Na naszych oczach już teraz malownicza jesień ustępuje miejsca oczekiwanej przez przyrodę polskiej zimie, która bielą wprowadza w świecie natury wyciszenie oraz harmonię.
Park-arboretum i zagroda żubrów już są gotowe, by w pełnej krasie przywitać nową porę roku. To właśnie teraz widać nasze całoroczne starania o świat gołuchowskiej przyrody: żywej i nieożywionej. Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie tętni życiem i pieczołowicie dokumentuje jesienno-zimowe obrazy otaczającego świata, a w swych obiektach prezentuje historię życia lasu. Jednym słowem: dzieje się!
Animator Kultury Leśnej to nowe przedsięwzięcie, którego celem jest dostrzeżenie i promowanie osób poświęcających się, oprócz pracy stricte zawodowej, jakiejś pasji. Warto o tym poczytać w najnowszym numerze „Zagajnika” i zastanowić się, kogo można by zgłosić w kolejnej edycji w 2023 roku.
Listopad obfitował w wydarzenia patriotyczne. Ośrodek udostępnił wystawę poświęconą członkom braci leśnej zamordowanym w KL Auschwitz, a z okazji Narodowego Święta Niepodległości zaprosił na leśne czytanie. To właśnie takie wydarzenia wspieramy, gdyż chcemy zachować od zapomnienia działania leśników i odkrywać ich historie.
Przykładem leśnego patriotycznego życiorysu są dzieje Zbigniewa Waltera, o którym piszemy w numerze.
Najmłodsza leśna społeczność spotkała się w OKL, by praktycznie i na wesoło przedstawić swoją wizję bezpieczeństwa w ramach kolejnej edycji przeglądu „Ze sztuką bezpieczniej”. Gołuchów był świadkiem zmagań prawdziwych artystycznych dusz, milusińskich, którzy pod opieką nauczycieli pasjonatów zdobywają wiedzę i działają – bardzo bezpiecznie.
Życzę Czytelnikom – przyjaciołom środowiska i kultury leśnej – by odkrywali bogactwo, które niosą ze sobą kultywowane przez dekady kultura, historia i tradycja, tak skrupulatnie otaczane opieką przez nasz Ośrodek.
Na ten szczególny okres przygotowań i przeżywania Świąt Bożego Narodzenia składam życzenia harmonii, jedności i radości. Natomiast Nowy Rok 2023 niech każdego dnia obfituje w zdrowie, zrozumienie i szacunek.
Z serdecznym pozdrowieniem
Wydawca: Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie ul. Działyńskich 2, 63-322 Gołuchów tel.: 62 761 50 45 www.okl.lasy.gov.pl e-mail: okl@okl.lasy.gov.pl
Redakcja: Alicja Antonowicz, Joanna Kostka, Rafał Kostka, Patryk Ortell, Karolina Ziółkowska
Okładka przód: fot. A. Antonowicz, tył: fot. K. Ziółkowka Korekta: Rafał Kostka Dofinansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu
Skład i druk: Drukarnia SUPER PRINT, Pleszew Wydrukowano na papierze certyfikowanym Nakład: 1000 egz. ISSN 1897-3906
Darz Bór! Ewa Jedlikowska Dyrektor Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowiecze polskie nadało uroczystości – którą przygotowali pracownicy Ośrodka we współpracy z nauczycielami i uczniami
Technikum Leśnego w Miliczu – podniosły charakter. Podczas spotkania odbyła się ponadto debata na temat tego, czym jest patriotyzm i wolność oraz jakim wartościom być wiernym i czego życzyć Polsce. Świętowanie zakończono wspólnym odśpiewaniem Roty Marii Konopnickiej do muzyki Feliksa Nowowiejskiego. 11 listopada 1918 roku, po 123 latach zaborów, Polska odzyskała niepodległość. Święto obchodzone w związku z rocznicą wydarzenia jest okazją do manifestowania patriotyzmu, przywiązania do wartości i tradycji. W tym dniu szczególnie pamiętamy o tych wszystkich, którzy w walce o wolność i niepodległość zapłacili najwyższą cenę. Nie brakowało wśród nich również leśników, z których wielu straciło wówczas życie. Ten dzień, tak ważny dla wszystkich Polaków, obchodzimy z radością. Wychodzimy z domów, by wspólnie cieszyć się i świętować. Na każdym budynku powiewa flaga biało-czerwona, a w wielu miejscach słychać Mazurka Dąbrowskiego.
