Work kansen en mogelijkheden om nieuwe doelgroepen te identificeren, activeren en empoweren rond buurtvergroening via BuurtNatuur030.
• Utrecht Natuurlijk begeleidt een Internship Product Development in het kader van de tweejarige Master Science Education and Communication van het Freudenthal Instituut van de Universiteit Utrecht waarbij lesmateriaal voor het voortgezet onderwijs rond het thema ‘rechten van de natuur’ voor het voortgezet onderwijs wordt ontwikkeld om te gebruiken bij z.g. ‘Natuurvrijplaatsen’.
• Utrecht Natuurlijk begeleidt groepen studenten aan de lerarenopleiding van de Hogeschool Utrecht bij de cursus Lesgeven in Mens en Natuur rondom Leren voor Duurzame Ontwikkeling waarbij studenten praktisch interdisciplinair lesmateriaal ontwikkelen en testen dat aansluit bij thema’s als klimaatadaptatie, biodiversiteit, circulariteit en lokale voedselvoorziening;
• Leerlingen voortgezet onderwijs verzorgen na introductielessen op UN-locaties, exposities en programma rond duurzaamheidthema’s;
• Studenten aan de Marnixacademie benutten locaties van Utrecht Natuurlijk om praktijkervaring op te doen met lessen Natuur- en Milieueducatie;
• Eco-Schools is een wereldwijd keurmerk om leerlingen te stimuleren tot duurzaam denken en doen. Utrecht Natuurlijk begeleidt een VO-school in Vleuten bij de groei van ‘brons’ naar ‘zilver’.
Met de openstelling van onze boerderijen en tuinen, ons activiteitenprogramma en de natuureducatie op de scholen leveren we een belangrijke bijdrage aan kennis over het belang van een ‘groene en gezonde’ stad en stimuleren we Utrechters om hier een bijdrage aan te leveren.
Naast het werk vanuit onze locaties participeren we ook in stedelijke projecten en ondersteunen we groene initiatieven. Daarbij werken met samen met andere natuurorganisaties, maatschappelijke organisaties en bewonersinitiatieven. We initiëren deze projecten vanuit de subsidie Natuur- en Mili eucommunicatie en educatie. Voor de uitvoering van deze projecten werven we additionele projectfinanciering.
In 2023 werkt Utrecht Natuurlijk aan projecten en activitei ten waarmee we Utrechters aanzetten tot het leveren van een bijdrage aan een groene en gezonde stad. We richten onze inzet op activiteiten:
• die bijdragen aan de biodiversiteit in de stad,
• waarmee we beter bestand zijn tegen klimaatverandering,
• die bijdragen aan een duurzame voedselvoorziening,
• die bijdragen aan een groene en gezonde leefomgeving.
Met de ondersteuning van groen initiatief en de projecten dragen we bij aan SDG-doel 3 Goede gezondheid en welzijn , SDG-doel 11 Duurzame steden en gemeenschappen , SDG-doel 12 Verantwoorde consumptie en productie , SDG-doel 13 Klimaatactie , SDG-doel 14 Leven in het water en SDG-doel 15 Leven op het land
Ondersteuning op maat
Utrechters kunnen bijdragen aan een prettige openbare ruimte door zwerfvuil op te rapen, maar ook door een boom spiegel of een stuk openbaar groen in beheer te nemen. Utrechters doen dit individueel en in georganiseerd verband. Er zijn ook initiatiefnemers die specifieke dier- en plantsoor ten beschermen. Dit zijn bijvoorbeeld de ringslangbroei hoopbeheerders, de overzetters van padden en kikkers maar ook initiatiefnemers van bijenhotels, gierzwaluwkasten en mensen die onderkomens bouwen voor de wilde bij. Deze zogenaamde zelfbeheerders dragen bij aan de kwaliteit van de openbare ruimte omdat zij zorgen voor meer variatie in beplanting, meer biodiversiteit en meer toezicht. De zelf beheerders kunnen op onderdelen vaak een hogere beheer kwaliteit leveren dan de gemeente kan bieden.
Deze initiatiefnemers kunnen bij ons terecht voor kennis en advies. Onze programmamakers ondersteunen bij het realiseren van een initiatief. Indien nodig trekt deze samen op met gemeentelijke wijkadviseurs of medewerkers van Stadsbedrijven.
Wij maken initiatiefnemers wegwijs in de mogelijkheden en regels die de gemeente Utrecht heeft voor zelfbeheer en groeninitiatief, we adviseren over het vinden van financiële middelen om een initiatief mogelijk te maken en over de haalbaarheid en toekomstbestendigheid. Op het moment dat er behoefte is aan kennisuitwisseling brengen we soort gelijke groeninitiatieven met elkaar in contact. Door bestaande zelfbeheerders te ondersteunen en door nieuwe zelfbeheerders te stimuleren en enthousiasmeren draagt Utrecht Natuurlijk bij aan kwaliteit van en de betrok kenheid bij de groene ruimte in Utrecht. Daarnaast faciliteren we waar mogelijk deze initiatiefnemers met bijvoorbeeld de opslag van gereedschap of door onze locaties in te zetten als verzamelplek, lunchplek of afsluitingsplek voor gezamen lijke werkdagen.
Het platform BuurtNatuur030 is gelanceerd in 2022 en con tinueren we in 2023. Dit platform is bedoeld om Utrechters met een initiatief dat bijdraagt aan het groen in de stad met elkaar in contact te brengen, kennis te laten uitwisselen en te voorzien van informatie. We ontwikkelen dit platform in samenwerking met Milieucentrum Utrecht. De ontwikkeling wordt financieel ondersteund door de gemeente Utrecht.
Het platform BuurtNatuur030 bestaat uit een website, een redactie, activiteiten en (netwerk)bijeenkomsten. Het biedt de inwoners van Utrecht volop informatie en inspiratie om hun omgeving te vergroenen en het groen in hun omgeving te beheren. De inhoud van het platform wordt afgestemd op de behoefte van de gebruikers. De website is gerealiseerd naar het voorbeeld van ‘Buurtgroen 020’.
De site biedt:
• Praktische tips en informatie
• Vraag en aanbod op het gebied van groen zelfbeheer
• Nuttige adressen en netwerkcontacten
• Een projectpagina met Utrechtse initiatieven
• Een kalender met aankondigingen van relevante data voor activiteiten en gebeurtenissen
• Een maandelijkse nieuwsbrief (streven is in de 2e helft van 2023 2 keer per maand)
• Columns geschreven door deelnemers van het netwerk
De informatie verwijst ook naar voor specifieke wijken en buurten relevante informatie, waarbij gebruik wordt gemaakt van bestaande webplatforms op wijkniveau (Noordoost, GroenOost, Lunetten, Hoograven).
BuurtNatuur030 maakt net als Buurtgroen020 gebruik van Gebiedonline, een webportal van een coöperatie zonder winstoogmerk op basis waarvan tientallen buurt- en wijk platforms zijn gerealiseerd.
Utrecht Natuurlijk legt zich binnen het platform Buurt Natuur030 toe op het faciliteren van de website, social mediakanalen en de nieuwsbrief. In de 2e helft van 2023 onderzoeken we met een enquête of de website voldoet aan de behoeften van de gebruikers.
Ondersteuning van groen initiatief en projecten
Milieucentrum Utrecht levert een coördinator die het gezicht en aanspreekpunt is voor het platform. De coördinator orga niseert activiteiten, twee netwerkbijeenkomsten voor het hele platform en biedt organisatorische ondersteuning bij activiteiten van platform deelnemers. Dit zijn bijvoorbeeld de Groen moet je Doen dag en het realiseren van Container tuintjes, waarbij de plek rondom ondergrondse afvalcontai ners vergroend wordt. De coördinator werkt met een team van vrijwilligers.
