El Heraldo Zona Altos 18 agosto 2023

LAJ SNA’BEIK SK’AK’ALIL XCHAMEL SLAJEL ANIMA MAGISTRADO PESERENTE TRINIDAD PALACIOS

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ti Poder Judicial yu’un Estaro ta Chiapas ti ja’ sbainoj tsobvanej ta abtelal ti magistrado presidente yu’un Tribunal Superior de Justicia xchi’uk Consejo de la Judicatura, Guillermo Ramos Pérez, ja’ no’ox jech k’ ux-elan ta spasik ta slikeb jujun u, laj spasik jun acto cívico sventa Honores a la Bandera, ja’ te chi’inbil yu’un ti yaj abteltake.

Ti va’aye, ja’ te ik’ot ta pasel ta snailal Sede Judicial Magistrado Juan Óscar Trinidad Palacios, ja’ te lajyich’beik ta muk’ sba yabilal slajel ti magistrado peserente, ja’ te ik’ot ek xtok ti yajnile, Alma Belia Palomares Mejía xchi’uk yuts’ yalal, ti magistrado peserente Guillermo Ramos Pérez, te laj yalbe cha’oxbel ya’yej ti ja’ te laj svules ta jolil slekil spasel yabtel xchi’uk ti lek lajyich’ sbaike.

“Jech k’ucha’al chal to’ox Don Juan Óscar, Honrar Honra, jayo’ jech ta jpastik ti li’ ta orae”, xi lajyal Ramos Pérez, xchi’uk ja’ te laj sta ta ilel k’u x-elan slekil ti boch’o lek ta xkich’ jbatik jchi’uktike, xchi’uk jech k’u x-elan slekil sjol yo’on jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas, ti ja’ jech te laj stakbe talel spatubil yo’on ti uts’ alaletik Trinidad Palomares ta skoj ti li’ k’ak’ale, xchi’uk jech k’u cha’al ti ech’ yual abrile, laj sk’an ak’o yich’ ak’bel sbiin yaj amiko ti snailal Sede Judiciale

Presidente del Consejo Editorial:

Lic. Jesus López Hernández

Director General:

Lic. Zulma Sánchez Macías

Director Editorial:

L.C.C. César Augusto de Coss Arguello

Gerente Administrativo:

Ing. Thania Mercedes

Rodríguez Mijangos

Gerente de Circulación

L.C.C. Minerva García Ruiz

Ta slajebal yo’on ta lo’il, te laj sk’anbe yaj viniktak ta abtel ti bisiluk lek spasik batel yabtelik ta stoybel slekil sbi ti Poder Judicial yu’un Estaroe, xchi’uk jech k’ucha’al ti k’usi lajyak’ komel ta ilel spasel ti kaj amikotik, Juan Óscar Trinidad Palacios”, xi lajyal yo’on ta lo’il ti magistrado, Guillermo Ramos.

Ti va’ay k’usi lajyich’ pasele, ja’ te ik’otik ek xtok ti Banda de Guerra yu’un Secretaría de Seguridad y Protección Ciudadana; ti escolta sventa Coordinación de Vigilancia y Voluntariado yu’un Poder Judicial; xchi’uk jech k’ucha’al Alberto Chong Sánchez, ja’ laj sk’ejin ta ti Himno Nacional Mexicano xchi’uk Himno yu’un Chiapas.

Traductor Tsotsil variante Chenalhó Toribio Arias Vásquez

Traductor Tseltal variante San Juan Cancuc Benjamín Rey Gómez

Diseño Editorial:

L.I.A. Jaime Ginés Soriano

L.D.G. Wendy García Martínez

Mu xu’ yu’unik yuts’intabel sbi ti Rosalindae: Adán Augusto López

DAVID MARTÍNEZ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ti pasaro secretario de Gobernación, Adán Augusto

López Hernández, jamal lajyal ti mu’ xu’ yu’unik yuts’intabel sbi yixlal, Rosalinda López Hernández, ti ja’ te ta x-abtej ta Administradora General de Auditoría Fiscal yu’un SAT. Te ta Monterrey, ti boch’o ta sk’an ta xkom ta Coordinación Nacional de la Defensa de la Cuarta Transformación, lajyal ti mi ja’uk stuk xchi’uk jech k’ucha’al yixlel ta xich’ik uts’intael sbiik yu’un k’usi chal Latinus, ti ja’ jun medio

Mu’yuk lek spasel alianza

Morena xchi’uk MC: ADÁN AUGUSTO

Ja’ te ta Parque Fundidora, ta Ciudad de Monterrey, Nuevo León, ti boch’o ta sk’an ta xkom ta Coordinación de Defensa de la Cuarta Transformación, Adán Augusto López Hernández, lajyal ti mu’yuk lek ta xil spasel jun alianza yu’un Morena xchi’uk Movimiento Ciudadano ta sventa 2024.

Ti boch’o ta sk’an ta xkom ta kantiraotalil sventa peserentealil yu’un Morena lajyal ti va’aye ja’ ta sk’an ak’o xich’ jak’bel ya’yej ti bankilal dirigente nacional yu’un Morena, Mario Delgado, xchi’uk jech k’ucha’al ta stojol peserente yu’un Consejo Político sventa partido, Alfonso Durazo. “Mo’oj, mu’yuk slekil ta xkil me jech xk’ot ta pasele (jun alianza yu’un Morena xchi’uk Movimiento Ciudadano), ta sk’an xich’ik jak’bel ya’yejik ti dirigente nacional xchi’uk pese-

ti naka uts’intavanej ta spase.

“Mu jna’, xchi’uk mu’yuk kiloj ti va’ay programa chavalbune- ¿me oy yik’al sokesbel sbi ti nail abtelale? – ta xkalbot ava’ay ti Rosalindaa lek sna’ spasel yabtel, xchanojbe lek svunal k’usi ta pasel ti abtelal sventa patanile xchi’uk ti va’ay lie’ ja’ ta sk’an ta xuts’intabik sbi sventa sokesbik yabtel, pe mu k’usi ta xbu’ yu’unik spasel “, xi lajyal.

rente yu’un Consejo Político, yu’un ti stukike ja’ta sk’elik me lek o me mo’oj ti jech xich’ pasele. Ti k’u x-elan ta xkil ti vu’une mu’yuk lek”, xi lajyal ti jtabaskenyo vinike.

K’alal lajyich’ jak’bel ya’yej sventa k’usi lajyal Marcelo Ebrard, ti ja’ te lajyal ech’ martes sventa k’uxi ta xich’ jak’bel sventa spasel encuesta yu’un alianza Morena, PT-Verde, ti pasaro secretario de Gobernación lajyal ti mu’yuk k’usi chapanbil smukbel ya’yejal yu’un mu’yuk tu vu’em xchapanel ti va’aye.

Xchi’uk xtok, xi: “Jnaoj ti jchi’iltik Marcelo Ebrard ilo’ilaj xa xchi’uk ti bankilal yu’un jpartidotike jech k’ucha’alun eke, yu’un ti k’usi lajyale ja’ ti k’usi van laj staik ta lo’iltaele. Ta xkich’ ta muk’ ti Marceloe, ja’ kamiko xchi’uk lek xkich’ jba jchi’uk, jayo’ jech ta xkich’be ta muk’ ti k’usi ya’yeja jech lajyale”.

DAVID MARTÍNEZ/CDMX

Ti li’ ech’ lunex te ta palacio de gobierno, ti peserente Andrés Manuel López Obrador lajyalbe ya’ay magistradoetik yu’un Tribunal Electoral yu’un Poder Judicial de la Federación ti ja’ no’ox jut k’op ta spasik xchi’uk ta xbolo’itavanike, k’alal laj sjelbik sk’op ya’yej sventa k’usi laj xchapanbeik skanel parteal yu’un senadora Xóchitl Gálvez k’alal lajyal ti lajyich’ ilbajinel ta yich’el ta muk’ ta skoj antse.

Ja’ jech un, López Obrador ti k’usi ta xalike ja’ ti ta skuyik jech k’usi lajkal ti mu’yuke. Mu’yuk lek ti va’aye, tsots ta a’yel, ti vu’une ¿ta k’usi Tribunalil chbat jk’an parteal? Stak’ ta jk’an ak’oyich’ik lok’esel svunal spojelik, yu’un oy yilubil ku’un pe mu’yuk jech ta jpas yu’un me mo’oje ta spasik kuxul jvokolaletik “.

Ti jech o no’ox nopen ta spasel yak’el ya’yeje, ti ejecutivo federal lajyal ti ta xak’ ta ilel ti k’usi svunal chapanbile, ja’ no’ox t xkak’be sna’ik ti jnaklumetike, ja yo’ jech ti vu’une ta jk’an ak’o yich’ cha’meltsanbel svunal smantalil yo’ jech xich’ik t’ujel yu’un jnaklumetik ti boch’otik ta xkomik ta tribunalile, ja’ mu stak’ ja’ xt’ujva-

nik ti partidoetik xchi’uk ti muk’tikil jk’ulejetik xchi’uk boch’otik oyik ta vu’elalile “.

Ta ts’akal, ti peserente ta República lajyak’ ta ilel julek’ ya’yejal ti svunal chapanel xchi’uk ja’ te lajyal ti mu ja’uk jech yaloj ti k’usi chalike jechik k’ucha’al “ja’ jun pelele, jun títere, ja’ yaj abtelik ti muk’tikil jk’ulejetike ti ja’ no’pox ta xixtanik yo’ jech x-elk’ajik to batele “, xi lajyal.

“K’elo avilik bu to k’ala ta sk’an ta xk’otike, laj st’ubesbik ya’yejalil ti a’yeje, yu’un ta yutil to batik o. ti me’ Xóchitl Gálvez ja’ Fox, ¿Me mu ja’uk Fox ti me’ Xóchitl Gálvez?

K’alal jech xk’ot ti va’ay antse, mu ta jnopuk, ti antse ja’ Fox. Ti k’usi ta xkale ja’ ta sventa politikail “.

Lajyal ti muk’tikl jk’ulejeti-

ke ja’ laj xchap ya’yejal jechik k’ucha’al Salinas, Fox, Diego. Jamal lajyal ti ja’ jech iak’bat sbain ti ja’ lajyal ti jchop viniketik laj sva’anik ti va’ay antse.

Yu’un ti ta yolonaile, ti peserente Andrés Manuel López Obrador yaloj ti bankilaletik ta jvu’elal yu’un PAN xchi’uk PRI, ta sk’an ta smakbeik ti skolemal ta lo’ile.

“Chka’ay ti yu’un kapen sjolik ja’ ta skoj ti mu jkotoltikuk ta jmajk’obtatike, yan o snopbenal ku’untik, ja’ lek ti oy jech vinik antsetik mu xk’ot ta yo’onik ti slekubtasel jlumaltike. Lek ti va’aye, ja’ jech ti ich’el bail ta muk’ ta jujun talel. Pe mu’yukuk ti smakel eil ta lo’ile; ja’ ti balu’tap oy ti banamile: yu’un ja’ ta sk’an ta smakik ke ta k’usi yalel, mu sk’anik xilo’ilaj”.

