Kwartalnik Adwokacki nr 52

Gdański

nr 51 nr 52 2020 2020

Kwartalnik Adwokacki Kwartalnik Adwokacki ISSN 16899555 ISSN 16899555

Spis treści Okiem Dziekana ...................................................................................................................................... 3 Słowo od Redakcji .................................................................................................................................. 4 Ślubowanie nowych adwokatów w Pomorskiej Izbie Adwokackiej w dniu 2 października 2020 r. ................................................................................................................. 5 Testament ustny w orzecznictwie sądowym i w praktyce - część druga .................................................. 8 Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego ........................................................................................... 15 Zasiedzenie drogi publicznej – czy jest możliwe? ................................................................................ 16 Zakres imperium dziekańskiego w postępowaniu dyscyplinarnym na tle dyspozycji przepisu art. 85 Prawo o adwokaturze. ..................................................................... 19 Nielegalny przemyt zwierząt i roślin – wakacyjna plaga. ..................................................................... 22 Working Yet Poor – nowy program szansą na zrównoważony rozwój społeczny ................................ 23 Legal-Tech ............................................................................................................................................. 25 Zdradliwość obrazów ............................................................................................................................ 27

Gdański Kwartalnik Adwokacki ma być z założenia pismem integrującym środowisko Palestry Pomorskiej. Redakcja, podobnie jak i Wydawca nie ponoszą odpowiedzialności za teksty Autorów, które zamieszczane są na łamach Kwartalnika ani pod względem merytorycznym ani ewentualnego naruszenia praw autorskich. Zakładamy bowiem, że każdy z prezentowanych tekstów ma charakter odrębnego opracowania, za którego treść odpowiedzialność ponosi Autor w ramach swojej licentia poetica.

Okiem Dziekana

Szanowni Państwo!

Mija 40 lat od podpisania Porozumień Sierpniowych, które zapoczątkowały nową erę w historii Polski, Europy i Świata. Chodziłem wtedy pod Stocznię, na bieżąco śledziłem losy strajku, czytałem prasę solidarnościową, cieszyłem się z podpisania porozumienia.

Dzisiaj zadaję sobie pytania, co zostało z ideałów Solidarności, skąd te podziały na My i Oni, dlaczego próbuje się na nowo pisać historię, dlaczego gumkuje się Lecha Wałęsę, dlaczego brakuje nam tolerancji i obrzuca błotem osoby o innych poglądach od „jedynie słusznych”, skąd tyle nienawiści i złości, skąd ta wojna polsko-polska.

Pytania mnożą się, a jednoznacznych odpowiedzi brak, każdy z nas pewnie stawia diagnozę, ma swoje przemyślenia i czeka co czas przyniesie.

Rozpocząłem swój felieton „Okiem Dziekana” od przypomnienia tego okresu, bo to w Gdańsku, mieście wolności, powstała Solidarność, bo adwokaci naszej Izby aktywnie uczestniczyli w jej powstaniu i wspomagali jej działalność, bo ideały Solidarności są bliskie nam – adwokatom, bo pamiętamy, bo codziennie mam taką nadzieję – je stosujemy.

Pandemia koronawirusa niestety nas nie opuszcza, a ostatnie dane wskazują na wzrost zachorowań i niepewność tego, co wydarzy się jesienią.

Ta sytuacja i realne zagrożenia epidemiologiczne dla życia i zdrowia nas wszystkich spowodowały podjęcie przez Okręgową Radę Adwokacką decyzji o odwołaniu szkolenia wyjazdowego w Jastrzębiej Górze, o odwołaniu przewidzianego na 10 października 2020 roku Zgromadzenia Sprawozdawczo-Wyborczego i wstrzymaniu się z wyznaczeniem nowego terminu tegoż Zgromadzenia, o rozpoczęciu od września 2020 roku szkolenia aplikantów adwokackich w formie online.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

Czekamy na konkretne działania Naczelnej Rady Adwokackiej zmierzające do takich uregulowań prawnych, które albo pozwolą na formalne przedłużenie kadencji organów samorządu adwokackiego do czasu ustania zagrożenia epidemiologicznego, albo do przeprowadzenia Zgromadzeń Izbowych i Krajowego Zjazdu Adwokatury w formie hybrydowej.

W czerwcu bieżącego roku odbył się egzamin adwokacki, który podobnie jak w ubiegłych latach zakończył się ponad 90% zdawalnością naszych aplikantów.

Serdecznie gratuluję wszystkim naszym koleżankom i kolegom, którzy uzyskali na tym egzaminie pozytywny wynik i niewątpliwie w najbliższym czasie złożą ślubowanie adwokatckie.

W budynku, siedzibie Okręgowej Rady Adwokackiej przy ul. Chlebnickiej 48/51 w Gdańsku remont powoli dobiega końca. Mam nadzieję, że nowy wystrój się Państwu spodoba.

Niestety w ostatnich akapitach muszę napisać o mniej przyjemnych sprawach.

Jak już informowałem, za okres marca, kwietnia i maja 2020 roku zawiesiliśmy pobór składki izbowej od adwokatów i aplikantów adwokackich, ale od czerwca każdy z członków Pomorskiej Izby Adwokackiej jest zobowiązany uiszczać ją w wysokości jak przed marcem 2020 roku. Duża część naszych koleżanek i kolegów o tym obowiązku zapomniała, a co więcej pomimo pisemnych monitów swoich zaległości nie uregulowała.

W związku z powyższym, tak jak w poprzednich latach, przeciwko tym osobom skierowaliśmy pozwy o zapłatę, część osób uchwałą ORA zostało zawieszonych w czynnościach zawodowych, a w stosunku do pozostałych zostały złożone wnioski do Rzecznika Dyscyplinarnego o rozważenie możliwości wszczęcia postępowań dyscyplinarnych.

Bycie adwokatem to nie tylko zaszczyt, ale także obowiązki. Nie ma zgody na to, aby zdecydowana większość naszych koleżanek i kolegów „kredytowała” tych członków naszej Izby, którzy składki nie płacą.

Mam nadzieję, że ten stan niepewności wywołany koronawirusem szybko minie, że w najszybszym możliwym terminie odbędzie się Zgromadzenie Sprawozdawczo-Wyborcze, czy to w formie tradycyjnej, czy hybrydowej, w zależności od uregulowań prawnych, że wybierzemy nowe władze Pomorskiej Palestry.

O wszystkim będziemy Państwa na bieżąco informować, zamieszczając komunikaty na stronie internetowej Izby, na portalach społecznościowych a w nagłych przypadkach mailingiem.

Adw. Dariusz Strzelecki Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Gdańsku 3

Słowo od Redakcji Szanowne Koleżanki, Szanowni Koledzy, Dobiega końca trzeci kwartał tego, nie wahajmy się powiedzieć – dziwnego roku. Plany wakacyjne większości z nas zapewne zostały zrewidowane z uwagi na trwającą pandemię COVID-19, co jednakże otworzyło nas na poznawanie ojczystego kraju. Jako mieszkańcy regionu nadmorskiego mieliśmy okazję przekonać się o tym. Chyba nikt nie ma wątpliwości, że minione wakacje były jedyne w swoim rodzaju – z zachowaniem dystansu społecznego w restauracjach, ale już niekoniecznie na plażach... Maseczki zaś na stałe zagościły na naszych twarzach.

Przyzwyczailiśmy się również do nowego sposobu funkcjonowania sądów – mierzenie temperatury przy wejściu do sądu, dezynfekcja rąk, przeglądanie akt w rękawiczkach i kwarantanna korespondencji nie robią już na zawodowych pełnomocnikach większego wrażenia. Jednakże wraz z rozpoczęciem astronomicznej jesieni – okresu, przed którym ostrzegali politycy, epidemiolodzy, a może nawet i wróżbici – zawisło nad nami widmo drugiej fali zakażeń koronawirusem. Codzienne doniesienia medialne nie napawają zbytnim optymiz-

adw. dr Dominika Wetoszka Adw. dr Dominika Wetoszka Redaktor Naczelna Redaktor Naczelna

4

mem – z jednej strony zagrożenie grypą, z drugiej Covidem sprawia, że ponownie zaczynamy odczuwać obawę o zdrowie naszych najbliższych i nas samych. z drugiej zaś strony w rozmowach można odczuć już zmęczenie sytuacją, z którą przyszło nam się zmierzyć w XXI wieku.

Wiele wydarzeń z życia Izby musiało zostać odwołanych lub przeniesionych na przyszły rok. Zgromadzenie Pomorskiej Izby Adwokackiej planowane jest na styczeń 2021 roku, zaś Krajowy Zjazd Adwokatury w Bydgoszczy na marzec przyszłego roku. Szkolenie aplikantów odbywa się nadal zdalnie, zaś ślubowanie tegorocznych adwokatów po raz pierwszy od wielu lat nie odbędzie się w murach macierzystego dla wielu z nas Uniwersytety Gdańskiego. Korzystając w tym miejscu z okazji, Redakcja GKA serdecznie gratuluje wszystkim tegorocznym adwokatom, którym przyszło zdawać odroczony egzamin w pandemicznej rzeczywistości.

Gratulujemy także naszemu redakcyjnemu Koledze – Adwokatowi Albertowi Kolorowi, który pomimo przygotowań do egzaminu zawodowego wspierał dzielnie działalność GKA.

adw. Agnieszka Adw. Agnieszka Kapała-Sokalska Kapała­ Sokalska Redaktor Redaktor

Redakcja

apl. adw. Albert Kolor Adw. Albert Kolor Redaktor Redaktor

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

Artykuł Ślubowanie nowych adwokatów w Pomorskiej Izbie Adwokackiej w dniu 2 października 2020 r.

Ten rocznik, który pomyślnie zdał egzamin zawodowy, w tym roku jest rocznikiem ludzi wytrwałych, mających za sobą poważny maraton, takie i inne – pozytywne określenia mogli usłyszeć o sobie 2 października 2020 r. w Radisson Blu Hotel w Sopot aplikanci adwokaccy, którzy składali ślubowanie adwokackie.

Maraton do tytułu adwokata rozpoczął się w dniu 04.01.2017 r. kiedy to w adw. Dariusz Strzelecki, Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Gdańsku, przyjął ślubowanie od 67 aplikantów adwokackich, którzy rozpoczęli odbywanie aplikacji z dniem

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

1 stycznia 2017 roku (dla chętnych przypomnienia sobie tej chwili opatrzonej relacją foto-wideo link - http://www.adwokatura.pl/z-zycia-ora/slubowanie-aplikantow-izby-pomorskiej/).

Następnie 3 lata ciężkiej nauki – dwa roczne kolokwia z prawa karnego i cywilnego, a póżniej egzamin, który nie był taki pewny. i nie jest tu mowa o jego wyniku, bo ten zależał od zdobytej wiedzy i opanowania swoich nerwów, ale o terminie jego przeprowadzenia. Ministerstwo Sprawiedliwości wyznaczyło pierwszy termin egzaminów na 24 marca 2020 r., niestety epidemia wirusa COVID-19 spow-

5

odowała jego przesunięcie, ale datę jego przeprowadzenia zdający poznali dopiero 20 maja 2020 r., i został im około miesiąc na rozpoczęcie ponownych przygotowań, by 23 czerwca 2020 r. móc pochylić się nad rozwiązywaniem zadań egzaminacyjnych.

Następnie napięte oczekiwanie na wyniki.

Kolejną przeszkodą okazała się sama organizacja ślubowania, z uwagi na ograniczenia epidemiologiczne powstał problem zapewnienia odpowiedniego miejsca spełniającego warunki sanitarne, a następnie przesunięcie planowanego zdarzenia z uwagi na zakazy związane z wprowadzaniem czerwonej strefy.

W tym miejscu należy oddać wyrazy uznania Organizatorom tego zdarzenia, którzy wykazali się determinacją, dzięki czemu sala Hotelu Radisson Blu mogła usłyszeć rotę:

6

„Ślubuję uroczyście w swej pracy adwokata przyczyniać się ze wszystkich sił do ochrony praw i wolności obywatelskich oraz umacniania porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej, obowiązki swe wypełniać gorliwie, sumiennie i zgodnie z przepisami prawa, zachować tajemnicę zawodową, a w postępowaniu swoim kierować się zasadami godności, uczciwości, słuszności i sprawiedliwości społecznej.” Ślubowanie przyjął Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej adw. Dariusz Strzelecki, a swoje wystąpienia wygłosili Prezes Ośrodka Badawczego Adwokatury adw. Andrzej Zwara, Kierownik Szkolenia Aplikantów Adwokackich adw. Marcin Derlacz oraz Wicedziekan ORA adw. Marek Aureliusz Karczmarzyk oraz przedstawiciel ślubujących – adw.

Olga Tymczyna.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

W trakcie ślubowania zostały wręczone nagrody adwokatom, którzy uzyskali najwyższe wyniki z egzaminów tj. Annie Zielińskiej, Aleksandrowi Olszewskiemu, Ewelinie Konwerskiej i Marii Jasińskiej.

