Na negen jaar als artdirector én adjuncthoofdredacteur van Hollands Glorie neemt onze gewaardeerde collega Sefanja Nods afscheid. Al vele jaren woont ze in Hoorn. Voorheen in een huis aan de haven, nu deels in een huisje in de oude stad en deels op een boot. Haar liefde voor het stadje steekt ze nooit onder stoelen of banken en menige zin begint ze met “Ja, maar in Hoorn…” Dus wat was een mooier afscheidscadeau aan Sefanja dan een reportage met haar in de hoofdrol waarbij ze ons meeneemt op een stadswandeling langs haar favoriete plekken in Hoorn? Met een journalist en fotograaf ging ze op pad en vanaf pagina 14 leest en ziet u het resultaat. Op dit moment staat actrice en comédienne Loes Luca op het toneel met Uit het hoofd, een zeer persoonlijke voorstelling over haar eigen leven. En begin 2023 beginnen de opnamen voor seizoen twee van Maud & Babs. Loes speelt daarin moeder Babs die dementerend is en voor wie haar dochter Maud (Rifka Lodeizen) steeds meer moet mantelzorgen. We spraken Loes Luca over haar grote liefde, haar samengestelde gezin – “Bij een première zit de eerste rij vol met kinderen, kleinkinderen, een ex en alle aanhang” – en de relatie met haar (inmiddels overleden) moeder.
Onlangs verscheen de Kipbijbel, van de hand van Alain Caron en
chef Rogier Trip. Hierin vindt u alles wat u altijd al wilde weten over de kip en het ei, aangevuld met 200 recepten. Het leek ons een mooie aanleiding om met Caron in gesprek te gaan. Naast zijn optredens als expert in het tv-programma BinnensteBuiten, de vijftien kookboeken die hij inmiddels heeft geschreven, runt hij ook nog samen met zijn twee zoons vier restaurants in Amsterdam. Of we dit jaar sneeuw krijgen of niet, je culinair laten verwennen in een romantisch restaurant liefst met open haard is toch een van die winterse genoegens. En als je dan kunt blijven slapen is het helemaal perfect. Wij maakten een selectie van tien prachtige plekken verspreid door het land. Bon appétit!
Een heel goed 2023 gewenst!
Paul van Eijndhoven, hoofdredacteur p.vaneijndhoven@creditsmedia.nl
COVERFOTO Hoorn © ANP / Frans Lemmens
HOOFDREDACTIE Paul van Eijndhoven, Sefanja Nods (adjunct)
EINDREDACTIE Jolanda van der Ploeg, Mariëtte van de Sande, Fabian Takx ARTDIRECTION Sefanja Nods
VORMGEVING Suzy Benjamin, Sander Buningh
Maarten Albrecht, ANP Foto, Anna Sophie Bakker, Jeroen Berends, Pieter Bogaers, Edith Buenen, Amélie Dufour, Wim Huijser, Annemique de Kroon, Ronald Kuipers, Frans Lemmens, Nationale Beeldbank, Raymond Noë, Theo Schildkamp, Marc Schoorl, Ingrid Spelt, Studio Steenhuis, SuperStudio, Job van Tol, Ronald van Weeren
REDACTIE hollandsglorie@creditsmedia.nl
Van Slingelandtstraat 63, 1051 CG Amsterdam
UITGEVER Eugen van de Pas MARKETING Daniëlle Wiersema 020 5302570, communicatie@creditsmedia.nl
SALES Julien Frouin, Alex Sitompoel 020 5302570, advertising@creditsmedia.nl
DISTRIBUTIE Aldipress, Utrecht / AMP, Brussel
Voor het opgeven, beëindigen van en vragen over abonnementen of het nabestellen van oude nummers: Mijntijdschrift.com, Daalakkersweg 2–72, 5641 JA Eindhoven, 088 2266637 (op werkdagen van 9.00 tot 17.00 uur), hollandsglorie@mijntijdschrift.com
Nederland: € 38 voor 6 nummers bij automatische incasso. Als u per acceptgiro wilt betalen, komt er € 2,50 administratiekosten bij.
Abonnementen in andere landen hebben een speciaal tarief, op te vragen bij de abonneeservice. Het abonnement wordt automatisch verlengd tegen de dan geldende tarieven, tenzij u minimaal drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode opzegt. De cadeauabonnementen lopen automatisch af.
ADVIESPRIJS LOSSE VERKOOP € 6,95.
Abonnees lezen gratis Hollands Glorie via de app MagZine. U kunt inloggen met uw abonneenummer en postcode. Geen abonnee? Dan kunt u Hollands Glorie betaald lezen via o.a. MagZine, Blendle en Readly.
De redactie heeft zijn uiterste best gedaan om bronnen en rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal te achterhalen en te vermelden. Wanneer desondanks beeldmateriaal wordt getoond waarvan u (mede)rechthebbende bent en u voor het gebruik daarvan niet als bron of rechthebbende wordt genoemd, ofwel geen toestemming geeft voor het gebruik, dan kunt u contact opnemen met de redactie.
© Hollands Glorie is een uitgave van Joie de Vivre BV dat deel uitmaakt van een groep uitgeverijen die samenwerken onder de naam Credits Media. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.
6
Logeren met reeën in de achtertuin, een geheime bar, het beste plantaardige restaurant ter wereld en meer tips voor deze winter.
14 DOMWEG GELUKKIG IN HOORN
De artdirector en adjunct-hoofdredacteur van Hollands Glorie, Sefanja Nods, neemt afscheid met deze liefdesverklaring aan haar woonplaats.
42 WEG IN NEDERLAND MET DE (KLEIN)KINDEREN
Sterrenkijkavonden, speelpark Hans & Grietje, een kinderatelier in Singer Laren en meer.
58
In het Haringvliet ontstond in de 17de eeuw een zandplaat die uitgroeide tot een eiland: Tiengemeten. Neem de pont en geniet van dit Natuurmonument.
85 ROMANTISCH WINTERS ETEN
Tien romantische plekken om uzelf culinair te laten verwennen en desgewenst
vervolgens te overnachten. Verspreid door het hele land.
102 ONS DORP LINSCHOTEN
Het goed geconserveerde Linschoten, ‘de parel van het Groene Hart’, is door de komst van forensen en andere buitenlui veranderd, maar de saamhorigheid is er nog steeds.
26 SHOPPING
Mode en design in winterse kleuren.
30 LOES LUCA
Een gesprek met de grande dame van de komedie over haar moeder, haar grote samengestelde gezin en Uit het hoofd, een voorstelling over haar leven.
44 ARCHITECT PIERRE CUYPERS
Tijdens zijn lange leven (1827-1921) wist Pierre Cuypers een enorm oeuvre op te bouwen, van de troon in de Ridderzaal tot het Rijksmuseum.
Humberto Tan sprak honderd honderdjarigen, de Toetjesbijbel, ode aan de mossel en een doofstomme wielrenner.
68 INTERVIEW ALAIN CARON
Hij treedt op als culinair expert in tv-programma BinnensteBuiten, runt vier restaurants in Amsterdam en heeft vijftien kookboeken op zijn naam staan.
Alain Caron en chef Rogier Trip verzamelden 200 recepten en veel informatie over de kip. Een voorproe e van vijf recepten.
29 ONZE TAAL
Zoveel woorden voor sneeuw.
38 DE BOSWACHTER
Met boswachter-wandelcoach Norbert Kwint rond het Brandeveen in Drenthe.
82
De keuze van Errol van de Werdt, directeur TextielMuseum Tilburg.
97 UIT DE KUNST
Landschap en kunst in Harlingen, In the Dutch Mountains bij NDT en een liefdevol vaarwel van het ChineesIndische restaurant.
112 PUZZEL EN WIN…
Een tulpenvaas van Heinen Delfts Blauw.
114 DIERENMANIEREN
Job van Tol over de eikelmuis.
Op het statige Anna Paulownaplein in de Haagse Zeeheldenbuurt bevindt zich La Paulowna Boutique hotel, met negen uniek ingerichte suites voor twee tot vier personen. De perfecte uitvalsbasis voor als u zowel zin heeft in een stedentrip als het nodige uitwaaien op het strand. Voor lekker eten hoeft u overigens niet ver weg: Restobar Bayonne bevindt zich in hetzelfde pand en hier kunt u terecht voor ontbijt, lunch, borrel én een Baskisch geïnspireerd diner. Het Baskenland staat bekend om de heerlijke
pintxos, kleine hapjes op een stokje, en die vindt u hier dan ook terug. Oh, en nog even een historische opfriscursus: Anna Paulowna (1795-1865), de naamgeefster van het plein, was het achtste kind van de Russische tsaar Paul I van het huis Romanov. Op 21 februari 1816 trouwde ze met ‘onze’ koning Willem II en maakte zich op deze manier onsterfelijk in het Den Haag van vandaag.
• Vanaf €139 voor twee personen per nacht. Boutique hotel La Paulowna, Anna Paulownapein 3, Den Haag. lapaulowna.com >
Na veertig jaar nam de vorige uitbater onlangs afscheid van de Carolinahoeve in het bos bij de Steeg, vlakbij de bekende Posbank. Natuurmonumenten greep deze kans aan om de hoeve te verbouwen en inmiddels runnen de nieuwe eigenaren Tineke en Maarten het vernieuwde restaurant met verve. Op de menukaart zijn veel lokale producten terug te vinden en de gezellige huiskamersfeer nodigt uit voor een warm drankje na of tijdens een mooie boswandeling. Als het straks weer lente wordt is er ook een mooi terras. Wilt u wat langer genieten van de
Carolinahoeve? In de oude hoeve zit tegenwoordig ook een vakantiewoning van twee verdiepingen voor in totaal zes personen – inclusief houtkacheltje. De reeën, edelherten, wilde zwijnen en Schotse hooglanders wandelen door uw achtertuin en auto’s mogen hier niet komen (behalve die van uzelf).
• Het restaurant is elke dag open van 9 tot 17 uur. De Carolinahoeve 1, De Steeg. De minimale verblijfsduur voor de vakantiewoning is drie nachten, prijzen variëren per seizoen, kijk hiervoor op de website. decarolinahoeve.nl
‘Uw gezondheid, ons een zorg’, is het opmerkelijke motto van Dr. Watson, de eerste speakeasy -bar van Leeuwarden. Tijdens de Amerikaanse drooglegging in de jaren twintig werden bars verstopt achter geheimzinnige deuren omdat het drinken van alcohol verboden was. U moet er dus wel even naar op zoek, maar dan vindt u ook een heerlijk plekje om een koude winteravond in de Friese hoofdstad door te brengen met een cocktail, whisky of eigengerijpte rum. Zoek op de Eewal naar een dokters praktijk, succes!
• Dr. Watson, Leeuwarden. drwatson.frl
“Je hoeft niet ver te reizen om verrast te worden”, aldus de begeleidende tekst bij een foto van een Chinees aandoende tuin. Het blijkt de Hortus in Haren te zijn. En zo zijn er nog veel meer plekken in Nederland die werelds aandoen, zo blijkt uit het nieuw verschenen boek Werelds Nederland . Het staat vol inspirerende tips om u in eigen land even over de grens te wanen. Want staat die indrukwekkende koepel nu in Rome of Oudenbosch? Is dit Venetië of Dordrecht? Wijnstreek Saint-Émilion of de heuvels bij Maastricht? Daarnaast staat het boek vol overnachtingsadressen die Engels, Schots of Deens aandoen, maar gewoon in ons eigen Groesbeek (bij Nijmegen), Zwolle of Nunspeet blijken te liggen. Dichtbij is duurzaam en extra voordeel: door de korte reistijd kunt u véél vaker ‘even helemaal weg’. Margot Eggenhuizen & Femke den Hertog, Werelds Nederland. Grenzeloos genieten in eigen land, ANWB, € 24,99.
“Een inburgeringscursus Groningen is duidelijk gelieerd aan het leven in stad en provincie. (…) Het is raadzaam dit boekje alleen in deze specifieke provincie te gebruiken. In Limburg of Brabant heeft u er hoegenaamd niets aan, zelfs in Amsterdam niet, ook al wonen daar meer Groningers dan de Amsterdammers lief is. Voor een juist gebruik van deze handleiding is het dus eerst zaak in Groningen te komen. Om de reis ernaartoe te vergemakkelijken is het buitengewoon praktisch te weten wáár Groningen precies ligt. Zonder doel immers geen reis.” Zo begint de tiende (jubileum!)editie van Inburgeringscursus Groningen 4.2 , geschreven door de heren Frank den Hollander en Herman Sandman die de Groningse humor – even droog als de lokale worst – goed blijken te verstaan. Inclusief Groninger forum, Haren, Delfzijl en alle trammelant rond de aardbevingen is deze nieuwe versie weer helemaal up-to-date en komt u na het lezen beslagen ten ijs als u naar het hoge noorden afreist. Frank den Hollander & Herman Sandman, Inburgeringscursus Groningen 4.2, Uitgeverij kleine Uil, € 13,50.
Venlo, de grootste gemeente in Noord-Limburg en na Maastricht qua inwonertal de tweede stad van de provincie, heeft veel te bieden. Het Limburgs museum met verrassende tentoonstellingen, bourgondische restaurants en mooie natuur in de directe omgeving van de stad. Of bezoek kloosterdorp Steyl of de kasteeltuinen van Arcen. Een
fijne uitvalsbasis is Mr Jigs, gelegen in een opvallend wit pand aan de rand van het centrum. Na een lange dag sightseeën duikt u hier ’s avonds in een gigantisch zacht bedje of drinkt u eerst nog een huisgemaakte Mr Jigs gintonic in de Mr Jigs Bar. Vanaf € 98 voor twee personen per nacht. Mr Jigs, Keulsepoort 16, Venlo. mrjigs.nl
Het is heerlijk op het strand in de winter: lekker uitwaaien tijdens een lange strandwandeling en na afloop opwarmen met een warm drankje in een strandpaviljoen. Maak daar maar meteen een uitgebreid diner van als u wandelt in de buurt van Paal 17 op Texel, want Strandpaviljoen Paal 17 Aan Zee is het hele jaar door geopend. U kunt er heerlijk eten met zicht op zee, te zien vanuit uw luie stoel. Kies voor een chef-menu bestaande uit vier, vijf of zes gangen en laat u verrassen met gerechten als Texelse sukade met gnocchi en Texelse kaas en zeebaars met kokos en hazelnoot. • Paal17, Strand Paal 17, Ruijslaan 94-98, De Koog, Texel. Dagelijks geopend, in de winter vanaf 11 uur, de keuken tot tenminste 20 uur. paal17.com
Geen smoesjes meer. Het mag dan wel winter zijn, maar dat is geen excuus om niet elke dag op zijn minst éven naar buiten te gaan. Mocht u een steuntje in de rug nodig hebben: wellicht helpt Elke dag naar buiten u. In dit mooi vormgegeven logboek kunt u alles kwijt over uw wandelingen en fietstochten. Er is genoeg schrijfruimte, maar het is ook geschikt als plakboek of herbarium. Elke dag naar buiten komt in twee varianten: lichtblauw met polderbloemen of antraciet met strandvondsten voor de zeemens.
Petra de Hamer, Elke dag naar buiten, Uitgeverij Fjord, € 17,50.
