Working Yet Poor – nowy program szansą na zrównoważony rozwój społeczny

Ogromne przemiany społeczno-gospodarcze ostatnich dekad związane z procesami koncentracji kapitału, globalizacji, ale także wprowadzeniem nowoczesnych technologii do organizacji pracy znacząco wpłynęły na kształt rynku pracy oraz na formy pracy zarobkowej. Jeszcze do lat 80. ubiegłego stulecia podstawową formą zatrudnienia była umowa o pracę (stosunek pracy), jednak stan ten znacząco zmienił się pod wpływem kryzysów ekonomicznych z początku naszego stulecia. Odpowiedzią na załamanie się rynków finansowych i gospodarczych w wielu państwach UE, ale też według kierunków polityki społecznej Unii Europejskiej, miało być stymulowanie wzrostu zatrudnienia wszystkimi środkami (w tym i prawnymi) zgodnie z hasłem ówczesnego Komisarza UE Junkera – Praca – przede wszystkim. Wtedy nie zwrócono uwagi ani na jakość tego zatrudnienia, ani też na warunki wykonywania w pracy zarobkowej. Dodatkowo kurs polityki Unii Europejskiej tzw. flexicurity nie wyznaczył państwom członkowskim granicy między elastycznością rynku a ochroną osób świadczących pracę. Po niespełna dwóch dekadach wspomnianej polityki społeczno-gospodarczej, włączając w to również instrumenty pomocy publicznej de minimis czy też polityki fiskalnej, doprowadzono do ogromnej dywersyfikacji rynku pracy, pojawienia się nowych – konkurencyjnych do umowy o pracę – form zatrudnienia i powrotu fenomenu z połowy XIX wieku, tj. prekariatu i pracy peryferyjnej. Dane statystyczne gromadzone przez EUROSTAT niedwuznacznie wskazują związek pomiędzy niestabilnymi formami zatrudnienia a ubóstwem (in-work poverty), którym zagrożonych jest prawie 10% ogółu zatrudnionych w Europie1. Wskaźnik ten ciągle wzrasta i nasila się z chwilą wahań koniunktury gospodarczej2 .

Prawnicy każdej korporacji zawodowej, stoją przed sporym wyzwaniem poszukiwania metod zrównania ochrony osób zatrudnionych w warunkach ogromnego rozproszenia i zróżnicowania podstaw zatrudnienia. Nasuwa się więc pytanie o to czy z dobrodziejstwa ochrony pracy powinni korzystać wyłącznie pracownicy czy też znacznie szersza grupa podmiotów tj. zatrudnieni skoro pod każdą formą wykonywania pracy kryje się człowiek, zaś praca ma nie tylko wartość ekonomiczną. Jest to więc zagadnienie natury systemowej odnoszące się do zakresu obowiązywania prawa pracy i próby jego zreformowania i rozszerzenia oddziaływania na sto1 Living and working in Europe Yearbook 2015-2018, s. 32. 2 Tamże. sunki zatrudnienia jako takie. Co szczególnie istotne z perspektywy wykonywania zawodu adwokata, tempo przemian społecznych, w nieuchronny sposób prowadzi nie tylko do zmiany sposobu myślenia o formach wykonywania zawodu adwokata, ale także poddaje w wątpliwość celowość utrzymywania zakazu pozostawania adwokata w stosunku pracy – w kształcie określonym w przepisie art. 4b ustawy z dnia 26 maja 1982 roku Prawo o adwokaturze.

Zważywszy na ochronną oraz organizatorską funkcję prawa praca oraz na to, że jednym z podstawowych celów tej dziedziny prawa jest racjonalizacja stosunków pracy podporządkowanej, zapewnienie narzędzi umożliwiających zwalczanie ubóstwa pośród zatrudnionych bez wątpienia winno być uznane za kluczowe. Przy tym w XXI wieku nie chodzi wyłącznie o osiągnięcie pewnego progu dostatku (utrzymania) ale też przewidywalności warunków zatrudnienia czy samego zatrudnienia w tym stabilizacji, która warunkuje rozwój kariery zawodowej.

