Zagajnik nr 1 (65) wiosna 2022

Nr 1 (65) / WIOSNA 2022

KWARTALNIK EDUKACYJNO-INFORMACYJNY OŚRODKA KULTURY LEŚNEJ W GOŁUCHOWIE

CZŁOWIEK Z PASJĄ Zapoluję na polującego rysia MIĘDZYNARODOWY DZIEŃ LASÓW Społeczna funkcja lasów Z MUZEALNEJ KOLEKCJI Przyroda w grafice zaklęta ARCHIWUM FOTOGRAFICZNE OKL Nadleśnictwo to ludzie

Czterdzieści pięć lat hodowli gołuchowskich żubrów

Drodzy przyjaciele kultury leśnej!

Piękna wiosna wita malowniczymi obrazami gołuchowskiej przyrody, a bogac-

two jej zapachów, kolorów i dźwięków daje wytchnienie odwiedzającym. Park-arboretum i Pokazowa Zagroda Zwierząt witają każdego, kto pragnie z ich uroków i ducha skorzystać. Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie tętni życiem. Wiele mamy do opowiedzenia, gdyż brać leśna jest aktywna cały rok, a my skrupulatnie utrwalamy i chronimy efekty tych działań. Mówię Państwu – dzieje się!

Minęło czterdzieści pięć lat zagrody żubrów. Teraz chcemy tchnąć w nią nowe życie, a dla przyszłych mieszkańców – stworzyć nowe warunki. Życie w zagrodzie rozwija się, przybywa zwierząt – jak na rodzinę przystało.

Wystawy, wystawy… W Oficynie, na ekspozycji pt. Mieszkańcy lasu, prezentujemy fotografie Rafała Łapińskiego, a w Powozowni zabieramy chętnych na południe Polski, by przybliżyć i utrwalić tematykę pięknego życia pasterskiego w Beskidach.

Za nami oraz przed nami także sporo konkursów. Na łamach piszemy o Ogólnopolskim Konkursie „Bajarze z Leśnej Polany” im. redaktora Andrzeja Zalewskiego, przyciągającym każdego, kto pragnie podzielić się historią zapisaną leśnymi literami, oraz o Festiwalu

Lasu, wydarzeniu dla tych, dla których ważne są muzyka myśliwska, bogactwo dobrej kuchni oraz zachowanie leśnej tradycji.

Tyle działań ma miejsce po to, by społeczność leśna oraz wszyscy inni goście swoje kroki kierowali do Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie, zawsze stojącego otworem, gotowego przyjąć, ugościć i opowiedzieć o dziedzictwie tworzonym przez Lasy Państwowe.

Drodzy miłośnicy kultury leśnej.

Po lekturze najnowszego numeru „Zagajnika” czas na podróż do Gołuchowa, bo nie ma, jak samemu uczestniczyć w wydarzeniach, które wnoszą tyle dobra i kreują szacunek do leśników. Zapraszam. Gołuchów czeka.

Z serdecznym pozdrowieniem Darz Bór Ewa Jedlikowska Dyrektor Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie

CO W NUMERZE? Wstęp

Słowo dyrektor OKL

. . . . . . . . . . . . . . .

2

Wydarzenia

Ogólnopolski Konkurs „Bajarze z Leśnej Polany” im. redaktora Andrzeja Zalewskiego . . . . .

Festiwal Lasu

3

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

3

Czterdzieści pięć lat hodowli gołuchowskich żubrów

Międzynarodowy Dzień Lasów Społeczna funkcja lasów

Redakcja: Alicja Antonowicz, Joanna Kostka, Rafał Kostka, Patryk Ortell, Karolina Ziółkowska

2

. .

. . . . . . . . . . . . .

Wydawca: Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie ul. Działyńskich 2, 63-322 Gołuchów tel.: 62 761 50 45 www.okl.lasy.gov.pl e-mail: okl@okl.lasy.gov.pl

Zapoluję na polującego rysia

Z muzealnej kolekcji . . . .

Świętujemy

Człowiek z pasją

4

Przyroda w grafice zaklęta

. . . . . . . . . . .

8

. . . . . . . . . . . .

10

Archiwum fotograficzne OKL Nadleśnictwo to ludzie

Wydawnictwa

Nowości wydawnicze OKL

. . . . . . . . . . . . . .

11

. . . . . . . . . . . . .

14

6

Okładka: fot. Patryk Ortell Korekta: Rafał Kostka Skład i druk: Drukarnia SUPER PRINT, Pleszew Wydrukowano na papierze certyfikowanym Nakład: 1200 egz.

ISSN 1897-3906

Dofinansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu

NADCHODZĄCE WYDARZENIA

PRZED NAMI JUBILEUSZOWA EDYCJA „BAJARZY” Już po raz piętnasty leśni gawędziarze podzielą się z nami swoją opowieścią. Konkurs, organizowany przez Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie, odbędzie się 26 i 27 maja.

W pierwszym dniu wszystkie wystąpienia – nagrane przez uczestników w trybie wideo i przesłane do organizatora – zostaną wyemitowane na stronie internetowej oraz ocenione przez jury. W kolejnym – spotkamy się w Gołuchowie na uroczystym wręczeniu nagród.