Romana Koch W Gołuchowie 11 listopada uczczono m.in. wspólnym śpiewem (fot. R. Koch) 11 listopada w Ośrodku Kultury Leśnej w Gołuchowie odbyły się uroczyste obchody Narodowego Święta Niepodległości. W Muzeum Leśnictwa, w zabytkowych wnętrzach dawnej rezydencji Izabeli i Jana Działyńskich, wybrzmiały utwory Fryderyka Chopina oraz wybrane fragmenty dzieł Cypriana Kamila Norwida, Jana Pawła II oraz Ferdynanda Antoniego Ossendowskiego. Ewa Jedlikowska, dyrektor OKL, w trakcie debaty o patriotyzmie (fot. A. Antonowicz) Wspólne śpiewanie pieśni patriotycznych, czytanie polskiej poezji i wybranych fragmentów dzieła Ossendowskiego Pusz-Dwie równorzędne nagrody otrzymali Anna Kulbacka – dyrektor Technikum Leśnego w Białowieży – oraz Tadeusz Chrzanowski – główny specjalista Służby Leśnej ds. historii i dziedzictwa kulturowego w Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu. Kapituła Nagrody doceniła utrwalanie i rozwój szeroko rozumianych form kultury leśnej, działalność społeczną i organizacyjną oraz twórczość artystyczną. Aktywna postawa w tym zakresie została zauważona również w postaci wyróżnień, które otrzymali:
Lucyna Chylewska – nauczyciel, Technikum Leśne im. Adama Loreta w Tucholi;
Stanisław Gmyrek – emerytowany komendant posterunku Straży Leśnej, obecnie edukator leśny, Nadleśnictwo Szklarska Poręba;
Teresa Kaczorowska i Roch Kaczorowski –podleśnicza i leśniczy, Nadleśnictwo Karwin, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Szczecinie;
Artur Kanawka – nauczyciel, Zespół Szkół Leśnych i Ekologicznych im. Stanisława Morawskiego w Brynku;
Stefania Krzyżowska – starszy specjalista Służby Leśnej ds. kontroli, Regio-
nalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Katowicach; Krzysztof Łaziuk – starszy specjalista ds. edukacji leśnej, Nadleśnictwo Supraśl, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku; Marek Manikowski – leśniczy szkółkarz, Nadleśnictwo Trzebciny, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Toruniu;
Krystyna Mielnik – nauczyciel, Technikum Leśne w Miliczu im. prof. Władysława Jedlińskiego;
Julia Nicer – leśniczy szkółkarz, stanowisko ds. BHP, Nadleśnictwo Dobieszyn, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Radomiu;
Edward Orłowski – starszy specjalista Służby Leśnej ds. ochrony lasu, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie;
Tomasz Sczansny – podleśniczy, Nadleśnictwo Rudy Raciborskie, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Katowicach;
Adrian Talaśka – starszy specjalista Służby Leśnej ds. stanu posiadania i mapy numerycznej, Nadleśnictwo Rytel, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Toruniu;
Ceremonia wręczenia nagród i wyróżnień była częścią wydarzenia „Artyści – leśnikom”. Uświetnił ją koncert muzyki klasycznej w wykonaniu Rafała Blechacza – zwycięzcy XV Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina – który wystąpił z towarzyszeniem znakomitej Orkiestry Filharmonii Poznańskiej im. Tadeusza Szeligowskiego. W tym dniu dokonano również uroczystego otwarcia dwóch wystaw. Pierwszą poświęcono postaci profesora Jana Szyszki – leśnika, nauczyciela akademickiego, męża stanu, miłośnika przyrody. Druga stanowiła nawiązanie do czterdziestopięcioletniej historii Pokazowej Zagrody Zwierząt Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie.
Wydarzenie, zorganizowane przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Poznaniu i Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie, zostało objęte patronatem honorowym Ministerstwa Klimatu i Środowiska oraz Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych.
Alicja Antonowicz 25 października 2022 roku w Auli Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu odbyła się gala wręczenia Nagrody Dyrektora Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie „Animator Kultury Leśnej”. W ten sposób doceniono postawę, zaangażowanie oraz wkład w rozwój i popularyzację kultury leśnej. Zespół „Galindowe Rogi”, Nadleśnictwo Maskulińskie, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku.W niedzielę 9 października Ośrodek
Kultury Leśnej w Gołuchowie zaprosił na spacer edukacyjny szlakiem historii gołuchowskich drzew. Uczestnicy przechadzki po urokliwych alejkach parku-arboretum usłyszeli wiele ciekawostek na temat rosnących w nim okazów. Zobaczyli najstarsze, posadzone jeszcze w XVIII wieku, dowiedzieli się, co to są korzenie przybyszowe i jaką pełnią funkcję, odkryli chimerę – drzewo, na którym z niewyjaśnionych przyczyn rosną trzy rodzaje liści, oraz usłyszeli historie osób, dzięki którym możemy dzisiaj podziwiać to urocze miejsce.
Kolejnego dnia w obchodach święta wzięli udział uczniowie Technikum Leśnego w Miliczu, którzy w leśnej części parku sadzili drzewa, a następnie udali się do wiaty edukacyjnej, gdzie mogli poznać swojego drzewnego opiekuna, dopasowując na znajdującym się tam drzewnym horoskopie swoje daty urodzenia do odpowiedniego gatunku. Kolejnym punktem programu był marsz na orientację „W głąb lasu”. Uczniowie przemierzali poszczególne przystanki i na przygotowanych kartach pracy wykonywali określone zadania: rozpoznawali drzewa, oceniali ich zdrowotność, wykonywali pomiary grubości i wysokości oraz wieku. Po zajęciach młodzież obejrzała wystawę terenową poświęconą Adamowi Loretowi, organizatorowi i pierwszemu dyrektorowi Lasów Państwowych.
Pomysłodawcą specjalnego dnia poświęconego drzewom był Julius Sterling Morton, ich wielki miłośnik. Jego idea, by co roku tego samego dnia sadzić drzewa (w Stanach Zjednoczonych akcja ma miejsce, zgodnie z intencją pomysłodawcy, 10 kwietnia), w 1951 roku trafiła do Europy, a w 2002 roku – do Polski. W naszym kraju, podobnie jak w całej Europie, sadzenie odbywa się 10 października, a przygotowują je organizacje ekologiczne, szkoły oraz jednostki Lasów Państwowych. Święto ma na celu zwiększenie świadomości ekologicznej oraz propagowanie idei sadzenia i pielęgnowania tych największych roślin występujących na Ziemi.