Lajyal ti Latinus ja’ jun “uts’intavanej ta sventa periodismo”

Ta spoj sba López Obrador, lajyalbe ya’ay TEPJF ti ja’ ta spasik chapal k’op xchi’uk jk’ulejetike

DAVID MARTÍNEZ/MONTERREY

Rutilio Escandón laj spasbe sk’inal Bats’i Jnaklumetik ta Sbejel Banamil

Ta sk’ak’ali sna’obil Sk’inalik Bats’i jnaklumetik tas bejel banamil, ti li’ abile oy ya’yejal jech k’ucha’al “Reconocimiento a las Culturas Ancestrales Mayas”, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas lajyal ti li’ ajvalil yu’un Cuarta Transformación ja’ ta xak’ abtelaletik ta sventa xich’ tael lekil utsilal, yo’ jech xk’ot ta pasel ti ich’el tsakel ta muk’ ta stojolik ta jujun tal o me ta svolel stsobelik ti bats’i jnaklumetike ta Chiapas.

Ti secretario para el Desarrollo Sustentable de los Pueblos Indígenas, Emilio Ramón Ramírez Guzmán, lajyal ti li’ ajvalile ak’bil stak’inalil sventa xich’ik ak’bel skotaelik ti ech’em jutuk ta millón 230 mil bats’i jnaklumetik ta Chiapas, jech k’ucha’al programaetik ta sventa k’elel poxtael, chanvun, beetik, naetik, chanubtasel ta k’usi spasel abtelall, ti ja’ jech te ta staik batel lekilal ta svolel stsobelik ti jnaklumetike. Lajyal ti bisil

ta xich’ pasel abtelaletik ti bu ta xich’ik ich’el tsakel ta muk’ yo’ jch staik lekilal ti bats’i jnaklumetike.

Ti li’ ta tsobajele ja’ te ik’ot ta pasel ta slumal Jobel, ti jtunel jvu’el ja’ te lajyich’ ak’bel svunal acta yu’un 5º Acuerdo de Asamblea sventa stubesel ilbajinel ta stojolik antsetik ta steklumal Larráinzar, xchi’uk ja’ te laj stabe ta ojtikinel k’u yepal ta skolta sbaik jnaklumetik xchiukik jtunel j-abteletik ta federal, estatal xchi’uk municipal ti jech ta skomon ak’beik slekilaik ti jnaklumetik xchi’uk ti jech ak’o

yich’ tubesel yulesel ilbajinel ta stojolik antsetik, jch’iub tsebetike xchi’uk bik’tal ololetike.

Ti secretaria de Igualdad de Género, María Mandiola Totoricaguena, xmuyubaj yo’on lajyal ti li’ jech ta xich’ pasel ta sventa yich’belik ta muk’ xchi’el sk’opojelik bats’i jnaklumetike, ti jech ta xich’ tubesel bajel vok’el xchi’uk uts’intael ilbajinel ta stojolik antsetik yo’ jech oyuk lek yich’el stsakelik

SPUKEL A’YEJ/SCLC

ta muk’e. lajyal ti k’u x-elan ta xjel batel ti talel kuxlejalil mu toj k’unuk ta a’ayel, jayo’ jech ta jmoj ta x.abtejik batel ti nail abtelaletike yo’ jech xich’ tabel ta ilel ti slekilalik ti bats’i jnaklumetike.

K’alal laj staanbe ta ojtikinel spasel yabtelik jk’elvanejetik xchi’uk me’ jvet’umetik ti jech xchano -

jik talel ta svo’nejal kuxlejalil yu’un bats’i jnaklumetik ta slumal estaro, ti jtunel jvu’el lajyal ti ta sventa k’elel poxtael ti mu ja’uk no’ox ta xich’an cha’meltsanel batel nail k’elel poxtael xchi’uk ti ta xich’an ak’bel lek yabtejebaltake xchi’uk stsatsubtabil sk’oplal ti yabtelik jk’elvanej jpox-

tavanejetik yu’unik bats’i jnaklumetike, yu’un ti k’usi ta xich’ k’anele ja’ ti sk’elel stuk’ulanbel skuxlejalik ti jnaklumetike.

Xchi’uk xtok, Escandón Cadenas lajyak’anbe constancias de capacitación ta stojolik antsetik boch’otik lajyich’ik chanubtasel ta spasel abtelalil tas venta spasel k’u’iletik xchi’uk spasel kaxlan vaj; xchi’uk lajyich’ik ak’belapoyos tecnológicos sventa Programa Escuela Con Valores; insumos yu’un Programa Mujeres Constructoras de Paz, xchi’uk jech k’ucha’al ayudas técnicas ta stojolik boch’otik mu’yuk chapal sbek’tal stakipalik. Lajyal ti li’e ja’ te ta xich’ t’unel sa’el slekilal sta stak’inik stukik, sve’el yuch’umo’ik xchi’uk stael ti slekilal skuxlejalik ta slumalike.

Rutilio Escandón i-ay xchi’in peserente

AMLO

ta stsobajelal Tren Transístmico, sbelal Tren

Chiapas xchi’uk proyecto Parque Agroindustrial

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas i-ay xchi’in peserente Andrés Manuel López Obrador ta stsobajelal sk’elel k’u x-elan x-ech’ spasel Tren Transístmico xchi’uk xcha’meltsanel víaetik yu’un tren ta Chiapas, ti ajvalile ja’ te laj stojbe ta vokolal ti jech ta xich’ ak’el talel obraetik ta sventa snit stsa sba sbelal yo’ jech sta lekilal ti estaroe.

Ti li’ ta tsobajele ti ja’ te ta lajyich’ lo’iltael ya’yejal spasel Proyecto sventa spasel Parque Agroindustrial ta Puerto Chiapas, Escandón Cadenas lajyal ti kolyal ti jech k’usi lek staik ta ilel spasel ti peserente jayo’ jech ti slumal Chiapas xchi’uk ta skotol Sur Sureste ta xich’ik ak’bel lekilal xchi’uk ja’ jech te ta staik batel lekilal ti li’ rejione, xchiuk xtok xi, yan sba slekil stalel skuxlejal xchi’uk yosil sbanamile.

“Ti li’ ta sventa obraetik yu’un ferroviariaetik ja’ te

ta xlekub likel spasel bolomaliletik ta sventa empresaial xchi’uk turísticae, ja’ te xich’ tael likel lekil utsilal ta slekil sk’ulejalik stojolik slumal Chiapas, Oaxaca xchi’uk yantik estaroetik ta Sur Sureste yu’un jlumaltike; jech o xal un, ta jtabe ta ojtikinel k’u x-elan jech oy ta yo’on spasel abtelal ti peserente López Obrador xchi’uk li’ ta xkalbe ya’ay ti oy ta ko’on jkolta jba ek ti ta spasel abtelale”, xi lajyal. Lajyal ti slekubtasel xchi’uk yach’ubtasel sbelal

Yantik ta xkak’tik batel lekilal ta stojolik jnaklumetik:

Dr. Pepe Cruz

Ti secretario de salud yu’un estaro

laj slichbe svanterail sventa lok’elik

batel ta abtel 10 convoyoetik ta sventa salud ta Region Itsmo-Costa

Lajuk xa sk’oplal ti naka sorail k’usi ta xich’ ak’bel jnaklumetike, ti jnaklumetik ta slumal Chiapas ta sk’an xich’ik ak’bel slekilal skuxlejalik ta lek xchi’uk ta uts ti naklumetike, oyuk lek ich’el tsakel ta muk’ ta stojolalil ta k’elel poxtael, yu’un ja’ jech sjam smelolal spasel yabtel ti Cuarta Transformación, jayo’ jech yokel chij-abtej batel ta jteklumetik, xi lajyal ti secretario de Salud estatal, doctor Pepe Cruz, k’alal laj slichbe svanterail ti Convoyes de la Salud ta slekilal Región Istmo-Costa.

Ja’ te yabinojik 6 mil vinik antsetike, ti boch’o sbainoj sk’elel

yabtelanel k’elel poxtael ta estaro lajyal ti li’ 10 Convoyes de la Salud ja’

jech te ta skolta sbaik ta yak’el k’elel pxotael ta stojolik jnaklumetik yo’

jech xich’ik tabel ta ilel

k’usi oy xchamelik, ja’

tsotsik sk’oplal ti olole -

tik mu’yuk to lok’emik

ta vo’ob abil, antsetik oy xch’utik, mol me’etik

xchi’uk boch’otik stao -

jik tsatsal chamel yo’

jech xich’ik ak’bel ta yorail ti spoxtaelike.

Lajyal ti jech laj yich’

likesel lok’esel spasel yabtelik ti 140 kamionetik ta steklumal Tonalá, Arriaga

xchi’uk Pijijiapan ja’ jech

ta xich’ lekubtasel batel

yak’bel sk’elel spoxtaelik ti jnaklumetik boch’otik

toj abol sbaike, xchi’uk ja’

jech te ta staik k’elel pox-

tael ta k’usitik tsatsal chameletik.

Ti doctor Pepe Cruz lajyal ti ta sk’ak’alil 6 k’alal to ta 8 yual akosto ti konvoyoetike sventa salud ja’ te i-ayik ta coloniaetik xchi’uk barioetik ta oxib steklumal Región IstmoCosta ta sventa yak’bel sk’elel spoxtaelik ta k’usitik ta sk’anik jechik k’ucha’al ta sventa eal, estudios de laboratorio, rayos X, mastografía, densitometría, ultrasonido pélvico y obstétrico, electrocardiograma, optometría xchi’uk atención en pediculosis; xchi’uk xtok, ja’ te laj xichan ak’el poxiletik xchiuk s-ambulansial ta sventa skuchel lok’el ta poxtael jchameletik.

Xchi’uk xtok ti secretario de Salud estatal lajyak’ 25 ayudas funcionales jechik k’ucha’al sillas de ruedas, andaderas xchi’uk bastonetik ta stojolik mol me’eletik xchi’uk boch’otik oy svokolik ta skuxlejalike.

Tren Transístmico, ti ja’ te ta xak’ servicios sventa ta xkuch ikatsil xchi’uk pasajero, ti lek yalelik stojole xchi’uk mu’yuk k’usi xibal sba, ja’ jech te jmoj ta staik batel lekilal jnaklumetik ta sventa obraetik ti ja’ jtunel yu’unike.

Yanuk ti peserente ta República lajyal ti li’ obra ferroviariae ti ja’ te ta xich’ pasel jech ta Línea K ti ja’ te ta xlik ta Ixtepec, Oaxaca k’alal to ta Ciudad Hidalgo, ta Chiapas; xchi’uk jech k’ucha’al xotk ti Parque

Agroindustrial ta Puerto Chiapas, yu’un ja’ jech te ta staik lekilal ta skuxlejalik jnaklumetik ta frontera sur. Xchi’uk xtok, López Obradorlaj stabe ta ojtikinel k’usitik abtelaletik ta xich’an paselta Chiapas xchi’uk jechik k’ucha’al viveroetik sventa programa Sembrando Vida, xchi’uk ti ja’ tea xich’an ts’unel ech’em ta 200 mil hectáreas jsatinom te’etik xchi’uk tsasal te’etike, ti ja’ te tabi lta ilel ech’em ta 80 mil jts’un te’etike.

