Artykuł Testament ustny w orzecznictwie sądowym i w praktyce - część druga 1. Stwierdzenie treści testamentu ustnego w drodze przesłuchanie świadków testamentu ustnego przez sąd. Przesłuchanie świadków testamentu ustnego następuje w postępowaniu nieprocesowym w przypadku, gdy treść testamentu nie została spisana. Ten kto dowie się o śmierci spadkodawcy oraz o tym, że treść testamentu ustnego nie została spisana, obowiązany jest niezwłocznie zawiadomić o tym sąd spadku oraz podać imiona, nazwiska i adresy świadków testamentu, jeżeli okoliczności te są mu znane. Świadków, którzy treści testamentu ustnego nie stwierdzili na piśmie, sąd wzywa do złożenia na wyznaczonym posiedzeniu sądowym zeznań stwierdzających treść testamentu. Protokół przesłuchania świadków sąd przesyła do sądu spadku. Przewidziane w art. 661-663 k.p.c. postępowanie ogranicza się do przesłuchania świadków testamentu, spisania protokołu i przesłania do biura spadku. Sąd w tym postępowaniu nie wydaje żadnego orzeczenia ani nawet nie dokonuje żadnych ustaleń faktycznych. Całe postępowanie ma podobny charakter jak przesłuchanie świadków w trybie zabezpieczenia dowodów. Jak wskazał SN w uchwale z 23 października 1969 r., III CZP 75/69, LEX nr 6574, stwierdzenie w sposób przewidziany w art. 952 § 3 k.c., czyli treści testamentu ustnego w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku jest dopuszczalne także wtedy, gdy od dnia otwarcia spadku upłynęło już 6 miesięcy, jeżeli wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, złożony w sądzie przed upływem tego terminu, wymieniał osoby i adresy świadków testamentu ustnego, bądź też wskazywał dostępne temu sądowi akta, w których dane te były zawarte. W razie stwierdzenia treści testamentu ustnego zeznaniami świadków - co może nastąpić w razie ustalenia, że treść takiego testamentu nie została dotychczas spisana, chociażby jeszcze mogła być spisana z uwagi na brak upływu rocznego terminu - późniejsze stwierdzenie treści takiego testamentu pismem stanie się już bezprzedmiotowe. Wymóg zgodności zeznań w odniesieniu do treści testamentu jest traktowany rygorystycznie. Uznaje się, że skoro testament sporządzono ustnie, konieczne jest, by jego treść była niewątpliwa, a dla ustalenia tej niewątpliwej treści wymagane jest, by zeznania świadków w tej mierze były zgodne. Chodzi tu o treść samych rozrządzeń testamentowych, a nie faktów towarzyszących tej czynności. Skoro testament sporządzono ustnie, konieczne jest, by jego treść była niewątpliwa, a dla ustalenia tej niewąt8
pliwej treści wymagane jest, by zeznania świadków w tej mierze były zgodne (tak: m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 1974 r., III CRN 5/74, OSNC 1975/3/42 oraz z dnia 22 grudnia 1998 r., II CKN 106/98, niepublikowane). Jak wyjaśnił SN w postanowieniu z 25 marca 1974 r., III CRN 5/74, OSNC 1975/3/42, przewidziane w przepisie art. 952 § 3 k.c. wymaganie zgodności złożonych przed sądem zeznań świadków dotyczy jedynie samej treści testamentu ustnego. Natomiast rozbieżne zeznania świadków takiego testamentu dotyczące innych okoliczności faktycznych sąd ocenia w sposób określony w art. 233 § 1 k.p.c. W razie ogólnikowego wskazania we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, że spadkodawca pozostawił testament, sąd ma obowiązek wezwać wnioskodawcę do uzupełnienia pisma procesowego przez określenie rodzaju testamentu. Zaniechanie tego obowiązku wywołuje taki skutek, że w przypadku złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku w ramach czasokresu przewidzianego w art. 952 § 3 k.c. treść testamentu ustnego może być stwierdzona także po upływie tego terminu (por. postanowienie SN z 9 grudnia 1975 r., III CRN 299/75, OSP 1976/12/234.) Termin określony w art. 952 § 3 k.c. jest zachowany także wtedy, gdy wniosek o przesłuchanie świadków został złożony w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku (tak. np. postanowienie SN z 14 grudnia 2000 r., i CKN 668/00, OSNC 2001/10/151). Bez znaczenia jest to, że pierwsza rozprawa zostanie przez Sąd przeprowadzona już po upływie znacznego czasu. Innymi słowy, opieszałość sądu spadku nie może wywoływać skutku niekorzystnego dla spadkobiercy. Ta linia orzecznicza, acz pozajurydycznie słuszna z uwagi na pogarszającą się ustawicznie sytuację orzecznictwa sądowego, ma tę słabość praktyczną, że świadek przesłuchany po upływie bardzo długiego czasu od dnia testowania, może już nie pamiętać treści rozrządzeń testamentowych. Jak się wydaje ustawodawca wprowadzając stosunkowo krótki, bo sześciomiesięczny termin z art. 952 § 3 k.c., miał to właśnie na uwadze. 2. Niedopuszczalność słuchania świadków w razie stwierdzenia na piśmie treści testamentu. W postanowieniu z 8 kwietnia 1999 r., III CKN 190/98, OSNC 1999/11/190, SN wyjaśnił, że w razie sporządzenia prawidłowego, to jest zgodnego z wymaganiami podanymi w art. 952 § 2 k.c., pisma stGdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020