„O, cóż jest piękniejszego niż wysokie drzewa…” pisał Leopold Staff w tomiku wierszy Wysokie drzewa z 1932 roku. Od wieków towarzyszą człowiekowi. Choć różnią się od siebie wyglądem, to nie da się ich pomylić z żadną inną rośliną. Kojarzą się z siłą, wielkością i długowiecznością. Są częścią codzienności, a ich obecność jest dla nas oczywista i naturalna. Te rośliny, z których część może żyć nawet kilka tysięcy lat, są naturalnym elementem środowiska. Zdobią wsie i miasta, rosną wśród pól, na brzegach rzek i jezior. Bez nich nie byłoby lasów.
O tym, jak ważną rolę pełnią w naszym życiu, nie trzeba nikogo przekonywać. Nie sposób wymienić wszystkich funkcji, jakie pełnią. Dostarczają tak bardzo potrzebnego do życia tlenu. Mają ogromny wpływ na nasze zdrowie, ich właściwości lecznicze wykorzystywane są coraz częściej w medycynie naturalnej i niekonwencjonalnej. Koją nerwy, pochłaniają i neutralizują substancje toksyczne, w lecie dają cień, a zimą –schronienie. Kształtują klimat, przez co są naszymi sojusznikami w walce z jego zmianami. Ich znaczenie jest
ogromne nie tylko dla człowieka, ale i dla wielu organizmów, a także całej planety. Drzewa to po prostu życie. Biorąc pod uwagę wszystkie te korzyści, powinniśmy je sadzić, szanować i o nie dbać.
Uczniowie TL w Miliczu uczcili Dzień Drzewa akcją sadzeniową (fot. R. Koch) Spacer edukacyjny szlakiem drzew gołuchowskiego parku (fot. M. Grzegorek) W ramach obchodów Dnia Drzewa jego uczestnicy poznawali historie okazów dendrologicznych z gołuchowskiego parku-arboretum, a młodzież przyłączyła się do ogólnopolskiej akcji sadzenia.Po dwuletniej przerwie spowodowanej pandemią w Ośrodku Kultury Leśnej w Gołuchowie odbył się – już po raz siódmy – Przegląd Twórczości Dziecięcej „Ze sztuką bezpieczniej”. W dniach 26 i 27 października młodzi twórcy prezentowali występy artystyczne oraz wzięli udział w zabawach i grach edukacyjnych realizowanych w plenerze.
W tegorocznym Przeglądzie, podczas dwudziestu jeden występów, zaprezentowało się ponad 200 przedszkolaków oraz uczniów zerówek i klas I–III z powiatów: pleszewskiego, ostrowskiego, kaliskiego i jarocińskiego. Dzieci z wielkim zaangażowaniem wcielały się w role leśnych zwierząt, odważnych strażaków czy też niosących pomoc ratowników medycznych, poruszając się, śpiewając i recytując wierszyki na scenie z pełnym profesjonalizmem.
Grand Prix zdobyli uczniowie Szkoły Podstawowej nr 2 im. Królowej Jadwigi w Pleszewie za inscenizację Dzieci –śmieci . Pierwsze miejsca w dwóch niezależnych kategoriach wiekowych przyznano grupie Pszczółki z Przedszkola w Broniszewicach za wykonanie Piosenki o zasadach na jezdni oraz Gabrieli Karpińskiej z Zespołu Szkół Publicznych w Lenartowicach za piosenkę Świat w naszych rękach
Występy oceniło jury, w którym zasiedli przedstawiciele Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Pleszewie, Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie i Starostwa Powiatowego w Pleszewie. Jurorzy brali pod uwagę zgodność z tematyką konkursu, zaangażowanie młodych artystów, pomysłowość i oryginalność wykonania, a także choreografię, scenografię oraz kostiumy.
W czasie trwania występów przedszkolaki i uczniowie mieli do przejścia ścieżkę edukacyjną zlokalizowaną na placu podworskim. Zadanie polegało na zdobyciu pieczątek z ośmiu stoisk przygotowanych przez strażaków i policję z Pleszewa, strażników leśnych z Przedborowa i Sycowa oraz pracowników OKL. Była okazja, by zobaczyć moduł gaśniczo-pożarowy Straży Leśnej oraz wyposażenie i ubiór strażników, poznać zasady leśnego savoir-vivre’u, udzielić pierwszej
pomocy, wcielić się w rolę sierżanta Pyrka w policyjnej grze zręcznościowej czy rozpoznawać zagrożenie pożarowe za pomocą domku edukacyjnego. Wykonanie zadań skutkowało zdobyciem certyfikatów Bezpieczny Przedszkolak i Bezpieczny Uczeń.
Wydarzenie zorganizowały Komenda Powiatowa PSP w Pleszewie i OKL w Gołuchowie, przy współpracy pleszewskiego starostwa. W zamierzeniu organizatorów działania artystyczne mają pomóc w popularyzowaniu wiedzy na temat bezpieczeństwa i prawidłowego zachowania się w środowisku naturalnym, a także w promowaniu umiejętnego pomagania sobie i innym.