Jnaklumtik ta Pantelo’ jun yo’onik xchi’uk ta lametel kuxlejal ta x-abtejik

Ti jnaklumetike jun yo’onik ta lametel kuxlejalil ta k’usitik ta spasik ta ya’yel mantal, tajimoal, volel tsobel xchi’uk ta yuts’ yalalik, xchi’uk ja’ jech te ta sk’anik k’elel poxtael, tajimolal, nail chanobvun xchi’uk k’usitik

Jnaklumetik ta steklumal Pantelo’ bisil lek jun yo’onik ta x-abtejik ta lek xchi’uk ta lametel kuxlejalil, yanuk ti soltaroetike Federación xchi’uk Estaro yokel ta spasik patruyaetik ta toyol xchi’uk ta banamil yo’ jech junk yo’onik ta naklej ti jnaklumetike.

Ti elementoetik yu’un Guardia Nacional, Ejército Mexicano xchi’uk Policía Estatal Preventiva ti li’ ech’

rominkoe bisil ta spasik patrullaje tas venta mu k’usi chopol xk’ot ta pasel ta sjol slumal pantelo’, xchi’uk jech k’ucha’al ta bik’tal parajetik te nopol xil sbaike, yo’ jech oyuk lek lametel kuxlejalil yu’un ti jnaklumetike. Ti jnaklumetik te laj stojbeik ta vokolal jtunel jvu’eletik ti jech yak’oj ta yo’onik oyuk lek lametel kuxlejalil ta slumal pantelo’e, jayo’ jeh te lajyalik ti jun yo’onik ta xbatik ta ya’yejl mantal, ta tajimol xchi’uk ta svolel stsobe sbaik.

SPUKEL A’YEJ/TONALÁ

SPUKEL A’YEJ /PANTELHÓ

TI MU SNA’ K’EXLAL, MU XA’AY SBA TI JA’ JECH YICH’OJ TALLE TA

XCH’ICH’ALE

Jayo’ jech ta skuy sba ta lekil kirixano ti ma’uk jeche

Muk’tikil j-elek’etik ti jech ep i-elk’ajik lok’el ta yabtelik le’ ech’ talel vak’ib abile

Xcham ta vi’nal ta skoj vu’elal xchi’uk ta skoj tak’in jayo’ jech naka k’usi pochanil ta spasik

YU’UN: RAYMUNDO DÍAZ S

Ja’ o no’ox te likem talel ta jun sexenio ti ECH’EM I-ELAK’AJIK ta Chiapas (2012-2018) k’alal ja’ te ivok’ik talel k’uch’aal muk’tikil k’ix ti ach’ jk’ulejetike xchi’uk ti ja’ jehc lek xich’ sbaik xchi’uk MUK’TIKIL J-ELEK’ETIK ti jech laj yelk’anbik lok’el stak’in jnaklumetik ta Chiapas, Sasil de León Villard ja’ te nitil tsakal ta va’ay mu xna’ SK’EXOIK, MU XA’AY SBAIK TI K’USI CHOPOL TA SPASIKE, ti yu’un mu ja’uk no’ox oy ta xch’ich’alik ti spasel elek’e, ta skuy sbaik ta jun lkeil kirixano ta sventa slo’lael yan velta ti abol sbaik jnaklumetik ta slumal Chiapas.

Ti jechuke ja’ ta sutesik ti EPAL MIYON

YELAK’ANOJIK LOK’EL ti ja’ epal tak’in sventa koltael ti mu’yuk lajyak’ ja’o k’alal ijelo ta Secretaria para el Desarrollo y Empoderamiento de las Mujeres (2013-2015), Sasil del León Villard

XCHI’UK JECH K’UCHA’AL XCHI’ILTAK TA ELEK’ bisil to oy svi’inal ta vu’elal o jayo’ jech ta sk’an ta xkom ta kantirata sventa spas ta me’ ajvalilal ta Chiapas ta 2024, yu’un ta smelelile

jeche no’ox chak’ sba ta k’exlal ti jech ta sk’an ta xkom ta abtelale- YU’UN MU’YUK LEK ILBIL TI STUKE.

Ti mu’yuk lek yilel xchi’uk ti mu k’usi sna’ spasel ta sventa sjam smelolal ti abtelale yu’un ti skuyel yu’un ti stuke ja’ jun jtunel jvu’ele ti me sna’ yuch’el matse’ xchi’uk k’usiuk yantik, de León Villard ta slapbe sk’u’i bats’i jnaklumetik ta skuy sba ta jun bats’i ants ti mu meleluke, yu’un ti k’usi toj chopol ti va’ay x-elan ta spase ja’ o no’ox laj yuts’intaan ep bats’i jnaklumetik ta Chiapas xchi’uk ja’ ep k’usi chopol i-elk’aj lok’el ta stojolik.

Sasil de León Villard, jech k’ucha’al yantik politikoetik, J-ELEK’ETIK, J-UTS’INTAVANEJEJTIK

XCHI’UK TI MU’YUK SK’EXLALIK ta slumal Chiapas, ta ts’akal ta jcholtik lek, mu stak’ sutik talel ta jlumaltik Chiapas. Ti k’usie, ja’ lek ak’o sutesik ti epal miyon laj yelk’anik lok’el ta sventa spasel naetik xchi’uk k’usitik yantik obraetike ti mu’yuk lajyak’ik ja’ no’ox ta laj stik’ batel ta svorxa stukik yo’ jech ta slajesik ta spasel skampanyaik ti li’ ta orae.

Ja’ te ivok’ talel xchi’uk ich’i ta Partido Ecologista

de México, ts’akal ijelo ta Partido Encuentro Social yanuk ti li’ ta orae ja’ xa skuyoj sba ta Morena, Sasil de León Villar ja’ YILUBIL

ELANIL MUK’TA J-ELEK’

TA XANAV XCHI’UK TA

XUCH’ MATS TI TA SKUY

SBA TA JUN BATS’I ANTS ta slumal Chiapas.

¿Me stak’ slo’ilta Sasil de León Villard xchi’uk boch’otik yantik politikoetik sventa ya’yejal stubesel spasel elek’ ta abtelalil? ¿Me yu’un jech ta xich’ tubesel spasel elek’ ta Chiapas me ja’ ta jkoltatik xchi’uk ta

jva’antik yan ta sventa ajvalil ti ja’ jech j-elek’ ek xtoke?

Ta yan ka’yejtik xtoke ta xkepaltasti kti a’yeje sventa bu ibatan ti EPAL MIYONETIK TAK’IN ti mu’yuk bu ik’ot tastojol jnaklumetik ta El Parral xchi’uk jech k’ucha’al ta yantik jteklumetik ta Chiapas, yu’un ja’ ta yu’un ti ba’ay Sasil de León yo’ jech muk’ xk’otan ta ak’el ti apoyoe xchi’uk ti li’ ta orae ja’ xa yokelik ta stunesel ta spasel skampanya yo’ jech ta sk’an ta slo’laan ti jnaklumetike no’ox xtoke.

Chiapas xchi’uk jnaklumetik ta Chiapas TSOTS STUIK, TSOTS SK’OPLALIK, mu ja’ik ixtolaletik ta pok ti sna’ik xa sk’uxel ajan skuyik ta junuk paraje, xchi’uk mi ja’uk k’u x-elan sba jun clavadistas ta cañón del sumidero ti k’ak’al nitil sch’in vex ta xak’ ta ilel t’enel xch’ute xchi’uk mi ja’uk jech k’ucha’al jun j-ts’intavanej ti tau ni on xa ta xve’ skuy sba ta Chiapilla ta vo’ob ora sakubel k’ak’al.¡¡¡Naka makub satil, j-uts’intavanejetik xchi’uk jlo’lavanejetik!!!

Ta ts’akal ep ta xkalbetik ya’yejal, yepal to ya’yejal. Jech yepal ka’yej.

¡¡¡Chiapas, VIK’O XA ASAT!!!

TA CHAMULA, RUTILIO ESCANDÓN LAJ STSAJ STUNESEL YAK’EL LUSETIK

TA NAETIK TA SPARAJEAL EL POZO

SPUKEL A’YEJ/CHAMULA

Ti ja’ jech te lajyich’ tsanel switch sventa slikel stunesel yak’el lusetik ta slumal paraje El Pozo, ta steklumal Chamula, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas laj slikes yepajesel ti li’ k’usi tsots stunel ta kuxlejalile, yu’un ja’ jech te ta staik lekilal ta skuxlejalik ti jnaklumetik, ja’ ta skoj ti epal abil mu’yuk xich’ik ak’bel jech ti slusike.

Lajyal ti yak’el skableal lluse, ti oy ta 19.3 kilómetros snatil ta skotol, mu ja’uk jun manel ta tak’in, ja’ jun ich’e ltsakel ta muk’e xchi’uk ja’ jun ich’el ta muk’ yo’ jech x-ayin slusal snaik xchi’uk xoralik ti jnaklumetik, yu’un mu ja’uk jech sjam ti slumal Chiapas ja’ ep ta slok’es lus pe mu’yuk slusalik ti bik’tal parajeetike.

Lajyal ti ja’ jech ta spas batel yabtel jech k’u x-elan ta spas yabtel peserete Andrés Manuel López Obrador, ti ta lek ta spas yabtel xchi’uk k’ux ta yo’on ti jnaklumetike, ta Chiapas ta xich’ k’elel

tuk’ulanel lek ti stak’inal jlumaltike yo’ jech staik ak’el slekilalik ti ejiroetik, rancheriaetik xchi’uk ti butik jnaklumetik toj abol sbaike, yu’un me staik lekilal ti jnaklumetik me’onike ja’

jech te ta k’uxn ta staik batel ti llekilal ta skuxlejalike.

“Xchi’uk Federación ta jts’ibtakutik jun ach’ svunal a’yejal skuxlejalik jlumaltik mejikoe, yu’un ja’ ta jk’anbetik ti slekilalik jnaklumeike,

yu’un ti k’usi no’ox snobel ku’untike ja’ ti yak’el slekilal skuxlejalik ti jnaklumetike; ja’yo’ jech chij-abtejutik ta skotolik jteklumetike, mu’yuk boch’o ta xich’ bajel vok’el xchi’uk mu ja’ukta xich’ jak’el k’usi partidoalil”, xi lajyal.

K’alal lajyal ti k’u x-elan slekil spasel yabtele ti ja’ ta xak’anbe batel slekilalik ti bats’i jnaklumetike, xchi’uk ja’ te iyak’ ta na’el ti yantik ta xnopaj batel ti xvu’ xcha’meltsanel ti nail chanobvun xchi0uk jech k’ucha’al obraetik ta sventa k’elel poxtael, Escandón Cadenas lajyal ti tsots sk’oplal ti jech oyuk lek k’anel xchi’uk ich’el bail ta muk’ jchi’uktik jchi’iltaktike, yo’ jech ta jmojuk xijxnava batel ta sa’el komon lekil utsilal, ja’uk jpatintik komel ti vok’el ch’akel xchi’uk ilbajinel ta pas k’ope.