Jak co roku, bajarze przedstawią swoje osobiste przeżycia, wspomnienia o lesie zebrane wśród bliskich, historie prawdziwe lub takie, które podpowiada im wyobraźnia. Piękną polską mową będą kreślić obraz przyrodniczego bogactwa i miejsca

człowieka w tej mozaice kolorów, zapachów oraz brzmień. Rozbudzą wyobraźnię słuchaczy, ubiorą opowieść w staromodne słowa albo będą snuć współczesną narrację.

Zastosują językowe zabawy, wplotą w nie ulubione słówka, powiedzonka, będą mówić prozą lub rymować.

Honorowy patronat nad wydarzeniem objęli Dyrektor Generalny Lasów Państwowych oraz Rada Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk. Medialnego wsparcia udzielają TVP3 Poznań, Radio Poznań, kwartalnik „Echa Leśne” oraz portal edukacyjny Ecoedu.com.pl.

Konkurs pomaga dzielić się leśną wiedzą. Budujemy w ten sposób odpowiedzialne postawy wobec

przyrody oraz zachęcamy do częstego bywania w lesie i mądrego korzystania z jego zasobów.

Alicja Antonowicz

5 CZERWCA – FESTIWAL LASU Podczas Festiwalu Lasu, wydarzenia muzycznego i edukacyjnego, odbędzie się międzynarodowy konkurs w trudnej sztuce gry na rogach myśliwskich (w sygnałach i muzyce myśliwskiej). Na stoiskach edukacyjnych i warsztatowych będzie można nauczyć się pirografii, poznać bezpieczne zasady nocnego leśnego biwakowania oraz nie tylko dowiedzieć się o lesie i jego mieszkańcach, ale także samemu spróbować wykonać (i zabrać ze sobą do domu!) las w butelce czy woskowijkę. Nie zabraknie pokazów ptaków łowczych i sów oraz prezentacji dawnych zawodów leśnych, a specjaliści opowiedzą o kleszczach i boreliozie, a także przedstawią zasady pierwszej pomocy przy wypadkach w lesie.

Dla głodnych nie tylko wiedzy przewidziano pokaz przyrządzania dziczyzny w jarzynach na olbrzymiej patelni, food truck Dobre z Lasu oraz stoiska z regionalnymi specjałami prosto od pań z kół gospodyń wiejskich. Będzie można także zaopatrzyć się w miód czy wyroby rękodzielnicze z drewna, poroża i wikliny, a także wziąć udział w loterii z cennymi nagrodami.

Te i wiele innych atrakcji będzie czekać na Państwa w parku-arboretum, w otoczeniu Oficyny.

Udział w wydarzeniu oraz wstęp do Muzeum Leśnictwa w tym dniu będą bezpłatne. Zapraszamy!

Joanna Kostka

3

ŚWIĘTUJEMY

CZTERDZIEŚCI PIĘĆ LAT HODOWLI GOŁUCHOWSKICH ŻUBRÓW

Żubry w gołuchowskiej zagrodzie, 1978 r. (fot. arch. OKL)

W tym roku mija czterdzieści pięć lat od rozpoczęcia hodowli żubrów w Gołuchowie. Pokazowa Zagroda Zwierząt stała się miejscem narodzin ponad stu zwierząt, a jedenaście z nich trafiło do kilku krajów europejskich.

Zagroda z żubrami, oddana do użytku w 1977 roku, była pierwszym obiektem udostępnionym turystom w organizującym się Ośrodku Kultury Leśnej w Gołuchowie. Rok wcześniej Okręgowy Zarząd Lasów Państwowych w Poznaniu wystąpił z jej projektem do Biura Studiów i Projektów LP w Łodzi, gdzie zaopiniowano go pozytywnie. Zagroda wraz z niezbędną infrastrukturą została wzniesiona w błyskawicznym tempie, a z uwagi na jej docelowy styl zakopiański prace wykonywali Górale. W trakcie realizacji projektu przesunięto przepływający nieopodal ciek Giszka, co miało zmniejszyć zagrożenie zatruciem chemikaliami stosowanymi w rolnictwie.

Do zagrody doprowadzono linię telefoniczną i elektryczną oraz wodociągi do pojenia zwierząt. Przylegający bez-

4

Badania weterynaryjne, lata 80. XX w. (fot. arch. OKL)

ŚWIĘTUJEMY

pośrednio do niej ogrodzony okólnik o powierzchni blisko 22 hektarów gwarantował zwierzętom miejsce odpoczynku od antropogenicznych bodźców, na jakie są narażone w kontrolowanych warunkach. Żubry w Gołuchowie są kontynuacją linii białowieskiej, dlatego hodowla od początku prowadzona jest tutaj w oparciu o księgę rodową tej właśnie linii zwierząt, a ich imiona zaczynają się od liter „Po”. Jako pierwsze, w kwietniu 1977 roku, do nowej zagrody trafiły krowy: Polira z Białowieży, Polana i Ponta z Pszczyny oraz byk Plantor ze Smardzewic. Ten ostatni był charakternym samcem o wadze blisko tysiąca kilogramów. I spędzał sen z powiek opiekunom, uszkadzając grodzenie i kilkukrotnie uciekając.