Partnerem Przeglądu była Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu, a patronat honorowy objął Komendant Główny Straży Pożarnej, brygadier Andrzej
Beata Pustelnik Bartkowiak.Dzieci poznają zasady właściwego zachowania się w lesie (fot. M. Grzegorek)
Inga Ruda, Przedszkole Publiczne w Lenartowicach –za recytację Nie męcz zwierząt
Julia Górska, Przedszkole Publiczne w Lenartowicach –za odwagę w wykonaniu recytacji Nie zrywaj roślin bez potrzeby
Kategoria szkolna
I miejsce – Gabriela Karpińska, Zespół Szkół Publicznych w Lenartowicach – za piosenkę Świat w naszych rękach II miejsce – Amelia Ginter, Szkoła Podstawowa w Czerminie – za piosenkę Eko-bezpiecznie III miejsce – Adam Fras, Zespół Szkół Publicznych w Lenartowicach – za recytację Mali strażnicy przyrody
Wyróżnienia
Klasa 2c Uśmiechnięte Słoneczka, Szkoła Podstawowa nr 3 im. Powstańców Wielkopolskich w Pleszewie – za inscenizację Ekologia w porach roku Maja Szymczak, Zespół Szkół Publicznych w Lenartowicach – za recytację Eko, eko, ekologia
się konferencja poświęcona losom leśników więzionych w niemieckim obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. Wygłoszone referaty stanowiły omówienie i promocję publikacji Księga pamięci leśników deportowanych do KL Auschwitz w latach 1940–1944 wydanej przez Państwowe
W czasie gołuchowskiego spotkania swoje wystąpienia zaprezentowali autorzy poszczególnych rozdziałów książki. Piotr Kacprzak omówił sytuację prawną i materialną leśnictwa po niemieckiej i rosyjskiej agresji na Polskę we wrześniu 1939 roku. Prelegent zaprezentował akty prawne oraz decyzje okupantów dotyczące zagadnień leśno-drzewnych i łowieckich, a także status polskich leśników w latach 1939–1945 oraz rolę, jaką pełnili w nowych okolicznościach. Uczynił to z podziałem na okresy (bezpośrednio po zakończeniu działań wojennych i w czasie nasilonego terroru) oraz uwzględniając różnice w podejściu okupanta do zarządzania poszczególnymi polskimi terytoriami w zależności od ich statusu w administracji (Generalne Gubernatorstwo i tereny bezpośrednio wcielone do Rzeszy). W wystąpieniu omówione zostały również działania Teofila Lorkiewicza, powołanego przez Cyryla Ratajskiego, Delegata Rządu RP na Kraj, na konspiracyjnego szefa leśnictwa, a także rola Centralnego Ośrodka Oporu Leśników, który realizował cele cywilne i wojskowe.
Ksiądz doktor Lucjan Bielas swoje wystąpienie rozpoczął od ukazania etosu twórców Lasów Państwowych międzywoj-
nia, którym, pomimo trudności, udało się wypracować model ich funkcjonowania, zbudować struktury i połączyć wywodzące się z różnych porządków prawnych obszary w sprawnie zarządzający gospodarką leśną organizm. Różnorodność doświadczeń polskich leśników – którzy jako grupa społeczna zdali trudny wojenny egzamin – została ukazana również w zestawieniu życiorysów dwóch nader ważnych postaci: Jana Miklaszewskiego, pierwszego organizatora polskiej administracji leśnej, i Adama Loreta, pierwszego naczelnego dyrektora LP.
Prelegent omówił organizacje zrzeszające leśników polskich, podkreślając ich rolę w integracji i kształtowaniu świadomości swych członków, poziom przedwojennych szkół i ich wychowawczy wpływ na postawy społeczne w okresie wojny (w tym miejscu pojawiły się też wątki ówczesnych uczelni kształcących leśników), a także działalność Przysposobienia Wojskowego Leśników, powstałego z inicjatywy Lasów Państwowych i Związku Leśników Polskich.
W wystąpieniu duży nacisk położony został na dylematy moralne wynikające z konieczności współpracy z okupantem i związane z tym wyzwania. W podsu-
mowaniu autor zaznaczył, że leśnik to nie tylko zawód – to także misja i powołanie, to również szczególna relacja z Bogiem i jego stworzeniem. Sformułował też postulat kształcenia, w którym ważną rolę odgrywa harmonia między fachowością i duchowością, zdyscyplinowaniem i wolnością ducha, pracą indywidualną i zespołową.
Radosław Bąk w przejmującym referacie przedstawił okoliczności niesamowitego odkrycia – uczeń Technikum Leśnego w Brynku znalazł na terenie byłego obozu Auschwitz termos z zapiskami greckiego Żyda, który obsługiwał obozowe krematoria. Wychodząc od tej niezwykłej historii, prelegent przybliżył ponad trzydziestoletnią współpracę szkoły z muzeum w Oświęcimiu przy zadrzewianiu należących do niego terenów oraz opiece nad drzewostanem, którą realizowali uczniowie w ramach praktyk.
Dzięki wystąpieniu Bohdana Piętki była z kolei okazja zapoznać się z krótkimi biogramami robotników i innych pracowników związanych z lasem. Ze skromnych portretów prelegent stworzył panoramę prawdziwych, wielkich duchem bohaterów, bez rozgłosu, w cieniu wojennej pożogi działających i walczących w różnych podziemnych organizacjach. Prezentacja tylu zwykłych ludzi, którzy okazali swą wielkość, choć przywołuje grozę i śmierć tamtego czasu, tchnie jednocześnie optymizmem i wiarą w człowieka, stanowiąc – także dzięki rzetelnemu i niemal zdawkowemu stylowi referującego – potężne w swej wymowie świadectwo życia.
