Cobouw 31 januari 2023

Veel ongevallen bij plaatsen zonnepanelen Oud-topman infrabouwer Mourik overleden

De Arbeidsinspectie gaat het aantal controles bij het plaatsen van zonnepanelen opvoeren en roept de installatiebranche op meer aandacht te besteden aan veilig werken op daken. Aanleiding zijn recente ongevallencijfers van installateurs van zonnepanelen.

In de afgelopen achttien maanden telde de inspectiedienst veertig serieuze ongevallen onder installateurs van zonnepanelen. In 80 procent van de gevallen was er sprake van een val door of van een dak. In meer dan de helft van de gevallen hadden de slachtoffers botbreuken, 20 procent liep hoofdletsel op. Van de monteurs die van hoog vielen, hield 10 procent blijvend letsel over.

Al langer is bekend dat het plaatsen van zonnepanelen gevaarlijk werk is. In de afgelopen drie jaar noteerde de Arbeidsinspectie vier dodelijke ongevallen. Bij meer dan 70 procent van controles wordt vastgesteld dat de Arbowet wordt overtreden.

De nieuwste gegevens bevestigen dat nog eens. Uit meer dan 150 inspecties en ongevalsonderzoeken blijkt volgens de inspectiedienst dat er “veel te vaak niet of onvoldoende” wordt gewerkt volgens de veiligheidsvoorschriften. Zo ontbreken vaak maatregelen om valgevaar te voorkomen, zoals steigers, leuningen of dakrandbeveiliging. Ook ziet de waakhond van de arbeidsomstandigheden installateurs nog panelen via ladders omhoog brengen.

Inspecteur-generaal Rits de Boer van de Arbeidsinspectie kondigt daarom extra controles aan. Hij benadrukt bovendien dat de installatiesector zelf moet gaan inzien dat het veiliger moet. Volgens De Boer doen bedrijven er verstandig aan om de arbocatalogi die hiervoor zijn opgesteld, te volgen.

“Het is onze inschatting dat de kans op een ongeval minimaal honderd keer kleiner is als je werkt volgens een arbocatalogus”, aldus de inspecteur-generaal.

Bij overtreding van de Arbowet wordt meestal een boete uitgedeeld. Vorige maand legde de Arbeidsinspectie echter de werkzaamheden van een installatiebedrijf in zonnepanelen voor een maand stil vanwege “het stelselmatig overtreden” van de regels. De Boer sluit niet uit dat dit soort maatregelen de komende tijd vaker wordt genomen.

Voormalig Mourik-topman Kees Mourik is op 85-jarige leeftijd overleden. De grondlegger van het huidige Mourik stierf afgelopen zondag na een kort ziekbed.

DOOR JOOST ZWAGA

In een verklaring laat de infrabouwer uit Groot-Ammers weten “met grote verslagenheid” kennis te hebben genomen van het overlijden van Kees Mourik.

“Wij kijken met grote waardering terug op de periode dat hij als algemeen directeur ons bedrijf leidde”, aldus de raad van bestuur. “De meesten van ons kennen hem als een hardwerkende ondernemer die de fundamenten heeft gelegd onder het bedrijf dat Mourik vandaag de dag is.”

Kees Mourik leidde Mourik ruim dertig jaar. In 1981 volgde hij zijn vader op als topman, om in 2013 het stokje over te dragen aan zijn zoon Kees Jan. In die periode maakte het bedrijf een enorme groei door. De bedrijfsopbrengsten stegen van 70 naar 400 miljoen; het aantal werknemers van 900 naar ruim 2.000.

NU TE LEZEN OP COBOUW.NL

Doorzagen | ‘Snel bouwen? Digitalisering levert De Jonge pas echt tijdwinst op’’

Minister De Jonge wil met kortere procedures de woningbouw versnellen. Zonder inzet van digitale middelen is dat een kansloos verhaal, stellen Andreja Andrejevic en Gerrie Mühren in aflevering 57 van de podcast Doorzagen, die nu is te beluisteren op cobouw.nl. Waarom komt de digitalisering van de bouw relatief traag op gang? Welke initiatieven van de overheid en markt zijn er en hoe staat het ermee? Wat zijn überhaupt de mogelijkheden van digitaal bouwen? Daar gaat aflevering 57 van Doorzagen over.

Te gast in de studio zijn Andreja Andrejevic, medeoprichter van bouwtechbedrijf OMRT en Gerrie Mühren, programmamanager Bouw Informatie Management bij Buro de Haan. Hun verhaal is hoopvol, maar niet vrij van zorgen. “Als de nood hoog is, kunnen we de procedures van initiatie tot aan voorlopig ontwerp binnen acht weken doorlopen. Normaal duurt dat drie jaar.”

Vacatures voor energietransitie op recordhoogte

Arbeidsmarkt - Het aantal onvervulde vacatures voor banen die te maken hebben met de overgang naar hernieuwbare energie bevindt zich op recordhoogte. Dit schrijft ABN Amro in een analyse van de personeelstekorten. In november werd een nieuwe piek bereikt met 39 procent openstaande vacatures. In december zwakte dat wel iets af. Vooral installatiemonteurs, mensen die muren en daken isoleren en werknemers in de grond-, weg- en waterbouw zijn moeilijk te vinden. Daarentegen zijn er afgelopen jaar wel veel zzp’ers in deze sector bij gekomen. In de eerste drie kwartalen kwamen er ruim 3400 zelfstandige bouwinstallateurs bij, 30 procent meer in vergelijking met dezelfde periode een jaar eerder. ABN Amro waarschuwt voor de keerzijde van deze ontwikkeling: zo is niet duidelijk of deze zelfstandigen beschikken over een gekwalificeerde opleiding of certificering, wat ten koste zou kunnen gaan van de kwaliteit van het werk. Sonny Duijn, sectoreconoom, meent dat de aantrekkingskracht moet worden vergroot door sterker in te zetten op het welzijn van medewerkers en het flexibiliseren van arbeidstijden.”

Rabobank steekt ruim 16 miljoen in Park ‘n Charge

Marktontwikkeling - Rabobank steekt 16,4 miljoen euro in de Nederlandse laadpalenexploitant Park ‘n Charge. Park ‘n Charge wil zijn netwerk van 6000 laadpunten door heel Nederland met deze financiering in de komende twee jaar meer dan verdubbelen.

“Landelijk zijn er in 2030 bijna 2 miljoen laadpalen nodig, waarvan 514.000 in de openbare ruimte. Dit betekent dat er de komende jaren minimaal 500 laadpunten per dag moeten worden geplaatst. Met deze financiering kunnen wij hieraan bijdragen met ruim 75 laadpunten per week”, zegt oprichter Gerwin Hop van Park ‘n Charge in een toelichting op de kapitaalinjectie door Rabobank.

De Europese Unie wil dat in het jaar 2035 alle nieuwe auto’s elektrisch aangedreven zijn. Nederland zou dit doel al in 2030 willen bereiken. Daarvoor is het wel nodig dat er veel meer laadpunten geplaatst worden. Het in 2016 opgerichte Park ‘n Charge zegt dat er daarom nu actie ondernomen moet worden om in 2030 alle elektrische voertuigen van stroom te kunnen voorzien.

Mourik groeide zo uit tot een van de grootste zelfstandige familiebedrijven én een van de grootste gww-aannemers van Nederland. Dat laatste bleef niet onopgemerkt in de sector, zo vertelde Kees Mourik in 2009 in een interview met Cobouw. Boskalis deed volgens hem een poging om de onderneming in te lijven, net als een paar andere bedrijven.

“En een aantal jaren terug heb ik hier wijlen Joop Janssen van Heijmans nog over de vloer gehad. Hij wilde ons overnemen, heeft een bod neergelegd en zelfs voorgesteld het nieuwe bedrijf Heijmans-Mourik te noemen”, vertelde Mourik destijds. “Met alle respect voor Heijmans, maar ik zag het niet zitten onderdeel te worden van een groot concern.”

Kees Mourik wilde dat het bedrijf zelfstandig en in handen van de familie bleef. Hij was dan ook dolblij dat zijn zoon Kees Jan, en niet ‘iemand van buiten’, in 2013 de leiding overnam, zo zei hij in 2012 tijdens zijn afscheidsinterview. “Ik had er niet aan moeten denken dat een interimmer mijn plaats zou innemen. Die houden toch vooral hun hand op. Dat Mourik een familiebedrijf blijft, vind ik toch wel het allermooiste.”

Vandaag de dag is Mourik actief in de wegenbouw, milieutechniek, industriebouw, industriële reiniging en catalyst handling. De onderneming opereert wereldwijd; niettemin komt zo’n driekwart van de omzet (469 miljoen in 2021) uit Nederland. Met een aandeel van ruim 200 miljoen in die omzet is de aanleg en onderhoud van infrastructuur de belangrijkste activiteit van de nummer 15 van de Cobouw50.

Foto: Shutterstock

Kees Mourik. Foto: Mourik

‘Groei komende jaren alleen in onderhoud en verbouwingen’

Marktontwikkeling - De bouw staat op een keerpunt. Na jaren van groei zal de sector in 2023 en 2024 inleveren. “Het hele beeld is toch wel wat somber”, vat Taco van Hoek, directeur van het Economisch Instituut voor de Bouw, de verwachtingen over het nieuwe jaar samen. Al is er wel een lichtpuntje: de spectaculaire stijging van de investeringen in duurzaamheid.

DOOR MARC DOODEMAN

De bouw had het loodzwaar tijdens de financiële crisis. Door de coronacrisis fietste de sector dan weer soepeltjes heen. Maar de huidige toestand in de wereld is “ongunstig”, zegt directeur Taco van Hoek van het Economisch Instituut voor de Bouw in zijn Amsterdamse kantoor achter een vergadertafel met stapels papieren erop.

“Het hele beeld is toch wel wat somber.

We zitten in de min de komende jaren.” Een crisis wil hij het niet noemen.

“Maar deze tijd is wel op vele fronten een keerpunt.”

De bouwproductie zal dit jaar met 1,5

procent krimpen, verwacht het EIB. Vorig jaar rekende het instituut voor 2023 nog op een groei van 4 procent. Die voorspelling kwam enkele dagen voor de Russische invasie van Oekraïne op 24 februari. De oorlog had ook grote gevolgen voor de bouw: het EIB verwachtte dat de sector in 2022 met 5 procent zou groeien, het werd 2 procent.

Vergunningen

De zogeheten voorlopende indicatoren, de sterren aan de hemel van de bouw, voorspellen voor 2023 en 2024 krimp. Het aantal vergunningen voor woningbouw is zo’n indicator. Van Hoek: “Het aantal vergunningen daalt, terwijl dat zou moeten stijgen.” In 2022 nam de

hoeveelheid vergunningen voor nieuwbouw vergeleken met 2021 met 10.000 af tot ongeveer 70.000 woningen.

De oplopende rente kan volgens Van Hoek grote gevolgen hebben voor de bouw. “De rentestijging werkt niet alleen door in de hypotheekrente, maar ook in projectfinanciering. Voor projectontwikkeling wordt veel vreemd vermogen ingebracht, vaak wel 70 procent. Of je 2 procent betaalt of 5 procent, maakt nogal uit.” Toch raakt Van Hoek niet snel in paniek: “De situatie is nog niet alarmerend, maar er zijn wel signalen dat het slechter wordt. Sommige projecten worden nu al on hold gezet.”

Ook het verkopen van nieuwbouwwoningen gaat veel moeizamer. Van Hoek: “Voor starters betekent de stijgende rente duizenden euro’s aan extra rentekosten per jaar. Dat hakt er voor hen echt in.”

Het EIB voorspelt dat er vergeleken met vorig jaar 3 procent minder nieuwbouwwoningen geproduceerd zullen worden. Het aantal opgeleverde nieuwbouwwoningen zal dit en volgend jaar niet uitkomen boven de 70.000. Als niet-zelfstandige woningen worden meegerekend, kan dit aantal oplopen tot 75.000. Het kabinet mikt op 100.000 nieuwe woningen per jaar.

Ballen in lucht

Hoe de woningbouw te versnellen? Van Hoek denkt dat er de komende jaren vrij weinig winst te behalen valt door industrieel te bouwen of door minder bezwaren toe te staan. “Als we echt stappen willen zetten, dan zie ik de ruimtelijke ordening als belangrijke sleutel. En de eisen die we aan de woningbouwprogrammering stellen. Daar zitten de twee grote knoppen waar je aan kan draaien.” Van Hoek pleit voor meer “concrete, haalbare” plannen. “Je moet veel ballen in de lucht brengen.” De doorlooptijden van plannen zijn relatief lang, motiveert hij zijn advies. Zeker in deze tijd blijven plannen na vergunning langer liggen dan normaal, merkte het EIB. “De doorlooptijd van verstrekte vergunningen is toegenomen en dit heeft naar schatting drieduizend minder woningen opgeleverd in 2022.”

Dat lijkt in lijn met recente onderzoeken van het Kadaster, de Vrije Universiteit en de Radboud Universiteit, waaruit bleek dat er “dramatische” verschillen zijn in de doorlooptijd van bouwprojecten. Uit dat onderzoek kwam ook naar voren dat daadwerkelijk bouwen in de bebouwde kom sneller gaat dan buiten de bebouwde kom. Van Hoek heeft het onderzoek nog niet gezien. “Dus ik kan er geen oordeel over geven.” Maar hij heeft zichtbaar moeite met de bevindingen. “Op een weiland bouwen waar je gewoon toestemming hebt om dat te mogen doen, dus de schop mag de grond in, dat gaat toch sneller dan als je dat in dichtbebouwd, binnenstedelijk gebied wil doen”, is zijn overtuiging.

Doorstroming

De betaalbaarheidseisen voor woningbouwprojecten, zoals de 40-40-20-regel, zijn volgens Van Hoek de andere knop waaraan gedraaid moet worden. Die eisen zijn volgens hem moeilijk te verenigen met de ambities om veel woningen te bouwen. “Zeker in deze tijd met sterk stijgende rentes en bouwkosten kan de wal hier het schip gaan keren.” Voor ontwikkelaars en bouwers is het niet of nauwelijks te doen om rendabel betaalbare woningen te bouwen. “Als je te hoge eisen stelt in het kader van betaalbaarheid, heb je een grotere kans dat een project helemaal niet tot stand komt. En dan kunnen er dus ook geen betaalbare woningen gebouwd worden.”

Mik niet te veel op de allergoedkoopste nieuwbouwwoningen, is het advies van Van Hoek, maar ook op de ‘starter-plus-woningen’ met een prijs tussen 350.000 en 450.000 euro. Dat zijn woningen die gekocht kunnen worden door huishoudens die hun eerste, goedkope huis achterlaten en toe zijn aan de volgende stap. Ook starters plukken daar de vruchten van, is het idee: “De

EIB ziet aantal opgeleverde woningen in 2023 en 2024 niet uitkomen boven de 70.000

‘‘Verduurzaming is eigenlijk zo’n beetje de enige echte groeisector die we op korte termijn nog hebben’’

Taco van Hoek. Foto: Guido Benschop

De oplopende rente kan volgens het EIB grote gevolgen hebben voor de bouw. Foto: ANP goedkoopste woningen staan in de bestaande voorraad. Die speel je zo vrij”, zegt Van Hoek.

Bij de woningbouwprogrammering moet veel meer rekening gehouden worden met deze gewenste effecten van doorstroming, iets waar Van Hoek vaker op hamert. “Als je te veel aan de onderkant bouwt, wordt de doorstroming belemmerd. ”

Kostenstijgingen

Terug naar de verwachtingen voor de bouw. Het sombere beeld voor de sector wordt niet alleen gevoed door ontwikkelingen op de woningmarkt. Ook de infra- en utiliteitsmarkt kampen met teruggang.

“De infrasector doet het niet best”, merkt Van Hoek. De grond-, water- en wegenbouw was het enige deel van de bouw dat kromp in 2022. De productie daalde met 2,5 procent. De nieuwbouwproductie van infrabedrijven valt dit jaar met 3 procent weg en het onderhoudswerk met 2 procent.

De stikstofproblematiek vertraagt niet alleen woningbouwprojecten, maar ook utiliteitsbouw en infrawerken. Naast de grote infraprojecten worden ook kleine projecten getroffen. Dat

laatste komt door het vervallen van de bouwvrijstelling.

Volgens het EIB speelt voor de infrabranche verder mee dat de bouwkosten in anderhalf jaar met 25 procent zijn gestegen. “De prijs van de infra is fors omhooggegaan”, aldus Van Hoek. Gww-projecten zijn volgens Van Hoek duur vergeleken met andere bouwprojecten, omdat er veel materiaal aan te pas komt en het werk energie-intensief is.

Of gemeenten de gestegen bouwkosten deels kunnen en willen dekken, verschilt volgens Van Hoek per geval.

“Onze raming is dat de budgetten van gemeenten achterblijven bij de bouwkostenstijging. Dat betekent dat er minder volume gerealiseerd wordt.”

De utiliteitsbouw beleefde in tegenstelling tot infra wel een sterk jaar. De productie groeide met 5 procent. Er werden vooral meer bedrijfsruimten gebouwd, terwijl er minder logistieke gebouwen, scholen en kantoren bij kwamen. In de zorg werd meer uitgegeven aan onderhoud.

In 2023 keren de zaken voor de utiliteitsbouw. De productie daalt dit jaar met 1,5 procent en in 2024 met 3 procent. Dat komt volgens het EIB door

een sterke terugval van de nieuwbouwproductie, die met respectievelijk 5 en 6,5 procent afneemt in 2023 en 2024. De markt voor scholen, zorggebouwen, kantoren en andere bedrijfsgebouwen heeft vooral last van een lage economische groei en een hoge rente. Daardoor gaan organisaties minder investeren in nieuwe gebouwen.

Waar moet de bouw het dan wel van hebben in 2023 en 2024? De groei in de sector zit de komende jaren eigenlijk alleen in verbouwingen en onderhoud, ziet het EIB. Met name in verduurzaming. “Verduurzaming is eigenlijk zo’n beetje de enige echte groeisector die we op korte termijn nog hebben”, constateert Van Hoek.

In de woningbouw groeiden de investeringen in duurzaamheid volgens de EIB-directeur al “spectaculair”. In zes jaar tijd met maar liefst 150 procent. Afgelopen jaar was de groei 6 procent. “Het vlakt iets af.” Zowel particuliere huishoudens als bedrijven steken veel geld in isolatie, zonnepanelen en andere duurzaamheidsmaatregelen.

Orders

De iets minder florissante positie van bouwbedrijven is terug te zien in de or-

derportefeuilles. Met name in de woningbouw kromp de werkvoorraad. Gemiddeld ligt er voor woningbouwers ruim dertien maanden werk, bijna een half jaar minder dan vorig jaar. Toch zijn de orderboeken nog steeds “goed gevuld”. De werkvoorraad zal dit jaar wel nog wat krimpen, verwacht Van Hoek.

Geen crisissituatie

Hoewel de bouw op een keerpunt is beland, ligt het aantal faillissementen nog laag. “Ik verwacht dat het aantal faillissementen en bedrijfsbeëindigingen wat zal toenemen.” Maar veel bankroeten verwacht hij niet. “Er is geen crisissituatie zoals tijdens de eurocrisis.”

Ook op de arbeidsmarkt ziet Van Hoek op korte termijn geen grote problemen ontstaan. “We komen uit een periode van grote krapte en heel veel vacatures. De spanning op de arbeidsmarkt zal teruglopen. Misschien is dat eigenlijk wel gezonder.”

Grote steden voorzien beperkte stikstofvertraging voor woningbouw

Stikstof - Den Haag moet flink meer stikstofonderzoeken uitvoeren naar bouw projecten, met vertraging in de vergunningverlening tot gevolg. Ook in Utrecht, Amsterdam en Rotterdam neemt de administratieve last toe. In hoeverre dat tot vertraging leidt, is nog niet overal duidelijk.

Extra stikstofonderzoek naar duizenden huizen en een vertraging van de vergunningverlening van 2.700 woningen: in Den Haag heeft het wegvallen van de bouwvrijstelling flinke impact. Dat bleek onlangs uit een brief van de verantwoordelijke wethouders. In de andere grote steden heeft de vrijstelling ook impact, al is nog niet precies duidelijk hoeveel projecten mogelijk vertraging opleveren.

Duidelijk is in ieder geval wel dat de onderzoekslast toeneemt. De Rotterdamse wethouder Chantal Zeegers (Klimaat, Bouwen, Wonen) waarschuwde de gemeenteraad daar eind november al voor. Ook is de verwachting dat de werkdruk bij Omgevingsdienst Haaglanden toeneemt vanwege de extra aanvragen voor vergunningen. Toch verwachtte

Zeegers dat de consequenties voor de bouwopgaven, waaronder de woningbouw, beperkt zouden blijven.

Een woordvoerder van de gemeente Rotterdam vult aan dat er op stedelijk gebied nauwelijks vertragingen zijn van bouwprojecten. Voor projecten in de buurt van Hoek van Holland en het havengebied ligt dat anders vanwege de ligging dicht bij Natura 2000-gebieden. Of en hoeveel projecten vertraging oplo-

pen moet nog worden uitgezocht, maar

“dat kost tijd”.

Het vervolg van het Porthos-project zelf is nog onzeker. De bouwvrijstelling is dus weggevallen, maar uit een ecologische beoordeling bleek al dat de stikstofdepositie in het project geen grote gevolgen heeft voor de omliggende Natura 2000-gebieden. De Raad van State moet nog een eindoordeel geven over deze ecologische beoordeling.

Vertraging

In Utrecht loopt de vergunningverlening van twintig projecten vertraging op vanwege extra uit te voeren stikstofonderzoek. Halverwege december zette het college van B en W deze projecten op een rij, na vragen van de gemeenteraad. Opgeteld gaat het om de bouw van zeker 1.350 woningen en appartementen. Ook voor enkele horecagelegenheden, kantoren, parkeergarages en een sportgebouw is de vergunningverlening vertraagd. Daarnaast staat het plaatsen van vier windturbines in de polder Rijnenburg op de lijst. Onderzocht wordt of er met ander materieel kan worden gewerkt.

Daarnaast had de gemeente vijf bestemmingsplanprocedures voor gebiedsontwikkeling lopen die opgestart, vastgesteld of onherroepelijk werden ná invoering van de bouwvrijstelling. Voor

een paar van deze projecten geldt dat er nog geen stikstofberekening was gemaakt voor de bouwfase. Een van de projecten, goed voor 700 woningen, heeft wel een zogeheten positieve weigering van de aangevraagde natuurvergunning. Dat staat juridisch gelijk aan een onherroepelijke natuurvergunning.

De gemeente Utrecht kan nog niet inschatten of er bouwplannen zijn die definitief niet door kunnen gaan. Het college wijst erop dat de uitspraak niet onverwacht kwam, en dat de stikstofdepositie dus al bij meerdere bestemmingsplannen is berekend. Ook Amsterdam heeft kunnen anticiperen op het wegvallen van de bouwvrijstelling, aldus een gemeentewoordvoerder. Uit een inventarisatie van bouwprojecten blijkt dat er geen aanwijzingen zijn dat bouwplannen worden vertraagd als direct gevolg van de uitspraak.

Adviesbureaus

Voor onherroepelijke plannen moeten nog aanvullende berekeningen worden gemaakt, maar ook op dit punt zijn er geen aanwijzingen dat dit leidt tot grote vertragingen. Al kan enig oponthoud niet worden uitgesloten; ook de gemeente Amsterdam ziet dat er veel vraag is bij adviesbureaus die aanvullende berekeningen maken. De eerste nieuwe berekeningen zijn

gunstig, stelt de woordvoerder. “Dit biedt een hoopvol beeld dat de woningbouwopgave in Amsterdam niet al te zwaar wordt getroffen door de Porthos-uitspraak.”

Toch maakt de gemeente zich zorgen over bouwprojecten. “De onzekerheid in de markt in het algemeen – hoge bouwkosten, het tekort aan arbeidskrachten, de aanpak van het stikstofbeleid – is een reden dat ontwikkelaars huiveriger zijn om te starten met een project.”

Daarnaast heeft de stad dus misschien niet zo gek veel last van het wegvallen van de bouwvrijstelling, maar in de gemeenten om Amsterdam heen en in de provincie is het probleem “zeer aanwezig.” Omdat het bouwen in andere gemeenten lastiger is, leidt dit tot druk op de Amsterdamse woningmarkt.

zoekt ‘koplopers’ duurzaam asfalt voor onderhoud

RWS

Aanbesteden - Rijkswaterstaat is gestart met de aanbesteding voor groot onderhoud aan de A2 en A12 in Midden-Nederland. Het is de eerste aanbesteding in de zogeheten ‘Koploperaanpak duurzame wegverharding’, die hogere eisen stelt aan de duurzaamheid van asfaltmengsels.

