Słowo od Redakcji Artykuł Analiza ratio legis penalizacji kazirodztwa Przestępstwo nazywane w polskim prawie karnym kazirodztwem opisane jest w art. 201 kodeksu karnego z 1997 r. (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 2345) w rozdziale XXV pt. „Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności”. Według ww. przepisu osoba, która dopuszcza się obcowania płciowego w stosunku do wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Pojęcie „kazirodztwa” nie stanowi zwrotu języka prawnego, gdyż kodeks, ani żadna inna ustawa, nie posługują się nim ani razu. Przestępstwo w przeszłości opisywane było również za pomocą łacińskiego terminu incestum. W antycznym Rzymie słowo incestum w szerokim znaczeniu oznaczało każdy czyn niemoralny, haniebny, bezbożny, będący wbrew dobrym obyczajom, zaś w sensie ścisłym dotyczyło dwóch rodzajów przestępstw – pierwszym było naruszenie nakazu zachowania czystości przez westalkę, a drugim współżycie płciowe między najbliższymi krewnymi bądź powinowatymi, w stosunku do których obowiązywał zakaz zawierania małżeństw (zob. J. Misztal-Konecka, Incestum w prawie rzymskim, Lublin 2007). Jeżeli chodzi o kryminalizację kazirodztwa w polskim prawie karnym, to ma ona długą tradycję, choć wypada podkreślić, że znacząco zmieniło się ratio legis w tym względzie. W kodeksie karzącym dla Królestwa Polskiego z 1818 r. przepis art. 445 wskazywał, że: „Kazirodztwo, to iest obcowanie cielesne między krewnemi linii wstępney i zstępney, czyli ich pokrewieństwo z prawego, czyli z nieprawego łoża pochodzi, karze zamknięcia w domu aresztu publicznego od roku do lat 3. podpada” (pisownia oryginalna, Dziennik Praw Królestwa Polskiego 1818, t. V, nr 20 s. 240). Natomiast w art. 446 penalizowano nierząd pomiędzy braćmi i siostrami rodzonymi lub przyrodnimi, a także nierząd z małżonkiem jednego z rodziców, dzieci lub rodzeństwa. Za tego typu czyn przewidziano karę zamknięcia w domu aresztu publicznego od 3 miesięcy do roku; mógł być również zasądzony zakaz pobytu w określonym miejscu. Kazirodztwo było też przestępstwem w prawie karnym państw zaborczych, których regulacje obowiązywały na ziemiach polskich w czasie zaborów (np. w rosyjskim kodeksie kar głównych i poprawczych z 1847 r.). Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 60/2022
W polskim kodeksie karnym z 1932 r. kazirodztwo penalizował art. 206 umiejscowiony w rozdziale XXXII pt. „Nierząd”. Karze więzienia do 5 lat miał podlegać ten, kto spółkuje z krewnym w linii prostej, bratem lub siostrą. Komisja Kodyfikacyjna wskazywała, iż: „Projekt stoi na stanowisku ograniczenia kazirodztwa jedynie do wypadków aktu płciowego, będącego spółkowaniem, spełnionem między najbliższymi krewnymi, a z pominięciem powinowatych, przy których wzgląd na utrzymanie gatunku nie zachodzi. Karanie stosunków płciowych między teściem a synową dałoby się uzasadnić chyba tylko względami na utrzymanie czystości życia płciowego w rodzinie. Społeczeństwo nie ma powodu zajmować się miłosnemi komplikacjami na tle życia rodzinnego. Z natury rzeczy inne czyny nierządne poza spółkowaniem muszą być bezkarnemi, skoro punkt wyjścia jest czysto genetyczny” (pisownia oryginalna, Motywy Komisji Kodyfikacyjnej, t. V, Nr 4, Warszawa 1932, s. 137). Z kolei kodeks karny Polski Ludowej z 1969 r. penalizował w art. 179 w rozdziale XXIII pt. „Przestępstwa przeciwko obyczajności” karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5 obcowanie płciowe z krewnym w linii prostej, bratem lub siostrą albo z osobą pozostającą w stosunku przysposobienia. Zestawiając ze sobą przepisy ww. kodeksów uznać wypada, że najwęziej uregulowano kazirodztwo w kodeksie z 1932 r., gdyż kryminalizował on jedynie spółkowanie pomiędzy najbliższymi krewnymi; z kolei kodeks z 1969 r. wprowadzał ponadto odpowiedzialność karną za obcowanie płciowe nie tylko między najbliższymi krewnymi, ale też pomiędzy osobami pozostającymi w stosunku przysposobienia (warto tu zaznaczyć, iż takie sformułowanie przejęto również w obowiązującej dziś ustawie karnej). Z czego wynikały takie różnice? Otóż w odmiennym ujęciu ratio legis kryminalizacji aktów seksualnych między spokrewnionymi osobami. Badając znamiona ustawowe regulujące przestępstwo kazirodztwa oraz umiejscowienie w kodeksach karnych tych przepisów, a także analizując poglądy przedstawicieli doktryny prawa karnego, trzeba stwierdzić, iż na początku główną przesłanką przemawiającą za penalizacją kazirodztwa były względy eugeniczne. Po pewnym czasie dołączyły do nich argumenty dotyczące ochrony obyczajności 22