Utrecht Natuurlijk en Milieucentrum Utrecht willen het platform in 2023 onder de aandacht brengen van de wijknet werken. Dit doen we door aan te sluiten bij diverse wijk- en buurtbijeenkomsten, het platform te presenteren bij de wijkbureauteams en bij de sociaalmakelaars van DOCK. In het voorjaar van generen we met een communicatiecampagne meer aandacht voor het platform en werven we nieuwe deelnemers. We hebben tot doel om eind 2023 meer dan 400 actieve platformgebruikers hebben.
De gemeente Utrecht heeft toegezegd de opstartkosten van BuurtNatuur030 en de kosten voor het eerste jaar te willen dragen. Voor het 2e tot en met het 4e jaar voorziet de gemeente in een deel van de benodigde financiering. Om de begroting ook op de lange termijn sluitend te hebben, gaan we in 2023 door met het zoeken naar additionele financiering voor het platform. Wij zullen bijvoorbeeld de woningbouw coöperaties benaderen om te onderzoeken of het platform voor hen ook interessant is om bij aan te haken en een (financiële) bijdrage aan te leveren.
We ondersteunen de organisator van de Groen moet je Doen-dag. De dag waarop de Utrechtse zelfbeheerders in het zonnetje worden gezet. In 2023 willen we op de Groen moet je Doen-dag alle Utrechters uitnodigen om kennis te maken met diverse vormen van biodivers en klimaatadaptief tuinieren in Utrecht. We nodigen de verschillende groen initiatieven uit zich te presenteren aan de stad.
In het Wilde stadscafé gaan we met Utrechters in gesprek over een hedendaagse vraagstukken in de stad in een café-setting in de bibliotheek aan de Neude. Het zijn inter actieve bijeenkomsten waarbij iedereen kan meepraten en meedenken over een actueel groen Utrechts onderwerp. Voorbeelden van onderwerpen uit 2022 zijn ‘lichthinder’, ‘zoönose en de stad’ en de ‘dilemma’s van een groene stad’. De onderwerpen worden ingeleid door een deskundige die in korte tijd het publiek meeneemt in de problematiek van het onderwerp. Een avond vol boeiende sprekers, bloeiende gesprekken en interessante ontmoetingen. De gesprekken staan onder leiding van de eigenzinnige debatdame Elisabeth van den Hoogen.
In dit maandelijkse natuurcafé werken Utrecht Natuurlijk, GroenmoetjeDoen!, Milieucentrum Utrecht en de Biblio theek Utrecht samen. Dit evenement wordt mede mogelijk gemaakt door de gemeente Utrecht.
Het voortzetten van het café is medeafhankelijk van het werven van voldoende financiële middelen om de begroting sluitend te krijgen.
In Utrecht zetten diverse mensen zich in om kennis te ver garen over de biodiversiteit in de stad door actief te zijn als waarnemer. Utrecht Natuurlijk begeleidt projecten waarin Utrechters gierzwaluwen en vleermuizen monitoren (de waarnemers van Gierzwaluw030 en BAT030). Voor deze begeleiding ontvangt Utrecht Natuurlijk additionele finan ciering van de gemeente Utrecht. Wij coördineren de activi teiten voor de betrokken groepen Utrechters, organiseren bijeenkomsten en bundelen (broed)gegevens. Deze inzet willen we in 2023 graag continueren.
In opdracht van de Provincie Utrecht voeren we het programma ‘Groen doet goed’ uit. 2023 is, voor zo ver nu bekend, het laatste jaar dat dit programma loopt. Het heeft tot doel meer kinderen, vooral in de stenige wijken, de natuur in te laten gaan. Utrecht Natuurlijk verdeelt een activiteiten budget onder verschillende stedelijke initiatieven, voorziet deze van advies en zorgt voor uitwisseling en inspiratie tussen de partners. De belangrijkste initiatieven zijn:
Utrecht Natuurlijk en de gemeente Utrecht werken ook al langer samen aan het verbeteren van de leefomstandig heden van de ringslangen. Ook hiervoor ontvangt Utrecht Natuurlijk additionele financiering.
In 2023 gaan we door met deze samenwerking met de gemeente Utrecht en willen we het volgende bereiken:
• Versterken van de community van ringslangbroeihoop beheerders, met als doel een betrokken groep vrijwilligers te creëren die elkaar weet te vinden en die nieuwe vrijwilligers kan verwelkomen en trainen. Hiermee willen we op de langere termijn de borging van de inspanningen voor ringslangen realiseren.
• Een uitbreiding van het aantal locaties in de stad met broeihopen en het werven van nieuwe vrijwilligers om die nieuwe plekken te beheren.
• Meer kennis over ringslangen bij de Utrechters. We willen bereiken dat Utrechters weten dat ringslangen in de stad voorkomen en dat zij waarnemingen van ringslangen melden. We doen dit o.a. met ringslangexcursies en communicatie vanuit UN over het werk van de broeihoop beheerders.
Bij de avonturenclub kunnen kinderen slootjespringen, houthakken, fikkie stoken, broodjes bakken, vlotten, hutten en katapulten leren bouwen, klimmen in bomen en nog véél meer. Onder leiding van een volwassene gaat een groepje kinderen in hun eigen omgeving op zoek naar avontuurlijke activiteiten die daar mogelijk zijn. De Avonturenclub krijgt juist in de stenige wijken, via de scholen, kinderen naar buiten die zonder deze club niet of nauwelijks buiten spelen. Plan voor 2021-2023: de professionalisering van de Avonturenclubs heeft onze aandacht. Wij zien graag dat de Avonturenclub een begrip wordt in Utrecht en dat de verschillende groepsleiders elkaar zeker één keer per jaar treffen. Er zijn meer wijken in Utrecht waar kinderen via deze werkwijze buiten een nieuwe wereld kunnen ontdekken. In Overvecht hebben we een innige samenwerking met de Brede Schoolwaardoor alle Overvechtse scholen met de midden- en bovenbouw meedoen aan de Avonturenclub. De ervaring die kinderen buiten opdoen zorgt ervoor dat ze ook zonder begeleiding naar buiten gaan om het avontuur te zoeken. Jaarlijks doen inmiddels bijna 300 kinderen mee.
Het motto van Natuurwijs is leren met hoofd, hart en handen. De scholen kunnen kiezen uit drie soorten activiteiten: Nu naar buiten, bosuitjes en driedaags programma. Er zijn uitjes in de gebieden van Staasbosbeheer, Natuurmonumenten en Utrechts Landschap maar ook de stadsparken (stadsnatuur) worden meegenomen in het programma. Plan voor 2021-2023: Er zijn nog genoeg scholen die niet meedoen aan NatuurWijs en het streven is steeds meer scholen te betrekken. Een andere mogelijkheid is een dag NatuurWijs organiseren voor de hele school. Dus allemaal tegelijk het bos in.
Over de brug feest - Overvecht
Dit jaarlijks terugkerende feest, georganiseerd door Staats bosbeheer, DOCK, IJsclub Siberia en stadsboerderij Gagel steede van Utrecht Natuurlijk wordt komend jaar voor de achtste keer georganiseerd. De jaarlijkse herhaling maakt dat het feest steeds bekender wordt in de wijk en op een groot aantal kinderen en bezoekers kan rekenen uit de nabije omgeving.