Delen van de A2 tussen knooppunten Oudenrijn en Everdingen en de A12 tussen aansluiting Nieuwerbrug en knooppunt Oudenrijn moeten de komende jaren worden

aangepast. Maar wel volgens normen die meer in overeenstemming zijn met de Nederlandse klimaatdoelen.

Tijdens de werkzaamheden moet onder meer het asfalt worden vervangen door wegverharding met een geluidsreducerende laag, worden voegovergangen verwisseld en vindt onderhoud plaats

A2 en A12

aan de Jan Blankenbrug en het viaduct Strijkviertel. De gunning van het Engineering & Construct-contract staat gepland voor eind augustus. Als alles volgens planning verloopt, moeten de werkzaamheden eind 2024 zijn afgerond.

Eerste koploperproject

Rijkswaterstaat wil de lat voor duurzaam asfalt in aanbestedingen steeds hoger leggen om de klimaatdoelen van 2030 te halen. De rijksopdrachtgever startte daarom met de ‘Koploperaanpak duurzame wegverharding’. Het is de bedoeling dat investeringen in duurzame wegverhardingen hiermee lonend worden voor bedrijven.

Elk jaar wordt een beperkt aantal koploperprojecten geselecteerd. Per project wordt vooraf in een marktconsultatie gevraagd hoe duurzaam het asfalt is dat bedrijven kunnen leveren. Op basis daarvan worden in de aanbesteding duurzame eisen gesteld waar minstens drie partijen aan kunnen voldoen.

De aanbesteding voor de A2 en A12 is de eerste die op deze manier is georganiseerd. In december deelden zes partijen de MKI-waarden (de Milieukostenindicator, die alle milieueffecten in één score samenvat) van hun asfaltmengsels met Rijkswaterstaat. Op basis daarvan zijn de duurzaamheidseisen voor het onderhoudsproject vastgesteld.

DOOR PETRA PLATSCHORRE

DOOR PETRA PLATSCHORRE

Foto: Shutterstock

Rob Haans, voorzitter taskforce tijdelijke huisvesting.

Foto: Paul Voorham

De man van tienduizend verplaatsbare woningen

Woningbouw - Corporaties gaan gezamenlijk achtduizend flexwoningen inkopen. Innovatieve woningmakers hebben volop kans om een graantje mee te pikken, zegt Rob Haans, voorzitter van de taskforce tijdelijke

Een leercurve in tijden van last. Rob Haans, directeur-bestuurder van corporatie De Alliantie werd in mei door het ministerie van Volkshuisvesting benoemd tot voorzitter van de taskforce tijdelijke huisvesting. Nederland kreeg na de Russische inval in Oekraïne te maken met een grote toestroom vluchtelingen. Zo’n zevenhonderd komen er per week Nederland binnen, de verwachting is dat het er meer worden. De noodopvang bleek overbevolkt. “Je zal maar met je koffertje aankomen in Nederland en geen dak boven je hoofd hebben en tussen vier wandjes gezet worden in een sporthal omdat er geen andere woningen beschikbaar zijn”, zegt Haans. En dan is er nog het “generieke” woningtekort.

“Het is alle hens aan dek”, zegt Haans. Wat de taskforce geleerd heeft, is flexwoningen niet alleen te zien als oplossing voor statushouders en spoedzoekers. Ook gewone woningzoekers hebben er wat aan. “Er zijn mensen die tot hun dertigste op zolder bij pa en ma thuis wonen. En zij die na een scheiding niet in de buurt van hun kinderen kunnen blijven wonen. Een brede doelgroep heeft baat bij verplaatsbare woningen. De maatschappelijke noodzaak om ervoor te zorgen dat we zoveel mogelijk doen is extreem groot.”

Flexibele schil

Met flexwoningen willen corporaties een deel van de woningnood lenigen. Corporaties boden minister Hugo de Jonge (VRO) eerder dit jaar aan snel 10.000 flexwoningen te plaatsen. De minister zette de taakgroep aan het werk, die zich tot doel stelde een flexibele schil te creëren van woningen die verplaatsbaar zijn. En die volgens Haans “dermate kwaliteit hebben dat je ze dertig tot vijftig jaar kunt exploiteren”. Er kwamen Haagse subsidies en in december van dit jaar was er in grote lijnen overeenstemming over een herplaatsingsgarantie. “Dat zorgt ervoor dat

het voor corporaties een haalbare kaart wordt om te investeren”, zegt Haans. De taskforce praatte het afgelopen half jaar met “heel veel” corporaties en gemeenten en vroeg hen naar concrete projecten waarmee ze aan de slag konden gaan. Dat leverde veel “interesse en intenties” op. Genoeg om het aan te durven. Het Rijksvastgoedbedrijf koopt tweeduizend woningen in. Corporaties kopen die over en schaffen er nu zelf achtduizend aan, maakten ze deze week bekend.

Zijn het de grote corporaties als Ymere en Eigen Haard die gaan bepalen welke bouwers woningen mogen leveren?

Haans: “Voor een deel, maar zeker niet exclusief. Het is een inkooptraject van Aedes, de koepel van corporaties, maar er wordt meegelift met corporaties die ervaring hebben met tijdelijke woningen en weten waar je op moet letten.”

Wat zijn belangrijke criteria waaraan de verplaatsbare woningen moeten voldoen?

“We zoeken een woonproduct dat ook industrieel te maken is, op korte termijn realiseerbaar is en van voldoende kwaliteit is, zowel bouwtechnisch als esthetisch, zodat ze goed inpasbaar zijn.”

Hoe snel moeten de woningen gemaakt kunnen worden?

“Dat wisselt een beetje. Er zijn woningen die binnen een half jaar worden gerealiseerd en woningen waarbij dat binnen een jaar gaat. Het is in ieder geval fundamenteel sneller dan permanente bouw, waarbij je vaak meer dan vijf jaar bouwtijd hebt inclusief besluitvorming.”

Wat is het minimale percentage hergebruikte bouwmaterialen of biobased bouwmaterialen?

“Rond de 40 procent. Belangrijk is dat het ook gaat over hergebruik van materialen. Ik denk dat de combinatie hergebruik en biobased de kwaliteit is die je mag verwachten van producten die je de komende dertig tot vijftig jaar moet exploiteren.”

Innovatieve makers van verplaatsbare woningen waren kritisch over de tender van tweeduizend woningen van Rijksvastgoedbedrijf. ‘Het zijn bijna alleen containerbouwers die deze snelle uitvraag kunnen leveren’, werd gezegd. Krijgen innovatieve bouwers nu meer kans? “Ik denk het zeker. Ik weet ook niet zeker in hoeverre ze minder kans hadden. Kijk, het hoofdcriterium van de eerste tweeduizend flexwoningen was: kwalitatief goed en heel snel te realiseren. De opzet van de taskforce was: we beginnen met dit, zodat zeker een aantal productiebanden aan de gang zijn. Voor de achtduizend flexwoningen geldt: innovaties die direct toepasbaar zijn, zijn zeker te realiseren. De bedoeling is dat er een raamovereenkomst komt en daarna minitenders volgen. Daarin is denk ik volop ruimte voor veel partijen.”

Wat moet ik me voorstellen bij minitenders?

“Het zijn offerteaanvragen van corporaties, waarbij een competitie wordt georganiseerd. Het zullen projecten worden met zeer verschillende volumes. Mooie grote volumes kun je soms hebben aan de rand van een stad of in een gebied wat helemaal in één keer beschikbaar is. Maar je krijgt zeker ook kleine inpassingsprojecten, dan heb je wat meer maat- en paswerk.”

diversiteit leidt. Dat kan heel goed met mass customisation vanuit industriële processen. Ik hoop dat we ervaring aan het opdoen zijn en dat ook op de permanente bouw gaan toepassen.”

Focussen corporaties zich niet te veel op flexwoningen? Blijft er genoeg tijd en geld voor de bouw van gewone woningen over?

“Als je kijkt naar de totale volumes in procenten, dan betreft het nog steeds maar een klein aandeel van het totaal. We willen zo’n 40.000 tijdelijke woningen toevoegen. Bij elkaar moeten we 250.000 sociale woningen en nog eens 50.000 middensegmentwoningen bouwen. Dat is het volume wat van corporaties verlangd wordt. De vrije markt moet er 600.000 maken. Het is niet zo dat flexwoningen andere woningen verdringen. Wel vind ik dat als je op een locatie snel permanente bouw kan realiseren, je daar altijd voor moet kiezen.”

Flexwoningen hebben een slechte naam. Ze worden vaak containerwoningen of dozen genoemd. Er is ook vrij weinig aandacht voor de ruimtelijke kwaliteit bij sommige projecten.

Is het voorstelbaar dat corporaties dit soort grote gezamenlijke inkoopacties gaan doen voor gewone betaalbare woningen?

“Ja, eigenlijk preludeer je dan op de opschaling van de huidige bouwstromen in Nederland. De bouwstroom van Eindhoven-Helmond is een van de eerste geweest, daar zijn mooie resultaten mee behaald. Ik denk dat op verschillende plekken in het land initiatieven zullen ontstaan. Ik hoop dat het er ook toe leidt dat we op het gebied van vergunningverlening wat standaardisatie krijgen. Eens vergund, altijd vergund; dat zou moeten gelden voor bepaalde typologieën. Dat zou heel erg helpen in de snelheid van het realiseren van die woningen.“

“Industriële bouw en conceptuele bouw zijn de komende jaren hard nodig om volumes te maken die nodig zijn. We moeten wel zorgen dat we dat op een manier doen die tot mooie esthetische

“Ze containerwoningen noemen doet geen recht aan de ontwikkelingen op het gebied van verplaatsbare woningen, dat klinkt nog heel erg hoe het ooit begonnen is een jaar of tien, vijftien geleden. Wat er nu gemaakt wordt, is echt van een andere orde. Ik ben nu een half jaar aan de taskforce verbonden en ik zie dat de discussie heel erg aan het schuiven is van het waarom naar het hoe. Een architect als Roberto Meyer is op dit moment bezig om te kijken of hij tijdelijke verplaatsbare woningen kan maken. Als mensen zoals hij dat doen, dat is voor mij een indicator dat we echt voorbij zijn aan dat platte beeld van containerbouw. Er zijn nu verplaatsbare woningen waarbij mensen die er langs lopen niet eens in de gaten hebben dat het verplaatsbare woningen zijn. Er is een waaier aan mogelijkheden en dat neemt ontzettend snel toe.”

Moeten we van de term flexwoning af? Zijn het niet gewoon woningen die je toevallig kunt verplaatsen?

“Ja. Maar als iets helemaal ingeburgerd is, duurt het lang. Ik denk dat verplaatsbare woning een veel betere benaming is voor wat we op dit moment aan het maken zijn.”

huisvesting. “We zijn echt voorbij aan dat platte beeld van containerbouw.”

DOOR MARC DOODEMAN

Taskforce-voorzitter tijdelijke huisvesting: ‘Maatschappelijke noodzaak enorm groot’

‘‘Ik denk dat verplaatsbare woning een betere benaming is’’

Rapport: Middelgrote bouwers vinden steeds moeilijker onderhoudswerk bij RWS

Projecten steeds groter, mkb vist vaker achter het net

Infra - Kleine tot middelgrote infrabedrijven kunnen steeds minder vaak meedingen naar onderhoudsprojecten. Die worden groter en aannemers verdrukken elkaar op de markt. Vooral bij Rijkswaterstaat zijn er steeds minder middelgrote infrabouwers te bekennen. Dat staat in een rapport dat werd overhandigd aan minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat

DOOR NOUSKA DU SAAR

Onderhoudsprojecten op de inframarkt worden steeds minder bereikbaar voor het midden- en kleinbedrijf, blijkt uit onderzoek van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) in opdracht van brancheverenigingen in de infrasector. Minister Mark Harbers (IenW) nam het rapport in ontvangst op InfraTech.

“Er is veel veranderd in contractenland bij Rijkswaterstaat”, zegt Philip van Nieuwenhuizen, voorzitter van branchevereniging MKB Infra. “Looptijden van onderhoudscontracten worden verlengd en projecten samengevoegd. Ze worden groter en daardoor wordt een deel van het bedrijfsleven buitengesloten.”

Het midden- en kleinbedrijf (mkb) leeft voornamelijk van kleinere onderhoudsklussen in de infra, de waterbouw en het grondverzet. Meestal hebben de projecten een waarde van minder dan 10 miljoen euro en een aanbestedingsproces dat past bij de schaal van het mkb. Daar komen er echter steeds minder van op de markt, volgens het EIB.

Clusteren

De afname van kleinere onderhoudsprojecten heeft meerdere oorzaken: de omvang van projecten is gegroeid, projecten worden vaker geclusterd aangeboden en contracttermijnen worden

verlengd. De schaalvergroting neemt toe over de hele linie van opdrachtgevers, van gemeenten en waterschappen tot provincies en Rijkswaterstaat.

Terwijl aannemers in het mkb projecten van niet al te grote omvang zoeken, neemt juist het aantal onderhoudsprojecten met een omvang boven de 35 miljoen euro toe. Gemeenten bieden steeds vaker raamcontracten aan, een overeenkomst voor een vaste looptijd en prijs. In 2016 was 10 procent van de onderhoudscontracten een raamovereenkomst, in 2021 was dat gegroeid naar 30 procent. Grote bedrijven zijn volgens het EIB succesvoller in het binnenhalen van deze contracten dan het mkb.

Krimp

Alles bij elkaar heeft dit volgens het EIB tot gevolg dat het aandeel van infra-mkb in onderhoudswerk krimpt. Dat effect is zichtbaar bij alle opdrachtgevers. Er is wel een verschil te zien tussen de overheidsniveaus. Waar het mkb nog goed is voor 80 procent van de aanbestedingen bij gemeenten, is dat aandeel bij Rijkswaterstaat veel kleiner (30 procent).

Het valt de onderzoekers van het EIB op dat bij kleine Rijkswaterstaat-projecten (minder dan 1 miljoen euro) het aandeel van het mkb 60 procent is. Projecten met dezelfde omvang bij andere opdrachtgevers komen juist bijna altijd bij het mkb terecht (85-100 procent).

Ook bij grote contracten scoort het mkb steeds minder gunstig. Het valt Van Nieuwenhuizen ook op dat het aandeel van het mkb bij Rijkswaterstaat-projecten steevast het kleinste is. “Terwijl het mkb bij lagere overheden wél projecten van dezelfde omvang aankan. Ik denk dat het aanbestedingsproces bij Rijkswaterstaat dusdanig tijdrovend en complex is dat dit het mkb afschrikt.”

Het EIB-onderzoek werd opgestart naar aanleiding van signalen vanuit het mkb dat het steeds lastiger is om onderhoudsprojecten binnen te halen, met name bij Rijkswaterstaat. Een handjevol middelgrote bedrijven in de infra en waterbouw deelde die zorg met brancheverenigingen Bouwend Nederland, MKB Infra, de Vereniging van Waterbouwers en MKB Nederland. Zij vroegen het EIB te onderzoeken wat er loos is.

Van Nieuwenhuizen: “De zorg dat Rijkswaterstaat definitief afscheid neemt van het mkb is niet gegrond. Gelukkig. En ik zie ook dat dat niet de bedoeling is.” Rijkswaterstaat worstelt met interne capaciteit, zegt hij, en

heeft niet genoeg tijd om projecten dusdanig af te schalen dat het mkb mee kan doen. “En om beter mee te dingen moet ook het mkb verder professionaliseren en bijvoorbeeld goed projectmanagement onder de knie hebben.”

Help het mkb terug in het zadel, is de boodschap van de brancheverenigingen aan minister Harbers. Het EIB adviseert vooral om de toegankelijkheid van kleinere projecten (tot 35 miljoen euro) te verbeteren door de administratieve lasten van tenderen te versimpelen. Het advies aan het mkb: verken vaker of het mogelijk is om samen te werken met grote bedrijven.

Verschuiving

Maar er is nog een andere ontwikkeling waardoor bedrijven op de onderhoudsmarkt elkaar verdrukken. De grote bouwers lijken de laatste tijd ook op kleinere klussen te springen, ziet Van Nieuwenhuizen. Een oorzaak daarvan is volgens hem dat de grote nieuwbouwklussen in de infrasector opdrogen.

“Als bedrijven geen omzet en werkgelegenheid kunnen halen bij grote projecten van Rijkswaterstaat, gaan ze die waarschijnlijk bij kleinere projecten zoeken. Er komt dan automatisch meer concurrentie bij die projecten.”

Onderhoud

De verschuiving van aanlegmarkt naar onderhoudsprojecten die Van Nieuwenhuizen bij bouwers ziet, is niet onderzocht voor het EIB-rapport. “Maar het heeft een niet te onderschatten effect de komende tijd”, verwacht hij.

Het onderhoud in de grond-, weg- en waterbouwsector (gww) beslaat een flink deel (35 procent) van de totale gww-productie. En dat aandeel groeit de komende drie jaar met jaarlijks 2 à 3 procent, meldt het EIB. Dat komt door de grote opgaven in vervanging, renovatie en onderhoud waar Rijkswaterstaat en decentrale overheden meer fondsen voor hebben gereserveerd.

‘‘De zorg dat RWS definitief afscheid neemt van het mkb is niet gegrond’’

worden steeds minder bereikbaar voor het mkb, blijkt uit EIB-onderzoek. Foto: ANP

Onderhoudsprojecten

Slim schuiven met de ballast, improviseren strikt verboden

Constructies - Door big bags te vervangen door betonblokken en stalen rijplaten schept Rijkswaterstaat ruimte voor twee rijbanen in de afgesloten tunnel in de A7 bij Sneek. Samen met Van Hattum en Blankevoort gaat de zoektocht verder naar de oorzaak van het opdrijven van de tunnelmoot en proberen ze een herstelmethode te bedenken.

Rijkswaterstaat en de VolkerWessels-dochter verwachten half februari weer één baan voor elke rijrichting open te kunnen stellen. Daar is het verkeer wel gebonden aan een maximumsnelheid van 50 kilometer per uur, maar daarmee worden de omliggende dorpen ontzien die sinds december veel zwaar verkeer te verduren kregen. De big bags die de tunnel blokkeren worden deels aan de kant geschoven. Bij moot 26, het deel van de toerit dat eind december plots kwam opdrijven, komen zware stalen rijplaten. Die worden in stapels tot ruim 1,5 meter hoogte tegen de zijkant van de tunnel geplaatst en afgeschermd door betonnen L-wanden. Bij de middenberm komen grote betonnen Legioblocks. Daartussen blijft precies plek over voor één rijbaan in elke rijrichting.

Complex stappenplan

Behalve bij moot 26 houdt Van Hattum en Blankevoort in de hele middenberm ook plek vrij voor een werkweg. Die heeft de aannemer na het openstellen voor verkeer nodig voor de aanvoer van het materieel voor de hersteloperatie. Het schuiven met de meer dan 10.000 big bags die sinds december zijn aangebracht is volgens projectmanager Robert Bosma van Van Hattum en Blankevoort een secuur klusje. “Je kan niet lukraak een zak optillen, omdat dan direct het gevaar bestaat dat de tunnelmoot weer een stukje omhoog komt. De monitoringgegevens laten zien dat de constructie op vrijwel elke verplaatsing

van een big bag reageert. We hebben dus een complex stappenplan opgesteld dat per moot precies de werkvolgorde aangeeft, zodat er altijd voldoende bovendruk op de constructie staat.”

Die operatie vindt in ploegendiensten plaats, vierentwintig uur per dag, zeven dagen per week. De verwachting is dat ze daarvoor nog zo’n drie weken nodig hebben. Onderwijl onderzoeken geotechnici en andere experts van Rijkswaterstaat, aannemer en adviseurs wat er precies gebeurd is en wat de beste herstelmethode is.

“Het ligt voor de hand dat de trekankers onder de tunneltoerit het begeven hebben”, bevestigt Huib de Ridder, projectmanager bij Rijkswaterstaat. “Maar hoe en waar precies, dat is de grote vraag. We hebben nog geen onderzoek met radar of wat dan ook kunnen uitvoeren, want die big-bags stonden in de weg.”

Onder de toeritten van de Margriettunnel zitten vibropalen. Daarbij wordt een in de grond geslagen stalen buis bij het optrekken gevuld met beton en wapening. Een dywidag-staaf in het midden vormt de verbinding met de vloer en moet voorkomen dat de tunnel onder druk van het grondwater omhoog komt. Ergens in dat samenspel tussen staaf,

beton en ankerplaat moet het volgens De Ridder zijn misgegaan, maar waar precies durft hij niet te zeggen.

Tot nu toe lijkt het erop dat de as-built-documentatie van de tunnel op orde is. Er zijn nog geen grote verschillen aan het licht gekomen tussen het ontwerp en de uitvoering. Dat was bij de Vlaketunnel in Zeeland, die na hevige regenbuien in combinatie met hoge grondwaterstanden in 2010 plotseling 15 centimeter omhoog kwam, destijds wel anders.

Hoofd-ingenieur-directeur Joost de Ruig heeft zelfs contact opgenomen met een van zijn voorgangers Peter Kieft, die aan het begin van zijn carrière bij de bouw van de Margriettunnel betrokken was. De Ruig was vooral benieuwd naar informatie die niet op tekening te vinden was. Maar Kieft kon hem ook niet helpen. “Dat is geen verwijt hoor bij een project dat bijna vijftig jaar geleden is opgeleverd. Maar het geeft maar aan dat we ons uiterste best hebben gedaan om de meest adequate informatie boven tafel te krijgen.”

Digitaal model

Van Hattum en Blankevoort heeft afgelopen weken een digitaal model gemaakt van de tunnelbodem en de grond

water die er op inwerken. Op basis daarvan is nu de schuifoperatie met de ballast uitgedokterd.

Trekproeven

Zodra die is afgerond en het verkeer weer door de tunnel kan, wordt er waarschijnlijk een anker vrijgehakt en vinden er trekproeven plaats. Om te kijken wat er precies aan de hand is bij tunnelmoot 26 en om in beeld te krijgen in hoeverre het ook speelt bij aanpalende tunnelmoten. Ook daarom is het volgens projectmanager Bosma van de aannemer prettig als er straks rijplaten liggen. “Die hebben een gigantisch soortelijk gewicht en daarmee kunnen we gemakkelijk de krachten herverdelen als we de hersteloperatie gaan uitvoeren.”

Aannemer gebroeders Van der Lee, die rond kerst alle big bags aanbracht, is ook nu van de partij en levert veel mensen die de schuif- en vervangingsoperatie uitvoeren. Improviseren vanuit de uitvoering heeft Bosma ze met klem verboden. “Daarvoor is het evenwicht in de constructie te penibel. Alles moet precies volgens het stappenplan worden uitgevoerd. Bij de dagelijkse overdracht tussen de werkploegen zullen we daar veel aandacht aan besteden.”

DOOR AD TISSINK

In de afgesloten A7-tunnel wordt een grote schuif- en vervangingsoperatie uitgevoerd. Foto: Alex J. de Haan en

Zwierige betongevel dankzij slimme maltechniek en hogere wiskunde

Constructies - Geen betonelement lijkt hetzelfde in de zwierige gevel van de hagelnieuwe

Quartz-woontoren in Buitenveldert. Toch kwam er maar een handvol betonmallen aan te pas.

De grillige, golvende gevel van de hoogbouw van Q Residences doet qua uiterlijk wat denken aan een morielje. Alleen is dat een organisch gegroeide paddenstoel, terwijl de 75 meter hoge Amsterdamse

Quartz-woontoren toch echt bestaat uit zware betonelementen. Architect, bouwer, constructeur en betonproducent moesten een complexe puzzel oplossen om die elementen netjes in elkaar te krijgen.

“Feitelijk is het hogere wiskunde”, zegt Werner Hulstaert van de Belgische betonproducent Decomo. “Door de CNC-gestuurde freesmachines rechtstreeks aan te sturen vanuit een 3D-model hebben we de opgave kunnen oplossen.”