Serdeczne podziękowana otrzymali prowadzący zajęcia: sędzia Monika Jobska i adw. Jerzy Luranc.

Swoją obecnością na ślubowaniu zaszczycili tacy goście jak: Wiceprezes SSO Joanna Łaguna-Popieniuk, członek komisji egzaminacyjnej adw. Małgorzata Strzelecka. Oprócz poruszających wystąpień i płomiennych mów, odczytano list od Prezesa NRA Jacka Treli.

W imieniu całej społeczności adwokackiej Pomorskiej Izby Adwokackiej życzymy Wam drodzy Adwokaci rocznika 2020, aby rota ślubowania była dla Was zawsze kierunkowskazem, a Wasza praca sprawiała Wam przyjemność i satysfakcję każdego dnia! Powodzenia!

adw. dr Dominika Wetoszka Redaktor Naczelna

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

adw. Agnieszka Kapała­ Sokalska Redaktor

apl. adw. Albert Kolor

Redaktor Adw. Albert Kolor

7

Artykuł Testament ustny w orzecznictwie sądowym i w praktyce - część druga 1. Stwierdzenie treści testamentu ustnego w drodze przesłuchanie świadków testamentu ustnego przez sąd.

Przesłuchanie świadków testamentu ustnego następuje w postępowaniu nieprocesowym w przypadku, gdy treść testamentu nie została spisana. Ten kto dowie się o śmierci spadkodawcy oraz o tym, że treść testamentu ustnego nie została spisana, obowiązany jest niezwłocznie zawiadomić o tym sąd spadku oraz podać imiona, nazwiska i adresy świadków testamentu, jeżeli okoliczności te są mu znane. Świadków, którzy treści testamentu ustnego nie stwierdzili na piśmie, sąd wzywa do złożenia na wyznaczonym posiedzeniu sądowym zeznań stwierdzających treść testamentu. Protokół przesłuchania świadków sąd przesyła do sądu spadku. Przewidziane w art. 661-663 k.p.c. postępowanie ogranicza się do przesłuchania świadków testamentu, spisania protokołu i przesłania do biura spadku. Sąd w tym postępowaniu nie wydaje żadnego orzeczenia ani nawet nie dokonuje żadnych ustaleń faktycznych. Całe postępowanie ma podobny charakter jak przesłuchanie świadków w trybie zabezpieczenia dowodów.

Jak wskazał SN w uchwale z 23 października 1969 r., III CZP 75/69, LEX nr 6574, stwierdzenie w sposób przewidziany w art. 952 § 3 k.c., czyli treści testamentu ustnego w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku jest dopuszczalne także wtedy, gdy od dnia otwarcia spadku upłynęło już 6 miesięcy, jeżeli wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, złożony w sądzie przed upływem tego terminu, wymieniał osoby i adresy świadków testamentu ustnego, bądź też wskazywał dostępne temu sądowi akta, w których dane te były zawarte.

W razie stwierdzenia treści testamentu ustnego zeznaniami świadków - co może nastąpić w razie ustalenia, że treść takiego testamentu nie została dotychczas spisana, chociażby jeszcze mogła być spisana z uwagi na brak upływu rocznego terminu - późniejsze stwierdzenie treści takiego testamentu pismem stanie się już bezprzedmiotowe.

Wymóg zgodności zeznań w odniesieniu do treści testamentu jest traktowany rygorystycznie. Uznaje się, że skoro testament sporządzono ustnie, konieczne jest, by jego treść była niewątpliwa, a dla ustalenia tej niewątpliwej treści wymagane jest, by zeznania świadków w tej mierze były zgodne. Chodzi tu o treść samych rozrządzeń testamentowych, a nie faktów towarzyszących tej czynności. Skoro testament sporządzono ustnie, konieczne jest, by jego treść była niewątpliwa, a dla ustalenia tej niewąt8

pliwej treści wymagane jest, by zeznania świadków w tej mierze były zgodne (tak: m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 1974 r., III CRN 5/74, OSNC 1975/3/42 oraz z dnia 22 grudnia 1998 r., II CKN 106/98, niepublikowane).

Jak wyjaśnił SN w postanowieniu z 25 marca 1974 r., III CRN 5/74, OSNC 1975/3/42, przewidziane w przepisie art. 952 § 3 k.c. wymaganie zgodności złożonych przed sądem zeznań świadków dotyczy jedynie samej treści testamentu ustnego. Natomiast rozbieżne zeznania świadków takiego testamentu dotyczące innych okoliczności faktycznych sąd ocenia w sposób określony w art. 233 § 1 k.p.c.

W razie ogólnikowego wskazania we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, że spadkodawca pozostawił testament, sąd ma obowiązek wezwać wnioskodawcę do uzupełnienia pisma procesowego przez określenie rodzaju testamentu. Zaniechanie tego obowiązku wywołuje taki skutek, że w przypadku złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku w ramach czasokresu przewidzianego w art. 952 § 3 k.c. treść testamentu ustnego może być stwierdzona także po upływie tego terminu (por. postanowienie SN z 9 grudnia 1975 r., III CRN 299/75, OSP 1976/12/234.)

Termin określony w art. 952 § 3 k.c. jest zachowany także wtedy, gdy wniosek o przesłuchanie świadków został złożony w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku (tak. np. postanowienie SN z 14 grudnia 2000 r., i CKN 668/00, OSNC 2001/10/151).

Bez znaczenia jest to, że pierwsza rozprawa zostanie przez Sąd przeprowadzona już po upływie znacznego czasu.

Innymi słowy, opieszałość sądu spadku nie może wywoływać skutku niekorzystnego dla spadkobiercy.

Ta linia orzecznicza, acz pozajurydycznie słuszna z uwagi na pogarszającą się ustawicznie sytuację orzecznictwa sądowego, ma tę słabość praktyczną, że świadek przesłuchany po upływie bardzo długiego czasu od dnia testowania, może już nie pamiętać treści rozrządzeń testamentowych. Jak się wydaje ustawodawca wprowadzając stosunkowo krótki, bo sześciomiesięczny termin z art. 952 § 3 k.c., miał to właśnie na uwadze.

2. Niedopuszczalność słuchania świadków w razie stwierdzenia na piśmie treści testamentu.

W postanowieniu z 8 kwietnia 1999 r., III CKN 190/98, OSNC 1999/11/190, SN wyjaśnił, że w razie sporządzenia prawidłowego, to jest zgodnego z wymaganiami podanymi w art. 952 § 2 k.c., pisma stGdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

wierdzającego treść testamentu ustnego, przesłuchiwanie świadków przewidziane w art. 952 § 3 k.c. oraz w art. 662 k.p.c. (a zatem i w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku!), jest nie tylko zbędne, ale i niedopuszczalne.

W praktyce sądowej orzeczenie to, co do przesłuchiwania świadków na treść samych rozrządzeń testamentowych spadkodawcy, nie w pełni się niestety przyjęło i przewodniczący wielu składów rozpytują świadków i na samą treść rozrządzeń testamentowych, spisanych zgodnie z art. 952 § 3 k.c.

W wyroku z 21 października 1970 r, III CZP 62/70, OSNC 1971/4/64, SN podał, że termin sześciomiesięczny przewidziany w art. 952 § 3 k.c. nie wyłącza możliwości skutecznego stwierdzenia treści testamentu ustnego pismem podpisanym przez wszystkich świadków tego testamentu, jeżeli pismo to zostało sporządzone z zachowaniem jednorocznego terminu przewidzianego w art. 952 § 2 k.c.

Natomiast w orzeczeniu z 13 maja 2003 r., V CKN 186/01, OSNC 2004/7-8/121, SN wskazał, że sąd spadku nie może przesłuchać w charakterze świadka testamentu ustnego osoby wskazanej po upływie sześciu miesięcy od otwarcia spadku (art. 952 § 3 k.c.).

W myśl postanowienia SN z 16 lipca 2003 r, V CKN 434/01, OSNC 2004/10/158, jeżeli pismo stwierdzające treść testamentu ustnego (art. 952 § 2 k.c.) nie odpowiada wymaganiom ustawy, ustalenie, jakie rozrządzenie zawarł spadkodawca w swoim ustnym oświadczeniu dopuszczalne jest wyłącznie na podstawie zgodnych zeznań świadków (art. 952 § 3 k.c.).

3. Inne zagadnienia ogólne.

Warto tu wskazać na wyrok SN z 22 maja 2002 r., i CK 26/02, OSNC 2003/5/69, zgodnie z którym spadkobierca może być uznany za niegodnego dziedziczenia, jeżeli podrobił podpis spadkodawcy pod pismem stwierdzającym treść testamentu ustnego lub skorzystał z takiego pisma.

Podpisanie przez spadkodawcę pisma, stwierdzającego treść testamentu ustnego, upodabnia czynność stwierdzającą treść testamentu ustnego do oświadczenia ostatniej woli, a więc do samego testamentu.

Mając to na względzie, można przyjąć możliwość zastosowania art. 928 § 1 pkt 3 k.c. i uznania niegodności spadkobiercy w wypadku świadomego skorzystania przez niego z pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego, na którym podpis spadkodawcy został podrobiony. Wykładnia funkcjonalna art.

928 § 1 pkt 3 k.c. również przemawia za przyjęciem takiego stanowiska, gdyż przepis ten ma służyć nie tylko napiętnowaniu spadkobiercy dopuszczającego się nagannego zachowania, ale przez wprowadzenie surowej sankcji w postaci wyłączenia od dziedziczenia ma za zadanie przeciwdziałać popełnianiu przez Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

spadkobierców występków przeciwko testamentom, a więc ma na celu ochronę testamentów. Łatwo zauważyć, że dosłowne rozumienie przestanek wymienionych w art. 928 § 1 pkt 3 k.c. wyłączałoby spod ochrony testament ustny. Trudno byłoby uznać, że taka jest wola ustawodawcy, szczególny testament ustny wymaga bowiem ochrony większej niż inne rodzaje testamentów. z samej formy wynika, że ten rodzaj testamentu jest bardzo podatny na działania zmierzające do zniekształcenia lub wręcz unicestwienia rzeczywistej woli spadkodawcy, a wieloletni już okres funkcjonowania przepisów kodeksu cywilnego o testamencie ustnym pozwala na konstatację, że nie jest to niebezpieczeństwo tylko hipotetyczne.

Jest to jednakże kontrowersyjne.

Moim zdaniem, nie stanowi podstawy do uznania niegodności spadkobiercy zniszczenie, ukrycie, podrobienie lub przerobienie przez niego pisma stwierdzającego treść testamentu tu ustnego (art. 952 § 2 k.c.). Pismo stwierdzające treść testamentu ustnego nie jest bowiem testamentem, lecz szczególnym środkiem dowodowym, a zatem do działań spadkobiercy podjętych wobec takiego pisma nie można odnosić skutku w postaci niegodności, skoro przepis art. 928 § 1 pkt 3 k.c. skutki te wiąże z umyślnym ukryciem, zniszczeniem, podrobieniem lub przerobieniem wyłącznie testamentu (tak trafnie Sąd Najwyższy w wyroku z 10 maja 1977 r., i CR 207/77, OSN 1978, Nr 2, poz. 34).1 4. Konwersja nieważnego testamentu allograficznego na testament ustny.

Testamenty allograficzne (art. 951 k.c.) zdarzają się obecnie w praktyce raczej sporadycznie, główne w stosunkach wiejskich i w małych miastach, w których nie ma notariuszy.

W uchwale z 22 marca 1982 r., III CZP 5/82, OSNC 1982/8-9/117, SN stwierdził, że nieważność testamentu przewidzianego w art. 951 k.c., spowodowana mylnym wyobrażeniem spadkodawcy, który oświadczył swą ostatnią wolę wobec sołtysa, że sołtys jest osobą powołaną do przyjęcia takiego oświadczenia, może być uznana za szczególną okoliczność w rozumieniu art. 952 § 1 k.c., wskutek której zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.

Stanowisko to zostało powtórzone w postanowieniu SN z 6 czerwca 2000 r., V CKN 53/00, nieważność testamentu przewidzianego w art. 951 k.c., spowodowana mylnym wyobrażeniem spadkodawcy, że oświadcza swą ostatnią wolę wobec osoby uprawnionej do przyjmowania takich oświadczeń zgodnie z art. 951 par. 1 k.c., może być uznana - w konkretnej sprawie - za szczególną okoliczność 1 Por. Andrzej Koziołkiewicz w: Prawo cywilne podręcznik dla aplikantów, Wydawnictwo C.H.Beck 2019, s. 92-93

9

w rozumieniu art. 952 par. 1 k.c., wskutek której zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.

Zgodnie z art. 951 § 1 k.c. spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Ten krąg osób uprawnionych do przyjmowania oświadczenia ostatniej woli przy sporządzaniu testamentu allograficznego był - w chwili sporządzania spornego testamentu - inny, gdyż obejmował przewodniczącego zarządu gminy, sekretarza gminy i kierownika urzędu stanu cywilnego. /.../ niezachowanie przez wymienionych funkcjonariuszy przepisu prawa z zakresu formy testamentu powoduje nieważność testamentu. Jednakowoż jeśli w danym wypadku można było zastosować inną formę testamentu i forma ta została zachowana, to testament taki jest ważnie sporządzony z zachowaniem tej innej formy. w szczególności, zgodnie z art. 952 § 1 k.c. jeżeli, istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności trzech świadków.

Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie dopuszczono możliwość dokonania tzw. konwersji testamentu allograficznego i uznania go za ważny testament ustny. Linię orzecznictwa Sądu Najwyższego wyznacza w tym przedmiocie uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 22.03.1971 r., III CZP 91/70 (OSNCP 1971, nr 10, poz. 168), w której stwierdzono, że nieważność testamentu przewidzianego w art. 951 k.c., spowodowana niezachowaniem obowiązującego przepisu prawa, może być uznana za okoliczność szczególną w rozumieniu art. 952 § 1 k.c., uzasadniającą potraktowanie oświadczenia ostatniej woli złożonego przez spadkodawcę jako testamentu ustnego. w uzasadnieniu wskazano przy tym, że rezygnację ustawodawcy nawet z przykładowego wyliczenia „szczególnych okoliczności” w art. 952 § 1 k.c. uzasadnia wniosek, iż okoliczności te powinny być rozumiane szeroko. Wychodząc z tego założenia przyjęto, że właściwi funkcjonariusze powinni znać - co do zasady - przepisy z zakresu form testamentu, jednakże właśnie dlatego w wyjątkowym przypadku niezachowania przez funkcjonariusza wchodzącego w rachubę przepisu powodującego nieważność testamentu zwykłego z art. 951 k.c., powinien być możliwie złagodzony skutek tej nieważności. w pełni podzielając ten pogląd należy jednak zauważyć, iż Sąd Najwyższy w uzasadnieniu cyt. uchwały wyraźnie podkreśla, że konwersja nieważnego 10

testamentu allograficznego w ważny testament ustny jest możliwa, gdy „właściwi funkcjonariusze nie zachowali obowiązującego przepisu prawa z zakresu formy testamentu”. To podkreślenie dot. właściwych funkcjonariuszy oznacza, że konstrukcję tzw. konwersji zastosowano, gdy spadkodawca złożył swe oświadczenie przed osobą uprawnioną do przyjęcia oświadczenia woli.

Dalszą liberalizację tego stanowiska wyraża uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 9.02.1981 r., III CZP 68/80, a także uchwała SN z dnia 22.03.1982 r., III CZP 5/82 (OSNCP 1982, nr 8-9, poz. 17), w której przyjęto, że „nieważność testamentu przewidzianego w art 951 k.c., spowodowana mylnym wyobrażeniem spadkodawcy, który oświadczył swą ostatnią wolą wobec sołtysa, iż sołtys jest osobą powołaną do przyjęcia takiego oświadczenia, może być uznana za szczególną okoliczność w rozumieniu art. 952 § 1 k.c., wskutek której zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione”.

Liberalna wykładnia nie może prowadzić do zatarcia różnicy między testamentem allograficznym a testamentem ustnym, jeśli w danej sytuacji przy sporządzaniu testamentu allograficznego można zastosować inną formę testamentu i formę tę zachowano, to testament taki jest ważnie sporządzony.

Nieważność testamentu przewidzianego w art. 951 k.c. spowodowana mylnym wyobrażeniem spadkodawcy, iż oświadcza swą ostatnią wolą wobec osoby uprawnionej do przyjmowania takich oświadczeń zgodnie z art. 951 § 1 k.c., może być uznana - w konkretnej sprawie - za szczególną okoliczność w rozumieniu art. 952 § 1 k.c., wskutek której zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.

Warte przytoczenia jest postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 14 marca 2014 r., sygn. akt II Ca 1534/12 – uzasadnienie. /.../ testament został sporządzony przez sołtysa wsi w obecności dwóch świadków, po sporządzeniu został on odczytany w obecności świadków oraz podpisany przez testatorkę, sołtysa2 i świadków. Do ważności testamentu ustnego wystarcza, żeby został podpisany przez spadkodawcę i dwóch świadków lub też jedynie trzech świadków. Podnoszony przez apelującą zarzut, jakoby podpis na dokumencie nie pochodził z ręki spadkodawczyni, nawet w przypadku jego ewentualnego uwzględnienia, nie miałoby więc żadnego wpływu na ocenę ważności testamentu ustnego. Nawet jeśli spadkodawczyni nie złożyła własnoręcznie podpisu pod testamentem, to dokument ten i tak nie straciłby przedmiotowego waloru z uwagi na fakt, że podpis pod nim złożyli wszyscy trzej świadkowie: sołtys oraz dwóch świadków.

2 Sołtys jest tu zarówno trzecim świadkiem, jak i osobą spisująca treść skonwertowanego testamentu ustnego

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

Możliwość konwersja testamentu allograficznego na testament ustny jest powszechnie przyjęta w orzecznictwie i literaturze.

Nie znam bliższych szczegółów omawianej sprawy, poza tymi, które wynikają z uzasadnienia orzeczenia Sądu II instancji. Nie negując tego, że dla prawidłowego sporządzenia pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego, (a takie znaczenie nadaje temu konwersja testamentu allograficznego uwaga moja AK) nie jest koniecznym podpisanie go przez spadkodawcę, wydaje mi się jednakże, że Sąd Okręgowy zbyt ogólnikowo podszedł do zawartego w apelacji zarzutu niewyjaśnienia faktu czy podpis na „skonwertowanym” testamencie allograficznym pochodził z ręki spadkodawczyni. Skuteczne podważenie autentyczności tego podpisu mogło mieć wpływ na ocenę czy w ogóle doszło do czynności testowania. Zbadanie tego faktu, nakazywała Sądom obu instancji dyspozycja art. 670 kpc3, niezależnie od tego czy i na ile skutecznie podniesione to zostało przez skarżącego w apelacji.

Konwersja testamentu allograficznego może mieć miejsce tylko wówczas gdy oświadczenie spadkodawcy zawarte w testamencie allograficznym złożone było ustnie, co jest wymogiem ważności tego testamentu.4 Jak trafnie wskazał Sąd Okręgowy w Poznaniu w postanowieniu z dnia 28 września 2018 r., sygn. akt XV Ca 332/18, nie było możliwości przyjęcia w odniesieniu do spornego testamentu allograficznego jego konwersji w kierunku ważnego testamentu ustnego, skoro ostatnia wola spadkodawczyni została wprawdzie wyrażona w obecności trzech świadków w warunkach niemożności zachowania zwykłej formy testamentu, ale nie w sposób zgodny z wymogami art. 952 § 1 k.c., który wymaga złożenia oświadczenia w sposób ustny (tak też SN w uchwale z dnia 26 lutego 1993 r., III CZP 24/92, OSNC 1993, z.7-8, poz. 134). Nie spełnia tego wymogu zapytanie testatora czy powołuje do spadku wskazaną w pytaniu osobę i jego reakcja wyrażająca się w skinieniu głowy.

5. Najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego na temat testamentu ustnego.

Sąd Najwyższy w sposób bardziej zdecydowany opowiedział się za obiektywnym rozumieniem pojęcia „obawa rychłej śmierci”.

W postanowieniu z dnia 12 marca 2019 r. II CSK 465/18, www.sn.pl, Sąd Najwyższy stwierdzi, 3 Szerzej Andrzej Koziołkiewicz w: Prawo cywilne Podręcznik dla aplikantów, Wydawnictwo C.H.Beck 2019, s.196 4 z uzasadnienia: Sporządzając testament allograficzny, spadkodawca ma obowiązek oświadczyć swoją wolę ustnie. Nie może skorzystać z innego systemu znaków, np. z języka migowego. Wynika to wyraźnie z art. 951 § 3, który wyklucza możliwość skorzystania z tej formy testamentu przez osoby głuche i nieme.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

że przez istnienie obawy rychłej śmierci należy rozumieć poczucie testatora o rychłym zgonie, oparte jednak na rzeczywistych zdarzeniach, zagrażających bezpośrednio życiu.

W uzasadnieniu dodał, że za odrzuceniem tylko subiektywnej oceny testatora i odwołaniem się do okoliczności obiektywnych, przemawia sama redakcja art. 952 § 1 KC, gdyż zastosowano w nim bezosobową formułę „istnienia obawy rychłej śmierci”, co wskazuje na potrzebę jej weryfikacji z punku widzenia zobiektywizowanych przesłanek. Do podobnej konkluzji prowadzi wykładnia systemowa tego przepisu; testamenty szczególne są bowiem wyjątkami od zwykłych form rozporządzeń woli na wypadek śmierci, a zatem ich przesłanek nie można interpretować w sposób rozszerzający. Przyjęcie, że wystarczy subiektywne przekonanie spadkodawcy o bliskości zgonu, miałoby ten skutek, że łatwiejsze niejednokrotnie byłoby sporządzenie testamentu ustnego od testamentu zwykłego. Poza tym, wyłącznie subiektywne rozumienie przesłanki obawy rychłej śmierci stawiałoby pod znakiem zapytania sens unormowania zawartego w art. 955 k.c. z tych względów przez istnienie obawy rychłej śmierci należy rozumieć poczucie testatora o rychłym zgonie, oparte jednak na rzeczywistych zdarzeniach, zagrażających bezpośrednio życiu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2010 r., i CSK 37/10, z dnia 27 lutego 2013 r., IV CSK 380/12, z dnia 29 czerwca 2012 r., i CSK 575/11, z dnia 8 lutego 2006 r., II CSK 128/05, z dnia 16 lipca 2003 r., V CKN 434/01, z dnia 18 kwietnia 2002 r., II CKN 15/00).

W myśl postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2019 r., IV CSK 583/17, Legalis obawa rychłej śmierci zachodzi wówczas, gdy testujący rzeczywiście obawia się rychłej śmierci (czynnik subiektywny) i obawa ta jest usprawiedliwiona okolicznościami o charakterze obiektywnym. Zasadniczy brak zaufania do tej formy nie pozwala przyjąć, by o jej dopuszczalności mogły decydować czysto subiektywne, irracjonalne przyczyny, ponieważ wówczas ograniczenia w jej zastosowaniu straciłyby jakąkolwiek praktyczną doniosłość. Uwzględnienie czynników obiektywizujących jest niezbędne także ze względu na potrzebę ograniczenia powszechnie dostrzeganego niebezpieczeństwa zafałszowania woli zmarłego z wykorzystaniem tej formy testamentu. z drugiej strony nie można całkowicie abstrahować od czynnika subiektywnego, ponieważ ostatecznie to rzeczywista, wewnętrzna obawa rychłej śmierci decyduje zwykle o sporządzeniu testamentu w tej formie. Decydujące znaczenie należy przypisać temu, czy żywiona przez testatora obawa rychłej śmierci, miała racjonalne podstawy w okolicznościach obiektywnych. Istnienie tych podstaw należy 11

oceniać z jego perspektywy, tzn. według dostępnej dlań wiedzy (także medycznej), doświadczenia życiowego, stanu emocjonalnego itp., a nie wyłącznie z perspektywy „abstrakcyjnej” wiedzy medycznej. w zasadzie chodzi o to, czy obawa spadkodawcy była oparta na rozsądnej ocenie, w tym sensie, że będąc na jego miejscu inna, racjonalnie działająca osoba, mogłaby również obawiać się rychłej śmierci.

Jeżeli jednak z medycznego punktu widzenia zachodziło niebezpieczeństwo rychłej śmierci, przesłance subiektywnej nie należy stawiać wysokich wymagań. z zasady osoba chora odczuwa dolegliwości chorobowe, zatem przesłanki obiektywne i subiektywne występują łącznie.

W tym samym orzeczeniu zajął się Sąd Najwyższy kontrowersyjną w praktyce sądowej kwestią, a to tym czy ciągłe pogorszenie stanu zdrowia spadkodawcy uniemożliwia uznanie istnienia u niego obawy rychłej śmierci. Trafnie uznał SN, że jeżeli w związku z kolejnym, wyraźnie odczuwalnym pogorszeniem stanu zdrowia, dotknięta śmiertelnym schorzeniem osoba sporządza testament ustny, i w tym czasie istnieje już obiektywnie niebezpieczeństwo rychłej śmierci, nie można negować zaistnienia przesłanki określonej w art. 952 § 1 k.c. tylko dlatego, że pogorszenie stanu zdrowia ma charakter ciągły, a nie nagły, zaś spadkodawca nie miał precyzyjnej wiedzy o stopniu rzeczywistego zagrożenia. Jeżeli w związku z kolejnym, odczuwalnym pogorszeniem stanu zdrowia, dotknięta śmiertelnym schorzeniem, osoba sporządza testament ustny, i w tym czasie istnieje już obiektywnie niebezpieczeństwo rychłej śmierci, nie można negować istnienia przesłanki określonej w art. 952 § 1 k.c. tylko dlatego, że pogorszenie stanu zdrowia ma charakter ciągły, a nie nagły, i osoba nie wiedziała dokładnie o stopniu rzeczywistego zagrożenia.