Het programma bestond onder meer uit een bijdrage over spontane natuur in de stad bij de tentoonstelling ‘De botanische revolutie’ in het Centraal Museum, 12 artikelen in de DUIC over spontane natuur, 12 televisieafleveringen bij RTV-Utrecht en een oproep aan Utrechters om zaailingen te labelen met het label ‘Zaailing gewenst’. Utrechters werd ook gevraagd het bestaan van de zaailingen te melden waarna deze in kaart zijn gebracht op een online plattegrond. In 2023 geven we een vervolg aan het zaailingen project met onder andere een rondreizende expositie en lezingen. Deze vinden onder andere plaats op het Stadskantoor en op locaties van Utrecht Natuurlijk. We willen in 2023 opnieuw met een communicatiecampagne aandacht vragen voor de zaailingen in de stad.
Dit is een nieuw project binnen Groen doet goed, ontstaan op een partnerbijeenkomst. Natuurwijs, DOCK en Utrecht Natuurlijk werken samen aan een vakantieprogramma in de wijk Overvecht. Kinderen uit Overvecht, die thuisblijven, gaan drie aaneensluitende dagen naar natuurgebieden rond de stad en beleven daar de mooiste avonturen en bijzondere momenten.
Er lijkt weinig ruimte in de stad voor spontane natuur. Al het groen is ooit bedacht, geplant en wordt verzorgd. Toch laat de natuur zich niet tegenhouden en groeien er spontaan zaailingen op in de stad. Soms op plekken waar ze ongestoord kunnen groeien maar soms ook op plekken die daar niet voor bedoeld zijn. In samenwerking met kunstenaar Hans van Lunteren zorgden we in 2021 voor meer aandacht voor spontane natuur en zaailingen in de stad.
Sinds 2020 werkten we samen met de Guerrilla Gardeners en de gemeente Utrecht aan de succesvolle actie Vergroen je Boomspiegel. Met deze actie roepen we Utrechters op een boomspiegel te adopteren en te vergroenen. Sinds 2020 zijn al zo’n 600 boomspiegels geadopteerd. In de tweede helft van 2022 verwachten opnieuw veel aanmeldingen. Ons streven is dat in 2022 de 900e boomspiegel geadopteerd wordt in het kader van het 900-jarig bestaan van Utrecht. We willen dit project in 2023 opnieuw uitvoeren.
In samenwerking met de afdeling Groen en ecologie van de gemeente Utrecht, de Utrechtse Bijenvereniging en advies en ingenieursbureau Tauw voerden in 2022 we een project uit om de samen met bewoners en actieve groengroepen te zorgen voor betere nestelgelegenheid voor wilde bijen door middel van een bijenburcht. Een klein percentage van de wilde bijen maakt maar gebruik van de bekende bijenhotels. Een groot deel bouwt nesten in de grond. Op dit moment is nog niet bekend of en eventueel hoe we hier een vervolg aan geven in 2023. Zolang de voorraad zandhoudend leem op onze locaties nog niet op is kunnen Utrechters in 2023 ook op onze boerderijen terecht om thuis een mini bijenburcht te bouwen.
De Belgisch curator Tim Joye startte in 2019 in Gent het project Beesphere. Samen met kunstenaars, designers en architecten brengt hij de bijen- en insectencrisis onder de aandacht.
Samen met kunstenaar Zeger Reyer bedacht Tim een con cept waarbij een sculptuur van servies en planten onderdak zou bieden aan de inheemse zwarte bijen: de Bee-embassy. In 2022 hebben de kunstenaar dit sculptuur samen met sociaal projectontwikkelaar Joost de Groot gebouwd in de tuin van stadsboerderij Steede Hoge Woerd. De zwarte bijen vlogen in de tijd van de Romeinen ook al rond in Utrecht. Op deze manier raakt bijenambassade aan de geschiedenis. De bijen en de borden in de sculptuur versterken de positie van de bij in het hart van ons mensdom: zonder bijenbestuiving geen landbouw, geen voedsel en flinke klappen voor de economie. Kortom, zonder bijen geen mensen.
Nu de Bee-embassy gerealiseerd is biedt deze plek in 2023 en 2024 diverse mogelijkheden om programma te maken over de onderwerpen voedsel en biodiversiteit in de stad. In samenwerking met Tim Joye, Joost de Groot, de Utrechtse bijenvereniging en de Castellum partners zullen we dit programma in 2023 verder invullen.
Een wormenhotel is een collectieve composteerinstallatie voor een buurt. Een groepje buurtbewoners beheert samen een ‘hotel’ en gebruikt dat om groenafval te composteren. Zij gebruiken de opbrengst (compost) in hun tuin, boom spiegel of zelfbeheer project. Door het gebruik van een wormenhotel ontstaat er een reductie van het afval dat opgehaald moet worden, zorgen bewoners zelf voor het in standhouden van de bodemvruchtbaarheid en dragen we bij aan kennis over kringlopen in de natuur.
Het eerder gerealiseerde ontwerp voor een Utrechts wormenhotel en de werkwijze voor de realisatie en het beheer ervan in samenwerking met Compostier, Buurman Utrecht en de Moestuinjuf stellen we in 2023 opnieuw actief ter beschikking.
Utrecht Natuurlijk participeert in verschillende netwer ken. Dat doen we op wijkniveau en op stedelijk, regionaal, landelijk en Europees niveau. Op wijkniveau werken we in netwerken die zich inzetten voor sociale cohesie en voor natuurkwaliteit en gezondheid. Deze netwerken bestaan onder andere uit ‘groene’ en sociale welzijnsinitiatieven en maatschappelijke organisaties zoals DOCK, JOU en Sport Utrecht. Op stedelijk niveau werken we in netwerken gericht op ontwikkeling van onderwijs, gezondheid en welzijn en natuurlijk op onze ‘eigen’ onderwerpen natuureducatie, recreatie in het groen, biodiversiteit, klimaatadaptie, tuinie ren en andere aanpalende onderwerpen. Een voorbeeld is het Magie-overleg over natuur in de stad.
We zijn regionaal verbonden met andere kinderboerderijen en werken regelmatig samen met de Provincie Utrecht. Wij hebben - tot wederzijds voordeel - goede banden met zich landelijk en provinciaal profilerende partijen op het snijvlak van NME en duurzaamheid. Dit zijn onder andere Staatsbos beheer, Natuur- en Milieufederatie, Natuurmonumenten, IVN en SME.
Utrecht Natuurlijk is aangesloten bij verschillende netwerken om de kwaliteit van ons werk te borgen en gezamenlijk te verbeteren. Ook dragen we graag bij aan de ontwikkeling van (gemeentelijk) beleid waar het raakt aan ons vakgebied. Wij zijn lid van het landelijke netwerk NME-organisaties. Dit net werk is gelieerd aan het bestuurlijke netwerk GDO (Gemeen ten voor Duurzame Ontwikkeling). Ook is Utrecht Natuurlijk lid van de vSKBN, het landelijke kinderboerderijennetwerk en van de Coöperatie Leren voor Morgen.
Hieronder een overzicht van netwerken en activiteiten waar wij in 2023 bij betrokken zijn.
Vereniging Stads- en Kinderboerderijen Nederland, (vSKBN) Bij de vSKBN zijn bijna 200 publieksboerderijen (kinderboer derijen, stadsboerderijen, zorgboerderijen, dierenweides etc.) aangesloten ten behoeve van kennisuitwisseling, belan genbehartiging en doorontwikkeling van het vakgebied. Utrecht Natuurlijk voert het kwaliteitsbewijs van de vSKBN voor kinder- en stadsboerderijen. De vSKN is onderdeel van branche organisatie LOS.