Od tamtego czasu w Pokazowej Zagrodzie Zwierząt hodowano łącznie 121 żubrów (z czego 109 tutaj się urodziło), a obecnie przebywa w niej pięć zwierząt. W styczniu br. krowa Powójka i byk Pogajek – wraz z siedmioma innymi osobnikami z polskich hodowli – z Gołuchowa trafiły do nowo utworzonej zagrody w hiszpańskiej Segowii. Warto bowiem wiedzieć, że żubry, z uwagi na niską zmienność genetyczną, są bardzo podatne na choroby, a wymiana osobników pomiędzy różnymi ośrodkami, zarówno w Polsce, jak i za granicą, ma za zadanie stworzenie metapopulacji, czyli wielu rozproszonych i odizolowanych od siebie stad. Dlatego w minionych latach nasze zwierzęta trafiły również do Danii, Francji, Czech i Niemiec. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat czterdzieści cztery gołuchowskie żubry powędrowały też do trzynastu hodowli krajowych – najwięcej do Nadleśnictwa Borki (RDLP w Białymstoku) i zoo w Poznaniu.

Pokazową Zagrodę Zwierząt od 2011 roku odwiedza średnio 115 tys. turystów w roku. Jest to dowód na to, że największy lądowy ssak Starego Kontynentu to magnes dla zwiedzających.

Oprócz funkcji hodowlanej (w 1997 roku infrastrukturę powiększano kolejno o kwatery z danielami, konikami polskimi i dzikami) Zagroda jest nieodłącznym elementem edukacji przyrodniczo-leśnej prowadzonej przez OKL. Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie jest beneficjentem trzech projektów rozwojowych, których cel to, ogólnie rzecz biorąc, poprawa warun-

Ekipa programu TVP Kawa czy herbata? w Pokazowej Zagrodzie Zwierząt. Od prawej: leśniczy parkowy Godzimierz Piechowiak oraz prezenterzy TVP Krzysztof Dużyński i Monika Luft, 19.03.1996 r. (fot. arch. OKL)

Tradycją stało się wyłanianie imienia dla nowo narodzonych żubrząt w drodze konkursu. Na zdjęciu nadanie imienia Porestowi, który przyszedł na świat 9.05.2021 r. (fot. arch. OKL)

ków bytowania hodowanych żubrów.

Pierwszy z nich, realizowany w latach 2010–2014, nosił nazwę „Ochrona ex situ żubra Bison bonasus w Polsce”. Kolejne przedsięwzięcie – „Kompleksowy projekt ochrony żubra przez Lasy Państwowe” – finansowany był w całości ze środków Funduszu Leśnego i obejmował okres od 2017 roku do 31 marca 2019 roku.

Aktualnie realizowany projekt jest kontynuacją poprzedniego, nosi nazwę „Kompleksowa ochrona żubra w Polsce w latach 2019–2023”, a finansują go w 85 procentach fundusze europejskie i w 15 – Fundusz Leśny.

Polska populacja żubra jest najliczniejsza na świecie, a 100-letnia historia jego restytucji w naszym kraju stała się symbolem ochrony przyrody. Gołuchowskie stado, znajdujące się pod opieką leśników i weterynarzy, jest ważną częścią całego systemu hodowli tego pięknego gatunku o wdzięcznej łacińskiej nazwie – Bison bonasus.

Barbara Olejnik Tomasz Rakowski Mateusz Modrzejewski

5

MIĘDZYNARODOWY DZIEŃ LASÓW

SPOŁECZNA FUNKCJA LASÓW

Spacer aleją w parku-arboretum (fot. M. Hertmann)

21 marca po raz kolejny obchodzimy Międzynarodowy Dzień Lasów, który został ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Ogromna większość polskich lasów, poza rezerwatami i parkami narodowymi, to lasy wielofunkcyjne, ponieważ pełnią równocześnie role przyrodnicze, gospodarcze i społeczne. Nie unikniemy jednak sytuacji, w której jedna z nich na wybranym obszarze wysunie się na prowadzenie. To zupełnie naturalne. Tak jak zmieniają się drzewostany, tak zmienia się to, która z funkcji w nich dominuje.

Hasło tegorocznych obchodów odnosi się do zrównoważonej gospodarki i użytkowania lasów, czyli spełniania funkcji gospodarczej. Tutaj skupimy się jednak na funkcji społecznej, która, m.in. dzięki turystyce i edukacji, daje możliwość spotkania z przyrodą na wiele różnych sposobów. Może to być chociażby odpoczynek na łonie natury, sport i spacery, zbieranie grzybów i owoców leśnych, ale także nauka. Funkcja ta jest więc bardzo ważna, gdyż umożliwia i umacnia kontakt człowieka z naturą.

Tereny leśne, jedna trzecia całej powierzchni Polski, są dostępne dla wszystkich. Zdecydowana większość to lasy publiczne, do których dostęp jest gwarantowany przez prawo. Mniej więcej 56 procent mieszkańców naszego

6

kraju odwiedza je regularnie. Ważne jest więc zadbanie o to, by chcieli do nich wracać. Każdy może skorzystać z dostępnych szlaków pieszych (ok. 20 tys. km) i rowerowych (ok. 4 tys. km), parkingów leśnych i miejsc postojowych (ok. 3,2 tys.), pól biwakowych i obozowisk (ok. 600), a także oferty edukacyjnej Lasów Państwowych, czyli ścieżek dydaktycznych (ok. 1 tys.), wiat edukacyjnych (ok. 600) czy izb i ośrodków edukacji leśnej (ok. 300).

Jedną z najważniejszych (jeśli nie najważniejszą) części składowych funkcji społecznej jest edukacja leśna: upowszechnianie wiedzy o funkcjach lasu, zrównoważonej gospodarce leśnej i leśnych ekosystemach, umacnianie zaufania społeczeństwa wobec leśników oraz informowanie i budowanie świadomości odnośnie odpowiedzialnego korzystania z pozyskiwanych w lesie zasobów.

