interview
met Joyce Rondaij
De naam ‘God’ blijft van betekenis ‘Het liet me niet meer los’, zegt Joyce Rondaij over het moment, nu een jaar of tien geleden, dat ze voor het eerst een boek van de Joods-Italiaanse schrijver en Auschwitz-overlevende Primo Levi las. Ze leerde Italiaans om zijn werk beter te leren kennen. ‘Want als theoloog lees je het liefst in de grondtaal.’ Een in Turijn geschreven masterscriptie over zijn werk volgde, en inmiddels ligt er ook een proefschrift, waarop Rondaij op 6 mei aan de PThU hoopt te promoveren. Marcel Barnard en Renée van Riessen zijn haar promotoren. Copromotor is de Amerikaanse literatuurwetenschapper Jonathan Druker.
Primo Levi (1919-1987) groeide op
het Joodse gebed “Sjema” en daagt
modder, over hoge wind die over de
in een geassimileerd Joods gezin in
de lezer uit om naar de
aarde gaat. En als, na de bevrijding,
Turijn. Later schreef hij dat zijn
kampgevangenen te kijken en zich
de mens weer tot leven komt, vertelt
jeugd vergelijkbaar was met die van
de vraag te stellen: is dit een man, is
hij over het delen van het brood door
andere kinderen van zijn leeftijd,
dit een vrouw? Rondaij is
de overlevenden. Levi zegt dan: “We
alleen ontbrak bij hem thuis de
gefascineerd door de combinatie van
zaten rond het vuur en we voelden
‘Theologische concepten worden bevraagd door extreme vormen van lijden’ jaarlijkse kerstboom. ‘Hij deed als
drie elementen in het gedicht: het
ons als God na de schepping, die
kind zijn Bar Mitswa, maar pas in
spreken over de mens, de referentie
eindelijk kon uitrusten en zag dat het
Auschwitz heeft hij zijn Joodse
aan een religieuze traditie en
goed was.” De vernietiging komt tot
identiteit werkelijk ontdekt’, aldus
tegelijkertijd de afwijzing van een
een einde en er ontstaat weer
Rondaij: ‘Hij leerde daar veel
theïstisch geloof.
medemenselijkheid.’
ging hem aan het hart hoe een hele
Levi was zijn hele leven atheïst, maar
Betekenis
traditie er vernietigd werd. Later
zijn werk is uiterst relevant voor de
Levi transformeert de religieuze
heeft hij zich er voor ingezet om die
theologie, vindt Rondaij: ‘In mijn
verhalen en geeft ze nieuwe
verhalen levend te houden.’ Die
proefschrift laat ik zien dat religieuze
betekenis, aldus Rondaij: ‘Ze hebben
traditie vind je bijvoorbeeld terug in
verhalen bij hem belangrijk zijn voor
voor hem een belangrijke waarde:
het gedicht waarmee Levi zijn
het vertellen van het verhaal van de
betekenis geven aan het menselijk
getuigenis opent, en daar ligt het
mens. Hij maakt gebruik van de
bestaan.’ Ze plaatst haar studie
startpunt van haar dissertatie,
metaforen en vertellingen uit zijn
binnen de ‘After God Theology’, legt
getiteld Primo Levi’s Afters, Reading
religieuze traditie om dat verhaal te
ze uit: ‘Je laat het idee los van de
Primo Levi theologically after God.
beschrijven. Zo schrijft hij
almachtige en goede God. Maar als
Hierin stelt zij de vraag hoe Levi
bijvoorbeeld over de vernietiging van
je dat doet, als je die zekerheden
schrijft over de mens en God na
de mens met behulp van begrippen
over God loslaat, als je overal nee
Auschwitz. Het gedicht, uit zijn werk
en motieven uit het Genesis-verhaal.
tegen zegt, dan blijkt dat de naam
Is dit een mens, is geïnspireerd op
Dan gaat het over chaos, over
God nog niet weg is. We blijven
Oost-Europese joden kennen. Het
22 PThUnie