De Achterhoek (ook wel ‘Achterhook’ op z’n Nedersakisch) is een streek in het uiterste hoekje van Gelderland, met Salland en Twente als noordelijke grenzen, Duitsland in het (zuid)oosten en de (Oude) IJssel in het (zuid)westen. U kunt er prachtig wandelen en fietsen, zoals ook wel blijkt uit de nieuwe Crosbill Guide over de Achterhoek en de Liemers (de streek ten zuidoosten van Arnhem). Het bestaat uit vier delen: het eerste beschrijft het landschap, de geschiedenis en de geologie, het tweede de flora en fauna, het derde 26 wandel- en fietsroutes die de grootste kans geven om bijzondere planten, vogels en anders dieren te zien en tot slot een deel algemene informatie over natuurtoerisme in de streek. Zo heb je tijdens route 4 over de Hulzenberg in Montferland onder andere kans om de gladde slang, de kruisbek, de eikenpage en valse salie te zien. Op de website van Crosbill Guides kunt u bovendien een route-app downloaden met alle genoemde fietstochten en wandelingen.
• Dirk Hilbers, Achterhoek en Liemers, KNNV Uitgeverij, € 27,95. crosbillguides.nl
‘Normografo’ heet het in het Italiaans: het instrument dat in het technisch tekenen wordt gebruikt om universele symbolen te kunnen reproduceren. Het ontwerpbureau Palomar uit Florence komt nu met de ‘CityGrapher’, waarmee u dé gebouwen (het grachtenpand, Nemo, Eye en het Rijksmuseum) en enigszins clichématige iconen (in dit geval: tulpen, molens en fietsen) van Amsterdam foutloos kunt tekenen. Leuk ter illustratie van uw reisaantekeningen over de hoofdstad – als u eigenlijk helemaal niet kunt tekenen.
Glorie• De CityGrapher Amsterdam is een ontwerp van Margherita Melani & Fabiano Cocozza en kost € 22. palomarweb.com
Bij De Nieuwe Winkel koken ze om de wereld een beetje beter te maken. Dat is een ambitieus streven, maar wel een heel belangrijke. We zullen u het klimaatlesje besparen, maar dat ons huidige systeem van consumeren niet duurzaam is, is bij vrijwel iedereen wel doorgedrongen tegenwoordig. Chef Emile van der Staak kookt voornamelijk met planten en met ingrediënten die dichtbij te vinden zijn: in voedselbossen, op natuurakkers en in ommuurde tuinen. Als de natuur haar werk heeft gedaan, is het de beurt aan Emile en zijn team: er wordt geplukt, geroken, geproefd, geanalyseerd, gefermenteerd en gekookt – totdat er iets op uw bord ligt dat verwondert en
overdondert. Laat u verrassen en proef in een voormalig weeshuis in Nijmegen op een bijna ongeëvenaarde wijze de regio en het seizoen (niet om te pochen, of misschien een beetje als oorspronkelijke Nijmegenaar, maar De Nieuwe Winkel werd begin november op het mondiale Gastronomic Forum in Barcelona uitgeroepen tot beste plantaardige restaurant ter wereld en afgelopen zomer sleepte het restaurant niet één, maar twéé Michelinsterren in de wacht, plus een groene ster).
• De Nieuwe Winkel, Gebroeders van Limburgplein 7, Nijmegen. Zondag & maandag gesloten. denieuwewinkel.com
Stiekem best benieuwd naar de ‘typisch Hollandse’ activiteiten die veel toeristen doen als ze in Nederland op vakantie zijn? Bij Casa Julia in Delft kunt u een heus ‘Delftsblauw arrangement’ boeken. U overnacht twee nachten in dit sfeervolle hoekpand uit 1920, geniet van een uitgebreid ontbijt,
bezoekt het museum Royal Delft (op vijf minuten lopen van het hotel) én krijgt een tasje met Hollandse lekkernijen cadeau. Gewoon Delft ontdekken zonder het blauw kan natuurlijk ook
vanuit dit fijne adres aan de rand van het centrum.
• Vanaf € 54,75 per persoon per nacht. Casa Julia, Maarten Trompstraat 33, Delft. casajulia.nl
De prachtige gevelstenen van de Bossuhuizen waarop de Slag op de Zuiderzee uit 1573 afgebeeld staat.
Na veertien jaar met ziel en zaligheid (onder meer) Hollands Glorie te hebben vormgegeven en adjunct-hoofdredacteur te zijn geweest, neemt Sefanja Nods afscheid. Een goede reden om haar een rondleiding te laten verzorgen door haar geliefde woonplaats Hoorn.
Tekst: Fabian Takx Fotografie: Annemique de Kroon
Kunstenaarsateliers in de Muntstraat.
De Hoofdtoren bij de haven.
Lekkers bij Spataro.
Schattig, intiem en toch monumentaal, dat is Hoorn. Dat begint eigenlijk al bij het station uit 1883, een symmetrisch gebouw met semi-Griekse friezen en timpanen. Daartegenover staat een bijzonder mooie boom, die je meteen zou willen huggen. “Een vleugelnootboom”, weet Sefanja. “Ik ben een boerendochter, hè”, zegt ze, om haar kennis van de natuur te verklaren. Later blijkt ze ook vele vogels te kennen. Waaronder ook veel menselijke ‘vreemde vogels’ die floreren in het artistieke Hoorn. Achter de boom tekenen zich twee sierlijke herenhuizen af. “Die zijn van Van Reijendam, de stadsarchitect die ook mijn vorige huis aan de haven heeft gebouwd”, zegt Sefanja. Johannes van Reijendam, die leefde van 1868 tot 1959 en dus een respectabele leeftijd bereikte, werd gemeentearchitect in 1899. In de vijf jaar dat hij in Hoorn werkte hanteerde hij een soort jugendstil, elegant en toch modern in materiaalgebruik. Dat is allemaal uitgebreid gedocumenteerd op de website van de historische vereniging Oud Hoorn, waar Sefanja lid van is.
Op de Oude Vest, de voormalige vestingwal, kleurt de herfst de oude bomen al oranje. Aan de overkant van het water ligt de Draafsingel, waarover ze als tiener zo vaak gefietst heeft, op weg naar school. Zestien kilometer vanuit Middelie. Langs het water staat een kruittoren uit 1508, ook bekend als Mariatoren, nu in gebruik als Monument & bed. Zoals de verhuurder, vereniging Hendrick de Keyser, het zelf omschrijft: “Romantischer wordt het haast niet.” “Vroeger zat er een schilder in die ook kalligraaf was, Joop Willems”, zegt Sefanja. “Ik was altijd heel nieuwsgierig om te zien hoe hij werkte.”
We passeren de stadsvolière, waar behalve allerlei vogels ook eekhoorntjes in zitten. “Daar is een clubje voor. Je hebt in Hoorn ik weet niet hoeveel clubjes, ook culturele.” Even verderop groet een oudere heer op een elektrische fiets haar. “Dat is mijnheer De Haan, een erg leuke man. Ik koop al mijn witgoed bij hem. Een tijdje geleden bracht ik een kapotte stofzuiger naar zijn winkel, toen zei hij: Mevrouw Nods, wat krijgen we nu? Een patiënt?” >
In de vijf jaar dat Van Reijendam in Hoorn werkte, hanteerde hij een soort jugendstil: elegant en toch modern in materiaalgebruik
We stoppen bij de voormalige rijksscholengemeenschap West-Friesland, nog steeds een middelbare school. Ook al zo’n statig bakstenen gebouw met geveltjes die naar de 17de eeuw lijken te verwijzen. Ze heeft er de havo gedaan. “Onder mijn niveau, maar ik was nu eenmaal meer geïnteresseerd in feesten en uitgaan. Een fantastische tijd. Het was een hele goede school, een beetje alternatief. Ze lieten veel aan je eigen verantwoordelijkheid over en gaven je veel vrijheid. Ik had een tekenleraar, mijnheer Dorleijn, met wie ik nu nog contact heb. Hij zit ook in de stichting Varend Erfgoed en heeft een prachtig glas-in-loodraam gemaakt voor de Oosterkerk. Daar komen we nog langs.”
Na de middelbare school ging ze naar de lerarenopleiding VL-VU in Amsterdam. Ze volgde in de avonduren de Rietveld Academie toen ze een baan kreeg als grafisch vormgever bij het blad FEM, waar ze haar toekomstige echtgenoot, journalist Remko Nods ontmoette. Remko is de zoon van Waldy Nods, ‘Sonny Boy’ uit de bestseller van Sefanja’s hartsvriendin Annejet van der Zijl. Ze leerden elkaar kennen op de redactie van HP/De Tijd .
We hebben het even over het onderscheid tussen Horenaren en Horinezen. De laatsten zijn geboren in Hoorn, Horenaren zijn import. En over het Westfries, een dialect dat ze van haar moeder eigenlijk niet mocht spreken. Net zoals zijzelf haar dochters Pien (eigenlijk Eline) en Doranne corrigeerde als ze bijvoorbeeld pittug zeiden (betekent schattig) of ik ben loaf, (moe) en dan lachend er achteraan “want ’t ken te gek ôk! ” (overdrijven is ook een vak!)
We lopen naar de Oosterpoort, de enige overgebleven stadspoort uit 1578. Daarvoor ligt Het Wapen van Hoorn, een van die mooie historische horecagelegenheden waar het stadje zo rijk aan is. In de zomer kun je hier gezellig op het terras zitten onder de druivenranken. Op een gevel op de Kleine Oost staat International Fishhandel Servaas & Zn. Een herinnering aan conceptueel kunstenaar Servaas Schoone, die hier onder meer ‘fishbeer’ en blikjes vislucht verkocht. Sefanja vertelt over de Slag op de Zuiderzee in 1573. Een van de meest glorieuze momenten in de maritieme geschiedenis van Hoorn, want een overmacht aan Spanjaarden werd verslagen door de watergeuzen. Daarmee werd de grootste bloeiperiode van de stad als Zuiderzeehaven ingeluid. Een heldenrol was weggelegd voor Jan Haring, een matroos die de Hollandse vlag wist neer te halen op een Spaans galjoen. Volgens de overlevering zou de hertog van Alva daardoor hebben gedacht dat het beter was om de aftocht te blazen. Na weer een bekende te hebben begroet komen we bij het dijkhuisje uit 1683 waar Sefanja sinds enkele jaren woont. Een erg smaakvol ingericht en gezellig huis met, zoals dat heet, >
Een heldenrol was weggelegd voor Jan Haring, een matroos die de Spaanse vlag wist neer te halen op een Spaans galjoenKoffie van Hoorn.
IJsbrantsz Restaurant.
Het terras van d'Oude Waegh op de Roode Steen.
Bij het Varend Erfgoed. De Binnenhaven.
volop historische details, maar ook met alle comfort. En een atelier achterin de tuin, waar Sefanja haar schilderkunst beoefent. Haar werk is gewild, ze heeft al verschillende keren geëxposeerd en is door collega Ruud Spil uitverkoren om te worden geportretteerd in zijn serie ‘Hoornse gezichten’.
Bij de Oosterkerk staan we even stil, omdat hier niet alleen haar leraar Peter Dorleijn een glas-in-loodraam heeft gemaakt, maar ook de beroemde striptekenaar en graficus Joost Swarte. Sefanja heeft zelf ook een zeer fraai ontwerp voor een raam gemaakt, van de reis naar Kaap Hoorn, een hele eer, vindt ze. Daar buigen zich nog diverse commissies over. We drinken koffie in restaurant d’Oude Waegh, de voormalige kaaswaag die in 1609 is gebouwd naar een ontwerp van, daar is hij weer, Hendrick de Keyser. Het interieur oogt nog helemaal authentiek, inclusief het houten plafond, en je kunt er “historisch lekker eten en drinken”. Helaas wel met uitzicht op Jan Pieterszoon Coen, die lichtelijk parmantig nog steeds op de Roode Steen staat. De naam van het plein is enigszins luguber, want hier werden mensen terechtgesteld. Op de zijkant van het standbeeld van Coen is een plaquette aangebracht waarop de misdrijven van ‘de slachter van Banda’ worden gememoreerd. Een goede oplossing, vindt Sefanja. “Ik vind dat het verleden niet moet worden verdoezeld, maar moet worden getoond, ook al is het een schande.” Aan de overkant bevindt zich het Westfries Museum, dat uit vier verschillende historische panden bestaat en ingrijpend zal worden verbouwd, zodat het een grote trekpleister voor Hoorn belooft te worden. Sefanja zit in een van de klankbord commissies, want de bevolking wordt grootscheeps in de plannen betrokken.
Hoorn weet creatief met zijn geschiedenis om te gaan, want in een rijksmonument, de Grote Kerk, is sinds een halfjaar een viersterrenhotel gevestigd met de toepasselijke naam Heavens Hotel. Waar eens de gelovigen knielden zit nu een stijlvol restaurant, The Saint. Natuurlijk moeten we ook even langs bakkerij Van den Berg, waar Sefanja bij iedere verjaardag voor ons collega’s de onovertroffen hazelnoot-slagroomvlaai – in Hoorn liefkozend ‘de hondenbrokkentaart’ genoemd –haalde. Vervolgens lopen we ook Spataro binnen, een nieuwe chocolaterie-patisserie die zeer succesvol is gebleken en aan hotels en restaurants levert in Amsterdam. Aangezien dit ook een trip door Memory Lane is, gaan we De Kloosterpoort in de Wisselstraat binnen, een sieraden- en stenenwinkel uit 1974 die tegenwoordig wordt voorafgegaan door een spellenwinkel. “Als meisje van vijftien kwam ik hier heel vaak”, vertelt Sefanja enthousiast. “Dit was de eerste winkel waar ik verliefd op werd. Ze hadden prachtige fossielen, ringetjes, mooie dagboekjes en bijzondere edelstenen. Ik zou Hoorn tekortdoen als ik dit zou overslaan.” Eigenaresse Hester >
vind
“Ik
dat het verleden niet moet worden verdoezeld, maar moet worden getoond, ook al is het een schande”Met kunstenaar/journalist Jaap Stiemer van het NH Dagblad voor ’t Schippershuis waar Vader Abraham Het kleine café aan de haven schreef.
Westfriezen zijn een vrolijk volkje, nuchtere, harde werkers met een droog gevoel voor humor, en zeker ook liefhebbers van een Breugheliaans feestje
Schmeitz geeft ook workshops in het atelier achter de winkel. Na bezoeken aan bloemisterij VOK Jong en De Haan Elektro bewonderen we de Cyriacus- en Franciscuskerk, een koepelkerk van Adrianus Cyriacus Bleijs, de architect van de Nicolaaskerk in Amsterdam. “Op Tweede Kerstdag komen de kleine kinderen hier ‘kindje wiegen’, dat is erg leuk.” Ze wiegen dan het Christuskind in de vorm van een pop, begrijp ik. Hoorn heeft ook hippe, nieuwe lunchgelegenheden als Ysbrantsz, een restaurant en boetiekhotel, vernoemd naar een fictieve VOC’er die je op de muur kunt zien. De gerechten zijn verfijnd en de ambiance is ook niet te versmaden. We lunchen er voortreffelijk.
