1.3 Onze tuinen en stadstuinen

1.3.1 Ecologisch tuinieren en gewasproductie

Utrecht Natuurlijk tuiniert op de tuinen bij de vijf stadsboerderijen Steede Hoge Woerd, Eilandsteede, Koppelsteede, Gagelsteede en Griftsteede en op de zes stadstuinen: Kanaalweg, Klopvaart, Plutodreef, Zuilen, Kasteeltuin Nijevelt en de Food for Good tuin in Park Transwijk. Op stadsboerderij Gagelsteede tuinieren we samen met Voedseltuin Overvecht.

We stellen Utrechters in staat om op onze tuinen ecologisch en klimaatadaptief te tuinieren. Om te leren en te experimenteren. Tuinieren is een populaire vrijetijdsbesteding. Gewassen verbouwen en tuinieren vergroot de kennis en het bewustzijn over de natuur, een duurzamere voedselproductie en over gezonde voeding. Tuinders ontwikkelen kennis en handelingsperspectief met betrekking tot de kwaliteit van onze voedselvoorziening en vergroten hun betrokkenheid en kennis over de flora en fauna in de stad en de waardering voor een groen leefklimaat in de stad.

Tuinieren heeft ook een positief effect op de lichamelijke en geestelijke gezondheid van Utrechters. Daarnaast zorgen de kennisuitwisseling, gemeenschappelijk tuinieren en gezamenlijk consumeren en delen van de oogst voor sociale samenhang in de stad.

Ecologisch tuinieren

Met ecologische gewasproductie laten we op onze tuinen op kleinschalige manier zijn hoe we in Nederland duurzaam en lokaal kunnen ‘boeren’ en voorzien we op kleinschalige manier in onze eigen lokale voedselproductie. We verrijken hiermee ook onze leefomgeving en werken op een kleinschalige manier aan een klimaatadaptieve en biodiverse stad. In de afgelopen jaren hebben we op verschillende manieren vormgegeven aan ecologisch tuinieren. In 2023 brengen we deze ervaringen samen tot uitgangspunten waarmee we bij Utrecht Natuurlijk ecologisch willen tuinieren. Het doel van deze uitgangspunten is dat we daarmee het ecologische tuinieren beter kunnen delen met de Utrechters die bij ons tuinieren en met onze bezoekers. De verschillende manieren waarop we nu vormgeven aan ecologisch tuinieren zijn: • Geen gebruik maken van kunstmatige bestrijdingsmiddelen of kunstmest maar alleen organische bemesting en compost van zo veel mogelijk lokale oorsprong. • Respectvol omgaan met de bodem. Bijvoorbeeld gebruik maken van wisselteelt om bodemuitputting te voorkomen en minimaal-invasieve grondbewerking (wel schoffelen en ondiep eggen, niet volledige omploegen van bovenlag door machinaal te rotorkopeggen). • Rekening houden met de natuur en de seizoenen.

Bijvoorbeeld telen volgens de kenmerken van de bodem-/ grondsoort die op de tuin aanwezig is, groeiperiodes van groenten respecteren, natuurlijke partnerschappen in de moestuin gebruiken, denk bijvoorbeeld aan planten van

Afrikaantjes tegen de aanwezigheid van aaltjes. • Water zoveel mogelijk op de tuin zelf opvangen en hergebruiken. • De tuin bekijken en beheren vanuit oogpunt van natuurlijke kringlopen en biodiversiteit en dus delen met andere ‘gebruikers’ zoals insecten (denk aan de aanleg van een insectentuin), vogels, egels en hazen. • Inkoop van zaad- en plantgoed alleen conform Skalgecertificeerd Eko-keurmerk. Op termijn kunnen we een rol gaan spelen op het gebied van instandhouding van inheemse groente- en fruitgewassen. • Jaarrond gewasproductie door niet alleen te kijken naar eenjarige gewassen maar ook eetbare bomen, heesters en meerjarige gewassen.

Klimaatadaptief en biodivers tuinieren

De klimaatverandering en achteruitgang van de biodiversiteit leert ons dat we ook met betrekking tot de inrichting van onze omgeving en de gewasproductie in de landbouw duurzame keuze moeten maken. Het is van belang om de openbare ruimte in onze stad, maar ook de tuinen bij de huizen zo groen en klimaatadaptief mogelijk in te richten. Daarmee versterken we de biodiversiteit en zijn we beter in staat om te gaan met hoge temperaturen en grote hoeveelheden regen. Met betrekking tot onze voedselvoorziening en gewasproductie is het van belang dat we ons voedsel meer lokaal en in een betere balans met de rest van de natuur gaan produceren. Dit betekent onder andere dat we met minder chemische bestrijdingsmiddelen moeten werken en meer circulaire landbouw moeten bedrijven om zo de CO2 foodprint van de voedselvoorziening te verkleinen en bijvoorbeeld ontbossing elders op de wereld tegen te gaan. Op onze tuinen bieden we mogelijkheden om te experimenteren met klimaatadaptief en biodivers tuinieren. Op meerdere tuinen in verschillende werkgroepen aan voedselbossen en wordt geëxperimenteerd met het vasthouden van water.

