Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit jaargang 14 | nummer 1 maart 2020

Theologen van de toekomst Joyce Rondaij over de Godsnaam bij Primo Levi Afscheid Hans-Martin Kirn

Het Dominass team is er voor u!

Dominass assurantiĂŤn bv

“De predikanten verzekeraar� Dagelijks zetten onze specialisten zich in om de verzekeringen van inmiddels ruim 3.700 predikanten zo goed mogelijk te beheren. Kennis van zaken, een uitgekiend verzekeringspakket en een grote betrokkenheid bij uw persoonlijke situatie! Kennismaken is eenvoudig: bel en u ervaart het Dominass gevoel.

www.dominass.nl - 0344-642404

De wereld vergaat en wat doet de PThU? Frits de Lange kreeg op een gewichtige

moderne doordenking van het christelijk

conferentie te horen wat we eigenlijk al lang

geloof en zijn rationele aanpak van ethische

weten (het staat ook in de Bijbel): de wereld

kwesties. Volgens sommigen leidt dit

zal vergaan. Vooral het feit dat we het als

onvermijdelijk tot het eind van het geloof en

mensen niet meer tegen kunnen houden,

tot een ethiek waarbij het geloof geen

grijpt hem aan. Hij heeft er wel vertrouwen

enkele rol speelt. In hun bijdragen geven

in dat hij er over een jaar bij de volgende

Lieke Werkman (leerling van Kuitert) en

conferentie weer bij zal zijn. Zo’n vaart loopt

Theo Boer aan dat er ook andere wegen zijn.

het dus ook weer niet.

Kunnen we dan ook nog wat leren van de geschiedenis? We vragen het Hans-Martin

Tegen die tijd zal de PThU er wel anders uit

Kirn bij zijn afscheid als hoogleraar

zien. Ook dat kunt u lezen in dit nummer

kerkgeschiedenis.

van de PThUnie. Het onderwijs gaat op de schop om de theologen van de toekomst

U zult het merken als u doorleest: we doen

beter toe te rusten op hun taak. De positie

wat we kunnen. Het eind van deze wereld

van geloof en kerk in onze samenleving

kunnen we niet voorkomen. Als christelijk

verandert immers in hoog tempo. Met onze

theoloog moet je dat ook niet willen. We

theologische opleiding willen we niet achter

willen wel, zolang we nog kunnen, bijdragen

de feiten aanlopen of op de vragen van

aan het verbeteren van deze wereld. En we

morgen met de antwoorden van gisteren

beginnen bij onszelf. Het zal u daarom niet

komen. Daarom stond de viering van onze

verbazen dat u bij dit nummer een

Dies in het teken van de vraag naar het

uitnodiging krijgt om mee te denken over de

gewenste profiel van de theoloog van de

verbetering van de PThUnie.

toekomst. U kunt lezen wat er uit kwam. Was Harry Kuitert een goede wegwijzer?

Klaas Spronk Hoofdredacteur

Voor velen trof hij de juiste toon in zijn

PThUnie 3

inhoud jaargang 14 | nummer 1 | maart 2020

12 15 06 Publicaties & promoties 11 Column: Tegenwoordige tijd

De naam ‘God’ blijft van betekenis

12 Afscheidsinterview Hans-Martin Kirn 15 Lieke Werkman op de schouders van Harry Kuitert 16 Impact: Embryoselectie bij dragerschap? 20 Dagboek: Karen van de Munt 22 Joyce Rondaij over Primo Levi 25 Column: Voltooid verleden tijd 26 De permanente predikant 31 Agenda 32 Openbaring

4 PThUnie

17

6 28

In beweging van hoofd naar hart

&colofon

PThUnie is een magazine dat drie keer per jaar verschijnt. Het blad is met name bedoeld voor predikanten in de PKN en het wordt ook toegezonden aan studenten, medewerkers en relaties van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU). Het magazine wordt uitgegeven door de PThU. Redactie Theo Boer, Esther van Beem (adviseur), Caspar Dullemond (eindredacteur), Henk de Roest, Ton van Kattenbroek (adviseur), Klaas Spronk (hoofdredacteur), Trudy Struijs Redactieadres Postbus 7161, 1007 MC, Amsterdam, 088 3371 866, communicatie@pthu.nl Vormgeving en realisatie Verloop drukkerij (Alblasserdam) Fotografie Afdeling Communicatie PThU, Mike van Bemmelen, Marco Bijdevaate, Tim McCabe, Dirk Annemans, Parochie Petrus en Paulus (Middelburg), Ten Have, Wikipedia ISSN-nummer 1876-9233.

PThUnie 5

Kerk en corruptie in Zambia Promotie Berry Muchemwa (5 december) Op donderdag 5 december verdedigde Berry Muchemwa (Makhanda, Zuid-Afrika) zijn dissertatie getiteld Born-again, Morality and Transformation. An Ethnographic Case Study on Pentecostal Conceptualisation of Corruption aan de PThU Amsterdam. Promotor was prof. dr. Marcel Barnard, copromotor dr. Rein Brouwer. Muchemwa’s onderzoek bestaat uit etnografische casestudies van twee Pinksterkerken in Kitwe. Het belangrijkste doel van deze studie is om te onderzoeken op welke manier(en) de Pinksterkerken het probleem van corruptie conceptualiseren en op welke manier(en) de gelovigen hiermee omgaan. Met andere woorden, wat is de mogelijke discursieve relatie tussen de spiritualiteit van Pinksterkerken en de perceptie van gelovigen van corruptie? In Zambia is het met name de zogenoemde ‘health and wealth’, ‘prosperity’ variant van de Pinksterbeweging die dominant is. De invloed van deze theologie op het geloof en het leven van de gemeenteleden is groot. Het leven van de gelovigen is doortrokken van de hoop op door God gegeven ‘gunsten’ of ‘doorbraken’. Dit proefschrift onderzoekt in hoeverre deze Pinksterbeweging in staat is om haar gelovigen een moreel en spiritueel kader te bieden om op een adequate manier om te kunnen gaan met de corruptie in het land.

Biografie Berry Muchemwa (1969) groeide op in Harare, Zimbabwe. Aan het Rooms-Katholieke priesterseminarie aldaar studeerde hij filosofie en theologie. In 2004 zette hij zijn academische studie voort met een Master Interculturele theologie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, waar hij cum laude afstudeerde. In 2009 werd hij hoofd van de priesteropleiding van het St. John the Evangelist Anglican Seminary in Kitwe, Zambia. Daar werkte hij tot 2017, toen hij priester en docent praktische theologie werd aan het College of Transformation in Makhanda (voorheen Grahamstown), Zuid-Afrika. Hij woont daar samen met zijn vrouw en twee kinderen.

6 PThUnie

Tobias Bos en Leo Koffeman, Nieuwe toelichting op de kerkorde van de Protestantse Kerk in Nederland.

Bijna drie decennia is in de Protestantse Kerk in

Philipp Jacob Spener, Nicht von dieser Welt? Positionen eines Pietisten – Einsichten aus seinen Briefen. Ausgewählt, zum Teil aus dem Lateinischen übersetzt und herausgegeben von Markus Matthias.

Nederland en haar rechtsvoorgangers, in het

Leipzig: Evangelische Verlagsanstalt, 2019.

Utrecht: KokBoekencentrum, 2019.

bijzonder de NHK, gewerkt met de toelichtingen op de kerkorde van Piet van den Heuvel. Die ontving in

In dit boek presenteert PThU-hoogleraar Lutherana

1994 in verband hiermee een eredoctoraat in het

Marcus Matthias enkele (Duitse en uit het Latijn

vanouds gereformeerde Kampen. In deze traditie

naar het Duits vertaalde) brieven van Philipp Jacob

van toelichtingen staat de afgelopen najaar

Spener, die als grondleger van het Lutherse

verschenen Nieuwe toelichting. Dit ‘nieuw’ staat er

piëtisme bekend staat. Het piëtisme wordt vaak

voor het eerst en typeert de inhoud ten opzichte

verweten dat gelovigen zich terugtrekken uit het

van eerdere handboeken. Zo is de kerkorde ten

wereldse leven en geen maatschappelijke verant-

gevolge van het project Kerk 2025 vernieuwd: de

woordelijkheid nemen. Door de presentatie van

meeste wijzigingen kregen per 1 mei 2018 hun

deze bronteksten is makkelijk waar te maken dat

beslag. De editie 2013 voldeed daarmee niet meer.

dat beeld niet klopt. De bundel toont juist hoe een

Maar ook de aanpak van de toelichting heeft een

goed opgeleide en vrome christen aan het einde

grondige vernieuwing ondergaan. In vorige

van de zeventiende eeuw de wetenschappelijke en

uitgaven waren de ordinanties in belangrijke mate

maatschappelijke uitdagingen (atheïsme, empiris-

leidend. In de nieuwe toelichting is gekozen voor

me, oorloog, burgerlijke moraal) aan kon gaan,

een thematische aanpak. Dat is een voordeel voor

juist vanuit de ‘vrijheid van een christenmens’.

de leesbaarheid. Verschillende registers helpen voor

Zo spreekt Spener zich duidelijk en met goede

wie op een specifiek punt uitleg zoekt. Naast de

theologische redenen uit tegen de vervolging van

redacteuren, onder wie emeritus hoogleraar

heksen en durft hij anders dan vele van zijn

kerkrecht Leo Koffeman, hebben vier andere

tijdgenoten te zeggen dat een christen kometen

auteurs een bijdrage aan dit handboek geleverd.

niet als tekenen van Gods toorn moet beschouwen

Onder hen is Klaas-Willem de Jong, docent

maar als een natuurwetenschappelijk verschijnsel.

kerkrecht aan de PThU. Hij neemt de hoofdstukken

Vele andere onderwerpen komen op een vergelijk-

over de kerkelijke rechtspraak voor zijn rekening en

bare manier aan de orde: tolerantie als een rechts-

neemt de lezer bij de hand bij het doorlopen van

en vrede-principe dat je daarom ook tegen Joodse

de verschillende juridische procedures in de

gemeenten moet hanteren, het pastoraat in tijden

Protestantse Kerk.

van de pest, de niet-wenselijke burgerlijke gevolgen van kerkelijke tucht en het weigeren tot het ambt van kinderen wier ouders voor het huwelijk geslachtsgemeenschap hadden, enz.

PThUnie 7

Publicaties &promoties David J. Shepherd, Jan Joosten en Michaël N. van der Meer (red.), Septuagint, Targum and Beyond. Comparing Greek and Aramaic Versions from Jewish Antiquity. (Journal for the Study of Judaism 193).

Calvijn verzameld, H.J. Selderhuis (red.).

Leiden: Brill, 2019.