Daarna lopen we naar de haven, waar in een voormalige gevangenis een drukbezocht filmhuis zit, een hotel en het Museum van de 20e Eeuw. Dat laat tal van iconische alledaagse voorwerpen zien, een feest van herkenning voor wie houdt van oude interieurs, flessenlikkers en Perzische tapijtjes. In de haven komen we bij de 16de-eeuwse en na een brand in de 17de eeuw herbouwde Hoofdtoren, die je als schipper al van verre kunt zien. Sefanja wijst op Café ’t Schippershuis ertegenover, waar Vader Abraham Het kleine café aan de haven heeft geschreven. Daartegenover zit een ander populair café, De Volendammer. Dan lopen we naar de Oude Doelenkade, waar ze gelukkige jaren doorbracht met haar gezin in het voornoemde voorname huis van Van Reijendam. Schuin daartegenover ligt De Arend afgemeerd. Ze woont steeds vaker in die boot met haar huidige vriend Wouter en hond Floor. Ze zijn van plan samen nog vele lange tochten te ondernemen met de vroegere ijsbreker uit 1926. Wouter, die ook lesgeeft in zeilvaart op de Enkhuizer Zeevaartschool, heeft jarenlang gezelschappen meegenomen op zijn zeilschip, De Egberdina. We drinken koffie in de kajuit en spreken over de zeer levendige kunst- en muziekscene van Hoorn, waarvan landelijke bekendheden als George Baker en Tim Knol exponenten zijn. Er gebeurt altijd wel wat in het bruisende stadje, zoals het cultuurweekend Hoorn, de grootste kunst- en cultuurmarkt van Nederland, of de herdenking van de Slag op de Zuiderzee. Westfriezen zijn een vrolijk volkje, besluiten Wouter en Sefanja, nuchtere, harde werkers met een droog gevoel voor humor, en zeker ook liefhebbers van een Breugheliaans feestje. Als we weer buiten staan komen we een stoere kerel tegen die net uit zijn schip De schuddebuik stapt. “Arjen van Saarloos is een erg leuke vent”, zegt Sefanja als we verder lopen. “Soms verkleedt hij zich als Krolse Carla, dan gaat hij als vrouw de kroegen af.” Het is wel duidelijk: Sefanja is bijzonder happy in het eigenzinnige Hoorn. “Je kunt het de provincie noemen, maar dat is voor mij een geuzennaam”, zegt ze. Al gaat ze met Wouter op De Arend over de wereldzeeën zwerven, toch blijft Hoorn haar thuishaven. •
Restaurant The Saint in het Heavens Hotel in de Grote Kerk.
Op 't Hoofd.
Pand van stadsarchitect Van Reijendam aan de Oude Doelenkade met de rode ijsbreker de Arend ervoor.
Op de vesting aan de Draafsingel.
• Het Westfries Museum
Het museum over Hoorn, West-Friesland en Nederland in de 17de eeuw. Er staat een grandioze verbouwing op stapel en het is dus vanaf dit voorjaar voorlopig gevestigd in het sfeervolle Statencollege uit 1632. Houd de site in de gaten, want dit museum is zeker het bezoeken waard. Men hoopt in 2025 weer bezoekers te mogen ontvangen in een compleet vernieuwd museum, met de tentoonstelling Hete Vuren die net als Koele Wateren gerealiseerd wordt in samenwerking met het Rijksmuseum. wfm.nl
• Museumhuis
Bezoek Huis Bonck als je wilt weten hoe het was om in 1624 in een koopmanshuis aan de haven van Hoorn te wonen. Je kunt er ook nog blijven slapen. Binnenluiendijk 3 hendrickdekeyser.nl/museumbezoek/ huis-bonck-hoorn
• Museum van de 20e Eeuw Nostalgisch museum in oude gevangenis met rondom water. Honderden voorwerpen en tientallen interieurs vertellen over het leven in de vorige eeuw. Een reisje naar je jeugd. Krententuin 24 (Oostereiland) museumhoorn.nl
• Cinema Oostereiland
In de oude gevangenis kun je de mooiste en meest actuele films zien. Krententuin 25 cinemaoostereiland.nl
• Watertaxi Hoorn
Voor vervoer, rondvaart en verhuur van sloepen. Schuijteskade 21 watertaxihoorn.nl
• De Kloosterpoort
Unieke sieradenwinkel sinds 1974. Met kleine collectie mineralen en fossielen. Wisselstraat 4 dekloosterpoort.nl
• Museum Stoomtram
Maak een tijdreis met stoomtram en boot. De dagtocht Hoorn – Medemblik –Enkhuizen begint op het tramstation Hoorn, naast het NS-station. Van Dedemstraat 8 stoomtram.nl
• De Haan Elektro Winkel in electronica, met eigen reparatiedienst. Lange Kerkstraat 15 dehaanelektro.nl
• Sportinstituut Frits van der Werff Voor onder andere fitness, pilates, judo en conditietraining. Draafsingel 61 fritsvanderwerff.nl
• Het Wapen van Hoorn
Het meest romantische terras van Hoorn bij de Oosterpoort. Kleine Oost 37-39 hetwapenvanhoorn.nl
• HAVN
Chef-kok Robin Blaauw is geboren en getogen in Hoorn. Hij heeft een enorme passie voor koken en is een echte doorzetter. Sinds kort met Michelinster. Oude Doelenkade 7 restauranthavn.nl
• V. d. Berg’s Banketbakkerij Al 89 jaar een heerlijk ambachtelijk begrip in Hoorn. Nieuwstraat 6 vdbergbanket.nl
Bakkerij Otten Heeft met name erg lekkere Hoornse broeders, een Hoornse specialiteit. En huis-aan-huis bezorgservice in de binnenstad (zie foto). Koepoortsweg 69 bakkerij-otten.nl
• Spataro
Chocolaterie & Patisserie Ontzettend lekker, kleurrijk aanbod. Nieuwstraat 13 spataro.nl
• Wekelijkse markt binnenstad
Iedere zaterdag is er een weekmarkt met ruim vijftig kramen, gevestigd in de gezellige Hoornse binnenstad over het Breed, Gedempte Turfhaven, de Gouw en de Nieuwstraat.
• Restaurant Hendrickje Stoffels Uitermate smakelijk. Bib gourmand en een vermelding in Gault Millau. Favoriet restaurant van Sefanja. Oude Doelenkade 3 hendrickje-stoffels.nl
• Ysbrantsz Restaurant Nieuw, hip en bijzonder smakelijk. Roode Steen 14 ysbrantsz.nl
•
Hartje Hoorn, gezellig zonnig terras. Roode Steen 8 oudewaegh.nl
• The Bamboo Room
Tropisch restaurant met exotische inrichting. Kerkstraat 1 thebambooroom.nl
• De KADE
Een eigentijdse bistro gelegen met fijn terras op een heerlijke plek in de haven. Voor elk moment van de dag, een kop koffie in het zonnetje, lunch, een uitgebreid diner of voor een gezellige borrel. Korenmarkt 1 dekade.nl
• De Noorderkerk
Of het nu gaat om een huwelijksceremonie, een huiskamerconcert of een congres bijwonen, het kan sinds kort allemaal in dit indrukwekkende monument. Kleine Noord 30 noorderkerkhoorn.nl
•’t Kroegie
Altijd iets te doen. Een van de oudste cafés in Hoorn. Met uiteraard een podium voor live muziek. Kerkplein 1 kroegie.nl
• Cafe Goos
Lekker hip lunchen, dineren, borrelen of take-away. Kerkplein 35 cafegoos.nl
• Het Huis verLoren
Voor optredens, poprondes, bruiloften en partijen. Met schitterend schaduwrijk terras. Kerkstraat 10b huisverloren.nl
• Kermis Hoorn
Kermis Hoorn beleeft in 2023 de 577ste editie. De eerste twee weken van augustus staan er weer tientallen attracties in de binnenstad. Op Tilburg na de grootste kermis van Nederland. kermis-hoorn.nl
• Cultuurweekend Hoorn
• De Beiaard Hoorn
Een verrassend mooi grand café, hét eet- en bierencafé van Hoorn. Kerkplein 3 debeiaard-hoorn.nl
Dit monumentale gebouw doet dienst als multifunctioneel, cultureel centrum. Huiskamer van Hoorn. Prachtige oude glas-in-loodramen, maar ook nieuwe van Joost Swarte en Peter Dorleijn. Grote Oost 58-60 oosterkerkhoorn.nl/activiteiten
Vindt jaarlijks begin september plaats en is dé aftrap van het nieuwe culturele seizoen in Hoorn. Met op zaterdag en zondag de Cultuurproeverij verzorgd door alle culturele instellingen van Hoorn, op zaterdagavond de Hoornse Havenconcerten in de Karperkuil en op zondag de grote Kunst- en Cultuurmarkt. cultuurweekendhoorn.nl
• Slag op de Zuiderzee
In 2023 is het 450 jaar geleden dat deze belangrijke zeeslag plaatsvond. Een slag die ook zorgde voor een omwenteling in de vaderlandse geschiedenis. Dit viert Hoorn
ieder jaar begin oktober, want de Slag op de Zuiderzee is het verhaal van Hoorn. slagopdezuiderzee.nl
• Ysbrantsz Hotel
Alle royale hotelkamers hebben hun eigen karakteristieke details en inrichting. Achterom 16 ysbrantsz.nl
• Heavens Hotel
Logeren op hemelse hoogte in hartje Hoorn, in een voormalige kerk. Grote Kerk 36 heavenshotelhoorn.com
• Hotel De Magneet
Gezellig familiehotel, vriendelijke mensen. Kleine Oost 5 hoteldemagneet.nl
• Hotel Oostereiland
Lekker luxe knorren in een voormalige gevangenis. Schuijteskade 5 hotel-oostereiland.nl
Tekst & samenstelling Anna Sophie Bakker
1. Strik erom U kunt dit denim jasje rechttoe rechtaan dragen, niks mis mee. Maar u kunt ook de taille accentueren met de strikceintuur, makkelijk te doen door het stretch materiaal. Voor meerdere looks handig dus. Expresso, Denim jasje ceintuur, € 129. expresso.nl 2. Kastanjebruin Schoenen uit, pantoffels aan. Het wordt kouder en dat betekent fijn cocoonen in huis. Deze suède sloffen met voering van lamsbont zijn uw grootste vriend. Ze houden uw voeten heerlijk warm en hebben rubberen zolen met profiel. Shabbies Amsterdam, Pantoffel Slipper Carol Chestnut, € 89. shabbiesamsterdam.com 3. Vloeiend heet Dubbel zoveel pret; deze paarse kaars heeft twee lontjes waardoor u extra veel sfeer in huis haalt. Eigenzinnig van ontwerp, vloeiend van vorm én kleurrijk. En wilt u het wat subtieler: hij is er ook in zandtint. Fest Amsterdam, Faa kaars paars, € 24. festamster dam.com 4. Ruikt naar roosjes Laat uw huid tot rust komen door elke dag een paar druppels olie in te masseren op uw gezicht. Dit product werkt hydraterend door ingrediënten als argan- en rozenbottelolie. Neem het flesje mee in uw tas om uw huid een oppepper te geven wanneer nodig. Wish to be wild, Argan & Rose Face Oil, € 29. wishtobewild.com 5. Oersterk Het merk Teym staat voor duurzame mode – gemaakt in Europa – met tijdloze basics waarvan er maar één model is en die namen hebben als The Parka, The Sandal, en The Sweatsuit. En zo is er ook The Canvas
6.
8.
7. 9. 10.
Tote, een handige draagtas die je door de sterke stof voor van alles kunt gebruiken. Teym, The Canvas Tote, € 14. teym.eu 6. Lichtgevend Donkere dagen, donkere accessoires. Nee dank u! Dit kussen is wel donker, maar licht de boel op door de subtiele krijtstreep in het design. Casa Gitane, Bjarne pillow, € 59,95. casagitane.com 7. Eigen zitting U kunt deze eetkamerstoel naar eigen smaak laten uitvoeren. Qua kleur, maar ook qua onderstel. Maar altijd blijft het design robuust en rustig. Loods 5, Jesper Home eetkamerstoel Hofu Cross White, € 259. loods5.nl 8. Oranje boven Hij is iets langer en smaller dan een gewone muts en sluit niet direct aan op het hoofd. De beanie is niet meer weg te denken uit het wintermodebeeld. Deze, met omgeslagen rand, bestaat uit dertig procent wol en is erg behaaglijk. Laat die winter maar komen! Fabienne Chapot, Bibian Beanie, € 39,99. fabiennechapot.com 9. Gouden tip Deze ketting van 14-karaat-goud met halfedelsteen chalcedon kunt u op meerdere lengtes dragen, voor verschillende outfits en gelegenheden. Ivy & Liv, Yamaya Chalcedony necklace, € 449. ivyandliv.com 10. Veilig bellen Dit telefoonhoesje van runderleer is praktisch, stoer en elegant. Precies wat u zoekt. En als u uw iPhone 12 laat vallen – geen probleem. Binnenin zit een extra versteviging. Scotch & Soda, Leather iPhone 12 Case, € 45,95. scotch-soda.com
Noë is (web)redacteur bij Onze Taal, het grootste Nederlandse tijdschrift voor taalliefhebbers. onzetaal.nl
Het is nu eind oktober en hier in Den Haag is het 25 graden, maar mensen die er verstand van hebben, weten te melden dat we een zeer koude winter krijgen. En dat betekent sneeuw – in allerlei soorten, misschien wel vijftig. Waarom vijftig? Een bekende taalmythe luidt dat Inuit wel vijftig woorden voor ‘sneeuw’ kennen. Is dat zo veel dan? Nou weinig is het niet, maar in het Nederlands kennen we volgens de Van Dale ook al zo’n vijftien woorden voor sneeuw. Het woordenboek noemt bloedsneeuw (nooit van gehoord), diepsneeuw (vrij zeldzaam bij ons), cocaïne (sorry), driftsneeuw (zelfde als dwarrelsneeuw), dwarrelsneeuw (zelfde als driftsneeuw), jachtsneeuw (met veel wind erbij), koolzuursneeuw (telt niet, sorry), krotsneeuw (iets tussen sneeuw en hagel in), motsneeuw (spreekt voor zich), paksneeuw (“sneeuw die pakt”, ’t staat er echt), papsneeuw, poedersneeuw, smeltsneeuw, spoorsneeuw (niet van treinen maar van konijnen), spuitsneeuw en stuifsneeuw. En dan vergeten ze nog blubbersneeuw en kunstsneeuw. En alle dialectwoorden tellen we dan ook niet mee: hier in Den Haag, bijvoorbeeld, kennen we minstens dertig woorden voor sneeuw (en die beginnen allemaal met een k).
En daar dan vijftig woorden voor. Zangeres Kate Bush snapte die stille, witte betovering ook goed toen ze in 2011 haar album 50 Words for Snow maakte. In het titelnummer verzint ze vijftig vreemde en mooie sneeuwwoorden, zoals slipperella, erase-o-dust, blackbird braille, swans-a-melting, whippoccino, shimmerglisten en Zhivagodamarbletash.
En ook de Britse schrijfster en poolreizigster Nancy Campbell voelde die betovering van ‘mooie woorden voor sneeuw’. In haar pas verschenen boek 51 woorden voor sneeuw verzamelde ze uit 51 talen evenzovele sneeuwtermen. Het Finse tykky, bijvoorbeeld, een woord voor ‘dikke laag sneeuw op boomtakken’, en het IJslandse woord hundslappadrífa , voor ‘sneeuwvlokken zo groot als een hondenpoot’.
Maar of die ‘vijftig-woordenvoor-sneeuw-mythe’ nou klopt of niet, de achterliggende gedachte is aansprekend: waarom zou je immers geen vijftig woorden voor ‘sneeuw’ hebben met zoveel sneeuw om je heen? Net zoals we in de Lage Landen waarschijnlijk veel meer koeienwoorden hebben dan in, pak ’m beet, Marokko of Mexico of Mauritanië… Waar je mee omgaat, daar wordt je woordenschat door besmet, zoiets… En wat de sneeuwmythe extra bijzonder maakt, is de schoonheid en puurheid van sneeuw, zoals iedereen weet die weleens ’s ochtends vroeg door de eerste sneeuw heeft gelopen. De dichteres Jacqueline van der Waals (1868-1922) zei het ooit zo:
De grond is wit, de nevel wit, Wat zwijgend toverland is dit?
Wat hemel loop ik onder?
Ik vouw de handen en aanbid Dit grootse, stille wonder.