Jakkolwiek potrzeba niezależności i braku podporządkowania w wykonywaniu zawodu adwokata na własny rachunek nie budzi wątpliwości, o tyle już sam fakt złożenia w dniu 23 lipca 2018 roku do sejmu petycji3 w sprawie uchylenia przepisu art. 4b ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 roku Prawo o adwokaturze zdaje się poddawać w wątpliwość celowość utrzymywania zakazu wykonywania zawodu w ramach pracy w administracji publicznej czy prywatnych korporacjach w działach prawnych. Pomimo wyrażenia stanowiska, że radcy prawni pozostający w stosunku pracy zachowują niezależność korzystając z wolności słowa i pisma w granicach określonych przepisami prawa i rzeczową potrzebą, w szczególności nie będąc związanymi poleceniami co do treści opinii prawnej4, to jednak Komisja do spraw Petycji na posiedzeniu w dniu 13 grudnia 2018 roku nie uwzględniła żądania stanowiącego przedmiot petycji.

Na drugiej stronie szali pozostaje niewątpliwie potrzeba utrzymania niezależności adwokata wobec władz publicznych i innych podmiotów, których wpływom nie powinno się podlegać5, a już tym bardziej w relacjach prawno-pracowniczych z klientami.

3 4

5 Petycja Nr BKSP-145-378/18. Opinia eksperta ds. legislacji w Biurze Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu z dnia 26 listopada 2018 roku, Nr BAS-WAP-1946/18. Zob. wyr. ETS z: 2 grudnia 2010 roku, C-225/09; 19 lutego 2002 roku, C-309/99.

Analiza problemu ubóstwa – w tym powszechnie obserwowanej pauperyzacji zawodu adwokata – w szczególności z perspektywy komparatystycznej prowadzi do wniosku, że należałoby rozważyć umożliwienie wykonywania zawodu adwokata w ramach stosunku pracy nawiązanego z innym adwokatem wykonującym zawód w ramach kancelarii indywidualnej lub spółki.

Komisja Europejska dostrzegając istnienie problemu ubóstwa oraz obniżania poziomu jakości warunków świadczenia pracy, a w konsekwencji jakości życia, sfinansowała projekt Working, Yet Poor (WorkYP), który koncentruje się na rosnącej tendencji społecznej osób czynnych zawodowo zagrożenia ubóstwem lub poniżej progu ubóstwa.

Celem interdyscyplinarnego projektu WorkYP jest w pierwszej kolejności analiza problemu ubóstwa występującego u osób aktywnych na rynku pracy z perspektywy społecznej, ekonomicznej oraz prawnej wywołanego w szczególności kryzysem ekonomicznym z 2008 roku oraz pandemią COVID-19. Rezultatem przedmiotowych badań ma być zaprezentowanie uwag i propozycji de lege ferenda umożliwiających zastosowanie rozwiązań systemowych na poziomie Unii Europejskiej zmierzających do skutecznego przeciwdziałania obserwowanym zjawiskom, w szczególności zapobieDr hab. Monika Tomaszewska, prof. UG Kierownik Projektu WorkYP - Horyzont 2020 ganiu ryzyku dumpingu socjalnego, zmniejszeniu wstrząsów gospodarczych i zapewnieniu obywatelom UE, głównie tym, którzy nie przemieszczają się, odzyskania zaufania do zarządzania publicznego i uzasadnienia ich statusu obywatelskiego.

Projekt WorkYP, realizowany w ramach badań naukowych Horyzont 2020, finansowany przez Komisję Europejską stwarza nie tylko możliwość wymiany spostrzeżeń zaprezentowanych przez szereg europejskich ośrodków uniwersyteckich oraz instytucji działających na rzecz praw społecznych, ale także licznych partnerów społecznych. Zaangażowanie się w projekt poza szansą pogłębienia wiedzy z zakresu nowoczesnych i elastycznych form zatrudnienia w dobie kryzysu ekonomicznego, daje także możliwość wzięcia udziału w warsztatach krajowych (national workshop) oraz międzynarodowych spotkaniach projektowych (transnational project meeting) połączonych z przeprowadzeniem konferencji krajowej (national conference), w której poza znamienitymi naukowcami wezmą udział przedstawiciele władz oraz partnerów społecznych.

W konsekwencji stajemy przez niepowtarzalną szansą aktywnego i oddolnego włączenia w proces tworzenia nowych mechanizmów prawnych i kształtowania przyszłej polityki nie tylko w wymiarze

krajowym, ale też ponadnarodowym.

Adw. dr Adam Gautier Członek Projektu WorkYP - Horyzont 2020