Institutie of onderwijzing in de christelijke

godsdienst is het bekendste boek van zijn hand,

Hoewel jodendom en christendom de Hebreeuwse

maar daarnaast heeft hij veel meer geschreven, dat

Bijbel gemeenschappelijk hebben, zijn ze deels

tot op de dag van vandaag relevant is voor kerk en

gevormd niet door de grondtekst maar door

geloof, voor maatschappij en politiek. Calvijn

vertalingen: de Griekse Septuagintavertaling in de

Verzameld bevat onder andere teksten waarin hij

christelijke traditie en de Aramese Targum in de

de Bijbel uitlegt, brieven, preken, polemische

traditie van de rabbijnen. Ondanks veel verschillen

geschriften en bijdragen over liturgie, gebed en

hebben deze vertalingen meer gemeenschappelijk

sterven. Van sommige teksten bestond al een

dan men zou verwachten. Op veel plaatsen

(verouderde) vertaling. Deze vertalingen zijn

stemmen Septuaginta en Targum overeen in een

herzien, terwijl andere teksten voor het eerst in het

weergave van het Oude Testament die afwijkt van

Nederlands vertaald zijn. Alle teksten zijn voorzien

de Hebreeuwse grondtekst. Waren er al rabbijnse

van een beknopte inleiding, die de tekst in de

tradities in omloop in de Hellenistische tijd?

historische context plaatst. Vanuit de PThU hebben

Stonden jodendom en christendom in de eerste

Wim Moehn en Rinse Reeling Brouwer aan deze

eeuwen van onze jaartelling misschien niet veel

bundel meegewerkt.

dichter bij elkaar dan de polemische geschriften van de kerkvaders doen vermoeden? In deze bundel, geredigeerd door PThU-gastdocent Michaël van der Meer, bestuderen geleerden de veelkleurige wisselwerking tussen deze grote joodse vertaalprojecten in de oudheid.

8 PThUnie

Utrecht: KokBoekencentrum, 2019. De bundel Calvijn Verzameld – uitgegeven in twee delen – maakt duidelijk dat de reformator Johannes Calvijn niet de man van één boek is geweest. Zijn

Edward van ’t Slot, Zondig dapper. Bonhoeffer over christelijk handelen.

Klaas Spronk, Judges (Historical Commentary on the Old Testament).

Utrecht: KokBoekencentrum, 2019.

Leuven: Peeters, 2019.

‘Schrijf nu eens op waarom jij denkt dat Bonhoeffer

Deze serie is de opvolger van de degelijk

anno nu zo actueel is.’ Met die vraag ging

gereformeerde reeks Commentaar op het Oude

PThU-medewerker prof. dr. Edward van ’t Slot (die

Testament (bij uitgeverij Kok). In 1997 en 1999

daarnaast ook voorzitter is van de Nederlandse

publiceerde de auteur, PThU-hoogleraar Oude

afdeling van Bonhoeffer-gezelschappen) aan de

Testament Klaas Spronk, nog in zowel de

slag. Het resultaat is een klein boek dat op de

Nederlandse als de Engelse serie een commentaar

nodige aandacht mag rekenen in een jaar waarin

op Nahum. In de afgelopen twintig jaar was hij

het gonst van Bonhoeffer-herdenkingen. Van ’t Slot

bezig met Rechters. Dat levert een dik boek op,

stelt thema’s aan de orde als de verhouding tussen

maar ook een heel nieuwe visie op het Bijbelboek.

vrijheid en gehoorzaamheid, de betekenis van een

Spronk betoogt dat Rechters in de vorm waarin het

‘a-religieus christendom’, Bonhoeffers gedachten

ons is overgeleverd in de Hebreeuwse Bijbel het

over een disciplina arcani, maar ook doet hij

werk is van één begenadigd schrijver die bij zijn

uitspraken over een ‘crisis van de orthodoxie’ en

beschrijving van de geschiedenis van Israël tussen

over mogelijke kanttekeningen bij een ‘christelijke

intocht en koningstijd gebruik heeft gemaakt van

politiek’. Zo wordt duidelijk dat Bonhoeffer ook (of

verschillende bronnen. Hij heeft ze samengevoegd

juist) 75 jaar na zijn dood nog altijd spreekt met

tot een samenhangend geheel met een overal

impact. Van ’t Slot verwerkt in het voorbijgaan

herkenbare en literair verzorgde stijl, met een

actuele wetenschappelijke discussies in de

voorliefde voor het spel met namen en getallen. Als

Bonhoeffer-interpretatie, maar blijft daarbij dichtbij

kind van zijn (Hellenistische) tijd is hij ook beïnvloed

zichzelf en de lezer, waardoor de toon van het

door de Griekse cultuur. Rechters kun je het beste

boek persoonlijk blijft en hier en daar zelfs iets

zien als een inleiding op de boeken Samuël en

opbouwends krijgt. Zo is het boek een mogelijk

Koningen. Aan de beschreven bevrijders en rechters

voorbeeld van het samengaan van

kun je zien wie er een goede leider is en wie niet.

wetenschappelijkheid en spiritualiteit: iets waar de

Vaak herken je latere koningen als Saul en David al

PThU graag voor staat.

in. Uitleggers raken soms in de war bij de vraag of in het boek Rechters een positief of negatief beeld van de koning wordt gegeven. Maar dat is de verkeerde vraag. De juiste is: wat is een goede koning? Het antwoord: hij die luistert naar God. Het zijn overigens vaak vrouwen die hem dat moeten leren.

PThUnie 9

Publicaties &promoties Søren Kierkegaard, Christelijke toespraken (vert. Hans van Munster, Pieter van Reenen, nawoord Pieter Vos).

Marcel Barnard, Meditaties van de ziel. Amsterdam: VU University Press, 2020.

Budel: Damon, 2019. Hoe zou een weldenkend mens — een academicus, In het voor Europa gedenkwaardige jaar 1848

een intellectueel — nog kunnen geloven? Marcel

verschijnt niet alleen Het communistisch manifest

Barnard zocht een antwoord op die vraag en

van Karl Marx maar ook Christelijke toespraken van

beschrijft zijn zoektocht in dit boekje.

Søren Kierkegaard. Geïnspireerd door gebeurtenissen in Parijs klinkt in dat jaar in heel

Hij schrijft: ‘Ik ben tijdens mijn queeste bij mijzelf

Europa de roep om hervormingen, zoals

gebleven, bij mijn dagelijkse bestaan, bij mijn eigen

persvrijheid, een nationale grondwet en

leven en de toevallige loop die het genomen heeft.

parlementaire democratie. Kierkegaard mengt zich

Wat ik er aantrof heb ik gewikt en gewogen. En

niet direct in het publieke debat, maar analyseert

dat heb ik op papier gezet. (...) Deze meditaties

de sociale, ethische en religieuze

heb ik niet geschreven om een of andere

vooronderstellingen van zijn cultuur, in het

boodschap uit te dragen; wie preekt heeft

bijzonder de aanname dat de cultuur wezenlijk

misschien een boodschap, wie mediteert keert in

christelijk is. Christelijke toespraken bevat een

zichzelf en kijkt van daaruit de wereld in. In deze

kritiek op het bestaande ‘christendom’: het

meditaties leerde ik daarom evengoed mijzelf

religieus-politieke conglomeraat van kerk en staat

kennen als God en de wereld waarin ik leef. Voor

dat ook door de vernieuwingsbewegingen niet

mij was dat een ervaring van een schoonheid die

wezenlijk ter discussie wordt gesteld. Nodig is een

zich alleen laat uitdrukken in een beeldende en

diepere vorm van vernieuwing, die Kierkegaard

metaforische taal.’

aanduidt als ‘christen worden’. Daartoe willen deze toespraken opbouwen. Dit is het veertiende deel van de serie Kierkegaard-vertalingen die bij uitgeverij Damon verschijnt. PThU-ethicus en Kierkegaard-kenner Pieter Vos vormde, samen met Udo Doedens en Pieter van Reenen, de redactie van deze uitgave. Ook schreef hij het wetenschappelijke nawoord, waarin de achtergrond, de wordingsgeschiedenis en de belangrijkste thema’s worden toegelicht. 

10 PThUnie

Tegenwoordige column tijd Frits de Lange Vijf over twaalf Alles is er ‘huge’: de hotels, het congrescentrum, de duizenden conferentiegangers. Elk jaar eind november verzamelen zich duizenden theologen en godsdienstwetenschappers in een van de grote steden in de VS voor het jaarlijkse congres van de American Academy of Religion. Dit jaar in San Diego, dicht bij de Mexicaanse grens. Onder die pakweg twintigduizend congresgangers is ook een aanzienlijk deel van buiten de VS. Ze presenteren in honderden parallelle sessies hun onderzoek, luisteren naar de big shots in hun vak, bezoeken de gigantische boekenmarkt waar uitgevers hun nieuwe titels presenteren. En ze netwerken in de wandelgangen (‘So good to see you again!’) of doen zaken tijdens de lunch. Het is een Amerikaans gebeuren, maar wil je weten wat er wereldwijd speelt in de studie van religie, dan snuif je daar de thema’s op die in de lucht hangen. Met lichte vliegschaamte vlieg ik erheen en dompel me onder in de eindeloze maalstroom van papers en presentaties. Ik maak sessies mee over Bonhoeffer, boeddhistische filosofie, sterven en dood, transhumanisme en voortplantings­ technologie, Kierkegaard, zwarte theologie, en geniet van erudiete paneldiscussies met grote namen – ik ben bepaald niet eenkennig in mijn conferentieagenda. Toch lijkt het alsof overal waar ik kom dezelfde schaduw boven de hoofden zweeft: die van de klimaatcrisis. Niet zo verwonderlijk toch? De situatie is ernaar. Wat me treft is echter de vanzelfsprekendheid waarmee het zwartste scenario soms voor mogelijk wordt gehouden: het einde van de mensheid, een dode planeet. De klok staat niet op vijf voor twaalf, het is al vijf over. Alle eerdere wake up calls zijn immers voor niks geweest? Door politiek onvermogen en kortzichtigheid komen we niet eens in de buurt van ‘Parijs’, sterker, we raken er steeds verder van af. Eén inleider bedenkt dat het enige wat ons nog te doen staat een vorm van ‘planetaire palliatieve zorg’ is. Redden kunnen we de terminale patiënt Aarde immers niet meer, hoogstens kunnen we haar zachtjes laten sterven. In een andere zaal vraagt een andere spreker: ‘Waar mogen we nog op hopen?’ Hij weet het wel: niet meer op een hoop-binnen-de-geschiedenis, hoogstens op een hoop-na-de-geschiedenis: het hemelse Jeruzalem als onze planeet B. Ik word er somber van. En ik moet nog terug naar huis vliegen ook! Op de laatste dag van de conferentie loop ik gelukkig een bevriende buitenlandse ecotheoloog tegen het lijf, zijn hele leven al bezig met zorg voor de planeet. Ik deel met hem mijn geprangde gemoed en vraag hem: ‘Zijn we te laat, is er nog hoop?’ Hij geeft een ontnuchterend antwoord: ‘Nou, bereid je erop voor dat bij jullie Amsterdam onder water komt te staan en dat er een wereldwijde klimaatmigratie gaat komen. Maar dat is de Apocalyps niet. Je biedt de wereld geen hoop met fatalisme. Blijf op je post en neem daar je verantwoordelijkheid.’ In 2020 is de AAR in Boston. Ik neem de boot maar, denk ik.

