Gamma-aminoboterzuur (GABA) is een niet-essentieel aminozuur dat bij planten, bacteriën, dieren en mensen voorkomt. Het is de belangrijkste, inhiberende (remmende) neurotransmitter in het centraal zenuwstelsel (CZS). GABA speelt een rol bij de neuronale ontwikkeling en moduleert de synaptische transmissie. Wanneer er te veel activiteit in neuronen ontstaat, waarborgt GABA de balans door de overactieve neuronen in hun werking te remmen. Hierdoor heeft GABA een rustgevende en kalmerende werking. Naast het CZS is GABA ook aanwezig in het enterisch zenuwstelsel (het zenuwstelsel van het spijsverteringsstelsel) en wordt het aangetroffen in perifere weefsels. GABA speelt een rol bij de regulatie van angst en stress, bioritme, slaap en de hormoonregulatie. Daarnaast beïnvloedt het de cognitieve functies en de gemoedstoestand. Een verminderde werking van GABA kan zich uiten in verschillende neuropsychiatrische klachten en aandoeningen, zoals stress- en angststoornissen, slaapstoornissen en depressie. Vanwege het feit dat naast het CZS ook andere orgaansystemen en organen gebruikmaken van GABA, speelt GABA ook een rol bij het reguleren van de bloeddruk, de alvleesklier, de lever en het immuunsysteem. GABA kan zowel door het eigen lichaam worden aangemaakt als via de voeding worden ingenomen. Ook bacteriën in de darm kunnen GABA produceren.
54
WERKINGSMECHANISME EN FUNCTIE Inhiberende neurotransmitter GABA is een inhiberende neurotransmitter in het centraal zenuwstelsel (CZS) en komt daar in relatief hoge concentraties voor, verspreid over een groot deel van de hersenen. De meeste effecten worden gegenereerd via twee typen receptoren, de GABAa- en de GABAb-receptor. Binding op de GABAa-receptor zorgt voor een balans tussen activiteit en rust in de hersenen terwijl binding op de GABAb-receptor overactiviteit van de hersenen actief beëindigt. Doordat GABA de neurale excitatoire (stimulerende) activiteit van de neurotransmitter glutamaat afremt, wordt de prikkelgevoeligheid van het CZS verminderd. Door een inadequate werking van GABA in de hersenen kan er overactiviteit van de neurotransmitter glutamaat ontstaan. Verschillende stressgerelateerde symptomen, zoals hoofdpijn, geïrriteerdheid, concentratieproblemen, hyperactiviteit, piekeren, angst en verschillende stemmingsstoornissen, zoals depressie, zijn met verminderde GABA-concentraties geassocieerd. Omdat het GABA-erge systeem een essentiële rol speelt bij de zenuwoverdracht, is het ook van groot belang voor de concentratie en andere cognitieve functies. GABA functioneert ook als inhiberende neurotransmitter in het enterisch zenuwstelsel. Bloeddrukverlagende werking GABA heeft een bloeddrukverlagende werking, maar het exacte mechanisme van het effect van GABA op de bloeddruk is nog niet helemaal duidelijk. In vitro onderzoek laat zien dat GABA het angiotensin 1-converting enzym (ACE), een enzym dat betrokken is bij de bloeddrukregulatie, kan remmen.
Onderzoek bij ratten heeft aangetoond dat de perifere toediening van GABA de bloedruk verlaagt door de output vanuit het autonome (sympathische) zenuwstelsel te moduleren. Regulering hypofysehormonen (groeihormoon) De neurotransmitter GABA reguleert de productie van hypofysehormonen zoals het groeihormoon, betrokken bij groei en het onderhoud van botten en spieren. In vitro onderzoek suggereert dat GABA de afgifte van het groeihormoon stimuleert door te binden aan GABAb-receptoren op groeihormoon-producerende cellen in de hypofyse. Ook de orale toediening van GABA verhoogt de groeihormoonconcentratie in het bloed. Antioxidatieve werking De antioxidatieve werking van GABA is aangetoond bij in vitro en in vivo onderzoek. GABA kan bijvoorbeeld de reactieve tussenproducten die tijdens de vetverbranding ontstaan wegvangen en de zeer reactieve pro-oxidant, malondialdehyde, onschadelijk maken. Ontstekingsremmende werking GABA heeft een anti-inflammatoire (ontstekingsremmende) werking. In vitro en in vivo onderzoek laat zien dat GABA zowel in immuuncellen als in andere celtypen de productie van ontstekingsbevorderende signaalstoffen kan remmen. Ook remt GABA in vitro de uitstoot van histamine door immuuncellen, wat suggereert dat GABA een anti-allergische werking heeft. De ontstekingsremmende effecten van GABA worden waarschijnlijk veroorzaakt door de binding van GABA aan GABAa-receptoren. Daarnaast kunnen immuuncellen ook zelf GABA produceren en afgeven.