Brancheorganisatie LOS Utrecht Natuurlijk is lid van brancheorganisatie LOS voor speeltuinen, kindervakantieorganisaties en kinder- en stads boerderijen. LOS maakt beschikt over een kenniscentrum over spelen. In vakgroepen wordt gewerkt aan kennisont wikkeling en LOS heeft leveringsovereenkomsten met leve ranciers van speeltoestellen. Via LOS hebben we toegang tot relevantie kennis over het werken in onze speeltuinen.
Netwerk speeltuinen Utrecht Utrecht Natuurlijk neemt deel het Utrechtse netwerk voor beheerde speeltuinen. Aan dit netwerk wordt deelgenomen door alle organisaties die één van de beheerde Utrechtse speeltuinen onder hun hoede hebben en door sociaal makelaar organisatie DOCK. In dit netwerk worden erva ringen uitgewisseld met betrekking tot het beheren van de speeltuinen en de uitvoering van de beleidsregel beheerde speeltuinen van de gemeente Utrecht.
De Coöperatie Leren voor Morgen zet zich in voor leren over duurzame ontwikkeling: binnen én buiten het onderwijs en van peuter tot professional. Utrecht Natuurlijk maakt deel uit van deze coöperatie samen met organisaties zoals Gemeenten voor Duurzame Ontwikkeling (GDO), Teachers for Climate, Naturalis Biodiversity Center en het IVN. Het doel is om duurzaamheid in het onderwijs te veranke ren. Hierbij wordt gebruik gemaakt van The Whole School Approach. De Sustainable Development Goals (SDG’s) vormen het raamwerk van de aanpak. Met de SDG’s wordt op veel verschillende thema’s gekeken naar mogelijke ver betering van duurzaamheid. Deze gaan over milieuaspecten en ook over de sociale kant van duurzaamheid (gelijkheid en inclusiviteit). De coöperatie is ook landelijk coördinator van de Alliantie rondom SDG4 (Onderwijs van goede kwaliteit voor iedereen, en het liefst een leven lang) om ervoor te zorgen dat leerlingen en studenten een integrale visie krij gen op de SDG’s waardoor ze beter kunnen bijdragen aan een duurzame toekomst.
Utrecht Natuurlijk is aangesloten bij het NME-netwerk van het GDO (gemeenten voor duurzame ontwikkeling). De ruim honderd leidinggevenden van lokale natuur- en duurzaam heidsorganisaties in dit NME Netwerk helpen elkaar om: • natuur- en milieueducatie te verbreden naar duurzaamheidseducatie en -participatie, • doordachte, structurele en samenhangende programma’s aan te bieden en te ontwikkelen, • competenties te ontwikkelen, • aan te sluiten op landelijke ontwikkelingen.
Utrecht Natuurlijk is actief betrokken bij het Magie-overleg waarin ook de gemeente (o.a. de stadsecoloog), Utrechtse natuur- en milieuverenigingen en het Milieucentrum Utrecht actief zijn. Iedere zes weken hebben we een overleg aan de hand van actuele onderwerpen in de stad die door de verschillende deelnemers geagendeerd kunnen worden. Voor ons is dit netwerk een belangrijk klankbord voor de onderwerpen die spelen in de stad en een vindplaats voor behoeften in de stad op het gebied van ondersteuning voor groene initiatieven. Ook in 2023 zal het hoofd programma van Utrecht Natuurlijk deelnemen aan dit netwerk.
Wij zijn ervan overtuigd dat de doelen die wij na streven te groot zijn om alleen aan te pakken en dat we gezamenlijk meer kunt bereiken dan alleen. Deze werkwijze sluit aan bij SDG-doel 17 Partnerschappen om doelen te bereiken .
Afstemming met Stadsecologen/groenbeheer, water en voedsel
Naast het Magie-overleg hebben we contact met de stadsecologen over beleidsontwikkelingen in de stad met betrekking tot groen, afstemming van werkzaamheden en actuele onderwerpen. Ook overleggen we regelmatig met verschillende medewerkers van Stadsbedrijven voor afstemming over de ondersteuning van zelfbeheerders en over de uitvoering van het Utrecht Waterproofprogramma. Onze activiteiten rondom voedsel stemmen we af met het programma van de afdeling Volksgezondheid.
Gezondheidspact Utrecht Natuurlijk maakt onderdeel uit van het Gezond heidspact. Het gezondheidspact is een netwerk van met name kleinere organisaties uit de stad met dienstverlening die het welzijn en de gezondheid van Utrechters bevorderen. Bij het netwerk zijn organisaties aangesloten zoals Geluks BV, Kracht van Zuilen, Big Brothers Big Sisters, Utrecht in Dialoog, Wijkcoöperatie Kanaleneiland, Buurtnetwerk Kanaleneiland en Transwijk en Het Wilde Westen. In het net werk wordt kennis uitgewisseld en vinden organisaties elkaar in het samenwerken aan specifieke projecten. Hiernaast heeft het netwerk tot doel om beleidsmakers en de reguliere gezondheidszorg te laten zien hoe maatschappelijke orga nisaties en buurt initiatieven bijdragen aan de gezondheid van Utrechters. Het netwerk zet zich in om samenwerking met en financiering voor deze organisaties en initiatieven te bevorderen.
Programmaraad Utrecht voor Global Goals Utrecht Natuurlijk neemt deel aan de programmaraad van de stichting Utrecht4GlobalGoals. De raad bestaat uit mensen die verschillende organisaties uit de stad vertegenwoordigen, zoals Universiteit Utrecht, Rabobank en de Economic Board. De programmaraad geeft advies en fungeert als klankbord over het programma dat wordt uitgevoerd door de stichting. Het doel is om, samen met partners in de stad, te bouwen aan een brede beweging om de Global Goals in 2030 te behalen in Utrecht.
6. Netwerken – samenwerken aan kwaliteit
Met onze communicatie zorgen we ervoor dat Utrechters ons kennen, kennisnemen van onze doelstellingen en dat zij deelnemen aan ons programma. We informeren Utrechters over onze onderwerpen op onze locaties, zorgen voor kennisoverdracht tijdens onze activiteiten en via onze communicatiekanalen en bieden een handelingsperspectief om zelf bij te dragen.
De meeste Utrechters leren Utrecht Natuurlijk kennen via onze locaties, bijvoorbeeld door als kind met familie of school een van onze boerderijen of tuinen te bezoeken. Volwassenen die in Utrecht wonen, maar er niet zijn opgegroeid, bezoeken de locaties met hun kinderen. Een deel van de Utrechters leert onze locaties kennen omdat ze recreëren in de parken en het groen en daarbij ook onze locaties bezoeken.
De locaties worden goed gevonden. Wat nog beter kan is dat onze bezoekers ook bekend zijn met alle thema’s waar Utrecht Natuurlijk aan werkt, de doelen die we daarmee willen bereiken en dat onze bezoekers weten hoe ze daar ook aan bij kunnen dragen.
We maken onder andere publiciteit voor onze activiteiten en evenementen via onze website, onze nieuwsbrief, via de sociale mediakanalen, persberichten, (betaalde) offline en online communicatiecampagnes, activiteitenagenda’s in wijk-, week- en dagbladen, samenwerkingspartners en via verschillende activiteitenkalenders op websites die zich richten op Utrecht of een deel van de stad.
Om onze communicatie verder te verbeteren gaan we in 2023:
• De activiteitenkalender op onze website anders inrichten, zodat bezoekers beter kunnen selecteren op verschillende type activiteiten en kort- en langlopende activiteiten beter te scheiden zijn;
• Ons activiteitenaanbod beter zichtbaar maken op onze locaties;
• Bezoekers van onze activiteiten, locaties en website vragen zich in te schrijven voor onze nieuwsbrief;
• Onze communicatiecampagnes evalueren, versterken en hernieuwd uitvoeren;
• Een vrijwilligersteam vormen voor De Groene Uitloper en de activiteiten op deze agenda ook via social media onder de aandacht brengen;
• Met interne kennissessies zorgen voor up-to-date kennis en vaardigheden m.b.t. communicatie bij onze locatiemedewerkers.