Frits de Lange is hoogleraar ethiek aan de vestiging Groningen van de PThU. PThUnie 11

met Hans-Martin Kirn

‘Lezen en gelezen worden, daar gaat het om’ Tübingen, Stuttgart, Münster, Kampen, Groningen... Wie de biografie van Hans-Martin Kirn op de landkaart legt, ziet een onmiskenbare lijn van zuid(oost) naar noord(west). Na zijn emeritaat en afscheid (op 16 maart a.s.) keert de hoogleraar kerkgeschiedenis van de PThU na bijna twintig jaar terug naar Duitsland. In PThUnie vertelt hij over zijn komen en gaan.

‘Ik ben opgegroeid in Grömbach,

de brede volkskerk, als hechte

Misschien een erfenis van de

een klein dorpje in het Zwarte

gemeenschap van gelovigen.

achttiende eeuw, toen

Woud. Mijn achtergrond is luthers.

Sommige van mijn vrienden konden

Württemberg buitengewoon

Maar het is wel een specifieke

dat piëtistische geloof vanwege zijn

diepzinnige bijbeluitleggers onder

richting: in de kerkdiensten niet zo

kritische houding tegen de

de piëtisten kende, zoals Johann

‘Ik vind het belangrijk dat je je verdiept in waar je vandaan komt’

12 PThUnie

hoogkerkelijk als in het noorden van

“wereld” en soms erg strenge

Albrecht Bengel en Friedrich

Duitsland, maar sober, zoals bij de

moralistische toon niet meer

Christoph Oetinger. De meeste

Straatsburgers en de Zwitserse

accepteren. Ikzelf heb piëtisten

piëtisten, die ik in mijn jonge jaren

gereformeerden, die de

ontmoet die indruk op mij maakten.

leerde kennen, waren in mijn

middeleeuwse preekdienst volgden.

Bij hun stond niet de moraal, maar

beleving authentieke mensen, die

De persoonlijke vroomheid was

het “geloof van het hart” centraal,

met een hoge waardigheid en

sterk beïnvloed door het luthers

zoals al bij Luther. Kritiek heb ik wel

ethisch bewustzijn door het leven

piëtisme, zonder al te bevindelijk te

degelijk, wanneer het aan

gingen.’

worden. De officiële kerk en de

intellectuele interesse ontbreekt,

overheid in veel landen hebben het

geloof en rede tot tegenstellingen

Leren kennen

piëtisme lang bevochten. Het werd

worden en de sfeer benauwend

‘Ik heb altijd tussen het moderne,

gezien als separatistisch, als

wordt. Achter die uiterlijke vormen

door de verlichting geïnspireerde

bedreiging voor het lutheranisme. In

van strenge vroomheid voelde ik

kritische denken en de vroomheid

mijn streek is er al in 1743 een

een mystieke trek, een begrip voor

“van het hart” in gestaan. Beide

regeling getroffen, waardoor de

het evangelie als bevrijdende kracht,

dingen lijken mij waardevol. Ik was

stromingen minder sterk tegenover

in de gemeenschap met Christus,

altijd heel observerend. Hoe gaan

elkaar stonden dan elders. Al bleven

die ik tot de dag van vandaag

mensen met elkaar om? Ik herinner

er verschillen: piëtisten zagen

serieus neem. Daar komt bij, dat de

me een ontmoeting met de

zichzelf als een geestelijke

piëtisten in mijn omgeving grondige

theoloog en historicus Herbert

voorhoede, als “kleine kerk” binnen

lezers van de Bijbel waren.

Donner. Hij had ons als studenten

Hans-Martin Kirn (1953) werd geboren in Grömbach (Baden-Württemberg). Hij studeerde theologie in Tübingen en Heidelberg, en Joodse geschiedenis in Jeruzalem en New York. Bij Heiko Oberman promoveerde hij summa cum laude op een analyse van het werk van de controversiële bekeerling Johannes Pfefferkorn (1469-1523) en zijn strijd met de bekende uitgenodigd voor een gesprek op

hebraïst Johannes Reuchlin (1455-1522). Daarna was Kirn enkele jaren predikant in Stuttgart.

zijn studeerkamer. Toen waren er

Zijn Habilitation (post-doc kwalificatie) deed hij in Münster, waar hij ook les gaf. In 2001 werd

een paar studenten die hem meteen

hij, als opvolger van Auke Jelsma, benoemd als hoogleraar kerkgeschiedenis aan de

vroegen: bent u ook gelovig? Alsof

Theologische Universiteit Kampen, later Protestantse Theologische Universiteit. In 2012

dat niet te combineren was met zijn

verhuisde hij met de universiteit mee naar Groningen.

vakgebied. Toen voelde ik mij plaatsvervangend beledigd: zo ga je niet met anderen om. Ik vind het

leeservaringen met de Bijbel, maar

predikant. De kerkelijke taken deed

belangrijk dat je je verdiept in waar

dit geldt ook voor andere teksten.

ik graag: voorgaan in diensten,

je vandaan komt. Daarom vind ik de

Dingen alleen af te wijzen omdat je

ziekenbezoek. Maar in het zuiden

geschiedenis en de omgang met

geen moeite wilt nemen ze zelf te

van Duitsland is het gebruikelijk dat

bronteksten zo spannend. Geloof is

bestuderen en te begrijpen, schiet

je als predikant ook onderwijstaken

ook geloof “in de gemeenschap der

tekort. Dat geldt trouwens ook voor

hebt. Gepromoveerden zoals ik

heiligen” door de eeuwen heen,

het snelle oordeel over historische

werden meestal op een gymnasium

zoals in de apostolische

personen of bewegingen zoals

geplaatst. Dat viel me een beetje

geloofsbelijdenis geformuleerd.

orthodoxie en verlichting. Alsof de

tegen. Discipline vond ik lastig. Op

Voor protestantse theologen hoort

orthodoxie alleen maar een

de universiteit in Münster en later in

daar zeker enige kennis van cruciale

verstarde en onvruchtbare

Kampen en Groningen was het

teksten uit de reformatie en haar

beweging was, en de verlichting

gelukkig anders. De studenten

doorwerking bij. Maar

niet meer dan secularisatie en

waren ouder en toonden meer

kerkgeschiedenis is in mijn ogen

rationalisme. Dat vind ik een

interesse. Ik ben zelf blij dat we op

veel meer. Het nauwkeurige

probleem. Eerst moet je de ander

de PThU niet van die grote groepen

bestuderen van historische teksten

– ook die uit het verleden - leren

hebben. Je bent echt samen aan

draagt bij aan de vorming van een

kennen in zijn of haar eigen wereld,

het werk. Het onderwijs staat wel

eigen identiteit. Vernieuwing wordt

en zijn of haar beste kanten leren

erg sterk onder de curatele van de

nog steeds geboren vanuit

waarderen. Pas dan kun je je een

onderwijsdidactiek en allerlei

leeservaringen, die, soms verrassend

oordeel vormen, en ook dat blijft

documentatieplichten. Studenten

snel, soms na een herhaaldelijk

voorlopig. Kerkgeschiedenis kan

zuchten soms over de strenge regie,

“aankloppen” bij de tekst, een

daar een bijdrage aan leveren.’

bijvoorbeeld wanneer te veel inzendopdrachten gevraagd

helder inzicht opleveren. Daarbij hoort een helder beeld van wat je

Lezen

worden. Ik heb daar begrip voor.

niet, of niet meer, of anders wilt. Bij

‘Lesgeven kwam bij mij niet vanzelf.

Het is naar mijn idee een

Augustinus en Luther waren het

In Stuttgart was ik tweeënhalf jaar

onderschatting van de studenten PThUnie 13

met Hans-Martin Kirn

om ze steeds te controleren op hun

ook het materiële erfgoed, zoals

lutheraan was, was ook helemaal

vooruitgang. Dat past niet bij de

kerkgebouwen en hun boodschap.

geen probleem. De procedure ging

geest van een universiteit. Maar

Maar de hoofdzaak in ons vak blijft

zo snel, daar kun je als Duitser

natuurlijk, het is overheidsgeld, en

de omgang met literaire

alleen van dromen... Er was meteen

dat moet zo efficiënt mogelijk

getuigenissen. Natuurlijk,

een klik. Het was in Kampen niet

ingezet worden. Uiteindelijk draait

bronteksten nauwkeurig te

alleen een kwestie van bedrijfsmatig

het niet om het op tijd verzamelen

bestuderen valt vandaag niet mee.

dingen afwerken, maar ook het

van studiepunten en het verwerven

Studenten zijn er nauwelijks meer

gevoel een gemeenschap te zijn.

van een goed bedachte set van

aan gewend. Omdat er veel moet

Die sfeer heb ik nog een jaar of tien

competenties. Wat ten slotte telt, is

worden gelezen, is lezen vaak

mogen meemaken. Al was ik niet

een goed gefundeerd theologisch

“scannen” om zo snel mogelijk de

droevig dat we naar Groningen

onderscheidings- en

belangrijkste informatie uit een

gingen, ook al omdat het dichterbij

oordeelsvermogen. Veel plezier heb

tekst te halen. Maar dat is niet

Duitsland lag. Mijn vrouw had haar

ik hierbij in de bacheloropleiding

genoeg. Ik hoop dat de toekomst

werk in Duitsland en is daar blijven

beleefd, mede door een uitstekende

hier weer verandering in brengt, en

wonen; eerst in Stuttgart, daarna in

samenwerking met Rinse Reeling

er in de theologie weer meer tijd

Hamburg. Bijna twintig jaar hebben

Brouwer en daarna met Lieke

vrijkomt voor grondige tekststudie.

we dus een LAT-relatie gehad, altijd

‘Lezen is tegenwoordig vaak scannen’ Werkman. In de cursus Historische

Hier valt iets te leren van andere

met de trein heen en weer. Ik ben

theologie hebben we met de

disciplines, die met de “close

blij dat dat nu afgelopen is.

studenten het Vrijheidstraktaat van

reading”-methode werken. Er is

Achteraf zeg je: hoe hebben we dit

Luther uit het jaar 1520 bestudeerd.

hoop, zou ik zeggen, nu ook de

kunnen volhouden? Ons systeem

Dit is een klein boekje, maar het

kranten met oog op de armoedige

had ook voordelen hoor: je kon af

laat alles zien, wat volgens Luther

uitkomsten van de Pisa-studie de

en toe uit je eigen omgeving

de essentie van het geloof is. Met

verwaarlozing van het lezen op

breken. Een weekend naar mijn

zo´n tekst dieper in gesprek te gaan,

school onvergeeflijk vinden.’

vrouw was een leuk uitstapje. Nu

de tradities te verkennen, die ter

moeten we opnieuw leren

sprake komen, uiteenlopende

Naar Nederland

samenwonen. Ik kijk dankbaar

posities in context te bestuderen, en

‘Van een collega in Amsterdam had

terug op mijn jaren hier. De

daarbij ook zelf “gelezen” te

ik gehoord dat in Kampen een

collegialiteit, ook hier in Groningen,

worden door de tekst, dat is een

hoogleraarspost vrij kwam. Ik kende

was hartverwarmend. Maar het is

avontuur, dat is pure theologie.