Ti secretario de Obras Públicas, Ángel Carlos Torres Culebro, lajyal ti li’ obrae te lajyich’ ak’bel 17 millones de pesos stak’inalil yo’ jech xich’ pasbel k’usi vo’noeja xa sk’anojik talel ti jnaklumetike jech k’ucha’al ti yepajesel stael luse, xchi’uk ja’ te yilubil ti ta jmoj ta x-abtejik batel ta yoxchopalil ti jtunel jvueletike, yu’un ja’ jech ta xlekub batel ti skuxlejal jlumaltik estaroe. “Chiapas oy ta lametel kuxlejalil yu’un oy lek ich’el tsakel ta muk’ xchi’uk

ta xich’ k’elbel tuk’ulanbel k’usi ta sk’anik jnaklumetik xchi’uk mu’yuk bu ta xich’ t’ikel ta ilil ti estaroe”.

Yanuk ti secretario para el Desarrollo Sustentable de los Pueblos Indígenas, Emilio Ramón Ramírez Guzmán, lajyal ti xmuxet yo’on t axil ti jech lajyich’ ak’el li’ obrae xchi’uk ja’ te laj stabe ta ojtikinel slekil spasel yabtel jtunel jvu’eletik ti jech ta xich’ stsak ta muk’ ti bats’i jnaklumetike. Lajyal ti jech o no’ox lik talel yu’un “Lázaro Cárdenas del

Río, xchi’uk jech k’u cha’al li’ ta ora ti peserente López Obrador ti jech ta spas stsots ta spojel ti li’ industria ti ja’ yu’unik jnaklumetike; ja’ jun vinik ti lek ta skoltaan batel jnaklumetik yo’ jech xlekub batel ti skuxlejalike”.

Rutilio Escandón lajyak’be slekilalik skuxlejalik jnaklumetik ta Pajaltón Alto, ta Chamula, lajyak’be slusik

SPUKEL A’YEJ/PAJALTÓN

K’alal i-ay ta steklumal Chamula, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas laj sbain slikesel stsajel stunesel lusetik ta paraje Pajaltón Alto, ja’ te lajyal ti xkuxt yo’on lajyal ti lek tta xil ti jech staik ak’bel slusik ti jnaklumtike, yu’un mu j’auk no’ox yich’elik ta mk’ jech, xchi’uk ja’ jech te ta sakub snailalik xchiuk xoraltakik, ja’ jech te ta spat yo’onik xchi’uk slekil xch’iel sk’opojelik.

Laj slapbe sk’u’ilal slumal chamo’ ti ajvalile te lajyalbe xmuyubajuk yo’onik ti jnaklumetik ta rejion Tsotsil-Tseltal ti jech mu stubesik ti stalel skuxlejalike, k’alal lajyal ti jech ta xa x-ayin slusike xchi’uk ja’ jech jun yo’onik stak xlok’ik ta xoraletik xchi’uk ja’ jech te jun yo’onik stak’ xlok’ik

ta xchonel sbolomalik xtok.

“Kolyal ti lek ta xich’ k’elel tuk’ulanel ti stak’inal jlumaltike ja’ jech te ta xpuklik ta k’usi spasel abtelaletik jtunel yu’unik ti jnaklumetike, Chiapas mu’yuk xa bu jipbil tenbil ta jol o’ontonal ti k’ucha’al vo’onej ti mu’yuk yich’el stsakelik ta muk’ ti jnaklumetike; lavi ta ora xchi’uk ti peserente Andrés Manuel López Obrador, jech ta xak’beik yipal batel ta stsatsubtasbel yip ti Cuarta Transformación ta skuxlejal jlumaltik estaroe, yu’un ja’ no’ox ta x-abtej batel ta yak’bel slekilalik ti jnaklumetik toj me’onike, yu’un ba to jech ti va’ay x-elan ta xich’ pasele”, xi lajyal.

K’alal lajyal ti sjam spasel yabtele jech ta sk’anan talel obraetik ta steklumal jnaklumetik ta Chamula, jech k’ucha’al ti plantel yu’un CECyTE li’ ta para-

jee, yu’un ja’ ta jk’antik ti kerem tsebetik ak’o xchan svunik ta matanalil ti li’ ta bachillerato técnico, Escandón Cadenas jamal lajyal ti manchuk me lajubal xa yorail ti spasel abtelale, mu’yuk bu ta xich’ yochbel sk’abalil ta yak’bel slekilalik ti jnaklumetike.

Jech o xal un, ti jtunel jvu’ele laj sk’anbe jnaklumetik ta Chiapas ti ak’o snamajes sbaik ta spasel k’op xchi’uk ja’uk no’ox ta yo’onik ti spasel lekil volel tsobetele, yu’un ja’ j no’ox jech ta xich’ tael ti lekil kuxlejalil xchi’uk ti me oy lekil ich’el baile ja’

jech te tuk’ ta xbualn talel ti obraetike.

Ti secretario de Obras Públicas, Ángel Carlos Torres Culebro, lajyal ti li’ k’ak’ale ja’ jech te ik’ot ta pasel ti k’usi albil yeilal spasel ta stojolik paraje Pajaltón Alto, yu’un ti li’ ta obrae te lajyich’ ak’bel

stak’inalil ta 19 millones de pesos, ja’ jech te lajyich’ ts’akanel ech’en ta 24 kilómetros skableal lus xchi’uk ech’em ta 44 transformadoreetik. “Ti k’usi labil spasel yak’el slekilal skuxlejalik ti jnaklumetik jech te xa k’otubal ta pasele, yu’un ti li’ ta Chiapas ta xich’ pasel abtelaletik yo’ jech oyuk lek ti lametel kuxlejalile”.

Ta yaj va’lejik ti jnaklumetike, Miguel Méndez Santiz ja’ laj stoj ta vokolal ti jech lajyich’ik ak’bel slusike, yu’un ja’ te lajyich’ik ich’el tsakel ta muk, jayo’ jech xmuyubaj yo’onik. “Kolaval jtunel vu’el ti jech lavich’ ta muk’ ka’yejkutike; yu’un ti li’ ta orae jech oy xa jluskutik ta k’ak’al ak’ubal”.

RUTILIO ESCANDÓN LAJ STSAJ STUNESEL

SBELAL SAN ANTONIO LAS ROSAS-

CANDELARIA-SAN CRISTÓBAL DE LAS CASAS

SPUKEL A’YEJ/SCLC

Ta sk’ak’alil stsajel stunesel sbelal San Antonio Las Rosas-E. C. (Candelaria-San Cristóbal de Las Casas), ja’ jun obra ti te lajyich’ ak’bel ta 6.9 millones de pesos stak’inalil, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas xmuyubaj lajyal ti kolyal ti jech ta xich’an lekubtase beetiik xchi’uk jech k’ucha’al ta sventa nail k’elel poxtael xchi’uk chanobvunetik, ta Chiapas yantik ta xlekub batel ti xch’iel sk’opojelik jnaklumetike, ja’ jech ta xk’otan ta pasel ti ta slumalik bats’i jnaklumetike.

Ta sk’ak’alil Sk’inalil Bats’i jnaklumetik tas bejel banamil, ja’ te laj stabe ta ojtikinel svo’nejal stalel skuxlejalik ti jech mu’yuk to t’uben o yu’unik li’ ta jlumaltik estaroe, ti jtunel jvu’ele lajyal ti li’ yak’bel spavimentoal ti bee, ti jnaklumetik mu ja’uk no’ox

te lekub xa o sbeik, xchi’uk ja’ jech ta xlekub slok’esel batel sbolomalik.

“Ta spasel ti li’ kareterae ja’ jech te ta xkomib xchi’uk ja’ jech ta xlekub k’otelik ta jol

um xchi’uk ta butik yantik lumetike; xchi’uk xtok ja’ jech te ta xk’unib slok’esik batel ta xchonel sbolomalik; ta slok’elik batel ta sa’el spoxilik xchi’uk ta xchanel

svunike”, xi lajyal k’alal iyak’ ta na’el ti oy ta yo’on ta x-abtej batel ta sk’elel stuk’ulanel batel ti k’usitik tsotsik sk’oplal yu’unik ti jnaklumetike.

K’alal lajyal ti kolyal ti lek ta xich’ tunesel ti stak’inal jlumlatike, jechik k’ucha’al apoyos socialetik xchi’uk ti k’usitik yantik obraetik ta xich’an pasele, Escandón Cadenas lajyal ti li’e ja’ te yilubil ti ajvalil yu’un Cuarta Transformación ta x-abtej ta sventa slekubtasel skuxlejalik boch’otik toj abol sbaik ta skuxlejalik, jayo’ te laj sk’an ti abisilik jech ta jmoj xchi’uk ta ko’ol spas sbaik ti jnaklumeik mu ja’uk xak’ik xich’ik vok’el ch’akel.

“Ti peserente Andrés Manuel López Obrador vo’onej jech xchanoj talel

spasel tsots ta sa’bel slekilal skuxlejalik ti jnaklumetik; yu’un mu jecheuk no’ox ti te k’otem ta ajvalile, vo’nej xa slikel talel yu’un ta skoj ti mu’yuk bu laj xchibajes sba ta k’usi sk’anel spasel ta yak’bel slekilal ti jlumaltike. Jayo’ jech xkuxet ko’on ta xkil ti Cuarta Transformación mu xa ja’uk slo’ilal no’x, yu’un te xa ta ilel pasanbil ti yabtelalile”, xi lajyal.

K’alal ilo’ilaj ti director general yu’un Comisión de Caminos e Infraestructura Hidráulica, Jorge Luis Gómez Jiménez, lajyal ti li’ ta orae mu bak’in jech,

ti ajvaliletik ta Federal, Estatal xchi’uk Municipal ta sk’el stuk’ulanbik k’usi ta sk’anik ti bik’tal lumetike, jechik k’ucha’al ta obraetik ti ja’ jech ta xlekub bateel sbeik ti jnaklumetike. Ta yaj va’lejik jnaklumetik ta San Antonio Las Rosas,

Domingo Ruiz Jiménez, laj stojbe ta vokolal Rutilio Escandón ti ja’ sba to jech un ajvalil te ik’ot ta slumalike xchi’uk jech k’ucha’al xcha’meltsanel ti sbeike, yu’un ja’ jech ta xlekub sbeik xchi’uk jech ta xk’unib slok’elik ta sa’el spoxilik ti jnaklumetike.

Rutilio Escandón i-ay ta tsobajel sventa XII Convención

Hacendaria yu’un Estaro

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

K’alal i-ay ta tsobajel sventa XII Convención Hacendaria yu’un Estaro, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas lajyal ti Chiapas oy lek stak’inal yu’un xchi’uk lek ta jamal chajal ta x-abtej ti jtunel jvu’ele, ja’ kolyal ti jech lek jamal ta xich’ ak’el ta ojtikinel k’usitik ta xich’an pasel xchi’uk ti ta xich’an tubesel spasel elek’ ta abtelal xchi’uk ti ta jmoj ta x-abtejik batel ti ajvaliletik ta Federal, Estatal xchi’uk Municipal.