Elk woord in Campbells boek heeft zijn eigen verhaal. De Japanse yuki-onna is een vrouwelijke sneeuwgeest met wit haar, witte kleding en van een ijselijke schoonheid. De Nieuw-Zeelandse Maori zien sneeuw als huka-rere, oftewel een ‘kind van regen en wind’. En het Sanskriet-woord voor sneeuw, himá , zien we terug in de naam Himalaya (die letterlijk ‘verblijfplaats van de sneeuw’ betekent). En ten slotte is er het Koreaanse woord cheotnun , dat ‘eerste sneeuw van het jaar’ betekent. Als je die eerste sneeuw ervaart met iemand op wie je een oogje hebt, zo zeggen de Koreanen, dan “zal de ware liefde je in de armen zweven”... Veel mooier kun je het niet krijgen, dus laat maar komen, die winter. •
Ze is de grande dame van komedie, een icoon op het toneel en op het witte doek. Actrice Loes Luca is deze feestmaand te bewonderen in het theater in de voorstelling Uit het hoofd , een verhaal over haar leven. “Ik had die ontzettend leuke kinderen van mijn ex niet willen missen.”
Tekst Ingrid Spelt Fotografie SuperStudio‘Ik vind het prima dat jullie hier op mijn stoep zitten, maar laat geen rommel achter alsjeblieft’ staat handgeschreven op een poster voor haar raam. Loes Luca woont in Rotterdam-West, een levendige multiculturele wijk. “Je kunt bij mij heerlijk beschut zitten in het portiekje. Dus lekker laten gaan.” Ze houdt van jeugdige energie. En heeft zelf altijd een huis vol jongeren gehad. Luca heeft één dochter, filmanimator Nina, die in het Engelse Brighton woont. Zij kreeg Nina met haar eerste echtgenoot. De kinderen die hij na hun scheiding kreeg, Nina’s halfbroers, ziet Luca als haar bonus >
“Ik was boos op mijn moeder, omdat ze zo geworden was. Dat ze niet één keer in haar leven sterker was dan ik, nam ik haar kwalijk”
kinderen. Net als het kind van een bevriend lesbisch stel voor wie Nina’s vader zaaddonor was. “Ik had die ontzettende leuke kinderen van hem niet willen missen.”
Ze is ook stiefmoeder van drie kinderen van haar grote liefde Harald van der Lubbe. En dan onderhoudt ze nog liefdevolle relaties met twee pleegkinderen. “Ik ben trots op mijn grote samengestelde gezin. Bij een première zit de eerste rij vol met kinderen, kleinkinderen, een ex en alle aanhang. Ik ben een ongelooflijke trouwe aap. Als ik je in mijn hart heb gesloten, kom je niet meer van me af.”
Luca is een theaterdier. Ze stond met diverse toonaangevende gezelschappen op het toneel. We genoten van haar tv-rollen in Ja zuster, nee zuster, ’t Schaep met de 5 pooten en recent de dramaserie Maud & Babs en bioscoopfilm Casa Coco. De opnames voor de tweede serie van Maud & Babs starten begin volgend jaar. “Ik heb zulke leuke televisiedochters, Rifka Lodeizen en Kim van Kooten. Een klik is belangrijk als je zo lang met elkaar optrekt. Het voelde ook heel vertrouwd om opnieuw met regisseur Norbert ter Hall te werken. We stonden al eens eerder samen op de set bij Mi Vida , opgenomen in Spanje. Ik kijk daar met zoveel plezier op terug. De rol van Lou was geweldig om te spelen. Daarnaast was ik zes weken bevrijd uit de alzheimer-gevangenis van mijn moeder voor wie ik zorgde. Ik liet haar achter met een diepvries vol eten en regelde vrienden die haar hielpen. Ik genoot van die vrijheid.”
Met Uit het hoofd , onder regie van Aat Ceelen, speelt ze met haar jonge collega Kaatje Kooij een openhartige en indrukwekkende voorstelling. “De voorstelling gaat over een oudere actrice die terugkijkt op haar carrière, en gaat over mijn leven.” Het scenario schreef goede vriendin Maria Goos. En nee, die deal was niet in een keer beklonken, lacht ze. Het is nogal niet wat om je leven prijs te geven, beaamt Luca. “De eerste versies waren nog een mengeling tussen mijn leven en fictie. Maar dat voelde gek. Uiteindelijk is het een waarheidsgetrouw kwetsbaar verhaal geworden, en prachtig geschreven.”
Haar huis ademt verhalen van herinne ringen en inspiraties. Vele lijsten hangen aan de muren met onder meer foto’s van haar jeugd; curiosa en beelden staan op tafels en in kasten. Op het plafond zijn prachtige schilderingen aangebracht.
“Over het sjabloneren hebben Harald en ik maandenlang gedaan. Alles is hier Harald en Loes. Inmiddels meer Loes, omdat Harald al veertien jaar dood is.”
Jouw ouders en Harald spelen een belangrijke rol in de voorstelling. Hoe was de relatie met je moeder? “Het was altijd ‘Loes en d’r moeder’. We waren twee handen op één buik. Mijn moeder was negentien toen ze mij kreeg, en we waren meer zussen dan moeder en dochter. Ze was niet per se de leukste moeder, maar ze hield wel veel van mij.
Al heel jong nam ik initiatieven die zij eigenlijk had moeten nemen. Met mijn grote waffel was ik doortastender dan zij. Na de scheiding van mijn ouders, ging ik met mijn moeder op een flatje wonen, en zijn de moeder-dochter-rollen omgedraaid. Mijn plichtsbesef maakte onze band sterk. Op mijn initiatief traden we vroeger op. “Gooi er een wijntje in, dan lukt het me vast wel”, reageerde mijn moeder. Ze had geen enkele podiumervaring; ik zat op de academie. We zongen in homobars en op feesten en partijen. Zingen was ook hetgeen ons bond in haar laatste levensjaren. Er kwam geen zinnig woord meer uit haar, maar ze vond het geweldig om samen met mij en een zangvriend voor de bewoners van het verzorgingshuis waar ze woonde op te treden. Die teksten kende ze uit haar hoofd.”
Hoe was dat een moeder met alzheimer? “8,5 jaar heb ik voor mijn moeder gezorgd, afgelopen maart overleed ze. Harald en ik haalden haar naar onze buurt. Zo heeft ze nog achttien jaar zelfstandig kunnen wonen, erna ging ze naar het verzorgingshuis. Maar wat was het mantelzorgen zwaar. Alzheimer is een mensonterende k.u.t.-ziekte. Haar slechte karaktereigenschap ‘ik kan er niets aan doen, het is niet mijn schuld’ werd vergroot. Ze werd onaardig, en sloeg en schopte anderen. Afschuwelijk. Dat er geen communicatie meer mogelijk was, vond ik misschien wel het ergste. De laatste jaren dat ze nog thuis woonde, waren zo intensief. Weet je dat ik ervoor in therapie ben geweest? Ik was boos op mijn moeder,
“In mijn voorstelling stop ik mijn moeder elke avond in het verzorgingshuis en gaat Harald elke avond dood. Die scènes spelen blijft lastig”
omdat ze zo geworden was. Dat ze niet één keer in haar leven sterker was dan ik, nam ik haar kwalijk. Niet dat die therapie veel geholpen heeft.”
Jouw vader viel op mannen. Uiteindelijk de reden voor een scheiding. In de jaren vijftig en zestig moet dat wel moeilijk geweest zijn.
“Als kind merkte ik daar niet veel van. Hij was mijn vader en ik wist niet beter. Ik had best een gelukkig leven. En dat is zeker ook de verdienste van mijn overgrootmoeder, de oma van mijn moeder. We woonden bij haar in: mijn ouders hadden geen cent te makken. Ik was stapelgek op haar, en zij op mij. Opoe was mijn rots in de branding. Door mijn voorstelling Uit het hoofd weet ik pas hoe belangrijk zij voor mij geweest is. Na het overlijden van opoe merkte ik het verdriet thuis. Voor mijn moeder was het natuurlijk vreselijk dat mijn vader op mannen viel. Hij nam ook mooie mannen mee naar huis. Mijn moeder heeft dat best goed opgepakt. Ze maakte mijn vader nooit zwart en was niet haatdragend. Na de scheiding kwam mijn vader regelmatig met zijn nieuwe vriend bij ons eten. Maar achteraf heeft die periode vast iets met me gedaan: van mijn tiende tot twaalfde stotterde ik.”
Wat raakt je het meest in de voorstelling? “Dat ik mijn moeder elke avond in het verzorgingshuis stop. Ik vond het een verschrikkelijke beslissing. En Harald gaat iedere avond dood. Die scènes spelen blijft lastig. Hoewel het spelen wel een goede therapie blijkt te zijn: het werkt inmiddels louterend.”
Ze leerde Harald als technicus in het theater kennen bij het Willem Breuker Kollectief. Luca was net gescheiden, hij getrouwd. “Ik was in de steek gelaten voor een ander. Dus zag ik Harald zeker niet als een potentieel nieuwe lover. En ik >
Glorie
val ook helemaal niet op blonde gespierde spijkers, maar op mediterrane mannen. En Harald was een echte Van der Lubbe (broer van zanger Huub, red). We raakten bevriend en na twee jaar sloeg de vlam in de pan. Er was geen houden meer aan. ‘Harald moet niet denken dat hij hier kan intrekken’, zei ik nog tegen mijn moeder. Een week later woonde hij bij mij. Harald was een rustige binnenvetter. Een oester, maar ik wist hoe ik de schelp open moest krijgen. En hij kon mij liefdevol kalmeren. Dertien jaar waren we dolverliefd. De liefde die ik gekend heb, hebben velen niet gehad. Wat dat betreft tel ik mijn zegeningen. Maar na zijn overlijden was ik kapot van verdriet. Een jaar lang kwam ik bij wijze van spreken niet van mijn stoel af. Ik was versuft en de zin van het leven kwijt. Jarenlang had ik ook moeite om de voordeur te openen. Dan dacht ik aan die ene dag, dat ik hem dood in huis vond. Hij is overleden aan een hartstilstand, 52 jaar oud. Een zeer traumatische ervaring.”
Hoe heb je weer zin in het leven gekregen?
“Ik heb een kind, familie en vrienden van wie ik houd. Ik móest de draad weer oppakken, ondanks dat ik in de rouw was. Nina was 21. Bovendien moest ik geld verdienen. Ook na het overlijden van Harald kreeg ik weinig steun van mijn moeder, die in die periode nog niet dement was. ‘Maak je weer op, eet goed en ga eropuit’, was haar advies. Als moeder is het natuurlijk moeilijk om het verdriet van je kind te zien. Mijn relatie met mijn dochter Nina is heel anders dan die van mij en mijn moeder. Ze maakte zich na het overlijden van Harald veel zorgen om mij. ‘Lieverdje, ik ben jouw moeder en jij niet de mijne’, reageerde ik dan. Zij is mijn kind en ik zorg voor haar. Dat gevoel blijft, ook nu ze in Engeland woont en getrouwd is met een leuke kerel. We facetimen veel.”
Is er een andere man?
“Na Harald heb ik geen gevoelens voor een andere man gekregen. Het is me niet overkomen. Ik word ook verdrietig bij de gedachte dat ik naast een ander wakker word.”
Denk je na over je eigen vergankelijkheid?
“Uiteraard. Ik wil niet dat Nina voor mij moet doen wat ik voor mijn moeder heb gedaan. Als ik een vorm van dementie krijg,
beëindig ik mijn leven. Ik heb een pil in huis. Nina begrijpt dat. Ik hoop dat ik ook dapper genoeg ben om het te doen. Maar moeten we zo zwaar eindigen?”
Nu is het me time zonder de zorg voor je moeder. Wilde je niet naar India? “Dat land staat op mijn verlanglijstje. Maar na de opnames van het tweede seizoen Maud & Babs, een programma voor de Humanisten over laaggeletterd heid in Rotterdam en een theatertour met een orkest ga ik in de zomer eerst naar Spanje. Ik geef een Nederlandstalige cursus toneelspelen voor beginners. Ervoor ga ik bij mijn ex-man en vrienden in Frankrijk langs. Die vrijheid voelt fijn.” •
Loes Luca stond in zo’n 65 theater, tven filmproducties. In 2002 werd ze door het Nederlandse publiek verkozen tot Actrice van het Jaar en won ze een Rembrandt Award.
In 2006 werd ze genomineerd voor de Theo d’Or voor Moordwijven. Omdat ze als Rotterdamse in de geest van Erasmus leeft kreeg Luca de Lof der Zotheidsprijs. Tot en met 18 december is ze met de voorstelling Uit het hoofd te zien in diverse theaters waaronder het DeLaMar.
• Voor speellijst zie: kikproductions.nl
“Harald was een rustige binnenvetter. Een oester, maar ik wist hoe ik de schelp open moest krijgen. En hij kon mij liefdevol kalmeren”
Wim Huijser gaat op pad met een boswachter.
Ten noorden van het Drentse dorp Uffelte ligt het Uffelterveen, dat ruim twee eeuwen terug werd vergraven voor turfwinning. Na de ontwatering van de plas, die toen nog in het open veld lag, kwamen de turfstekers, waarna vrouwen de turven op hopen stapelden om ze te laten drogen. Met pramen werd de turf tenslotte via een vaartje naar de Drentse Hoofdvaart vervoerd. Het overgebleven water vormde dankzij de ondoordringbare laag onder het Brandeveen de huidige veenplas, die deel uitmaakt van Natura-2000 gebied Het Holtingerveld. Met boswachterwandelcoach Norbert Kwint bewandelen we een deel van het beleefpad, dat door de drooggevallen oude waterloop het Turfvaartje voert.
Beleefpaden zijn een middel waarmee natuurorganisaties proberen het publiek dichter bij de natuur te brengen. In de huidige tijd waarin steeds meer mensen het bos opzoeken geen overbodige luxe. “Veel mensen hebben moeite om zich tot de natuur te verhouden”, is de ervaring van Kwint. “Vaak zijn ze heel lang niet in natuurgebieden geweest en voelen ze zich soms ongemakkelijk. Ook zit er vaak nog heel diep een angst voor de wildheid van de natuur.”
Sinds Norbert Kwint afstudeerde aan de bosbouwschool in Velp is hij werkzaam in
de hoek van natuuronderzoek en natuurbeheer. Hij begon zijn loopbaan als professioneel vogelteller voor Sovon. “Een heel individualistisch bestaan, waarbij je een beetje buiten de maatschappij staat”, vertelt hij. “Je werkt van 4 uur ’s morgens tot 3 uur in de middag, en ’s avonds ga je vroeg naar bed. Dat beviel me aanvankelijk heel goed, maar na een paar jaar begon ik er wel genoeg van te krijgen. Toen ben ik bij Natuurmonumenten in een bezoekerscentrum gaan werken en kwam ik in een team op een plek waar mensen het verhaal van de natuur kwamen halen.”
Gevolg was dat hij zijn introverte inslag snel kwijtraakte. Niet lang daarna werd hij beheerder van het bezoekerscentrum in het Dwingelderveld. Daar moest hij ook anderen aansturen, waardoor zijn vak steeds menselijker werd. In de 25 jaar dat hij in dienst was bij Natuurmonumenten vervulde Kwint heel uiteenlopende rollen, onder andere als boswachter van het Waterloopbos in de Noordoostpolder. Ondertussen was hij ook een opleiding wandelcoaching gaan volgen, een fenomeen dat tien jaar geleden nog nieuw was. “Ik kan wel zeggen dat mijn loopbaan een heel organisch verloop heeft gehad. Enkele jaren terug constateerde ik dat het in mijn werk te weinig ging over de relatie mens en natuur. Toen ik kort daarna werd gebeld door Het Flevo-landschap of ik coördinator natuurbeleving wilde worden, viel het allemaal op zijn plek. Dat kon ik niet weigeren.”