Nederland niet. Het is geen land

nu wel echt afgelopen. Ik zal zeker

Lezen, en gelezen worden, daarom

waar je vanuit het zuiden van

het een of ander missen, maar ik

gaat het. Natuurlijk in een brede

Duitsland vanzelfsprekend op

kijk nu uit naar het onbekende land,

zin: interpreteren en geïnterpreteerd

vakantie naartoe gaat. Maar mijn

dat voor me ligt, het begin van een

worden. “Lezen” is niet beperkt tot

vrouw zei: probeer het maar

nieuwe levensfase, die voorlopig de

schriftelijke bronnen. Het omvat

gewoon. Ze wilden me graag

laatste zal zijn.’

hebben, zo bleek. En dat ik 14 PThUnie

Op de schouders van......

H.M. Kuitert (1924 – 2017) Als ik mijzelf voorstel als leerling van Harry Kuitert zeg ik er vaak bij: ‘Ik ben zelfs bij hem gepromoveerd, maar dat maakt mij nog geen Kuitertiaan.’ Dat heb ik gemeen met de meeste van zijn promovendi. Kuitert heeft geen school nagelaten, wel een flink aantal leerlingen die veel van hem hebben geleerd en daarna in dankbaarheid hun eigen weg zijn gegaan. Dat paste ook bij hem: de vrijheidsdrang die in hemzelf zat, gunde hij zijn leerlingen ook. Hij liet mij rustig promoveren op feministische zorgethiek, al zag hij er zelf bijzonder weinig heil in. Als ethica in de dop bewonderde ik zijn analytisch vermogen, de kunst om ingewikkelde problemen eenvoudig op formule te brengen. Zijn bijdrage aan het euthanasiedebat in de jaren zeventig en tachtig was een knap staaltje publieke theologie. Later vond ik dat hij ethiek te smal opvatte: alleen reflectie op (sociale) moraal, te zeer afgesneden van levensbeschouwelijke en godsdienstige tradities waarin vragen van goed leven zijn ingebed, te weinig oog voor de sociale en relationele dimensies in het autonomiebegrip. Dat doe ik zelf anders. Als theologe (en docente) ben ik blijvend door Kuitert gevormd. Vragen aan studenten als ‘Hoe weet je dat zo zeker?’ en ‘Begrijp je zelf wel wat je zegt?’, stelde hij ons ook. Van Kuitert leerde ik dat geloven gaat om de omgang met God en niet om het voor waar houden van onze geloofsvoorstellingen. Die geloofsvoorstellingen – of ze nu Bijbels, dogmatisch of nog weer wat anders zijn – zijn nodig, want zonder deze zoekplaatjes zouden we niet weten waar we God moesten zoeken. Tegelijk zijn ze mensenwerk, voorlopig en daarom voer voor kritisch theologiseren. Helpen deze voorstellingen mensen om God te vinden, doen ze recht aan de kwetsbaarheid van ‘het strooien soortje’ dat mensen zijn? Zijn ze bestand tegen ideologiekritiek of zijn het menselijke machtsaanspraken vermomd als wil van God? Natuurlijk vraag (ook) ik mij af waarom Kuitert in zijn laatste publicaties zo stellig volhield dat alle spreken over Boven niet alleen mensenwerk is, maar ‘slechts’ verbeelding en projectie. ‘How do you know?’, zou ik willen weten. Veel critici hebben na zijn dood opgemerkt dat zijn wijze van theologiseren onvermijdelijk moest leiden tot een afscheid van God. Dat geloof ik niet. Kuitert zelf zei erover dat de conclusie eigenlijk al vanaf het begin in zijn werk heeft gezeten. Misschien is dat zo, maar daar heb ik als studente en promovenda niets van gemerkt. Daarvoor was hij te veel een bevindelijke Fries, die hield van de Psalmen, die God aansprak over de weinig zachtzinnige manier waarop Hij met zijn schepsel omging en die – meer dan eens – de volgende zinnen van Matthias Claudius citeerde: ‘Der Mensch lebt und bestehet nur eine kleine Zeit / und alle Welt vergehet mit ihrer Herrlichkeit. / Es ist nur einer ewig und an allen Enden / und wir in seinen Händen.’

Dr. Lieke Werkman is universitair docent interculturele theologie aan de PThU Groningen.

IMPACT Embryoselectie bij dragerschap? door Theo Boer

Er is weinig twijfel over: als het

mogelijkheid opgeld: testen of

leven eerst creëren en het dan

mogelijk is om aandoeningen bij

ongeboren leven dat op zich gezond

opzettelijk vernietigen, het blijft

ons nageslacht te voorkomen,

is toch drager is van een ziek gen.

huiveringwekkend. Een mooi

moeten we dat zeker doen.

Niet het kind zelf maar een volgende

voorbeeld van hoe we als PThU ons

Foliumzuur aan het begin van de

generatie kan alsnog ziek worden.

steentje aan maatschappelijke

zwangerschap kan een open

Het Ministerie van Volksgezondheid

discussies bijdragen.

ruggetje voorkomen. Niet roken

nodigde mij samen met Inez de

en weinig drinken is eveneens

Beaufort, hoogleraar medische ethiek

Inez de Beaufort, Theo Boer, Marieke

sterk aanbevolen. Je wilt je kind

te Rotterdam, uit om hierover essays

Hollestelle en Marleen Janssen,

toch de best mogelijke start

te schrijven: Inez als liberaal, ik als

Pre-implantatie Genetische

geven?

minder liberaal. We deden

Diagnostiek om dragerschap te

literatuuronderzoek en interviewden

voorkomen. Een generatie verder of

Maar wat als zulke technieken niet

betrokkenen. Wat zijn hun

een generatie te ver? Essay in

voldoende zijn? Bijvoorbeeld omdat

ervaringen? Hoe erg is het om drager

opdracht van het Ministerie van

een aandoening wordt veroorzaakt

te zijn? Hoe wenselijk is het om

Volksgezondheid. Den Haag:

door een afwijking die jij of je partner

embryo’s te screenen op

Ministerie van VWS, 2019. Het

in de genen draagt? Op basis van

dragerschap? Al snel besloten we om

rapport is op pthu.nl te downloaden.

erfelijkheidsadvisering besluiten

er niet twee essays, maar één essay

sommige mensen om dan maar geen

van te maken. In plaats van dat wij

kinderen te krijgen. Wie dat echter

ons in twee bubbels verschansten,

wel willen, nemen steeds vaker hun

schreven we een rapport met in

toevlucht tot heel vroege diagnostiek.

verschillende kleuren aangegeven

Er worden embryo’s in een

waar wij van mening verschillen. Inez

laboratorium ‘gemaakt’ en alleen

vindt dat je deze tests beschikbaar

gezonde embryo’s maken kans op

moet stellen aan iedereen die dat wil.

plaatsing in de baarmoeder. Of men

Mijn visie, gestaafd door de

test een vrucht tijdens het tweede

ervaringen van zeer velen: biedt dat

trimester van de zwangerschap. Maar

niet aan. De kinderen zelf zullen

dat is allemaal nogal wat: aangedane

immers niet ziek worden en als ze

embryo’s worden dan immers veelal

zelf volwassen zijn, moeten ze zelf

vernietigd en aangedane foetussen

keuzen maken over hun

geaborteerd.

voortplanting. Er zijn volgens mij

Terwijl deze technologie nog volop in

grenzen aan de maakbaarheid. En,

ontwikkeling is, doet een andere

niet in de laatste plaats: menselijk

Impact is een nieuwe rubriek in PThUnie over valorisatie: waar en hoe is de PThU zichtbaar in het publieke debat? (Foto: Tim McCabe, USDA Natural Resources Conservation Service) 16 PThUnie

Dies 2020:

Naar een toekomstbestendige Case Studies Project: geestelijk verzorgers theologie onderzoeken hun eigen praktijk Bij de aanvang van de dertiende dies van de Protestantse Theologische Universiteit, op dinsdag 14 januari in de Doopsgezinde Kerk in Groningen, hebben de docenten van de universiteit er al een lange dag van overleg opzitten. In het universiteitsgebouw, even verderop, hebben ze sinds vanochtend de vernieuwing van het masteronderwijs besproken, die het afgelopen jaar ontworpen is en in het nieuwe collegejaar haar beslag moet krijgen. Nu keren ze via een rede van Joep de Hart terug bij de vraag die de opleiding bezighoudt. Hoe ziet de theoloog van de toekomst er uit?

Bijzonder hoogleraar De Hart,

‘De opkomst van de global south

onderdeel van de dies. In een later

tevens werkzaam bij het Sociaal

betekent dat de PThU de kansen uit

gesprek legt hij uit in wat voor

Cultureel Planbureau, schetst in zijn

de niet-westerse theologie moet

setting theologen steeds vaker

diesrede de parameters waarbinnen

aangrijpen’, zegt Cleopas Takavada,

terecht zullen komen: ‘Er wordt als

toekomstige theologen zullen

dominee in Zimbabwe, die een jaar

theoloog meer flexibiliteit van je

moeten opereren. Het gaat hard

in Groningen studeert. De net

verwacht. De klassieke

met de erosie van christelijk

afgestuurde Tirtsa Liefting stelt zich

gemeentepredikant blijft bestaan,

Nederland, aldus De Hart. Het

theologen voor die diversiteit

maar komt echt minder vaak voor.

aantal kerkleden en kerkgangers

omarmen en open staan voor

Er zullen steeds meer specialisaties

neemt rap af. Zes op de tien

‘bijdragen uit de wereldwijde

komen. En deeltijdfuncties,

Nederlanders heeft weinig

theologie’. In een derde bijdrage

waaronder ook combinaties met

vertrouwen in de kerk en in

blijft bachelorstudent Boaz van der

werk buiten de theologie.’

kerkelijke organisaties. Jongeren zijn

Velden iets dichter bij huis met een

Theoloog zal daarnaast vaker een

veelal ‘levensbeschouwelijke

pleidooi voor balans tussen werk en

tweede carrière zijn: ‘Van priesters

individualisten’, al biedt hun

privé. Ook de aanwezigen mogen

in de anglicaanse kerk wordt ook

onbevangenheid – in contrast met

meedenken over die ideale

verwacht dat ze al iets anders

de felle antikerkelijkheid die veel

toekomstbestendige theoloog. Via

hebben gedaan – arts of loodgieter

babyboomers typeert – enige ruimte

hun telefoons mikken ze

of wat dan ook. Dominees die met

voor ‘religieuze revitalisering’. Groei

wenstermen in een interactief

beide benen in het gewone

is met name te vinden binnen de

woordweb voorin de kerkzaal. Zo

werkzame leven hebben gestaan,

(voor veel Nederlanders

ontstaat een schaap met uiteindelijk

hebben een meerwaarde.’ Die

onzichtbare) migrantenkerken. En in

meer dan honderd poten:

mobiliteit is in lijn met de rest van

de landen waar die migranten

‘spiritually rooted’, ‘charismatic’,

de arbeidsmarkt, zegt hij: ‘Hoog

vandaan komen.