Jednostki organizacyjne LP planują działalność edukacyjną i są zobowiązane do tworzenia corocznych raportów.

Na ich podstawie możemy określić skalę przedsięwzięć, zasięg (do ilu osób docierają) oraz aktualne tendencje. Najnowsze raporty przedstawiają dane na rok 2020.

Wynika z nich, że w tradycyjnych formach edukacji leśnej prowadzonych przez wszystkie 430 nadleśnictw wzięło w sumie udział 352 715 osób. Do form tych zaliczyć możemy m.in. akcje edukacyjne, festyny i targi, zajęcia terenowe i warsztatowe, lekcje w szkołach, konkursy, spotkania edukacyjne poza szkołą, zajęcia w izbach i ośrodkach leśnych nadleśnictw, wycieczki czy wystawy.

Uczestniczyły w nich wszystkie grupy wiekowe, przy czym najliczniejszą stanowili dorośli (ok. 132 tys.). Największą popularnością cieszyły się akcje i imprezy edukacyjne, w których udział wzięło ok. 140 tys. osób.

Przyglądając się ostatnim raportom, możemy jednak zauważyć, że w wyniku pandemii udział tradycyjnych form edukacji leśnej się zmniejszył (przykładowo w porównaniu z latami poprzednimi wyraźnie rzadziej wykorzystywane były obiekty edukacyjne). Dotychczas prowadzone działania zostały utrudnione, a nawet na jakiś czas zawieszone. Mocno rozwinęła się za to działalność online, stając się uzupełnieniem i inspiracją do obcowania z przyrodą; dzięki niej, mimo trudnych warunków, w dalszym

MIĘDZYNARODOWY DZIEŃ LASÓW ciągu leśnicy mogą zachęcać do czerpania z natury wszystkimi zmysłami.

W związku z zaistniałą sytuacją znacząco została rozszerzona oferta edukacyjna w sieci. Przygotowano m.in. listę materiałów do wykorzystywania przez szkoły w trakcie nauki zdalnej. Także same jednostki LP zaczęły prowadzić zajęcia w tym trybie. W przypadku nadleśnictw zanotowano ponad 1,2 mln wyświetleń materiałów edukacyjnych i różnego rodzaju zajęć udostępnianych przez Internet, w tym w możliwych do oszacowania formach edukacji zdalnej udział wzięło ok. 600 tys. osób. W działania edukacyjne zaangażowanych było ok. pięciu tysięcy pracowników. Dzięki nim powstały wydawnictwa, propozycje towarzyszące hasłu #zostańwdomu czy infografiki. Z kolei regionalne dyrekcje LP mogą pochwalić się w sumie ok. 880 tys. uczestników i wyświetleń materiałów.

Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie również włączył się w edukowanie zdalne.

Z proponowanych w tej formie warsztatów i wydawnictw skorzystało 1238 osób, a w konkursach wzięło udział 291 osób.

W przypadku materiałów dostępnych internetowo (m.in. prezentacje na stronach, wystawy online, materiały dostępne na fanpage’u na Facebooku) zanotowano 18 211 wyświetleń. Dane z 2021 roku

wskazują, że udało nam się dotrzeć do jeszcze większej liczby odbiorców.

Suma osób biorących udział w warsztatach i konkursach oraz korzystających z wydawnictw edukacyjnych w sieci wyniosła 3693, a materiały dostępne internetowo zostały wyświetlone 29 042 razy.

W 2020 roku ze względu na sytuację pandemiczną nie udało się zorganizować wydarzeń przygotowywanych z okazji Międzynarodowego Dnia Lasów oraz corocznych „Bajarzy z Leśnej Polany”.

Sytuacja odbiła się również na przeprowadzanych przez Ośrodek zajęciach edukacyjnych oraz frekwencji w muzeum.

W 2021 roku nastąpiła zmiana – w zgodzie z obostrzeniami doszło do zaplanowanych wydarzeń i imprez. Czternasta edycja „Bajarzy” odbyła się zdalnie – uczestnicy nadsyłali swoje gawędy w formie plików wideo, które następnie zostały ocenione przez jury. W podobny sposób przebiegał również VII Międzynarodowy Festiwal Kultury Leśnej i Łowieckiej.

Jako wydarzenia stacjonarne planowo przeprowadzono natomiast Wielki Dzień Pszczół, Europejskie Dni Dziedzictwa, a także rozstrzygnięcie konkursu „Imię dla żubra”. We współpracy z Bractwem Bartnym z Augustowa zorganizowane zostały również warsztaty bartnicze, a z CalisiaART – bożonarodzeniowe.

Ponad trzykrotnie wzrosła liczba zwiedzających Muzeum Leśnictwa stacjonarnie (28 581 w 2021 roku w porównaniu do 8943 w 2020 roku).

Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie to nie tylko edukacja. Funkcję społeczną realizujemy również przez turystykę i wypoczynek na świeżym powietrzu.

Poza możliwością zwiedzania obiektów muzealnych oraz wzięcia udziału w licznych wydarzeniach do dyspozycji odwiedzających są ścieżki spacerowe w parku-arboretum (a przy nich plenerowe punkty dydaktyczne, wiaty edukacyjne i tabliczki dendrologiczne) oraz Pokazowa Zagroda Zwierząt, zlokalizowana w przylegającym do niego kompleksie leśnym.