Activiteitenaanbod zichtbaar op onze locaties
We willen de bezoekers op onze locaties beter informeren over het activiteitenaanbod in de huidige maand, of voor een langere periode op die locatie. Daarom ontwikkelen we in 2023 een kalenderposter die op de locaties opgehangen wordt waarop de komende activiteiten aangekondigd worden.
In 2021 zijn we gestart met het versturen van een Utrecht Natuurlijk nieuwsbrief. Via onze activiteiten en op onze website kunnen belangstellenden zich hierop inschrijven. We vragen naar de interesses van onze bezoekers, zodat zij na inschrijving actief benaderd kunnen worden met infor matie en activiteiten die vallen binnen hun interessegebied. De nieuwsbrief wordt medio 2022 verstuurd naar ruim 600 adressen (september 2022). We streven er naar dit aantal in 2023 uit te breiden naar 1500.
Utrecht Natuurlijk voert jaarlijks twee grotere communicatie campagnes uit. Een campagne om aandacht te genereren voor de opening van het tuinseizoen en een campagne rondom de afsluiting van het tuinseizoen met de oogstfeesten. Met de campagne rondom de opening van het tuinseizoen willen we Utrechters laten weten dat zij mee kunnen komen tuinieren op één van de Utrechtse stads tuinen, dat ze initiatieven kunnen ontplooien op de tuinen en dat ze zich kunnen aanmelden voor ons workshop- en cursusaanbod tuinieren en gezonde voeding. Het oogstfeest is ieder jaar weer één van de grootste activiteiten op onze locaties. Deze vinden plaats in de maanden september en oktober. Met de communicatiecampagne zorgen we voor stedelijke publiciteit voor de oogstfeesten.
De Groene Uitloper is de digitale activiteitenkalender waarin we natuuractiviteiten promoten in de stad Utrecht en in een straal van 30 minuten fietsen rondom de stad. Deze kalender wordt onderhouden door een enthousiaste vrijwilliger. Zij speurt websites en uitagenda’s af en verzamelt natuur activiteiten van heel veel verschillende organisaties. In 2023 willen we meer vrijwilligers werven voor het onder houden van De Groene Uitloper en willen we de activiteiten op de Groene Uitloper ook via social mediakanalen onder de aandacht brengen.
Alle medewerkers van Utrecht Natuurlijk communiceren met de buitenwereld over de thema’s van Utrecht Natuurlijk. Dat gebeurt tijdens de dagelijkse werkzaamheden op de locatie, door te communiceren over onze thema’s gekoppeld aan het programma dat wij aanbieden en door gebruik te maken van onze sociale mediakanalen. De ‘communicatiewereld’ verandert snel. Er komen nieuwe mediakanalen bij en andere verdwijnen. Met interne kennissessies zorgen we dat onze medewerkers op de hoogte zijn van nieuwste ontwikkelingen en dat zij deze ook kunnen gebruiken. Ook zorgen we voor een goed functionerende beeldbank. Een plek waar we intern foto’s delen die kunnen worden gebruikt in onze communicatie. Eén goedgekozen beeld kan tenslotte veel meer duidelijk maken dan een tekst.
In de communicatie over de onderwerpen waar wij ons mee bezighouden bieden we waar mogelijk ook een handelings perspectief. We laten Utrechters kennismaken met onze onderwerpen, maar ons uiteindelijke doel is een actieve betrokkenheid, want ‘een groene en gezonde stad maken we samen’.
Tijdens onze activiteiten delen we kennis met deelnemers. Deze kennis willen we ook ontsluiten voor deelnemers die zich er bijvoorbeeld thuis verder in willen verdiepen, voor mensen die niet aanwezig konden zijn, of die ernaar zoeken. Dat doen we via onze website en via publicaties zoals onze folders.
We realiseren geen eigen kennisbibliotheek, maar verwijzen door naar gespecialiseerde kennisbronnen. Op specifieke onderwerpen geven we concreet handelingsperspectief. Voorbeelden zijn informatie over het aanleggen van een bijenburcht. Maar ook informatie over de biodiversiteit in de stad of het klimaatadaptief vermogen van de stad en de wijze waarop bewoners hier een bijdrage aan kunnen leveren.
Utrecht Natuurlijk werkt met een team van bevlogen pro fessionals. We geven invulling aan ons werk vanuit onze kernwaarden deskundigheid, ondernemerschap, creativiteit en doen dat op verbindende en toonaangevende wijze.
De medewerkers van Utrecht Natuurlijk geven uitvoering aan onze activiteiten vanuit onze vijf stadsboerderijen. Vanuit deze locaties worden alle tien wijken in Utrecht bedient. Medewerkers werken decentraal in een locatieteam en centraal in een vakgroep.
De teams op locatie bestaan uit een locatiecoördinator (stadsboer), een programmamaker, een educatiemedewer ker, locatiemedewerkers en medewerkers voor de winkel en ondersteunende horeca. Op de locaties Eilandsteede en Griftsteede werken locatiemedewerkers ook specifiek aan het sociaal beheer van de speeltuinen. De personeelskosten die hiermee gepaard gaan worden gefinancierd uit een sepa rate gemeentelijke subsidie sociaal beheer speeltuinen. Op stadsboerderij Steede Hoge Woerd, op de Food for Good tuin in Park Transwijk en op stadstuin Plutodreef voeren onze tra jectbegeleiders het begeleid vrijwilligerswerk uit. Ook deze werkvorm wordt separaat gefinancierd door de gemeente Utrecht.
De locaties worden ondersteund door twee facilitair mede werkers. Naast de vaste personele bezetting werken we met een team van parttime medewerkers en oproepkrachten. Deze medewerkers werken o.a. als locatiemedewerker, traject begeleider en als medewerker voor de boerderijwinkel en -horeca. Het merendeel van onze medewerkers heeft een arbeidscontract bij Utrecht Natuurlijk. Een klein deel van de oproepkrachten werkt als zelfstandig ondernemer.
De uitvoerend medewerkers werken inhoudelijk en locatie overstijgend samen in de vakgroepen Dieren, Tuinen, Speel tuinen, Educatie, Programma, Winkel en Horeca en Begeleid Vrijwilligerswerk. Deze vakgroepen worden begeleid door coördinatoren. Het Hoofd Programma is verantwoordelijk
voor de kwaliteit van en de samenhang tussen de ver schillende programmaonderdelen. Aanvullende externe opdrachten worden uitgevoerd door programmakers en projectmedewerkers.
De uitvoering van ons programma wordt ondersteund door een bedrijfsbureau met een secretariaat, communicatie medewerkers, medewerker bedrijfsvoering en Arbozaken, hoofd financiën en bedrijfsvoering en directie. De financi ele administratie en personeelsadministratie wordt deels uitgevoerd door het bedrijfsbureau en deels uitbesteed bij gespecialiseerde bedrijven. We hebben een vaste externe HR-adviseur die ons ondersteunt bij de uitvoering van ons personeelsbeleid en een vaste ICT-adviseur die ons onder steunt bij de inrichting van onze ICT-structuren en de com municatie hierover met onze externe leveranciers.