‘conscious of the past’, ‘not a

opgeleide starters houden

theologian’, ‘tentmaker’,

gemiddeld twee jaar hun eerste

Wenstermen

‘orthodox’, ‘relatietherapeut’,

baan vast. Dat is superkort,

Ligt daar misschien een toekomst?

‘verbinder’, ‘merciful’, ‘a mystery’,

vergeleken met wat dominees

Gevraagd naar hun visie op hoe de

‘in need of grace’ en dan ook nog

vanouds gewend zijn.’

theoloog van de toekomst er uit

eens ‘from Groningen’. Een gespreid bedje biedt een

ziet, benadrukken twee jonge PThU’ers dat het zwaartepunt van

Masterstudent Mark de Jager, de

loopbaan als theoloog niet langer.

het christendom steeds zuidelijker

kersverse ‘jonge theoloog des

‘Als je te sterk vast blijft houden

en oostelijker is komen te liggen.

vaderlands’, presenteert dit

aan het klassieke beeld van de PThUnie 17

18 PThUnie

studeerkamertheoloog, dan red je

Breed

Daarom is nu een onderwijs­

het niet’, aldus De Jager: ‘Je moet je

Deze sterk veranderende

vernieuwing ingezet, waarbij de

per definitie bezinnen op missionaire

beroepspraktijk van de theoloog/

masters Predikantschap in

taken, de plek die je hebt in de

predikant betekent ook dat de

Groningen en Gemeentepredikant

samenleving. En als je dat niet wilt,

opleiding zich daarop instelt, vertelt

in Amsterdam worden

verlies je in veel gevallen je

directeur onderwijs Ciska Stark in een

gesynchroniseerd. Ze krijgen ook

bestaansrecht. Theologie bestaat

latere toelichting: ‘We hebben

allebei dezelfde naam: Theologie.

bij de gratie van een rol in de

studenten nodig met een brede

Doel is om op beide locaties

maatschappij.’ Vanuit die realisatie

interesse en grote nieuwsgierigheid

dezelfde opbouw van het

ontstaan allerlei kansen, weet hij:

naar de theologie van de toekomst

programma te volgen, maar deels

‘Je gaat opnieuw ontdekken wat je

die ze zelf vorm gaan geven. De

met andere specialismen: ‘Daarmee

publieke rol is als theoloog. Wat

missionaire situatie van de kerk en de

wordt de keuzemogelijkheid van

betekent het dat je gezien wordt

geestelijke zorg vraagt om theologen

studenten vergroot en kunnen ze

als de dorpsdominee, terwijl er op

die breed als predikant, geestelijk

makkelijker ook vakken volgen op

zondag nog maar vijftien mensen

leider, adviseur, maar in elk geval als

de andere locatie.’ De driejarige

in de kerk zitten? Dan kun je

theoloog kerk en samenleving

master bestaat uit zes semesters. In

allerlei andere interessante dingen

kunnen dienen. Met de

het eerste semester wordt het

gaan doen. Een voorbeeld? Mijn

onderwijsvernieuwing brengen we de

eigene van de theologie aan de

eigen predikant hier in Groningen

opleiding nog nadrukkelijker bij de

PThU neergezet vanuit de ‘state of

houdt iedere week een

tijd én in lijn met de uitdagingen van

the art’ van de wetenschappelijke

biechtspreekuur, waar mensen uit

het beroepsveld. Daarmee wordt de

theologie en wordt gestart met een

allerlei hoeken naar toe komen om

opleiding ook veel aantrekkelijker

persoonlijke leerlijn van vorming. In

hun hart te luchten.’

voor studenten die zich wel als

het tweede en derde semester

theoloog willen ontwikkelen, maar

volgen studenten twee stages in de

het traditionele predikantschap niet

kerk, op een pioniersplek of in de

voor zich zien. Nogmaals, deze

geestelijke zorg om de

studenten hebben we heel hard

beroepspraktijk in te oefenen vanuit

nodig. We zien nu dat veel studenten

een onderzoeksmodus. De student

met christelijke achtergrond graag

oefent het ambacht van de

psychologie of bestuurskunde of wat

theoloog in de praktijk, leren,

dan ook studeren, terwijl ze niet

vieren, spreken en begeleiden, legt

beseffen dat ze met theologie de

Stark uit: ‘Vroeger ging dat op de

meest brede en boeiende studie

manier van meester-gezel: de

kunnen krijgen, waar ze in de gehele

student imiteerde een goede

samenleving mee verder kunnen.’

predikant en leerde de kneepjes van

het vak. Tegenwoordig is dat niet

viereneenhalf jaar Dat is complex

waarin studenten terecht komen, loopt

genoeg. De student aan een

qua organisatie. De meeste deeltijd

alles ook door elkaar en dat moeten ze

academische opleiding zal zelf

studenten studeren feitelijk op

kunnen onderscheiden welke specifieke

onderzoekend leren wat de

halftijds tempo. Dat gaan we

of geïntegreerde kennis en kunde ze

hedendaagse praktijk vraagt van

invoeren, met de mogelijkheid om

nodig hebben om te kunnen handelen.

een theoloog en hoe je op de

te versnellen wanneer dat een

Dat vraagt om geïntegreerd onderwijs

uitdagingen van deze tijd kunt

deeltijdstudent uitkomt.’

waarin ruimte is voor disciplines en voor integratie. Daarom is per semester een

ingaan. Waar speelt theologie in het samenleven, in ethiek, in de keuzes

Flexibiliteit

team docenten verantwoordelijk voor

Dat gaat gepaard met exploreren,

Inhoudelijk betekent de

het onderwijs. Zij gaan de studenten

oefenen en vooral ook reflecteren

vernieuwing een grotere nadruk op

voor in de uitdaging om ook als

op wat “werkt” maar zeker ook de

‘21st Century skills’, zoals Stark het

theologen een lerende gemeenschap te

verantwoording ervan.’ Het vierde

noemt. ‘Studenten worden

vormen, gericht op de toekomst.’

semester is specifiek gericht op

toegerust om beter te kunnen

innovatie en (geestelijk en

samenwerken, flexibeler te zijn,

Terug naar de Doopsgezinde Kerk, waar

organisatorisch) leidinggeven. De

beter te kunnen inspelen op

het noodzakelijke gemillimeter van

student doet dan projectonderzoek

veranderende omgeving en

studiepunten, leerlijnen en

in een heel ander beroepsveld dan

complexe situaties.’ Voor de

afstudeerprofielen ver weg lijkt. Het

tijdens de stage. Het vijfde semester

opleidingen betekent dat:

gaat op de universiteit uiteindelijk om

wordt besteed aan verdieping of

studentgecentreerd werken, meer

‘people, not programs’, zoals rector

verbreding van de eigen

flexibiliteit in het programma, meer

Mechteld Jansen in haar

studiekeuzes door een minor in of

mogelijkheden voor vakken elders

welkomstwoord had benadrukt. Haar

buiten de theologie of een

en verblijven in het buitenland, en

pleidooi voor wijsheid ‘vol passie en

studieverblijf in het buitenland. En

een nadrukkelijker koppeling van

geroep’ pikt het Vocaal Theologen

het zesde semester is bestemd voor

onderzoek en onderwijs. De

Ensemble naadloos op, met een

de eigen vakspecialisatie en het

theologische encyclopedie – het

aanstekelijke liederenselectie in

schrijven van een afstudeerthesis.

geheel van theologische vakken die

middeleeuws Latijn, reformatorisch

onafhankelijk van elkaar bestudeerd

Duits, modern Engels en Zulu. Je hoort

Een andere meer organisatorische

worden – zal niet langer de

er de traditie in. En als je goed luistert

aanpassing is het aanbieden van het

vormgeving van het programma

ook iets van de toekomst van de

Groninger programma in deeltijd.

bepalen, zegt Stark: ‘De

theologie.

En het aanpassen van het tempo

encyclopedische lijn suggereert een

van de deeltijdopleiding in

heldere grens tussen de vakken, en

Amsterdam: ‘In de deeltijd studeer

dat is in het onderzoek niet langer

je nu drie jaar in een periode van

de werkelijkheid. In de praktijk

Tekst: Caspar Dullemond

PThUnie 19

dagboek Bidden voor de nood in deze wereld Bachelorstudent Karen van de Munt studeert een periode aan de Evangelische Theologische Faculteit (ETF) in Leuven. Voor PThUnie hield ze een week een dagboek bij. Naam:

Karen van de Munt Studie:

Derde jaar bachelor PThU Plaats:

Amsterdam

Maandag Ik zie op mijn mobiel weer een berichtje voorbijkomen met de uitnodiging voor ‘Worship and Prayer’ voor deze maandagavond in het kleine kapelletje op de zesde verdieping van het gebouw. Na het gezamenlijke avondeten in zogeheten kookgroepen staat er voor mij allereerst ‘kring’ op het programma. Het aansluiten bij een kookgroep heeft als voordeel dat je op de dagen maandag tot en met donderdag niet alleen eet en slechts één keer in de twee weken hoeft te koken voor een iets grotere groep. Na het avondeten beginnen we, twee studiegenoten en ik, aan een wandeling naar het café Tabor dat ongeveer op een kilometer afstand van de ETF ligt. Aan het begin van het semester bedachten een masterstudent van de ETF, een niet-theologische uitwisselingsstudent uit Eindhoven, en ik als uitwisselingsstudent samen dit idee. In het café vertellen we hoe het met ons gaat, hoe het met ons geloof gaat en slaan we de Bijbel open bij een gedeelte dat een van ons drieën heeft voorbereid. Het Bijbellezen wordt soms opgemerkt door de omstanders en daardoor hebben we zelfs een keer een prachtig gesprek met iemand uit het café gehad. Vandaag is dat niet het geval, maar duiken we wel samen dieper in de Bijbel en worden we bemoedigd en/of aangespoord om met de Bijbeltekst aan de slag te gaan in de aankomende week. Bij terugkomst op de ETF sluit ik aan bij de groep die in het kleine kapelletje aan het zingen is. Een gitaar en cajón begeleiden de groep met het zingen van aanbiddingsliederen en we bidden voor de nood in deze wereld.