Uwaga: To stanowisko Sądu Najwyższego ma istotny walor praktyczny, jako że najczęściej, nawet przy chorobach źle rokujących, pogorszenie stanu zdrowia testatora jest powolne, a gwałtowne pogorszenia bywają sporadyczne. Najczęściej zresztą, jeśli takie gwałtowne pogorszenie nastąpi, to spadkodawca nie ma już ani siły, ani woli testowania. w takich sytuacjach warto uwzględniać stan wiedzy spadkodawcy o medycznych rokowanych i jego subiektywne przekonanie o rychłej śmierci.

W postanowieniu z 30 października 2018 r., II CSK 260/18, www.sn.pl, Sąd Najwyższy też stanął na stanowisku, że obawa rychłej śmierci spadkodawcy w rozumieniu art. 952 § 1 k.c. musi być uzasadniona okolicznościami obiektywnymi, jednak należy brać pod uwagę indywidualne właściwości organizmu spadkodawcy. Również i stan psychiczny testatora i jego subiektywne odczucia co do obawy rychłej śmierci nie są pozbawione znaczenia prawnego.

12

Obawa rychlej śmierci spadkodawcy musi istnieć w chwili sporządzania testamentu. w konsekwencji przyjmuje się w orzecznictwie, iż przez istnienie obawy rychlej śmierci należy rozumieć poczucie testatora o rychliwym zgodnie, oparte na rzeczywistych zdarzeniach, zagrażających bezpośrednio życiu.

W tym samym postanowieniu opowiedział się SN za utrwalonym już poglądem, odwołującym się do uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1980 r., III CZP 69/79, OSNCP 1980, nr 9, poz. 154, że przewidziany w ustawie termin sześciomiesięczny jest zachowany, gdy przed jego upływem do sądu wpłynęło zawiadomienie przewidziane w art. 661 § 1 k.p.c., chociażby świadkowie zostali przesłuchani już po upływie terminu.

Stwierdzenie treści testamentu ustnego na podstawie zeznań świadków dopuszczalne jest, gdy nie zostało sporządzone pismo, o którym mowa w art. 952 § 2 k.c., lub jest ono wadliwe.

W postanowieniu z dnia 20 marca 2018 r., V CSK 492/17, www.sn.pl Sąd Najwyższy przypomniał o odrębność przesłanek sporządzenia testamentu ustnego, wyjaśniając, że przesłanki sporządzenia testamentu ustnego nie muszą zachodzić łącznie. Art. 952 § 1 k.c. wskazuje trzy oddzielne, rozłączne sytuacje pozwalające na jego sporządzenie – istnienie obawy rychłej śmierci, okoliczności szczególne uniemożliwiające skorzystanie ze zwykłej formy testamentu i okoliczności szczególne utrudniające skorzystanie ze zwykłej formy testamentu. Wystarczające jest zatem zajście jednej z tych okoliczności, by dopuszczalne było sporządzenie testamentu ustnego.

Na brak powiązania przesłanki obawy rychłej śmierci ze stanem zdrowia uniemożliwiającym sporządzenie testamentu w formie zwykłej wskazuje również treść § 2 dotycząca stwierdzenia treści testamentu ustnego przez spisanie oświadczenia spadkodawcy i jego podpisania przez świadków testamentu oraz spadkodawcę przed upływem roku od jego złożenia.

W postanowieniu z dnia 23 sierpnia 2018 r., II CSK 177/18, www.sn.pl, raz jeszcze wskazał Sąd Najwyższy na to, kto może być świadkiem testamentu ustnego. Podał tamże, że świadkiem testamentu ustnego, w rozumieniu art. 952 § 1 k.c., może być osoba, do której spadkodawca kieruje swoje oświadczenie woli, która jest obecna przy składaniu tego oświadczenia, jest świadoma swojej roli świadka testamentu, gotowa do jej spełnienia i rozumie treść oświadczenia spadkodawcy. Odwołał się SN do utrwalonego w tej mierze orzecznictwa, a to do: postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 14 stycznia 1982 r., III CRN 169/81, OSNC 1982, nr 5-6, poz. 91; z dnia 13 czerwca 2000 r., V CKN 67/00, niepubl., z dnia 14 lipca 2005 r. III CK 688/04, niepubl., z dnia 29 czerwca 2010 r., III CSK 317/09, niepubl., z dnia 11 marca 2011 r., II CSK Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

379/10, niepubl., z dnia 16 kwietnia 2010 r., IV CSK 404/09, niepubl. oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 1966 r., III CO 9/66, OSNCP 1966, nr 9, poz. 146.

W postanowieniu z dnia 21 marca 2018 r., V CSK 254/17, Biuletyn SN 2018/10, zajmował się Sądu Najwyższego sprawami: a) obecność przy sporządzaniu testamentu ustnego osób, które nie mogą być świadkami; b) dopuszczalności ponownego spisania treści testamentu ustnego w razie braków formalnych pierwotnego pisma Ad a) SN wskazał, że obecność przy sporządzaniu testamentu ustnego osób, które nie mogą być świadkami z przyczyn wskazanych w art. 956 i 957 KC, a także ich podpisy na piśmie stwierdzającym treść tego testamentu, nie powodują jego nieważności, jeżeli byli oni tzw. świadkami nadliczbowymi.

Obecność ta i podpisy nie mają wpływu na skuteczność testamentu, jeżeli bez ich uwzględnienia liczba świadków była nadal wystarczająca. Stanowi to wystarczającą gwarancję prawidłowego przebiegu procesu testowania. Tym bardziej należy tak ocenić sytuację, w której osoby obecne przy akcie testowania w ogóle nie działały w charakterze świadka, gdyż spadkodawca nie kierował do nich swego oświadczenia i nie traktował ich jako świadków.

Ad b) SN podał, że przyczyną nieważności czy nieskuteczności testamentu nie jest pierwotne sporządzenie pisma stwierdzającego jego treść przez powołanego do spadku. Wprawdzie osoba taka nie jest „osobą trzecią” w rozumieniu art. 952 § 2 k.c. i z tego względu nie może skutecznie spisać testamentu ustnego, jednakże podstawą stwierdzenia nabycia spadku w takim przypadku jest ostatecznie drugie pismo sporządzone przez jednego ze świadków testamentu. Możliwość ponownego sporządzenia pisma, o którym mowa w art. 952 § 2 k.c., powinna zostać dopuszczona także w razie wadliwości formalnej pierwotnego dokumentu, jeżeli nie upłynął jeszcze termin wskazany w tym przepisie.

Wadliwość pisma sporządzonego jako pierwsze nie prowadzi do definitywnej nieskuteczności testamentu, jeśli terminy wskazane w art. 952 § 2 i 3 k.c. jeszcze nie upłynęły. Dodał SN w uzasadnieniu, że pogląd o dopuszczalności ponownego spisania treści testamentu ustnego w razie braków formalnych pierwotnego pisma jest reprezentowany w doktrynie, możliwość ponownego sporządzenia pisma została wyraźnie dopuszczona w sytuacji, w której pierwotne, prawidłowo sporządzone pismo zostało zagubione albo zniszczone, a nie upłynął jeszcze termin określony w art. 952 § 2 k.c. (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia z dnia 13 listopada 1992 r., III CZP 120/92, OSNC 1993, nr 3, poz. 26). Nie wykluczono jej również Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

w razie świadomego zniszczenia pierwotnego pisma przez testatora i świadków (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2001 r., V CKN 503/00, OSP 2002, z. 11, poz. 141). Przyjęto ponadto, że braki formalne pierwotnego pisma mogą być - przed upływem terminu wskazanego w art. 952 § 2 KC - usunięte w piśmie uzupełniającym (co do wskazania miejsca i daty sporządzenia zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 grudnia 1975 r., III CRN 343/75, nie publ.; co do miejsca sporządzenia - postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2011 r., III CSK 98/10, OSNC-ZD 2011, nr 4, poz. 79).

Uwzględniając tę tendencję orzeczniczą oraz zasadę favor testamenti, nakazującą utrzymanie woli spadkodawcy w możliwie najszerszym zakresie, należy stwierdzić, że możliwość ponownego sporządzenia pisma, o którym mowa w art. 952 § 2 k.c., powinna zostać dopuszczona także w razie wadliwości formalnej pierwotnego dokumentu, jeżeli nie upłynął jeszcze termin wskazany w tym przepisie. Pogląd ten w żaden sposób nie koliduje z regułą, że sporządzenie pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego jest przesłanką jego skuteczności (por. uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 1992 r., III CZP 120/92 oraz z dnia 23 listopada 2001 r., III CZP 54/01, OSNC 2002, nr 7-8, poz. 84; postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2013 r., II CSK 628/12, nie publ. oraz z dnia 19 lutego 2015 r., III CSK 165/14, nie publ.), nie oznacza ona, iż wadliwość pisma sporządzonego jako pierwsze, prowadzi do definitywnej nieskuteczności testamentu, mimo że terminy wskazane w art.

952 § 2 i 3 k.c. jeszcze nie upłynęły.

Stanowisko to nie narusza postulatu takiej wykładni przepisów zawartych w rozdziale II dziale i księgi IV kodeksu cywilnego, która stwarza możliwie najdalej idące gwarancje, aby porządek dziedziczenia kształtowany był zgodnie z rzeczywistą wolą spadkodawcy (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2001 r., III CZP 54/01). Możliwość bowiem sanowania wad formalnych pisma nie wyłącza konieczności oceny jego prawidłowości materialnej, a więc zgodności z wolą spadkodawcy (co do tej konieczności por. np. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2001 r., III CZP 54/01; postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2003 r.

II CK 20/02, nie publ., z dnia 9 września 2011 r., i CSK 248/11, nie publ. oraz z dnia 19 lutego 2015 r., III CSK 165/14). Sytuacja, w której rozrządzenia testamentowe udokumentowane w obu pismach są zbieżne, nie wywołuje pod tym względem żadnych szczególnych trudności. Walor dowodowy tych pism jako dokumentów prywatnych jest w pełni zachowany (por. uchwały składu siedmiu sędziów Sądu 13

Najwyższego z dnia z dnia 13 listopada 1992 r., III CZP 120/92 i z dnia 23 listopada 2001 r., III CZP 54/01; postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2010 r., III CSK 317/09, nie publ., z dnia 11 marca 2011 r., II CSK 379/10, nie publ. oraz z dnia 9 września 2011 r., i CSK 248/11).

I na koniec coś z prawa karnego.

Wyrokiem z dnia 30 września 2015 r. Sąd Rejonowy w Słupcy, sygn. akt II K 329/15, oskarżonego /.../ uznał za winnego tego, że w dniu 8 września 2014 r. w (...), działając umyślnie, z zamiarem bezpośrednim, będąc uprzedzonym o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy, podczas składania zeznań mających służyć za dowód w sprawie (...) z wniosku /.../ o stwierdzenie nabycia spadku, podał nieprawdę dotyczącą czasu i okoliczności spisania testamentu /.../ twierdząc, że testament spisany został w lutym 2013 r. zgodnie z wolą testatora, podczas gdy testament spisany został po śmierci /.../ w lipcu 2013 r. oraz podał nieprawdę twierdząc, że nie był świadkiem rozmów jakie miały być pomiędzy jego żoną a świadkami testamentu ustnego w domu pani /../, gdy tymczasem był obecny podczas spotkania, które odbyło się w miejscu zamieszkania /.../, a w którym uczestniczyły: /.../, a na którym ustalana była nieprawdziwa wersja dotycząca okoliczności sporządzenia testamentu /.../,

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

to jest przestępstwa z art. 233 § 1 k.k. i za to na podstawie art. 233 § 1 k.k. wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności.

Sąd Okręgowy w Koninie wyrokiem z dnia 12 lutego 2016r., sygn. akt II Ka 310/15 otrzymał w mocy zaskarżony przez oskarżonego wyrok Sądu i instancji.

W uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy podniósł co następuje: „W przedmiotowej sprawie Sąd odwoławczy nie podzielił argumentacji skarżącego w zakresie, iż stopień jego czynu oraz wina nie są znaczne.

Oskarżony miał pełną świadomość, że składa fałszywe zeznania, a jednocześnie czynił to w celu by jego żona w drodze spadkobrania nabyła własność gospodarstwa po zmarłym /.../, a tym samym możliwości nabycia spadku pozbawiona byłaby żona zmarłego. Działanie oskarżonego godziło więc nie tylko w dobro wymiaru sprawiedliwości, ale miałoby poważne skutki dla osób trzecich”.

Adw. Andrzej Koziołkiewicz

14

Ważne dla praktyki Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego 1. Odszkodowanie z tytułu kosztów opieki sprawowanej nieodpłatnie przez osoby bliskie.