Lajyal ti k’u x-elan slekil sk’elel xchabiel stojel spatanil ta Chiapas ja’ ta skoj ti lek ta xich’ pasel abtelal xchi’uk ti jamal ta xich’ ak’bel sna’ ti jnaklumetike, xchi’uk ti lek ta xich’an tunesel ta programaetik ti ta sventa sk’elel yabtelanel k’usitk jtunel yu’unik ti jnaklumetike, yuun ja’ tsots sk’oplalik ti boch’otik toj abol sbaike skuxlejalike yo’ jech xlekub batel ti xch’iel sk’opojelik jnaklumetike.

Jech o xal un, Escandón Cadenas lajyal ti k’u x-elan stsatsal sk’oplal spasel ti li’ tsobajele yu’un ja’ te stak’ tael ta chanel k’usitik lekik pasanbil, xchi’uk ja’ jech te ta staik ta ilel xchanel spasel lek xchi’uk ta snopel lek k’usi stak’ spasi kti jtunel j-abteletik yo’ jech lek xich’ tael ta tsobel xchi’uk lekuk xich’ tunesel ti stak’inalile. Xchi’uk xtok, te laj sk’anabe jujun peserenteetik ta jujun jtekklume yu’un estaro ak’o mu xchoybeik sk’obalil

xchi’uk jech bisiluk jamal xak’ik ta ilel bu ta slajes tak’in xchi’uk ja’ te lajyak’ ye ti yo ta yo’on ta skolta sba ta sk’anel talel ep inversionetik ta slekilalik ti jteklumetike.

Ti secretario técnico yu’un Auditoría Especial del Gasto Federalizado de la Auditoría Superior de la Federación

(ASF), David Isaac Ortiz Calzada, layal ti k’alal o no’ox ilik spasel yabtel ti li’ jtunel jvu’ele, Chiapas ja’ to’ox jun estaro ti ep k’usi tabil ta ilel yu’un ASF, pe ti li’ ta orae jelem xa, yantik lekuben spasel yu’un ti k’u x-elan lek ta sk’el ta xchabi stunesel ti tak’in akbil talel yu’un federale.

Jech o xal un, te laj stabe ta ojtikinel jtunel jvu’ele ta Chiapas ti jech lek ta sk’el xchabi stunesel ti tak’ine, xchi’uk jech k’ucha’al lek staoj ak’bel tael stak’inalil xchii’uk ti lek yak’oj ta yo’on stubesel ti spasel elek’ ta nail abtelalile; xchi’uk xtok te laj sk’ananbe Ayuntamientoetik ak’o jechuk spasik batel ek yo’ jech chan batel spasel ti jamal chajal ta xich’an ak’el ta ilel k’usi spasel ta jlumaltike.

Yanuk ti secretario de Hacienda yu’un Estaro, Javier Jiménez Jiménez, lajyal ti li’ fiscalización ja’ jun chapal k’op yu’unik xchi’ukik ajvalil ta federal Estatal xchi’uk Munisipal, ti ja’ ta sk’el batel k’u x-elan ta xich’an tunesel ta lajesel ti stak’inalil jujun

jteklumetike ta estaroe. “Jamal ta xak’ik ta ilel bu ta xich’an lajesel xchi’uk lek ta xich’ k’elel ta chabiel ti stak’inal jteklumetik ta Chiapas”.

LA SPASBEYIK SK´INUL TE TS´AKAJ YA´WILAL SLAJEL TE WOLAWAL MAJISTRADO TRINIDAD PALACIOS

COMUNICADO/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Te Poder Judisial yun te Slumal Chiapas te swoloj te majistrado wolawal yun te Tribunal Superior yun Justisia sok Konsejo yun te Judikatura, Guillermo Ramos Pérez, la spas te tsoblej síbiko yun Honores yun te Bandera te bit´il k´ayem ta pasel ta jujuntik uj, joinbilyun te mach´atik ya x-a´tej ta poder jusidisial. K´alaltel ta Sede Judisial Majistrado Xun Óscar Trinidad Palacios, la yich´ pasbeyel sk´inul ta swenta sk´oponbeyel yos te Sbabial Ya´wilal Slajel te yan wolawal magistrado, te banti a k´ot ta lok´el te yinam, Alma Belia Palomares Mejía sok te sme´ stat, te wolawal majistrado Guillermo Ramos Pérez, k´opoj ta swenta xcholbeyel sk´olal te bitik spasojilel te mamal lajemix.

“Jich te bit´il la yal jilel te Mamal Xun Óscar, Yich´el ta Wenta Ich´a ta Wenta, ja´ ya jk´an jpastikabi te orita”, xi la yal te Ramos Pérez te k´alal la yalbey wokolyun te junax yo´tansok te k´alal a k´ax ta balumilal, soknix te k´ux yo´tan te mamal Ajwalil Konstitusional, Rutilio Escandón Cadenas, te la ya´beytel sbujts´ k´inal ya´ay te me´iltatil Trinidad Palomares ta swenta te k´in-ito.

Presidente del Consejo Editorial:

Lic. Jesus López Hernández

Director General:

Lic. Zulma Sánchez Macías

Director Editorial:

César Augusto de Coss Arguello

Gerente Administrativo:

Ing. Thania Mercedes Rodríguez Mijangos

Gerente de Circulación

L.C.C. Minerva García Ruiz

Ta slajibal k´op, la yalbey ta spisil te a´teltuuneletik te ya sk´an lek x-a´tejikxanbeel ta swenta spukel sk´olal te Poder Judisial yun Estado, sok ta swenta yich´el ta muk´ te binta yak´oj jilel te j-amigotik, Xun Óscar Trinidad Palacios”, xi la yal te majistrado, Guillermo Ramos. Te k´alal la yich´ pasel te tsoblej síbiko, te ban -

tinix la spasik partisipar te Banda yun Kerra yun te Sekretaría yun Seguridad sok Proteksión Siudadana; te eskolta yun te Koordinasión yun Bigilansia sok Boluntariado yun te Poder Judisial; soknix te Alberto Chong Sánchez, la sk´ajintayik te Himno Nasional Mejikano sok te Himno yun Chiapas.

Traductor Tsotsil variante Chenalhó Toribio Arias Vásquez

Traductor Tseltal variante San Juan Cancuc Benjamín Rey Gómez

Diseño Editorial:

L.I.A. Jaime Ginés Soriano

L.D.G. Wendy García Martínez

Ma xu´yunik slejbeyel smul te Rosalinda: Adán Augusto López

Te mamal k´axemix ta wolawal yun Gobernasión, Adán Augusto López Hernández, la yal te ma xu´yunik slejbeyel smul te xwix, Rosalinda López Hernández, te ay ta Administradora Jeneral yun Auditoría Fiskal yun SAT orita.

staik bolobtesel yun te k´op sok investigasión yakal spasbel te Lartinus, te ja´ jun “milay periodismo” sok “lej mulil”.

DAVID MARTÍNEZ/TUXTLA GUTIÉRREZ

K´alaltel ta slumal Monterrey, te mamal ya sk´an x-och ta Wolawal Nasional yun te Skoltayel te Chanebal Transformasión, la yal te ma

MA STAK´ XCHAP

SK´OPIK TE MORENA SOK

MC: ADÁN AUGUSTO

DAVID MARTÍNEZ/MONTERREY

K´alaltel ta Parke Fundidora, ta muk´ul lum yun Monterrey, Yach´il León, te mamal ya sk´an x-och ta Wolawal yun Skoltayel te Xchanebal

Transformasión, Adán

Augusto López Hernández, la yal te ma´yuk binta ut´il ya stak´ xchap sk´opik o junax ya xbenikbel te los partidoetik Morena sok Mobimiento

Siudadano ta swenta te 2024. Te mamal soknix sk´olal ya x-och ta kandidato muk´ul ajwalil yun te Morena, la yal te ja´ jun k´op te ja´ ya sk´an yich´ jojk´obeyel te wolawal yun te Morena, Mario Delgado, sok te wolawal yun te Konsejo Polítiko yun partido, Alfonso Durazo.

“Mauk, ma´yukbay jtao ta ilel te ya stak´ xchap sk´opik (te Morena sok te Mobimiento

Siudadano), ya sk´an ja´ ya sk´an yich´ jojk´obeyel te wolawal yun te Morena sok te wolawal yun te Konsejo Polítiko, te ja´ ya xchapik te mach´atik junax ya xbeniksok. Te ya kal jtukele, ma´ stak´”, xi la yal te polítiko Tabaskeño.

Te k´alal la yich´ jojk´obeyel te binta ya snopyun te binta la yal te Marcelo Ebrard, te la yak´ ta ilel te binta k´opil sk´olal ya xtal ta jojk´oyel te k´alal ya yich´ pasel te enkuesta ta yutil Morena, PT-Yax, te mamal k´axemix ta wolawal

Soknix la yal: “Ya jna´ te k´opoj te joytik Marcelo Ebrard, jich te bit´il la spasixeek, te k´opojsok te wolawal yun te partido, te binta la yal ja´ tey a jajchtel a te k´alal a k´opojik. Kich´o ta muk´ te Marcelo, kamigo sok ya kich´ ta muk´ te bitik ya yal”, xi la yal.

“Maj na´, melel sok ma´yukbay kiloj te programa ya a wal - ¿ya a kuy ya xbolob te institución? – Ya kalbey te lon lek a´tejem te Rosalinda, te ya sna´bey lek swentail te stak´inal jlumaltik (tributario), yakal slejbelik smul ta swenta yuts´inel. Te ta kale, ma´ xu´yunik slejbeyel smul”, xi la yal.

Te k´axixtel lunes, k´alaltel ta snaj ajwalil, te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador la yal te “yakal spasbelik lotil sok slejbelik k´op” te magistradoetik yun te Tribunal Elektoral yun Poder Judisial yun te Federasión, jich bit´il te la sleik k´op sok la spasik lotil te k´alal la xchajpanik te ayla yakal spasbel uts´inel polítika ta stool te me´el senadora Xóchitl Gálvez.

Jichyunabi, te López Obrador López Obrador la yal te binta yakal spasbelik, ja´ te yakal slejbelik k´op, ma´yukbay kal jich te k´op. Lon chopol sbaj, ¿banti Tribunal ya xboon?, ya stak´ jk´an desafuero sok lek chapal ku´un, ja´naxyunts´in, ma jpas jich, melel tame ya jpas jich ya xk´at´pojik ta lekil jenteetik te yakalik ta uts´inel, xi la yal.

Te k´alal a k´opoj ta prensa, te bit´il k´ayem ta spasel, te muk´ul ajwalil la yal te ya yak´ ta ilel te junetik, “ja´nax ta swenta ya´beyel snaj te jlumaltik, teyuk-a te la jachbey sk´olal te ya sk´an ya yich´ jelel te sjunil mantalil elektoral, te ja´ ya sk´an sleik te jlumaltik te tribunaletik-ito, swenta jich maba ja´ ya sleik te

partidoetik, mauk te mafia yun poder ekonómiko sok te poder polítiko”, xi la yal.