Lerende organisatie Utrecht Natuurlijk is een lerende organisatie. Dat betekent dat wij voortdurend werken aan onze capaciteit om de resul taten te halen die we willen halen. Nieuwe denkpatronen zijn welkom; wij leren voortdurend om het geheel te zien. In ons personeelsbeleid laten wij ons leiden door de volgende uitgangspunten:
1 Wij bevorderen en stimuleren persoonlijke en collectieve ontwikkeling ten behoeve van ons vakgebied.
2 Wij durven onze eigen ideeën en (soms onbewuste) vooronderstellingen kritisch te (laten) onderzoeken.
3 Alle medewerkers en vrijwilligers kennen de missie, visie en doelstelling en dragen in de eigen rol bij aan de kernwaarden. Dit borgen wij in onze jaarplannen, resultaatgerichte afspraken en persoonlijke ontwikkelplannen.
4 Teamleren stellen wij centraal. Dat begint met de dialoog in onze teams waarbij de teamleden leren om samen te denken zonder te redeneren vanuit vooroordelen.
5 Alle onderdelen van onze organisatie zijn met elkaar verbonden en beïnvloeden elkaar.
In ons aannamebeleid selecteren we in eerste instantie op de talenten van medewerkers. We houden rekening met de persoonlijke binding met de stad en regio Utrecht en streven naar een cultureel divers personeelsbestand met een gelijk aantal mannen en vrouwen. Medewerkers worden op gelijke voet beloond. Er bestaat geen beloningsverschil op basis van geslacht of gender, of een beloningsverschil op basis van de culturele achtergrond van medewerkers.
We voeren met regelmaat het gesprek over gewenst en ongewenst gedrag. Medewerkers kunnen met vraagstukken over gewenst en ongewenst gedrag terecht bij één van onze twee vertrouwenspersonen. Eenmaal per twee jaar voeren de vertrouwenspersonen een gesprek met ieder locatieteam over wat gewenst en ongewenst gedrag voor ieder betekent. De vertrouwenspersonen kunnen op ieder moment door iedere medewerker worden ingeschakeld, ook wanneer medewerkers advies wensen over conflictsituaties met leiding gevenden.
Utrecht Natuurlijk heeft een jaarlijks terugkerend oplei dingsprogramma BHV voor al onze medewerkers op locatie. Ook volgen zij periodiek trainingen in de Vreedzame Wijk methodiek. De Vreedzame Wijk is een samenhangende pedagogische aanpak ingevoerd in alle organisaties die actief zijn met jeugd en ouders in de wijk. Eén van de doelen is dat medewerkers van verschillende organisaties kinderen op eenzelfde manier aanspreken op gedrag en conflicten ook op een veilige constructieve manier worden opgelost. Met betrekking tot ons scholingsprogramma hebben we in 2023 een aantal speerpunten:
• Het werken met vrijwilligers en stagiaires;
• Het werken met de Vreedzame Wijk methodiek;
• Het werken met personeelsplanningssoftware en Microsoft Teams;
• Het werken volgens gedeelde uitgangspunten van ecologisch tuinieren;
• Het werken met het gedachtengoed van Positieve gezondheid in het begeleid vrijwilligerswerk;
• Het werken volgens het geactualiseerde keurmerk kinderboerderijen.
Met het management van de organisatie werken we aan de kwaliteit van leiderschap in de organisatie. We maken daarbij gebruik van Management Drives en in 2023 verdiepen we ons in het gedachtegoed van Patrick Lencioni. Het leiderschaps programma wordt begeleid door externe trainers. Waar nodig werken we aan de scholing van betrokken medewerkers in de benodigde competenties.
Utrecht Natuurlijk volgt vanaf 1 januari 2021 de collectieve arbeidsvoorwaardenregeling voor Verzelfstandigde Maat schappelijke Organisaties, de cao Vermo. De arbeidsvoor waarden uit deze cao zijn op alle medewerkers van Utrecht Natuurlijk van toepassing. De medewerkers die voor 1 januari 2021 in dienst zijn gekomen vallen naast de cao Vermo ook onder een sociaal plan. Met dit sociaal plan vindt compen satie plaats van arbeidsvoorwaarden uit de cao Gemeenten, die tot 31 december 2020 van toepassing was en de nieuwe arbeidsvoorwaarden uit de cao Vermo.
In 2023 wordt in de cao Vermo een nieuw functiehuis inge voerd. Utrecht Natuurlijk zal dit functiehuis vervolgens implementeren in de organisatie.
Utrecht Natuurlijk hecht grote waarde aan het bieden van opleidingsplaatsen. Dat doen we met name in de vorm van stages. We bieden opleidingsplaatsen om een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van ons vakgebied en daarmee investeren we in onze collega’s van de toekomst. Utrecht Natuurlijk biedt opleidingsplaatsen op basis van wederkerig heid. Een stagiair wordt begeleid door onze medewerkers en levert in ruil daarvoor een bijdrage aan de uitvoering van onze dienstverlening.
De studenten die nu stagelopen bij het verzorgen van dieren leveren een toegevoegde waarde aan de concrete output voor onze organisatie. Met andere woorden, door de inzet van deze stagiaires kan Utrecht Natuurlijk haar programma kwantitatief en kwalitatief uitbreiden. De inzet van stagiaires op andere programmaonderdelen dan de dierverzorging is nu nog zo ad hoc dat deze nauwelijks leidt tot een structu rele groei van ons programma. In 2022-2023 vergroten wij de toegevoegde waarde van de inzet van stagiaires door:
• Meer structurele stageplaatsen te bieden op andere programmaonderdelen dan de dierverzorging;
• Langdurige samenwerkingsverbanden aan te gaan met passende opleidingen en deze te betrekken bij het ontwerp van de functie-inhoud van onze stageplaatsen;
• De begeleiding van de stageplaatsen structureel te beleggen in onze teams.
Utrecht Natuurlijk heeft nu een structurele samenwerking met de mbo-opleidingen dierverzorging van het Wellant College, Aeres en LOI. Studenten van verschillende opleidin gen, waaronder Biologie aan de Universiteit Utrecht, voeren ad hoc projectopdrachten of onderzoeken uit.
In 2022-2023 wil Utrecht Natuurlijk de samenwerking uit breiden met andere opleidingen. Daarbij hebben de volgende opleidingen onze interesse:
• Biologie en masters over natuur en communicatie aan de Universiteit Utrecht;
• Social Work van de Hogeschool Utrecht en master Community Development;
• Docent en kennismanager Natuur en Communicatie, Voeding en Communicatie en Tuin en Landschap van de Aeres Hogeschool in Wageningen;
• Landscape and Environment Management, Hogeschool Inholland in Delft;
• Mens en Natuur van HBO Van Hall Larenstein in Velp;
• Toegepaste biologie van HAS Hogeschool in Den Bosch;
• Urban green development van Wellant College in Houten.
We onderzoeken de mogelijkheden om ook samen te werken met opleidingen op het gebied van tuinieren, ecologie, socia le geografie, activiteitenbegeleiding van kinderen, hospitality en eventmanagement. Utrecht Natuurlijk blijft ook de dier geneeskundefaculteit van Universiteit Utrecht faciliteren om het door hen zelf ontwikkeld programma voor basisscholen op onze locaties uit te voeren.
De medezeggenschap in de stichting krijgt vorm op basis van de Wet op de Ondernemingsraden. Organisatie met meer dan 50 medewerkers zijn verplicht een ondernemingsraad in te stellen. Dit is een inspraak- en medezeggenschaps orgaan bestaande uit werknemers die namens het personeel overleg voeren met de werkgever (directeur-bestuurder) over het ondernemingsbeleid en de personeelsbelangen. De ondernemingsraad overlegt meerdere malen per jaar met de directeur-bestuurder en minimaal eenmaal per jaar met de Raad van Toezicht. De ondernemingsraad wordt ook gewaar deerd als klankbord voor directie en Raad van Toezicht in het realiseren van een inspirerende en betrokken organisatie cultuur. Leden van de ondernemingsraad kunnen een deel van hun formatie besteden aan werk voor de ondernemings raad.
