Artykuł Zasiedzenie drogi publicznej – czy jest możliwe? Zasiedzenie stanowi jedną z instytucji dawności (obok przedawnienia, przemilczenia i terminów zawitych), łączącej określone skutki z niewykonywaniem prawa przez osobę uprawnioną, po upływie czasu przewidzianego w ustawie. w przypadku zasiedzenia dochodzi do nabycia własności przez posiadacza samoistnego, na skutek faktycznego wykonywania przezeń prawa przez wymagany okres. Stosowanie tej konstrukcji pozwala przede wszystkim ustabilizować stosunki prawne zgodnie z istniejącym stanem faktycznym, dlatego nabycie następuje z mocy prawa, a orzeczenie sądu ma jedynie charakter deklaratoryjny. Należy zastanowić się, czy w obecnym porządku prawnym jest dopuszczalne zasiedzenie nieruchomości, na której usytuowano lub ma być usytuowana droga publiczna. Na podstawie ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tj. Dz.U. z 2020 r., poz. 470) drogą publiczną jest droga zaliczona na podstawie niniejszej ustawy do jednej z kategorii dróg, z której może korzystać każdy, zgodnie z jej przeznaczeniem, z ograniczeniami i wyjątkami określonymi w tej ustawie lub innych przepisach szczególnych. Od 1 stycznia 1999 r. wyróżnia się następujące cztery kategorie dróg publicznych: drogi krajowe, drogi wojewódzkie, drogi powiatowe, drogi gminne. Drogi krajowe stanowią własność Skarbu Państwa, natomiast drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne stanowią własność właściwego samorządu województwa, powiatu lub gminy. Prima facie skoro wyłącznym właścicielem takiej nieruchomości drogowej może być Skarb Państwa albo właściwy samorząd, to jej zasiedzenie przez osobę prywatną jest wykluczone. Czy podobnie traktować przypadek, gdy prywatny właściciel zajmuje od wielu lat przyległy do swojej posesji fragment nieistniejącej w terenie (ale nie na mapie!) drogi publicznej, np. aby ułatwić dojazd do własnej nieruchomości, przekształcić pod uprawę warzywno-ogrodniczą, uregulować stosunki sąsiedzkie? Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawo własności do dróg publicznych należy wyłącznie do Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, stanowią one rzeczy wyłączone z obrotu (res extra commercium), ale zarazem służą do powszechnego użytku. Niedopuszczalna jest w takim przypadku zmiana właściciela „publicznego” na „prywatnego”, a tym samym posiadanie samoistne nieruchomości obejmującej drogę publiczną wyklucza nabycie jej poprzez zasiedzenie. Warto odnotować, że zakaz zasiedzenia drogi publicznej nie ma jednoznacznej 16
regulacji prawnej (por. uchylony art. 177 k.c.), ale communis opinio uznaje się obowiązek zagwarantowania powszechnego dostępu do dróg publicznych, co implikuje ograniczenie kręgu podmiotów, którym w tym zakresie przysługuje prawo własności. Ustawodawca wprowadził definicję legalną „drogi”, zgodnie z którą jest to budowla wraz z drogowymi obiektami inżynierskimi, urządzeniami oraz instalacjami, stanowiąca całość techniczno-użytkową, przeznaczona do prowadzenia ruchu drogowego oraz zlokalizowana w pasie drogowym (art. 4 pkt 2 ustawy o drogach publicznych). Pas drogowy obejmuje poza samą drogą, również inne obiekty budowlane i urządzenia techniczne dotyczące prowadzenia, zabezpieczenia i obsługi ruchu, a także urządzenia związane z potrzebami zarządzania drogą. Nierzadko dochodzi do sytuacji, gdy mimo pierwotnych zamierzeń planistycznych i odpowiedniego oznaczenia drogi w ewidencji gruntów i budynków lub księdze wieczystej, nie doszło do wybudowania na nieruchomości żadnej drogi. Czy niezgodność stanu faktycznego ze stanem prawnym powoduje, że osoby użytkujące grunt przeznaczony pod drogę publiczną mają prawo dokonać jego zasiedzenia? w orzecznictwie Sądu Najwyższego doszło do ukształtowania się dwóch odmiennych interpretacji, które są zorientowane na węższą albo szerszą definicję pojęcia „droga publiczna”. W pewnym okresie SN odnosił się afirmująco do wąskiego rozumienia drogi publicznej, która wymaga istnienia odpowiednich obiektów, urządzeń i instalacji, tworzących całość techniczno-użytkową, bezpośrednio związaną z prowadzeniem ruchu drogowego. Według Mariana Wolanina droga publiczna spełnia wszystkie ustawowe przesłanki, gdy nastąpiło jej wyodrębnienie planistyczne, ewidencyjne (geodezyjne) i prawne, zaliczenie do jednej z kategorii dróg publicznych oraz zagwarantowanie powszechnego dostępu, ograniczonego jedynie przepisami prawa. Ponadto, art. 2a ustawy o drogach publicznych wskazujący, jakie podmioty są właścicielami dróg publicznych, dotyczy expressis verbis samej drogi jako takiej, a nie całego pasa drogowego. Jeżeli grunt, na którym miała powstać droga, jest od wielu lat wykorzystywany do zupełnie innych celów, może być przedmiotem nabycia własności w drodze zasiedzenia: „Sklasyfikowanie danej nieruchomości w ewidencji gruntów jako <<droga>> i opatrzenie znakiem <<dr>> nie jest wystarczające, gdyż stwarza jedynie obalalne domniemanie, że nieruchomość stanowi drogę. Zainteresowani Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 52/2020