Dinsdag Vanochtend heb ik twee uur college van het vak ‘Nieuwe Testament 1’ waar we de evangeliën behandelen. Ik merk zeker dat er een verschil zit tussen het karakter van de PThU en de ETF. Terwijl de ene iets meer gericht is op kritisch-wetenschappelijk onderwijs, is de andere meer wetenschappelijk vanuit een geloofsoogpunt. Het is waardevol om beide onderwijssystemen mee te maken en in beide onderwezen te worden. Daarnaast moet er ook een praktisch voordeel over de collegezalen worden genoemd. De collegezalen en de studentenkamers zijn namelijk in hetzelfde gebouw. Ik hoefde deze ochtend dus slechts vier verdiepingen naar beneden om het college van Nieuwe Testament te volgen. Wel moet je, naast de wekelijkse boodschappen, daardoor bewust ervoor kiezen om naar buiten te gaan om wat frisse lucht in de longen te krijgen. Door tussen de middag even naar buiten te gaan om een rondje te lopen, krijg ik toch nog wat beweging. Gelukkig kan ik erg genieten van het heuvelachtige landschap en zie ik op die manier genoeg van de omgeving van Leuven. Een andere optie om wat te bewegen is om studiegenoten uit te dagen voor een potje tafeltennis in de refter en je op die manier in het zweet te werken. Daarnaast wordt er een keer in de twee weken gevoetbald op de voetbalvelden van de KU Leuven. Kortom, er valt genoeg beweging te halen naast het studeren.

Woensdag en donderdag Terugkomend op de college-uren waar ik eerder over sprak is er nóg een verschil tussen de PThU en de ETF. Terwijl de PThU twee collegedagen aanbiedt, is dit een stuk onregelmatiger op de ETF. Deze week heb ik een relatief drukke week met colleges van 20 PThUnie

dagboek vakken als ‘Oriëntatie Nieuwe Testament’, ‘Oecumenica, Evangelisatie en Dialoog’ en ‘Inleiding Homiletiek’. Maar als ik dit dagboek twee weken eerder had bijgehouden, zou ik slechts vier college-uren hebben gehad in plaats van de zestien uren van deze week. Op woensdag is er tussen de colleges door een kapeldienst met studenten en docenten, dat wordt afgesloten met gezamenlijk soep eten. Deze dag leg ik de laatste hand aan mijn opdracht voor ‘Inleiding Homiletiek’ en ga ik twee volle collegedagen tegemoet. Gelukkig is er op donderdagavond, evenals de dinsdagavonden, een kelderavond waar met een drankje in de hand de gezelligheid heerst boven de studiezorgen.

Zaterdag Een periode in het buitenland verblijven betekent ook dat ik de meeste weekenden in Leuven doorbreng. Het geeft me wel de mogelijkheid om iets van de stad te ontdekken en de cultuur op te snuiven. Vandaag ga ik het stadhuis bekijken en hoor ik over de geschiedenis van de stad. Daar ga ik op zoek naar een schilderij waarover ik heb gelezen in een historische roman over Leuven in de tijd van de Reformatie. Ik zie het doek in de raadzaal hangen met twee vrouwelijke reformatoren op de voorgrond. Een sprankeltje protestantisme in de binnenstad van het rooms-katholieke Leuven.

PThUnie 21

interview

met Joyce Rondaij

De naam ‘God’ blijft van betekenis ‘Het liet me niet meer los’, zegt Joyce Rondaij over het moment, nu een jaar of tien geleden, dat ze voor het eerst een boek van de Joods-Italiaanse schrijver en Auschwitz-overlevende Primo Levi las. Ze leerde Italiaans om zijn werk beter te leren kennen. ‘Want als theoloog lees je het liefst in de grondtaal.’ Een in Turijn geschreven masterscriptie over zijn werk volgde, en inmiddels ligt er ook een proefschrift, waarop Rondaij op 6 mei aan de PThU hoopt te promoveren. Marcel Barnard en Renée van Riessen zijn haar promotoren. Copromotor is de Amerikaanse literatuurwetenschapper Jonathan Druker.

Primo Levi (1919-1987) groeide op

het Joodse gebed “Sjema” en daagt

modder, over hoge wind die over de

in een geassimileerd Joods gezin in

de lezer uit om naar de

aarde gaat. En als, na de bevrijding,

Turijn. Later schreef hij dat zijn

kampgevangenen te kijken en zich

de mens weer tot leven komt, vertelt

jeugd vergelijkbaar was met die van

de vraag te stellen: is dit een man, is

hij over het delen van het brood door

andere kinderen van zijn leeftijd,

dit een vrouw? Rondaij is

de overlevenden. Levi zegt dan: “We

alleen ontbrak bij hem thuis de

gefascineerd door de combinatie van

zaten rond het vuur en we voelden

‘Theologische concepten worden bevraagd door extreme vormen van lijden’ jaarlijkse kerstboom. ‘Hij deed als

drie elementen in het gedicht: het

ons als God na de schepping, die

kind zijn Bar Mitswa, maar pas in

spreken over de mens, de referentie

eindelijk kon uitrusten en zag dat het

Auschwitz heeft hij zijn Joodse

aan een religieuze traditie en

goed was.” De vernietiging komt tot

identiteit werkelijk ontdekt’, aldus

tegelijkertijd de afwijzing van een

een einde en er ontstaat weer

Rondaij: ‘Hij leerde daar veel

theïstisch geloof.

medemenselijkheid.’

ging hem aan het hart hoe een hele

Levi was zijn hele leven atheïst, maar

Betekenis

traditie er vernietigd werd. Later

zijn werk is uiterst relevant voor de

Levi transformeert de religieuze

heeft hij zich er voor ingezet om die

theologie, vindt Rondaij: ‘In mijn

verhalen en geeft ze nieuwe

verhalen levend te houden.’ Die

proefschrift laat ik zien dat religieuze

betekenis, aldus Rondaij: ‘Ze hebben

traditie vind je bijvoorbeeld terug in

verhalen bij hem belangrijk zijn voor

voor hem een belangrijke waarde:

het gedicht waarmee Levi zijn

het vertellen van het verhaal van de

betekenis geven aan het menselijk

getuigenis opent, en daar ligt het

mens. Hij maakt gebruik van de

bestaan.’ Ze plaatst haar studie

startpunt van haar dissertatie,

metaforen en vertellingen uit zijn

binnen de ‘After God Theology’, legt

getiteld Primo Levi’s Afters, Reading

religieuze traditie om dat verhaal te

ze uit: ‘Je laat het idee los van de

Primo Levi theologically after God.

beschrijven. Zo schrijft hij

almachtige en goede God. Maar als

Hierin stelt zij de vraag hoe Levi

bijvoorbeeld over de vernietiging van

je dat doet, als je die zekerheden

schrijft over de mens en God na

de mens met behulp van begrippen

over God loslaat, als je overal nee

Auschwitz. Het gedicht, uit zijn werk

en motieven uit het Genesis-verhaal.

tegen zegt, dan blijkt dat de naam

Is dit een mens, is geïnspireerd op

Dan gaat het over chaos, over

God nog niet weg is. We blijven

Oost-Europese joden kennen. Het

22 PThUnie

daarover spreken en dat willen we

Voor de vernietigde en inmiddels

maar hoe houdt dat stand tussen kwaad

op de een of andere manier ook.’

herbouwde synagoge in Turijn

en onrecht? Dan kom je terecht bij een

Levi is in dat gesprek een interessante

bevindt zich een plein dat genoemd

praten over God op een manier die

stem: ‘God komt voor in zijn werk,

naar Primo Levi is, vertelt Rondaij. Dit

wonden rechtdoet in plaats van nieuwe

niet in de zin van “God is..”, maar als

plein bevindt zich in een ruimte

wonden maakt. Hoe mensen

literair personage.’

tussen het religieuze en het seculiere

geconfronteerd worden met lijden en

domein. ‘Met dit onderzoek toon ik

vervolgens woorden geven aan hun

Het risico van een dergelijke aanpak,

aan dat Levi zich in deze tussenruimte

geloof en aan God – dat is een

beseft ze, is dat je je

begeeft: hij voelt zich niet verbonden

belangrijke kennisbron voor de theologie.

onderzoeksobject voor een religieus

met de God die beleden wordt in de

Voor mij als praktisch theoloog is dat van

karretje spant. Rondaij: ‘Ik heb veel

tempel, maar is wel geïnspireerd door

belang.’

gesprekken gevoerd met Levi-kenners

de verhalen en de traditie die ermee

in Italië, met als vraag: hoe doe je

verbonden zijn. Op het plein voor de

Levi’s werk blijft haar boeien: ‘Hij heeft

goed onderzoek, zonder dat je Levi

tempel komen het heilige en het

een erg heldere schrijfstijl, met heel veel

claimt en hem woorden in de mond

seculiere samen, worden grenzen

humor. En daarbij stelt hij dan zulke

legt? In het begin is dat een

overschreden en komt er ruimte voor

intrigerende, fundamentele vragen. Die

zoektocht voor mij geweest. Druker,

nieuwe betekenis.’

combinatie vind ik heel bijzonder.’ Welk

mijn copromotor, is zelf een seculiere

boek zou ze iemand aanraden die nog

Jood, en huiverig voor religieuze

Onrecht

nooit iets van Levi gelezen heeft? ‘Is dit

toe-eigening. Hij zei tegen mij: het is

In het slothoofdstuk van haar

een mens. Trouw noemde dit een keer

jou gelukt, omdat je de vraag hebt

dissertatie geeft Rondaij het werk van

het oerboek over het kamp. En

gesteld wat Levi de theologie te

Levi een plek in een breder kader over

inderdaad, iedereen die het gelezen

‘Als theoloog lees je het liefst in de grondtaal’ zeggen heeft, in plaats van

theologisch denken over extreme

heeft vindt het indrukwekkend. Het is

andersom. Ik heb niet de theologie

vormen van lijden en geweld:

belangrijk dat mensen blijven lezen over

op Levi geplakt, maar Levi op de

‘Vaststaande theologische concepten

deze geschiedenis. En dan is dit boek

theologie.’

worden bevraagd door extreme

een goed beginpunt.’

vormen van lijden. Je kunt wel mooie ideeën bedenken over wat God is,

Tekst: Caspar Dullemond PThUnie 23

Samen bijbelverhalen ontdekken en beleven! Het Centrum voor Bibliodrama start in oktober 2020 opnieuw met een tweejarige cursus

“Als je kanker hebt overleefd, is het nog niet uit je leven.�

BIBLIODRAMA BEGELEIDEN Informatie bij:

Kanker doet meer met je dan je denkt.

www.centrumvoorbibliodrama.nl

86% van de mensen die worden of zijn behandeld voor kanker ervaart klachten. Soms zelfs nog jaren erna. Angst, onzekerheid, vermoeidheid en impact op de relatie komen het meest voor. Praat erover. Meer informatie vind je op kwf.nl/hulpnakanker.