Ta patilal, te muk´ul ajwalil yun te Repúblika la yak´ ta ilel cha´ox kum te k´opetik la yich´ abeyel smulin, te muk´ul ajwalil la yal te ma´yukbay la yal te “ja´ tul k´unil ants te ma´yuk yip, ma´yuk snojpil yun, ja´ a´telyun te oligarkía , te ya yich´ tuuntesel ta swenta yelk´anel te stak´inal jlumaltik”, la yal te lotil te k´opetik-ito.

“Ilanax a wilik te bitik ya spasik, la sjelik te k´opetik. Melel te me´el Xóchitl Gálvez ja´ te Fox, ¿Maba Fox te me´el Xóchitl Gálvez tame ay ja´ a k´ot ta ajwalil?. Maba yakal jpasbel lotil, te me´el ja´ Fox.

La yal te ja´ la xchap sk´opik te poder yun mafia, Salinas, Fox, Tiak. La yal te la yich´ abeyel smulin te k´opetik.

Te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador ay la yal ta nailaltel te yakal slejbelik te PAN sok te PRI te binta ut´il ya stak´ yich´ makbeyel yej.

“Ya xk´ot ta jol te lijkem sjolik, melel maba pajal ya jpak´ jk´abtik, yantik a te snojpil kuntik, sok ja´ lek te yantik a te snojpil kuntik. Lek te jich ay, melel ja´ jich te demokrasia. Ja´naxyunts´in, ya sk´an ma xyich´ makel te k´opetik; boloben te balumilal: ya sk´an smakbonik te jk´op, ma sk´anik te ya xk´opojon”.

La yal te chopol te Latinus, ja´ jich bit´il “milay periodismo” sok “slej mulil”

DAVID MARTÍNEZ/CDMX

La skoltay sbaj te López Obrador, la yal te xchapoj sk´opiksok te mafia yun poder te TEPJF

Te Rutilio Escandón la spasbey sk´inul te Sk´aal Internasional te Bats´il Lumetik

COMUNICADO/SCLC

Ta swenta spasbeyel sk´inul te Sk´aalel Internasional te Bats´il Lumetik, te la yich´ abeyel sbiilin “Yich´el ta Wenta te Stalel Namey K´inal Xkuxinel Mayaetik” te ja´wil-ito, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la yal te ajwalil yun te Xchanebal Transformasión yakal spasbel a´teliletik ta swenta slekubtesel, skoltayel sok yich´el ta muk´ te sderechoik te bats´il lumetik.

Te wolawal yun te Desarrollo Sustentable yun te Bats’il Lumetik, Emilio Ramón Ramírez Guzmán, la yal te ay a’bil stak’inal ta swenta skoltayel te k’axem ta jun millón 230 mil tul bats’il lumetik yun Chiapas, te yakalik ta koltayel te programaetik, a’teliletik sok obraetik yun salud, nopjun, beetik, karreteraetik, naetik, sokoltayel jlumaltik, nojptesel (kapasitasion), a’telil ta lum k’inal, sokxan ta yantik, te ya slekubtes te jlumaltik. La

yal te ya x-a’tejikxanbel ta swenta pajal yich’el ta wenta sok slekubteselxan te bats’il lumetik, ma’yuk stsael.

Te k’alal la yich’ pasel te tsoblej-ito ta Jobel, te ajwalil la yich’ abeyel te sjunil akta yun te Yoebal Akuerdo yun Tsoblej ta swenta Stup’el te Uts’inel ta stool te Antsetik ta Slumal Larrainzar, soknix la yalbey wokolyun te la spasik partisipara te jlumaltik, sok te junax yakalik ta a’tel te a’teltuunel federaletik, estataletik sok te munisipaletik

ta swenta te jlumaltik, ta swenta slekubtesel te xkuxinelik sok ta swenta stup’el spisil te uts’inel ta stool te ach’ixetik, ch’ieletik sok te antsetik.

Te wolawal yun te Igualdad yun Jénero, Maruch Mandiola Totoricaguena, la spak’ sk’abyun te tsoblej la yich’ pasel-ito, te ja’ ta swenta yak’elxan sk’opik yun yich’el ta wenta derechoetik sok slekubtesel te komunidadetik,

te banti ya yich’ tup’el te uts’inel sok pajal ya yich’ ich’el ta wenta te jlumaltik, ya yich’ tup’el te uts’inel ta stool te antsetik. La xcholbey sk’olal te woko ta jelel te kulturaetik, teyuk-a te junax yakalik ta beel te institusionetik ta swenta slekubtesel te xkuxinelik te bats’il lumetik.

Te k’alal la ya’bey sjunil srekonosimiento te poxtaywanejetik, te me’el il alaletik sok te representanteetik yun namey k’inal poxetik yun te bats’il lumetik, te ajwalil la yal te maba ja’nax te yakal ta abeyel stak’inal ta swenta slekubtesel sok xchajpanel te snaul

poxilaletik yun komunidadetik sok siudadetik, soknix lek yakal ta koltayel te bats’il poxetik (wamaletik), melel te binta ya jk’antik ja’ te skanantayel taa salud sok lekil kuxinel yunik te jlumaltik.

Te Escandón Cadenas soknix la yak’ sjunil konstansiaetik yun nojptesel ta a’tel te antsetik, te la yich’ik nojptesel ta spasel bestidoetik sok spasel bats’il panetik; koltayel teknolojikoetik yun te Programa Snaul Nopjun yun Valoretik; te bitik ya xtuunyun te Programa Antsetik Spasel Paz, sok la ya’bey sprótesis te mach’atik ayik ta diskapasidad. La yal te koltayel-ito ja’ ta swenta slekubtesel te jlumaltik.

Te Rutilio Escandón xk’otok sjoin ta tsoblej te muk’ul ajwalil

AMLO ta swenta yilel te Tren Transistmiko, te sbeib

Tren Chiapas sok te Tren proyekto yun Parke Agroindustrial

COMUNICADO/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas

xk’otok sjoin te muk’ul ajwalil Andrés Mayel

López Obrador te k’alal la yich’ pasel tsoblej ta swenta yilel te bay k’alal juemix ta pasel te Tren

Transístmiko, sok ta slekubtesel te sbeib trenetik ta Chiapas, te banti la xcha’ yal wokolyun te ajwalil te a’teliletik yakal ta pasel-ito, te ya slekubtes te jlumaltik.

Te k’alal la yich’ pasel te tsoblej, te banti la yich’ ilel, nopel sok chapel te Proyekto yun Spasel te Parke Agroindustrial yun Puerto Chiapas, te Escandón Cadenas la yal te ja´ wokolayalyun te binta sopoj spasel te muk´ul ajwalil, te orita te Chiapas sok spisil te Sur Sureste

yakalik ta koltayel sok

yakal ta pasbeyel a´teliletik ta swenta slekubtesel te región-ito, te lon k´ulej ta lum k´inal sok ta cultura, te bayel ja´wil ch´ojbil jilel ta o´tanil.

“Jich te bit´il yakal ta pasel te a´teliletik yun sbeib trenetik-ito, ya xlekub te a´teliletik yun chonbajel, empresarial sok turístika, ya xlekub te xkuxinel jlumaltik sok ya xlekub te stak´in Chiapas, Oajaka sok te yantik lumetik yun Sur Sureste yun Méjiko; teyuk-a te ya kol wokolyun te a´telil-ito te yakal spasbel te muk´ul ajwalil López Obrador, sok ya jcha´ kalbeyxan te kak´oj jk´optik ta spasel te bitik pasel ya sk´an”, xi la yal.

Yakal ta ju´elkuntik slekubtesel te chiapanekoetik:

Dr. Pepe Cruz

Te wolawal yun te salud ta jlumaltik, la xtuchbey sbanderail ta swenta slok´eselbel te lajuneb Konboyetik yun salud ta swenta te Rejión Istmo-Kosta

COMUNICADO/TONALÁ

Ma binta oraix ya yich´ abeyel sts´ubil te jlumaltik, te chiapanekoetik ya sk´an ya yich´ik lekubtesel, ya sk´an junax ya yak´ sbaik, bujts´anuknax k´inal ya ya´ayik sok ya sk´an yich´ik koltayel ta salud, te ja´ a´teliletik lon tulan sk´olalyun te Xchanebal Transformasión, teyuk-a te yakalikto ta a´tel ta swenta slekubtesel yantikxan munisipioetik, xi la yal te wolawal yun te Salud ta jlumaltik, doktor Pepe Cruz, te k´alal la xtuchbey sbanderail ta swenta slok´eselbel te Konboyetik yun te Salud ta swenta Rejión Istmo-Kosta.

Te k´alal a k´ot ta tsoblej wak mil ta tul jlumaltik, te wolawalyun te salud ta jlumaltik la yal te lajuneb Konboyetik yun Salud ya slekubtes te koltayel sok te poxtayel ta stool te jlumaltik, ja´xan tulan sk´olal ya yilik o skoltayiknte alnich´anetik mato staik joeb ja´wil, te alajel antsetik, te me´elmamaletik sok te mach´atik tajbilik t atulan chamel, ta swenta ya´beyel lekil poxtayel. La xcholbey sk´olal te jich te bit´il la yich´ tikonelbel juk winik ta kojt kamionetik ta slumal Tonalá, Arriaga sok Pijijiapan, jich ya staik koltayel sok pox-

tayel te jlumaltik ayik ta wokol, jich ya stak´ yich´ik koltayel ta lekil ekipoetik sok ta lekil poxtayel.

Te doktor Pepe Cruz la yal te ta sk´aalel wakeb sok waxakeb yun agosto, te Konboyetik yun te Salud k´axik ta koloniaetik sok barrioetik yun te yoxebal munisipioetik yun Rejión Istmo-Kosta ta swenta poxtayel sok odontolókikaetik, spasel estudioetik yun laboratorio, rayos X, mastografía, densitometría, ultrasonido pélbiko sok obstétriko, elektrokardiograma, optometría sok koltayel ta pedikulosis; soknix serbisioetik yun parmasia sok ambulansia ta swenta xkuchelbel te chameletik.

Te wolawal yun te Salud soknix la yak´ joeb xcha´ winik ta chajp koltayeletik jich bit´il xilaetik te ay yakan, sok namate´il yunik te me´elmamaletik sok te mach´atik ayik ta diskapasidad.

La yal te jich te bit´il ya yich´ lekubtesel sok ach´ubtesel te Tren

Transístmiko, te ya yak´ serbisioetik yun xkuchel

ijkatsil sok pasajeroetik, ts´ujem stojol sok lek ya yich´ chajpanel, pajal ya xlekub te jlumaltik sok ya yich´ pasbeyel justisia ta muk´ul a´teliletik.

Jichek te muk´ul ajwalil yun te Repúblika, la yal te sbeib tren ya yich´ lekubtesel ta Línea K, te ya sbeintay te Ixtepek, Oajaka k´alal ta Siudad Hidalgo, ta Chiapas; soknix te Parke

Agroindustrial yun Puerto Chiapas, ya slekubtesbey xkuxinel sok stak´in te lumetik yun sti´il Méjiko sur.