Warto wziąć pod uwagę las jako formę wypoczynku lub edukacji i wybrać się do niego nie tylko z okazji Międzynarodowego Dnia Lasów. W końcu każdy z nas ma go dosłownie pod ręką.

Maksymilian Grzegorek

Źródła:

Raport o stanie lasów w Polsce 2020, Warszawa 2021.

Raport z działalności edukacyjnej Lasów Państwowych, Warszawa 2021.

„Leśny skoczek”, jedna z zabaw edukacyjnych przy obiekcie muzealnym Dybul (fot. A. Antonowicz)

7

CZŁOWIEK Z PASJĄ

ZAPOLUJĘ NA POLUJĄCEGO RYSIA Z Rafałem Łapińskim, miłośnikiem przyrody, laureatem konkursów fotografii przyrodniczej, którego zdjęcia dzikich zwierząt można właśnie podziwiać na wystawie czasowej w Muzeum Leśnictwa, rozmawia Karolina Ziółkowska.

Pana zainteresowania przyrodą i fotografią wywodzą się z pewnością z ugruntowanych rodzinnych tradycji. Jak to się zaczęło? Od początku, w sposób naturalny, wciągnęła Pana ta pasja, czy miał Pan kiedyś inną wizję swojej przyszłości? A może pamięta Pan swoje pierwsze zdjęcie?

Zaczęło się raczej w sposób naturalny.

Od dziecka towarzyszyłem tacie [Włodzimierz Łapiński, leśnik, znakomity fotografik przyrody – przyp. red.]. podczas wyjazdów fotograficznych, pomagałem w budowie czatowni itp. Nie pamiętam swego pierwszego zdjęcia, ale pamiętam moment, gdy dostałem pierwszy sprzęt fotograficzny: starą, małoobrazkową prakticę, światłomierz oraz lampę błyskową.

fot. R. Łapiński

8

fot. M. Stefaniuk

fot. R. Łapiński

CZŁOWIEK Z PASJĄ Co ojciec sądzi o Pana pracach? Bywa (lub bywał) krytyczny?

Nie zawsze zgadzamy się w ocenie zdjęć.

Myślę, że jest to kwestia różnicy pokoleniowej i przepaści w sprzęcie, jakim przez całe życie posługiwał się mój tata, a jakim obecnie posługuję się ja. Każdy fotograf wypracowuje swój indywidualny warsztat, dzięki któremu jest rozpoznawalny.

Dlatego spieramy się czasem o jakiś kadr, ale są to wyjątkowe sytuacje.

Czy fotografia dzikiej przyrody jest dziedziną, którą łatwo opanować? Na co trzeba zwrócić uwagę podczas pierwszego wyjścia na bezkrwawe łowy?

Fotografia zwierząt zdecydowanie nie jest łatwa. Jeśli np. chcemy zrobić zdjęcie portretowe jelenia, to musimy znaleźć się na dystansie poniżej 20 metrów.

Już to jest bardzo trudne, a gdy dodamy do tego, że zdjęcia robi się z ziemi (a nie np. z ambony), musi być to przy świetle dziennym, z ładnym tłem oraz odpowiednim wiatrem, by zwierzę nas nie wyczuło – to zadanie robi się naprawdę bardzo ciężkie. Młodym adeptom polecam najpierw naukę na gatunkach mało płochliwych. Można zacząć od zwierząt zamieszkujących parki miejskie, a następnie spróbować swych sił np. z sarnami, które nie są specjalnie wymagające jeśli chodzi o maskowanie się fotografa.

fot. R. Łapiński

Może Pan zdradzić Czytelnikom, czy jakieś zwierzę lub roślinę szczególnie lubi Pan fotografować?

Trudno jednoznacznie powiedzieć, który gatunek lubię w tym kontekście najbardziej. Na pewno im zwierzę jest ostrożniejsze, a mi uda się zrobić dobry kadr, tym mam z tego większą satysfakcję.

Jednymi z ulubionych obiektów, które fotografuję z dużą satysfakcją, są jelenie. Podczas rykowiska poświęcam się im całkowicie i przez miesiąc jestem w terenie po dziesięć godzin dziennie.

Niedawno w telewizji mówił Pan o ptakach sprzątających niedopałki i kapsle.

Może Pan powiedzieć, na czym to polega? Co Pan sądzi o wykorzystywaniu dzikich zwierząt w tym celu?

Pomysł szwedzkich naukowców, by ptaki krukowate sprzątały drobne śmieci, opiera się na mechanizmie nagrody za wykonanie jakiejś czynności. W tym przy-

fot. R. Łapiński padku wrzucenie czegoś, np. niedopałka, do specjalnego urządzenia powoduje, że wynagradza ono sprzątacza jakimś smakołykiem. Ptaki krukowate są bardzo inteligentne i z pewnością się tego nauczą, jednak moim zdaniem jest to tylko ciekawy eksperyment i raczej nie wpłynie w widoczny sposób na czystość miast.

Nie jest to niemożliwe, wystarczy spędzać dużo czasu w terenie i mieć odrobinę szczęścia.

Ma Pan jakieś fotograficzne marzenie?

Nowa wystawa w Muzeum Leśnictwa!

