Bart Hofsté
Actualiteitencolumn Safe for me and safe for you Het concept van de safe space heeft de afgelopen jaren nogal een vlucht genomen. Met name de vanuit de V.S. overwaaiende identiteitspolitiek predikt van publieke ruimtes (universiteiten, werkomgevingen) als safe space, waarmee het belang van gemarginaliseerde groepen op een veilige omgeving gewaarborgd zou worden. Desondanks klinken er ook veel kritische tegengeluiden, bijvoorbeeld van oud-president Obama, Brits cabaretier Stephen Fry, filosoof Christina Hoff Sommers, en recent, Harvard-hoogleraar Steven Pinker. Wat al deze kritieken gemeen hebben, is de opvatting dat de publieke ruimte als safe space de vrijheid van meningsuiting mogelijk in gevaar brengt, het leerproces onderdrukt en volwassen studenten infantiliseert.
Even terug in de tijd. Zegt de naam Noam Chomsky u wellicht nog iets? Eind jaren 60 tekende deze denker van Nieuw Links een aantal ‘elementaire commentaren’ op betreffende het belang van het vrije woord. Aanleiding was een affaire betreffende de pennenvruchten van een Fransman genaamd Robert Faurisson, fervent holocaustontkenner. Holocaustontkenning. Ik hoor u denken: die haperende hersenmassa van Faurisson is niet zuiver op de graat. En gelijk heeft u. Chomsky plaatste daar echter één van de volgende commentaren tegenover: indien wij niet vóór de vrije meningsuiting zijn voor precies die meningen die wij verachtelijk vinden, zijn wij in het geheel niet voor vrije meningsuiting. Elementair als een koe, toch? Sinds Chomsky echter lijkt liberaal links plaats te hebben gemaakt voor nieuwe autoritaire vormen, een nieuwe intolerantie die vanuit de V.S. meer en meer lijkt over te waaien naar Europa.
“Mensen bevinden zich niet in een permanente staat van kinderlijkheid” Nog wat verder terug in de tijd schreef John Milton in zijn onsterfelijke klassieker tegen censuur Areopagitica (1644) het volgende: “For those actions which enter into a man, rather then issue out of him, and therefore defile not, God uses not to captivat under a perpetuall childhood of prescription, but trusts him with the gift of reason to be his own chooser.” Volgens Milton zijn volwassen individuen dus zelf in staat om door middel van hun rede te kiezen wat zij wel of niet acceptabel achten. Zij bevinden zich niet in een permanente staat van kinderlijkheid, één waarin vóór hen gekozen wordt wat wel of niet acceptabel is. Contrasteer hiermee de
28
uitwassen van de safe space-cultuur: het individu als eeuwig hypersensitief kind dat bescherming en een thuis vereist tegen de gemene boze wolven uit de buitenwereld. Even verderop schrijft Milton: “I cannot praise a fugitive and cloister’d vertue, unexercis’d & unbreath’d, that never sallies out and sees her adversary, but slinks out of the race, where that immortall garland is to be run for, not without dust and heat. Assuredly we bring not innocence into the world, we bring impurity much rather: that which purifies us is triall, and triall is by what is contrary.” Milton raakt hier aan een aantal belangrijke punten. We bevinden ons in een wereld met wezenlijke verschillen tussen mensen: verschillen van inzicht, meningen, waarden, normen en identiteit. Dergelijke verschillen leiden in de publieke ruimte nu eenmaal tot een zekere mate van geschillen. Geschillen in het publieke discours zijn op zichzelf niet onwenselijk; sterker, het is juist door onze geschillen met anderen dat wij in aanraking komen met de perspectieven en de levenservaring van een ander. Een mogelijkheid tot wat Milton in religieuze termen duidt als zuivering doet zich voor, iets dat ik liever zou kenschetsen als groei. Het is een voorwaarde voor geestelijke volwassenwording: de confrontatie met het vreemde doet ons uit onze eigen cocon treden, test de fundamenten onder onze eigen meningen, onthult onze vooroordelen, en wie weet, geeft het ons nieuwe inzichten in een transformerende heldenreis die onze wereld vergroot, niet schaadt.