Medio 2021 is na een verkiezingsronde geconcludeerd dat er te weinig animo is onder de medewerkers van Utrecht Natuurlijk om te participeren in een ondernemingsraad. In 2022 hebben opnieuw verkiezingen plaatsgevonden voor een nieuwe ondernemingsraad. We verwachten begin 2023 weer met een ondernemingsraad te kunnen gaan werken.
Om onze doelstellingen zo goed mogelijk te kunnen reali seren blijven we onze organisatie ontwikkelen en innoveren. Om de ‘innovatieve kracht’ van de organisatie te kunnen versterken zijn we in 2020 gestart met locatie overstijgend werken in vakgroepen. Deze ontwikkeling is nog niet afge rond. In 2023 werken we aan de verdere optimalisatie van het werken in vakgroepen.
Onze vaste locatiemedewerkers dragen zorg voor de open stelling en dagelijks bedrijfsvoering op de locaties. De locatiemedewerkers doen dit samen met vrijwilligers, stagiaires en oproepkrachten. In de periode 2021 - 2023 werken we aan een uniforme wijze van werken op onze locaties. We willen realiseren dat onze locatiemedewerkers beschikken over het juiste mandaat en randvoorwaarden om verantwoordelijkheid te kunnen nemen voor de reguliere openstelling en reguliere werkzaamheden op onze locaties. Met een uniforme wijze van werken versterken we de moge lijkheden voor de locatiemedewerkers om ervaringen te delen en locatie overstijgend te leren en optimaliseren.
Utrecht Natuurlijk maakt gebruik van Microsoft Office 365. De office module Teams wordt steeds meer het centrale platform voor samenwerken binnen Office 365. Wij passen onze bestandsstructuren hierop aan en trainen onze medewerkers in het gebruik ervan.
Aan het gebruik van ICT-apparatuur en ondersteunende software zijn ook risico’s verbonden. We beperken de risico’s met goede beveiligingssoftware en met twee-factor authenticatie. Deze wordt in 2022 en 2023 ingevoerd voor alle medewerkers van Utrecht Natuurlijk.
In 2022 en 2023 implementeren we software voor personeelsplanning. Alle medewerkers van onze locatie teams gaan hier mee werken. Hiermee maken we de personeelsbezetting op onze locaties inzichtelijker en vereenvoudigen we het roosteren van medewerkers. Met de nieuwe software is de personeelsplanning op ieder gewenst moment door alle medewerkers te raadplegen.
In 2023 werken we ook aan de implementatie van een nieuw systeem voor het reserveren van ruimtes op onze locaties. Zo kunnen we de ruimtes optimaler benutten en kunnen we gebruikers van ruimtes sneller informeren over mogelijk heden.
Utrecht Natuurlijk is contractpartner van de gemeente Utrecht bij de inkoop van gas en elektriciteit. Op 1 oktober 2022 is het contract met Gazprom / SEFE opgezegd. Vanaf dat moment krijgen we te maken met sterk stijgende gas prijzen. De prijs voor elektriciteit stijgt per 1 januari 2023. In september 2022 is de verwachting dat we in 2023 7x zoveel voor gas en elektriciteit betalen dan voor 1 oktober 2022. Dit zou voor Utrecht Natuurlijk leiden tot een kostenoverschrij ding van enkele tonnen. De gemeente Utrecht inventariseert in september 2022 welke maatschappelijke organisaties grote financiële gevolgen ondervinden van de prijsstijgingen en onderzoekt hoe deze geholpen kunnen worden.
We spannen ons in om het energieverbruik op onze locaties te verminderen. Samen met de gemeentelijke afdeling Vast goed Gemeente Utrecht (VGU) wordt uitgezocht met welke maatregelen de meest efficiënte energiebesparing kan worden gerealiseerd op de lange termijn. Om dit te kunnen bepalen laat VGU in 2022 Energie Prestatie Adviezen (EPA’s) maken voor de vijf stadsboerderijen. Het streven is om in de eerste helft van 2023 te besluiten over deze investeringen en in de tweede helft van 2023 uit te laten voeren. Dit betekent dat het effect van deze energiebesparende maatregelen vanaf 2024 kan worden verwacht.
Utrecht Natuurlijk onderzoekt zelf welke maatregelen op korte termijn kunnen leiden tot energiebesparing. In de tweede helft van 2022 en eerste helft van 2023 investeren we in het inventariseren van mogelijke maatregelen en het doorvoeren en realiseren van deze maatregelen.
NME, speeltuinen en sociale prestatie Utrecht Natuurlijk wordt structureel gefinancierd door gemeente Utrecht. Deze basisfinanciering is de subsidie Natuur- en Milieucommunicatie en educatie, afgekort, de subsidie NME. Met deze subsidie realiseren wij de openstel ling van onze locaties, het activiteitenprogramma op en van uit onze locaties en de natuureducatie voor het onderwijs. De huidige subsidieperiode loopt van 2020 tot en met 2023. Naast de subsidie NME ontvangt Utrecht Natuurlijk een jaarlijkse subsidie voor de uitvoering van het sociaal beheer op de speeltuinen van Griftsteede en Eilandsteede en een subsidie voor de uitvoering van Sociale Prestatie op Steede Hoge Woerd en de Food for Good tuin in Park Transwijk. De subsidie sociale prestatie hopen wij in 2023 structureel uit te kunnen breiden naar stadstuin Plutodreef.
In 2019 hebben we onze locaties uitgebreid met Kasteel tuin Nijevelt in de subwijk Veldhuizen. Met deze uitbreiding konden we tegemoetkomen aan de groeiende vraag in de nieuwbouwwijken Leidsche Rijn en Vleuten – De Meern. Het beheer en de exploitatie van Kasteeltuin Nijevelt is vanaf 2019 gefinancierd met incidentele budgetten vanuit verschillende gemeentelijke afdelingen. In 2023 wordt Kas teeltuin Nijevelt gefinancierd uit het NME-groeibudget voor 2023.
In 2022 en 2023 verhoogt de gemeente Utrecht de subsidie NME met een groeibudget. Met het groeibudget wordt Utrecht Natuurlijk in staat gesteld om het programma en het aantal locaties in de stad mee te laten groeien met de groei van het aantal inwoners. Dit groeibudget is nu nog inciden teel begroot voor 2022 en 2023. In 2023 bepaalt de gemeen te Utrecht opnieuw welke maatschappelijke voorzieningen structureel mee moeten groeien met de groei van het aantal inwoners van de stad. Dan wordt ook bepaald of de hoogte van de NME-subsidie structureel wordt gekoppeld aan groei van het aantal inwoners.
Het onderhoud en de vervanging van de opstallen op de stadsboerderijen en stadstuinen wordt nu intern bij de gemeente Utrecht georganiseerd. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering ligt bij de gemeentelijke afdeling Vast goed Gemeente Utrecht (VGU). VGU heeft het college van B&W aangegeven over onvoldoende budget te beschikken om onderhoud en vervanging goed te kunnen uitvoeren. Het college van B&W heeft media 2022 structureel budget beschikbaar gesteld voor onderhoud en vervanging. In 2023 bespreken de beleidsafdeling groen, VGU en Utrecht Natuurlijk hoe dit budget moet worden aangewend. Eén van de opties is dat Utrecht Natuurlijk huur gaat betalen aan VGU. De nieuwe financieringsconstructie voor onderhoud en vervanging van opstallen moet vanaf 1 januari 2024 zijn geïmplementeerd.