Prelegenci, i jednocześnie współautorzy książki, to osoby, które od wielu lat dbają o pamięć i godną obecność martyrologii polskich leśników w przestrzeni publicznej. Inicjatorem konferencji i towarzyszącej jej wystawy był Robert Głodowski, prezes Stowarzyszenia Leśników „Przyjaźń” im. św. Jana Gwalberta. W gołuchowskim spotkaniu wzięli udział przedstawiciele jednostek Lasów Państwowych z całego kraju.
Maciej Dulczewski
Konferencja odbyła się w Powozowni OKL w Gołuchowie 15.11.2022 r. (fot. P. Dominiak)
15 listopada br. w Ośrodku Kultury Leśnej w Gołuchowie odbyła
Muzeum Auschwitz-Birkenau w 2020 roku.
Mijająca 27 grudnia rocznica wybuchu powstania wielkopolskiego zwraca nasze myśli ku wydarzeniom z lat 1918–1919, których czynnymi uczestnikami byli m.in. leśnicy, robotnicy leśni i drzewiarze. Część spuścizny jednego z nich, Zbigniewa Waltera, znajduje się w zbiorach Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie.
Urodzony w Kocinie nieopodal wielkopolskiego Trzemeszna, Walter już w czasie nauki w gimnazjum Augusty Wiktorii (dziś Marcinkowskiego) w Poznaniu był członkiem organizacji niepodległościowej i współorganizował wykłady polskiej literatury i historii oraz pochody patriotyczne, a także uczestniczył w tajnych ćwiczeniach z bronią.
27 grudnia 1918 roku, w dniu wybuchu powstania, był przed poznańskim hotelem Bazar, w którym zatrzymał się Ignacy Paderewski. Razem z innymi manifestantami zrywał niemieckie flagi, uczestniczył w rozbrajaniu garnizonu niemieckiego oraz w walkach ulicznych. Wcielony do 1 Batalionu Telegrafistów Wielkopolskich, walczył na froncie powstańczym w okolicach Pniew, Wolsztyna i Kopanicy. 30 września 1919 roku został zwolniony z czynnej służby wojskowej.
W trakcie studiów leśnych Centrala Akademicka przy Uniwersytecie Poznańskim wydelegowała Waltera do prac w Polskim Komisariacie Plebiscytowym dla Górnego Śląska w Bytomiu, gdzie –w powiatach zabrskim i opolskim –działał jako oświatowiec, za co został pobity przez Niemców. W międzyczasie wstąpił do 14 Pułku Artylerii Polowej w Poznaniu (7 bateria 3 dywizjonu). Od 5 maja do 31 czerwca 1921 roku brał udział w trzecim powstaniu śląskim, w trakcie którego został ranny. Walczył na odcinku Pawłowice w 1 batalionie 8 Tarnogórskiego Pułku Piechoty.
Po wybuchu drugiej wojny światowej, który zastał Waltera na stanowisku nadleśniczego Nadleśnictwa Kostkowo (dyrekcja LP w Toruniu), został wysiedlony do Generalnego Gubernatorstwa. Tam kierował Nadleśnictwem Zwoleń w Garbatce. Jednocześnie, jako oficer wywiadu ds. leśnictwa (ps. Modrzew, Świerk) komendy Obwodu Kozienice Armii Krajowej, przyczyniał się do sabotowania gospodarki okupanta, wydawał zaświadczenia i zatrudniał osoby zagrożone aresztowaniem, umożliwiał pomoc rannym partyzantom, budowę schronów oraz urządzanie w lokalu nadleśnictwa
robotników leśnych i drzewiarzy, którym przyszło żyć w burzliwych czasach. Uformowani w duchu patriotycznym, często zawieszali naukę czy pracę zawodową i angażowali się w powstańczy zryw LEŚNICY W POWSTANIU WIELKOPOLSKIM
Dyplom weterana powstania wielkopolskiego (ze zbiorów OKL)
Zaświadczenie o pracy w Polskim Komisariacie Plebiscytowym w Bytomiu (ze zbiorów OKL)
Wielkopolan, ale także w inne walki z bronią w ręku czy działania niepodległościowe, co miało często tragiczne konsekwencje. Niejednokrotnie zresztą w biografiach sporej części z nich natrafimy na pola bitew z różnych miejsc i czasów, a także na cały wachlarz szykan z powodu narodowości.
I tak nadleśniczy Władysław Wiewiórowski oraz borowy Benjamin Wilke zmarli z ran odniesionych w boju powstańców wielkopolskich o Szubin. Robotnika leśnego Jana Romla w czasie powstania Niemcy więzili w obozie jenieckim w Altdamm, a dwadzieścia lat później – w obozie koncentracyjnym. Powstaniec-leśniczy Franciszek Boroch za wybitne męstwo podczas wojny polsko-bolszewickiej został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy, a Juliusz Chłapowski, leśnik po Akademii Leśnej w Tharandcie, poległ w czasie tej samej wojny, szarżując z 16 Pułkiem Ułanów Wielkopolskich pod Szczurowicami.
Na życiu wielu leśników-weteranów powstania 1918–1919 zaważyła druga wojna światowa. Można tu wymienić leśniczych Franciszka Harmacińskiego i Jana Sroczyńskiego, kierownika tartaku hr. Mielżyńskiego w Iwnie Jana Nowaka czy pracownika dyrekcji LP w Poznaniu Józefa Jana Szymańskiego, których rozstrzelano już w 1939 roku, oraz leśniczych Stanisławów: Marchelka, Stanisławskiego i Wenclewskiego, którzy zginęli w niemieckich obozach koncentracyjnych. Uczestnicy powstania wielkopolskiego w czasie drugiej wojny aktywnie działali w konspiracji, jak choćby leśniczowie Henryk Ostojski (AK) i Roman Szulc (Gryf Pomorski) czy gajowy Jan Wróblewski (BCh).