Tien bekistingen

Het ambitieniveau voor het wooncomplex Q Residences, dat naast de Quartz-toren bestaat uit delow-rise Qube, was hoog. Opdrachtgever

Kroonenberg Groep gaf de Amerikaanse sterarchitect Jeanne Gang de ontwerpopdracht voor het wooncomplex. Zij werkt graag met organische vormen, maar hoe vertaal je die in beton? Dat gaat niet lukken met bestaande systemen, concludeerde JP van Eesteren al vroeg in het proces. De hoofdaannemer van het iconische project bedacht samen met de Nederlandse co-architect bureau Rijnboutt, constructeur IMd Raadgevende Ingenieurs en Decomo een oplossing die technisch én financieel goed uitpakte.

Een tunnelbekisting zorgde ervoor dat de hoofdvorm van het gebouw relatief voordelig gerealiseerd kon worden– op de voet gevolgd door de montage van HSB-elementen en gevelpuien. Ondertussen werd in het Belgische Moeskroen gewerkt aan de prefabricage van balkons en vinnen. Dat vergde in totaal slechts tien bekistingen. Alle 480 verti-

Projectinformatie

Opdrachtgever: Kroonenberg Groep

Co-ontwikkelaar: NEOO

Ontwerp: Studio Gang Architects, co-architect: Rijnboutt, Landschapsarchitect: Piet Oudolf i.s.m. Deltavormgroep en interieurontwerp

Studio Piet Boon

Hoofdaannemer: JP van Eesteren

Adviseurs: IMd Raadgevende ingenieurs, Techniplan Adviseurs, Homij, Peutz en bbn adviseurs

Prefabbeton: Decomo

Looptijd: 2019 – 2022

Aantal woningen: 248 huurappartementen (80 in de laagbouw, 168 in de hoogbouw)

cale betonelementen (‘vinnen’) pasten in twee stalen mallen, zowel de standaard als de verlengde vinnen, bij de begane grond en de top. Door gebruik van inlages in de mal kon Decomo ook de verschillende hoekverdraaiingen realiseren. Voor de 460 balkonelementen had de Belgische specialist twee relatief eenvoudige en vier zeer complexe mallen nodig. ‘Simpel’ waren de balkonelementen die uit het lood staan of zijn getordeerd. Veel complexer waren de elementen met inkortingen. “Alle balkons hebben een trapeziumvorm, ze verlopen vanaf de gebouwzijde van dik naar dun”, legt architect Jurjen de Gans (Rijnboutt) uit. “Bij inkortingen ontstaan dus lastige vormverschillen.”

BIM-model

En inkortingen zijn er volop: deze zorgen voor de golvende dynamiek in de gevel. “De dikte verschilt van 20 centimeter tot pakweg 36 centimeter bij de smalste balkondelen”, vertelt Hulstaert. “Je krijgt torsie, maar ook een verloop in hoogte van de neus van het element. Dat is lastig bekisten want je hebt niet één rechte lijn.” Vooral de hoekbalkons waren een uitdaging. Deze zijn rond,

meerzijdig en ze snijden dwars door het dikteverloop. “Dat is niet te maken zonder computer. Je hebt geen enkel meetpunt ter controle.” Het 3D-model was daarom cruciaal voor de mallenbouwers.

De engineeringsafdeling van Decomo had een flinke kluif aan het vertalen van het BIM-model van de architect naar het eigen tekenprogramma. Toen dat achter de rug was, konden de CNC-frezen rechtstreeks worden aangestuurd vanuit de tekening. “Dan heb je het probleem teruggebracht tot een reeks puzzelstukken die zich vrij eenvoudig laat produceren”, aldus Hulstaert. “Het is geen hocus pocus.” Toch was volledig blindvaren op computertechniek ook voor de betonspecialist een noviteit. Hulstaert: “Het duurde zeker tot de vierde bouwlaag voor onze modelleur weer kon slapen. Je moet toch maar in de praktijk zien dat het echt klopt.”

Hoofdaannemer Van Eesteren kon gebruikmaken van een uitsparing in de vinnen voor de oplegging van de balkonelementen. De complexe knopen bleken op alle verdiepingen tot op de millimeter nauwkeurig te passen. “Wat dat betreft verdient niet alleen de ontwer-

De grillige, golvende gevel van Q Residences doet qua uiterlijk wat denken aan een morielje.

per, maar ook de mallenbouwer en de aannemer lof”, zegt De Gans. “Studio Gang ziet dit niveau van verfijning niet in de VS.”

De constructeur en de aannemer kozen bij de verankering aan het casco voor een soort beddenhaaksysteem. De vinnen zijn niet doorgestapeld, maar stuk voor stuk met een stalen haakconstructie afgehangen aan consoles. Borging aan de onderzijde voorkomt dat de grillig gevormde vinnen gaan roteren. Nagespannen stalen strengen voorkomen dat de ronde balkonelementen op de hoeken voorover kiepen.

Ronde hoekpuien

Behalve de ‘organische’ betonelementen zijn ook de ronde, glazen hoekpuien op de begane grond spectaculair. “Daarmee zaten we qua sterkte en omvang aan de maximumcapaciteit van de glasfabriek”, vertelt technisch ontwerper Martin Pasman van Rijnboutt. “Behalve een straal van 2,5 meter hebben ze een hoogte van 5,5 meter.” Op etages erboven zijn ze zo’n 2,60 meter hoog.

Bewoners die erdoorheen naar buiten kijken moeten een blijvend ‘schoon’ uitzicht hebben dankzij een dubbele bescherming van het betonoppervlak. Een speciaal betonveredelingsproduct zorgde voor dichtgroeien van de poriën in het beton en een tweede beschermlaag voor verandering van de oppervlaktespanning. Dat houdt alle vervuiling tegen, van rode wijn tot ketchup.

Maakt de iconische gevel Q Residences niet tot een peperduur gebouw? “Nee, de gevel is uniek en van hoge kwaliteit, maar springt totaal niet uit de band”, zegt Hulstaert. “Als je er samen goed over nadenkt, kun je tegen bescheiden investeringen iets heel bijzonders maken.”

“Zonder computer was dit project onmogelijk geweest.”

DOOR EDO BEERDA

Foto: Kees Hummel

Waterveiligheid niet alleen kwestie van robuuste dijken

Waterbouw - Stikstofregels en oplopende bouwkosten hebben het afgelopen jaar voor vertragingen gezorgd in de uitvoering van het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Innovatie op het gebied van duurzaamheid is nodig om het tempo erin te houden.

We hoeven ons in Nederland geen acute zorgen te maken over dreiging van het water. De aanpak die we met elkaar hebben gekozen, is robuust. De zorg voor onze waterkeringen is heel intensief. We laten ons niet snel verrassen”, aldus Erik Wagener, directeur van het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP).

Op de agenda, die een scope heeft tot 2050, staat het versterken van 1500 kilometer aan dijken en 400 gemalen, sluizen en andere kunstwerken. Dat is ruim een derde van het nationale totaal, op dit moment verdeeld over 75 plekken. “Daarvan is tot nu toe 174 kilometer op het juiste veiligheidsniveau gebracht”, zegt Wagener. De financiële middelen ‘voor de komende zes tot twaalf jaar’ zijn al gereserveerd, volgens de directeur. “We kunnen met de dijkversterkingen nog jaren goed vooruit.” Het inregelen van alle projecten is bovendien al goed ‘op stoom’ aan het raken. “We hebben inmiddels al zo’n 600 kilometer ondergebracht in verschillende projecten. Een deel daarvan nadert de realisatiefase.”

Stikstof

Het afgelopen jaar heeft de uitvoering van de totale opgave echter op meerde-

re plekken vertraging opgelopen, geeft Wagener aan. Om uiteenlopende redenen: “Soms vanwege omgevingsprocessen, zoals een veiligheidsnorm die lastig te vertalen is naar een projectscope. Als er Natura 2000-gebied in de buurt van een project ligt, geeft dat uitdagingen rond compensatie van uitstoot. En stikstof is landelijk natuurlijk een belangrijke discussie. Dat heeft voor oponthoud gezorgd. Deze factoren zullen de overkoepelende doelstelling niet direct in gevaar brengen, maar het is wel iets dat we met elkaar moeten oplossen.”

Herijken

De alliantie van HWBP, 21 waterschappen en het Rijk doet er alles aan om het oponthoud te beperken. “Het is belangrijk dat we de gang erin houden.” In november 2022 is de stikstofvrijstelling voor de industrie komen te vervallen. “Wat de gevolgen zijn is per project verschillend”, zegt Wagener. “Sommige kunnen met een aanpassing snel verder. Maar er zijn projecten die bijvoorbeeld op het punt stonden een vergunning aan te vragen. Die moeten herijken, kijken op welke manier het nu moet.” Investeren in duurzame innovatie Innovaties op het gebied van duurzaamheid worden daarom steeds belangrijker, zegt Wagener. “Dat is overigens niet iets van de toekomst: we zien het nadrukkelijk gebeuren. Aannemers zijn er al ver mee. Het is een trend, we

zien al diverse projecten die emissiearm of zelfs emissieloos worden uitgevoerd.”

Wagener roemt het toenemende gebruik van materieel dat op elektriciteit of waterstof draait. “Bij het project Stenendijk Hasselt is bijvoorbeeld een elektrische machine gebruikt om wanden in te trillen. Bij het project Salmsteke bij Sterke Lekdijk gebruikt men kranen op elektriciteit en waterstof. Zo zijn er tal van voorbeelden.” En, geeft het HWBP met nadruk aan: innovatie loont. Investeringen in innovaties verdienen zichzelf namelijk ruimschoots terug. Jaarlijks investeert het HWBP zelf overigens ook tien miljoen euro in innovatieprojecten.

Een ander knelpunt ligt bij de snel opgelopen bouwkosten, vanwege de sterke inflatie. “Aannemers moeten natuurlijk vooraf een prijsindicatie geven, maar de getallen zijn onzeker geworden. Om te voorkomen dat projecten om deze reden stagneren, zijn we met alle partijen om de tafel gaan zitten. We hebben duidelijke afspraken gemaakt over het ver-

delen van de ‘pijn’. We dragen de risico’s samen. Dit is echt een kracht van de alliantie.”

Om in 2050 alle Nederlandse dijken te laten voldoen aan de nieuwe veiligheidsnorm, is in totaal een budget van ruim 12 miljard euro uitgetrokken. Deze aangescherpte veiligheidsnorm is in 2017 opgenomen in de Waterwet. HWBP-directeur Erik Wagener: “Voorheen reageerden we meer op incidenten, zoals bijna-overstromingen. Sinds

2017 kijken we met een risicobril: waar liggen toekomstige risico’s?” Het zwaartepunt van de inspanning nu ligt bij de grote rivieren de Waal, Lek, Maas en IJssel. Maar ook de Waddenzee, het IJsselmeer en de dijken langs de Westerschelde staan op de agenda.

DOOR MACHIEL REBERGEN

Groen materieel en allianties moeten tempo terugbrengen in hoogwaterbeschermingsprojecten

‘‘Investeringen in innovaties verdienen zichzelf ruimschoots terug’’

Eddy Moors, rector bij het IHE Delft Institute for Water Education en professor Water en Klimaat aan de VU in Amsterdam, stipt nog twee belangrijke aandachtspunten aan: waterproblemen in de steden en de verdere toekomst ná

2050. “We krijgen steeds vaker te maken met extreme weersomstandigheden. Periodes van heftige neerslag. De zeespiegelstijging die doorzet. Steden kunnen dat water niet verwerken. Rotterdam, Amsterdam, Den Haag, ze krijgen vaker natte voeten. We moeten de sponswerking van de Randstad vergroten, zodat we meer water kunnen opslaan. Dat begint al bij simpele dingen zoals tegels

vervangen voor begroeiing en groene daken.”

Nederland is nog onvoldoende voorbereid op noodsituaties, vindt Moors.

“Een hooggelegen vluchtweg uit de Randstad naar veilige gebieden zou ik een goed idee vinden. Denk ook na over bevoorrading van levensmiddelen. Elektriciteit, toegang tot internet. Kunnen we Schiphol bereiken of operationeel houden als het water doorbreekt? Kun je de ziekenhuizen bereiken? Allemaal potentiële problemen waar we denk ik onvoldoende op voorbereid zijn.”

En dan de verdere toekomst – ná 2050. Onlangs verschenen er rapporten van

het IPCC en het KNMI, waaruit blijkt dat de zeespiegel (alweer) sneller stijgt dan eerdere prognoses voorspelden.

Uiteindelijk, zegt Moors, zal het water over de Maaslantkering klotsen. “Dat overschrijden we voor het jaar 2100. Ik hoop na 2050, maar zelfs dat durf ik niet met zekerheid te stellen. Want het gaat steeds weer sneller met de zeespiegel.”

Vergezichten

De bouwsector, zegt Moors, kan zich alvast op die vergezichten richten. Met drijvende woningen en kantoren, bijvoorbeeld, “zodat je niet afhankelijk bent van twintig of dertig centimeter meer. Nederland kan in creatieve oplossingen een voorbeeld in de wereld zijn. Als je een stuk weg vernieuwt, neem dan alvast maatregelen voor de opslag van water onder de weg. Vergeet ook

niet dat we grotere gemalen nodig hebben. Reserveer in de plannen alvast een plek. Zulke processen duren namelijk lang.”

Ook HWBP-directeur Erik Wagener benadrukt dat waterveiligheid niet alleen een kwestie van robuuste dijken is. “We hebben een horizon van zeker 50 jaar. Altijd houden we drie strategieën scherp in het oog: dijkversterking, ruimtelijke inrichting en de bestrijding van calamiteiten. De draaiboeken voor eventuele overstromingen liggen klaar bij de Veiligheidsregio’s. Oók over vluchtwegen en andere noodscenario’s. Nederland is de best beschermde delta ter wereld.”

Op de waterprojectenagenda tot 2050 staat onder meer het versterken van 1500 kilometer dijk en vierhonderd gemalen en sluizen. Foto: ANP

LEES HET VOLLEDIGE ONDERZOEK OP COBOUW.NL

Waterwerken in Elahuizen

NIELS DE VRIES

Met de nieuwe visvriendelijke gemalen Harich Elahuizen en Groote Noordwolderpolder houden de bewoners van het Friese Elahuizen en omgeving ook in de toekomst droge voeten. De bemalingsinstallaties van de oude exemplaren hebben het einde van hun techni-

sche levensduur bereikt. Bouwbedrijf Schot Infra uit Leeuwarden voert de bouw aan de rand van het dorp uit. De gemalen vervangen de twee bestaande exemplaren die worden gesloopt en zijn naar verwachting medio 2023 klaar. De totale investering van de gemalen en de renovatie van twee stuwen is ruim 5 miljoen euro.

Opnieuw miljoenenschade door vertraging Galaxy Tower

Marktontwikkeling - De vertraging bij de bouw van Galaxy Tower in Utrecht is opgelopen tot 2,5 jaar. Installatiebedrijf Homij lijdt daardoor zeker 7,5 miljoen euro schade.

Dat blijkt uit het vonnis in een kort geding over het project. Homij legde het werk stil omdat het eerst zekerheid wil dat De Lelie Vastgoed (DLV) de vertragingsschade en de kostenstijging betaalt. De ontwikkelaar eiste in het kort geding dat Homij weer aan de slag zou gaan en trok aan het kortste eind.

Galaxy Tower omvat een hotel op de eerste zeven verdiepingen en 317 huurappartementen op de achtste tot en met dertigste etage. De grondwerkzaamheden voor het project in het Utrechtse stationsgebied gingen officieel op 18 juli 2018 van start. Volgens de aanneemovereenkomst moest het project uiterlijk 8 juni 2021 klaar zijn. In 2021 werd dat al bijgesteld naar 27 maart 2023. Nu is de verwachting dat het project pas wordt opgeleverd in oktober 2023.

Bouw stilgelegd

Belangrijkste oorzaak voor de vertraging is het stilleggen van de bouw in de

zomer van 2019 voor de aanleg van nutsvoorzieningen. Ook klaagde Ballast Nedam vaak bij DLV over het niet tijdig aanleveren van informatie. Het werk van de installateur komt na dat van de aannemer. Zo liep ook de vertraging voor Homij op.

Schadevergoeding

Iedere maand vertraging kost de installateur 250.000 euro. De verwachte vertraging is dertig maanden. Daarmee becijfert Homij de schadeclaim op 7,5 miljoen euro. Alleen al in de periode tot en met december 2021 bedraagt de schade 3,5 miljoen euro. DLV heeft al wel 2,0 miljoen euro schadevergoeding betaald. De rechter vindt de berekening van Homij voldoende aannemelijk. De installateur zou dus 5,5 miljoen euro tegoed hebben.

Homij heeft genoeg reden om die financiële zekerheid te eisen, constateert de rechter. Het betalingsgedrag van DLV was niet vlekkeloos. In de periode van eind 2018 tot en met 2022 heeft de ontwikkelaar tientallen facturen niet op tijd betaald. Bijna allemaal van honderdduizenden euro’s of meer. De overschrij-

ding van de betaaltermijn varieerde van 2 tot 565 dagen. Verdere betalingsproblemen bij DLV liggen op de loer omdat de ontwikkelaar ook problemen heeft met de andere partijen in het project. Ballast Nedam heeft een claim van tientallen miljoen euro’s op DLV. De aannemer legde daarom conservatoir beslag onder de afnemers van het project. Dat zijn Amrâth Hotels en Restaurants voor het hoteldeel en Stichting Spoorwegpensioenfonds en Stichting Pensioenfonds Openbaar Vervoer voor de appartementen. Dat zal ongetwijfeld een negatieve invloed hebben op de liquiditeitspositie

van DLV, verwacht de rechter. De ontwikkelaar is gelieerd aan Amrâth.

Met de afnemers heeft DLV een meningsverschil over het ontwerp. Volgens de afnemers voldoet dit niet aan het overeengekomen kwaliteits- en afwerkingsniveau. Wat DLV meerwerk noemt, kan volgens de afnemers dus gewoon onderdeel zijn van de overeenkomst. In dat geval zullen ze er niet extra voor betalen. Ook daarin ziet Homij een risico voor DLV. Als het mis gaat met de ontwikkelaar, zijn de afnemers niet verplicht om bij te springen. Die laatste zouden het werk ook kunnen gunnen aan een andere ontwikkelaar.

BAM verscherpt duurzame strategie: ‘laten zien hoe het anders kan’

Duurzaamheid - BAM gaat zijn duurzame doelen meetbaar maken en in concrete acties omzetten. Het bedrijf heeft naar eigen zeggen alleen een toekomst als het duurzaam bouwt en onderhoudt.

Wij willen het voortouw nemen om een sociaal en ecologisch duurzame omgeving te creëren”, licht BAM de noodzaak van de aangescherpte strategie toe.

“De bouwsector kan echt een verschil maken. Met deze duurzaamheidsstrategie gaan we door met waar we al een aantal jaren mee bezig zijn en nemen we de leiding op weg naar een duurzame toekomst. We moeten laten zien hoe

het anders kan”, aldus Ruud Joosten, ceo van BAM. De duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties dienen als basis voor de nieuwe strategie. Bij zes thema’s – decarbonisatie, circulariteit, klimaatadaptatie, biodiversiteit, gezondheid, veiligheid/inclusiviteit – heeft BAM zich nu concrete doelen gesteld.

De bouwer streeft er op langere termijn naar om net zero te worden. In 2026 moet de CO2-intensiteit 80 procent lager zijn dan in 2015. Ook wil het bedrijf in 2026 volledig zijn overgestapt op groene elektriciteit, door over te schake-

len naar een elektrische leasewagenvloot, elektrisch materieel en biobrandstof in plaats van diesel.

BAM wil verder in 2030 75 procent minder bouw- en kantoorafval hebben ten opzichte van 2015. Ook zijn er op alle projecten klimaatbestendige maatregelen genomen en moet in 2030 30 procent van het senior management bestaan uit vrouwen.

Met staalleveranciers wil het bouwbedrijf samenwerken om duurzamer (gerecycled) staal te gebruiken. Ook gaat BAM CO2-arm asfalt aanbieden, modulair bouwen met zo min mogelijk materialen, en waar het kan met hout.

Ruud Joosten, ceo van BAM, kondigde de nieuwe strategie eind vorig jaar al aan in een interview met Cobouw. Hij zei toen dat BAM de strategie geleidelijk gaat implementeren en het geen big bang zou worden. “Die targets zijn zo neergezet

dat we niet binnen één dag out of business zijn”.

Joosten benadrukte dat BAM een wezenlijke stap zou gaan zetten. “Er worden geen projecten meer aangenomen waarin alleen naar de financiën wordt gekeken. Dat kan niet. Want anders ga je er niet serieus mee om.”

DOOR MARC DOODEMAN

De Galaxy Tower in Utrecht. Foto: Cobouw

Foto: BAM

Woningborg vindt structurele oplossing voor kapitaalproblemen

Markt - Woningborg komt voor de helft in handen van de Franse verzekeraar Smabtp. Voor de afbouwverzekeraar uit Gouda komt er zo een einde aan een onrustige periode. “We zien dat de uitdagingen in de markt enorm aan het toenemen zijn”, zegt directeur Wytzejan de Jong.

De Franse verzekeraar Smabtp neemt een belang van 50 procent in Woningborg. De bedrijven hebben daartoe een intentieverklaring getekend. Het in Parijs opgerichte Smabtp, dat 3.600 werknemers in dienst heeft en in 2021 een omzet behaalde van 2,9 miljard euro, is net als Woningborg gespecialiseerd in verzekeringen voor de bouwsector. Woningborg en Smabtp willen samenwerken op het gebied van verzekeringen voor de nieuwbouwwoningmarkt.

De overname zorgt volgens Wytzejan de Jong, algemeen directeur van Woningborg, voor “stabiliteit in de bedrijfsvoering”. De “insolventie- en herstelverzekeraar” komt uit een periode waarin het bedrijf te weinig kapitaal had om het verzekerde risico af te dekken. De solvabiliteit van Woningborg kwam eind 2019 onder de norm, waardoor bij extreme omstandigheden niet aan de uitstaande verplichtingen kon worden voldaan. Als bouwbedrijven failliet gaan, zou er genoeg geld in de pot moeten zitten om huizenkopers schadeloos te stellen.

Kapitaalinjectie

Woningborg kreeg vorig jaar een kapitaalinjectie in de vorm van een achtergestelde lening van 23 miljoen euro van Bouwend Nederland en Woningbouwers NL, die nu nog 100 procent van de aandelen bezitten. Een aantal bouwbedrijven sprong ook bij voor die lening. De kapitaalproblemen bij Woningborg begonnen na de financiële crisis, die voor de bouw tussen 2009 en 2015 huishield.

Toen de vraag naar nieuwbouwwoningen

opleefde zagen aannemers die in de slechte tijd voor bodemprijzen projecten hadden binnengehaald, tot hun schrik de prijzen van onderaannemers, toeleveranciers en zzp’ers fors stijgen. Een reeks bouwers ging eraan ten onder. In 2018 tot en met 2020 gingen 24 bouwers die verzekerd waren bij Woningborg failliet, waaronder Sprangers, Schouten, Bouwgroep Moonen, Noordersluis en Hette Bouw. Zo’n 1.100 woningen moesten op kosten van Woningborg worden afgebouwd. De schade: ruim 60 miljoen euro.

Omdat de bouw vanaf 2018 was opgeleefd, groeide ook de vraag naar certificering van bouwplannen. Bouwbedrijven vroegen Woningborg bovendien voor een steeds groter bedrag hun projecten te verzekeren. Dat kwam omdat de aanneemsommen fors gestegen wa-

ren. De aanvragen gingen het risico dat Woningborg kon accepteren te boven.

“We hebben nooit in financiële problemen gezeten”, nuanceert De Jong de situatie. “Onze kapitaalsplanning was afgestemd op een normale markt. Maar het ging veel sneller dan dat. Dat betekende dat we even moesten remmen.” Dat remmen leverde nogal wat onrust op onder bouwbedrijven. “De markt was in vol tempo. Om ervoor te zorgen dat de rust zou wederkeren, hebben we veel gesprekken moeten voeren”, herinnert De Jong zich.

Obligo

Bouwbedrijven vroegen zich vooral af of Woningborg überhaupt nog certificaten zou kunnen afgegeven. Elke ondernemer die bij Woningborg staat geregistreerd, heeft een eigen obligo, berekend als percentage van de aanneemsom.