Każdy ma jakieś marzenia związane ze swoją pasją. Kiedyś bardzo chciałem sfotografować polowanie wilków. Udało mi się, choć oczywiście i w tym temacie jest jeszcze dużo do zrobienia. Mam też nadzieję, że uda mi się kiedyś zrobić zdjęcie przedstawiające polowanie rysia.

Co?

W takim razie życzę szczęścia, nie tylko fotograficznego. I dziękuję za rozmowę.

– Mieszkańcy lasu – fotografie Rafała Łapińskiego Gdzie? – Oficyna, galeria w holu Kiedy? – 18 marca – 25 czerwca 2022 roku 9

Z MUZEALNEJ KOLEKCJI

PRZYRODA W GRAFICE ZAKLĘTA Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie posiada w swojej kolekcji cenny zbiór eksponatów z dziedziny sztuki.

Dużą jego część stanowią grafiki, wśród których wyróżniają się znakomite drzeworyty Jana Wałacha.

W zbiorach muzealnych OKL znajduje się kilkanaście drzeworytów Wałacha. Są to prace bardzo perfekcyjnie wykonane, w których widać znakomite opanowanie warsztatu.

Tematycznie związane są one z pejzażem, a także życiem codziennym na beskidzkiej wsi. Ponadto dwie grafiki przedstawiają ciężką pracę w lesie przy zwózce drewna. Artysta doskonale oddaje klimat otaczającej go codzienności, wiernie i bardzo realistycznie przedstawia też przyrodę.

Wałach urodził się w Istebnej-Andziółówce w Beskidzie Śląskim. Po skończeniu gimnazjum rozpoczął naukę w zakopiańskiej Szkole Rzemiosła Artystycznego. Studia kontynuował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, w pracowniach Józefa Mehoffera, Juliana Fałata, Ferdynanda Ruszczyca i Jana Stanisławskiego, oraz w Paryżu. Jego debiutem artystycznym była, w 1904 roku w Mińsku, wystawa rysunku. Później, za sprawą swego mecenasa Jerzego Warchałowskiego, eksponował prace w wielu miejscach w Polsce i za granicą. Wałach był artystą wszechstronnym: oprócz drzeworytów, które przyniosły mu największą sławę, także malował i rzeźbił.

Drzeworyt, jedna z technik graficznych, wymaga dużej biegłości w posługiwaniu się dłutem, a także – z powodu faktu, że operuje jedynie czernią i bielą, a wyrażany jest kreską ciętą na drewnie – syntetycznego spojrzenia na przedstawiany temat. W tej metodzie druku wypukłego matrycą jest deska. Po odpowiednim zabezpieczeniu przed pękaniem i wyszlifowaniu powierzchni artysta nanosi na nią rysunek. Należy pamiętać, że winien być on wykonany w tzw. lustrzanym odbiciu, ponieważ elementy umieszczone na desce po prawej stronie – na odbitce znajdą się po lewej. Po naniesieniu rysunku można przystąpić do wycinania dłutem tych fragmentów, które na gotowej pracy będą białe. Następnie wypukłe elementy pokrywa się farbą drukarską i, po nałożeniu papieru (bibułki japońskiej), kostką drzeworytniczą wykonuje odbitkę. Na końcu twórca sygnuje powstałą pracę (grafikę), przy czym stosuje następującą kolejność: z prawej strony umieszcza swój podpis i datę, po środku – nazwę techniki

10

Jan Wałach, Kwitnąca czereśnia, drzeworyt z cyklu Pejzaż i drzewa (fot. R. Sorek)

Jan Wałach, Kwitnąca jabłoń, drzeworyt z cyklu Pejzaż i drzewa (fot. R. Sorek)

Z MUZEALNEJ KOLEKCJI | ARCHIWUM FOTOGRAFICZNE OKL (całym słowem lub skrótem), a po stronie lewej – numery, z których pierwszy oznacza kolejną odbitkę, drugi – ilość odbitek wykonanych z danej matrycy.

Warto dodać, że oprócz drzeworytów w kolekcji Ośrodka znajdują się przykłady innych technik graficznych: akwafort, akwatint, litografii czy linorytów. Ich cechą wspólną jest przyrodnicza tematyka, natomiast sposób jej interpretacji jest bardzo różny: począwszy od klasycznych, realistycznych przedstawień, poprzez syntezę i uproszczenia, po przedstawienia niemalże abstrakcyjne.

Rafał Walendowski

Jan Wałach, drzeworyt z cyklu Praca w lesie (fot. R. Sorek)

NADLEŚNICTWO TO LUDZIE Obecnie w Polsce jest 429 nadleśnictw. W każdym z nich pracuje kilkadziesiąt osób, we wszystkich – ponad dwadzieścia pięć tysięcy. Ciekawe grupowe zdjęcia załóg poszczególnych nadleśnictw odnaleźć można w zbiorach fotograficznych Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie.

Co to jest nadleśnictwo? Według ustawy o lasach to „jednostka organizacyjna użytkownika wieczystego powołana do prowadzenia gospodarki leśnej”. Jednakże za każdą „jednostką organizacyjną” kryją się konkretni ludzie. Na przestrzeni lat – choćby ze względu na różny zasięg terytorialny Polski czy strukturę organizacyjną Lasów Państwowych – zmieniała się liczba nadleśnictw (zarówno państwowych, jak i prywatnych) oraz zatrudnionych w nich pracowników.