Były wśród powstańców ofiary zbrodni katyńskiej, jak nadleśniczy Edmund Drecki czy Jan Wiertelak, chemik, wykładowca na wydziałach leśnych w Poznaniu i Warszawie; były ofiary wywózek na Wschód, jak leśniczowie Stanisław Antkowiak i Władysław Barłóg, obaj walczący później w armii polskiej na Zachodzie, czy Feliks Osiński, w 1944 roku dyrektor dyrekcji lasów w Lublinie oraz jednocześnie dyrektor naczelny LP, więziony w łagrze w Borowiczach.
Niestety, część uczestników powstania wielkopolskiego doczekała się też represji polskich władz powojennych. Można w tym kontekście wspomnieć Edmunda Szymaniaka, leśnika i właściciela tartaku w Gębicach, w 1952 roku więzionego w Trzemesznie; Adama Pohla, sekretarza
nadleśnictwa, zmarłego w 1954 roku w szpitalu w Śremie w efekcie powikłań po brutalnym przesłuchaniu na UB; wreszcie Feliksa Soboczyńskiego –nadleśniczego, inspektora LP, po drugiej wojnie organizatora i pierwszego dyrektora dyrekcji lasów w Olsztynie, a w czasie okupacji członka konspiracyjnej Rady Głównej Leśnictwa – który po aresztowaniu w 1949 roku pięć lat spędził w więzieniu.
Rafał KostkaUdziałowi leśników w powstaniu wielkopolskim poświęcona jest książka profesora Władysława Chałupki Leśnicy w Powstaniu Wielkopolskim 1918–1919. Słownik biograficzny (wyd. PTL Oddział Wielkopolski, Poznań 2021), w której znalazły się informacje o 284 osobach. Z pewnością nie jest to, jak pisze autor we wstępie, liczba ostateczna. Może Czytelnicy „Zagajnika” również przyczynią się do uzupełnienia tej ciekawej i bardzo potrzebnej publikacji?
Dokument podróży powstańca śląskiego (ze zbiorów OKL)
Mianowanie na stopień podporucznika (ze zbiorów OKL)
Zbiór liczy 402 zdjęcia, z których część znajduje się w albumach, a część została przekazana luzem lub w kopertach. Niektóre są lakonicznie opisane lub tylko opatrzone datą. Wszystkie obrazują najważniejsze momenty życia tej niezwykle interesującej postaci leśnego świata, ale także mówią o czasach, w których przyszło jej żyć. A czasy Waltera naznaczone były pierwszą wojną światową, tworzeniem na nowo państwowości – która rodziła się w bólach, na zachodzie kraju w ogniu walk powstań wielkopolskiego i śląskich – następną wojną… I kolejnym układaniem życia po historycznej zawierusze. Tak ważne wydarzenia determinowały wybory tamtych pokoleń.
Zbigniew Walter już od najmłodszych lat przywdziewał mundur – najpierw skauta, później żołnierza, wreszcie leśnika. I tak na zdjęciach widzimy chłopca w kapeluszu i krótkich spodniach około roku 1915, później młodzieńca w mundurze wojskowym z okresu powstania wielkopolskiego, wreszcie dojrzałego już mężczyznę w uniformach leśnika i żołnierza, niekiedy pozującego z żoną i córką, w sytuacjach zawodowych lub całkowicie prywatnych.
Ok. 1915 r.
Los sprawił, że przyszło mu mieszkać w różnych rejonach Polski. Od narodzin w Kocinie koło Trzemeszna, przez gimnazjum i studia w Poznaniu, pierwszą pracę w lasach kórnickich, późniejsze zatrudnienie w nadleśnictwach: Sarny, Wronki, Osieczna, Wirty, Kartuzy, Chylonia, Błędno, Kostkowo i Zwoleń, pracę w dyrekcji lasów w Szczecinie z siedzibą w Gorzowie Wlkp., w Rejonie LP w Lęborku czy wreszcie, jako inspektor obwodowy, w Okręgowym Zarządzie LP w Gdańsku, który był ostatnim miejscem jego pracy i życia. Przez te wszystkie lata działał i pracował, ale także po prostu cieszył się życiem – podróżował, wyjeżdżał z rodziną, grywał w karty… Poznał przyszłą żonę, Hannę, z którą w 1928 roku stworzył rodzinę (jego córka Danuta była jedyną kobietą w 1951 roku kończącą studia leśne na Uniwersytecie Poznańskim). Do zbiorów OKL trafiają różne pamiątki, dokumenty, fotografie po leśnikach z całego kraju. Często dary te przekazuje bliższa lub dalsza rodzina danej osoby. Dla potomków to najczęściej przedmioty o dużej wartości sentymentalnej, a mimo to decydują się powierzyć je instytucji muzealnej. Jest im ona za to niezwykle wdzięczna, gdyż są to dla niej prawdziwe skarby, z których mogą korzystać inni. I dowiadywać się więcej na temat historii lasów, leśnictwa, leśników, a tym samym także naszej ojczyzny.
Joanna Kostka Dyrektor RLP w Lęborku Zbigniew Walter przemawia podczas obchodów Dnia Lasu, wiosna 1959 r. Nad Morzem Bałtyckim, 1928 r. W 2014 roku Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie otrzymał cenną spuściznę po leśniku Zbigniewie Walterze. Wśród przekazanych przez wnuka Marka Piętę dokumentów znalazły się także ciekawe fotografie.