We staan stil bij een glooiend dennenbos, waar Kwint op de omgeving wijst: “Wanneer iemand zich niet thuis voelt in zijn werk, stellen we bijvoorbeeld de vraag: staat in dit bos een boom die dat gevoel weergeeft? Iets wat in de hoofden van mensen zit krijgt dan opeens een beeld. Ik heb dat zelf meegemaakt met een best wel pittige vrouw, waarvan ik dacht dat ze een heel stoere boom zou aanwijzen. Ik vroeg haar: als dit jouw team is, waar sta jij dan? In een bos met heel afwisselende bomen wees zij een heel klein boompje aan dat helemaal achteraan stond. Ze voelde zich blijkbaar heel klein in haar team. Het was voor haar zo’n
eyeopener dat ze letterlijk in de schaduw stond van allerlei andere bomen, waardoor ze geen kans kreeg om te groeien!
Iedereen weet wat goed voor hem of haar is, maar je hebt er vaak anderen voor nodig om dat helder te krijgen en een stap te maken. Het zijn vaak heel onzichtbare dingen die binnen mensen spelen. Het ontdekken daarvan kan heel emotioneel zijn.”
Het is wonderlijk dat de natuur het in zich heeft om dat duidelijk te maken. De boswachter knikt: “Mensen kunnen zich heel anders voordoen dan bij hun situatie past. Het feit dat daar die hulst staat, komt omdat de omstandigheden >
“Wanneer iemand zich niet thuis voelt in zijn werk, stellen we bijvoorbeeld de vraag: staat in dit bos een boom die dat gevoel weergeeft?”©Wim Huijser Het Brandeveen. Boswachter en wandelcoach Norbert Kwint. De oranje aderzwam op een berkenstam. Beukenblaadje en eikenblad.
“Dat witte, maagdelijke wijst op het begin van een nieuw jaar.
Tegelijk worden de twijgen van de berk gebruikt voor bezemstelen. Daarmee kun je het oude wegvegen”
zeshonderd planten- en diersoorten leven. Als je op die verschillen wijst, kunnen mensen vaak beter begrijpen waarom ze bepaalde keuzes in hun leven hebben gemaakt.” Dat het werk van boswachter en coach zo goed op elkaar aansluit ervaart Kwint regelmatig. “In een coachingsessie moet ik mij soms inhouden om te zeggen: luister, ik hoor een appelvink! Maar ook tijdens een natuurgerichte excursie probeer ik mensen wel eens op dit pad mee te krijgen en te vragen in wat voor bos ze zich het meest thuis voelen. Maar niet iedereen komt aan dat soort vragen toe, en dat hoeft ook niet.”
ertoe leiden. Het is altijd een kloppend beeld, want die hulst voert geen show op. Het heeft altijd te maken met de groeiplaats. Mensen kiezen heel intuïtief een bepaalde boom. Soms is dat een eik. Maar pas als ze goed kijken zien ze dat die in de schaduw van een heel grote beuk staat. In het voorbeeld van die vrouw was het haar vader die niet goed kon begrijpen waarom zij bepaalde keuzes in haar leven maakte. Terwijl ze dat nooit van tevoren had beredeneerd, deed dat inzicht zich in het bos zo voor. Dat die vader niet meer leeft, maar toch nog zo haar leven bepaalt in de keuzes die ze maakt of juist niet maakt. Als ik daaraan terugdenk raakt het mij opnieuw.”
Nodigt dat coachen niet voortdurend uit tot fi losoferen? De boswachter beaamt het: “De laag achter het zichtbare; waarom dingen zijn zoals ze zijn. Dat geldt evenzeer voor mensen als voor de natuur. Tegelijk is er de ecologische kant. In het bos kan ik laten zien dat er ook iets aan de hand is op die plek. Zo kijken we ook naar verschillen in boomsoorten. Dat er onder beuken geen andere boomsoorten groeien omdat die soort te dominant is en weinig anderen in zijn omgeving duldt. Terwijl op en om een eik zo’n
We staan voor het Brandeveen, een plas die wel iets weg heeft van een Zweeds meer. “Voor natuurmensen is dit het mooist,” zegt de boswachter, “het heeft structuur, er zit een natuurlijke ordening in, het is spannend en biedt diversiteit. Maar voor anderen kan het juist onrustig zijn.”
We kijken naar een vliegden op een landengte tussen de plas en de vaart die ooit zorgde voor de turfafvoer. “Je kan een puur landschappelijke verklaring geven voor de groeiplaats van de boom, met aan beide zijden water. Maar je zou ook kunnen zeggen dat er een mooie balans is.”
Dat mensen vroeger een veel sterkere binding met de natuur hadden blijkt voor de boswachter ook uit de Keltische bomenkalender. De Kelten vonden de transparante kroon en de witte bast van de berk heel bijzonder en ook Kwint heeft iets met deze boom. “Dat witte, maagdelijke wijst op het begin van een nieuw jaar. Tegelijk worden de twijgen van de berk gebruikt voor bezemstelen. Daarmee kun je het oude wegvegen. Dat vind ik mooi. Dat zegt iets over de verbinding van de mens met zijn woonomgeving die bij ons ver is weggezakt. Dat vraagt om rust en verbondenheid en heel veel in de natuur aanwezig zijn.”
Even verderop wandelen we over een open veld, dat ooit uit zompig hoogveen bestond. Je kon er nauwelijks lopen, zo nat was het. Maar inmiddels is het water ver weggezakt. Heel veel landschap is verdwenen en heeft zich doorontwikkeld naar een droog eiken-beukenbos waardoor ook veel van de diversiteit is verdwenen. “Op heel veel plekken zullen we uiteindelijk weer een oorspronkelijke bossamenstelling krijgen”, is de verwachting van Kwint. “Het bosbeeld dat we nu zien is in relatief korte tijd door mensenhanden tot stand gekomen. Ik kan mij er wel in vinden om op veel plekken in Nederland niets te doen. Het zou bij biodiversiteit moeten gaan om het streven naar natuurlijkheid
Glorie
in de zon.
en de ter plaatse thuishorende bomen- en plantensamenstelling. De vraag is dan of je daar iets aan zou moeten doen.” Hij wijst naar een bos met fijnsparren. “Die bomen daar zijn hier nooit geweest, die zijn allemaal aangebracht. Of laten we die vraag over aan toekomstige generaties? Dat zijn boeiende dilemma’s. Het denken in boom- en bosleeftijd hoort daarbij. Wat dat betreft heeft het boek Het verborgen leven van bomen van mijn Duitse collega Peter Wohlleben mij veel inzicht gegeven.”
Ook in zijn nieuwe functie bij Het Flevo-landschap denkt Norbert Kwint na hoe je mensen in het hart kunt raken met de natuur, waardoor ze zich daarmee gaan verbinden en er rust aan gaan ontlenen of inspiratie opdoen. “Het is iets dat je kunt organiseren”, concludeert hij. “Bijzonder is hoeveel mensen weinig tot niets van de natuur afweten. Maar als je stilstaat zie je meer. Je hoeft niet alle bomen in het bos aan te kunnen wijzen of te kennen. Veel belangrijker is dat je beter om je heen leert kijken.” •
Als je de knooppunten 01 – 02 – 11 – 14 – 90 – 01 volgt, loop je niet alleen over het wandelbeleefpad ‘Volg het turfvaartje’, maar ook een groot stuk langs veenplas het Brandeveen. Een mooie wandelroute van vijf kilometer door het gebied van turfwinning.
Lunchcafé Herberg De Roskam Dorpsstraat 27, Uffelte herbergderoskam.nl
Brasserie Oer Van Helomaweg 18, Havelte brasserieoer.nl
Restaurant Hartenlust Wandelbosweg 10, Havelte restauranthartenlust.nl
Heeft u een kunstenaartje in de dop thuis zitten? Neem hem of haar dan vooral eens op een zondag mee naar Singer Laren. Iedere zondag tussen 12 en 16 uur is er namelijk een open kinderatelier in het museum. Wat er precies getekend/geschilderd/geknutseld wordt, verschilt per keer, maar het past altijd bij wat er in het museum te zien is. Ook leuk: de gratis ontdekkingstocht door het museum die u samen met uw (klein)kind kunt doen. Door samen in gesprek te gaan ontdekken jullie allebei meer over de kunstwerken. Er zijn ook familierondleidingen in het museum, waarbij kinderen en volwassenen onder leiding van een museumdocent op pad gaan.
• Aanmelden voor het kinderatelier is niet nodig, toegang is gratis op vertoon van museumkaartje (museumbezoek is gratis voor kinderen t/m 12 jaar, maar ze moeten wel een tijdslot reserveren). Singer Laren, Oude Drift 1, Laren. singerlaren.nl
De vloer trilt, alles hangt ondersteboven en ook de tafels bewegen: welkom in pannenkoekenhuis en speelpark Hans & Grietje, midden in de Flevolandse polder. De pannenkoeken worden hier nog ambachtelijk gebakken in zware gietijzeren pannen – één pan weegt wel drie kilo en iedere pannenkoekenbakker bakt met wel vijf pannen tegelijkertijd! Er is bovendien volop ruimte om te spelen (als een heks ‘vliegen’ met de kabelbaan, van de glijbanen roetsjen vanuit de Grote Snoeptoren…).
Eigenaren Hans en Grietje (geen grap) doen er alles aan om een magische dag te bezorgen aan het hele gezin.
• Hans & Grietje, Sternweg 2a, Zeewolde. hansengrietjezeewolde.nl
Rollen in het gras (of in de sneeuw, als we geluk hebben deze winter), klimmen in een boom of lekker rondspringen in de herfstbladeren: veel is er niet nodig voor een portie natuurgeluk. OERRR, het jeugdprogramma van Natuurmonumenten, komt met een boek vol tips en inspiratie om naar buiten te gaan en avonturen te beleven. Van leuke spelletjes in de buitenlucht (bingokaarten maken voor het herkennen van bloemen en vogels), leren wat je allemaal kunt maken van veren, bladeren en takjes tot ontdekken hoe je de natuur en de dieren kunt helpen.
• Natuurmonumenten, Het boek van OERRR, 150 tips, weetjes en uitjes in de natuur voor alle kinderen en gezinnen die buiten op avontuur willen, € 20.
Er een (mid)weekje of lang weekend opuit met de familie deze winter? Verscholen in een tuin vol bomen en een groot grasveld ligt Huize Hulshorst. Een ruim en luxe vakantiehuis aan de rand van de Veluwe, nabij Nunspeet. Er zijn in totaal zeven slaapkamers met twintig slaapplekken, dus de hele familie kan mee (het huis is geschikt voor maximaal tien volwassenen). Het bos ligt op loopafstand voor een lekkere, frisse winterwandeling, maar ook in eigen tuin valt genoeg te beleven voor kinderen en hun (groot)ouders: er is een trampoline, een buiten haard/oven, een schommel en – nog even wachten – een ecologische zwemvijver met warme buitendouche en opblaaskrokodillen.
• Vanaf € 280 per nacht in de herfst en winter buiten schoolvakanties, minimaal 2 nachten. Huize Hulshorst, Harderwijkerweg 170, ulshorst. huizehulshorst.nl
Yes, lekker laat naar bed! Museum en Sterrenwacht Sonnenborgh in Utrecht organiseert in de donkere maanden van het jaar speciale sterrenkijkavonden. Op vrijdag avond voor volwassenen, op zaterdagavond speciaal voor kinderen tussen de zes en twaalf jaar. Beklim de trappen naar de telescopen en neem een kijkje in het heelal. Elke sterrenkijkavond begint met een mini-college over wat er allemaal aan de sterrenhemel te zien is, daarna mag je zelf kijken. • De sterrenkijkavonden vinden plaats tussen oktober en maart. Op vrijdag tussen 20 en 21.30 uur voor volwassenen, op zaterdag tussen 19.30 en 21 uur voor kinderen, vooraf reserveren (let op, het gaat altijd snel). Museum Sonnenborgh, Zonnenburg 2, Utrecht. sonnenborgh.nl
Van een blikken tekenclown uit 1897 (die heuse tekeningen van historische figuren als Napoleon maakt) tot zeven Bonzo knuffelhonden uit de jaren twintig van de vorige eeuw: de grootste speelgoedcollectie van Nederland bevindt zich niet in de speelgoedwinkel of bij een verwend kind in de slaapkamer, maar in het vorige zomer flink verbouwde Speelgoedmuseum in Deventer! De collectie omvat ruim 14.000 voorwerpen. Vanuit nostalgisch oogpunt interessant voor (groot)ouders, maar minstens net zo leuk voor (klein) kinderen door zelf te gaan spelen met het aanwezige speelgoed. In dit mooie museum dat zich bevindt in twee sfeervolle koopmanshuizen uit de Hanzetijd ontdekt u dat speelgoed niet alleen vermakelijk is, maar ook veel vertelt over onszelf.
• Speelgoedmuseum Deventer, Brink 47, Deventer (museumkaart geldig). hetspeelgoedmuseum.nl
Tijdens zijn lange leven (1827-1921) heeft architect Pierre Cuypers het aanzien van Nederland veranderd. Zijn motto: terug naar de Middeleeuwen, maar dan met toepassing van de nieuwste bouwtechnieken en modern comfort. “Een toren moet hoog zijn. Een lage toren is een onding.”
Tekst Ronald Kuipers
Pierre Cuypers met zijn eerste vrouw Rosalia van de Vin en hun dochtertje Rosa.
Rechterpagina: de door Cuypers ontworpen SintJozefkathedraal in Groningen.
Begin 20ste eeuw staat Pierre Cuypers op eenzame hoogte. Geen enkele andere architect kan tippen aan zijn enorme oeuvre. Cuypers heeft op dat moment bijna honderd kerken gebouwd of gerestaureerd en tientallen kloosters, landhuizen, kastelen, musea en scholen. Daarnaast heeft hij een ijsbaan ontworpen, een station, een universiteitsgebouw, een sterrenwacht en zelfs een troon, waarop sinds 1904 de vorst of vorstin jaarlijks de troonrede voorleest. Toch kan Cuypers niet echt genieten >
Zijn bekendste ontwerp: Rijksmuseum Amsterdam.
Het door Cuypers gereconstrueerde ‘sprookjeskasteel’ De Haar.
HOLLANDS Glorie
© ANP Foto © ANP Foto
van zijn succes. Hij piekert vaak of hij wel voldoende opdrachten binnen kan blijven halen om de tientallen mensen die hij in dienst heeft – van schrijnwerkers en ornamentsnijders tot metselaars en timmerlieden – een goed salaris te kunnen betalen. Hij ziet zijn medewerkers, degenen die het mogelijk maken om ambachtelijk topwerk af te leveren, als een deel van zijn familie. Door de zorgen en emoties heeft hij vaak last van zijn ogen en wordt hij geplaagd door hoofdpijnen, wat zijn humeur niet ten goede komt: “Mijn prikkelbaar en zozeer gevoelig wezen heeft zeker voor anderen die om mij heen moeten leven veel onaangenaams, maar ik kan er zo weinig aan doen en dikwijls, ja zeer dikwijls, barst ik in tranen uit wanneer ik alleen ben en over dit alles nadenk!”
Maar voor de buitenwereld houdt Cuypers zijn tranen goed verborgen. Ondanks zijn kleine gestalte van net een meter zestig staat hij bekend als een onverzettelijke (en vaak ook driftige) geweldenaar, die voor niets en niemand bang is. Een tijdgenoot verbaast zich over “de tegenstelling tussen de schijnbare zwakte van dat lichaam en de metalen geestkracht die daarin woont”.