Sąd Najwyższy w dniu 22 lipca 2020 roku, w sprawie o sygn. akt: III CZP 31/19, w uchwale 7 sędziów wskazał, że poszkodowany, który doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, może domagać się, na podstawie art. 444 § 1 k.c., odszkodowania z tytułu kosztów opieki sprawowanej nad nim nieodpłatnie przez osoby bliskie. Uchwała stanowiła odpowiedź na pytanie zadane przez Rzecznika Finansowego. z całą pewnością jest przełomowa. Dotąd bowiem, biorąc pod uwagę rozumienie pojęcia szkody, zawarte w szczególności w art. 361 k.c., uznawano, że skoro nie poniesiono kosztów (gdyż opieka sprawowana przez osobę bliską była bezpłatna) to nie ma możliwości skutecznie żądać odszkodowania dla poszkodowanego, który doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia. Czekamy na pisemne uzasadnienie.

2. Wpływ zmiany umowy przedawnienia roszczenia.

na

termin

Sąd Najwyższy w dniu 11 września 2020 roku, w sprawie o sygn. akt: III CZP 88/19, w uchwale 3 sędziów stwierdził, że jeżeli wskutek odroczenia terminu spełnienia świadczenia roszczenie przestało być wymagalne, jego przedawnienie rozpoczyna ponownie bieg dopiero z upływem nowego terminu. Zdaniem Sądu Najwyższego, skoro strony, w ramach swobody kontraktowej umów, mogą modyfikować umowę oraz termin wymagalności roszczenia, a pośrednio w tym zakresie także i termin przedawnienia, to nie ma przeszkód, aby mogły ją zmodyfikować również po nadejściu terminu wymagalności roszczenia. w opisanej sytuacji wierzyciel nie będzie mógł skutecznie dochodzić roszczenia do czasu, aż nie nadejdzie ten nowy, ustalony przez strony, termin wymagalności.

3. Opłata sądowa od zażalenia na postanowienie w przedmiocie sprostowania albo odmowy sprostowania orzeczenia.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

Sąd Najwyższy w dniu 11 września 2020 roku, w sprawie o sygn. akt: III CZP 86/19, w uchwale 3 sędziów przesądził, że od zażalenia na postanowienie w przedmiocie sprostowania albo odmowy sprostowania orzeczenia pobiera się opłatę określoną w art. 19 ust. 3 pkt 2 w zw. z art. 13 ustawy z dnia 28.07.2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j.: Dz.U. z 2020 r., poz. 755, ze zm.).

Tym samym Sąd ten nie zgodził się z innym stanowiskiem, które głosi, iż zażalenia takie podlegają opłacie podstawowej w kwocie 30 zł, wynikającej z art.

14 ust. 1 powyższej ustawy.

4. Kredyty frankowe- treść żądania pozwu.

Sąd Najwyższy w dniu 15 września 2020 roku, w sprawie o sygn. akt: III CZP 87/19, w uchwale 3 sędziów wskazał, że żądanie uznania postanowienia wzorca umowy za niewiążące konsumenta (art.

385 (1) k.c.) nie jest tożsame ani nie zawiera się w żądaniu ustalenia nieważności umowy (art. 58 k.c.). Wydając tę uchwałę, SN rozstrzygnął przedstawione przez Sąd Apelacyjny zagadnienie prawne, które brzmiało: Czy w sprawie między konsumentem a Bankiem o ustalenie nieważności w całości — umowy kredytu hipotecznego formalnie zawartego w walucie obcej (CHF) a wypłaconego i spłacanego w walucie polskiej, Sąd w ramach postępowania apelacyjnego — w sytuacji ustalenia, że część postanowień umowy stanowi niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 (1) k.c. może w świetle art. 321 § 1 k.p.c. orzec, iż tylko określone postanowienia umowy (a nie cała umowa) są bezskuteczne lub nieważne?​ Uchwała niniejsza stanowi istotną wskazówkę dotyczącą konstruowania żądań pozwu, szczególnie przez profesjonalnych pełnomocników.

Adw. Agnieszka Kapała-Sokalska

15

Artykuł Zasiedzenie drogi publicznej – czy jest możliwe?

Zasiedzenie stanowi jedną z instytucji dawności (obok przedawnienia, przemilczenia i terminów zawitych), łączącej określone skutki z niewykonywaniem prawa przez osobę uprawnioną, po upływie czasu przewidzianego w ustawie. w przypadku zasiedzenia dochodzi do nabycia własności przez posiadacza samoistnego, na skutek faktycznego wykonywania przezeń prawa przez wymagany okres. Stosowanie tej konstrukcji pozwala przede wszystkim ustabilizować stosunki prawne zgodnie z istniejącym stanem faktycznym, dlatego nabycie następuje z mocy prawa, a orzeczenie sądu ma jedynie charakter deklaratoryjny.

Należy zastanowić się, czy w obecnym porządku prawnym jest dopuszczalne zasiedzenie nieruchomości, na której usytuowano lub ma być usytuowana droga publiczna. Na podstawie ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tj. Dz.U. z 2020 r., poz. 470) drogą publiczną jest droga zaliczona na podstawie niniejszej ustawy do jednej z kategorii dróg, z której może korzystać każdy, zgodnie z jej przeznaczeniem, z ograniczeniami i wyjątkami określonymi w tej ustawie lub innych przepisach szczególnych. Od 1 stycznia 1999 r. wyróżnia się następujące cztery kategorie dróg publicznych: drogi krajowe, drogi wojewódzkie, drogi powiatowe, drogi gminne. Drogi krajowe stanowią własność Skarbu Państwa, natomiast drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne stanowią własność właściwego samorządu województwa, powiatu lub gminy.

Prima facie skoro wyłącznym właścicielem takiej nieruchomości drogowej może być Skarb Państwa albo właściwy samorząd, to jej zasiedzenie przez osobę prywatną jest wykluczone. Czy podobnie traktować przypadek, gdy prywatny właściciel zajmuje od wielu lat przyległy do swojej posesji fragment nieistniejącej w terenie (ale nie na mapie!) drogi publicznej, np. aby ułatwić dojazd do własnej nieruchomości, przekształcić pod uprawę warzywno-ogrodniczą, uregulować stosunki sąsiedzkie?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawo własności do dróg publicznych należy wyłącznie do Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, stanowią one rzeczy wyłączone z obrotu (res extra commercium), ale zarazem służą do powszechnego użytku. Niedopuszczalna jest w takim przypadku zmiana właściciela „publicznego” na „prywatnego”, a tym samym posiadanie samoistne nieruchomości obejmującej drogę publiczną wyklucza nabycie jej poprzez zasiedzenie. Warto odnotować, że zakaz zasiedzenia drogi publicznej nie ma jednoznacznej 16

regulacji prawnej (por. uchylony art. 177 k.c.), ale communis opinio uznaje się obowiązek zagwarantowania powszechnego dostępu do dróg publicznych, co implikuje ograniczenie kręgu podmiotów, którym w tym zakresie przysługuje prawo własności.

Ustawodawca wprowadził definicję legalną „drogi”, zgodnie z którą jest to budowla wraz z drogowymi obiektami inżynierskimi, urządzeniami oraz instalacjami, stanowiąca całość techniczno-użytkową, przeznaczona do prowadzenia ruchu drogowego oraz zlokalizowana w pasie drogowym (art. 4 pkt 2 ustawy o drogach publicznych). Pas drogowy obejmuje poza samą drogą, również inne obiekty budowlane i urządzenia techniczne dotyczące prowadzenia, zabezpieczenia i obsługi ruchu, a także urządzenia związane z potrzebami zarządzania drogą. Nierzadko dochodzi do sytuacji, gdy mimo pierwotnych zamierzeń planistycznych i odpowiedniego oznaczenia drogi w ewidencji gruntów i budynków lub księdze wieczystej, nie doszło do wybudowania na nieruchomości żadnej drogi. Czy niezgodność stanu faktycznego ze stanem prawnym powoduje, że osoby użytkujące grunt przeznaczony pod drogę publiczną mają prawo dokonać jego zasiedzenia? w orzecznictwie Sądu Najwyższego doszło do ukształtowania się dwóch odmiennych interpretacji, które są zorientowane na węższą albo szerszą definicję pojęcia „droga publiczna”.

W pewnym okresie SN odnosił się afirmująco do wąskiego rozumienia drogi publicznej, która wymaga istnienia odpowiednich obiektów, urządzeń i instalacji, tworzących całość techniczno-użytkową, bezpośrednio związaną z prowadzeniem ruchu drogowego. Według Mariana Wolanina droga publiczna spełnia wszystkie ustawowe przesłanki, gdy nastąpiło jej wyodrębnienie planistyczne, ewidencyjne (geodezyjne) i prawne, zaliczenie do jednej z kategorii dróg publicznych oraz zagwarantowanie powszechnego dostępu, ograniczonego jedynie przepisami prawa. Ponadto, art. 2a ustawy o drogach publicznych wskazujący, jakie podmioty są właścicielami dróg publicznych, dotyczy expressis verbis samej drogi jako takiej, a nie całego pasa drogowego.

Jeżeli grunt, na którym miała powstać droga, jest od wielu lat wykorzystywany do zupełnie innych celów, może być przedmiotem nabycia własności w drodze zasiedzenia: „Sklasyfikowanie danej nieruchomości w ewidencji gruntów jako <<droga>> i opatrzenie znakiem <<dr>> nie jest wystarczające, gdyż stwarza jedynie obalalne domniemanie, że nieruchomość stanowi drogę. Zainteresowani Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

posiadacze mogą wykazywać, że w rzeczywistości nieruchomość ma inny charakter, np. że – jak w okolicznościach niniejszej sprawy – chodzi o grunt stanowiący od wielu lat ogród i który, mimo ostateczności decyzji wywłaszczeniowej, nigdy nie został wydany nowemu właścicielowi. Nie było więc przeszkód prawnych do uwzględnienia żądania wnioskodawców i stwierdzenia, że nabyli oni przez zasiedzenie własność nieruchomości przeznaczonej na drogę publiczną” (postanowienie SN z 15 lutego 2012 r., sygn. i CSK 293/11). SN wyraził również odmienne stanowisko, przyjmując szerokie rozumienie drogi publicznej, niepodlegającej zasiedzeniu, obejmując zarówno pas drogowy, jak również pas zieleni i przydrożne rowy (postanowienie SN z 28 marca 2019 r., sygn. III CSK 73/17).

W jednej z miejscowości koło Białegostoku miała miejsce podobna sytuacja, która może służyć jako dobra egzemplifikacja do dalszych rozważań w zakresie przedmiotowego zagadnienia. Po II wojnie światowej w miejscowości Ł. obszar, na którym znajdują się obecnie położona nieruchomość Zofii G. oraz inne sąsiednie nieruchomości, należał do Państwa S. Cały ten obszar został pod koniec lat 60. podzielony na kilkanaście odrębnych działek i sprzedany przez Państwo S. różnym osobom prywatnym. Prawdopodobnie powiatowa rada narodowa w miejscowości Ł. podjęła wtedy decyzję o wywłaszczeniu gruntów między działkami do celów użyteczności publicznej

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

pod budowę drogi do nowych działek, obejmującej główną drogę (po jej obu stronach zlokalizowano działki) oraz mniejszych dróg dojazdowych (prostopadłych do głównej drogi).

Małżonek Zofii G. kupił w 1968 r. jedną z działek od Państwa S., przyległej do planowanej głównej drogi i prostopadłej do niej drogi dojazdowej. w tamtym czasie władze miasta zamierzały stworzyć na tym obszarze infrastrukturę drogową, która zapewniałaby sprawną komunikację między wszystkimi działkami.

Problematyczne jest to, że o ile główna droga została wyznaczona w terenie i dostosowana do potrzeb transportu, o tyle droga dojazdowa nigdy faktycznie nie powstała, mimo wpisania jej do ewidencji jako drogi (oznaczone symbolem „dr”), a zajmowany przez nią grunt był pokryty trawnikiem. Mąż Zofii G. wykorzystywał ją przez kilkadziesiąt lat do spraw prywatnych, np. celów dojazdowych lub składowania materiałów budowlanych, wybudował nawet pod nią kanalizację, by ostatecznie w 1990 r. wspólnie z sąsiadem postawić płot wzdłuż drogi dojazdowej oraz przy wjeździe od głównej drogi. Władze miasta wystąpiły w latach 90. do Państwa G. z propozycją wykupu drogi – działka 1556/14, ale ostatecznie małżonkowie nie zdecydowali się na jej zakup. Po śmierci małżonka Zofii G. w 2013 r. nieruchomość – działka nr 1548 (z wyłączeniem drogi) została podzielona w ¼ między żonę zmarłego i ich troje dorosłych dzieci.