1.3.2 De functies van onze tuinen

In 2023 geven we verder vorm aan de vijf functies die wij op onze stadstuinen willen realiseren:

1 Lokale ecologische gewasproductie met en voor de stad

We zorgen het hele jaar rond voor de productie van ecologisch geteelde gewassen. De productie is duidelijk zichtbaar. We tuinieren collectief, in werkgroepen en er is ruimte voor experiment. De gewassen zijn deels voor gebruik door onze tuinders, de vrijwilligers die samen vormgeven aan de tuin en kunnen deels door bezoekers worden gekocht (en soms geplukt) en geproefd in de boerderijwinkel van de stadstuin en/of de stadsboerderij.

We richten de werkzaamheden zo in dat er zo veel mogelijk ruimte is voor geïnteresseerden om ook gedurende het jaar in te stromen en mee te komen werken op de tuinen.

2 Klimaatadaptief en biodivers tuinieren

Onze tuinders, de vrijwilligers, werken in verschillende werkgroepen aan een rijke natuurbiotoop en laten hiermee onder andere zien hoe een tuin biodivers en klimaatadaptief kan worden ingericht met groen en ook met water. Op verschillende van onze tuinen worden bloemenpluktuinen onderhouden waar bezoekers tegen betaling zelf een bos bloemen kunnen plukken.

3 Educatie over ecologische gewasproductie en tuinieren

Bezoekers en tuinders, onze vrijwilligers, kunnen deelnemen aan workshops en cursussen om kennis op te doen over verschillende aspecten van ecologisch tuinieren (zie ook paragraaf 2.3.2.) Op de tuin kunnen bezoekers informatie krijgen over het verbouwen van gewassen, over soorten en over het ecologisch inrichten van tuinen. Dat doen we met informatieborden en de tuinders kunnen bezoekers van informatie voorzien. We stimuleren ook de kennisuitwisseling tussen de tuinders onderling. In 2023 breiden we ons aanbod aan workshops en cursussen verder uit en zorgen we voor meer informatie op de tuinen over de gewassen en de beplanting. 4 Recreatie in een natuurrijke omgeving

De tuinen zijn ook plekken voor natuurrecreatie. De tuinen bieden ruimte aan bezoekers om er rond te lopen en er zijn bijzondere plekken ingericht waar bezoekers kunnen zitten en verblijven in een natuurrijke en rustgevende omgeving.

De omgeving is klimaatadaptief en biedt daarom ook een schaduwrijke omgeving. De tuinen bieden ook ruimte voor activiteiten die goed passen bij een natuurlijke omgeving, zoals bijvoorbeeld schildercursussen of yoga op de tuin.

Onze tuinen zijn gratis toegankelijk.

In 2023 werken we verder aan een uitgebreidere openstelling van onze stadstuinen. Een aantal van onze tuinen is nog niet ingericht voor recreatief bezoek. In 2023 vergroten we de recreatieve waarde van deze tuinen en zorgen we dat bezoekers bij binnenkomst meer informatie krijgen over de inrichting van de tuin en wat er in de verschillende delen van de tuin te zien en te beleven is.

5 Inclusiviteit door samenwerken in het groen

Utrechters participeren als vrijwilliger op onze tuinen. We werken ook samen met organisaties die een vorm van dagbesteding aanbieden, bijvoorbeeld aan mensen met een beperking, mensen die op enigerlei wijze re-integreren, of mensen die in een sociaal isolement zitten. Deze organisaties werken met hun deelnemers op onze tuinen en dragen daarmee bij aan bovenstaande functies. Door deze organisaties ruimte te bieden op onze tuinen, zorgen we dat meer Utrechters bij ons kunnen tuinieren en stimuleren we het onderlinge contact tussen Utrechters met verschillende achtergronden.

Deze functies zijn doorlopend in ontwikkeling. Op de ene tuin zijn functies verder ontwikkeld dan op de andere tuin. We leren van ontwikkelingen op andere tuinen en zorgen voor onderlinge inspiratie.

Schooltuinieren Een deel van onze tuinen wordt gebruikt als schooltuin. Meer hierover in paragraaf 4.2.1.

1.3.3 Gemeenschappelijk tuinieren

Steeds meer mensen stellen vragen bij de gangbare methodes waarmee we op grootschalige wijze gewassen verbouwen, willen minder gebruik maken van chemische bestrijdingsmiddelen, willen kortere voedselketens om o.a. CO2 uitstoot en de achteruitgang van de biodiversiteit tegen te gaan. Een gevolg hiervan is dat zelf gewassen verbouwen en hier kennis over opdoen steeds populairder wordt. Tuinieren is ook populair omdat het een rustgevende activiteit is die zorgt voor een betere balans in een stressvol leven.