“Wij werken met obligoniveaus, voor dat bedrag kun je certificaten aanvragen. Als daar een beetje de rem op komt, dan betekent dit dat je de bouwcapaciteit wat inperkt. Bouwbedrijven

dachten: jongens kunnen wij nog wel vol door met bouwen?“

Dat kon. “We hebben geen projecten gestopt. Wat dat betreft is er niets aan de hand geweest. De dreiging dat er een rem zou komen, die gaf onrust. Er zijn geen bouwprojecten niet doorgegaan doordat Woningborg niet kon leveren.”

Begin 2022 was de onrust met de miljoenenlening van aandeelhouders weggenomen. Maar Woningborg zocht nog wel naar een structurele oplossing voor zijn kapitaalproblemen. Alle opties stonden open, zegt De Jong. De overheid zou een nieuwe verzekering kunnen opzetten, pensioenfondsen zouden kunnen bijspringen of er kon aansluiting gezocht worden bij een ander bedrijf. Steun van het Rijk zat er niet in, bleek al snel. Dat zou staatssteun zijn; de holding van Woningborg is een bv. De zoektocht leidde naar het Franse bedrijf Smabtp.

De internationale verzekeraar kwam volgens De Jong als beste optie bovendrijven. Waarom de Fransen de helft van de aandelen krijgen en niet 51 of 49 procent, is volgens De Jong goed te verklaren. “Zij vinden het heel erg van belang dat de brancheverenigingen in een goed evenwicht aan boord blijven. Zij willen absoluut niet de bovenliggende partij zijn. En ze willen ook niet de onderliggende partij zijn. Vandaar die 50 procent.” De andere helft van de aandelen van de Woningborg Holding B.V. zal eigendom blijven van Stichting Woningborg, die wordt vertegenwoordigd door bestuurders van de brancheverenigingen Bouwend Nederland en WoningbouwersNL.

Of de aandelenverkoop gevolgen heeft voor de premies die bouwers betalen, is volgens De Jong nog niet duidelijk. Er is

een intentieovereenkomst getekend, het definitieve contract moet nog opgemaakt worden en De Nederlandsche Bank moet nog een verklaring van geen bezwaar geven. “Hopelijk is dat rond de zomer rond. Pas daarna kun je sparren over inhoud, synergie en samenwerking en de effecten daarvan op de premiestelling.”

Uitdagingen

Duidelijk is wel dat Wytzejan de Jong directeur blijft. Ook blijft Woningborg als entiteit en als naam bestaan, en kan het hele directieteam ongewijzigd verder.

Woningborg blijft onderwijl een scherp oog houden op de ontwikkelingen in de bouw. “We zien natuurlijk dat de uitdagingen in de markt enorm aan het toenemen zijn”, zegt De Jong. “De rente loopt op, huizen worden minder snel verkocht. We zien ook dat veel projecten moeite hebben de 70-procentsgrens [van verkochte woningen] te halen, het aantal geïnteresseerde kopers ligt veel lager. Maar we zien op dit moment nog geen grote financiële problemen.”

Dat de situatie voor veel bouwers benarder wordt, vindt hij nog te vroeg om te stellen. “Voor de zomer zag de markt er nog heel erg rooskleurig uit. Na de zomer gingen opeens heel veel balletjes de verkeerde kant op rollen. Dat is nog maar zes maanden geleden. De effecten daarvan werken pas door op lange termijn.”

DOOR MARC DOODEMAN

Een project van Sprangers waarvoor Woningborg garant stond. Foto: Erald van der Aa

Heb jij hart voor een veiliger Groningen?

Lid Adviescollege

Veiligheid Groningen

Den Haag

Bijdragen aan een veiligere woonomgeving. Dat doe je als lid van het Adviescollege Veiligheid Groningen. Zet je kennis en ervaring op bouwkundig en/of bouwlogistiek vlak in om adviezen rond de versterkingsoperatie te verbeteren.

Jij beoordeelt of adviezen op technisch niveau in orde zijn, juridisch haalbaar zijn én of ze daadwerkelijk in de aardbevingsgemeenten uitgevoerd kunnen worden. Hiermee kan de staatssecretaris van Mijnbouw dé resultaten boeken die Groningen echt nodig heeft.

Het inspecteren van elektrotechnische installaties is de laatste jaren alleen maar toegenomen. Dit boek voorziet in de grote behoefte onder elektrotechnici die op zoek zijn naar achtergrondinformatie en praktische tips rondom metingen. Het gehele proces vanaf offerte tot en met het uitbrengen van een inspectierapport wordt in dit boek behandeld. Zowel de visuele inspectie van de elektrische installatie als alle metingen en beproevingen die in het kader van NEN 1010 Deel 6 en NEN 3140 zijn vereist.

Bouwberichten

Centrum Leiden krijgt woontoren met megabioscoop

Multifunctionele blikvanger moet stationsplein opfleuren

Bouwberichten.nl

Plaats: Leiden

Opdrachtgever: Sustay

Ramingsgroep: 20 miljoen euro

Nummer: 231362

Wil je meer informatie over dit en andere projecten zien, inclusief alle contactpersonen en marktpartijen? Probeer Bouwberichten dan 14 dagen gratis. Zonder verplichting. Heb je een inhoudelijke vraag of opmerking, neem dan contact op met het redactieteam van Cobouw Bouwberichten: content@vmnmedia.nl.

De multifunctionele woontoren die in het stationsgebied van Leiden wordt gebouwd, zal De Geus gaan heten. Het complex bestaat uit 96 appartementen, een megabioscoop, horeca, een congrescentrum, een supermarkt en een fietsenkelder met plek voor 3.000 fietsen.

Het Utrechtse Sustay, zelfbenoemd aanjager van middenhuur, is de ontwikkelaar van het project. OZ Architecten neemt het ontwerp van de woontoren op zich, terwijl AKOR Bouw is aangetrokken als aannemer. Verder zijn organisaties als Bioscopen Leiden, NS Stations, Jumbo, Ymere en de gemeente Leiden bij de plannen betrokken. De Geus krijgt groene gevels en een daktuin.

De bioscoop bestaat uit 1.200 stoelen, verdeeld over acht zalen. De exploitatie is in handen van Bioscopen Leiden. Het bedrijf gaat ook twee horecagelegenheden exploiteren: op de begane grond komt een hippe eetgelegenheid voor de bioscoopbezoeker, bovenin een

zogenaamd high-profile restaurant met cocktailbar en uitzicht op het oude en nieuwe Leiden.

De Geus verrijst op de plek van een ouder gebouw waarin onder meer een Jumbo-supermarkt was ondergebracht. In dat pand, dat nu wordt gesloopt, zat asbest. Bnext zal het asbest verwijderen en voert de sloop uit. Het gebouw wordt gestript, de materialen worden gescheiden. Daarna wordt het casco gesloopt.

De sloop is naar verwachting eind maart afgerond. De bouwwerkzaamheden nemen in totaal drie jaar in beslag. De fundering van de multifunctionele toren bestaat uit schroefpalen.

Metamorfose

De gemeente Leiden zat volgens de ontwikkelaar van De Geus jaren met een lelijk gebouw en onaantrekke-

lijk stationsplein in haar maag: niet de gewenste entree van zo’n mooie stad. De inrichting van het gebied zoals die nu is, past volgens de gemeente ook niet bij de kansen die dit belangrijke knooppunt biedt. Samen met ontwikkelaars, aannemers en andere partijen werkt de gemeente daarom aan een metamorfose van het stationsgebied: nieuwe woningen, goed bereikbare kantoorruimten, horeca en extra fietsenstallingen.

De Geus is een belangrijk onderdeel van deze metamorfose. Wethouder Fleur Spijker (Duurzame Verstedelijking) is blij met deze mijlpaal, vertelde ze tijdens de ondertekening van de contracten. “De gemeente wil van het stationsgebied een bruisende plek maken waar het prettig wonen, werken en verblijven is. Deze plannen passen daar perfect in.”

DOOR

De Geus krijgt groene gevels en een daktuin. Beeld: OZ Architecten

Bouwberichten

Regio-indeling

West Noord-Holland, Zuid-Holland

Gebouwtypen en soorten werk

Ramingsgroepen

Zuid Zeeland, Noord-Brabant, Limburg

West

ONTWERP

ROTTERDAM

c 0

Noord Friesland, Groningen, Drenthe

Oost Utrecht, Overijssel, Gelderland, Flevoland

a Gezondheidszorg

b Grond-, Weg-, en Waterbouw en energie

c Wonen

d Onderwijs

e Cultuur en religie

f Bedrijven en logistiek

g Horeca, sport en recreatie

h Winkels en parkeren

‘S-GRAVENHAGE

e 5

Bouwen woontoren (158m hoog) met 427 huur- en koopappartementen (exacte verdeling n.n.b.) / parkeergarage / bistro in de 5 meter hoge plint op de hoek Baan (nabij nr.2) / Blekerstraat in het Baankwartier. Project ‘The Baan Tower’. Startdatum nog onbekend.

Geplande Start 7-2023

Architect: Powerhouse Company, Antoine Platekade 1000, 3072 ME ROTTERDAM, 010-4046789

Projectontwikkelaar: Being Development, Modemstraat 2, 1033 RW AMSTERDAM, 020-8202181

Projectontwikkelaar: RED Company B.V., Westerlaan 17, 3016 CK ROTTERDAM, 010-3037533

VOORBURG d 8

Bouwen / renoveren / gedeeltelijk sloop met behoud van de authentieke gevel duurzame basisschool ‘De Vijverhof’ / ondergrondse gymzaal / kinderopvang aan de Vijverhof 7. HI-Plus Advies is voor de bouwkosten. Het definitief ontwerp wordt na verwachting in juli 2023 afgerond.

Geplande Start 11-2023

Opdrachtgever: Lucas Onderwijs, Saffierhorst 105, 2592 GK ‘S-GRAVENHAGE, 070-3001100

Opdrachtgever: Gemeente Leidschendam-Voorburg, Koningin Wilhelminalaan 2, 2264 BM LEIDSCHENDAM, 14-070

Architect: DP6 Architectuurstudio, Doelenplein 6, 2611 BP DELFT, 015-2120110

Bouwen, na sloop, nieuw Clubhuis voor R.V. ‘De Laak’ en Pelargos in het Waterfrontpark aan de Binckhorstlaan 285 langs de Trekvliet. De loodsen / werkplaats komen op de begane grond de societeit / keuken / kleedkamers / trainingsruimte / bestuurskamer / terras komen op de 1e verdieping. Startdatum is nog niet definitief. Bouw in 2 fases. Omgevingsvergunning is aangevraagd.

Geplande Start 5-2023

Architect: Bureau Kroner, Binckhorstlaan 36 - M0 07 , 2516 BE ‘S-GRAVENHAGE, 070-3020735

Opdrachtgever: Roeivereniging de Laak, Binckhorstlaan 285, 2516 BC ‘S-GRAVENHAGE, 070-3859667

NAARDEN d 7

Bouwen basisschool de Tweemaster, na sloop huidige school, aan de van Limburg Stirumlaan. Zodra de ontheffing wet natuurbescherming verleend is gaat de sloop van het huidige gebouw van start. Ontwerpbestemmingsplan en omgevingsvergunning liggen ter inzage van 13 januari 2023 tot en met 23 februari 2023.

Geplande Start 5-2023

Architect: MTB Architecten, Vosselmanstraat 504, 7311 VX APELDOORN, 055-5216177

Opdrachtgever: Stichting Interconf PC RK Basisonderwijs Naarden, van Limburg Stirumlaan 105, 1411 BN NAARDEN, 035-6943184

Opdrachtgever: Gemeente Gooise Meren , Brinklaan 35, 1404 EP BUSSUM, 035-2070000

DELFT

c 9

Bouwen woontoren ca. 200 appartementen

ADVERTENTIE

1 10.000 - 20.000

2 20.000 - 50.000

3 50.000 - 125.000

4 125.000 - 500.000

5 500.000 - 1.000.000

6 1.000.000 - 2.000.000

7 2.000.000 - 5.000.000

8 5.000.000 - 10.00.000

9 10.000.000 - 50.000.000

0 50.000.000 en hoger - Onbekend

/ 2500 m2 commerciële ruimten / 3700 m2 bedrijfsruimten/ parkeergarage ca. 300 plaatsen / 56 studio appartementen / 37 stadswoningen / 55 grondgebonden woningen (huur en koop; exacte verdeling n.n.b.), na sloop kantoor aan de Staalweg. Sloop start Q3 2023. Project ‘De Staal’. Geplande Start 1-2024

Projectontwikkelaar: Novaform Vastgoedontwikkelaars West B.V., Kralingseweg 217-A, 3062 CE ROTTERDAM, 088-2482929

Architect: DuCroq & van Zutphen architects BV, Geestbrugkade 33, 2281 CX RIJSWIJK ZH, 070-8209240

Architect: studio AAAN, Westewagenstraat 60, 3011 AT ROTTERDAM, 010-7370171

Architect: Cube architecten, Brouwersgracht 288-1, 1013 HG AMSTERDAM, 06-24820744

Architect: Studio RAP, Scheepsbouwweg 8 K10, 3089 JW ROTTERDAM, 010-3076364

GEGUND

PETTEN

a 0

Selecteren general contractor t.b.v. bouwen van de kernreactor ‘Pallas’ (isotopenreactor) aan de Westerduinweg. De sloopwerkzaamheden zullen t.z.t worden uitgevoerd door Beelen Sloopwerken. Besix heeft de opdracht gegund gekregen voor realisatie van de bouwput en de fundering. De tweede kamer beslist in het voorjaar 2023 over de financiën van het project. Aanbesteding. Procedure: competitieve dialoog. Termijn voor ontvangst van inschrijvingen: datum: 27-02-2023. Tijd: 17:00 uur.

Geplande Start 11-2023

Opdrachtgever: Stichting Voorbereiding

Pallas-Reactor, Comeniusstraat 8, 1817 MS ALKMAAR, 088-2024024

Opdrachtgever: NRG Nuclear Research & Consultancy Groep, Westerduinweg 3, 1755 LE PETTEN, 0224-564950

Architect: INVAP, Av. Comandante Luis Piedrabuena 4950, R8403CPV SAN CARLOS DE BARILOCHE (RIO NEGRO), 0054-2944409300

Hoofdaannemer: INVAP, Av. Comandante Luis Piedrabuena 4950, R8403CPV SAN CARLOS DE BARILOCHE (RIO NEGRO), 0054-2944409300

HEEMSTEDE h 7

Bouwen supermarkt Vomar (in plint) / boven de supermarkt 9 koopappartementen / ondergrondse parkeergarage 100

Snel relevante bouwberichten vinden?

parkeerplaatsen / aanleggen 17 parkeerplaatsen aan de Binnenweg. Acquisitie wordt door de architect en ontwikkelaar niet op prijs gesteld.

Geplande Start 3-2023

Hoofdaannemer: Niersman Bouw Haaglanden B.V., Schietlood 16, 2495 AN ‘S-GRAVENHAGE, 070-3013080

Projectontwikkelaar: Hoorne Vastgoed B.V, Loet 2, 1911 BR UITGEEST, 0251-662280

Architect: Mulleners + Mulleners Architecten, Kenaupark 25, 2011 MR HAARLEM, 023-3035600

AMSTERDAM

c 0

Bouwen 528 appartementen (verdeling koop/ huur n.n.b.) verdeeld over 6 gebouwen / retail 4000m2 / cultuurcentrum ‘Verhalenhuis’ met o.a. bibliotheek / Arabisch Cultuurcentrum

‘El Hizjra’ / bioscoop in de plint / parkeergarage met 350 plaatsen, na sloop vml. Stadsdeelkantoren aan Osdorpplein / Don Boscostraat / Nicolaas Anslijnstraat / Wilhelmina Bladergroenstraat. Plan ‘MIX Amsterdam’. Startdatum is niet definitief. Geplande Start 7-2023

Projectontwikkelaar: MRP Development, Koningin Wilhelminaplein 1, 1062 HG AMSTERDAM, 085-0170031

E-Installateur: Blom Elektrotechniek Warmenhuizen B.V., De Camper 10, 1749 BX WARMENHUIZEN, 088-3920000

Architect: Architekten Cie, Klaprozenweg 75A, 1033 NN AMSTERDAM, 020-5309300

Hoofdaannemer: Heddes Bouw & Ontwikkeling, Keern 31, 1624 NB HOORN, 0229-282400

‘S-GRAVENHAGE

c 9

Bouwen 136 zorgappartementen (t.b.v. Saffier) / 122 koopappartementen / 130 vrije sector huurappartementen / commerciële ruimte / ondergrondse parkeergarage aan de Lozerlaan / Randveen. Project ‘Maestro’ (voorheen Nieuw Lozerhof). Duurzaam project: energielabel A+++.

Geplande Start 3-2023

Hoofdaannemer: Stebru, Ringvaartlaan 4, 2914 VJ NIEUWERKERK AAN DEN IJSSEL, 0180-333170

Opdrachtgever: Stichting Saffier, Randveen 64, 2544 RP ‘S-GRAVENHAGE, 070-3082323

Architect: KOW Concepts Design Development , Binckhorstlaan 36, 2516 BE ‘S-GRAVENHAGE, 070-3466600

Projectontwikkelaar: Stebru, Ringvaartlaan 4, 2914 VJ NIEUWERKERK AAN DEN IJSSEL, 0180-333170

Activeer uw gratis proef op bouwberichten.nl

LEIDEN

c 0

Bouwen 600 tot 700 woningen (verdeling soort / huur / koop n.nb.) op het voormalig Werninkterrein omgeving Apphoraweg / Dr Lelylaan.

Geplande Start 12-2023

Architect: OZ, Pedro de Medinalaan 7 A, 1086 XK AMSTERDAM, 020-3141111

Hoofdaannemer: ABB Bouwgroep B.V, Molendijk 160, 3361 ER SLIEDRECHT, 0184-495495

Opdrachtgever: Gemeente Leiden, Bargelaan 190, 2333 CW LEIDEN, 14-071

Projectontwikkelaar: ABB Bouwgroep B.V, Molendijk 160, 3361 ER SLIEDRECHT, 0184-495495

WIERINGERWERF

d 8

Bouwen Kindcentrum De Terp t.b.v. scholen De Triangel / Don Bosco / Het Baken op terrein toekomstige Campus De Terp aan De Campus. Vml. aanbesteding. Procedure: Openbaar.

Geplande Start 2-2023

Hoofdaannemer: De Geus Bouw, Dijk 30, 1721 AE BROEK OP LANGEDIJK, 0226-316244

E-Installateur: Klaver Technisch Bedrijf B.V., Handelskade 5, 1713 HS OBDAM, 0226-451370

W-Installateur: Klaver Klimaattechniek BV, Braken 83, 1713 GC OBDAM, 0226-451256

Opdrachtgever: Gemeente Hollands

Kroon, De Verwachting 1, 1761 VM ANNA PAULOWNA, 088-3215000

Opdrachtgever: Stichting Sport en Welzijn Wieringermeer, Texelstroom 23, 1771 NH WIERINGERWERF, 0227-602603

Architect: TenW architecten adviseurs, Oude Middenweg 17, 2491 AC ‘S-GRAVENHAGE, 070-3632952

Opdrachtgever: Stichting Sarkon, Drs. F. Bijlweg 8 a, 1784 MC DEN HELDER, 0223-672150

UITVOERING

HOOFDDORP

f 9

Bouwen distributiecentrum (Hello World) verdeeld over 8 koppelbare units / kantoor / aanleggen parkeerterrein / showroom op Schiphol Trade park aan de Airborne Avenue. Cradle-to-cradle, bouw in 2 fases. De 1e fase (19.500 m2) is augustus 2022 opgeleverd. Duurzaam project vanwege streven naar BREEAM ‘Excellent’ certificering.

Geplande Start 10-2021

E-Installateur: Van Rennes ElektroInstallatietechniek B.V, Rijksstraatweg 1, 3286 LS KLAASWAAL, 0186-572422

W-Installateur: Loohuis Installatietechnieken Almelo B.V., Bedrijvenpark Twente 445, 7602 KM ALMELO, 0546-577733

Projectontwikkelaar: VolkerWessels Logistics Development B.V., Podium 9, 3826 PA AMERSFOORT, 088-1866182

Projectontwikkelaar: Delta Development Group, Taurusavenue 60, 2132 LS HOOFDDORP, 023-7600500

Architect: OPL Architecten, Maliesingel 38, 3581 BK UTRECHT, 030-2511005

Hoofdaannemer: Systabo B.V., Marssteden 200, 7547 TD ENSCHEDE, 053-4358814

ROTTERDAM d 9

Bouwen onderwijscentrum 7269m2 / revalidatiecentrum (RoeR) 3742m2 / sportzalen ca. 1269 m2 en therapiebad 377 m2

De Hazelaar t.b.v. mytylschool De Brug / de Tyltylschool Rotterdam / Rijndam Revalidatie aan de Hazelaarweg in de wijk Hillegersberg-Schiebroek. Vml. Europese Aanbesteding. Procedure: niet-openbaar. Acquisitie wordt door Koen van Velsen architecten niet op prijs gesteld.

Geplande Start 5-2021

Architect: Koen van Velsen architecten, Spoorstraat 69a, 1211 GA HILVERSUM, 035-6222000

Opdrachtgever: Gemeente Rotterdam, Afd. Aanbestedingszaken, Wilhelminakade 179, 3072 AP ROTTERDAM, 010-4893308

Hoofdaannemer: BAM Bouw en Techniek regio Zuidwest, Vareseweg 109, 3047 AT ROTTERDAM, 010-4368600

W-Installateur: Terberg Totaal Installaties

Utrecht bv, Swammerdamweg 7, 3401

MP IJSSELSTEIN UT, 030-6860711

E-Installateur: Terberg Totaal Installaties

Utrecht bv, Swammerdamweg 7, 3401

MP IJSSELSTEIN UT, 030-6860711

AMSTERDAM h 9

Bouwen parkeergarage met volautomatische autoberging (VAB) aan de Vijzelgracht. Betreft realiseren mechanische parkeergarage (250 plaatsen) in de reeds bestaande ondergrondse ruimte boven het station Vijzelgracht van de Noord-Zuidlijn in Amsterdam. De parkeergarage is volautomatisch, waarbij de auto door de garage zelf geparkeerd wordt. Abbink X Co architecture is de architect voor de lifthuisjes, Lödige liften levert de systemen. Project loopt vertraging op vanwege hoge bouwkosten.

Geplande Start 4-2021

Opdrachtgever: Projectmanagementbureau Amsterdam, Weesperstraat 432, 1018 DN AMSTERDAM, 020-5529696

Opdrachtgever: Gemeente Amsterdam, Amstel 1 , 1011 PN AMSTERDAM, 14-020

Architect: Abbink x Co architecture, Dorpsweg Ransdorp 59a , 1028 BL

AMSTERDAM, 020-4284665

Hoofdaannemer: Lodige Liften, Kasteleinenkampweg 14, 5222 AX ‘S-HERTOGENBOSCH, 073-6249300

Hoofdaannemer: Max Bögl Nederland

B.V, Pedro de Medinalaan 5/A, 1086 XK

AMSTERDAM, 020-3981130

W-Installateur: Van Dorp installatiesregio Amsterdam, Milaanstraat 21, 1175

RJ LIJNDEN, 020-4496960

E-Installateur: Van Dorp installatiesregio Amsterdam, Milaanstraat 21, 1175

RJ LIJNDEN, 020-4496960

NAARDEN c 8

Bouwen 40 sociale huurappartementen verdeeld over 2 blokken / 21 sociale huur eengezinswoningen (3 blokken van 7 woningen) aan de Kolonel Verveerstraat. Onderdeel project: ‘De Keverdijk’. Bouw is in 2 fases. De eengezinswoningen zijn in fase 1 (april 2022) opgeleverd. De appartementen worden gebouwd in de 2e fase. Naar verwachting worden de appartementen eind Q4 2024/ begin Q1 2025 opgeleverd.

Geplande Start 6-2021

W-Installateur: Breman Harderwijk, Celsiusstraat 43, 3846 BK HARDERWIJK,

0341-414844

E-Installateur: Mossink Elektrotechniek

BV, Zuiderinslag 12, 3871 MR HOEVELAKEN, 033-2534581

Architect: Moke Architecten, Veemarkt 219-223, 1019 CK AMSTERDAM, 020-7855868

Hoofdaannemer: Heijmans Huizen

B.V, Handelsweg 2, 1271 EJ HUIZEN, 035-5263136

‘S-GRAVENHAGE g 9

Bouwen megabioscoop ‘Euroscoop’ met 10 zalen / horeca / aanleggen 450 parkeerplaatsen achter kantoren KPMG / Hartstichting aan de Ypenburgse Stationsweg / Guldenlaan. Installateurs worden niet vrijgegeven. De bouw is tijdelijk stilgelegd door Corona. Opleverdatum is nog niet definitief.