Państwo Walterowie (na skrajnych miejscach) podczas gry w brydża, 1937 r.
Z żoną i córką Danutą, Garbatka, 1941 r.
Jako nadleśniczy i członek AK, w swoim gabinecie, Garbatka, 1941 r.
Powstaniec wielkopolski, 1919 r.
Tradycyjne, zdobione świątecznymi dekoracjami drzewko nie jest jedynym leśnym akcentem obecnym w dzisiejszej obrzędowości Bożego Narodzenia. Motywy związane z lasem odgrywały dużą rolę również w zwyczajach bożonarodzeniowych naszych przodków.
Najbardziej znanym i oczywistym skojarzeniem związanym z Bożym Narodzeniem jest bez wątpienia choinka. Pierwowzorem świątecznego drzewka były jodłowe lub świerkowe gałązki, które zgodnie z ludową tradycją stawiano w kątach wiejskich izb. Z czasem wyparła je bardziej dekoracyjna podłaźniczka –zawieszony u stropu czubkiem do dołu wierzchołek świerkowego lub jodłowego drzewa bogato ozdobiony orzechami, jabłkami czy barwionymi opłatkami. Podłaźniczka królowała na polskich ziemiach do lat dwudziestych XX wieku.
Tradycyjne choinki przywędrowały do nas z Alzacji na przełomie XVIII i XIX wieku, podczas panowania pruskiego. Początkowo cieszyły się szczególnym uznaniem warstw bogatszych, by stopniowo rozpowszechnić się wśród reszty społeczeństwa. Kościół katolicki odnosił się bardzo sceptycznie do nowo powstałej tradycji, jednak wraz ze wzrostem zwolenników zdobienia drzewek stał się jej propagatorem w północnej i środkowej Europie. Istotnym elementem nowego zwyczaju były dekoracje i kolor, które nie mogły być przypadkowe i miały swoje znaczenie: przeważała biel (niewinność Nowonarodzonego), złoto
(bogactwo) oraz czerwień (zdrowie). Ciemna zieleń igliwia uosabiała z kolei życie wieczne. W wielu domostwach nieodłącznym elementem bożonarodzeniowej choinki były dary pól, sadów czy lasów. Wykorzystywano kolorowe pióra, wydmuszki, słomę, źdźbła traw oraz kłosy zbóż. Często podczas wigilijnej wieczerzy zapalano na gałązkach świeczki lub zimne ognie.
Popularnym zwyczajem było i jest dekorowanie domów gałęzią jemioły –krzewu rosnącego na topolach, brzozach, drzewach owocowych i sosnach. Uważano ją niegdyś – z uwagi na położenie z dala od ludzi i zwierząt – za roślinę posiadającą wyjątkową moc. Była szczególnie ceniona przez Celtów. Słowianie z jemioły przygotowywali leki, a pod drzewem, z którego ją ścinali (według wierzeń najsilniejszą moc posiadała gałąź pozyskana podczas przesilenia zimowego, w nocy z 21 na 22 grudnia), składali ofiarę z wołu lub osła. Pędy jemioły powieszone pod sufitem lub nad drzwiami chroniły domostwo przed złymi mocami i pożarami oraz zapewniały pomyślność. Współcześnie jemioła ma także sprowadzać do domu szczęście, powodzenie oraz bogactwo.
Podczas wigilijnej wieczerzy nie może też zabraknąć potraw z dodatkiem leśnych grzybów. Ich obecność w kulturze ludowej nie była przypadkowa, miały bowiem nadzwyczajny status – ulokowane pomiędzy światem roślin a światem zwierząt, posiadały moc pośredniczenia między żywymi a zmarłymi.
Nieodłącznym elementem zimowego świętowania jest również śpiewanie tradycyjnych kolęd i pastorałek. Pierwsza polska kolęda – Zdrow bądź, krolu anielski – pochodzi z 1424 roku. Również od XV wieku znamy popularną pastorałkę Anioł pasterzom mówił. Kolędy wywodzą się ze starożytnego Rzymu, gdzie powstawały radosne pieśni związane z przypadającym 1 stycznia początkiem roku administracyjnego. Zwyczaj ten został przejęty przez chrześcijan i powiązany z grudniowymi świętami. Początkowo autorzy czerpali z Ewangelii św. Mateusza i św. Łukasza. Z upływem czasu bożonarodzeniowe pieśni wzbogacano różnymi motywami, także ściśle związanymi z lasem. Znane wśród leśników pastorałki wykonuje Jerzy Stachurski –leśnik, muzyk, współtwórca płyty Leśna kolęda
Beata PustelnikObydwie prezentowane w Oficynie prace artysty to studia drzew. Obydwie też charakteryzuje mistrzostwo w opanowaniu warsztatu graficznego, które, bazując na skromnych środkach wyrazu, kreuje niesamowity klimat.
Pierwsza grafika – Ośnieżone świerki – jest przede wszystkim skupiona na fakturze pni. Szorstkiej korze przeciwstawiona została miękkość padającego na nią śniegu. To zestawienie jest bardzo graficzne i zarazem syntetyczne. Bez zbędnych ozdobników artysta ukazuje specyfikę przyrody w zimowej aurze. Druga praca ujmuje zimowy motyw w nieco inny sposób: ośnieżone gałęzie świerkowe tworzą swego rodzaju mozaikę, w której biel i czerń są podstawowym środkiem wyrazu.