17

Jeżeli Zofia G. chciałaby nabyć własność zajętej działki nr 1556/14, to mogłaby albo wystąpić do Urzędu Miasta w sprawie jej zakupu od miasta, albo być może do Sądu z wnioskiem o stwierdzenie zasiedzenia nieruchomości gruntowej. w przywołanym stanie faktycznym Zofia G. jest zainteresowana złożeniem wniosku o zasiedzenie działki nr 1556/14 przeznaczonej pod drogę publiczną, przy czym udowodnienie posiadania samoistnego będzie wymagało powołania dowodów ze świadków i dokumentów. w okresie od 1 stycznia 1965 r. do 30 września 1990 r. stosowano krótsze terminy zasiedzenia, tj. 10 lat dla posiadania w dobrej wierze i 20 lat dla posiadania w złej wierze (w tym okresie zasiedzenie nie dotyczyło jednak nieruchomości państwowych), natomiast od 1 października 1990 r. – odpowiednio 20 lat i 30 lat.

W sprawie Zofii G. było tak, że przepisy obowiązujące do 30 września 1990 r. wyłączały zasiedzenie nieruchomości państwowej (por. art.

7 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach, art. 177 k.c.), zaś te obowiązujące od 1 października 1990 r. pozwalały na zasiedzenie. Art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny stanowi: „Jeżeli przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy istniał stan, który według przepisów dotychczasowych wyłączał zasiedzenie nieruchomości, a według przepisów obowiązujących po wejściu w życie ustawy prowadzi do zasiedzenia, zasiedzenie biegnie od dnia wejścia jej w życie; jednakże termin ten ulega skróceniu o czas, w którym powyższy stan istniał przed wejściem w życie ustawy, lecz nie więcej niż o połowę”. Przy założeniu posiadania przez Zofię G. w złej wierze, zastosowanie znajduje dłuższy, 30-letni termin zasiedzenia nieruchomości, który powinien być liczony od 1 października 1990 r. Ww. termin „ulega skróceniu o czas, w którym powyższy stan istniał przed wejściem w życie ustawy [nowelizującej k.c.], lecz nie więcej niż o połowę”, czyli zasiedzenie nastąpiło 1 października 2005 r.

Wynika to z tego, że posiadanie samoistne Zofii G. trwa nieprzerwanie od 1968 r., w związku ze zmi-

18

aną przepisów 30-letni termin zasiedzenia biegnie od 1 października 1990 r., ale jednocześnie ulega on skróceniu nie więcej niż o połowę, czyli okres 15 lat (okres posiadania od 1 października 1975 do 1 października 1990). Przy ustalaniu czasu posiadania niezbędnego do zasiedzenia Zofia G. nie może doliczyć okresu posiadania swoich poprzedników, Państwa S. (por. uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 31 stycznia 2002 r., sygn. III CZP 72/01). Mimo że droga przyłączona do posesji figuruje w ewidencji gruntów, to nigdy w rzeczywistości nie powstała, teren nie był wykorzystywany przez inne osoby niż małżeństwo G. Tym samym Zofia G. może starać się przed Sądem o stwierdzenie zasiedzenia nie tyle drogi publicznej, ile terenu planowanego pod budowę drogi publicznej – działki nr 1556/14.

Rekapitulując, ze względu na swój szczególny charakter drogi publiczne nie są przedmiotem nabycia własności poprzez zasiedzenie. Powinno się jednak odróżnić dwie możliwe sytuacje, tzn.

1. gdy droga została wyodrębniona faktycznie i prawnie, czyli po zrealizowaniu procesu inwestycyjnego stała się budowlą przeznaczoną do prowadzenia ruchu drogowego, zlokalizowaną w pasie drogowym; 2. gdy droga faktycznie nigdy nie została urządzona w terenie, nie spełniając swoich funkcji, mimo że jest formalnie wpisana do ewidencji gruntów.

Kwestia dopuszczalności zasiedzenia jest do rozważenia w drugiej z powyżej wskazanych sytuacji, ponieważ niewybudowanie infrastruktury drogowej w terenie powoduje, iż planowana droga nie wyczerpuje definicji „drogi” z art. 4 pkt 2 ustawy o drogach publicznych.

Adw. Karol Gregorczuk

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

Artykuł Zakres imperium dziekańskiego w postępowaniu dyscyplinarnym na tle dyspozycji przepisu art. 85 Prawo o adwokaturze Na kanwie sprawy dyscyplinarnej która trafiła do Sądu Dyscyplinarnego Pomorskiej Izby Adwokackiej doszło do interesującego sporu związanego z zakresem imperium dziekańskiego w postępowaniu dyscyplinarnym.

Stosownie do dyspozycji przepisu art. 85 Prawo o adwokaturze jeżeli przewinienie dyscyplinarne jest mniejszej wagi albo w świetle okoliczności sprawy będzie to wystarczającym środkiem dyscyplinującym adwokata lub aplikanta adwokackiego bez potrzeby wymierzenia kary dyscyplinarnej, dziekan okręgowej rady adwokackiej, na wniosek rzecznika dyscyplinarnego, może poprzestać na udzieleniu upomnienia dziekańskiego adwokatowi lub aplikantowi adwokackiemu. Rzecznik dyscyplinarny może wystąpić z wnioskiem po uprawomocnieniu się postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego albo o umorzeniu tego postępowania.

W świetle tego przepisu oczywistym jest warunek, że możliwość udzielenia, na wniosek Rzecznika, upomnienia przez Dziekana powstaje dopiero z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego albo o umorzeniu tego postępowania.

Kwestią nieoczywistą jest jednak to jakie są uprawnienia podmiotów w sytuacji, kiedy Dziekan uznaje, że takiego upomnienia nie udzieli.

Ocenić należy, czy z datą uprawomocnienia się postanowienia o odmowie wszczęcia bądź o umorzeniu postępowania petryfikacji uległa w niniejszej sprawie bezwzględna negatywna przesłanka postępowania w postaci powagi rzeczy osądzonej.

Nie ma wątpliwości, iż wydanie postanowienia o umorzeniu postępowania należy do sfery samodzielnych i niezależnych uprawnień Rzecznika Dyscyplinarnego, który w stanie faktycznym każdej konkretnej sprawy decyduje o celowości i zasadności prowadzenia postępowania dyscyplinarnego.

Jedynie bowiem Rzecznik Dyscyplinarny pozostaje dysponentem oskarżenia w każdej sprawie. Do Rzecznika Dyscyplinarnego należy również samodzielna i swobodna ocena wagi czynu będącego przedmiotem postępowania i towarzysząca jej możliwość uznania, że w realiach konkretnej sprawy kontynuowanie procedury związanej z oskarżeniem jest nieuzasadnione, a wystarczającym i adekwatnym środkiem staje się pozostawienie oceny danego zachowania Dziekanowi Izby Adwokackiej pod kątem udzielenia upomnienia dziekańskiego.

Decyzja o skierowaniu wniosku do Dziekana Izby Adwokackiej o udzielenie upomnienia ma jedGdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

nak charakter następczy w stosunku do wydanego postanowienia umorzeniu postępowania, które determinuje wynik procesu dyscyplinarnego związanego z możliwością oskarżenia i wymierzenia kary.

Do kompetencji Dziekana, po wpływie wniosku Rzecznika Dyscyplinarnego, należy dokonanie oceny wyłącznie w zakresie udzielenie upomnienia lub odmowy jego udzielenia. Sfera imperium Dziekana Izby Adwokackiej jest ściśle ograniczona i nie może być interpretowana rozszerzająco. Dziekan bowiem nie posiada uprawnień do prowadzenia samodzielnego postępowania dowodowego, a upomnienie nie należy do katalogu kar dyscyplinarnych, których wymierzenie pozostawiono wyłącznie Sądowi Dyscyplinarnemu.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na to, że Dziekan Izby Adwokackiej nie jest podmiotem uprawnionym do wydawania jakichkolwiek orzeczeń, w tym postanowień. Jest tak dlatego, że orzeczenia każdorazowo zapadają w wyniku uprzedniego przeprowadzenia szeregu czynności wyjaśniających, gromadzenia materiału dowodowego i realizacji kolejnych etapów postępowania zgodnie z odpowiednio stosowaną procedurą karną.

Takich kompetencji nie powierzono w ogóle Dziekanowi. Decyzje o randze orzeczeń nie mogą w żadnym porządku prawnym znajdować się w sferze dyskrecjonalnego imperium w oderwaniu od czynności dowodowych. z tych też przyczyn ocena Dziekana o udzieleniu lub odmowie udzielenia upomnienia dziekańskiego nie posiada rangi orzeczenia, a upomnienie nie stanowi kary w postępowaniu dyscyplinarnym.

Niebudzącą wątpliwości jest sytuacja, w której Dziekan korzysta z wyłącznie mu przysługującego uprawnienia i takiego upomnienia udziela. Problem pojawia się jednak w sytuacji, w której Dziekan odmawia dokonania takiej czynności. Jest to też jego wyłączne uprawnienie jednak przepisy nie regulują takiej sytuacji procesowej dla stron. Jeżeli bowiem od upomnienia dziekańskiego adwokatowi lub aplikantowi adwokackiemu służy prawo odwołania do właściwego sądu dyscyplinarnego to w przypadku odmowy ani pokrzywdzony ani Rzecznik Dyscyplinarny nie posiada uprawnienia do takiego odwołania.

Sytuacja Rzecznika Dyscyplinarnego została zresztą skomplikowana uchwałami Naczelnej Rady Adwokackiej która tworzyła Regulaminu działania rzeczników dyscyplinarnych. o ile na podstawie uchwały nr 9/2008 Naczelnej Rady Adwokackiej z 15 marca 2008 roku ze zmianami wprowadzonymi 19

uchwałą nr 103/2013 Naczelnej Rady Adwokackiej z dnia 22 czerwca 2013 roku stosownie do §21 ówcześnie obowiązującego Regulaminu działania rzeczników dyscyplinarnych w razie przewinienia, którego charakter wskazuje na to, że wystarczające jest ukaranie obwinionego przez dziekana, rzecznik dyscyplinarny mógł zaniechać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego albo po wszczęciu postępowania dyscyplinarnego zaniechać sporządzania wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego (aktu oskarżenia) i skierować wniosek o ukaranie do dziekana. We wniosku do dziekana rzecznik dyscyplinarny powinien był sprecyzować postawiony obwinionemu zarzut. Jeżeli dziekan odmówił ukarania lub w ciągu 14 dni od otrzymania wniosku nie wyda orzeczenia o ukaraniu, rzecznik był uprawniony do przeprowadza dochodzenie w zwykłym trybie.

Obecne brzmienie §29 Uchwały nr 50/2018 Naczelnej Rady Adwokackiej z dnia 24 listopada 2018r.

Regulamin działania rzeczników dyscyplinarnych i zastępców rzeczników dyscyplinarnych oraz trybu i sposobu ich wyboru - stanowi, że jeżeli w ocenie rzecznika dyscyplinarnego spełnione są przesłanki wskazane w art. 85 Prawa o adwokaturze, rzecznik dyscyplinarny występuje do dziekana właściwej okręgowej rady adwokackiej właściwej dla izby adwokackiej, której adwokat lub aplikant adwokacki jest członkiem w chwili wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, z wnioskiem o udzielenie upomnienia dziekańskiego.

Brak jest więc uregulowania sytuacji, kiedy Dziekan nie korzysta z możliwości udzielenia upomnienia.

Dodatkowym problemem jest to, czy Dziekan odmawiając udzielenia upomnienia może zalecić Rzecznikowi prowadzenia postępowania dyscyplinarnego.

Profesor Piotr Kruszewski w Komentarzu do Prawa o adwokaturze stwierdza, że jeżeli zdaniem dziekana kara upomnienia byłaby zbyt łagodna (dziekan okręgowej rady adwokackiej „może poprzestać na udzieleniu upomnienia”, ale nie ma takiego obowiązku), powinien skierować sprawę do rzecznika dyscyplinarnego, aby ten przeprowadził dochodzenie.

Należy uznać jednak, że taka wykładnia przepisów jest błędna, zaś odpowiedź na powyższe pytanie powinna być negatywna. Jeżeli bowiem jedynym organem powołanym do prowadzenia postępowania dyscyplinarnego jest Rzecznik to Dziekan nie posiada kompetencji do zmiany orzeczeń Rzecznika Dyscyplinarnego lub formułowania wiążących zaleceń, które mają skutkować kontynuowaniem postępowania dyscyplinarnego pomimo jego prawomocnego umorzenia. Działanie takie należałoby uznać za naruszenie granic imperium dziekańsk20

iego zmierzające do poddania adwokata bądź aplikanta adwokackiego procesowi dyscyplinarnemu, pomimo uprzedniego prawomocnego zamknięcia drogi postępowania przez Rzecznika Dyscyplinarnego przez wydanie prawomocnego postanowienia o jego umorzeniu. Dodatkowo, jak już wyżej wskazywałem, Dziekan nie posiada uprawnień do prowadzenia samodzielnego postępowania dowodowego.

O ile więc Dziekanowi nie przysługują jakiekolwiek uprawnienia oskarżyciela nadrzędnego nad Rzecznikiem Dyscyplinarnym to w świetle obowiązującej Rzecznika regulacji nie posiada on żadnego uprawnienia do następczej kontroli decyzji dziekańskiej.