Wie had kunnen denken dat dat kleine, in 1827 geboren nakomertje in het Limburgse gezin Cuypers (Pierre is de jongste van negen kinderen) zou uitgroeien tot zo’n beroemdheid? Zijn zwakke gezondheid belooft weinig goeds, maar Pierre laat zich niet kisten: “Ik ben sober geweest en heb voor mijn gezond heid gezorgd. Veel baden: drie-, viermaal in de week. Altijd maar weinig gekleed. En ik heb vooral veel beweging genomen. Van jongen af heb ik van grote wandelin gen gehouden. We hadden tweemaal vakantie per jaar en die brachten we dan door met voetreizen, ’t zakje op de rug –
dat is de aangenaamste tijd van mijn hele leven geweest.” Onderweg geniet Pierre van de kerkjes, boerenhoeven en landhuizen, van hun traditionele vormen en hun schoonheid. Het doet hem besluiten om na het gymnasium architectuur te gaan studeren. Vader Cuypers, een kerk- en decoratieschilder, heeft daar het geld niet voor, maar dankzij een studiebeurs van zijn geboorteplaats Roermond kan Pierre naar de Academie van Antwerpen. Daar raakt hij in de ban van de ideeën van Viollet-le-Duc, een Franse architect met wie Cuypers later goed bevriend zal raken.
Volgens Viollet-le-Duc is de gotiek, een middeleeuwse bouwstijl die lange tijd is afgedaan als achterlijk en irrationeel, dé belofte voor de toekomst. De bouwkundige principes van de gotiek, gebaseerd op hoge, bijna zwevende kruisribgewelven, ranke luchtbogen en veel licht doorlatende spitsboogramen, zijn juist
Ondanks zijn kleine gestalte van net een meter zestig staat hij bekend als een onverzettelijke geweldenaar, die voor niets en niemand bang is
Penning met afbeelding van Pierre Cuypers, aangeboden bij de opening van het Rijksmuseum Amsterdam (1885).
zeer rationeel en vinden hun (voorlopige) hoogtepunt in de kathedralen van Reims, Chartres en Amiens. Helaas heeft de reformatie de verdere ontwikkeling ruw onderbroken: de protestanten hebben de gotiek bij het grofvuil gezet en verhinderd dat deze verder kon groeien. Er is dus werk aan de winkel, aldus Viollet-le-Duc. De gotiek moet worden vernieuwd en verbeterd, waarbij gebruik moet worden gemaakt van de nieuwste materialen en technieken, zoals ijzeren spanten, gewapend beton en glazen overkappingen: the sky is the limit! Cuypers ziet grootse mogelijkheden voor Viollet-le-Ducs ‘neogotiek’. Niet alleen bij de bouw en restauratie van kerken en kathedralen, maar ook van woonhuizen, scholen en andere wereldlijke gebouwen, die met een ruim repertoire aan torentjes, trapgevels, erkers en nissen een middeleeuws, maar qua constructie en comfort tevens modern karakter kunnen krijgen. Met deze inzichten (en meerdere gewonnen prijzen) keert Cuypers na zijn afstuderen in 1849 als een “moderne middeleeuwer” terug naar Roermond, waar hij “als Limburgs gloriekind met vlaggen, wimpels, muziek, erewijn en opgewonden redevoeringen” wordt ontvangen.
kathedraal of kerk. Wat een verschil met de protestantse maatschappij, die is gebaseerd op winstbejag en arbeiders wegstopt in grauwe sloppen!
Cuypers wordt al snel benoemd tot stadsarchitect, waarna hij – dankzij zijn jaarsalaris van 75 gulden – kan trouwen met de vrouw die hij in Antwerpen heeft ontmoet: hoedenmaakster Rosalia van de Vin. In Roermond brengt Cuypers zijn neogotische inzichten in de praktijk. Zo verrijkt hij de Munsterkerk met enkele spitse torens, om het gebouw zo een “middeleeuwser” karakter te geven en in “een ideale toestand” te brengen.
Lang niet iedereen is het met deze “correctie” eens, maar Cuypers verklaart: “Een toren moet hoog zijn. Een lage toren is een onding.” Hij vindt dat een kerk vanuit de verte goed zichtbaar moet zijn en dat het klokgelui zoveel mogelijk gelovigen moet bereiken. Dit laat ook goed zien dat de neogotiek voor de katholieke Cuypers niet alleen een bouwkundige theorie is, maar ook een sociaal concept. Cuypers idealiseert de Middeleeuwen als een periode waarin iedereen zijn plek weet, waarin meesters en gezellen harmonieus samenwerken in gilden en waarin de mensen met elkaar verbonden zijn door een
In 1919, twee jaar voor Cuypers’ dood, beschrijft historicus Johan Huizinga het in Herfsttij der Middeleeuwen als volgt: “De stad verliep niet – zoals onze steden – in slordig aangelegde buitenwijken van dorre fabrieken en onnozele landhuisjes, maar lag in haar muur besloten, een afgerond beeld, stekelig van talloze torens. Zo hoog en zwaar de stenen huizen van edelen of koopheren mochten zijn, de kerken bleven met hun omhoog rijzende massa’s de aanblik van de stad beheersen.” Cuypers had het niet beter kunnen verwoorden… Wie Cuypers kiest als architect, weet dat hij kwaliteit krijgt. Dat geldt niet alleen voor het gebouw, maar ook voor de totale aankleding. Cuypers opent in Roermond een atelier voor ‘gewijde beeldhouw kunst’, waar – net als in de middeleeuwse gilden – tientallen marmerbeitelaars, beeldhouwers, houtbewerkers en meubelmakers op ambachtelijke wijze onder andere altaren, preekstoelen, heiligenbeelden en doopvonten vervaardigen. Het resultaat is een harmonieus ‘totaalkunstwerk’. Cuypers: “Het geheel wat een kerk moet bevatten, moet als het ware één ziel hebben.”
Over opdrachten heeft Cuypers niet te klagen. Eeuwenlang zijn de zuidelijke katholieken door de protestantse machthebbers in het verre Holland achtergesteld, maar na een harde emancipatiestrijd wordt in 1853 eindelijk de bisschoppelijke hiërarchie hersteld. Al die vers aangestelde bisschoppen, kloosteroversten en pastoors willen maar één ding: nieuwe of gerestaureerde kerken, bij voorkeur in de onder katholieken populaire stijl van de neogotiek.
Cuypers vindt dat een kerk vanuit de verte goed zichtbaar moet zijn en dat het klokgelui zoveel mogelijk gelovigen moet bereiken
De gerestaureerde Munsterkerk in zijn geboorteplaats Roermond (met door hem toegevoegde spitse torens) met het Cuypers-monument.
Cuypers reist, als getalenteerd netwerker, door heel Nederland om opdrachten binnen te halen. Dat doet hij “met spoor, omnibus, stoomboot, schuitje, kar of mestwagen”, maar ook te voet: “Gisteren wandelde ik als een arme drie uren door een koude regen over de velden en door de bossen van NoordBrabant, en dat alles geeft mij zeer veel reden om God dankbaar te zijn.” Na één van die reizen, in 1855, krijgt Cuypers bij thuiskomst het verschrikkelijke bericht dat zijn vrouw Rosalia is overleden, waarschijnlijk aan cholera. Om zijn verdriet te overwinnen, werpt hij zich fanatieker dan ooit op zijn werk. Vier jaar later treedt hij voor de tweede keer in het huwelijk; nu met Nenny Alberdingk Thijm, de zus van zijn beste vriend. Nenny had zich voorgenomen maagd te blijven en het klooster in te gaan, maar als ze Cuypers ontmoet verandert ze van gedachte; het is liefde op het eerste gezicht. Hun eerste kindje wordt helaas doodgeboren, maar daarna groeit het gezin Cuypers als kool. Oudste zoon Joseph zal later als architect in Cuypers’ voetsporen treden, al zal het hem veel moeite kosten zich naast zijn dominante vader een plaats te bevechten. Langzaam maar zeker ontgroeit het architectenbureau van Cuypers de katholieke contreien van Zuid-Nederland. In 1865 besluit hij te verhuizen naar Amsterdam, “om de ruimte,
’t intellectuele leven, het moderne verkeer, dat je toch nodig hebt als jong architect voor de groei van je werk”. Dankzij zijn onvermoeibare lobbywerk haalt Cuypers de ene opdracht na de andere binnen, tot hij in 1875 een megaklus in de wacht weet te slepen: de bouw van het Rijksmuseum in Amsterdam, het grootste project van de eeuw. Cuypers ontwerpt het gebouw, dat de kunst – ooit een elitezaak – midden in de samenleving plaatst en een inspirerend “nationaal verhaal” moet uitdragen, als een “Hemels Jeruzalem”, een ideale ministad die is neergedaald op aarde.
Cuypers’ Rijksmuseum is een kathedraal voor de kunst, volgestopt met moralise rende decoraties die de bezoekers moeten beschaven en verheffen tot vaderlandslievende burgers. Geen detail ontsnapt
aan zijn aandacht. Een vriend meldt: “Geen bloem, geen blad, geen deurhengsel, geen windvaan die niet eigenhandig door hem ontworpen is.”
Als het gebouw in 1885 feestelijk wordt geopend, is Cuypers – inmiddels gepromoveerd tot Rijksbouwmeester – mentaal uitgeput: “Mijn geest is dof gewerkt.” Het weerhoudt hem echter niet om een andere megaklus aan te nemen: de bouw van het Centraal Station in Amsterdam. Cuypers ontwerpt het station als de ‘tweelingbroer’ van het Rijksmuseum. Ook hier gebruikt hij het concept van het Hemels Jeruzalem, waarin de reiziger met talloze decoraties wordt gewezen op de heilzame effecten van mobiliteit, handel en vooruitgang. De critici van Cuypers bestoken het station met soortgelijk commentaar als bij het Rijksmuseum. Ze vinden het een “torendol” gedrocht, eerder een “bisschoppelijk paleis” dan een station. De kritiek laat Cuypers koud. In plaats daarvan neemt hij nog meer publieke verantwoordelijkheden op zich, door in 1891 toe te treden tot de tumultueuze Amsterdamse gemeenteraad. De combinatie van architect en politicus dreigt na enkele jaren zelfs de ambitieuze Cuypers te veel te worden. Om een burn-out te voorkomen besluit hij, mede op aandringen van zijn vrouw Nenny, te verhuizen naar het rustige Limburgse Valkenburg. Maar van rust komt weinig terecht. Cuypers neemt allerlei nieuwe projecten op zijn schouders en begint zelfs een experiment om op commerciële basis champignons te kweken in de mergelgrotten.
Cuypers’ wereld stort in als in 1898, terwijl hij op zakenreis is in Helmond, zijn geliefde Nenny overlijdt. Aan zijn zoon Joseph schrijft hij wanhopig: “Wanneer dit leven zo moet voortgaan, word ik krankzinnig. Ik heb geen
ogenblik meer rust en mijn geest kan tot geen kalmte komen. Slapen doe ik bijna niet meer, het rustigste nog in ’t spoor!” Ter afleiding stort hij zich op een enorm project: de reconstructie van kasteel De Haar bij het dorpje Haarzuilens, op dat moment weinig meer dan een ruïne. In opdracht van baron Étienne van Zuylen van Nijevelt ontwerpt Cuypers – met toepassing van de modernste technieken (gewapend beton, stalen constructies) en eigentijds comfort (warm water, elektriciteit) – een weelderig ‘middeleeuws’ kasteel.
Als het project in 1912, na ruim twintig jaar, eindelijk klaar is, is De Haar omgetoverd tot één van de grootste kastelen van Nederland, met talloze torens, spitsjes, erkertjes, weergangen, trapgevels, elegante raampartijen en gotische beelden, omringd door strak-geometrische Franse stijltuinen en een dromerig-
Oudste zoon Joseph zal later als architect in Cuypers’ voetsporen treden, al zal het hem veel moeite kosten zich naast zijn dominante vader een plaats te bevechten
romantisch Engels park. Een verblufte bezoeker noemt De Haar een sprookjeskasteel, waar alleen nog de spoken ontbreken die aan hun kettingen rammelen. Voor Cuypers is De Haar de ultieme concretisering van zijn middeleeuwse ideaal: “De herbouw van De Haar is een vrome, ridderlijke daad, een werk van vrede, waardoor de nakomeling van een oud geslacht zich zijn voorouders waardig toont.”
Begin 1921, op 93-jarige leeftijd, verslechtert Cuypers’ gezondheidstoestand. Hij wordt drie keer doodverklaard en krijgt drie keer het laatste oliesel toegediend – hij ontwaakt elke keer. Pas na een sterfbed van drie weken maakt hij de definitieve reis naar zijn Hemels Jeruzalem. •
Wilt u meer weten over leven en werk van Pierre Cuypers? Breng dan een bezoek aan het Cuypersmuseum in Roermond, gevestigd in het door Cuypers zelf ontworpen woonhuis annex atelier. cuypershuisroermond.nl
Tekst & samenstelling Anna Sophie Bakker
Het magische zwarte goud, oftewel: mosselen. Chef-kok Sergio Herman heeft daar mooie herinneringen aan. “Op de bodem van de zee liggen de mosselen, in trosjes bij elkaar als hechte gezinnen, samen deinend op de stroming, gestaag groeiend, ontroerend in hun eenvoud en gul in hun aantallen, maar van een onvergelijkbare heerlijkheid.” Herman was tot 2013 eigenaar van Oud Sluis, het Zeeuwse visrestaurant van zijn ouders waar hij drie Michelinsterren
bemachtigde. De geuren en smaken van zijn jeugd draagt hij tot op de dag van vandaag met zich mee. In het kookboek Hommage vind je vijftig eenvoudige recepten om snel iets superlekkers te maken, allemaal met “die geweldige Zeeuwse schelp.” Door de prachtige fotografie, persoonlijke en cultuurhistorische achtergrondverhalen is dit boek niet zomaar ‘een kookboek’. • Sergio Herman, Hommage, Nijgh & Van Ditmar, € 32,50.
‘De doofstomme wielrenner’, zo werd naar verluidt de eerste, maar sowieso één van de eerste wereldfietsers van Nederland genoemd. Albert Sutherland Royaards (1855-1900) werd doof door een hersenvliesontsteking, maar dit weerhield hem er niet van om Rusland, het Afrikaanse continent en Jeruzalem te bezoeken op zijn tweewieler, een Burgers-rijwiel. Hij legde duizenden kilometers af en trok de aandacht van vele kranten en tijdschriften. Wie was toch deze figuur?
In Het wonderbaarlijke verhaal van een stille avonturier beschrijft Wim Daniëls het enerverende verhaal van de oud-botanicus die met een wapen op zak de wijde wereld in fietste. “Er waren veel en grote conflicten tussen landen en volkeren. Bovendien bestond in de negentiende eeuw het fenomeen struikrover nog.” Niet een reis zonder gevaren, dus.
• Wim Daniëls, Het wonderbaarlijke avontuur van een stille avonturier, Alfabet Uitgevers, € 19,99.
MAIL &WIN
Marten Toonder (1912-2005) werd bekend door zijn strips van Tom Poes en Ollie B. Bommel die vanaf de jaren veertig in verschillende kranten verschenen, en dat meer dan 45 jaar lang. Toonder drukte letterlijk een stempel op de Nederlandse stripwereld. Ook verscheen een aantal kinderboeken met prachtige illustraties. Tom Poes en de Laarzenreuzen uit 1947, is een bewerking van het allereerste Tom Poesverhaal dat in 1941 in De Telegraaf verscheen, onder de titel Tom Poes en het
Wij mogen drie exemplaren van dit boek weggeven. Wilt u kans maken, ga dan naar hollandsgloriemagazine.nl en vul uw gegevens in bij Mail & Win.
geheim van de Blauwe Aarde. “Reuzen zijn nou eenmaal reuzen, je kunt nooit weten of ze nog niet eens gevaarlijk kunnen worden, al zien ze er ook aardig uit en al hebben ze ook klompen aan in plaats van laarzen!”