Geplande Start 4-2022

Projectontwikkelaar: Argos Project Management, de Meeussquare 38/40, 1000 BRUSSEL, 0032-54342828

Architect: Forum Architecten & planners, Bredaseweg 204-02, 5038 NK TILBURG, 013-5350989

Hoofdaannemer: Hercuton B.V., Touwslager 2, 5253 RK NIEUWKUIJK, 088-2053400

PIJNACKER c 7

Bouwen 30 startersappartementen aan de Tuinderweg in de wijk Keijzershof. Plan ‘Groene Vizier’. Geplande Start 1-2022

Architect: Ibelings van Tilburg architecten, Veerhaven 14, 2492 BG DEN HAAG, 010-2021900

Hoofdaannemer: Van Wijnen Stolwijk B.V., Benedenkerkseweg 48, 2821 LD STOLWIJK, 0182-348000

Opdrachtgever: Gemeente Pijnacker-Nootdorp, Oranjeplein 1, 2641 EZ

PIJNACKER, 14-015

AMSTERDAM c 0

Bouwen 3 appartementencomplexen met in totaal 302 huurappartementen / parkeergarage / commerciële ruimtes aan de Haarlemmerweg, plan ‘Westerpark West’, deelplan ‘Salt en Pepper’ / ‘Blend’, fase 2A / 1B. In het plan Westerpark West worden in totaal ca. 900 appartementen gerealiseerd.

Geplande Start 11-2020

Architect: MVRDV B.V., Achterklooster 7, 3011 RA ROTTERDAM, 010-4772860

Projectontwikkelaar: Pinnacle Property Developers B.V, Muiderstraat 1, 1011 PZ

AMSTERDAM, 020-6734172

Hoofdaannemer: J.P. van Eesteren B.V, Siciliëweg 61, 1045 AX AMSTERDAM, 088-8230200

W-Installateur: Homij Technische Installaties BV, Lange Dreef 7, 4131 NJ VIANEN, 088-1861600

E-Installateur: Homij Technische Installaties BV, Lange Dreef 7, 4131 NJ VIANEN,

Bouwberichten

088-1861600

Architect: Elephant , Haarlemmerweg 514, 1014 BL AMSTERDAM, 020-3415808

Oost

ONTWERP

EPE

c 7

Bouwen woonzorgcentrum met 60 zorgstudio’s t.b.v. De Boskamp aan de Burgemeester van der Feltzlaan. Startdatum is nog onbekend.

Geplande Start 6-2023

Opdrachtgever: Woonzorg Unie Veluwe, Albert Schweitzerlaan 25, 8162 DS EPE, 0578-763708

Opdrachtgever: Habion, Patrijsboulevard 143, 3541 CS UTRECHT, 030-2204704

Architect: Lengkeek architecten en ingenieurs, Aeolusweg 127, 3731 XE DE BILT, 030-2201587

NIJVERDAL

d 9

Bouwen / verbouwen campus t.b.v. scholengemeenschap CSG Reggesteyn voor VMBO / Havo en VWO / 1295 leerlingen/ 2 gymzalen, na sloop huidige school aan de Noetselerbergweg. Het gebouw wordt BENG (Bijna Energie neutraal Gebouw). Vml. Europese aanbesteding t.b.v. Engineering & Build.

Geplande Start 9-2023

Opdrachtgever: CSG Reggesteyn, Noetselerbergweg 20, 7441 BK NIJVERDAL, 0548-533600

Architect: Braaksma & Roos Architecten BV, Toussaintkade 52, 2513 CL ‘S-GRAVENHAGE, 070-3615363

Architect: NOAHH B.V., Moermanskkade 111, 1013 BC AMSTERDAM, 020-3090250

BUNNIK

c 8

Bouwen 41 woningen / 44 parkeerplaatsen, waarvan 40 half onder het complex, na sloop Villa Burbank / kringloopwinkel aan de Schoudermantel 6 en 6 A / Kosterijland. Startdatum is nog onbekend.

Geplande Start 7-2023

Architect: Zeep architects and urban designers, Nijverheidsweg-Noord 40, 3812 PM AMERSFOORT, 033-7600238

APELDOORN

c 8

Transformeren / verbouwen voormalig belastingkantoor ‘Westpoint’ tot 94 huurappartementen / aanleggen 80 parkeerplaatsen, deels in parkeergarage in de kelder van het gebouw aan de Handelstraat. Copijn is betrokken als landschapsarchitect. Weever Sloopwerken B.V. heeft de sloopwerkzaamheden uitgevoerd.

Geplande Start 5-2023

Architect: BA32 Stedenbouw, Architectuur, Management & Advies, Abe Lenstra boulevard 52-9A, 8448 JB

ADVERTENTIE

DIRECT UIT VOORRAAD LEVERBAAR: www.dambeton.nl Tel. 0566 651 575

Betonmortel in Friesland en randgebieden, stampbeton en stelspecie Betonplaten o.a. 200x200 cm en 325x250 cm voor bouwwegen Megablokken in diverse afmetingen Voorgespannen heipalen in diverse afmetingen

HEERENVEEN, 0513-648245

Projectontwikkelaar: Bun Projectontwikkeling B.V., Watercipresstraat 11, 1326 CM ALMERE, 036-5354443

Architect: Architectenbureau Spaltman, Aquamarijn 3, 3641 XE MIJDRECHT, 06-19798041

Architect: Copijn Groep, Gageldijk 4 F, 3566 ME UTRECHT, 030-2644333

GEGUND

ARNHEM c 9

Herontwikkelen / verbouwen 3 kantoorpanden ‘Coehoorn plot 3’ naar 45 appartementen (huur) / muziekschool / ondergrondse parkeergarage / leescafé / winkels aan de Bergstraat / Nieuwe Plein. Vml. Europese aanbesteding. Procedure: niet-openbaar. Plan: ‘Kiek duirdan’. Vic landscapes is betrokken als landschapsarchitect.

Geplande Start 5-2023

Opdrachtgever: Gemeente Arnhem, Koningstraat 38, 6811 DG ARNHEM, 0900-1809

Opdrachtgever: De Connectie (Gemeenschappelijke Regeling Intergemeentelijke Uitvoeringsorganisatie), Eusebiusbuitensingel 53, 6828 HZ ARNHEM, 026-3772424

Hoofdaannemer: Karbouw Bouwonderneming Arnhem B.V., Nieuwe Havenweg 29, 6827 BA ARNHEM, 026-3844645

Architect: VIC Activating Landscapes

B.V., Magnesiumweg 9, 3812 PW AMERSFOORT, 033-2037004

Architect: Team V architectuur B.V, Jacob Bontiusplaats 9, 1018 LL AMSTERDAM, 020-3449500

Projectontwikkelaar: Schipper Bosch Projectontwikkeling BV, Oliemolenhof 106, 3812 PB AMERSFOORT, 033-4519022

HARMELEN c 9

Bouwen 38 koopwoningen (starters- / senioren- / rijtjes- / beneden en bovenwoningen) tussen de Ambachtsheerelaan / Tuinderij / Meerkoet in project ‘Hof van Harmelen’. Bunnik en Reuvers werken samen als projectontwikkelaars en als aannemer. Reuvers Ontwikkeling & Bouw ontwikkelt en bouwt 57 woningen zie hiervoor project 523315. Reuvers Ontwikkeling & Bouw neemt de ontwikkeling over van het failliete Tetteroo. Volgens planning volgt er in februari 2023 een besluit over het bestemmingsplan. Geplande Start 3-2024

Architect: Hans Been Architecten BNA, Industrieweg Zuid 24, 3958 VX AMERONGEN, 0343-450211

Opdrachtgever: Gemeente Woerden, Blekerijlaan 14, 3447 GR WOERDEN, 0348-428911

Projectontwikkelaar: Bunnik Bouw, Groene Dijk 4, 3401 NJ IJSSELSTEIN, 030-6869999

Hoofdaannemer: Bunnik Bouw, Groene Dijk 4, 3401 NJ IJSSELSTEIN, 030-6869999

BAARN c 6

Bouwen, na sloop Villa Hubertushof, appartementencomplex met 6 koopappartementen aan de Van Heemstralaan 43.

Project ‘Hubertushof’. Duurzaam project vanwege vloerverwarming / warmtepomp / zonnepanelen. De woningen zijn momenteel in verkoop. Start datum is niet definitief.

Geplande Start 4-2023

Hoofdaannemer: Koelewijn Bouw B.V, Ansjovisweg 5, 3751 BL BUNSCHOTEN-SPAKENBURG, 033-2981560

Opdrachtgever: J.H.M. Oude Kempers, Van Heemstralaan 43, 3743 AJ BAARN, 035-5421229

Architect: Architectenburo Adarma B.V., van Heemstralaan 43, 3743 AJ BAARN, 035-5421229

ELSPEET a 8

Bouwen gezondheidscentrum aan de Nachtegaalweg met huisartsenpraktijk / tandartspraktijk / apotheek en paramedische voorzieningen. Project vertraagd. Door de stijgende bouwkosten gaat men kijken of het project in afgeslankte vorm door kan gaan.

Geplande Start 11-2023

Architect: FIER architecten, Nieuwstraat 9, 3861 AJ NIJKERK, 033-2471120

Hoofdaannemer: Van Driesten Harskamp Bouwbedrijf BV, Westenengseweg 24, 6732 GJ HARSKAMP, 0318-461651

Opdrachtgever: Gezondheidscentrum

Elspeet B.V., Oud Milligenseweg 34, 3886 ME GARDEREN, 0577-408050

HARMELEN

c 9

Bouwen 57 koopwoningen (starters- / senioren- / rijtjes- / beneden-bovenwoningen) tussen de Ambachtsheerelaan / Tuinderij / Meerkoet. Project ‘Hof van Harmelen’. Bunnik en Reuvers werken samen als projectontwikkelaars en als aannemer. Bunnik ontwikkelt en bouwt 38 woningen, zie hiervoor project 35585. Reuvers Ontwikkeling & Bouw neemt de ontwikkeling over van het failliete Tetteroo. Volgens planning volgt er in februari 2023 een besluit over het bestemmingsplan.

Geplande Start 3-2024

Hoofdaannemer: Reuvers Ontwikkeling & Bouw, Maaskade 18, 5347 KD OSS, 0412-630100

Projectontwikkelaar: Reuvers Ontwikkeling & Bouw, Maaskade 18, 5347 KD OSS, 0412-630100

Opdrachtgever: Gemeente Woerden, Blekerijlaan 14, 3447 GR WOERDEN, 0348-428911

Architect: HFB B.V., Vasteland 78, 3011 BN ROTTERDAM, 010-2666644

NIEUWEGEIN

c 7

Bouwen 18 vrijstaande / 2 twee-onder-een-kap villa’s (koop) tussen de Edisonbaan / Rond het Fort in de omgeving van Landgoed Rijnhuizen in het plan ‘De Boskamer’.

ADVERTENTIE

Geplande Start 4-2023

Projectontwikkelaar: tB | Verkerk Projects B.V., Prins Alexanderstraat 4, 7051 BA VARSSEVELD, 0315-200300

Projectontwikkelaar: Bogor Projectontwikkeling BV, Spijksedijk 20L, 4207 GN GORINCHEM, 0183-640034

Architect: EVE Architecten BV, Ernst Machstraat 2, 7442 DL NIJVERDAL, 0548-656950 Hoofdaannemer: Thuis in Bouwen, Energieweg 17, 4231 DJ MEERKERK, 0183-351334

UITVOERING

DEVENTER c 9

Verbouwen voormalig Geertruidenziekenhuis tot 82 koopappartementen / 900 m2 bedrijfsruimte / kantoren aan de Fesevurstraat / bouwen 142 koopwoningen in 5 clusters / parkeergelegenheid op eigen terrein aan de Fesevurstraat in plan ‘G’. Project wordt in 4 fases gebouwd. Aveco de Bondt is betrokken als landschapsarchitect. Laatste fase van het project is gestart op 3 november 2022. Geplande Start 1-2022

E-Installateur: Ordelman en Dijkman Installaties Hengelo B.V., Zelhemseweg 30, 7255 PT HENGELO (GLD), 0575-461285

W-Installateur: Ordelman en Dijkman Installaties Hengelo B.V., Zelhemseweg 30, 7255 PT HENGELO (GLD), 0575-461285

Projectontwikkelaar: Synchroon B.V., Stadsplateau 14, 3521 AZ UTRECHT, 088-0105700

Architect: Peters & Lammerink Architecten, Paul Krugerstraat 43, 7551 GW

HENGELO, 074-2501696

Hoofdaannemer: Koopmans Bouw B.V., Marssteden 66, 7547 TD ENSCHEDE, 053-4600600

ARNHEM

f 9

Verbouwen voormalig OHRA-gebouw ‘Ooyevaarsnest’ naar kantoren aan de Rijksweg-West. Plan ‘Landmark Arnhem’. Geplande Start 1-2022

Projectontwikkelaar: Renschdael

Groep, Venloseweg 1, 5961 JA HORST, 077-3986195

Hoofdaannemer: PHB De Combi Nijmegen B.V., Kolk 5, 6662 WE ELST, 0481-365111

W-Installateur: Warmtebouw Utrecht

B.V., Middenwetering 1, 3543 AR UTRECHT, 030-2483030

E-Installateur: Groen & Aldenkamp BV, Polanerbaan 9, 3447 GN WOERDEN, 0348-412480

Architect: Fokkema & Partners Architecten B.V, Phoenixstraat 49b, 2611 AL DELFT, 015-2158281

Opdrachtgever: Gelrepark B.V., Venloseweg 1, 5961 JA HORST, 077-3986195

Projectontwikkelaar: Dutch City Development B.V., Willem Dudokhof 1, 1112 ZA DIEMEN, 020-3330421

APELDOORN g 0

Renoveren / verduurzamen / uitbreiden / verbouwen Paleis Het Loo / ondergronds uitbreiden en verbouwen museum (door BAM) / transformeren westvleugel tot restaurantvleugel (door Draisma) / restaureren Corps de Logies (door Koninklijke Woudenberg) aan het

Koninklijk Park 1. De verbouwing / renovatie van het historische paleis, fase 1, is afgerond evenals de restaurantvleugel. Vanaf 15 april 2022 werd het paleis weer geopend voor bezoekers. De vernieuwing van het museum (fase 2, de ondergrondse uitbreiding van ca. 5000 m2 onder het voorplein) is in uitvoering en in het voorjaar van 2023 gereed. BREEAM-certificaat Excellent.

Geplande Start 1-2018

Hoofdaannemer: Koninklijke Woudenberg Ameide (KWA) B.V., Voorstraat 7, 4233 EA AMEIDE, 088-3559600

Hoofdaannemer: Bouwgroep Dijkstra

Draisma B.V., De Marne 120, 8701 MC BOLSWARD, 0515-334000

Hoofdaannemer: BAM Bouw en Techniek regio Oost, Laan van Malkenschoten 60, 7333 NP APELDOORN, 055-5387600

Opdrachtgever: Stichting Paleis Het Loo, Nationaal Museum, Koninklijk Park 1 , 7315 JA APELDOORN, 055-5772400

Architect: Van Hoogevest Architecten BV, Westsingel 9, 3811 BA AMERSFOORT, 033-4631705

Architect: Kaan Architecten Rotterdam, Boompjes 255, 3011 XZ ROTTERDAM, 010-2060000

Hoofdaannemer: Koninklijke Woudenberg Ameide (KWA) B.V., Voorstraat 7, 4233 EA AMEIDE, 088-3559600

E-Installateur: Heijmans Utiliteit

Apeldoorn, Laan van de Dierenriem 26, 7324 AA APELDOORN, 055-5490500

W-Installateur: Heijmans Utiliteit

Apeldoorn, Laan van de Dierenriem 26, 7324 AA APELDOORN, 055-5490500

UTRECHT

h 9

Bouwen 215 huurappartementen (2 complexen) / parkeergarage met 85 parkeerplaatsen aan de Eendrachtlaan. Project ‘Concorde’. Projectontwikkelaar wenst geen acquisitie n.a.v. deze publicatie. Geplande Start 12-2022

W-Installateur: P.C. van der Horst B.V, Oosterwerf 7, 1911 JB UITGEEST, 0251-315650

E-Installateur: Van den Pol Elektrotechniek B.V., Aardvletterweg 14, 3417 XL MONTFOORT, 0348-473434

Architect: Klunder Architecten, K.P. van der Mandelelaan 100, 3062 MB ROTTERDAM, 010-2425310

Projectontwikkelaar: Duqer, Ptolemaeuslaan 58 , 3528 BP UTRECHT, 06-53533344

Hoofdaannemer: ERA Contour B.V., Zilverstraat 39, 2718 RP ZOETERMEER, 079-3170170

W-Installateur: Vaanster Energie, Rembrandtlaan 35, 3723 BG BILTHOVEN, 030-2255640

UTRECHT c 0

Restaureren en groot onderhoud van de Domtoren (112m hoog) aan het Domplein 21. De laatste restauratie vond plaats in 1975. De werkzaamheden omvatten o.a. het aanbrengen en vervangen van natuurstenen onderdelen. Er zijn geen E- en W-installateurs bij betrokken.

Geplande Start 1-2020

Hoofdaannemer: Aannemingsbedrijf Nico de Bont B.V., Molenstraat 2, 5262 ED VUGHT, 073-5189480

Architect: Rothuizen Architecten Stedenbouwkundigen B.V., Kleverskerkseweg 49, 4338 PB MIDDELBURG, 0118-653737

Opdrachtgever: Gemeente Utrecht,

Stadsplateau 1, 3521 AZ UTRECHT, 14-030

NUNSPEET

g 9

Bouwen sportcomplex ‘Wiltsangh’ bestaande uit een wedstrijdbad van 25x15,4 m / doelgroepenbad van 15x8 m / peuterbad met speelattributen / sporthal van 28x48m / turnhal / horecaruimte aan de Sportlaan 7. Het gebouw is energieneutraal / gasloos en met een EPC-waarde van 0,0. Het doelgroepenbad zal als wereldprimeur chloorvrij (ook geen zoutelectrolyse) worden uitgevoerd. Vml. Europese aanbesteding. Procedure niet-openbaar. Ca-Bouw verzorgt de betonwerken.

Geplande Start 5-2021

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Van Norel BV, Brinkgreverweg 32, 8161 NW EPE, 0578-615311

E-Installateur: Hellebrekers , Marconiweg 28, 8071 RA NUNSPEET, 088-4568000

Architect: Slangen + Koenis Architecten, Swammerdamweg 11, 3401 MP IJSSELSTEIN, 030-6888044

Opdrachtgever: Gemeente Nunspeet, Markt 1, 8071 GJ NUNSPEET, 0341-259911

W-Installateur: Hellebrekers , Marconiweg 28, 8071 RA NUNSPEET, 088-4568000

VOORTHUIZEN

c 6

Bouwen 13 koopwoningen, waarvan 7 levensloopbestendige / 6 twee-onder-een-kapwoningen aan de Groote Elstweg. Project ‘Kromme Akker Zuid’. Een deel van de woningen zijn inmiddels opgeleverd.

Definitieve opleverdatum volgt nog.

Geplande Start 3-2022

E-Installateur: Van de Blaak Technische Installaties BV, Otterloseweg 2, 6732 BS

HARSKAMP, 0318-457248

Hoofdaannemer: Kelderman Bouw

BV, Zuiderkade 7, 6718 PE EDE GLD, 0318-519073

W-Installateur: Cevesin B.V, Industrielaan 14, 6951 KG DIEREN, 0313-428333

Projectontwikkelaar: De Bunte Vastgoed

B.V., Amsterdamseweg 34 a, 6712 GJ

EDE, 0318-693370

Architect: Architektenburo De Jong+Lafeber, Edeseweg 48b, 6721 JX BENNEKOM, 06-51401499

APELDOORN

c 7

Bouwen 10 koopappartementen ( 9 appartementen / 1 penthouse) aan de Kwekerij, vlakbij het Park Marialust. Project ‘Park Marialust’, fase 1b. Duurzaam project vanwege Bijna Energieneutraal Gebouwen (BENG).

Geplande Start 4-2022

Hoofdaannemer: Bouwmaatschappij

Ufkes Apeldoorn B.V, Boogschutterstraat 44, 7324 BA APELDOORN, 055-5788441

W-Installateur: Peters Installatietechniek

Zevenaar , Mega 10, 6902 KL ZEVENAAR, 0316-221877

E-Installateur: Smart Elektra, Robbertsmatenstraat 11, 8081 HL ELBURG, 088-2003400

Architect: Mix Architectuur, Argonstraat 24, 6718 WT EDE, 0318-648950

Projectontwikkelaar: Loostad B.V., Boogschutterstraat 44, 7324 BA APELDOORN, 055-3683800

Zuid

ONTWERP

OOSTERHOUT NB

f 9

Gunning. Bouwen gemeentehuis aan de Arendshof. De bestaande huisvesting wordt gesloopt na oplevering van de nieuwbouw. Het gemeentehuis krijgt een kantoorgebied met ca 450 werkplekken / raadzaal (publiekshal en trouwzaal) / vergadercentrum / eet/werkcafé en een ondergrondse parkeervoorziening t.b.v. 250 auto’s en 180 fietsen. Vml. Europese aanbesteding.

Procedure: niet- openbaar. Project eerder bekend onder ID 189552. Project vertraagd; de bouwkosten vallen miljoenen hoger uit dan begroot en worden opnieuw bekeken.

Geplande Start 2-2024

Architect: EGM architecten, Wilgenbos 20, 3311 JX DORDRECHT, 078-6330660

Opdrachtgever: Gemeente Oosterhout, Slotjesveld 1, 4902 ZP OOSTERHOUT, 14 0162

EYGELSHOVEN

e 8

Bouwen, na sloop basisschool De Veldhof, Integraal Kindcentrum Droomhof aan de Anselderlaan. IKC omvat o.a. basisschool De Veldhof / De Schatkist / kinderopvang. Aanbesteding. Perceel 1: Bouwkundige werkzaamheden. Perceel 2: Werktuigbouwkundige installatiewerkzaamheden. Perceel

3: Elektrotechnische installatiewerkzaamheden. Procedure: niet openbaar. Termijn voor ontvangst van inschrijvingen of deelnemingsaanvragen: Datum: 10/02/2023.

Plaatselijke tijd: 12:00.

Geplande Start 6-2023

Architect: TenW architecten adviseurs, Oude Middenweg 17, 2491 AC ‘S-GRAVENHAGE, 070-3632952

Opdrachtgever: Onderwijsstichting

Movare, Jan de Witplein 10, 6371 CD LANDGRAAF, 045-5466950

Opdrachtgever: Gemeente Kerkrade, Markt 33, 6461 EC KERKRADE, 14-045

MAASTRICHT

c 8

Bouwen 59 huurappartementen (sociale huur / middenhuur) / maatschappelijk ruimte aan de Malpertuisplein. Plan: ‘Centrumplan Malpertuis’. Duurzaam project vanwege BENG.

Geplande Start 8-2023

Architect: Dreessen Willemse Architecten B.V, Jan Campertstraat 5, 6416 SG HEERLEN, 045-5715755

GEGUND

BREUGEL c 7

Bouwen 4 rijwoningen / 4 patiowoningen (koop) op locatie voormalige café De Bonkelaer aan het Akkerpad. Na jaren van bezwaren is het ontwerp nu opnieuw aangepast en wordt het bestemmingsplan eind januari besproken in de gemeenteraad. Plan ‘Hof van Breugel’. Verkoop start medio 2023.

Geplande Start 12-2023

Architect: Architectenbureau Visser en Bouwman, Orthen 51, 5231 XP ‘S-HERTOGENBOSCH, 073-6412133

Projectontwikkelaar: Hendriks Coppelmans Bouwgroep BV, Kanaalstraat 12B, 5347 KM OSS, 0413-264833

Hoofdaannemer: Hendriks Coppelmans Bouwgroep BV, Kanaalstraat 12B, 5347 KM OSS, 0413-264833

KAATSHEUVEL f 5

Bouwen 2 bedrijfshallen aan de Jan de Rooijstraat. Het momumentale slachthuisje wordt gerenoveerd en gaat dienen als entree. Project loopt vertraging op. Het wordt waarschijnlijk verkocht.