16,17,18 oktober 2020 Terschelling

Ge

lo ven in

beweging

RESERVEER IN JE AGENDA: Inspiratiefestival - Terschelling - 16,17,18 oktober 2020 Meer weten? Kijk op www.inspiratiefestivalterschelling.nl 24 PThUnie

Voltooid verleden column tijd Ciska Stark De schaamte voorbij Er was een tijd dat theologen vooral wilden laten zien dat zij gewone mensen zijn. In de tijd dat ik studeerde, in de tachtiger jaren, ging dat via verhalen over liftavonturen. Liften was zoiets als ‘shared mobility’ avant la lettre. Als theologiestudent die opgepikt werd door een willekeurige automobilist, had je twee alternatieven als antwoord op de vraag: wat studeer je? De eerste mogelijkheid was om de theologie te verloochenen door iets vaags als sociologie te noemen en dan snel over iets anders te beginnen, in de hoop dat de chauffeur dacht: ‘Te moeilijk, laat maar zitten’. De eerlijkheid gebied te zeggen dat ik deze optie wel eens verkozen heb, al voelde ik de verwijtende vraag van de Heer ‘Heb jij mij waarlijk lief?’ in mijn achterhoofd opkomen, en moest ik onwillekeurig denken aan die arme eunuch die zonder een Filippus op zijn pad het evangelie nooit zou hebben verstaan. Het alternatief voor de lifter van destijds was een coming out als theoloog met als risico dat je de rest van de reis een levensverhaal vol frustraties, wondergeloof of andere zingevingsperikelen mocht aanhoren terwijl de chauffeur steeds langzamer zou gaan rijden. Een mooie kans om het leereffect van de pastorale training direct in praktijk te brengen, dat dan weer wel. Degenen die dat deden waren natuurlijk de echte theologen, dacht ik toen: collega’s die zelfs op een naturistencamping nog identificeerbaar bleven als theoloog. Het ergste was echter het getuigenis van degenen die steevast van zichzelf vertelden dat ze als reactie op hun zelfexposure te horen kregen: ‘Jij? Maar jij bent zo’n leuke, gewone vrouw (of man)! Met jou zou ik wel een biertje willen drinken.’ Ik vond zoiets getuigen van een mateloze ijdelheid, vooral bij degenen met wie ík in elk geval nooit een biertje zou willen drinken. Inmiddels is de wereld veranderd en weet bijna niemand überhaupt nog wat een theoloog is of doet. Liften doen theologen ook niet meer, al proberen ze nog wel een eindje mee op te lopen met het gewone leven van gewone mensen. Geloofwaardige theologen en pioniers maken hun woorden waar: ze begeven zich niet alleen in, maar ook buiten de kerk en drinken koffie of biertjes in het plaatselijk café. De kwaliteit van hun werk zit echter niet in het bier. Ook niet in het luisteren naar het verhaal van de ander alleen. De kwaliteit zit in hun identiteit en inbreng als theoloog. In verdieping en verhaal. Ook ik moet er schoorvoetend aan geloven, en zoek in mijn gewone bestaan steeds meer naar mogelijkheden om te verwijzen naar de drive waaruit ik leef. Dat blijft nog wel even oefenen, net als onze studenten dat doen. Want pas als mijn preken net zoveel likes opleveren als mijn sportverhalen, ben ik geloofwaardig getuige, de schaamte voorbij.

Dr. Ciska Stark is universitair docent homiletiek aan de vestiging Amsterdam en directeur Onderwijs van de PThU. PThUnie 25

Opleiding Geestelijke Begeleiding:

In beweging van hoofd naar hart

Na de zomer gaat opnieuw de

mensen in de ontmoeting met

het met je? En hoe is je eigen leven

tweejarige opleiding Geestelijke

God.’

een groeiproces daarin? Aan het

Begeleiding van start. De

eind van dat eerste jaar, dus

opleiding valt onder de

Waarbij het uitgangspunt is dat

halverwege de cursus, is er een

verantwoordelijkheid van het

ieder mens een geestelijke weg

kloosterweekend waarbij we de

Centrum voor Beroepsvorming

heeft?

omschakeling maken van begeleid

en Spiritualiteit van de PThU.

worden naar zelf begeleiden.’

PThUnie sprak met Tytsje

‘Ja. De een is zich daarvan meer

Hibma, gemeentepredikant te

bewust dan de ander. Maar in ieder

Wat heb je eraan om je bewust

Arum-Kimswerd, die de training

mens is God werkzaam. Het gaat

te worden van je eigen

coördineert.

bij deze training om de

geestelijke weg?

bewustwording daarvan. En hoe je

‘In ieder mens is God werkzaam’ Is niet iedere predikant een

daarin als begeleider kunt groeien.’

geestelijk begeleider?

gaat. De zin van je bestaan, zou je Dat klinkt alsof het in de cursus

kunnen zeggen. Het is een

‘In zekere zin natuurlijk wel. Maar

in de eerste plaats gaat over het

beweging van het hoofd naar het

wij bieden een ander perspectief

vinden van die geestelijke weg

hart. Je denkt niet alleen na over

dan predikanten tijdens hun studie

in jezelf.

die kern, maar je wordt er ook door

hebben meegekregen. Waar het

26 PThUnie

‘Dat je naar de kern van je leven

aangeraakt. Een beeld dat in de

hier specifiek om gaat is het

‘Klopt. Het eerste jaar van de

opleiding vaak naar voren komt is

begeleiden van mensen op hun

cursus is er op gericht om zelf te

dat van een wenteltrap: je

geestelijke weg, leren kijken en

ervaren hoe het is om begeleiding

reflecteert op je geestelijke weg, en

luisteren naar de sporen van God in

te ontvangen. Je ervaart bewust

in de rondten van de trap kom je

hun leven. De geestelijke weg is

hoe God werkzaam is in jouw eigen

steeds weer dezelfde dingen tegen:

daarbij het wordingsproces van

leven. Hoe voel je dat? Wat doet

o ja, toen is er dit gebeurd. Maar

tegelijkertijd kom je steeds verder,

kerkzijn te kijken. Waar mensen

is er steeds meer verdieping. De

zich bewust worden van God in

Geest is daarbij de eigenlijke

hun leven, daar is kerk. De

begeleider. Vanuit dat bewustzijn

opleiding helpt je dat te ervaren en

ga je vervolgens ook anderen

daar woorden aan te geven. Ook in

begeleiden. Dat is een doorgaand

iemands enthousiasme voor

proces. Iedere keer stoot je weer je

biljarten kun je iets van God horen.’

neus: je wilt het zelf doen. Dan

Gezocht: geluidsopnames radiotoespraken A.A. van Ruler Jarenlang heeft prof. A.A. van Ruler morgenwijdingen verzorgd

komt het besef: niet ik, maar de

En wat levert het doen van deze

voor de AVRO-radio.

Geest. Zoals de apostel Paulus zegt:

opleiding de gemeente op?

Uiteenlopende Bijbelpassages zijn

niet ik, maar Christus in mij.’

in deze wijdingen de revue ‘De kerk heeft het erg moeilijk op

gepasseerd. Veel van deze

Je hebt zelf de opleiding

dit moment. Dat ervaar ik aan den

toespraken zijn gebundeld en

gedaan. Wat heeft het bij

lijve. Maar deze training helpt je

uitgegeven. De begeleidings-

jouzelf voor verschil gemaakt?

om met je gemeente back to basics

commissie van het Verzameld werk

te gaan. Dus niet verzuipen in de

dr. A.A. van Ruler is echter

‘Met vallen en opstaan ben ik altijd

krimp en de reorganisatie, maar bij

geïnteresseerd in de

wel gelovig geweest, maar door de

de kern blijven. Het gaat niet om

geluidsopnames van deze

opleiding heb ik ervaren hoe

die vier muren, maar om de echte

toespraken. We weten dat heel

geloven een doorlopend proces is.

ontmoeting tussen mensen waarin

wat gemeenteleden,

Dat je niet denkt over God, maar

Gods werking aan het licht komt.’

theologiestudenten en predikanten

leeft met God; de beweging dus

destijds deze toespraken hebben

van het hoofd naar het hart. Ook

Kosten: € 8850,- (een deel kan

beluisterd en mogelijk hebben

heeft de opleiding mij geholpen de

door de PKN worden vergoed) |

opgenomen. Heeft u van deze

sporen van God te ontdekken in

22 ECTS | Inschrijven voor 1 mei

toespraken wellicht nog

anderen. Je raakt af van het idee

2020

geluidsopnames op een

dat, plat gezegd, God in de kerk is en dat we dus mensen de kerk in

taperecorder of cassettebandje of Tekst: Caspar Dullemond

in welke vorm dan ook?

moeten krijgen. Nee: God is in

Wij zijn geïnteresseerd. Neem

ieder mens aan het werk, en het is

contact met ons op via ds. J.

onze taak om dat tevoorschijn te

Domburg (predikant@

luisteren. Dat geeft ook ruimte om

hervormdaalst.eu).

op een andere manier naar het PThUnie 27

Cursusaanbod PThU in het kader van de Permanente Educatie

‘Je komt er niet mee weg door te zeggen: er is geen jeugd meer in de kerk’ Vijf kinderen en vier jongeren. Dat is in 35% van de gemeenten van de Protestantse Kerk het gemiddelde bereik van het jeugdwerk, zo blijkt uit cijfers van JOP. ‘De vanzelfsprekendheid van geloofsopvoeding is verdwenen’, zegt dr. Ronelle Sonnenberg, docent Youth Ministry aan de PThU. ‘Vroeger had je de trits van kerk, school en gezin. In de geloofsoverdracht trokken die samen op. Maar het veld is complexer geworden: gezinnen zien er anders uit, kerk en school zijn meestal niet meer van dezelfde kleur. Ouders kunnen vaak niet langer meeliften op bestaande verbanden. Nu moeten ze zelf hun weg vinden. En dat proberen ze ook. In onze tijd wordt veel nagedacht over opvoeding, ook als het om geloofsvragen gaat. Juist omdat geloven niet meer vanzelfsprekend is.’ Sonnenberg verzorgt, samen met dr. Erik Renkema (Windesheim), een van de drie cursussen binnen het PAO-cluster ‘Opvoeden in het licht van geloof en theologie’, dat zes studiepunten telt en in mei en juni wordt aangeboden. Vragen rond opvoeding zijn de laatste jaren alleen maar relevanter geworden. ‘De wereld waarin wij leven, met zijn nadruk op consumentisme, vormt een stevige uitdaging voor opvoeders. Jongeren krijgen veel prikkels en hebben veel keus. Er wordt daardoor veel van hen gevraagd. Ze worden steeds uitgedaagd zelf te kiezen wat er bij hen past. Zo worden ze al snel geconfronteerd met de vraag wie ze eigenlijk zijn’, schrijven de bedenkers van het cluster. Hoe opvoeders daar mee (kunnen) omgaan, is de grote vraag.