De basis voor het verhaal uit dit boek is duidelijk geïnspireerd op de oorlog. Ruim zeventig jaar later verschijnt de herdruk, gebonden, met een linnen kaft. Plus een extra reeks kleurenillustraties.
• Marten Toonder, Tom Poes en de Laarzenreuzen, Hanzeboek, € 24,95.
Voor het indrukwekkende boek Morgen gaat het beter fotografeerde en interviewde Humberto Tan meer dan honderd mensen van honderd jaar en ouder. Een verzameling van levensinzichten die soms een lach, soms een traan, bewondering of mededogen maar altijd ontroering opwekken. Vier jaar lang reisde Tan door het hele land om de
Driehonderd pagina’s wijden Werner van den Belt en Bob Hardus aan het kunstverleden van Amsterdam, ook wel de ‘stad van schilders’ genoemd. Talloze gevels, grachten, straatjes en pleinen zijn in de loop der tijd vastgelegd op schilderdoeken. Door Hollandse meesters, maar ook door Franse impressionisten en Joodse ballingen. Het boek De schilders van Amsterdam laat de ontwikkeling van de stad zien door de ogen van de schilders die er leefden, zoals Rembrandt, Breitner, Monet en
Max Beckmann. “Veel kunstenaars woonden en werkten aan de rafelranden van de stad. Noodgedwongen schoven ze na enige tijd weer door naar andere plekken waar het leven nog betaalbaar was en de ruimte beschikbaar.” Net als nu eigenlijk met alle broedplaatsen in de grote steden gebeurt. In dit boek komen acht stadsgezichten aan bod, van de Westerkerk tot het Oosterpark, van de Singelgracht tot Prinseneiland.
• Werner van den Belt en Bob Hardus, De schilders van Amsterdam, WBooks, € 29,95.
Vorig jaar werden de Neder-Germaanse Limes, de voormalige grens van het Romeinse Rijk, uitgeroepen tot Unesco Werelderfgoed. Forum Hadriani, het huidige Voorburg, genoemd naar keizer Hadrianus, maakte daar deel van uit, maar is minder bekend dan de andere plaats met Romeinse stadsrechten: Nijmegen. Tom Buijtendorp brengt daar verandering in. Hij promoveerde op dit onderwerp en schreef er een boek over, De vergeten
ouderen te fotograferen en te spreken over onderwerpen als hun gelukkigste moment, grootste angst of diepste dromen. ‘Tienduizend jaar aan levenservaring’ meldt de uitgever, gebundeld in een fraai, in linnen gebonden boek.
• Humberto Tan, Morgen gaat het beter, Xander Uitgevers, € 75.
stad, het inspirerende verleden van Forum Hadriani. Wat deed de opvolger van keizer Trajanus precies in deze noordelijke uithoek. Waarom veranderde hij het stadsplan? Welke betekenis schuilt daarachter? Een fascinerend boek over archeologie, geschiedenis en filosofie, waarin de auteur “een impressie van een inspirerend verleden” schetst.
• Tom Buijtendorp, De vergeten stad, VBK Media, € 23,99.
Van stoofpeerbeignets, sticky toffee cake met butterscotchsaus tot aan rum-rozijnenvla. Mmm. Meer zin in gegrilde ananas met romige hangop en kokoskruimels? Kan ook. In de Toetjesbijbel staan meer dan 300 recepten voor echte zoetekauwen, dus keuze genoeg. Rutger van den Broek won in 2013 de eerste editie van het
televisieprogramma Heel Holland Bakt en zorgt ervoor dat elk toetje een feestje wordt. Als u dit kookboek bekijkt wordt het heel lastig om de vele toetjesrecepten niet uit te proberen. Maar wees gerust, fruit heeft in het boek de hoofdrol dus snoepen wordt iets minder guilty…
• Rutger van den Broek, Toetjesbijbel, Carrera, € 34,99.
De rol van adel en patriciaat in de Nederlandse samenleving blijkt nog niet te zijn uitgespeeld. Dat maakt Kees Bruin duidelijk in zijn boek Goede namen. Hij promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam op een studie naar de geschiedenis van het Nederlandse decoratiestelsel en publiceerde onder andere over Amsterdamse elites en het Nederlandse adelsbeleid. Zijn nieuwe boek gaat over de wereld van de betere kringen, dubbele
namen en oud geld. Over families die generaties lang stad en land bestuurd hebben. Hij schrijft hoe adel en patriciaat zich in de naoorlogse periode handhaafden en over de mogelijkheden om te worden opgenomen in deze kringen. Over de ophef rond ‘de vrouwelijke lijn’ maar ook over zwarte schapen, jonge aristocraten en de ‘y’ in de naam van Pim Fortuyn.
• Kees Bruin, Goede namen, WBooks, € 24,95.
Stap-voor-stap basisrecepten voor luxebrood, gestoomd, gefrituurd of glutenvrij brood en nog veel meer. Boulangerie gaat over de patisseriekant van dit deegwaar. Hidde de Brabander, bekend van 24kitchen , is een Nederlandse patissier en schreef eerder de boeken Patisserie, Chocolaterie en Glacerie. In dit handboek over brood deelt hij zijn kennis over ingrediënten, deegontwikkeling, desem en gist,
vertelt hij iets over de geschiedenis en presenteert hij tientallen recepten voor bijvoorbeeld panettone en scones. De coverfoto is al om te smullen, maar als je het boek opendoet loopt het water je pas echt in de mond. Het boek is handig voor wie nog niet zo thuis is in de bakwereld, of juist naar meer uitdaging zoekt.
• Hidde de Brabander, Boulangerie, Kosmos Uitgevers, € 49,99
Op dit prachtige dekbedovertrek Flycatcher zien we het kleine zangvogeltje temidden van bloeiende takken en bloemen op een blauwgrijze achtergrond. De subtiele schaduwen geven het geheel diepte en dimensie. De achterkant van het dekbedovertrek is e en blauwgrijs en op de kussens vinden we de bloemen terug. De set is gemaakt van 100% katoensatijn met wel 200 thread count, waardoor het heerlijk zacht en soepel is. Neem nu een tweejaarabonnement en ontvang de dekbedovertrekset in de maat van uw keuze.
In het Haringvliet ontstond in de 17de eeuw een zandplaat die uitgroeide tot een eiland: Tiengemeten. Neem de pont, laat de drukte achter u en geniet van dit natuurgebied met drie gezichten: Weemoed, Weelde en Wildernis.
cheen de zon nog grotendeels op weg naar ZuidBeijerland, als we bij de aanlegplaats van de pont naar Tiengemeten zijn aangekomen, is de lucht een grijze deken. Met een handvol medepassagiers maken we in een kleine tien minuten de oversteek naar het eiland in het Haringvliet. Op korte afstand van de aanlegsteiger is het bezoekerscentrum van Natuurmonumenten te vinden waar onder andere een informatiefolder te koop is, een fiets >
Tekst Paul van Eijndhoven Fotografie Jeroen Berends
De fotograaf ziet het meteen al zitten om hier met een stel vrienden een avondje of een weekendje door te brengen. Een biertje, kampvuurtje erbij, wat gitaarspel...
kan worden gehuurd, een kopje koffie gedronken of een souvenir kan worden aangeschaft. Een uiterst vriendelijke dame en heer beantwoorden met veel plezier vragen van bezoekers en geven tips welke wandeling waarvoor geschikt is. Je wandelt er door gebieden die namen dragen als het oude akkergebied Weemoed in het oosten, het voedselrijke moeras Weelde in het midden en de woeste waternatuur Wildernis in het westen. Er zijn verschillende gemarkeerde wandelroutes op (deels) verharde paden: van de Blauwborstroute (1,5 kilometer) tot de Wildernisroute (10 kilometer) dat grotendeels uit struingebied bestaat. De fotograaf en ik besluiten als eerste het oudste deel van het eiland te verkennen via de Weemoed-wandeling. Begin 17de eeuw ontstond een zandplaat in het Haringvliet die in 1688 door de Staten van Holland en West-Friesland werd verpacht aan twee Hagenaars. In het erfpachtcontract werd gesproken van ‘een sekere plate, van outs genaamt, de plaat van thien gemeten’. Waarbij een gemet een oude landmaat was voor een lap grond van een halve hectare. De wandeling in het oostelijk deel van het eiland leidt over een asfaltweggetje met links een dijk, en bij aanvang rechts water met moeras. Nadat we Zorgboerderij Idahoeve zijn gepasseerd waar een boerderijwinkeltje is dat helaas op deze vrijdag is gesloten, komen we bij de Oude Polder, die als eerste in 1750 werd bedijkt. In dit deel van het eiland laat Natuurmonumenten ‘de landbouw uit de negentiende eeuw herleven’. Hier worden boekweit, zomertarwe en vlas verbouwd.
We besluiten verder te lopen via de dijk naar de oostpunt van het eiland en zien in het lagere gedeelte de hoogstamboom gaard met heerlijk rijpe rode appeltjes. Even verderop staat een vervallen gebouwtje, de Karantijn. Rond 1800
Hoogstamappelboom in de Oude Polder.
Paarden die buitendijks lopen in het Weemoedgedeelte.
moesten schepen eerst voor anker gaan bij Tiengemeten voordat ze elders in ons land mochten aanmeren. Ze moesten in quarantaine totdat een chirurgijn had vastgesteld dat de bemanning gezond was. Maar vaak was dat niet zo, en werden de zieken verpleegd in een zogenaamd pesthuis dat hier ooit werd gebouwd. Van dat quarantainehospitaal en omliggende gebouwen is niets over. Het gebouwtje dat er is neergezet, dient slechts ter decoratie en herinnering. Op de oostpunt ligt de Susannahoeve, de herberg waar je kunt eten en slapen. Daarnaast staan tenten en tipi’s. Helaas is het geheel afgehuurd voor vandaag dus kunnen we hier niet naar binnen. De fotograaf ziet het meteen al zitten om hier met een stel vrienden een avondje of een weekendje door te brengen. Een biertje, kampvuurtje erbij, wat gitaarspel… Langs de gemaaide velden lopen we weer richting het bezoekerscentrum. Dit zou de plek moeten zijn om reeën of hazen voorbij te zien huppelen, maar vandaag houden ze zich elders schuil. Even achter het bezoekerscentrum bevindt zich Gasterij De Gezusters met terras, maar wij gaan toch maar binnen zitten. De uitbater is uiterst vriendelijk, maakt alles zelf en zowel de tosti’s als de wortelcake zijn heerlijk. Een aanrader voor een tussenstop.
Natuurmonumenten pakt de dingen serieus aan dus is er ook een communicatiemedewerker op het eiland, Otto de Kat. Waren we mede gezien de grijze ochtend nog niet meteen verkocht toen we Tiengemeten zagen, de bevlogen Otto weet daar binnen no time verandering in te brengen. Enthousiast verhaalt hij over hoe in 1997 Natuurmonumenten het eiland kocht, een dijk doorstak zodat er ook weer water midden door het eiland loopt en er weer getijdennatuur mogelijk is op het eiland. Hij vertelt over alle
Voor de kleintjes is er een veilig Ukkie-eiland en er zijn ook douches om de kids weer moddervrij mee naar huis te nemenSpeelnatuur van OERRR, waar heerlijk in water en modder kan worden gespeeld. Communicatiemedewerker van Natuurmonumenten Otto de Kat.
dieren die het eiland bevolken, van de zeearend tot bevers en noordse woelmuizen. Zo blijken de reeën op het eiland ’s winters nog wel eens naar het vasteland te zwemmen omdat daar dan meer voedsel te vinden is. Zwemmende reeën had ik nog nooit van gehoord, maar dat lijkt me werkelijk spectaculair om te zien. Otto ziet de reeën wel eens op de kop van het eiland staan als hij over de Haringvlietbrug naar huis rijdt. Ik zal er de rest van de dag gespitst op blijven, maar helaas, niet één ree gezien. We lopen richting de ‘speelnatuur van OERRR’. Maar liefst 4,5 hectare van Tiengemeten is gereserveerd als speelnatuur, waar kinderen in het zomerseizoen hutten en vlotten kunnen bouwen, in bomen kunnen klimmen, bloemen kunnen plukken, maar vooral heerlijk met water en modder kunnen rotzooien. Dat moet een feest zijn om te doen, maar ook om naar te kijken en volgens Otto is deze plek dan ook razend populair. Voor de kleintjes is er overigens een veilig Ukkie-eiland en er zijn ook douches om de kids weer moddervrij mee naar huis te nemen.
Otto raadt ons een route voor de middag aan. We lopen eerst richting de Vliedberg over de zandrug die de Wildernis van de Weelde scheidt, het moeras in het midden van het eiland. De zon is gaan schijnen en dit deel van het eiland bevalt ons toch ook beter. Geen asfaltweggetje en geen cultuur- maar meer een natuurlandschap. We ‘beklimmen’ de Vliedberg vanwaaraf je een mooi uitzicht hebt. Dan gaan we richting het westen. Op aanraden van Otto nemen we de eerste afslag als we van de Vliedberg komen want anders kom je in de modder terecht. Zo gezegd, zo gedaan en over een baan gras gaan we richting een groepje populieren waar wellicht een bever te zien is, of in ieder geval zijn er knaagsporen van een bever >
Op weg richting de Vliedberg.
Zwanenpaar in de 'Wildernis’.
te zien. Het leuke van Tiengemeten is dat je overal mag ‘struinen’ op een vogelbroedgebiedje na. Wil je het water inlopen, geen probleem. Door modder banjeren, wat je maar wilt.
Behalve allerlei soorten vogels – waar we beiden weinig verstand van hebben –hebben we nog geen wilde dieren gezien maar eindelijk is het dan zover. “Kijk, die bruine vlek daar tussen de begroeiing, dat moet een Schotse hooglander zijn”, zegt de fotograaf opgetogen. Meteen loopt hij de wildernis in om de imposante runderen vast te leggen. Ze werken gelukkig mee en blijven keurig op de plek waar ze zijn.
Eerlijk is eerlijk, de wandeling deze middag is heerlijk ontspannen. Tot vlakbij het beginpunt komen we niemand tegen, de zon schijnt, en hier krijgen we ook het ‘natuur’gevoel wat ’s ochtends toch een beetje ontbrak.
Als laatste staat nog een bezoekje gepland aan het Rien Poortvlietmuseum dat naast het bezoekerscentrum ligt. Beneden hangt een aantal van zijn schilderijen, vooral dorpsgezichten, met als thema: “Wat ik door mijn penseelstreek uitdruk is in feite niets anders dan het verlangen naar een leven met echt menselijke gevoelens in de verbondenheid met de natuur.” Op de bovenverdieping is er voor de kinderen de kabouterzolder, gebaseerd op de kabouterboeken van de kunstenaar. We nemen de laatste pont terug waar we iedereen die op het eiland werkt weer tegenkomen. De dames van het museum, de uitbater van de Gasterij en natuurlijk ook Otto. Zouden er weer reeën op het puntje van Tiengemeten staan als hij straks over de brug rijdt? •
Informatie over Tiengemeten en over activiteiten die Natuurmonumenten op het eiland organiseert: natuurmonumenten.nl/ natuurgebieden/tiengemeten
Het leuke van Tiengemeten is dat je overal mag ‘struinen’ op een vogelbroedgebiedje na. Wil je het water inlopen, geen probleem. Door modder banjeren, wat je maar wilt
© Saskia van Osnabrugge Alain Caron en Rogier Trip, samenstellers van de Kipbijbel.