Geplande Start 3-2023

Projectontwikkelaar: Hoefnagel Totaalbouw BV, Hogevaart 125, 5161 PM SPRANG-CAPELLE, 0416-332898

Hoofdaannemer: Hoefnagel Totaalbouw BV, Hogevaart 125, 5161 PM SPRANGCAPELLE, 0416-332898

Architect: Quadrant Architecten VOF, Markt 24, 4761 CE ZEVENBERGEN, 0168-328255

BURGH-HAAMSTEDE h 6

Bouwen hotel ‘Residence Noordstaete’ met 17 luxe hotelappartementen / ontvangstruimte met 2 commerciële ruimten aan de Noordstraat.

Geplande Start 6-2023

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Boogert BV, Manteling 8, 4307 CJ OOSTERLAND, 0111-641596

W-Installateur: DWT Groep Sint Philipsland, Handelsweg 2 , 4675 RC SINT

PHILIPSLAND, 088-7775100

Architect: Kort Geytenbeek architecten, Zandweg 32, 4301 TA ZIERIKZEE, 0111-415773

Projectontwikkelaar: Bouwbedrijf

Boogert BV, Manteling 8, 4307 CJ OOSTERLAND, 0111-641596

E-Installateur: DWT Groep Sint Philipsland, Handelsweg 2 , 4675 RC SINT PHILIPSLAND, 088-7775100

EINDHOVEN d 9

Renoveren monumentale deel / uitbreiden met nieuwbouw ‘Van Maerlant Lyceum’ aan de Jacob van Maerlantlaan. De jongste aanbouw wordt gesloopt t.b.v. de nieuwbouw. Sloopwerkzaamheden zijn eind oktober 2022 gestart.

Geplande Start 2-2023

E-Installateur: Van Delft Groep, Mandenmaker 18, 5253 RC NIEUWKUIJK, 073-5186600

Hoofdaannemer: Wijnen Bouw Schijndel, Spoorlaan 8, 5481 SK SCHIJNDEL, 073-5492381

W-Installateur: Rompelaar installatiebedrijf, Kerckhoveweg 1, 6941 RH DIDAM, 0316-221738

Opdrachtgever: Vereniging Ons Middelbaar Onderwijs (OMO), Spoorlaan 171, 5038 CB TILBURG, 013-5955500

Architect: cepezed, Ezelsveldlaan 61, 2611 RV DELFT, 015-2150000

UITVOERING

‘S-HERTOGENBOSCH

e 8

Restaureren / herbestemmen van het Rijksmonumentale ‘Kruithuis’ tot vestingen waterliniemuseum met horeca en kantoorfunctie aan de Citadellaan in het Zuid-Willemspark. Duurzaam project vanwege na-isolatie gebouwschil / lage temperatuur verwarming -/ koeling. Vml. Europese aanbesteding t.b.v. bouwteam

Bouwberichten

opdracht. Project loopt vertraging op, vanwege hoge bouwkosten.

Geplande Start 9-2022

E-Installateur: Kuijpers , Het Zuiderkruis 17, 5215 MV ‘S-HERTOGENBOSCH, 073-6154040

W-Installateur: Kuijpers , Het Zuiderkruis 17, 5215 MV ‘S-HERTOGENBOSCH, 073-6154040

Hoofdaannemer: Aannemingsbedrijf Nico de Bont B.V., Molenstraat 2, 5262 ED VUGHT, 073-5189480

Opdrachtgever: Gemeente ‘s-Hertogenbosch, Wolvenhoek 1, 5211 HH ‘S-HERTOGENBOSCH, 073-6155155

Opdrachtgever: Vereniging Kring

Vrienden van ‘s-Hertogenbosch, Parade 12, 5211 KL ‘S-HERTOGENBOSCH, 073–6135098

Architect: BiermanHenket , Hal 13--a, 5296 PZ ESCH, 0411-601618

VLISSINGEN

g 9

Bouwen hotel met 205 eenheden (kamers / suites / appartementen / penthouses) / parkeergarage / restaurant / wellness aan de Boulevard Evertsen 244. De bv Britannia-Watertoren is inmiddels ontbonden. Plan ‘Grand Hotel Britannia’. Eerste heipalen zijn de grond al ingeschroefd. Er loopt nog een rechtszaak tegen de bouw van het hotel half januari doet de bestuursrechter uitspraak.

Geplande Start 11-2022

W-Installateur: DWT Groep Goes, Amundsenweg 13, 4462 GP GOES, 088-7775100

E-Installateur: Paree BV, Werrilaan 8, 4453 CC ‘S-HEERENHOEK, 0113-352440

Opdrachtgever: AVV Beheer B.V, Buitenruststraat 6, 4337 EH MIDDELBURG, 0118-678937

Projectontwikkelaar: Vastgoedontwikkeling VG-D BV, Dam 39, 4331 GG MIDDELBURG, 06-20405135

Architect: Architectenburo Van den Hoeven, Dorpsstraat 135, 3481 EC HARMELEN, 0348-444629

Projectontwikkelaar: TEAMforREAL B.V., Nieuwe Haven 143, 4301 DL ZIERIKZEE, 088-1900200

Hoofdaannemer: Bouwgroep Peters BV, Grenadierweg 21, 4338 PG MIDDELBURG, 0118-616616

MIDDELBURG f 7

Bouwen Joint Research Center Zeeland aan het Groene Woud. Deze aanbesteding heeft betrekking op onderdeel afbouw (perceel 6) dekvloeren en vloerafwerkingen (perceel 9). Vml. Europese aanbesteding. Procedure: openbaar. Zie ook 528720 /528721 / 528718. Geplande Start 3-2021

Architect: Rothuizen Architecten Stedenbouwkundigen B.V., Kleverskerkseweg 49, 4338 PB MIDDELBURG, 0118-653737

Opdrachtgever: HZ University of Applied Sciences, Edisonweg 4, 4382 NW VLISSINGEN, 0118-489000

Hoofdaannemer: Rothuizen BouwMeesterPro B.V., Kleverskerkseweg 49, 4338 PB MIDDELBURG, 0118-653737

HERTEN

f 9

Bouwen 2 distributiecentra (warehouse A: 25.175 m2 / warehouse B: 18.080 m2) op Bedrijventerrein De Grinderij aan de Grinderijweg. Duurzaam project vanwege

Breeam ‘Very Good’. Plan ‘Panattoni Park Roermond’.

Geplande Start 6-2022

E-Installateur: JWR Nijmegen B.V., Bijsterhuizen 4015 , 6604 LW WIJCHEN, 024-3776944

Projectontwikkelaar: Panattoni Nederland, Gustav Mahlerplein 2 , 1082 MA AMSTERDAM, 020-2105545

Architect: Palazzo B.V, Ratio 16, 6921 RW DUIVEN, 026-3193200

Hoofdaannemer: Goldbeck Nederland B.V., Meander 901, 6825 MH ARNHEM, 026-8001211

EINDHOVEN c 9

Bouwen 179 vrijstaande koopwoningen op de hoek Buitendreef / Panorama in de wijk Plateau. Project ‘Blixembosch Buiten’, deelplan Het Plateau’. Project wordt in 3 fasen uitgevoerd. De eerste woningen zijn inmiddels opgeleverd. In 2024 zal het hele project opgeleverd worden.

Geplande Start 6-2021

Hoofdaannemer: Hurks bouw & vastgoedontwikkeling, Pastoor Petersstraat 3, 5612 WB EINDHOVEN, 040-2626200

E-Installateur: KSO installaties B.V, Vliedberg 3, 3356 GA PAPENDRECHT, 078-6428039

W-Installateur: Breman Zuid-Holland, Vlaardingweg 18, 3044 CK ROTTERDAM, 010-4624055

Projectontwikkelaar: BPD, regio Zuid, Kronehoefstraat 72, 5622 AC EINDHOVEN, 040-2659859

Projectontwikkelaar: Hurks bouw & vastgoedontwikkeling, Pastoor Petersstraat 3, 5612 WB EINDHOVEN, 040-2626200

VALKENSWAARD

c 8

Bouwen 46 koopappartementen / 16

rijwoningen (koop) / parkeerkelder aan de van Herlaerhof. Project ‘De Valkenier’.

Geplande Start 11-2022

Projectontwikkelaar: Gebr. van Stiphout

Projektontwikkeling BV, Jan Tinbergenstraat 2, 5491 DC SINT OEDENRODE, 0413-473488

Architect: Marquart Architecten BV, Pieter Breughelstraat 12, 4941 ZB

RAAMSDONKVEER, 0162-518098

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf van Stiphout BV, Jan Tinbergenstraat 2, 5491 DC SINT OEDENRODE, 0413-473488

MAASTRICHT-AIRPORT

f 9

Bouwen distributiecentrum met warehouse (33300 m2) / mezzanine (4.700 m2) / kantoor (2.000 m2) / 22 docks t.b.v. ‘DSV’ op Businesspark Aviation Valley aan de Engelandlaan. Duurzaam project vanwege

BREEAM ‘Excellent’ certificering.

Geplande Start 3-2022

W-Installateur: Unica Fire Safety B.V., De Beek 18, 3871 MS HOEVELAKEN, 033-2478300

Opdrachtgever: DSV Solutions B.V., Popeweg 50, 5928 SC VENLO, 077-3262800

Architect: Palazzo B.V, Ratio 16, 6921 RW DUIVEN, 026-3193200

W-Installateur: Van Haren Installaties BV, De Hork 26, 5431 NS CUIJK, 0485-335060

Hoofdaannemer: Unibouw, Industrieweg 46, 5422 VX GEMERT, 0492-338010

E-Installateur: Op het Veld Elektrotechniek B.V, Blauwwater 9, 5951 DB BELFELD, 077-4751254

OOSTERHOUT

c 8

Bouwen 39 koopappartementen aan het Arendsplein.

Geplande Start 1-2023

W-Installateur: Ago Technische Installaties B.V., Industriepark 11a--b, 5374 CM SCHAIJK, 0486-414400

E-Installateur: Van Aalst Elektro B.V., Batavenweg 9, 5349 BC OSS, 0412-402373

Hoofdaannemer: Burgland Bouw B.V, Dalwagen 63, 6669 CB DODEWAARD, 0488-417240

Projectontwikkelaar: De Vries en Verburg Bouw B.V., ‘t Vaartland 8, 2821 LH STOLWIJK, 0182-341741

Architect: DSH Architecten, Lulofsstraat 55, 2506 CB ‘S-GRAVENHAGE, 06-41052676

MAASTRICHT

c 9

Bouwen 96 levensloopbestendige huurappartementen, verdeeld over 3 complexen (A /B / C) aan de Proosdijweg / Mr. Ulrichweg / Past. Wijnenweg / Heimoweg / Ruttensingel. Project ‘Blauwe Loper’, fase 1. De huurappartementen worden voorzien van energielabel A.

Geplande Start 1-2022

E-Installateur: PEVO van Montfort Elektro, Schepersweg 3a, 6049 CV HERTEN, 0475-460300

W-Installateur: Breman Maasland B.V., Ohmweg 9, 6101 WZ ECHT, 0475-593030

Architect: Architectenburo Jo Janssen, Boschcour 37 B, 6221 JR MAASTRICHT, 043-3254485

Hoofdaannemer: Van Wijnen Sittard B.V., Milieuparkweg 1, 6136 KP SITTARD, 046-4204500

TILBURG c 9

Bouwen woontoren met 120 appartementen, waarvan 70 huur / 50 koop / 1000 m2 commerciële ruimte / parkeergarage, renoveren ABN Kantoor aan de Spoorlaan / Magazijnstraat. Plan ‘De Bankier’. Duurzaam project vanwege WKO. Het vml. monumentale bankgebouw wordt grotendeels behouden.

Geplande Start 2-2021

Projectontwikkelaar: Novaform Vastgoedontwikkelaars B.V., Flight Forum 146-- 3e etage, 5657 DD EINDHOVEN, 088-2482929

E-Installateur: Van Aalst Elektro Breda B.V, IABC 5260, 4814 RD BREDA, 076-5149199

Architect: diederendirrix architectuur & stedenbouw, Dommelstraat 11, 5611 CJ EINDHOVEN, 040-2606740

Projectontwikkelaar: CRA Vastgoed, Elzentlaan 29, 5611 LH EINDHOVEN, 040-2135122

Hoofdaannemer: Huybregts Relou B.V., Kanaaldijk-Zuid 1, 5691 NL SON EN BREUGEL, 0499-483483

W-Installateur: Sankomij Installatietechniek BV, Locht 25, 5504 KA VELDHOVEN, 040-2531327

EINDHOVEN c 0

Bouwen appartementencomplex met 333 vrije sector huurappartementen aan de Ketelhuisplein. De toren wordt 109 meter hoog en daarmee de hoogste woontoren in Eindhoven. Projectnaam ‘Niko’.

Geplande Start 11-2021

W-Installateur: SPIE Nederland B.V,

Huifakkerstraat 15, 4815 PN BREDA, 088-1195444

E-Installateur: Celektron B.V, Langendijk 25, 5652 AX EINDHOVEN, 040-2913205

Architect: De Zwarte Hond Architecten, Hoge der A 11, 9712 AC GRONINGEN, 050-3134005

Hoofdaannemer: Stam + De Koning Bouw bv, Dillenburgstraat 25a, 5652 AM EINDHOVEN, 040-2504300

Projectontwikkelaar: SDK Vastgoed, Dillenburgstraat 25a, 5652 AM EINDHOVEN, 040-2504380

Noord

ONTWERP DRACHTEN c 7

Bouwen appartementencomplex met 25 appartementen (koop / huur n.n.b.) t.b.v. starters /studenten aan De Drift / Oppers. Tegenover het Gomarus college.

Geplande Start 3-2023

Projectontwikkelaar: Koopmans

Bouw B.V., Marssteden 66, 7547 TD ENSCHEDE, 053-4600600

Architect: Palazzo Oost B.V., Dorpsstraat 22, 7451 BV HOLTEN, 0548-537060

LEMMER

d 7

Bouwen schoolgebouw Zuyderzee Lyceum aan de Straatweg, naast de huidige locatie van het PAC. Het project zal naar verwachting begin 2023 aanbesteed worden.

Geplande Start 8-2023

Opdrachtgever: Zuyderzee Lyceum Lemmer, Riensingel 2, 8531 GH

LEMMER, 0514-561387

Architect: BDP Rotterdam B.V., Conradstraat 38 D6.126, 3013 AP ROTTERDAM, 010-7470062

Opdrachtgever: VariO Onderwijsgroep, Professor ter Veenstraat 5, 8302 GA

EMMELOORD, 0527-635950

DELFZIJL e 9

Bouwen ‘Cultuurcluster Delfzijl’ (De Molenberg) met theater / bibliotheek / aanvullende ruimte t.b.v. Stichting IVAK / appartementen (soort / aantal n.n.b.), na sloop huidige Theater De Molenberg, aan de Molenberg 11. Project tijdelijk stopgezet / vertraagd vanwege de stijgende en te hoge bouwkosten / inflatie / hoge energieprijzen. Project loopt vertraging op vanwege hoge bouwkosten. De gemeente Eemsdelta gooit het huidige plan voor theater De Molenberg in de prullenbak, omdat het nieuwe cultuurcomplex ruim 9 miljoen euro duurder zou worden dan begroot. Er moet daarom een nieuw ontwerp komen.

Geplande Start 9-2023

Opdrachtgever: Gemeente Eemsdelta , Wilhelminaweg 14, 9901 CM APPINGEDAM, 14-0596

Architect: De Zwarte Hond Architecten, Hoge der A 11, 9712 AC GRONINGEN, 050-3134005

ASSEN

f 9

Bouwen distributiecentrum / kantoor t.b.v. ‘Sluyter Logistics’ op bedrijvenpark Assen-Zuid aan de Burgemeester Grollemanweg.

Geplande Start 5-2023

Architect: Palazzo B.V, Ratio 16, 6921 RW DUIVEN, 026-3193200

Opdrachtgever: Sluyter Logistics Assen, Dr. A.F. Philipsweg 80, 9403 AD ASSEN, 088-4650051

GEGUND

HEERENVEEN

f 7

Bouwen bedrijfspand met kantoor / showroom / magazijn t.b.v. Lely Center aan de Kuinder. Acquisitie n.a.v. deze publicatie wordt door de opdrachtgever en architect niet op prijs gesteld.

Geplande Start 4-2023

W-Installateur: P. de Vries Installatietechnieken B.V., Polluxweg 13, 8938 AZ LEEUWARDEN, 058-2880222

E-Installateur: P. de Vries Installatietechnieken B.V., Polluxweg 13, 8938 AZ LEEUWARDEN, 058-2880222

Architect: Onix NL, Hereplein 6, 9711 GA GRONINGEN, 050-5290252

Opdrachtgever: Lely Center Heerenveen, de Kuinder 3-4, 8444 DC HEERENVEEN, 0513-631677

Hoofdaannemer: Ingenieursbureau voor Bouwtechniek Goudstikker-de Vries B.V., Markt 7, 9401 GS ASSEN, 0592-300520

Hoofdaannemer: Jorritsma Bouw B.V., Harlingerstraat 72, 8701 WS BOLSWARD, 0515-578200

VEENDAM c 7

Bouwen 12 halfvrijstaande koopwoningen aan de Ter Borchlaan in het plan ‘Waterrijck Wonen’. Duurzaam project vanwege HR+++ beglazing / BENG Bijna Energie Neutraal Gebouw .

Geplande Start 9-2023

W-Installateur: VDM Woningen B.V, De Buorren 40A, 9289 HH DROGEHAM, 0512-571234

E-Installateur: VDM Woningen B.V, De Buorren 40A, 9289 HH DROGEHAM, 0512-571234

Hoofdaannemer: VDM Woningen B.V, De Buorren 40A, 9289 HH DROGEHAM, 0512-571234

Architect: Zethoven Hornstra Bouwplan Ontwikkeling, Abe Lenstra boulevard 10, 8448 JB HEERENVEEN, 0513-760260

Projectontwikkelaar: Zethoven Hornstra Bouwplan Ontwikkeling, Abe Lenstra boulevard 10, 8448 JB HEERENVEEN, 0513-760260

SNEEK c 9

Bouwen 88 koopwoningen (64 rijwoningen (Perkwoningen) / 24 rijwoningen aan het water (Waterwoningen) / 28 sociale huurappartementen (Elkien) grenzend aan het Perk langs de rondweg van Sneek in de wijk Lemmerweg-West op het terrein van de voormalige garage Wander en de school de Friese Poort. Plan: ‘Het Perk’. Project is nu in calculatie fase. Startdatum is nog niet bekend.

Geplande Start 6-2023

Projectontwikkelaar: Frisoplan B.V, Pieter Zeemanstraat 9, 8606 JG SNEEK, 0515-429999

Hoofdaannemer: Aannemingsmaatschappij Friso B.V. (Hoofdkantoor), Pieter Zeemanstraat 9, 8606 JG SNEEK, 0515-429999

Architect: Achterbosch architecten, Oosterkade 72, 8911 KJ LEEUWARDEN, 058-2343131

Financiële schade door vorst is nu ondernemersrisico

Arbo - De kans op een strenge winter lijkt klein. Voor bouwers een meevaller; ze kunnen doorwerken, de kosten voor doorbetaling van loon wegens vorstverlet blijven beperkt. Via een beroep op de WW kunnen ze daar bovendien een flink deel van terugkrijgen. Althans…

Echt lang gevroren heeft het nog niet deze winter. Begin december was er even een koudefront, maar de afgelopen weken was het warm voor de tijd van het jaar. Regelmatig steeg het kwik tot boven de 10 graden.

Ook de komende weken blijft het relatief zacht, als we tenminste de – doorgaans boterzachte – langetermijnvoorspellingen van onze weermannen en -vrouwen mogen geloven.

Dat is wel eens anders geweest. In de winter van 2009/2010 bijvoorbeeld registreerde het KNMI 55 vorstdagen. De bouw werd flink geraakt; de b&u lag 12 dagen plat, de gww zelfs 22. Gevolg: in december 2009 daalde de omzet van de sector 14 procent, in januari 2010 zelfs 22 procent. Een op de twintig aannemers vreesde voor een faillissement.

Klimaatverandering

In 2009/2010 was er dan ook sprake van een strenge winter. Mede door de klimaatverandering is het gemiddelde aantal vorstdagen in ons land de afgelopen decennia flink gedaald, van 47 medio vorige eeuw tot 35. Het KNMI verwacht dat deze trend doorzet; in het slechtste geval vriest het in 2050 volgens dit weerinstituut gemiddeld op nog maar 18 dagen.

Geen wonder dat er bijna geen aannemer meer is die zich verzekert tegen de financiële schade die strenge vorst kan veroorzaken. Dat was nog niet zo lang geleden wel anders. De sector had een eigen Risicofonds Vorstverlet, een speciale bedrijfstakvoorziening voor de bouwnijverheid. Alle aannemers betaalden hieraan mee. Om de ‘regelzucht’ te

Wat kost dat eigenlijk: vorstverlet?

temperen werd deze collectieve voorziening in 2007 afgeschaft.

Sindsdien geldt vorst als een ondernemersrisico. Voor vaste werknemers kwam er een doorbetalingsverplichting in de cao. Verzekeren tegen dit risico was mogelijk, bij ABN Amro. Maar vanwege gebrek aan animo is de bank daar na twee winters in 2009 weer mee gestopt.

Samen met het Zwitserse bedrijf CelsiusPro ontwikkelde Bouwend Nederland een alternatief: vorstderivaten. Een op zich helder product: wilde een aannemer bijvoorbeeld 20.000 euro ontvangen na twee weken minimaal twee graden vorst, dan betaalde hij daarvoor een premie. Vroor het daadwerkelijk twee weken twee graden of meer, dan kreeg de bouwer uitbetaald, zo niet, dan was hij zijn premie kwijt.

Populair

Toen deze derivaten in 2011 voor het eerst werden aangeboden waren ze populair; zo’n 400 bedrijven schaften ze aan. Maar omdat strenge winters in de jaren daarna uitbleven, aannemers de derivaten ieder jaar opnieuw moesten kopen, deze relatief duur waren en de crisis zich aandiende, daalde de belangstelling alras.

Anno 2023 zijn bouwers aangewezen op het UWV. Wanneer vorstverlet van kracht wordt – gevoelstemperatuur -6 graden of lager – moeten zij het loon van hun bouwplaatsmedewerkers 100 procent doorbetalen. De eerste twee dagen zijn daarbij voor eigen risico, daarna kunnen ze voor deze personeelsleden een beroep doen op een tijdelijke WW-uitkering voor onwerkbaar weer. Die vergoedt 75 procent van het dagloon.

Dat lijkt royaal, maar de praktijk blijkt weerbarstig. “We hebben het hier over bruto dagvergoedingen”, aldus Gerard Werkhoven, senior adviseur sociale zaken bij Bouwend Nederland. “Daar komen nog de sociale lasten, bedrijfstakregelingen en onkostenvergoedingen overheen. Die komen voor rekening van de werkgever. Dus van het bruto dagloon krijgen werkgevers uiteindelijk veel minder dan 75 procent vergoed.”

Hoeveel kost vorstverlet een middelgrote aannemer (100 werknemers, van wie 60 bouwplaatsmedewerker) dan ongeveer per dag? Werkhoven rekent het voor aan de hand van de meest recente loontabellen (2023) uit de cao Bouw & Infra.

Een vakman in functiegroep D met 10 procent prestatietoeslag – bijvoorbeeld een ervaren timmerman 1 – is volgens de adviseur zo’n ‘gemiddelde bouwplaatsmedewerker’. Deze timmerman heeft een bruto dagloon van 162,48 euro. Na twee dagen vorstverlet kan de werkgever daar vanuit de WW 121,86 euro van terugkrijgen.

Bijlappen

Maar de totale loonsom voor diezelfde timmerman bedraagt per dag liefst 340,48 euro. Oftewel: voor een gemiddelde bouwplaatsmedewerker moet de werkgever bij vorstverlet per dag 218,48 bijlappen. Heeft deze bouwer zestig bouwplaatsmedewerkers in dienst dan kost dat hem per dag 13,108 euro. Uitgaand van 15 dagen vorstverlet, het gemiddelde in de afgelopen jaren, is deze aannemer in één winter dan in totaal een kleine twee ton (196.630 euro) kwijt.