Obie prace Wyczółkowskiego wykonane są w technice litografii. Jest to technika graficzna zaliczana do druku płaskiego. Matrycę stanowi w niej kamień litograficzny, na który artysta nanosi rysunek kredką litograficzną lub tuszem litograficznym. Po jego wykonaniu powierzchnia
Ośnieżone świerki, litografia, 47,5 × 36,5 cm, 1924 (fot. R. Sorek)
matrycy jest zakwaszana słabym roztworem kwasu azotowego i gumy arabskiej. Następnie rysunek pokrywa się farbą drukarską, a odbitki uzyskuje, przykładając zwilżony papier do matrycy i odbijając na specjalnej prasie litograficznej.
Leon Wyczółkowski, znany malarz, grafik i rysownik okresu Młodej Polski, wiódł bardzo bogate życie artystyczno-wystawiennicze, popularyzując polską sztukę na całym świecie. Zasłynął z malarskich i graficznych interpretacji rodzimej przyrody i krajobrazu.
Urodził się 11 kwietnia 1852 roku w Hucie Miastowskiej koło Siedlec. Edukację artystyczną rozpoczął w warszawskiej Klasie Rysunkowej pod kierunkiem Antoniego Kamińskiego, Rafała Hadziewicza i Wojciecha Gersona. Naukę kontynuował w akademii monachijskiej u Aleksandra Wagnera oraz w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, w pracowni Jana Matejki. W 1878 roku odbył podróż do Paryża. Po okresie zamieszkiwania we Lwowie osiadł w Warszawie, gdzie prowadził lekcje w prywatnej szkole malarstwa. W 1895 roku powrócił do Krakowa i podjął pracę w macierzystej uczelni, a od 1934 roku był profesorem grafiki w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Zmarł 27 grudnia 1936 roku. Zgodnie ze swą ostatnią wolą został pochowany na cmentarzu we Wtelnie, w pobliżu ukochanego Gościeradza.
Rafał Walendowski Bez tytułu [Pnie dwóch świerków ], litografia, 27 × 33 cm, 1924 (fot. R. Sorek) Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie posiada w zbiorach bogatą kolekcję dzieł plastycznych inspirowanych tematyką leśną. Znajdują się wśród niej dwie grafiki Leona Wyczółkowskiego, które można oglądać na wystawie stałej Muzeum Leśnictwa.każdego osobnika: imię, numer rodowodowy oraz historię życia (w stadach wolnościowych prowadzi się jedynie rejestrację ilościową – podaje liczbę osobników).
Pierwszy raz Księgę wydano w 1932 roku w Niemczech, a jedną z osób, które przyczyniły się do wyjaśnienia rodowodów wielu żubrów, była doktor Erna Mohr. W Polsce pierwszy zeszyt – redakcją zajął się w tym okresie doktor Jan Żabiński – opublikowano w 1947 roku w Warszawie. Obecnie kolejne roczniki – wydawane w Białowieży w języku polskim i angielskim – ukazują się pod redakcją doktora Jana Raczyńskiego.
W ostatnich latach, dzięki współpracy Białowieskiego Parku Narodowego z jedną z firm z branży IT, uruchomiono projekt Bilma. Jego celem jest udostępnienie zasobów KRŻ w postaci autorskiego oprogramowania. Z udziałem młodzieży z warszawskich szkół podstawowych powstaje rejestr żubrów oparty o dane zawarte w Księdze oraz aplikacja, która umożliwi m.in. wyszukiwanie przodków zwierząt i obliczanie współczynnika wsobności dla par osobników kojarzonych w celach hodowlanych. Możliwe też będzie tworzenie dynamicznych zestawień spełniających podane przez użytkownika kryteria. Aplikacja jest tworzona z myślą o hodowcach, naukowcach, przyrodnikach i miłośnikach żubrów na świecie.
W lipcu 2022 roku hodowcy uzyskali online dostęp do testowej wersji aplikacji w celu weryfikacji kompletności i jakości zebranych danych oraz sprawdzania zawartych w niej funkcjonalności. Na terenie gołuchowskiej Pokazowej Zagrody Zwierząt, przy tabliczkach z imionami żubrów, zostały umieszczone specjalne kody QR. Zeskanowanie kodu smartfonem przenosi do aplikacji projektowej, gdzie otrzymujemy komplet informacji o interesującym nas osobniku.
Na podstawie danych pochodzących z KRŻ wiemy, że pod koniec 2021 roku w Polsce żyło 2429 żubrów, w tym 206 – w hodowlach zamkniętych, a 2223 – w stadach wolnościowych. Warto dodać, że cała światowa populacja liczyła w tym czasie 9554 osobniki. Wartości te świadczą niewątpliwie o dużym sukcesie hodowlanym, co zaowocowało również zmianą statusu w czerwonej księdze gatunków zagrożonych prowadzonej przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (ang. International Union for Conservation of Nature, IUCN) – z „zagrożonego wyginięciem” na „bliski zagrożenia”.
Gołuchowskie stado w październiku 2022 r. (fot. T. Rakowski)
Kolejne zeszyty Księgi Rodowodowej Żubrów
Tabliczki z imionami i kodami QR w Pokazowej Zagrodzie Zwierząt OKL (fot. T. Rakowski)
Księga Rodowodowa Żubrów (ang. European Bison Pedigree Book, dalej: KRŻ), prowadzona w sposób ciągły od lat trzydziestych XX wieku, jest jednym z najważniejszych narzędzi wspierających restytucję żubra europejskiego. Zawiera, zestawione w sposób tabelaryczny, dane dotyczące
Tomasz Rakowski