Zawsze jednak byli to leśnicy terenowi oraz biurowi.

Ze względu na specyfikę leśnictwa pożądane są w tym zawodzie, podobnie jak w każdym innym, pewne konkretne predyspozycje. Las to natura, materia delikatna i nieprzewidywalna, zmieniająca się wraz z porami roku. Ludzie, którzy się nią zajmują, muszą więc dobrze się czuć w jej otoczeniu. I mieć na uwadze, że nie jest ona „czynna” osiem godzin i tylko w piękne, ciepłe dni. Gospodarując terenem leśnym, trzeba ponadto być wyposażonym we wszechstronne umiejętności

Załoga Nadleśnictwa Mikorowo. Stoją od lewej leśniczowie: 1. Stanisław Ptasiński, 2. Jan Łangowski, 3. Tadeusz Kaczak, 4. Władysław Łuczko, 5. Franciszek Fenski, 7. Zygmunt Prochowski, 6. od lewej stoi gajowy Władysław Gil, siedzą od lewej: 1. leśniczy Józef Robak, 2. pomocnik kancelaryjny Alfons Kropidłowski, 3. nadleśniczy Alfred Czekański, 4. leśniczy kancelaryjny Józef Piankowski, 5. leśniczy Albin Kaczorowski. W tle biurowiec nadleśnictwa, 1947 r.

11

ARCHIWUM FOTOGRAFICZNE OKL

Pracownicy Nadleśnictwa Leśniańskiego, Hajnówka, początek lat 30. (?) XX w. i wiedzę, by dobrze planować, zarządzać czy odpowiednio wykonywać polecone czynności.

Praca w lesie i dla lasu to odpowiedzialność i zobowiązanie do ciągłego nadzoru nad powierzonymi zasobami, gotowość do zapobiegania w porę niekorzystnym zjawiskom.

Ważna jest też czujność i zdolność przewidywania. No i ważni są ludzie.

Predyspozycje do współpracy z innymi były i są w nadleśnictwie niezwykle istotne.

To dzięki zespołowi cała jednostka może sprawnie działać. Dlatego też tak szczególne są zdjęcia załóg, przedstawiają bowiem nie tylko samych pracowników, ale, za ich pośrednictwem, także obszar, który reprezentują i który podlega ich pieczy. Fotografie zgromadzone przez OKL to najczęściej zdjęcia pamiątkowe wykonane w pobliżu siedzib nadleśnictw. Inne portretują załogi podczas wyjazdów, kursów (na przykład dla leśniczych), różnych świąt.

Niekiedy pracownikom towarzyszą rodziny.

Bardzo ciekawą – bo jedyną wykonaną w atelier – jest fotografia pracowników Nadleśnictwa Snochowice. Leśnicy są w pełnym umundurowaniu, a na karabiny mają nasadzone bagnety. Na środku kilku trzyma tablicę administracyjną z godłem i nazwą jednostki.

Część ma przypięte do płaszczy tzw. blachy – oznaczenia gajowego. Nie wiadomo, z jakiej okazji wykonano zdjęcie. Wiemy, że znajduje się na nim ówczesny nadleśniczy Tadeusz Falkowski, co pozwala datować je na czas po 1923 roku, w tymże roku objął bowiem stanowisko w Snochowicach (funkcję pełnił tam dziesięć lat). Ze wspomnień córki, Marii Falkowskiej-Hnatyszak, wiadomo, że Falkowski był wymagającym zwierzchnikiem. Bez względu na rangę podwładnego pilnował

12

Załoga Nadleśnictwa Snochowice. Na środku siedzi nadleśniczy Tadeusz Falkowski, po 1923 r.

Inż. Mieczysław Rzepczyński, nadleśniczy Nadleśnictwa Państwowego Zielonka, ze współpracownikami.

W 1. rzędzie, 2. od lewej stoi leśniczy Stefan Leśniewicz, przy drzwiach po lewej stoi Feliks Kunze, sekretarz nadleśnictwa, 19.07.1936 r.

ARCHIWUM FOTOGRAFICZNE OKL

Pracownicy Nadleśnictwa Rozłucz. Na środku stoi nadleśniczy Józef Dobiecki, 10.05.1925 r.

Służba leśna Nadleśnictwa Dołhobyczów.

Na środku, w otoczeniu rodziny, p.o. nadleśniczego Zygmunt Szczygieł, Tyszowce, 26.04.1947 r.

Pracownicy Nadleśnictwa Wronki. Siedzi nadleśniczy Stanisław Magdziński, drugi z lewej Zbigniew Walter, 1925 r.

solidnego wypełniania obowiązków, ale potrafił też docenić rzetelne podejście. Jednocześnie starał się o dobrą atmosferę w zespole, co korzystnie wpływało na przebieg i efekty pracy. Dzięki tym informacjom wiemy, jaki był nadleśniczy i jak tworzył zespół pracujących z nim ludzi.

Na odwrocie zdjęcia leśników ze Snochowic nie ma niestety żadnych adnotacji, a przede wszystkim – nazwisk pozostałych pracowników. Nie jest to przypadek odosobniony, tak też jest z innymi przedstawieniami grupowymi. Dlatego tak cennym w tym kontekście przykładem jest fotografia z Nadleśnictwa Mikorowo (dziś Nadleśnictwo Lębork), na rewersie której każdy leśnik został wymieniony z imienia, nazwiska oraz pełnionej funkcji.