Grondige update Terug naar de cijfers van JOP. In 31% van de gemeenten wordt het jeugdwerk wél druk bezocht. Gemiddeld gaat het dan om 44 kinderen en 55 jongeren. Voor de predikanten en (senior) jeugdwerkers uit deze gemeenten kunnen de cursussen binnen dit cluster als een grondige update fungeren op het gebied van (geloofs) opvoeding in een snel veranderende wereld. Maar hoe zinvol is het volgen een dergelijk cluster voor een predikant in een gemeente waar nauwelijks nog jongeren te vinden zijn? ‘Je komt er niet mee weg door te zeggen: er is geen jeugd meer in de kerk’, zegt Sonnenberg: ‘Om de kerk heen zijn die kinderen en jongeren er namelijk wel. Op de school in het dorp bijvoorbeeld. Ook daar leven vragen rond opvoeding, religie, en normen en waarden. En binnen de kerk heb je te maken met mensen die teleurgesteld zijn over hoe deze processen binnen hun eigen familie of gezin zijn gegaan. Dan gaat het om volwassenen die zeggen: mijn kind of kleinkind gaat een andere weg. Het doordenken van opvoeden in het licht van geloof en theologie gaat ook daar niet aan voorbij.’ Dit cluster bestaat uit de volgende drie cursussen, die overigens ook los te volgen zijn: • Opvoeden tussen waarheid en succes: Paulus te midden van de sofisten (14-15 mei 2020 - Doorn) • Afhankelijkheid en voorbeeldigheid in de opvoeding (28 mei en 4 juni 2020 - Amsterdam) • Geloofsopvoeding door ouders, leraren en kerkelijke professionals (11 en 18 juni 2020 - Amsterdam) Kosten (voor het hele cluster): € 1729,- | 6 ECTS

28 PThUnie

greep uit het aanbod Contextueel Bijbellezen en bibliodrama In deze tweedaagse cursus staat de rol van de bijbel voor de spiritualiteit van de predikant centraal. De docenten introduceren twee methodes van omgaan met de bijbel, die tot doel hebben dat er een intense verbinding tussen de Bijbeltekst en het persoonlijke leven tot stand komt. Thema van de gekozen teksten uit het Oude en Nieuwe Testament is voeding door God/Christus, waarbij lichamelijke en spirituele voeding geen tegenstellingen zijn, maar in het verlengde van elkaar liggen. Docenten: prof. dr. Annette Merz en prof.dr. Klaas Spronk.

START

19 MEI

Doorn | Kosten € 583,- | 2 ECTS | Inschrijven voor 3 april 2020

Terug naar de kerk? Geloven doe je niet langer in de kerk. Tenminste, niet vanzelfsprekend. Voor velen is believing without belonging een reële optie. Wat en hoe je gelooft is allereerst een kwestie van individuele keuze. Charles Taylor

START

25

spreekt in dit verband van ‘expressief individualisme’ als kenmerk van een ‘cultuur van authenticiteit’. In deze cursus nemen we Taylors beschouwingen als uitgangspunt om verschijnselen te duiden die je als predikant of geestelijk verzorger tegenkomt in kerk en samenleving. Docent: prof.dr. Pieter Vos.

Doorn | Kosten € 583,- | 2 ECTS | Inschrijven voor 19 maart.

Hedendaagse spiritualiteit Waar godsdienstsociologen dertig jaar geleden het verdwijnen van religie uit de Westerse samenleving aankondigden, blijkt dat spiritualiteit springlevend is. Mensen doen aan zenmeditatie of Tai Chi, ze branden een wierookstokje voor het boeddhabeeld dat ze van vakantie hebben meegenomen of draaien soefiemuziek om rustig te worden. De vraag is hoe dit veld van nieuwe spiritualiteit zich verhoudt tot het geloof van kerkgangers. Brengen zij hun ‘spirituele’ bezigheden zelf in verband met hun geloof of juist niet? Kunnen zij hierover praten in hun kerkelijke gemeenschap? Docent: dr. Gé Speelman.

MEI

START

2 JUNI

Doorn | Kosten € 583,- | 2 ECTS | Inschrijven voor 17 april 2020

Special: Preken voor gevorderden In een traject van drie jaar bestaande uit afwisselend plenaire bijeenkomsten met literatuurstudie en trainingen en intervisie (of naar keuze supervisie) bijeenkomsten in kleinere groepen, wordt gewerkt aan een verdieping van de eigen homiletische theorie en praktijk. Het programma bestaat uit drie modules waarin fundamentele homiletische vragen worden besproken en praktisch getraind. Docenten: dr. Theo Pleizier en dr. Edward van ’t Slot.

Doorn | € 1749,- | 6 ECTS | Inschrijven voor 3 mei 2020

De spiritualiteit van de pastor In een tijd waarin voor de pastor en theoloog veel zekerheden wegvallen, is het meer dan ooit nodig om zelf geworteld te zijn in een betekenisvolle traditie en een levende spiritualiteit. Hoe staat het ervoor met de eigen spiritualiteit als pastor? Waardoor is en wordt deze beïnvloed? En hoe bevalt dat? In gesprekken en oefeningen gaan we hierover met elkaar in gesprek. Docenten: dr. Arjan Plaisier en dr. Theo Witkamp.

Doorn | € 583,- | 2 ECTS | Inschrijven voor 1 mei 2020

START

15 JUNI

START

16 JUNI

PThUnie 29

Korte nieuwsberichten

Bachelor Theologie opnieuw ‘topopleiding’ De bachelor Theologie in Groningen is voor het achtste jaar op rij gekozen tot topopleiding door de Keuzegids Universiteiten 2020. In deze bachelor van de Rijksuniversteit Groningen heeft PThU een gespecialiseerd traject. De keuzegids noemt de opleiding een ‘uitblinker’ in de theologie. De Keuzegids vergelijkt ieder jaar alle bacheloropleidingen in Nederland. De bachelor Theologie scoort met name bovengemiddeld op de docenten en de praktijkgerichtheid binnen de opleiding. ‘In de herziening vier jaar geleden is meer bij hedendaagse onderzoeksvragen aangehaakt’, noemt Ciska Stark, PThU-directeur onderwijs, als positief punt. Ook roemt zij de goede verstandhouding tussen studenten en docenten in Groningen: ‘Je bent meer dan een nummertje.’

Kees Boele in College van Bestuur Dr. C.P. (Kees) Boele (1961) gaat per half maart aan de slag als lid van het College van Bestuur van de PThU. Met een groot enthousiasme voor theologie zal hij naast de rector, prof. dr. Mechteld Jansen, de universiteit verder uitbouwen. Boele studeerde economie en filosofie en promoveerde zowel in de economie als in de theologie. Hij is gedreven om juist in deze tijd de kansen voor theologie te grijpen, aldus de universiteit. Hij sluit aan bij de vraag naar theologen, die in alle sectoren van de samenleving dienstbaar zijn en die aan bestaande en nieuwe geloofsgemeenschappen inspirerend leiding geven. Boele is nu nog voorzitter College van Bestuur van de Hogeschool Arnhem en Nijmegen (HAN) en was eerder voorzitter van de Christelijke Hogeschool Ede (CHE). Deze ruime bestuurservaring wil hij inzetten om de PThU als toonaangevend centrum van onderwijs en onderzoek verder te profileren. Boele heeft kwaliteit en professionaliteit scherp in het vizier. Dat toonde hij in uiteenlopende maatschappelijke en kerkelijke functies, in het bedrijfsleven en in zijn onderwijs op het gebied van economie, organisatiekunde en ethiek.

30 PThUnie

Voor aanmelden en meer informatie kijk op pthu.nl

16/3/2020

Afscheid Hans-Martin Kirn Symposium ter gelegenheid van het afscheid van prof. dr. Hans-Martin Kirn van de PThU. Na het symposium spreekt prof. dr. Kirn zijn afscheidsrede uit met als titel: Herinneren en vergeten. Kerkgeschiedenis als historisch-theologische discipline. Zie ook het artikel op p. 12-14. Plaats: Doopsgezinde Kerk Groningen.

27/3/2020

Mastervoorlichting Groningen Tijdens deze voorlichting kun je informatie krijgen over alle masteropleidingen van de PThU (ook de opleidingen in Amsterdam). De bijeenkomst in de middag richt zich op studenten die op dit moment een bacheloropleiding volgen en op studenten die een tweede master willen gaan doen. De bijeenkomst in de avond is speciaal voor mensen die al werkzaam zijn. Plaats: PThU Groningen.

15/4/2020

Gesprek met Freek de Jonge Predikant Ad van Nieuwpoort gaat in gesprek met cabaretier en domineeszoon Freek de Jonge, aan de hand van vragen van studenten. De bijeenkomst is onderdeel van de College Tour van Stichting De Nieuwe Bijbelschool en de PThU. Plaats: PThU Amsterdam.

Promotie Joyce Rondaij Promotieplechtigheid naar aanleiding van Joyce Rondaij’s studie Primo Levi’s Afters, Reading Primo Levi theologically after God. Hierin stelt zij de vraag hoe Levi schrijft over de mens en God na Auschwitz. Zie ook het artikel op pagina 22-23. Plaats: Vrije Universiteit, Amsterdam.

17/6/2020

6/5/2020

Inauguratie prof. dr. Thijs Tromp Dr. Thijs Tromp spreekt een oratie uit bij de aanvaarding van de bijzondere leerstoel diaconaat vanwege Stichting Rotterdam. Na afloop is er een receptie in de foyer. Plaats: Aula Vrije Universiteit, Amsterdam.

PThUnie 31

Deze afbeelding van Onze-Lieve-Vrouwe van de Polder hangt tegenwoordig in een speciale kapel in de Petrus en Pauluskerk te Middelburg, maar het schilderij is verbonden met het dorp Vrouwenpolder. Het laat ons stilstaan bij de vele stadjes, dorpen en polders die ooit naar Maria werden genoemd, maar bij overstromingen zijn verdwenen. Zo werd het dorpje Onser Vrouw op See, dat op de kust van Schouwen lag, tussen 1530 en 1532 door de zee verzwolgen. En velen denken bij het zien van Onze-Lieve-Vrouwe van de Polder aan de nacht van 1 februari 1953. Rond dit schilderij hangt een wonderlijk verhaal. Ooit kreeg een schilder in Zeeland de opdracht een Maria te schilderen, maar het wilde niet lukken. Toen verscheen een vreemdeling, die een prachtig schilderij maakte en daarna met de noorderzon verdween. Het schilderij wordt sindsdien aan een goddelijke hand toegeschreven. Dat is in velerlei opzicht prachtig: de schilder heeft dus voor het publiek toegegeven dat hij het niet zelf was die dit werk maakte. En de vreemdeling was ‘de hand van God’. Mooier kan Ma(ra)donna het niet maken. Mechteld Jansen