Oznacza to, że na styku tych dwóch najważniejszych organów Izby niedopuszczalne jest zarówno polecanie przez Dziekana dalszego prowadzenia postępowania dyscyplinarnego Rzecznikowi jak i niedopuszczalne jest podejmowanie prawomocnie umorzonego postępowania przez tego ostatniego w sytuacji, gdy Dziekan nie skorzystał z wyłącznie mu przypisanego ustawą uprawnienia.

Skutkuje to tym, że faktycznie adwokat bądź aplikant adwokacki którego zachowanie Rzecznik Dyscyplinarny uprzednio uznał za delikt dyscyplinarny wagi mniejszej uwolniony jest od jakiejkolwiek odpowiedzialności czy reakcji dyscyplinarnej, jeżeli Dziekan nie decyduje się na udzielenie upomnienia.

Stan takiej niepewności, z uwagi na opisany wyżej brak możliwości zaskarżenia, powinien zostać możliwie szybko wyeliminowany w ramach postulatów de lege ferenda. Zwrócić bowiem trzeba uwagę, że pokrzywdzony, otrzymując uprzednio postanowienie o umorzeniu postępowania wraz z informacją, że po jego uprawomocnieniu zostanie udzielone upomnienie dziekańskie nie zaskarża tego orzeczenia. Kiedy więc dochodzi do sytuacji, że fi-

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

nalnie adwokat bądź aplikant unika jakiejkolwiek reakcji dyscyplinarnej, to następuje jednocześnie podkopanie zaufania tak do organów adwokatury jak i do samych adwokatów.

Jednocześnie sytuacja taka odbiera Rzecznikowi Dyscyplinarnemu wyłącznie jemu przyznane uprawnienie do dokonania oceny, czy w konkretnej sprawie udzielenie upomnienia dziekańskiego będzie wystarczającym środkiem dyscyplinującym adwokata bądź aplikanta adwokackiego.

Pomimo faktu, że Dziekan zazwyczaj działa w zaufaniu do dokonywanych przez Rzecznika dyscyplinarnego ocen za niezbędne należy uznać wprowadzenie odpowiednich regulacji w tym zakresie, tak aby strony postępowania miały możliwość zaskarżania braku udzielenia upomnienia przez Dziekana w taki sposób, jak jest to uregulowane w przypadku, gdy Dziekan z takiego środka korzysta. Ewentualnie rozważyć można wprowadzenie dla Rzecznika Dyscyplinarnego uprawnienia do podjęcia umorzonego postępowania właśnie przesłankę odmowy udzielenia upomnienia przez Dziekana.

Nie można jednak nie zauważyć, że oba takie rozwiązania byłyby mocno kontrowersyjne. w pierwszym bowiem przypadku – zaskarżalności braku udzielenia upomnienia – Sąd Dyscyplinarny musiałby uwzględniając zażalenie nakazywać Dziekanowi udzielenia upomnienia byłoby to rażące wejście w sferę imperium dziekańskiego. Ewentualnie można przyznać Sądowi Dyscyplinarnemu uprawnienie do udzielenia upomnienia w imieniu sądu na skutek takiego odwołania. w mojej ocenie

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

stanowiłoby to jednak kolejny tryb dyscyplinarny, a przecież w ustawie Prawo o adwokaturze poza zwykłym postępowaniem przed sądem i upomnieniem dziekańskim w trybie przepisu art. 85 istnieje jeszcze instytucja ostrzeżenia dziekańskiego określona dyspozycją przepisu 48 ust. 3.

W drugim przypadku dochodzi zaś do sytuacji, że wymusza się na Rzeczniku odmienną ocenę materiału dowodowego od tej jakiej już uprzednio prawomocnie dokonał. Mimo tej kontrowersji właśnie taki sposób regulacji uważam za najbardziej prawidłowy. Wynika to z faktu, że to właśnie Rzecznik (i wyłącznie on) w zakresie swoich uprawnień prowadził postępowanie dowodowe. i dlatego też wyłącznie Rzecznik może ocenić, czy sam fakt prowadzenia postępowania dyscyplinarnego, ewentualne postawienie zarzutów, stanowiło już wystarczającą dolegliwość dla obwinionego i pomimo braku upomnienia dziekańskiego cele postępowania zostaną zrealizowane, czy też konieczna jest jednak, z uwagi na charakter sprawy, postawę obwinionego, bardziej zdecydowana reakcja dyscyplinarna.

Adw. Borys Laskowski

21

Artykuł Nielegalny przemyt zwierząt i roślin – wakacyjna plaga Wakacje. Mijający okres, a dla wielu z nas najlepszy czas w roku. Czas lenistwa i euforii. Wreszcie wyczekiwany urlop, i co dalej? Jak co roku plany przeróżnych podróży. Po całym roku ciężkiej pracy, niektórzy czekają na wycieczkę swojego życia.

Czas pandemii nie sprzyja ludziom kochającym podróżować, jednak nadal duża część osób decyduje się na wyjazdy. w tym roku część urlopowiczów zdecydowała się pozostać w kraju i podziwiać nasze regionalne zakątki Polski - Pomorze, Mazury, Kaszuby, czy też Tatry. Każdy z pewnością może znaleźć coś dla siebie. Koronawirus nie powstrzymał jednak wszystkich ludzi od wyjazdu poza granice Polski. Pomimo tego, że nie można pozwolić sobie na wszystkie kierunki świata, turyści odwiedzają też bezpieczne miejsca. Osoby uwielbiające egzotykę i wyjazdy w ciekawe zakątki ziemi w większości przełożyli swoje plany urlopowe na inny - odległy nieco, ale spokojniejszy czas. Niektóre miejsca, dotąd sezonowo oblegane przez turystów, w czasie koronawirusa są zakazane, inne powodują wewnętrzne obawy, ale i tak, jak co roku, duża liczba osób zdecydowała się wyjechać także za granicę.

Jak co roku w okresie wakacyjnym kwitnie nielegalny handel dzikimi zwierzętami. Szacunkowo jest to jeden z najpopularniejszych rodzajów przemytu – drugi oczywiście zaraz po handlu narkotykami.

Każdy, kto miał okazje wylatywać z lotniska Chopina w Warszawie, mógł podziwiać przykładowe zatrzymane przez celników zdobycze. Co możemy tam znaleźć? Poczynając od skóry dzikich zwierząt, przez kły, poroża, a także wypchane osobniki niektórych gatunków zwierząt. Można też napotkać na kości czy już gotowe wyroby, tj. buty, czy też biżuterię pochodzenia zwierzęcego. Zdarza się jednak coraz częściej, że celnicy walczący z nielegalnym przemytem zatrzymują też osoby przewożące żywe zwierzęta. Nie trzeba dodawać, że przeważnie transport ten odbywa się niestety w bardzo niekomfortowych i niebezpiecznych dla nich, zarówno warunkach, jak i miejscach.

Dzikie ptaki przewożone są w częściach garderoby lub plastikowych pojemnikach, gady w opakowaniach bez dostępu powietrza i można by wymieniać tak dalej. Przemytnicy decydując się na to zdają sobie sprawę, że część zwierząt może najzwyczajniej nie przeżyć takiej podróży. z pewnością taki przemyt jest dużo trudniejszy do wyłapania, niż przykładowo nielegalny transport narkotyków czy zabronionych leków, jednak służby z roku na rok są coraz lepiej przygotowane na taką ewentualność, a funkcjonariusze są szkoleni także w tym kierunku. Sprzyja to, że przemyt zwierzętami jest wyłapywany coraz efektywniej.

22

Nie trzeba wspominać o tym, że przewożenie żywych zwierząt w taki sposób jest bardzo niehumanitarne i wiąże się zapewne z ich wielkim cierpieniem. Część materiałów pochodzenia odzwierzęcego także nie jest nabyta zgodnie z prawem. Niektóre gatunki zwierząt i roślin są pod ochrona, ale to nie przeszkadza kłusownikom na dalsze łowy. Urządzają kolejne polowania, a później sprzedają swoje łupy za jeszcze większą cenę. Jest to bardzo przykre, ponieważ od razu nasuwa się refleksja, czy chęć zdobycia przykładowo nowej, modnej, skórzanej torebki lub ciekawej biżuterii jest na tyle ważna, żeby ryzykować wyginięcie kolejnego gatunku zwierząt czy roślin? a niesamowite jest to, do czego są w stanie posunąć się przemytnicy, chcący przetransportować swoje zdobycze. Problem ten nie dotyczy jedynie lotnisk, ale także lądowych przejść granicznych. Dużo osób, skuszonych wizją dużego i szybkiego zarobku, decyduje się na omawiane ryzyko przemytu.

Ważnym dokumentem, który ogranicza handel transgraniczny różnymi gatunkami zwierząt i roślin, a także wytworzonymi z nich produktów, jest Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem, czyli w skrócie konwencja waszyngtońska (CITES).

Konwencja ta reguluje przemieszczanie się przez państwowe granice blisko 35.000,00 gatunków zwierząt i roślin. Została podpisana 3 marca 1973 roku, a w życie weszła 1 lipca 1975 r. Głównym jej celem jest całkowita eliminacja lub chociażby redukcja handlu okazami gatunków, których liczba, czy też stan wskazują, że niekontrolowane ich pozyskiwane z naturalnego środowiska byłoby szkodliwe dla przetrwania tych grup. Za sprawą konwencji waszyngtońskiej ograniczono znacząco handel, m.in. rogami nosorożców i ciosami słoni. w Polsce rządowym organem zajmującym się konwencją jest Minister Środowiska, a obsługującym ją naukowym organem jest Państwowa Rada Ochrony Przyrody. Źródła: – Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem; – www.cites.org – oficjalna strona internetowa CITES.

Apl. adw. Anna Szulc Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

Artykuł Working Yet Poor – nowy program szansą na zrównoważony rozwój społeczny Ogromne przemiany społeczno-gospodarcze ostatnich dekad związane z procesami koncentracji kapitału, globalizacji, ale także wprowadzeniem nowoczesnych technologii do organizacji pracy znacząco wpłynęły na kształt rynku pracy oraz na formy pracy zarobkowej. Jeszcze do lat 80. ubiegłego stulecia podstawową formą zatrudnienia była umowa o pracę (stosunek pracy), jednak stan ten znacząco zmienił się pod wpływem kryzysów ekonomicznych z początku naszego stulecia. Odpowiedzią na załamanie się rynków finansowych i gospodarczych w wielu państwach UE, ale też według kierunków polityki społecznej Unii Europejskiej, miało być stymulowanie wzrostu zatrudnienia wszystkimi środkami (w tym i prawnymi) zgodnie z hasłem ówczesnego Komisarza UE Junkera – Praca – przede wszystkim. Wtedy nie zwrócono uwagi ani na jakość tego zatrudnienia, ani też na warunki wykonywania w pracy zarobkowej. Dodatkowo kurs polityki Unii Europejskiej tzw. flexicurity nie wyznaczył państwom członkowskim granicy między elastycznością rynku a ochroną osób świadczących pracę. Po niespełna dwóch dekadach wspomnianej polityki społeczno-gospodarczej, włączając w to również instrumenty pomocy publicznej de minimis czy też polityki fiskalnej, doprowadzono do ogromnej dywersyfikacji rynku pracy, pojawienia się nowych – konkurencyjnych do umowy o pracę – form zatrudnienia i powrotu fenomenu z połowy XIX wieku, tj. prekariatu i pracy peryferyjnej. Dane statystyczne gromadzone przez EUROSTAT niedwuznacznie wskazują związek pomiędzy niestabilnymi formami zatrudnienia a ubóstwem (in-work poverty), którym zagrożonych jest prawie 10% ogółu zatrudnionych w Europie1. Wskaźnik ten ciągle wzrasta i nasila się z chwilą wahań koniunktury gospodarczej2.

Prawnicy każdej korporacji zawodowej, stoją przed sporym wyzwaniem poszukiwania metod zrównania ochrony osób zatrudnionych w warunkach ogromnego rozproszenia i zróżnicowania podstaw zatrudnienia. Nasuwa się więc pytanie o to czy z dobrodziejstwa ochrony pracy powinni korzystać wyłącznie pracownicy czy też znacznie szersza grupa podmiotów tj. zatrudnieni skoro pod każdą formą wykonywania pracy kryje się człowiek, zaś praca ma nie tylko wartość ekonomiczną. Jest to więc zagadnienie natury systemowej odnoszące się do zakresu obowiązywania prawa pracy i próby jego zreformowania i rozszerzenia oddziaływania na sto1 Living and working in Europe Yearbook 2015-2018, s.

32.

2 Tamże.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

sunki zatrudnienia jako takie. Co szczególnie istotne z perspektywy wykonywania zawodu adwokata, tempo przemian społecznych, w nieuchronny sposób prowadzi nie tylko do zmiany sposobu myślenia o formach wykonywania zawodu adwokata, ale także poddaje w wątpliwość celowość utrzymywania zakazu pozostawania adwokata w stosunku pracy – w kształcie określonym w przepisie art. 4b ustawy z dnia 26 maja 1982 roku Prawo o adwokaturze.