Jest to idealna sytuacja dla zachowania pamięci o ludziach oraz dobry początek do eksploracji leśnych życiorysów i światów.

Joanna Kostka

Załoga Nadleśnictwa Leśna Huta, 1926 r.

13

WYDAWNICTWA

NOWOŚCI WYDAWNICZE OKL Najnowsze propozycje wydawnicze OKL to gra edukacyjna oraz pięć książek, które poruszają wiele aspektów związanych z leśnictwem, m.in. naukowy, filozoficzny i artystyczny. Wszystkie pozycje zostały dofinansowane przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu, a zakupić je można w Muzeum Leśnictwa.

• Andrzej Grzywacz,

Leśne drogi i bezdroża

Zbiór artykułów popularnonaukowych i branżowych z zakresu leśnictwa i mykologii. Autor przedstawia wiedzę i spostrzeżenia zdobyte w ciągu pięćdziesięciu lat pracy naukowej. Wybór tekstów ma być zachętą dla czytelnika do przemyśleń i dyskusji, a nawet inspiracją dla młodych przyrodników do tworzenia własnych prac.

Autor: Andrzej Grzywacz. Rok wydania: 2021. Liczba stron: 304.

Liczba zdjęć: 19. Oprawa twarda.

Cena: 28 zł.

14

• Dariusz J. Gwiazdowicz

• Jerzy Adamczewski,

Zestaw dwunastu artykułów znakomitych autorów – reprezentujących ośrodki naukowe m.in. z Warszawy, Poznania, Lublina i Torunia – którzy proponują rozważania i myśli poszukujące harmonii między życiem człowieka a trwałością otaczającej go przyrody. Książka tworzy wspólną płaszczyznę poznawczą dla nauk przyrodniczych oraz teologii i filozofii.

Książka zawiera opis wykonywania techniką intarsji dzieła pt. Szarak, omówienie dawnych technik stolarskich oraz słownik fachowej terminologii. Na końcu znajdują się ciekawostki na temat stolarstwa oraz test wyboru dla utrwalenia wiedzy zdobytej podczas lektury. Publikacja jest uzupełnieniem książki o tym samym tytule wydanej w 2017 roku.

(red.), Pochylając się nad Bożym Stworzeniem

Redakcja naukowa: Dariusz J. Gwiazdowicz. Rok wydania: 2021. Liczba stron: 262. Liczba zdjęć: 11. Oprawa twarda.

Cena: 57 zł.

Sztuka malowania drewnem.

Intarsje Piotra Biernata.

Suplement

Autor: Jerzy Adamczewski. Rok wydania: 2021. Liczba stron: 152.

Liczba rycin: 40. Oprawa twarda.

Cena: 10 zł.

WYDAWNICTWA

• Władysław Dzięgała, Kazimierz Rykowski, Dwa kalendarze, • Jerzy Gnerowicz, O pszczole… czyli dyskretny urok lasu

Tomik poezji zawierający dwanaście wierszy Władysława Dzięgały, zilustrowanych tylomaż pracami malarskimi Kazimierza Rykowskiego.

Zestawienie ukazuje wyjątkowo malowniczy obraz ojczystej przyrody, pozwala odczuć barwy, nastroje i dźwięki specyficzne dla kolejnych miesięcy roku.

Autor wierszy: Władysław Dzięgała. Autor ilustracji: Kazimierz Rykowski. Rok wydania: 2021. Liczba stron: 36. Liczba ilustracji: 12.

Oprawa twarda. Cena: 10 zł.

Wybór poezji leśnika-pszczelarza.

Utwory – o dużej wartości poznawczej, dydaktycznej, a momentami moralizatorskiej – poruszają tematykę pszczół i pszczelarstwa. Teksty zostały pogrupowane w dziewięć rozdziałów i opatrzone humorystycznymi ilustracjami.

Autor: Jerzy Gnerowicz. Autor ilustracji: Rafał Walendowski. Rok wydania: 2021. Liczba stron: 80.

Liczba ilustracji: 10. Oprawa twarda.

Cena: 10 zł.

• Puzzle Żubry

Gra edukacyjna z wizerunkiem króla puszczy. Układanka zawiera 160 elementów i po złożeniu ma wymiary 47 × 21 cm. Na spodzie pudełka znajduje się opis cech fizycznych żubra, jego zachowań i ochrony.

Autor fotografii: Danuta Piotrowska. Rok wydania: 2021. Opakowanie kartonowe. Cena: 11 zł.

Zapraszamy do zapoznania się z najnowszymi propozycjami oraz zachęcamy do lektury.

Działalność wydawnicza OKL to publikacje o tematyce przyrodniczej, historycznej i związanej z kulturotwórczą rolą lasu. Co roku ukazują się nowe pozycje, skierowane zarówno do miłośników lasu, jak i osób naukowo związanych z leśnictwem, a także wydawnictwa edukacyjne dla dzieci i młodzieży.

Nela Modrzejewska 15

Szukasz miejsca, by odpocząć?

Zapraszamy do parku, zagrody zwierząt i muzeum!

• zespół zamkowo-parkowy o powierzchni 160 ha • XIX-wieczny park w stylu angielskim • ponad 20 km tras spacerowych • hodowla żubrów, koników polskich, danieli i dzików • obiekty muzealne: Oficyna, Powozownia, Owczarnia

Do zobaczenia w Gołuchowie!

Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie

Znajdź nas na