Waterveiligheid niet alleen kwestie van robuuste dijken

Waterbouw - Stikstofregels en oplopende bouwkosten hebben het afgelopen jaar voor vertragingen gezorgd in de uitvoering van het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Innovatie op het gebied van duurzaamheid is nodig om het tempo erin te houden.

We hoeven ons in Nederland geen acute zorgen te maken over dreiging van het water. De aanpak die we met elkaar hebben gekozen, is robuust. De zorg voor onze waterkeringen is heel intensief. We laten ons niet snel verrassen”, aldus Erik Wagener, directeur van het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP).

Op de agenda, die een scope heeft tot 2050, staat het versterken van 1500 kilometer aan dijken en 400 gemalen, sluizen en andere kunstwerken. Dat is ruim een derde van het nationale totaal, op dit moment verdeeld over 75 plekken. “Daarvan is tot nu toe 174 kilometer op het juiste veiligheidsniveau gebracht”, zegt Wagener. De financiële middelen ‘voor de komende zes tot twaalf jaar’ zijn al gereserveerd, volgens de directeur. “We kunnen met de dijkversterkingen nog jaren goed vooruit.” Het inregelen van alle projecten is bovendien al goed ‘op stoom’ aan het raken. “We hebben inmiddels al zo’n 600 kilometer ondergebracht in verschillende projecten. Een deel daarvan nadert de realisatiefase.”

Stikstof

Het afgelopen jaar heeft de uitvoering van de totale opgave echter op meerde- re plekken vertraging opgelopen, geeft Wagener aan. Om uiteenlopende redenen: “Soms vanwege omgevingsprocessen, zoals een veiligheidsnorm die lastig te vertalen is naar een projectscope. Als er Natura 2000-gebied in de buurt van een project ligt, geeft dat uitdagingen rond compensatie van uitstoot. En stikstof is landelijk natuurlijk een belangrijke discussie. Dat heeft voor oponthoud gezorgd. Deze factoren zullen de overkoepelende doelstelling niet direct in gevaar brengen, maar het is wel iets dat we met elkaar moeten oplossen.”

Herijken

De alliantie van HWBP, 21 waterschappen en het Rijk doet er alles aan om het oponthoud te beperken. “Het is belangrijk dat we de gang erin houden.” In november 2022 is de stikstofvrijstelling voor de industrie komen te vervallen. “Wat de gevolgen zijn is per project verschillend”, zegt Wagener. “Sommige kunnen met een aanpassing snel verder. Maar er zijn projecten die bijvoorbeeld op het punt stonden een vergunning aan te vragen. Die moeten herijken, kijken op welke manier het nu moet.” Investeren in duurzame innovatie Innovaties op het gebied van duurzaamheid worden daarom steeds belangrijker, zegt Wagener. “Dat is overigens niet iets van de toekomst: we zien het nadrukkelijk gebeuren. Aannemers zijn er al ver mee. Het is een trend, we zien al diverse projecten die emissiearm of zelfs emissieloos worden uitgevoerd.”

Wagener roemt het toenemende gebruik van materieel dat op elektriciteit of waterstof draait. “Bij het project Stenendijk Hasselt is bijvoorbeeld een elektrische machine gebruikt om wanden in te trillen. Bij het project Salmsteke bij Sterke Lekdijk gebruikt men kranen op elektriciteit en waterstof. Zo zijn er tal van voorbeelden.” En, geeft het HWBP met nadruk aan: innovatie loont. Investeringen in innovaties verdienen zichzelf namelijk ruimschoots terug. Jaarlijks investeert het HWBP zelf overigens ook tien miljoen euro in innovatieprojecten.

Een ander knelpunt ligt bij de snel opgelopen bouwkosten, vanwege de sterke inflatie. “Aannemers moeten natuurlijk vooraf een prijsindicatie geven, maar de getallen zijn onzeker geworden. Om te voorkomen dat projecten om deze reden stagneren, zijn we met alle partijen om de tafel gaan zitten. We hebben duidelijke afspraken gemaakt over het ver- delen van de ‘pijn’. We dragen de risico’s samen. Dit is echt een kracht van de alliantie.”

Om in 2050 alle Nederlandse dijken te laten voldoen aan de nieuwe veiligheidsnorm, is in totaal een budget van ruim 12 miljard euro uitgetrokken. Deze aangescherpte veiligheidsnorm is in 2017 opgenomen in de Waterwet. HWBP-directeur Erik Wagener: “Voorheen reageerden we meer op incidenten, zoals bijna-overstromingen. Sinds

2017 kijken we met een risicobril: waar liggen toekomstige risico’s?” Het zwaartepunt van de inspanning nu ligt bij de grote rivieren de Waal, Lek, Maas en IJssel. Maar ook de Waddenzee, het IJsselmeer en de dijken langs de Westerschelde staan op de agenda.

Eddy Moors, rector bij het IHE Delft Institute for Water Education en professor Water en Klimaat aan de VU in Amsterdam, stipt nog twee belangrijke aandachtspunten aan: waterproblemen in de steden en de verdere toekomst ná

2050. “We krijgen steeds vaker te maken met extreme weersomstandigheden. Periodes van heftige neerslag. De zeespiegelstijging die doorzet. Steden kunnen dat water niet verwerken. Rotterdam, Amsterdam, Den Haag, ze krijgen vaker natte voeten. We moeten de sponswerking van de Randstad vergroten, zodat we meer water kunnen opslaan. Dat begint al bij simpele dingen zoals tegels vervangen voor begroeiing en groene daken.”

Nederland is nog onvoldoende voorbereid op noodsituaties, vindt Moors.

“Een hooggelegen vluchtweg uit de Randstad naar veilige gebieden zou ik een goed idee vinden. Denk ook na over bevoorrading van levensmiddelen. Elektriciteit, toegang tot internet. Kunnen we Schiphol bereiken of operationeel houden als het water doorbreekt? Kun je de ziekenhuizen bereiken? Allemaal potentiële problemen waar we denk ik onvoldoende op voorbereid zijn.”

En dan de verdere toekomst – ná 2050. Onlangs verschenen er rapporten van het IPCC en het KNMI, waaruit blijkt dat de zeespiegel (alweer) sneller stijgt dan eerdere prognoses voorspelden.

Uiteindelijk, zegt Moors, zal het water over de Maaslantkering klotsen. “Dat overschrijden we voor het jaar 2100. Ik hoop na 2050, maar zelfs dat durf ik niet met zekerheid te stellen. Want het gaat steeds weer sneller met de zeespiegel.”

Vergezichten

De bouwsector, zegt Moors, kan zich alvast op die vergezichten richten. Met drijvende woningen en kantoren, bijvoorbeeld, “zodat je niet afhankelijk bent van twintig of dertig centimeter meer. Nederland kan in creatieve oplossingen een voorbeeld in de wereld zijn. Als je een stuk weg vernieuwt, neem dan alvast maatregelen voor de opslag van water onder de weg. Vergeet ook niet dat we grotere gemalen nodig hebben. Reserveer in de plannen alvast een plek. Zulke processen duren namelijk lang.”

Ook HWBP-directeur Erik Wagener benadrukt dat waterveiligheid niet alleen een kwestie van robuuste dijken is. “We hebben een horizon van zeker 50 jaar. Altijd houden we drie strategieën scherp in het oog: dijkversterking, ruimtelijke inrichting en de bestrijding van calamiteiten. De draaiboeken voor eventuele overstromingen liggen klaar bij de Veiligheidsregio’s. Oók over vluchtwegen en andere noodscenario’s. Nederland is de best beschermde delta ter wereld.”