Zważywszy na ochronną oraz organizatorską funkcję prawa praca oraz na to, że jednym z podstawowych celów tej dziedziny prawa jest racjonalizacja stosunków pracy podporządkowanej, zapewnienie narzędzi umożliwiających zwalczanie ubóstwa pośród zatrudnionych bez wątpienia winno być uznane za kluczowe. Przy tym w XXI wieku nie chodzi wyłącznie o osiągnięcie pewnego progu dostatku (utrzymania) ale też przewidywalności warunków zatrudnienia czy samego zatrudnienia w tym stabilizacji, która warunkuje rozwój kariery zawodowej.

Jakkolwiek potrzeba niezależności i braku podporządkowania w wykonywaniu zawodu adwokata na własny rachunek nie budzi wątpliwości, o tyle już sam fakt złożenia w dniu 23 lipca 2018 roku do sejmu petycji3 w sprawie uchylenia przepisu art. 4b ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 roku Prawo o adwokaturze zdaje się poddawać w wątpliwość celowość utrzymywania zakazu wykonywania zawodu w ramach pracy w administracji publicznej czy prywatnych korporacjach w działach prawnych. Pomimo wyrażenia stanowiska, że radcy prawni pozostający w stosunku pracy zachowują niezależność korzystając z wolności słowa i pisma w granicach określonych przepisami prawa i rzeczową potrzebą, w szczególności nie będąc związanymi poleceniami co do treści opinii prawnej4, to jednak Komisja do spraw Petycji na posiedzeniu w dniu 13 grudnia 2018 roku nie uwzględniła żądania stanowiącego przedmiot petycji.

Na drugiej stronie szali pozostaje niewątpliwie potrzeba utrzymania niezależności adwokata wobec władz publicznych i innych podmiotów, których wpływom nie powinno się podlegać5, a już tym bardziej w relacjach prawno-pracowniczych z klientami.

3 Petycja Nr BKSP-145-378/18.

4 Opinia eksperta ds. legislacji w Biurze Analiz Sejmo-

wych Kancelarii Sejmu z dnia 26 listopada 2018 roku, Nr BAS-WAP-1946/18.

5 Zob. wyr. ETS z: 2 grudnia 2010 roku, C-225/09; 19 lutego 2002 roku, C-309/99.

23

Analiza problemu ubóstwa – w tym powszechnie obserwowanej pauperyzacji zawodu adwokata – w szczególności z perspektywy komparatystycznej prowadzi do wniosku, że należałoby rozważyć umożliwienie wykonywania zawodu adwokata w ramach stosunku pracy nawiązanego z innym adwokatem wykonującym zawód w ramach kancelarii indywidualnej lub spółki.

Komisja Europejska dostrzegając istnienie problemu ubóstwa oraz obniżania poziomu jakości warunków świadczenia pracy, a w konsekwencji jakości życia, sfinansowała projekt Working, Yet Poor (WorkYP), który koncentruje się na rosnącej tendencji społecznej osób czynnych zawodowo zagrożenia ubóstwem lub poniżej progu ubóstwa.

Celem interdyscyplinarnego projektu WorkYP jest w pierwszej kolejności analiza problemu ubóstwa występującego u osób aktywnych na rynku pracy z perspektywy społecznej, ekonomicznej oraz prawnej wywołanego w szczególności kryzysem ekonomicznym z 2008 roku oraz pandemią COVID-19. Rezultatem przedmiotowych badań ma być zaprezentowanie uwag i propozycji de lege ferenda umożliwiających zastosowanie rozwiązań systemowych na poziomie Unii Europejskiej zmierzających do skutecznego przeciwdziałania obserwowanym zjawiskom, w szczególności zapobie-

ganiu ryzyku dumpingu socjalnego, zmniejszeniu wstrząsów gospodarczych i zapewnieniu obywatelom UE, głównie tym, którzy nie przemieszczają się, odzyskania zaufania do zarządzania publicznego i uzasadnienia ich statusu obywatelskiego.

Projekt WorkYP, realizowany w ramach badań naukowych Horyzont 2020, finansowany przez Komisję Europejską stwarza nie tylko możliwość wymiany spostrzeżeń zaprezentowanych przez szereg europejskich ośrodków uniwersyteckich oraz instytucji działających na rzecz praw społecznych, ale także licznych partnerów społecznych. Zaangażowanie się w projekt poza szansą pogłębienia wiedzy z zakresu nowoczesnych i elastycznych form zatrudnienia w dobie kryzysu ekonomicznego, daje także możliwość wzięcia udziału w warsztatach krajowych (national workshop) oraz międzynarodowych spotkaniach projektowych (transnational project meeting) połączonych z przeprowadzeniem konferencji krajowej (national conference), w której poza znamienitymi naukowcami wezmą udział przedstawiciele władz oraz partnerów społecznych.

W konsekwencji stajemy przez niepowtarzalną szansą aktywnego i oddolnego włączenia w proces tworzenia nowych mechanizmów prawnych i kształtowania przyszłej polityki nie tylko w wymiarze krajowym, ale też ponadnarodowym.

Dr hab. Monika Tomaszewska, prof. UG Kierownik Projektu WorkYP - Horyzont 2020

Adw. dr Adam Gautier Członek Projektu WorkYP - Horyzont 2020

24

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

Artykuł Legal-Tech Zestawienie ciekawych publikacji internetowych.

W życiu współczesnego człowieka Internet jest jego nieodłączną częścią, tak samo jest z życiem zawodowym prawników. Łatwy dostęp do narzędzi publikacyjnych i mediów społecznościowych spowodował przeniesienie publikacji swoich przemyśleń a także prac dzielenia się swoją wiedzą. Poniżej przedstawiam subiektywne zestawienie kilku miejsc, w sieci które adwokat może uznać za warte odwiedzenia. Link do każdego z kanałów został zapisany w formacie QR, wystarczy że zeskanujesz kod telefonem z odpowiednim oprogramowaniem i zostaniesz przeniesiony na serwis YouTube.

1. Oficjalny Kanał Adwokatury Polskiej: https://www.youtube.com/user/Adwokatura Na kanale można znaleźć nie tylko relację z wydarzeń, ale także nagrania ze szkoleń np. z nowelizacji K.P.C. bądź materiały w postaci przedstawienia sylwetek wybitnych adwokatów 2. Oficjalny Kanał Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie https://www.youtube.com/user/ORAWarszawa Oprócz relacji z bieżących zdarzeń izbowych na kanale publikuje się wiele innych treści np. relacji z Posiedzeń Parlamentarnego Zespołu Obrony Praworządności, film „Wolność i niezależność. Stulecie kobiet w adwokaturze lubelskiej i warszawskiej” 3. Kanał adwokat Katarzyny Stankiewicz https://www.youtube.com/c/Prawniczkawwielkimmieście/

Wideoblog Mecenas Katarzyny Stankiewicz, na którym publikuje materiały o różnej tematyce. Dobry przykład prowadzenia regularnego video bloga o prawie.

4. Kanał Sosnowski Adwokaci i Radcowie Prawni https://www.youtube.com/channel/UChDqTjaB98CtMG_4tFO5jcQ/ po przepisaniu tego skomplikowanego linku trafisz na Kanał kancelarii Frankowej na którym omawiane są tematy związane z procesami i umowami frankowymi.

5. Kanał adwokata Iwo Klisz https://www.youtube.com/c/AdwokatIwoKlisz/ Praktykujący we Wrocławiu adwokat, który publikuje treści związane z prawem pracy.

6. Kanał Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego https://www.youtube.com/channel/UC9VDRC-iupdHjnt4DCZyuCw Na kanale znajdziemy aktualności z życia wydziału i uczelni, ale także transmisję i nagrania z wielu wykładów i konferencji.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

25

7. HARVARD LAW SCHOOL https://www.youtube.com/user/HarvardLawSchool Kanał wydziału prawa Uniwersytetu Harvarda w Cambridge, prowadzony jest w języku angielskim, ciekawe źródło prawa Stanów Zjednoczonych Ameryki.

8. Kanał Video-blog rzecznika patentowego Mikołaja Lech https://www.youtube.com/user/ZnakiTowarowe rzecznik patentowy o patentach, znakach towarowych, wzorach przemysłowych przystępnym językiem i na przykładach.

9. Kanał radcy prawnego Wojciecha Wawrzak https://www.youtube.com/user/wowarz Skupia się na tematyce branży „kreatywnej” i e-commerce. Porusza także zagadnienia prawa autorskiego i uregulowań prawnych w Internecie.

10. Kanał Arkadiusza Szczudło https://www.youtube.com/channel/UCu6eRTj7kSU4-uIIkYE4otQ/ Kanał o tematyce prawa związanego z branżą kreatywną i modową.

11. Kanał Marketing Prawniczy https://www.youtube.com/channel/UCjQOGRLsjEkAgWE8qbSjunQ/ Kanał z bazą materiałów o marketingu prawniczym. Ostatnio publikujący dłuższe formy w postaci video podcastów.

12. Kanał Rafała Chmielewskiego. https://www.youtube.com/channel/UCRCGhSI3BWl_sJSMVtruXiA kanał o marketingu prawniczym w sieci skupiający się głównie na tematyce marketingu opartego o blogi prawnicze.

adw. dr Dominika Wetoszka Redaktor Naczelna

26

adw. Agnieszka Kapała­ Sokalska Redaktor

apl. adw. Albert Kolor

Adw. Albert Kolor Redaktor

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

Felieton Zdradliwość obrazów Każdy z nas ma swoją sprawę życia. Taką, która pamięta i bez chwili wahania może przywołać z pamięci Sprawę, która stanowiła punkt zwrotny, zmieniła postrzeganie zawodu a niejednokrotnie - otaczającego świata.

Dobrze, gdy dane Ci będzie poprowadzić taka sprawę na początku swojej zawodowej drogi. i dziwnym trafem tak zazwyczaj jest. Gdy jesteś adwokatem z długim stażem, pytany o swoją Sprawę życia zwykle, bez większego zastanowienia wskażesz którąś z początku działalności. Czy dlatego, że wówczas wszystko jest nowe i nieznane a przez to znalezienie właściwej drogi, zobaczenie, że jest się sprawczym i skutecznym buduje pewność i przekonanie o swojej wartości konieczne w zawodzie, który - przynajmniej w sądowej sali wykonuje się z reguły samotnie? Czy też może dlatego zapadła Ci w pamięć, bo pozwoliła zanegować aksjomaty, wyjść poza dotychczas przyswojone pewniki, przełamać schematy. Bo przecież prawo i jego codzienne stosowanie w praktyce najczęściej sprowadza się do kilkunastu powtarzalnych algorytmów, jest wariantem jednego schematu.

Sprawa życia. Przyjąłem ją w drugim roku wykonywania zawodu. Dwóch młodych zaprzyjaźnionych ludzi, symulowana bójka na siłowni, zakończona śmiercią jednego z nich. Nie pamiętam już kwalifikacji, czy miało być to nieumyślne spowodowanie śmierci, czy też pobicie ze skutkiem.

Sprawa, która przeszła przez wszystkie instancje, w której opiniowało kilka zespołów biegłych różnych specjalności. i w końcu, prawomocne zakończenie postępowania wyrokiem uniewinniającym, z uwagi na brak związku przyczynowego pomiędzy zadanym ciosem a śmiercią. Inaczej: w momencie uderzenia, a właściwie markowania ciosu lub chwilę wcześniej pokrzywdzony doznał pęknięcia tętniaka aorty.

Ta sprawa pozwoliła mi przeżyć stoicką formułę, że to co widzimy nie jest rzeczywistością, lecz sądem o niej. Tak to już jest z sentencjami, które powinny nas zmieniać. Nie wystarczy je przeczytać. Musimy je przeżyć, połączyć z doświadczeniem.

Dzięki niej nauczyłem się stawiać pytania, nie dowierzać, nie oceniać „na pierwszy rzut oka”, Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020

sprawdzać. To w naszej codziennej pracy umiejętność, którą powinniśmy ciągle trenować, bo naturalną jest raczej skłonność do zamykania zjawisk w znanych nam ramach. Na co dzień jest to zjawisko normalne, lecz w naszej pracy może odebrać kreatywność.

Rzeczy nie są tym, czym nam się wydają.

Obejrzyjmy dzisiaj „Zdradliwość obrazów” belgijskiego surrealisty Rene Magritte’a.

Na jednolitym tle, chyba celowo tak namalowanym, żeby w niczym nie odrywać naszego spojrzenia, precyzyjny, wierny obraz fajki. Możemy odróżnić nawet fakturę poszczególnych materiałów, z których jest wykonana. Banalne odwzorowanie przedmiotu. Nie uwodzi nas pięknem koloru, nie zadziwia śmiałym perspektywicznym skrótem. Zwyczajna fajka.

I tylko napis:

Ceci n’est une pipe.

To nie jest fajka.

To nie jest to, co widzisz.

Więc co to jest?

Adw. Marek Karczmarzyk Wicedziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Gdańsku 27

28

GdaĹ&#x201E;ski Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020