Is dat substantieel? Een middelgrote bouwer heeft een nettomarge van ongeveer 5 procent. Oftewel: in dit voorbeeld maakt hij een nettowinst van 2,5 miljoen euro. In dat opzicht is deze vooralsnog zeer zachte winter voor de bouw een geluk bij een ongeluk (klimaatverandering).

Foto: Shutterstock

Aluminium en komkommers

Een kilo CO2 staat voor: drie komkommers, of acht aardappelen, of twee m2 steenwol van 100 mm dikte, of een 1/412de deel van een standaard aluminium kozijn. Deze vrij inzichtelijke opsomming, die pagina’s lang doorgaat met alle denkbare materialen, hangt aan de wand bij een Deens architectenbureau waarmee wij samenwerken.

Het is onderdeel van een studie naar de milieubelasting van bouwmaterialen waarop enkele van hun medewerkers promoveren. Zij zochten zelfs voor 32 baksteentypen en -fabricaten de CO2-impact apart uit. De opsomming geeft interessante inzichten in een opgave waar ook wij, in de Nederlandse bouw, voor gesteld staan. Vanuit eigen idealen of alleen al vanwege de regelgeving – rond nieuwjaar werd bekend dat de minister voornemens is een CO2-normering voor materiaalgebruik in nieuwbouw op te stellen en de milieuprestatie-eis (MPG) aan te scherpen.

De MPG (milieuprestatie gebouwen) is nu al wettelijk ingevoerd als onderdeel van de omgevingsvergunningsaanvraag. In theorie is de Nationale Milieudatabase, die de basis vormt voor de software waarmee de MPG wordt berekend, een geweldig idee. In praktijk blijkt de input echter hopeloos gemankeerd. Veel bouwmaterialen staan er niet in, al helemaal innovatieve materialen niet. Bovendien is materiaal vaak te generiek of juist idioot specifiek omschreven, zoals ‘granulaat van een partij X uit Limburg’ – het is kortom een grabbelton aan informatie. En daar is een logische verklaring voor: de database wordt tegen betaling gevuld door marktpartijen.

Het vullen van de Nationale Milieudatabase met objectieve, verifieerbare informatie lijkt mij een mooi overheidsvoornemen voor het nieuwe jaar. Wellicht vraagt dat, zoals bij de Denen, om een objectieve onderzoeker. Zeker is dat een goede database direct bijdraagt aan de eerste ambitie van de minister: het terugdringen van milieubelasting door het toetsen van de CO2-impact van bouwmaterialen. Ondertussen moeten we als bouwers en ontwerpers elke dag al kritisch zijn over de hoeveelheid, herkomst en herbruikbaarheid van de materialen in onze gebouwen. We kunnen ons niet veroorloven te wachten op de minister.

Ronald Schleurholts architect cepezed

Als mensen uit de praktijk het zo goed weten, hadden we geen woningtekort

Woningbouw - Als je als onderzoeker te horen krijgt dat je onderzoek de plank misslaat, dat de uitkomsten allemaal al lang bekend zijn en dat het “ontzettend dom onderzoek” is, dan ben je ofwel een ontzettend domme onderzoeker, ofwel je raakt een gevoelige snaar. Als de onderzoekers in kwestie zijn we geneigd te denken dat het om die gevoelige snaar gaat.

Zoals bekend blijft de nieuwbouw van woningen al jaren achter bij de vraag, ondanks het feit dat huizenprijzen op historische hoogtes staan en het woningtekort toeneemt. Een van de instrumenten waarmee het Rijk probeert te sturen in het opvoeren van de woningbouwproductie is het stimuleren van het uitbreiden van de plancapaciteit. Verstandig, want zonder plannen bouw je geen woningen.

Maar het hebben van voldoende plannen is weliswaar een voorwaarde voor het bouwen van woningen, maar nog geen garantie dat ze gebouwd worden. De plannen moeten immers ook nog gerealiseerd worden. Daar zijn gemeenten bij betrokken, grondeigenaren en bouwers en ontwikkelaars. Er zijn genoeg aanwijzingen dat er in een deel van de plannen voor woningbouw vertragingen optreden in de uitvoering.

Dat is soms wel verklaarbaar, soms is de reden ook niet direct duidelijk, maar het is in ieder geval ongewenst en daarom is het zinvol om te onderzoeken waarom die vertragingen optreden.

Wat weten we wel; wat niet?

De wereld van Friso de Zeeuw en Jos Feijtel is overzichtelijk ingedeeld. Je hebt ‘universiteitsmensen’, die onderzoek doen zonder praktijkkennis, en je hebt ‘praktijkmensen’ die het allemaal al lang weten. Wij proberen wat genuanceerder naar de werkelijkheid te kij-

ken en stellen ons bescheiden op: we weten het inderdaad allemaal nog niet, maar we zijn nieuwsgierig en wetenschappelijk onderzoek kan misschien patronen in gebiedsontwikkelingen ontdekken waar de praktijk wat mee kan.

Daarbij is het goed om naar alle planstadia te kijken, samengevat van eerste initiatief naar vastgesteld en onherroepelijk plan, naar verleende vergunning, en naar opgeleverde woningen. In drie recente publicaties in het tijdschrift RERQ hebben wij, samen met andere onderzoekers, onderzocht in welke planstadia al dan niet vertragingen optreden en wat daarvan mogelijke oorzaken zijn. Onze aandacht gaat vooral uit naar de fase waarin woningbouw juridisch-planologisch mogelijk is, want daar verwacht je eigenlijk geen vertraging meer.

De Zeeuw en Feijtel stellen dat dergelijk onderzoek zinloos is, omdat “allemaal al lang bekend” is dat het trajectdeel van harde bestemmingsplancapaciteit via omgevingsvergunning naar de daadwerkelijke realisatie van woningen veel tijd in beslag neemt. In maart en zelfs nog in september van vorig jaar lazen we nog in bijdragen van De Zeeuw dat vrijwel alle vergunde woningen binnen twee jaar gerealiseerd worden. Er was simpelweg “geen probleem”. Nu denkt hij daar klaarblijkelijk anders over. Dat bij hem in de afgelopen maanden het be-

sef is gegroeid dat er wel degelijk sprake is van een niet wenselijke situatie is alleen maar winst!

Planfase

Ons onderzoek was ook precies daarop gericht: aantonen dat zelfs in de bestemmingsplanfase zich nog allerlei vertragingen voordoen, niet het doen van aanbevelingen om dit op te lossen. De Zeeuw en Feijtel noemen zelf een aantal ‘verklaringen uit de praktijk’. Wij kennen ze ook. Sterker nog, op basis van een snelle inventarisatie van verklaringen die de afgelopen jaren vanuit de praktijk zijn genoemd, komen wij uit op een lijstje van minstens 25 factoren. Daarmee zien we meteen het probleem van dit soort lijstjes. We hebben gewoon geen systematisch inzicht welke (combinaties van) factoren nu voor hoeveel vertraging zorgen. Met een antwoord op deze vraag weet je ook hoe je plannen moet prioriteren en waarop het Rijk en gemeenten moeten acteren.

Doorlooptijd

Om een voorbeeld te noemen: De Zeeuw en Feijtel stellen dat het proces van beoordeling van de bouwaanvraag door de gemeente tijd vergt. Een half jaar tot een jaar tijdverlies is niet ongewoon aldus de heren. Maar hoe vaak komt dit dan voor? En wat is nu precies de gemiddelde doorlooptijd voor een bouwaanvraag? Maar klaarblijkelijk

Foto: Flying Holland/John Gundlach

RONALD SCHLEURHOLTS

Sturen op diversiteit?

Sinds ik op de middelbare school met slechts één ander meisjes in de klas zat met een technisch profiel, ben ik me bewust van genderdiversiteit en wat de aan- of afwezigheid van inclusie met je doet. Met z’n tweetjes ‘deden we niet mee’ en hoorden we er niet bij.

Misschien wel herkenbaar voor meer vrouwen die, net als ik, nu op mooie posities in onze sector zitten. En mede het verschil kunnen maken. Want genderdiversiteit, inclusie en sociale veiligheid zijn actueler dan ooit om de uitdagingen van nu met succes aan te kunnen gaan. Daarom pak ik hierin steeds bewuster mijn rol; ik ben er iedere dag actief mee bezig, in mijn organisatie en in onze sector. Maar niet voldoende. Recent zat ik in een bestuur met een genderdivers gezelschap. Voor de rest was er niks divers aan: wit, hoogopgeleid, goede posities en allemaal werkzaam in dezelfde sector. We spraken over onze eigen samenstelling: wat als er een vacature komt, gaan we sturen op diversiteit en welke dan? Willen we 1/3 vrouwen of mannen in het bestuur? En hoe inclusief zijn we, en hoe gaan we dat meten?

vinden zij monitoring niet nodig, ondanks het feit dat dat nu juist een van de aanbevelingen is in de door hun sinds 2019 gepropageerde woningbouwregie nieuwe stijl. Laten we dat dan ook daadwerkelijk doen! Nu moeten we het doen met de conclusies uit een al wat ouder (2018) onderzoek van Stec Groep waarin gemeenten en marktpartijen zijn bevraagd over de fasen met de meeste vertraging: “Opvallend is dat de doorlooptijd van de fase van het verlenen van de bouwvergunning als kort wordt ervaren”.

Fasering

De Zeeuw en Feijtel stellen ook dat het onbegrijpelijk is – en dat zou van ons gebrek aan praktijkkennis getuigen –dat in ons onderzoek geen rekening wordt gehouden met ‘fasering’ in grotere woningbouwprojecten. Die projecten bouw je niet in een keer vol; dat doe je in fasen. Dat snappen wij ook. Hier hebben we in ons onderzoek juist op verschillende manieren rekening mee gehouden. We nemen onherroepelijke bestemmingsplannen die nog verder uitgewerkt moeten worden (in fasen) bewust niet mee in de analyses. Nog steeds zullen er echter bestemmingsplannen zijn die wel in fasen worden ontwikkeld. In de analyses op planniveau corrigeren we daarom voor de grootte van het plan. In de analyses op gemeenteniveau controleren we ook voor het feit dat een groter aantal ver-

gunningen minder snel gerealiseerd zal worden. Daarvoor vinden we overigens geen bewijs.

Een belangrijke rol van wetenschappelijk onderzoek is om systematisch, op basis van objectieve gegevens, te analyseren hoe bijvoorbeeld de uitvoering van woningbouwprojecten verloopt; en daarbij te zoeken naar mogelijke verklaringen. Statistisch onderzoek helpt bij het zoeken van verbanden en verklaringen. Daarbij stap je inderdaad even uit de dagelijkse praktijk. We zien dat er grote verschillen zijn in de snelheid waarmee projecten worden uitgevoerd. We vermoeden dat dat deels met het proces te maken heeft (waar De Zeeuw en Feijtel op duiden), maar het is belangrijk om te weten of ook andere factoren een rol spelen.

We vinden statistische samenhang tussen locatie- en projectkenmerken (onder andere grondeigendom, binnenstedelijk of uitleg, omvang van de plannen), marktomstandigheden en de snelheid waarmee projecten worden uitgevoerd. Zo’n samenhang zegt nog niet alles, maar het kan wel aanleiding zijn om verder te zoeken naar hoe die verschillen in snelheid ontstaan. En daar komt de praktijkkennis weer om de hoek kijken. Als je dat weet, dan kun je misschien sturen op versnelling in de realisatie van plannen. Of plannen prioriteren waarvan je vermoedt dat ze sneller gerealiseerd kunnen worden.

Ten slotte, die gevoelige snaar. Waar maken De Zeeuw en Feijtel zich nu zo druk om? Het zou best kunnen dat de realisatie van woningbouwplannen soms om strategische redenen door projectontwikkelaars wordt vertraagd, omdat ze meer projecten in de portefeuille hebben en niet alles tegelijk willen doen, omdat ze een beter onderhandelingsresultaat met de gemeente willen bereiken, of omdat ze hopen dat de woningprijzen verder stijgen. Maar dat hebben we niet onderzocht.

Botte bijl

De Zeeuw en Feijtel kiezen niet voor het eerst voor de botte bijl, als wetenschappelijk onderzoek ook maar een beetje in de richting wijst dat misschien de bouwen vastgoedsector zelf wel onderdeel is van de problemen met betrekking tot woningbouw. Dat is uiteraard voor hun rekening. Het wordt zo langzamerhand een gezelschapsspelletje onder ‘universiteitsmensen’ om een reactie van de heren uit te lokken.

Erwin van der Krabben (hoogleraar gebiedsontwikkeling aan de Radboud Universiteit, Huub Ploegmakers (universitair docent Planologie aan de Radboud Universiteit), en Jan Rouwendal (hoogleraar Ruimtelijke economische aspecten van vastgoedmarkten aan de Vrije Universiteit in Amsterdam).

Een van mijn bestuursleden merkte op dat het hem eigenlijk niet uitmaakt, divers of inclusief. En onbewust maakten we het thema vervolgens als groep minder belangrijk. En ik liet het gebeuren. Ik verzuimde naar voren te stappen en gebruik te maken van het moment, om uit te leggen dat het wel degelijk uitmaakt en waarom. Achteraf pas zie ik mijn eigen bias: ik zit goed met mijn zes vinkjes. Maar wil ik anderen daadwerkelijk meekrijgen in het feit dat diversiteit en inclusie in organisaties essentieel is, dan vraagt het ook van mij meer lef en volharding. Ik moet dit thema blijven agenderen en ik moet blijven doorpakken met acties. Ik ben weer wakker geschud. En de volgende keer stap ik wel naar voren, want we zijn er nog lang niet.

Henrike Branderhorst Co-ceo ingenieursbureau TAUW

HENRIKE BRANDERHORST

‘‘Ik moet dit thema blijven agenderen en ik moet blijven doorpakken met acties’’

BouwBeurs 2023 in teken van samenwerking in de keten

Ontwikkelingen als verduurzaming, houtbouw, digitalisering, industrialisering en natuurinclusief bouwen staan centraal bij de BouwBeurs van 6 tot en met 10 februari in de Koninklijke Jaarbeurs in Utrecht. Het overkoepelende thema is ‘Samen bouwen aan de toekomst’.

De beurs vindt eigenlijk tweejaarlijks plaats, maar door de nasleep van corona werd de editie van 2021 noodgedwongen afgeblazen. De organisatie heeft nog gekeken of de sectorbrede vakbeurs in aangepaste vorm zou kunnen plaatsvinden of verplaatst kon worden van februari naar oktober. Beide opties bleken uiteindelijk toch niet haalbaar. Vandaar dat het besluit viel om 2021 over te slaan en de aandacht te richten op de BouwBeurs 2023.

Bouwprijzen

Op de openingsdag op 6 februari maakt de jury de winnaars bekend van de BouwBeurs Awards en wordt er ook een publieksprijs uitgereikt. Er zijn negen genomineerden in drie categorieën. In de categorie Circulariteit gaat de strijd tussen: Beyond Wall System van Fassat Geveltechniek; Mobipanel van Mobilane; Zehnder extends the cycle van Zehnder Group Nederland. De genomineerden voor de categorie slim & efficiënt zijn: BENGglas van BENGproducts, Trimble Connect AR-app van Construsoft; ComfoVar Aero van Zehnder Group Nederland. De kanshebbers in de categorie Vakmensen zaken zijn: OX Polyzip-Flex van OX Tools NL; Prefabmaat van Prefabmaat; Wkb-checklist.nl van Ubbink Nederland.

De vlakglasbranche heeft daarnaast een eigen vakprijs voor de beste toepassing van vlakglas in interieur of exterieur. Op 9 februari is de uitreiking van deze Glas Award door de initiatiefnemer, de Vakgroep Glas van Bouwend Nederland. Genomineerd zijn: Echo, Octatube; Q Appartments Amsterdam, Vandaglas; Artist-in-residence, HDK-Architecten; Gevelbeglazing hulpwarmtecentrale ASC, D&O Bouwglas.

Na vier jaar afwezigheid kunnen bezoekers in februari weer terecht in zes hallen van de Jaarbeurs om nieuwe materialen, machines, gereedschap en andere bouwproducten te bekijken, contacten te leggen, zich te laten bijpraten over nieuwe ontwikkelingen of aan te schuiven bij het nieuwscafé.

Vertrouwen

De bouw heeft er duidelijk weer zin in, zegt beursmanager Joyce van de Hoef. De eerste grote beurs in de Jaarbeurs na de coronapandemie was installatiebeurs VSK in mei vorig jaar. “Dan merk je dat er weer heel veel vertrouwen is in de branche om weer live contact te hebben.” Daar komt bij dat de ontwikkelingen snel gaan en de sector veel uitdagingen staan te wachten. “We hebben het daarom wel weer nodig om elkaar te zien en te spreken en dat kun je niet beter doen dan op een beurs. Experts hebben experts nodig.”

In omvang is de beurs vergelijkbaar met die van 2019, maar de opzet is wel degelijk anders volgens Van de Hoef. Zo draait het meer om samenwerking. Naast nieuwe thema’s, zijn er terugkerende onderwerpen die verder uitgediept worden. “Bij industrialisering zijn we wat meer richting prefab gegaan en

we hebben circulair bouwen als extra segment.” Tegelijkertijd is er sprake van verbreding. “We hebben de tijd ook gebruikt om meer sectoren aan ons te binden. Installatie bijvoorbeeld hadden we altijd al, maar we waren vooral gefocust op de w-installaties. Daar zijn nu ook de e-installaties bij gekomen, net als circulair water. En waar we voorheen vooral op de uitvoerende bouw gericht waren, zijn we nu ook iets meer richting opdrachtgever en voorschrijvend gegaan.”

Net als voorgaande edities zijn er thematische clusters ingericht op de beursvloer, die deels nieuw zijn. Zo is er een Houtpaviljoen, een Glasplein, een Tegelplein, een Natuurinclusief-bouwen-paviljoen, een Veiligheidsplein, een kennispaviljoen en een Start-up Straat. In het Techforum en het Cirkel Theater laten specialisten hun licht schijnen over ontwikkelingen als digitalisering, robotisering en industrialisering en circulair bouwen en ontwerpen. En wie zich wil laten bijscholen of toe is aan een carrièreswitch kan terecht bij opleiders en intermediairs op het Loopbaanplein.

Influencers

Een andere noviteit dit jaar is een Ladies Lunch op 8 februari waar bouwvrouwen kennis en ervaringen kunnen

uitwisselen. Ook zijn er verschillende bouwinfluencers uitgenodigd, die hun volgers op social media actief laten zien waar ze dagelijks tegenaan lopen tijdens hun werk in de sector. Zo gaan de metselaars van de Dutchbricklayers gereedschap testen en komt Jessica Bruintjes van het tv-programma ‘Vrouwen die bouwen’ verslag doen van de beurs.

75.000 bezoekers

Of het net als in 2019 lukt om weer ruim 75.000 bezoekers te halen, vindt Van de Hoef lastig in te schatten. “We gaan voor het maximale.” Wat zou kunnen helpen om nieuwe doelgroepen aan te trekken is dat er tijdens de BouwBeurs ook andere bouwgerelateerde evenementen in de Jaarbeurs plaatsvinden, zoals het congres Corporatiebouw op 9 februari en een Transitiediner voor de top uit de bouw- en installatiesector op 6 februari. Daarnaast worden er ook rondleidingen georganiseerd en zijn er thematische routes samengesteld die aansluiten bij de interesse van de bezoekers. Van de Hoef: “We proberen het centrum van de bouw en installatie die week te zijn, waarin de BouwBeurs het grootste event is.”

Meer informatie: www.bouwbeurslive.nl

Impressie van de BouwBeurs in 2019. Foto: ANP

All-Electric Ready hybride warmtepompen versnellen energietransitie

“Een hybride warmtepomp is een uitstekende oplossing om direct al flink te besparen op het gebruik van aardgas. Maar uiteindelijk is hybride een tussenstap op weg naar een 100% gasloze toekomst. Om te voorkomen dat de energietransitie straks stagneert, moeten we er dus voor zorgen dat we nu geen halve maatregelen nemen. Kortom: kies je voor hybride, ga dan in elk geval voor een All-Electric Ready oplossing!”

Rob Spoelman, Managing Director van NIBE, benadrukt dat hij de huidige populariteit van hybride warmtepompen zeker toejuicht. Toch brengt hij tegelijkertijd graag enige nuance aan in de huidige trend, omdat hierbij volgens hem een locked-in situatie van de cv-ketel dreigt te ontstaan. Spoelman: “De snelgroeiende belangstelling voor hybride warmtepompen is afgelopen jaar – aangewakkerd door de sterk gestegen gasprijs – uitgegroeid tot een ware run op deze producten. Terwijl we in mei jongstleden nog de aankondiging kregen dat de hybride warmtepomp vanaf 2026 de minimale norm wordt, lijkt die datum nú al te ver weg. Waar ik een kanttekening bij plaats, is dat men hierbij lijkt te willen vasthouden aan de bekende combinatie van een warmtepomp met een cv-ketel, waarbij de warmtepomp niet zonder de cv-ketel kan werken. Dit zou je in mijn optiek eigenlijk niet meer moeten willen. Het zou beter zijn als de normen worden opgesteld aan de hand van de actualiteit waarbij wordt gestuurd op een All-Electric Ready hybride variant als tussenstap.”

Vertraging energietransitie voorkomen Spoelman benadrukt dat de hybride warmtepomp in veel gevallen absoluut een uitkomst kan zijn. “Zeker wanneer het niet mogelijk is om de overstap naar 100% gasloos in één keer te maken, levert een hybride warmtepomp toch al een flinke reductie op het gasverbruik op en dat is uiteraard pure winst voor consument én klimaat. Maar wat ik hierbij signaleer, is dat veel woningeigenaren – net als partijen uit de toeleveringsketen – vooral naar het heden kijken en minder naar de lange termijn. Hierdoor wordt de combinatie warmtepomp/

cv-ketel al gauw gezien als dé oplossing die de komende 15 jaar voor verwarming en warm water zorgt en komt de All-Electric warmtepompinstallatie daarna pas in beeld. Maar wat nu als de ketel na een aantal jaar het eind van zijn levensduur bereikt, terwijl de hybride warmtepomp nog niet aan vervanging toe is? Als de warmtepomp niet zonder een cv-ketel kan werken, bijvoorbeeld omdat er geen boiler aan kan worden gekoppeld of omdat het vermogen van de warmtepomp te weinig is voor voldoende cv-verwarming, zit er niets anders op dan de cv-ketel weer om te wisselen voor een nieuwe. Hierdoor blijf je weer jarenlang gas verbruiken waarmee je de energietransitie in feite vertraagd.”

Langetermijnvisie essentieel

Het is volgens Spoelman dan ook belangrijk om al bij de keuze voor een hybride warmtepomp rekening te houden met de mogelijkheid om op termijn alsnog over te kunnen stappen op een All-Electric installatie. “Zo’n zogeheten AllElectric Ready hybride warmtepomp kan namelijk – net als een All-Electric warmtepomp –onafhankelijk van een cv-ketel functioneren. Wél is het hiervoor van belang dat bij het ontwerp van de hybride installatie als eis wordt meegenomen dat de warmtepomp op termijn eenvoudig op een warmwaterboiler kan worden aangesloten. Dit voorkomt een locked-in situatie van de cv-ketel wanneer men later op een gasloze installatie wil overstappen.”

Spoelman pleit er daarom voor om de handen ineen te slaan en er samen voor te zorgen dat All-Electric de norm wordt en – wanneer de situatie om een hybride oplossing vraagt – in elk geval in te zetten op een All-Electric Ready warmtepomp. “Is het bijvoorbeeld mogelijk om op termijn op het gebied van woningisolatie nog een of twee verbeterstappen te maken, dan zou je daarop kunnen anticiperen door in de hybride installatie een warmtepomp op te nemen die past bij de warmtebehoefte van de woning ná het uitvoeren van die extra stappen. Tot die tijd werkt de All-Electric Ready warmtepomp dan samen met de

“All-Electric is vaker toepas- baar dan gedacht”

“Wat we bij NIBE zien, is dat al na een of twee winters blijkt dat de warmtepomp in een hybride installatie – zeker als hij een wat groter vermogen heeft – de cv-verwarming vrijwel volledig voor zijn rekening kan nemen”, vertelt Spoelman. “En niet eens alleen bij woningen vanaf 1995, maar zelfs bij goed na-geïsoleerde woningen van bouwjaren vanaf 1970. Is de warmtepomp daarnaast voorzien van een additioneel elektrisch element van 2 à 3 kW, dan kan hij ook op de koudste winterdagen voldoende comfort leveren. Eerder getroffen maatregelen op het gebied van bijvoorbeeld extra isolatie kunnen dus veel vaker dan gedacht optimaal worden benut.”

cv-ketel, daarna kan hij het alleen af. Zo kan een woningeigenaar gefaseerd toewerken naar een gasloze comfort-installatie. Deze langetermijnvisie is nodig om de energietransitie tot een succes te maken. We weten allemaal dat we uiteindelijk tóch van het gas af moeten, dus laten we dan nú alvast de juiste keuzes maken. Wat NIBE betreft betekent dit: All-Electric waar het kan en All-Electric Ready hybride in alle overige situaties. Zo houd je de toekomstige optie voor 100% gasloze installaties altijd open.”