Tuinieren is populair, maar de grond waarop getuinierd kan worden is schaars. De stad verdicht, waardoor Utrechters steeds minder eigen grond ter beschikking hebben om op te tuinieren. De grond waarop getuinierd kan worden groeit niet mee met de forse groei van het aantal inwoners die Utrecht nu doormaakt. In de periode 2020 – 2023 herijken we daarom het gebruik van onze tuinen. We stimuleren het gemeenschappelijk tuinieren omdat we daarmee meer mensen in de gelegenheid kunnen stellen om te tuinieren en te leren over tuinieren. We vergroten ook de recreatieve en educatieve waarde van onze tuinen zodat Utrechters inspiratie bij ons op kunnen doen. Het uitgeven van exclusief te gebruiken stukjes grond op onze tuinen past niet meer bij de aard van onze doelstellingen.

We werken in de periode 2020 – 2023 toe naar een situatie waarin we voor iedere tuin één tuin- en teeltplan maken met verschillende functies. Een tuinplan bestaat bijvoorbeeld uit een deel productietuin, ruimte voor workshops en cursussen, de natuurbiotoop met ruimte voor bloemen, planten en bomen, ruimte voor recreatie plekken en activiteiten en ruimte voor schooltuinen. In 2023 onderzoeken we onder andere hoe de moestuincursussen integraal onderdeel kunnen zijn van de tuinplannen.

Dit tuin- en teeltplan maken we samen met de tuinders, onze vrijwilligers en organisaties die actief zijn op de tuin. Utrechters kunnen als vrijwilliger participeren in de ontwikkeling en het onderhoud van de tuin. De vrijwilligers delen in de opbrengst van de tuin en een deel van de opbrengst is voor de educatieve verkoop in de boerderijwinkels van Utrecht Natuurlijk.

In 2023 gaan we verder met de inhoudelijke ontwikkeling van gemeenschappelijk tuinieren. We werken samen met onze vrijwilligers en samenwerkingspartners aan nieuwe tuinplannen waarin onze doelstellingen nog beter tot hun recht komen. Op de tuinen werken we met verschillende werkgroepen. We bespreken hoe we het samenwerken in deze werkgroepen kunnen versterken. We vergroten de onderlinge samenhang tussen de verschillende werkgroepen en initiatieven op de tijd, zodat we op de hoogte zijn van elkaars werk en we met dezelfde uitgangspunten vormgeven aan ecologisch tuinieren.

We realiseren opnieuw een stedelijke communicatiecampagne waarin we Utrechters uitnodigen om bij ons te komen tuinieren, zich aan te sluiten bij één van de tuinwerkgroepen, zelf een werkgroep te starten of deel te nemen aan ons cursus- en workshopaanbod. In 2023 willen we meer kennis opdoen over de motivatie van vrijwilligers om bij ons te komen tuinieren en we willen weten of we nog beter tegemoet kunnen komen aan eventuele wensen.

Mijn moestuincursus

Planten die ik graag zou willen. Waar en met wie ga ik tuinieren?

Sustainable Development Goals

Met deze werkwijze versterken we sociale gemeenschappen en sluiten daarmee aan bij SDG-doel 11 Duurzame steden en gemeenschappen.

MoestuindagboekKom samen tuinieren

Spullen die ik nodig heb. Niet vergeten.

Moestuindagboek

10 Moestuindagboek • Mijn moestuincursus • Moestuinieren met Utrecht Natuurlijk

Aan het begin van de cursus heb je vast ideeën over wat een moestuin is: de hoeveelheid werk, regenachtige of juist hete zomers, overvloedige oogst, je (gebrek aan) groene vingers, meditatief wieden of vraatzuchtige legertjes slakken. Komen je verwachtingen uit? Op de volgende pagina’s schrijf je op waar je op hoopt. Wil je ooit op het Franse platteland een tiny house met eigen moestuin, of heb je vooral zin om lekker te wroeten in de aarde? Leef je helemaal uit, dromen mag! Ook kun je bijhouden hoe het weer was, welke taken je uitvoerde en welke planten je echt niet wilt vergeten. Ook is er de ‘moodtracker’. Dat werkt zo: voordat je begint geef je vijf verschillende kleuren aan de vijf gemoedstoestanden, van een blije smiley naar een verdrietige. Scheen de zon en heb je lekker gewied? Dan geef je de cursusdag de kleur die jij gaf aan de blije smiley (bijvoorbeeld geel). Kreeg je ‘s ochtends slecht nieuws en was de wind guur, dan geef je de dag de kleur die jij gaf aan de verdrietige smiley (bijvoorbeeld grijs). Op die manier zie je straks in één oogopslag hoe jij je voelde gedurende het tuinseizoen. Mijn Moestuin boekje In dit moestuindagboek kun je alles bijhouden. Straks weet je dus niet alleen hoeveel aardappels één aardappelplant eigenlijk maakt, maar ook dat op jouw cursusdag de zon áltijd scheen.

8 Moestuindagboek • Moestuinieren met Utrecht Natuurlijk