Te López Obrador soknix la yal wokolyun te a´teliletik yakal ta pasel ta Chiapas, te viveroetik yakal ta pasel yun te programa Sts´unel Kuxinel, te banti k´axem ta lajun winik mil hektáreatik yakal ta ts´unel te´etik te te ya xlok´ ta kukub sok yak´ sitik, te banti yakalik ta a´tel k´axem ta chan winik mil ta tul ts´umbajeletik.

te yajwalul Pantelhó lek

yakalik ta a´tel sok bujts´anax k´inal ya ya´ayik

Te kananetik yun Federasión sok yun slumal Chiapas yakalto sbeintaybelik te wilibal sok ta baj lum te slumal Pantelhó ta swenta skanantayel te sok slekubtesel te jlumaltik

Te jlumaltik lek yakal spasbelik te ya´telik ta sk´opyos, ta tajimal, ta polítikaetik sok te ta snaik, sok yakal stuuntesbelik te sderechoik yun salud, beel ta karroetik, ta nopjun sokxan ta yantik a´telil

COMUNICADO/PANTELHÓ

Te yajwalul Pantelhó lek yakalik ta a´tel sok bujts´anax k´inal ya ya´ayik, te kananetik yun te Federasión sok te slumal Chiapas yakalto sbeintaybelik te baj lum k´inal sok ta wilibaletik ta swenta skanantayel sok slekubtesel te jlumaltik.

Te a´teltuuneletik yun te Guardia Nasional, Ejérsito Mejikano sok te Polisía

Estatal Prebentiba lato sbeintayik te yolilal slumal Pantelhó te k´axixtel sk´aalel Rominko, sok te komunidadetik slak´ojik,

ta swenta skanantayel sok sbujts´antesel k´inal ya´ayik te jlumaltik.

Te yajwalul te lum-ito la yalbeyik wokolyun te a´teltuuneletik ta swenta te a´teliletik yakal spasbelik ta swenta skanantayel sok xchajpanel te Pantelhó, te banti la xcholbey sk´olal te lek sok stojil yakal spasbelik te ya´telil te sk´opyos, ta tajimal, ta polítikaetik sok te ta snaik, soknix te lek yalal stuuntesbelik te snual poxilaletik, te karroetik, te nopjunil sokxan yantik a´teliletik.

TE LON CHOPOLIL, TE MA’YUK XK’EXLALIK SOK TE SBOLILIK AY

TA XCH’ICH’ELIK

Ya spasik lotil.

Bayel a elk’ajik te k’alal a k’axik ta a’teluunelil te nailaltel.

Yakalik ta bolobel yun te poder sok te tak’in

POR: RAYMUNDO DÍAZ S

Ja’ tey talemik o lok’emiktel a te k’alal a k’axik ta a’tel te elek’ a’teltuuneletik yun Chiapas (20122018), te k’alal a chiknajik jich bit’il xanich te k’ulejetik, te k’alal junax a beniksok te ELEK’ETIK, te mach’atik la yelk’anbey te stak’in chiapanekoetik, ja’ tey lok’emtel a te Sasil de León Villard, te ma’yuk xkexlalik, bolik sok chopoluk, maba ja’nax te ay ta xch’ich’elik te elk’ajel, soknix yakal spasbelik lotil ta swenta slo’loyel te jlumaltik chiapaneko.

Te k’alal a k’ax ta Wolawal yun te Desarrollo sok

Empoderamiento yun te Antsetik (2013-2015), te Sasil del León Villard

sok te SJOYTAK TA

ELEK’ ma la SUJTESIK

TE MILLONES TA PESOS

TAK’IN la yelk’anik, yakalto slejbelikxan te poder pa’ ke ya x-och ta kandidata sok ajwalil yun Chiapas ta ya’wilal 2024, te k’alal na’bil sbaj te lon chopol sbaj.

Ta skaj te ma sna’bey swentail sok maba yiloj

te socio-polítiko, melel te k’alal ya skuy sbaj ta yuch’el mats’ ya skuy ja’ estadista o spas lotil, te León Villard ya slap bats’il k’uil sok ya skuy sbaj bats’il ants (indígena) te k’alal maba bats’il ants, y te binta lon chopolxan sbaj ja’ te yakal slo’lobel sok yelk’anbel stak’inal te jlumaltik, ja’ tul polítika te la yuts’in sok yakal yuts’inbel te bats’il lumetik yun Chiapas.

Te Sasil de León, soknix te yantik chopol sok ELEK’ polítikoetik, te MA’YUK XK’EXLALIK ta Chiapas, te patil ya kalbeytik sbiilik, ya sk’an ma sujtikixtel ta jlumaltik. Te binta ya sk’an ya sujtesiktel, ja’ te millones ta pesos stak’inal naetik sok yantik proyektoetik la yelk’anbeyik stak’inal, te ma la yak’ik y la stsakik ta swenta spasel kampaña sok spasel bolil ta jlumaltik.

Te ants-ito chiknaj sok ch’ijsok te Yaxal Partido Ekojista yun Méjiko, ta patil, k’axbel ta Partido Enkuentro Sosial y te orita ay ta Morena, te Sasil de León ja’ jun SLOK’OMBA

te ELK’AJEL, yakal YUCH’EL MATS’ sok SLAPBEL SK’UJ BATS’IL LUMETIK ta Chiapas.

¿Yabal stak’ yalbey sk’olal elk’ajel sok stup’ik te elk’ajel te Sasil de León Villard sok te yantik elek’ polítikoetik? ¿Yabal xu’ ta tup’el kuntik te elk’ajel ta Chiapas tame ya jkoltay sok kak’tik ochel ta ajwalil tul elek’ ants o elek’ winik?

Ta yan buelta, ta yan k’op la jcholbeytik sk’olal te YANTIK MILLONES TA PESOS ma a k’ot ta komunidadetik yun Te Parral sok ta yantik munisipioetik yun Chiapas, teyuk te ay mach’atik yakal spasbelik chopol polítika jich bit’il te Sasil de León, sok yantik te yakal spasbelik kampaña te ma’yuk xk’exlalik, sok yakal spasbelik lotiletik

ta swenta slo’loyel te chiapanekoetik.

Te Chiapas sok te chiapanekoetik bayel bitik ya sk’anik, maba tik’-a te muñekaetik ta karikatura, maba tik’-a te ya sk’ainik xk’uxel ajan ta paraje, maba tik’-a te nuxel ta tanga ta kañon yun sumidero, sok maba tik’-a te ya xbajt sloik on ta Chiapilla ta joeb ora sakubel k’inal.

¡¡¡Boletik, elek’etik!!!

Ya kalbeytikxan lek sk’olal ta patilal.

¡¡¡Chiapas, JAJCHANME!!!

TA SLUMAL CHAMULA, TE RUTILIO ESCANDÓN LA SPASBEY SK´INUL TE SBEIB

LUS LA YICH´ PASEL TA LOKALIDAD TE POSO

COMUNICADO/CHAMULA

Te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la stiles te switch yun te sbeib lusetik ta lokalidad sbiil Te Poso, ta slumal Chamula, ta swenta sjachel ta tuuntesel te lus la yich´ la yich´ pasel, jich ya xlekubel xkuxinel te jlumaltik mach´atik li´ kuxinemik, te bayel ja´wil ma la yich´ik abayel te koltayel-ito.

La yal te ja´ jun justisia ta stool te jlumaltik te la yich´ pasel te 19.3 kilómetroetik sbeib lus-ito, sok ja´ jun derecho yun te jlumaltik pa´ ke jich ay slus sbeik sok parkeetik yunik te jlumaltik, soknix ta snaik, melel ma snujp´uk te ay komunidadetik te ma´yuk slusik te k´alal ja´ bayel ya slok´es lus te Chiapas.

Teyuk-a te la yal te, ta swenta sk´oesel ta pasel te spolítika te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador, te lek ya yich´ pasel te a´telil sok ma xyich´ pasel lotil, yakal ta

tsobel sok yakal ta lekubtesel te stak´inal Chiapas, swenta jich lek ya yich´ tuuntesel ta komón k´inaletik, ta rancheríaetik sok te baytik kuxinemik te jlumaltik wokol ayik,

melel tame ya xlekub te me´bajetik, pajal ya xlekubotikbeel.

“Junax yakalotik ta beelsok te Federasión ta swenta yach´ubtesel te Méjiko, ta swenta slekub -

tesel te jlumaltik, junax ya jkoltay jbajtik, melel te snojpil kuntik ja´ te junax ya kak´ jbajtiksok te jlumaltik; teyuk-a yakalotik ta a´tel ta stool ta spisil te munisipioetik, ma´yuk stsael, chikan biluk partidoil ayik”, xi la yal.

Te k´alal la xcha´ yak´ sk´opyun te ya x-a´tejikxanbel ta swenta slekubtesel te bats´il lumetik, sok te la yak´ ta na´el te ya yich´ lekubtesel pael cha´wej te snaul nopjun sokxan yantik a´telil yun salud, ta swenta skoltayel te jlumaltik, te Escandón Cadenas la yal te tulan sk´olal te junax ya kak´ jbajtik sok te jech jkoltay jbajtik, swenta junax ya xbenotik ta slekubtesel te jlumaltik, jtup´tik te chopoliletik sok te uts´inel.

Te wolawal yun te Obras Públikaetik, Ángel Carlos Torres Culebro, la yak´ ta na´el te a´telil-ito, te banti k´ax ta juklajun millones ta pesos tak´in la yich´ tuuntesel ta swenta sk´oesel ta pasel te binta nameyix skael sk´anbelik te jlumaltik, ta swenta smuk´ubtesel te sbeib lus, ju´ ta pasel ta skaj te junax la stsob stak´inik sok junax yakalik ta a´tel te yoxebal nibeletik yun ajwalil, ta swenta slekubteselxan te xkuxi -

nel te jlumaltik. “Lek ay te Chiapas melel yakal ta koltayel te jlumaltik, sok lek yakal ta k´oel ta pasel te bitik ya sk´anik te jlumaltik, ma´yukbay yakal ta ak´el ta betil te jlumaltik”.

Jichek te wolawal yun te Desarrollo Sustentable yun Bats´il Lumetik, Emilio Ramón Ramírez Guzmán, la yal te bujts´anax k´inal ya ya´ayun te la yich´ pasel te a´telil-ito ta swenta slekubtesel te jlumaltik,

sok la yalbey wokolyun te a´teltuuneletik te talem ta yo´tanik slekubtesel te bats´il lumetik, sok te yakal yich´belik ta wenta. La yal “te muk´ul ajwalil López Obrador yakal skoltay -

bel sok skanantaybel te industria-ito, te ja´yunik te mejikanaetik sok te mejikanoetik; ja´ tul p´ijil mamal te junax yakal ta beelsok te jlumaltik sok ta swenta slekubtesel te xkuxinel te jlumaltik”.

Te Rutilio Escandón Cadenas las spasbey slusik te jme´ jtatik ta Toyol Pajaltón, ta slumal Chamula

COMUNICADO/PAJALTÓN

Te k´alal xk´otok yil te slumal Chamula, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas wolawan ta spasbeyel sk´inul te sbeib lusetik la yich´ pasel ta lokalidad Toyol Pajaltón, te banti la yal te bujts´anax k´inal ya ya´ayun te la yil te yakal stuuntesbelik te bats´il lumetik te koltayel-ito, te lusetik, melel ja´ jun derecho yun te jlumaltik, jich ya staj lus te snaik sok te kalleetik, jich ma smel yo´tanik sok jich ya xlekubel te jlumaltik.