Wat Spoelman zeker niet onderbelicht wil laten, is dat een All-Electric Ready oplossing in principe niet méér hoeft te kosten als je de juiste keuzes maakt. “Normaliter is een warmtepomp natuurlijk al ontworpen om All-Electric te kunnen werken en het hele jaar door –bij buitentemperaturen van -20 °C tot +40 °C – zonder cv-ketel te functioneren. Als je er daarnaast voor zorgt dat het mogelijk is om –als de cv-ketel is afgeschreven – eenvoudig een warmwaterboiler op de warmtepomp aan te sluiten, dan kan de overstap naar 100% gasloos op termijn vlekkeloos en relatief voordelig verlopen.”

All-Electric mogelijk zónder hybride tussenstap Doordat de focus momenteel vooral op hybride warmtepompen ligt, blijft volgens Spoelman vaak onderbelicht dat veel bestaande woningen best in één keer kunnen worden voorzien van een 100% gasloze cv-installatie. “Terwijl dát uiteindelijk toch de bedoeling van de hele energietransitie is. We hebben bij NIBE meer dan 40 jaar ervaring met de toepassing van All-Electric warmtepompen in het veeleisende Zweedse klimaat en passen deze warmtepompen ook in Nederland al meer dan 20 jaar toe. Hierdoor weten we uit de praktijk dat warmtepompen in heel veel situaties best in één keer autonoom in een all-electric cvinstallatie kunnen functioneren.”

Dit artikel is gesponsord door NIBE Energietechniek.

Rob Spoelman (Managing Director van NIBE Energietechniek) : ‘Hybride warmtepomp in veel gevallen een uitkomst.’

Innovatieve oplossing voor warmtepompdilemma

Bij het verduurzamen van bestaande woningen is de warmtepomp vaak de aangewezen oplossing. Maar hoe passen we al die warmtepompen in, gezien de beperkingen die gelden voor een groot deel van de Nederlandse woningvoorraad? Dit jaar komt er een innovatieve oplossing beschikbaar die inspeelt op de vraagstukken in Nederland.

Een groot deel van de Nederlandse woningvoorraad bestaat uit woningen tot 150 vierkante meter uit de jaren ‘60, ’70 en ’80, waaronder veel (sociale) huurwoningen. Bij het verduurzamen van deze woningen met een warmtepomp lopen woningcorporaties onherroepelijk tegen een aantal beperkingen aan. Vaak is er onvoldoende ruimte voor een buitenunit en ontbreekt ook binnen de ruimte. Of bewoners willen gewoonweg geen woonruimte opofferen. Daarnaast spelen onder meer de geluidseisen een rol.

Bijzonder project

Voor de R&D-afdeling van producent Nefit Bosch in Deventer was deze problematiek in 2018 aanleiding een bijzonder project te starten dat een oplossing moest bieden voor het warmtepompdilemma. Meer dan drie jaar werkte het team samen met ervaringsdeskundigen uit alle geledingen aan een even unieke als effectieve oplossing: de Compress 5800i AWR, een volledig geïntegreerde all-electric warmtepomp voor schuine daken. Een van de eerste inzichten van het ontwikkelteam was dat plaatsing van de warmtepomp op het dak veel belemmeringen kan wegnemen. Bewoners ervaren minder hinder van een warmtepomp als hij uit het zicht op het dak van de woning staat.

Het geluidsniveau van het toestel zelf is bijzonder laag. Door de plaatsing op het dak en de unieke horizontaal geplaatste ventilator, met de uitblaas naar boven, is buiten vrijwel niets hoorbaar. Trillingen in het toestel worden gedempt en het leidingwerk wordt flexibel aangesloten. Op die manier wordt ook binnen geluidshinder voorkomen, zo hebben pilots op diverse locaties het afgelopen jaar bewezen. “Geluid is geen issue; je hoort de ventilatiebox eerder dan de warmtepomp”, merkte een van de bewoners op.

grote deel van de Nederlandse daken heeft een hellingshoek van 25 tot 55 graden, waarvoor een speciaal, instelbaar montageframe werd ontworpen. Het volledig geïntegreerde warmtepomp wordt in zijn geheel op het frame bevestigd, waarna alleen nog de leidingen op de binnenunit hoeven worden aangesloten.

Onderhoudsarm

Installateurs hoeven niet om de zoveel tijd het dak op. Door het uitgekiende ontwerp is de buitenunit zelfreinigend en hoeft het koudemiddel niet te worden bijgevuld. Mocht op den duur onderhoud noodzakelijk zijn, dan is er alles aan gedaan om het zo makkelijk mogelijk te laten verlopen. Zo kan de beplating snel door een monteur verwijderd worden, waarna alle warmtepompcomponenten direct toegankelijk zijn.

Prefab binnendeel

Propaan

Een ander issue is het feit dat vaak het bestaande afgiftesysteem gebruikt moet worden. Daardoor moet de warmtepomp met hoge temperaturen werken. In een vroeg stadium is daarom gekozen voor propaan (R290) als koudemiddel. Naast het feit dat de warmtepomp hiermee hogere aanvoertemperaturen kan leveren, tot 70 graden Celcius, heeft propaan andere voordelen: het is een natuurlijk koudemiddel met een veel lager Global Warming Potential dan andere koudemiddelen.

Installatiegemak

De installatiewerkzaamheden zijn zo eenvoudig mogelijk gehouden. Er hoeft geen gat in het dak te worden gezaagd, zodat de isolatieschil intact blijft. Wel moet een doorvoer worden aangebracht voor de leidingen. Het over-

Medio 2023 start de productie van de nieuwe dakwarmtepomp in Deventer. Dat marktpartijen niet alleen voor renovatieprojecten brood zien deze oplossing, blijkt uit het feit dat de eerste honderden units zijn bestemd voor iBuild. De oplossing past namelijk naadloos in hun vernieuwende concept voor prefab woningbouw. Om een nog snellere installatie van het binnendeel mogelijk te maken, heeft Nefit Bosch hiervoor een plug-and-play oplossing ontwikkeld. De componenten worden voorgemonteerd in het prefab configuratiecentrum en aangeleverd als skid, zodat de werkzaamheden op locatie tot een minimum worden beperkt. Op die manier kan een team twee installaties per dag plaatsen.

De nieuwe all-electric monoblock dakwarmtepomp is ook te zien op de Bouwbeurs 2023.

“Geluid is geen issue; je hoort de ventilatiebox eerder dan de warmtepomp”

BouwBeurs 2023: Samen bouwen aan de toekomst

De vloer van Jaarbeurs verandert van 6 tot en met 10 februari in de spannendste bouwplaats van Nederland. Vijf dagen lang komen bouwprofessionals naar BouwBeurs 2023 om te zien en te beleven wat er nodig is om toekomstbestendig te worden en te blijven.

Tijdens BouwBeurs tonen honderden exposanten en partners de modernste technieken, nieuwste materialen en slimme toepassingen, want de digitale en circulaire transformatie in de bouw gaat sneller dan ooit. Het bewijs dat duurzaam samenwerken in de keten extra belangrijk wordt: experts hebben experts nodig om succesvol te bouwen aan de toekomst.

Gratis registreren

Scan de QR-code en je registreert je snel en gemakkelijk. Of ga naar bouwbeurslive.nl en registreer je gratis met code RegistreerBB23. Zo heb je direct gratis toegang tot de beurs en hoef je niet te wachten bij de registratiebalie.

Scan de QR-Code!

Exposanten

Tijdens BouwBeurs 2023 bezoek je honderden bedrijven en organisaties die jouw bijpraten over hun nieuwe innovaties. Zes hallen van Jaarbeurs zijn ingedeeld in verschillende segmenten, paviljoens en pleinen met elk een eigen bouwspecialisme waar de exposanten op aansluiten. Bekijk de hele exposantenlijst op BouwBeurslive.nl.

Wil je meer weten over innovatieve bouwtechnieken? Of bijgepraat worden over de laatste ontwikkelingen? Neem dan deel aan tientallen kennissessies tijdens BouwBeurs 2023. In de theaters staan de thema’s duurzaamheid, digitalisering en industrialisering centraal.

Circulair bouwen

In hal 9 vind je het Cirkel Theater waar verschillende sprekers vertellen over circulair bouwen en ontwerpen. Volg verschillende sessies, zoals Duurzaam renoveren, een Spoedcursus HoutBouw en Projectmatig verduurzamen. In het Tech Forum staan digitalisering, techniek en industrialisering centraal. Vakspecialisten en experts praten je bij over de meest duurzame en innovatieve systemen en technieken. Maak je werk zo efficiënt en slim mogelijk. Zo bouwen we samen aan de toekomst!

Nieuws Café

In het BouwBeurs Nieuws Café, powered by Aannemer, worden alle dagen interviews ge-

houden met ondernemers, fabrikanten en captains of industry. Ze vertellen over actuele onderwerpen binnen de bouwsector. Gastheer in het Nieuwscafé is Frans Reichardt. Bezoek het Nieuws Café en praat mee over belangrijke thema’s binnen de bouw. Bekijk het volledige activiteitenprogramma op BouwBeurslive.nl.

Natuurinclusief bouwen

In Nederland wordt veel gebouwd, waaronder hoge kantorenpanden en appartementencomplexen midden in grote steden. Door de vele bouw is het belangrijk om de balans met natuur goed te behouden. Nieuw op BouwBeurs 2023 is daarom het Natuurinclusief bouwen paviljoen. Natuurinclusief bouwen is een duurzame manier van bouwen waarbij lokale biodiversiteit en natuurwaarden centraal staan. Bezoek het paviljoen in hal 11 en laat je inspireren.

Laatste innovaties

Circulariteit, digitalisering en industrialisering staan centraal tijdens de beurs. In iedere hal zijn exposanten aanwezig die de laatste bouwen ontwerpinnovaties tonen. Zo werk je nog slimmer en efficiënter. Een bezoek aan de beurs verbreedt je kennis en je bereidt je voor op de toekomst.

Verschillende routes

Om ervoor te zorgen dat je geen informatie mist over belangrijke onderwerpen, zijn er

verschillende routes op de beurs uitgestippeld. Op de duurzaamheidsroute staan exposanten die zich actief bezighouden met het verduurzamen van de markt. Op de innovatieroute ontmoet je bedrijven die zich bezighouden met het ontwikkelen van nieuwe technieken en producten voor de toekomst.

Nieuw: BouwBeurs app

Ga goed voorbereid naar BouwBeurs 2023 met de BouwBeurs app! In de app zie je een overzicht van alle exposanten die op de beurs staan en het volledige activiteitenprogramma. Zo stippel je gehele route uit via de interactieve plattegrond en kom je snel in contact met specialisten uit jouw vakgebied.

Scan de QR-code en download de app!

Dit artikel is gesponsord door de Jaarbeurs.

In het BouwBeurs Nieuws Café, powered by Aannemer, worden interviews gehouden met ondernemers, fabrikanten en captains of industry.

Scan deze QR-code voor gratis toegang tot BouwBeurs 2023.

Scan deze QR-code om de Bouwbeurs-app te downloaden.

De herboren stadskraan

Hal 7, Stand B008

COLOFON

Cobouw, de onafhankelijke nieuwsbron voor de bouw, verschijnt twee keer per week en biedt nieuws en achtergronden over thema’s als duurzaamheid, veiligheid, innovatie, aanbesteden, marktontwikkelingen en bouwkwaliteit.

Hoofdredactie

Eric Verweij, hoofdredacteur ericverweij@vmnmedia.nl

Joost Zwaga, adjunct-hoofdredacteur joostzwaga@vmnmedia.nl

Joost Valkhoff, adjunct-hoofdredacteur joostvalkhoff@vmnmedia.nl

Redactie

Thomas van Belzen (bouwkwaliteit) thomasvanbelzen@vmnmedia.nl

Marc Doodeman, (marktontwikkelingen) marcdoodeman@vmnmedia.nl

Marije de Leeuw (duurzaamheid) marijedeleeuw@vmnmedia.nl

Ad Tissink (innovatie) adtissink@vmnmedia.nl

Petra Platschorre petraplatschorre@vmnmedia.nl

Nouska du Saar nouskadusaar@vmnmedia.nl

Eindredactie

Hendrik-Jan Huurdeman hendrikhuurdeman@vmnmedia.nl

Laura Klompenhouwer lauraklompenhouwer@vmnmedia.nl

Ingrid de Zwart-Schaap ingriddezwart-schaap@vmnmedia.nl

Persberichten

Cobouw@vmnmedia.nl

Redactie Cobouw

Utrechtseweg 44

3704 HD Zeist (088) 58 40 751

Redactie Bouwberichten bouwberichten@vmnmedia.nl

Vormgeving colorscan bv, www.colorscan.nl

Freelancemedewerkers

Edo Beerda, Alex de Haan, Yvonne Ton, Jan Smit, Ton Verheijen, Jaap van Sandijk, Margreet Kwaks, Rob Hendriks, Johan Nebbeling

Fotografen

APA, Ronald Bakker, Guido Benschop, John Gundlach, Alex J. de Haan, Ruud Jonkers, Suzanne van der Kerk, Christiaan Krouwels, Eran Oppenheimer, Ruud Ploeg, Ries van Wendel de Joode.

Infografieken en illustraties

Erik Flokstra, Pixels G Inkt

Pascal Tieman, Death Valley Design

Uitgever

Mieke Luisman-Stikkelorum miekestikkelorum@vmnmedia.nl

CEO Erik Hoekstra

Advertenties

Inge Klazema, 06 57 942 787

ingeklazema@vakmedianet.nl

Utrechtseweg 44

3704 HD Zeist

Abonnementen

• Online abonnement met onbeperkt toegang tot cobouw.nl en de Cobouw-app: € 20,00/mnd

• Krant (1x per week), incl. themaspecials en onbeperkt toegang tot cobouw.nl, de Cobouw-app en de digitale krant: € 72,00,-/ mnd

Klantenservice

VMN media

Telefoon: (088) 58 40 888

Postbus 31, 2370 AA Roelofarendsveen

Op alle artikelen in Cobouw en op Cobouw.nl rust auteursrecht.

Auteursrechtelijk beschermde werken mogen niet elders openbaar worden gemaakt, gearchiveerd of verveelvoudigd zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur of de uitgever. Indien bij gebruik van artikelen van Cobouw en/of Cobouw.nl niet is voldaan aan bovenstaande, is Cobouw gerechtigd hiervoor schadevergoeding te claimen.

De Raad van Commissarissen van woningcorporatie Stadgenoot heeft Bas Hendriks benoemd als bestuurder (CFO). Bas start per 1 maart als lid van het Bestuur/CFO en vormt dan samen met de huidige bestuursvoorzitter, Anne Wilbers, het bestuur van Stadgenoot. Op dit moment is Bas Hendriks financieel directeur bij NS Reizigers. Daarnaast is hij lid van de Raad van Commissarissen van NS Insurance, lid van de Raad van Toezicht van de Universiteit Utrecht en toezichthouder bij de Nederlandse Cystic Fibrosis Stichting (NCFS). Hij studeerde Econometrie in Tilburg en was eerder werkzaam als CFO bij NS Stations, CFO bij Qbuzz en managing consultant bij PwC.

Hieke Bakker is per 1 januari benoemd tot directeur voor Stichting Cokopen. Zij was hiervoor als manager Ontwikkeling bij Ymere verantwoordelijk voor de nieuwbouw en renovatie van haar bezit. Daarnaast werkte ze onder andere bij AM, Gemeente Almere, Artis en studeerde Bouwkunde in Delft.

Per 1 januari 2023 is Sander Kindt bij Felix Distribution BV (FD) aangesteld als commercieel directeur. Hij zal stap voor stap de commerciële taken van de huidige CEO Peter Derckx overnemen. Kindt is 36 jaar en binnen de houtbranche zeker geen onbekende. Vorige werkgevers waren o.a. Van Swaay, Saint Gobain en Woodvision. Daar bekleedde hij met name commerciële functies en was hij bij Woodvision uiteindelijk commercieel directeur.

Simon Angel is de nieuwe voorzitter van het

G A-Platform Restauratie, de koepelorganisatie van een tiental brancheorganisaties van gespecialiseerde bedrijven werkzaam in onderhoud en restauratie van cultureel erfgoed. Hij volgt per 1 januari 2023 Wim van der Maas op, oprichter van het GA-Platform Restauratie in 2016 en eerste voorzitter. Simon Angel is voorzitter van de Vereniging van Erfgoed Hoveniers, één van de bij het Platform aangesloten brancheorganisaties. Als consultant is hij actief bij verschillende

Ministeries, Provincies en omgevingsdiensten en coacht hij Nederlandse ambassadeurs.

Het in commercieel vastgoed gespecialiseerde advocaten- en notariskantoor Hemwood breidt uit met 4 personeelsleden. Mikal Kuiper begon al afgelopen december in de functie van juridisch secretaresse. De afgelopen 6.5 jaar werkte zij als Senior Secretary bij DLA Piper op de praktijkgroep Litigation & Regulatory. Deze maand starten Charlotte Pasteuning, Su Chun Lin en Eva ter Denge alle drie als advocaat bij Hemwood. Charlotte Pasteuning werkte hiervoor bij de rechtbank Amsterdam als senior gerechtsjurist en juridisch adviseur.

Su Chun Lin is sinds 2012 als advocaat werkzaam, eerst bij Höcker, later bij Florent. Eva ter Denge werkte als overheidstrainee in Oost-Nederland. In 2020 ging ze aan de slag als advocaat bestuurs- en omgevingsrecht bij Van Diepen Van der Kroef Advocaten.

Een tip voor deze rubriek? Mail je tekst en foto naar cobouw@vakmedianet.nl of bel naar 088-5840751

FEBRUARI

6-10 februari

Bouwbeurs 2023

Het grootste bouwevent van Nederland zet zich weer stevig op de kaart. Van maandag 6 tot en met vrijdag 10 februari vindt BouwBeurs 2023 in Koninklijke Jaarbeurs plaats. Centraal staat de transitie in de bouw met als thema’s circulariteit, industrialisering en digitalisering. Daarmee is het event een must voor iedereen in de bouw: van opdrachtgever tot vakman, van architect tot toeleverancier. De BouwBeurs staat vol met innovatie, duurzaamheid en partnerships gericht op de toekomstbestendigheid van de bouw.

Op de BouwBeurs kunnen bezoekers veel nieuwe trends verwachten en wonen ze praktische demonstraties bij van nieuwe technieken. Daarnaast zijn er volop innovaties op het gebied van onder andere prefab, bouwmaterialen zoals glas en hout en andere innovaties. Maar er is ook veel ruimte om te netwerken, voor inhoudelijke debatten en voor entertainment.

https://www.bouwbeurslive.nl/

APRIL

3 en 4 april

Masterclass Contracten Risicomanagement Bouwprojecten lopen een steeds groter risico om te falen. Ze gaan over budget heen, halen mijlpalen niet en/of gaan over datum heen. Daarnaast zijn er steeds complexere en nieuwe vormen van contracten en aanbesteden. Neem daarbij de scherpe prijzen, de dunne marges en de hoge eisen die opdrachtgevers in contracten stellen. Deze punten maken dat een goede afloop van een bouw- of infraproject steeds moeilijker wordt. Het programma is samengesteld door de beste praktijkdocenten en is een samenwerking tussen Nyenrode Business Universiteit en Cobouw Academy. Tijdens deze intensieve tweedaagse masterclass wordt er gebruik gemaakt van gefundeerde theorie. Topdocenten koppelen deze wetenschappelijke inzage aan jouw praktijk, middels casussen en oefeningen. www.cobouwacademy.nl/ opleidingen/masterclass-contract-en-risicomanagement

4, 11, 18 en 25 april & 9, 16 en 23 mei 2023

Leergang Datagedreven bouwen Data, analytics en kunstmatige intelligentie staan hoog op de managementagenda bij veel organisaties. Digitale innovaties bieden veel kansen voor het verbeteren van de bedrijfsprestaties, maar zijn ook ‘disruptief’ en kunnen grote consequenties hebben voor de rol die organisaties in de keten (gaan) vervullen. Ook in de bouw raakt het gebruik van data in een stroomversnelling. Dat komt enerzijds door de hoeveelheid data die wordt gegenereerd, maar ook door de mogelijkheden om die data in kennis om te zetten. Wat kan en moet je als bedrijf met al die data? Hoe gebruik je deze data om de prestaties van jouw organisatie te verbeteren? Dit zijn de vragen die centraal staan tijdens deze leergang. www.cobouwacademy.nl/opleidingen/leergang-datagedreven-bouwen

11 en 18 april & 9, 16, 23 en 30 mei

Collegereeks Management in de Bouw

De bouwsector is volop in

beweging. Veranderingen volgen elkaar in hoog tempo op. Aan jou de uitdaging om slimmer en slagvaardiger te handelen, zodat je de kwaliteit en continuïteit binnen jouw organisatie waarborgt. In zes inspirerende colleges geven de beste hoogleraren en toonaangevende sprekers jou de nieuwste inzichten mee over de belangrijkste thema’s van dit moment. Zij zijn overigens niet alleen afkomstig uit de bouw, juist om vanuit een breder, strategisch perspectief gezichtspunten en organiseerprincipes in te brengen. We werken met relevante, actuele voorbeelden, oefeningen. www.cobouwacademy.nl/ opleidingen/collegereeks-management-in-de-bouw

MEI

8, 15 en 22 mei

Collegereeks Duurzaam Bouwen Gasloos maken van (bestaande) woningen en wijken, circulair bouwen, energietransitie, terugdringen van CO2-uitstoot. Enkele termen die steeds weer voorbijkomen als het gaat over duurzaamheid. Ook in de bouwsector kunnen we niet meer onder duurzaamheid uit, jij als bouwer moet ermee aan de slag. Hoe maak je van duurzaam bouwen een winstgevende businesscase? Toonaangevende sprekers en hoogleraren van Nyenrode Business Universiteit geven jou wetenschappelijke inzichten mee. www.cobouwacademy. nl/opleidingen/collegereeks-duurzaam-bouwen

6 februari: Bouwbeurs.

Achtergrondinformatie en praktische tips

Het inspecteren van elektrotechnische installaties is de laatste jaren alleen maar toegenomen. Dit boek voorziet in de grote behoefte onder elektrotechnici die op zoek zijn naar achtergrondinformatie en praktische tips rondom metingen. Het gehele proces vanaf offerte tot en met het uitbrengen van een inspectierapport wordt in dit boek behandeld. Zowel de visuele inspectie van de elektrische installatie als alle metingen en beproevingen die in het kader van NEN 1010 Deel 6 en NEN 3140 zijn vereist.

Een praktisch naslagwerk met veel sprekende full colour afbeeldingen. In de bijlage is voor de compleetheid een

Nieuwe editie!

Inspectie van elektrische installaties

Alles over visueel inspecteren, meten en rapporteren

toelichting gegeven op de verschillende grootheden. Vanuit een pragmatische benadering worden alle metingen die in de diverse normen zijn voorgeschreven behandeld. Denk aan metingen van de isolatieweerstand; impedantie van de foutstroomketen; aardlekschakelaars e.d. Ook niet-alledaagse metingen passeren de revue. Bijzondere aandacht wordt besteed aan thermografische, niet-destructieve onderzoeken en metingen. Tevens wordt ingegaan op de voorschriften met betrekking tot meetinstrumenten en meetfouten.

Bestel het boek van Ing. N.J. (Nico) Kluwen voor € 89,- (ex. BTW).

EEN GREEP UIT

DE INHOUD:

• NEN 1010 als achtergrond

• Offerte inspectie

elektrische installatie

• Elektrotechnische risico’s

• Visuele inspectie van de elektrotechnische installatie

• Metingen en beproevingen

elektrische installaties

• Rapportage inspectie

• Bepalen frequentie