Utrecht Natuurlijk is zelf verantwoordelijk voor het onder houd van de terreinen en een beperkt aantal kleinere opstallen. Utrecht Natuurlijk besteedt ook financiering aan de modernisering van de gebouwen, bijvoorbeeld door faciliteiten voor winkel- en horeca te realiseren. VGU heeft momenteel niet de taak om de opstallen te moderniseren. Zij legt zich alleen toe op onderhoud.
Utrecht Natuurlijk werft additionele financiering voor pro jecten, programmaonderdelen of fysieke aanpassingen aan onze locaties. Deze projecten komen vaak tot stand op initi atief van Utrecht Natuurlijk, of in samenwerking met andere organisaties of initiatiefnemers. Ook de gemeente Utrecht bevraagt ons voor het uitvoeren van opdrachten. Utrecht Natuurlijk ontvangt een deel van de projectfinan ciering van de gemeente Utrecht, provincie Utrecht en deel van landelijke en regionale fondsen die investeren in natuur, cultuur en sociale projecten.
De eigen inkomsten van Utrecht Natuurlijk betreffen inkom sten uit de verkoop van onze boerderijwinkel en –horeca en bijdragen van bezoekers voor deelname aan activiteiten. We zijn in 2020 gestart met boerderijwinkel en -horeca dien sten. Met de inkomsten uit onze boerderijwinkel en -horeca dekken we de kosten voor de openstelling deze diensten. In 2020 en 2021 waren de inkomsten beperkt door de toen geldende coronamaatregelen. In de periode 2022 en 2023 streven we naar een kostendekkende exploitatie van onze winkel- en horecavoorzieningen. Verlies van locaties met een minder dan kostendekkende omzet wordt gecompen seerd door locaties met een meer dan kostendekkende omzet.
De organisatie legt met het jaarverslag en de jaarrekening verantwoording af aan het college van burgemeester en wethouders en andere stakeholders zoals fondsen, sponsors en financiële instellingen. De jaarrekening wordt gecontro leerd door een accountant. De account werkt in opdracht van de Raad van Toezicht van Utrecht Natuurlijk. Het jaarverslag bevat een weerslag van de activiteiten zoals begroot in het meerjarenprogramma. Ook bevat het jaarverslag een over zicht van gerealiseerde doelstellingen en ontwikkelingen op het gebied van beleid, bedrijfsvoering, bestuur, personeel en huisvesting. De jaarrekening en het jaarverslag zijn binnen zes maanden na sluiting van het boekjaar gereed.
Het toezicht op het functioneren van de directeur-bestuur der en de organisatie wordt uitgevoerd door de Raad van Toezicht van Utrecht Natuurlijk. De Raad van Toezicht heeft drie tot vijf leden die jaarlijks meerdere keren voor overleg bij elkaar komen. Voor het functioneren van het toezicht hanteert Utrecht Natuurlijk de principes van de Governance Code Cultuur. Uit deze code: “De raad van toezicht vervult zijn rol vanuit het perspectief van de maatschappelijke doelstelling van de organisatie. De raad van toezicht toetst of het bestuur bij de uitoefening van zijn taken een zorgvuldige en evenwichtige afweging heeft gemaakt van de artistieke en zakelijke belangen van de organisatie en de belangen van de interne en externe belanghebbenden. De leden van de raad van toezicht houden actief, kritisch en op stimulerende wijze toezicht. Zij bewaken de maatschappelijke doelstelling en de continuïteit van de organisatie. De raad van toezicht geeft het bestuur de ruimte voor ondernemerschap vanuit het besef dat besturen het maken van keuzes is waaraan kansen én risico’s verbonden zijn.”
Het Utrechts college van burgemeester en wethouders heeft de bevoegdheid van het benoemen van het bestuur van de stichting. Bij Utrecht Natuurlijk is dat dat directeur/ bestuur der. Nieuwe leden van de Raad van Toezicht worden door de Raad van Toezicht benoemd op basis van coöptatie.
De statuten van de stichting voldoen aan de voorwaarden voor de aanwijzing van de ANBI-status en aan de voorwaarden voor toelating vrijwillige aansluiting bij het pensioenfonds ABP.
Utrecht Natuurlijk wil op maatschappelijk verantwoorde wij ze vormgeven aan de eigen bedrijfsvoering. Vanzelfsprekend maakt zorg voor natuur en milieu een belangrijk onderdeel uit van onze inspanningen op het vlak van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). Bij inkoopprocessen for muleren we onze vraag zo dat we leveranciers uitdagen ons een aanbod te doen dat aantoonbaar beter is voor natuur en milieu. Op onze stadsboerderijen zoeken we voortdurend naar mogelijkheden om te laten zien wat we zelf doen. De zichtbaarheid van de arbeidsplaatsen die we bieden aan vrij willigers en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt zijn voorbeelden van de wijze waarop wij MVO integreren in ons personeelsbeleid.
Wij hebben regelmatig overleg met onze accounthouder bij de gemeente Utrecht. We houden de accounthouder op de hoogte van de uitvoering van onze jaarplannen en van de voortgang op de doelen die we zijn overeengekomen. We wisselen informatie uit over ontwikkelingen in de stad en over vraagstukken die leven binnen de gemeente Utrecht. De uitvoering van ons werk is afhankelijk van ontwikkelingen in de stad. Wanneer nodig besluiten we na onderling overleg en instemming over aanpassing van ons jaarplan of de uit voering ervan.
Wij zorgen ervoor dat de accounthouder op de hoogte is van de mogelijkheden van Utrecht Natuurlijk en hoe die kunnen worden ingezet voor andere programmaopgaven. De accounthouder neemt deze kennis mee binnen de gemeen telijke organisatie en regionale netwerken en koppelt Utrecht Natuurlijk waar mogelijk aan collega’s die werken aan andere programmaopgaven waar Utrecht Natuurlijk een bijdrage aan kan leveren.
De accounthouder en Utrecht Natuurlijk bespreken het jaar plan en de begroting voor het opvolgende jaar en bespreken het inhoudelijk jaarverslag en de financiële jaarrekening van het voorgaande jaar.
Utrecht Natuurlijk geeft met haar werk invulling aan de doelstellingen uit de beleidsregel Natuur- en Milieu communicatie en -educatie. De mate waarin we dat kunnen doen wordt beperkt door de financiën die hiervoor beschikbaar zijn. In de afgelopen jaren heeft de gemeente Utrecht ons regelmatig verzocht om op deelonderwerpen extra inzet en programma te leveren. Voor deze extra inzet ontvingen wij financiering uit projectsubsidies of projectopdrachten. In 2023 richten wij onze organisatie ook zo in dat we projecten kunnen aannemen en extra capaciteit kunnen leveren wanneer dat nodig is. We zorgen voor regelmatige afstemming met de stadsecologen en beleidsadviseurs die betrokken zijn bij het gemeentelijk groenbeleid. We onderhouden ook contact met beleids adviseurs die betrokken zijn bij programmaopgaven waar Utrecht Natuurlijk met haar kennis, netwerk, programma en locaties een bijdrage aan kan leveren. We hebben onder andere contact met beleidsadviseurs van de afdelingen onderwijs, maatschappelijke ontwikkeling, volksgezond heid en stadsbedrijven. Op wijkniveau hebben onze locatiecoördinatoren en programmamakers regelmatig contact met wijkadviseurs over wijkgerichte programma opgaven.
Utrecht Natuurlijk 030 753 38 00 info@utrechtnatuurlijk.nl www.utrechtnatuurlijk.nl /utrechtnatuurlijk /utrechtnatuurlijk @030natuurlijk