Te k´alal slapoj te bats´il k´uil, te ajwalil la yalbey sbujts´ k´inal ya´ay te lokalidad yun te ReJión Altos Tsotsil-Tseltal te yakal xk´uxutaybel te s-usoik sok te skostumbreik, soknix la xcholbey sk´olal te ja´ wokolayalyun te ayix slusik, te yajwalul te komu-

nidad-ito jich ma xiwik ta beel ta kalleetik sok jich lek ya yich´ik kanantayel, sok jich ya stak´ lek ya xchonik te bitik ya xlok´ yunik.

“Ja´ wokolayalyun te lek yakal ta pukel ta jlumaltik te tak´in, te yakal ta tuuntesel ta swenta spasel a´teliletik te tulan sk´olal, te Chiapas yakalix ta ich´el ta wenta sok pajal yakalix ta lekubel te jlumaltik; te orita, sok te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador, yakal ju´tesbeltik ta pasel te Xchanebal Transformasión, ta slekubtesel xkuxinel te slumal Méjiko sok te Chiapas, yakalotik ta a´tel ta swenta te me´bajetik, te ja´ sbabial-a te jich yakal ta pasel”, xi la yal.

Te k´alal la xcholbey sk´olal te ya sk´anxanbel sok ya spas yantik a´teliletik ta swenta te slumal Chamula, jich bit´il te snaul nopjun yun CECyTE li´ ta lokalidad, pa´

ke jich ya stak´ ya´ayik majtanil nopjun yun bachillerato te ch´ieletik, te Escandón Cadenas jamal la yal jilel te, manchuk nopol ya xlok´ix ta ya´tel, ya yich´xan abeyel yipal spasel te a´telil ta swenta slekubtesel te xkuxinel te jlumaltik.

Jichyunabi, te ajwalil la

yalbey te slumal Chiapas te manchuk ya spasik chopolil sok te junukmax ya yak´ sbaik, sok te lekuk ya x-a´tejik, swenta jich pajal bujts´anax k´inal ya ya´ayik te jlumaltik, melel tame ay lek kuxinel, maba wokol ya xlekubel te jlumaltik sok lek ya yich´ tuuntesel te stak´i-

nal jlumaltik ta swenta spasel yantik a´telil.

Te wolawal yun te Obras Públikaetik, Ángel Carlos Torres Culebro, la spak´ sk´abyun te ju´ ta pasel te ka´al-ito te binta albil sk´olal, sok yakalix ta koltayel te lokalidad Toyol Pajaltón, jich te bit´il la yich´ pasel te a´te-

lil, te banti k´ax ta balunlajuneb millones ta pesos tak´in la yich´ tuuntesel, te la yich´ chajpanbeyel chaneb xcha´ winik kilométroetik kable sok k´ax ta chaneb yox winik ta wol transformadoretik. “Yakal ta k´oesel ta pasel te albil sk´olal ya yich´ lekubtesel te jlumaltik, melel te li´ ta Chiapas lek yakal ta pasel te a´telil ta swenta syanetesel te jlumaltik”.

Ta representasión yun te mach´atik la staik koltayel, te Mikel Méndez Santiz la yal wokolyun te la yich´ pasbeyel slus te slumal Toyol Pajaltón, te ja´ jun justisia ta stool te jlumaltik. “Wokolawal, ajwalil, melel la wa´ay stool te jk´optik; ayix jlustik ta xch´ixil k´aal ajk´abal”.

TE RUTILIO ESCANDÓN LA SPASBEY SK´INUL TE BEJ SAN ANTÚN LA YICH´ PASEL TA LAS

ROSAS-KANDELARIA-JOBEL

COMUNICADO/SCLC

Te k´alal la yich´ pasbeyel sk´inul te bej San Antún la yich´ pasel ta Las Rosas-E. C. (Kandelaria-Jobel), te ja´ jun a´telil te banti k´ax ta 6.9 millones ta pesos la yich´ lajinel tak´in, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la spak´ sk´abyun te, ja´ wokolayalyun te yakal ta pasel karreteraetik, soknix te snaul nopjun sok salud, yakal ta lekubel te xkuxinel te jlumaltik, ja´xan bayel yakal ta koltayel te bats´il lumetik.

Te k´alal a k´ax te Sk´aalel Internasional yun te Bats´il Lumetik, te banti la yich´ ta wenta te usos, kostumbreetik sok te namey k´inal kulturaetik te kuxulto li´ ta jlumaltik, te ajwalil la yal te jich te bit´il la yich´ pasel pabimentar te bejito, jich ya xlekub sbeik sok ma xk´axix swokolik te jlumatik, jich ya stak´ xbenikix sok xku-

chikbel ta xchonel te bitik ay yunik.

“Jich te bit´il la yich´ pasel te karretera-ito, jich maba jal ya xbenikix sok maba wokol ya xk´otik ta yolilal munisipio

sok ta yantik muk´ul lumetik yun te Chiapas; sok jich maba wokol ya xlok´bel yunik te bitik ay yunik sok te bitik ya xchonik; jich ma xk´ax swokolik ta salud sok ta nopjun, lek

ya yich´ chajpanel”, xi la yal te k´alal la xcholbey sk´olal te talem ta yo´tan te lek ya x-a´tejxanbel ta swenta xchajpanel te bitik tulan sk´olal ya sk´an te komunidadetik.

Te k´alal la xcholbey sk´olal te ja´ wokolayalyun te lek yakal ta pukel te stak´inal jlumaltik, te yakal ta ak´el ta programas sosialetik sok te yakal ta pasel muk´ul a´teliletik, te Escandón Cadenas la yal te ja´tey chikan ta ilel te ya x-a´tejik te ajwaliletik yun te Xchanebal Transformasión ta swenta skoltayel te mach´atik wokol ayik, ma x-elk´ajik sok ya yich´k ta wenta te jlumaltik, teyuk-a te la yalbey te ya sk´an junax ya yak´ sbaik, te manchuk ya xat´ sbaik.

“Te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador bayel

spasoj lucha ta swenta slekubtesbeyel xkuxinel te jlumaltik; maba jichuknax te och ta ajwalil, nameyix skael ta beel, ma´yukbay la xkux sok ma´yukbay a jin yo´tan ta slekubtesel te jlumaltik Méjiko. Teyuk-a te bujts´an k´inal ya ka´ayun te yakalix ta k´oel ta pasel te Xchanebal Transformasión, maba sk´olalnax, yakalix ta k´oesel ta pasel”, xi la yal.

Te k´alal a k´opoj te wolawal yun te Komisión yun Beetik sok Infraestruktura

Hidráulika, Jorge Luis Gómez Jiménez, la yal te pajal yakalik ta a´tel te ajwalil Federal,

Estatal sok Munisipal ta swenta skoltayel ta lek te komunidadetik, te yakal spasbelik obraetik ta swenta slekubtesel xkuxinel te jlumaltik.

Ta representasión yun te mach´atik la staik lekubtesel yun te San Antún Las Rosas,

Domingo Ruiz Jiménez, la yalbey wokolyun Rutilio Escandón te ja´ sbabial ajwalil te tal yil te slumalik, sok te la yich´ lekubtesel ta lek te bejito, jich ma xk´axix swokolik ta beel sok ta chonbajel, sok jich ma xk´ax swokolik ya xbajtik ta snaul poxilal.

Te Rutilio Escandón xk´otok ta tsoblej ta Sjukebal Tsoblej Hasendaria yun te Estado

COMUNICADO/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Te k´alal xk´otok ta tsoblej ta Sjukebal Tsoblej Hasendaria yun te Estado, te ajwalil Rutilio Escandón

Cadenas la yal te lek ay stak´inal orita te Chiapas, sok lek yakal ta a´tel te a´teltuuneletik, lek yakal ta tuuntesel sok lek yakal ta ilel te binta ut´il la yich´ lajinel te stak´inal jlumaltik, ja´ wokolayalyun te lek yakal ta ak´el ta na´el te binta ut´il ya yich´ tuuntesel te tak´in, te yakal ta tup´el te elk´ajel sok te junax yakalik ta a´tel te ajwaliletik Federal, Estatal sok Munisipal.

La yal te lek ju´em ta pasel te a´teliletik yun te hacendaria ta Chiapas ta skaj te lek yakal ta pasel te a´teliletik, ma´yuk lotil sok junax yakalik ta beelsok te jlumaltik, soknix te lek yakal ta kanantayel te stak´inal jlumaltik sok yakal te tuuntesel ta programaetik, a´teliletik sok ta proyektoetik te tulan sk´olal ta swenta slekubtesel te jlumaltik, ta swenta skoltayel te mach´atik wokol ayik, soknix ta swenta slekubtesel te xkuxinel te jlumaltik.

Jichyunabi, te Escandón Cadenas la yal te tulan sk´olal te ya sk´an ya yich´ pasel te tsoblejetik-ito, melel ja´ tey ya stak´ xcholbey sbaik te bitik ya snaik spasel, te bitik snopojik sok te bitik lek ju´em ta paselyunik, pa´ ke jich lek ya xchapik te a´teltuuneletik te binta ut´il

ya stak´ yich´ tuuntesel te tak´in. Soknix la yalbey te alkalde ants winiketik te ya sk´an ma sts´ujtesbeyik yipal te a´telil, sok te ya sk´an joyob ya yak´ik ta ilel te binta ut´il ya stuuntesik te tak´in, soknix la xcha´ yalbey te ya skoltayxanbel ta slekubtesel te slumalik.

Te sekretario tékniko yun

te Auditoría Espesial yun te Gasto Federalisado yun te Auditoría Superior yun Federasión (ASF), David Isaac Ortiz Calzada, la xcholbey sk´olal te k´alal a kaiktel ta ajwalil, te Chiapas ja´ pam lum te bayel la yich´ ilelyun te ASF, ja´naxyunts´in, te orita yanejemix sok chikanix ta ilel te

ja´ pam lum te lek yakal ta stuuntesbel te tak´in.

Jichyunabi, te Ajwalil yun Chiapas la yal wokolyun te lek yakal ta ak´el ta na´el te binta ut´il yakal ta tuuntesel te tak´in, sok te lek yakalik ta abeyel stak´inik, melel ja´tey chikan ta ilel te talem ta o´tanik stup´el te elk´ajel; soknix la yalbey te Ayuntamientoetik te ya sk´an joyob lek ya x-a´tejikbel ta spasel sok slekubtesel te Chiapas.

Jichek te wolawal yun te Hasienda yun Estado, Javier Jiménez Jiménez, la yal te fiskalisasión-ito ja´ ta swenta xchapel sk´opik te ajwaliletik Federal, Estatal sok Munisipal, swenta jich lek ya yich´ tuuntesel te stak´inal jlumaltik, jich lek ya x-a´tejik ta spisi te munisipioetik yun te slu-

mal Chiapas. “Tame jamal ya yich´ ak´el ta ilel o na´el te binta ut´il ya yich´ tuuntesel te tak´in, lek ya yich´ tuuntesel te tak´in, ja´ jich ya xlekubel te Chiapas”.