Hij treedt op als culinair expert in tv-programma BinnensteBuiten , runt vier restaurants in Amster dam en heeft inmiddels vijftien kookboeken op zijn naam, waaronder de zojuist verschenen Kipbijbel . Hieruit vindt u in deze editie een aantal recepten. Een gesprek met een levenskunstenaar.
Tekst Marc SchoorlAls we het gesprek beginnen excuseert Alain Caron zich. Hij is net teruggekeerd uit Zuid-Korea en nog niet helemaal ‘geland’. Maar moe lijkt hij niet. Dat lijkt hij nooit, onvermoeibaar als hij is. Hij was in Korea voor een documentaireserie over wat waarschijnlijk temple food , dan wel soul food gaat heten. Samen met de jonge Café Caron-chef en liefhebber Rogier Trip heeft hij onlangs de laatste hand gelegd aan zijn nieuwste boek, de Kipbijbel . “Ik heb nog zoveel te doen”, zegt hij. “En ik vind het >
In de rol van de bekende tv-kok bij de opname van het KRO-NCRV programma BinnensteBuiten in 2016.
De opname waren in Lage Vuursche.
allemaal leuk. Ik heb heel veel geluk gehad. Maar ja, het lichaam geeft op een gegeven moment wel aan tot hoe ver je kunt gaan. Tot nu toe gaat het goed.” Hij glimlacht van oor tot oor. We zitten op zijn bescheiden, volle maar best opgeruimde werkkamer op driehoog ergens in Amsterdam. Hij serveert cappuccino in een soort Aziatische soepkommetjes. Goeie koffie, niet die van de Franse slag. Hij mag dan een geboren Fransman zijn, arrogant is hij niet. Wel trots. En terecht. Intussen woont hij al veertig jaar in Nederland. De liefde dreef de Parijzenaar hierheen. Nu is hij alweer jaren gelukkig met zijn tweede vrouw, Roel. “Hollandse vrouwen,” zei hij eens, “zijn de beste: stoer, mooi, krachtig, eigenwijs, onafhankelijk. Alles wat een vent heeft, hebben zij ook.”
In Frankrijk was hij een paar jaar bouwvakker en stond hij ook al in de keuken. Pas in Nederland werd dat zijn favoriete domein. “Ik werkte bij heel veel toentertijd bekende adressen, waarvan De Gouden Reael, dat nog niet zo lang geleden in eigen handen kwam, er een was. Verder werkte ik voor de Fagels, de welbekende restaurantfamilie, die de Franse eettraditie in ere hielden en consequent uitdroegen. Dat sloot mooi aan bij mijn eigen gevoel.” En zo werd Alain Caron voor Frankrijk langzamerhand de culinaire ambassadeur. En nog wel meer dan dat.
Je wordt hier gezien als de Fransman bij uitstek. “Ja, wat zal ik zeggen? Het is waar. Ik weet niet...” Monsieur Caron met een mond vol tanden! Hij lijkt warempel een moment verlegen. Maar het is zo klaar als een klontje beurre, waar hij verzot op is. (“Zonder boter gaat het niet, koken.”) Hij is niet zo groot van stuk, beweeglijk, enthousiast, charmant, een fijnproever en nog zo wat. Een tikkeltje ijdel ook: hij heeft
bijvoorbeeld een wandkast vol met petten, voor iedere gelegenheid één, al ontbreekt de alpinopet, zo te zien. Zijn zo typische accent doet de rest.
Mis je Frankrijk? “Nee hoor. Als ik hier de straat op ga ben ik er eigenlijk al. Het verschil is niet zo groot en wordt steeds kleiner. De mentaliteit verandert over de hele linie. Ook in Frankrijk is men druk met zijn mobiele telefoon en wil iedereen van alles.
In het begin schrok ik wel. Bijvoorbeeld van de olijfolie die hier toen te koop was en het gebrek aan verse kruiden. Daarom ben ik indertijd met Les essences d’Alain begonnen, gearomatiseerde olijfolie. De laatste vijftien jaar is er heel veel verbeterd, vooral in de professionele keuken in Nederland. Het gekke is dat hier veel meer kan en gebruikt wordt dan in Frankrijk. Yuzu (een Aziatische, aromatische citrusvrucht, red.) hoort niet in de Franse traditie.”
Alain Caron kent iedereen en iedereen kent Alain Caron... In Nederland maar ook daarbuiten.
Weer die brede glimlach. “Ja, dat is wel waar. Maar ik ben ook al vijfenzestig, dus... En ik heb veel reportages gemaakt met culinaire netwerker Will Jansen van het tijdschrift Bouillon. In de Kipbijbel heb ik trouwens recepten opgenomen van beroemde Franse chefs.” Hij dreunt een indrukwekkend lijstje van hem bekende namen op, zonder daar merkbaar prat op te gaan. Het zijn gewoon kennissen van hem, bij wie hij ooit minstens een paar dagen in de keuken heeft meegewerkt. “Dat deed ik al toen ik werkte voor tijdschriften als Quote en Millionaire. Dan belde ik op voor een culinaire fotoreportage en bleef ik er een paar dagen. Enfin. Kip doet me denken aan mijn jeugd, aan mijn moeder die het heel goed kon bereiden, heerlijk gebraden. Dit boek was er nog niet, het is een oude droom van me.”
Hij lijkt even weg te zinken in herinne ringen en zegt iets onverstaanbaars, om
meteen weer op te veren en te zeggen dat kip is voor mooie familiemomenten. “Maar meer dan de helft van de recepten komt uit de eigen keuken. Nee, het gaat niet alleen maar om Franse kiprecepten. Soto ajam komt er ook in voor, of neem laab kai, de Thaise kipsalade. Als het maar lekker is. Het belangrijkste is de kip zelf. De héle kip, van de pootjes tot de kammen. Zelf ben ik dol op de beroemde Franse Bresse-kip, die is met niets te vergelijken. Die is vlezig gespierd en kun je niet zomaar bereiden. Trouwens, de chique Poularde de la cour d’Armoise is ook fantastisch. Maar in Nederland zijn er ook uitzonderlijk goede kippen, je moet ze zien te vinden.”
In het tv-programma ‘BinnensteBuiten’ trek je er daarvoor op uit. “Mais oui, hè? Er zijn zoveel goede producten te vinden. Maar niet in de supermarkt. Ik kijk in alle uithoeken. Ik hou mijn oren en ogen open en krijg ook tips van anderen. Als je ziet wat een kok als Emile van der Staak kan doen met alleen maar planten en vruchten uit een voedselbos. Het is fantastisch! Ik wil alles proeven. En ik wil ook alles doen. Op Texel speelde ik even schapenhoeder. Er is zoveel bijzonders, ook in Holland, zelfs dicht bij Amsterdam. Daar moeten we zuinig op zijn. Er zijn genoeg gepassioneerde leveranciers, kleinschalig hè?! Het bijzonderste vond ik die telers van wasabi, shiso en yuzu. Heel mooie producten, exotisch, maar gewoon in Nederland (Dutch Wasabi, opgericht door Sander van Kampen, red.). Maar ja, we zijn verwend met de supermarkt. En helemaal niet meer gewend te zoeken naar goed eten. We willen alles altijd en dus ligt alles altijd in de winkel, seizoen of geen seizoen. Maar een chef van een sterrenzaak moet ook telkens op zoek naar iets goeds. En vergeet al die regelgeving niet. Een komkommer mag niet krom zijn. En, o ja, helemaal idioot, ze wilden de pastèque... Hoe heet die in het Nederlands? Watermeloen? Die wilden ze vierkant maken, dat is makkelijker.”
“We zijn verwend met de supermarkt. En helemaal niet meer gewend te zoeken naar goed eten”© ANP / Harmen de Jong Alain Caron vorig jaar in de rubriek ‘Op de klapstoel’ van Het Parool
Café Caron, het familierestaurant van Alain Caron en zijn zoons David en Tom, was hun eerste locatie. Gelegen in de Amsterdamse Pijp. Voor gewoon gezellig en ongewoon goed eten.
• Frans Halssstraat 28H, Amsterdam. cafecaron.nl
Petit Caron is nog zo’n typisch adres voor Franse culinaire genietingen. Klein maar fijn. En ook gevestigd in de Pijp.
• Gerard Douplein 10, Amsterdam. petitcaron.nl
De brasserie Cantine de Caron is gevestigd in het Machinegebouw van het Westergasterrein Voor een snelle lunch of een uitgebreid diner.
• Pazzanistraat 8, Amsterdam. cantinedecaron.nl
De Gouden Reael is het Franse specialiteitenrestaurant dat voor Alain Caron de cirkel rondmaakt. Want hier kwam hij als kok te werken toen hij net in Amsterdam woonde. Hij solliciteerde er met zijn tweeling op de arm. En nu wordt het aloude adres bestierd door de Carons.
• Zandhoek 14, Amsterdam. goudenreael.nl
Hij lacht luid. “Ik kom de gekste dingen tegen. Vegetarische camembert! Het heeft niets te maken met camembert, maar het is wel lekker. En dat zegt een Fransman. Maar in Frankrijk is zoiets ondenkbaar. Al verandert ook dat. Over duizend jaar is alles compleet anders. Maar er zijn en blijven altijd mensen die goed willen eten, minder vlees en vis, maar wel topkwaliteit. Er zijn ook genoeg mensen die alles prima vinden en die halen al hun eten in de supermarkt, dat kan ook.” Terwijl hij dat zegt, trekt zijn mondhoek omlaag en kijkt hij er misprijzend bij.
Caron was jurylid bij de Nederlandse versie van MasterChef en werd als kenner vaak geraadpleegd door het programma Keuringsdienst van waarde. Maar hij is veel meer dan een tv-kok, met die aanduiding doe je hem onrecht. “Ik heb overal in keukens gewerkt en dat in vele landen, heel hard maar nooit echt lang.” Met zijn armgebaren drukt hij ook zijn onrust uit, de onrust die hem steeds verder drijft. Verbaasd en bijna ontzet laat hij de foto’s van Seoel zien op zijn computer: eindeloze rijen torenflats. “Ik kon mijn ogen bijna niet geloven. En iedereen zit op zijn mobiel, nog veel meer dan hier, en hier is het al erg. In Seoel is er een hele Champs-Élysées voor plastische chirurgie. Echt ongelooflijk. Het gaat zo ver daar. De technologie gaat alles bepalen, denk ik. We zijn nog maar net begonnen aan het derde millennium. Maar wat we vergeten is dat de aarde, die ons huis is, ook zonder ons kan. We willen te veel, dat is het. Maar de wereld draait zonder ons ook heus wel door, het universum blijft bestaan. We hebben nog steeds de kans om het leven paradijselijk te maken. Maar ja, het wordt steeds ingewikkelder. Je bent bijvoorbeeld máánden van je leven kwijt aan sleutels. Alles zit tegenwoordig op slot. Ik droom van een leven zonder sleutels. Zelf leef ik op intuïtie en wacht bij alles op het juiste moment. Er is zoveel te doen, nietwaar? Ik maak bijna elke dag aantekeningen in kleine schriftjes. Ik speel gitaar en drum. Of ik lees een van mijn vele stripalbums, die als films zijn waar je zó in kunt stappen.” In Café Caron hangen trouwens kunstwerkjes van zijn hand aan de muren. Hij straalt een bijna jongensachtige joie de vivre uit en je zou hem misschien het best een levenskunstenaar kunnen noemen. Maar nadat zijn oudste broer ruim dertig jaar geleden werd vermoord bij een overval in diens eigen restaurant is hij vooral ook op zijn hoede. Het is de reden dat Alain nooit een eigen restaurant opende, maar sinds jaar en dag staat hij zijn zoons Tom en David terzijde bij het runnen van hun inmiddels vier Amsterdamse restaurants. Dat was de voorwaarde: zonder zijn bemoeienis zouden ze er niet aan begonnen zijn. “Alle vier zijn die Frans georiënteerd, ja. En ik hou de kwaliteit in de gaten door er geregeld en onaangekondigd te gaan eten. Gelukkig gaat het heel goed en kunnen we tevreden zijn. Maar stilzitten is er natuurlijk niet bij.” Zegt hij draaiend op zijn stoel. •
Van vleugel tot dij, van hele kip tot slechts haar eieren. Met de slogan ‘Kip, ’t meest veelzijdige stukje vlees’ – verzonnen in 1986 – is niets te veel gezegd. In de Kipbijbel staan maar liefst tweehonderd recepten.
Plus: alles over stoven, braden en grillen. Een voorproefje.
Voor 4 personen Bereidingstijd 45 minuten
• 4 el arachideolie
• 1 grote ui, in halve ringen
• 1 hele kip (ongeveer 1,5 kg), in 8 stukken
• 600 ml water
• 3 teentjes knoflook, fijngesneden
• 5 cm verse gember, geraspt
• 4 groene pepers, in halve ringen
• 2 trostomaten, in grove stukken
• 1 bos koriander, grof gehakt
• zout en peper
Verhit de arachideolie in een pan en bak de uienringen in 4 tot 5 minuten goudbruin. Breng de kipstukken op smaak met zout en voeg toe aan de uien. Bak de kip in 8 tot 10 minuten per kant rondom goudbruin. Voeg daarna het water toe en breng aan de kook. Voeg de knoflook, gember, groene pepers en tomaten toe en draai het vuur laag. Laat 20 minuten sudderen en roer regelmatig door. Breng op smaak met zout en peper en garneer met de koriander.
Voor 4 personen Bereidingstijd 1 uur
• 100 ml olijfolie
• 2 sjalotten, gesnipperd
• 1 ui, gesnipperd
• 500 g kipdijfilet, in blokjes
• 300 g Carnaroli rijst (of Arborio)
• 200 ml droge witte wijn
• 1,5 liter groentebouillon, heet
• 250 g champignons, in vieren
• naaldjes van 1 takje rozemarijn, fijngehakt
• 6 salieblaadjes, fijngesneden
• 50 g boter
• 170 g Parmezaanse kaas, geraspt
• 1 bosje bieslook,fijngesneden
• zout en peper
Verhit 75 ml olijfolie in een braadpan en fruit de sjalotten en ui. Voeg de kipdijfiletblokjes toe en bak in 5 tot 6 minuten goudbruin.
Voeg de rijst toe en bak kort mee. Blus af met de witte wijn en wacht tot deze is opgenomen door de rijst. Voeg nu beetje bij beetje de groentebouillon toe aan de risotto en laat elke keer de rijst de bouillon volledig opnemen. Roer regelmatig door.
Verhit ondertussen 25 ml olijfolie in een koekenpan op middelhoog vuur en bak de champignons goudbruin.
Voeg, zodra de bouillon volledig is opgenomen en de rijst gaar is, de rozemarijn en de salie toe. Roer goed door. Haal de risotto van het vuur en meng er de boter, 120 gram Parmezaanse kaas en champignons door.
Blijf roeren totdat de boter en de Parmezaanse kaas gesmolten zijn. Breng op smaak met zout en peper en garneer met de bieslook en de overige Parmezaanse kaas. Serveer direct.
Voor 4 personen
Bereidingstijd 30 minuten
• 20 g boter
• 125 g shiitake
• 4 kipfilets
• 1 liter kippenbouillon
• 2 stengels citroengras, gekneusd
• 2 limoenblaadjes
• 2 el sojasaus
• 1 tl sesamolie
• zout en peper
BENODIGDHEDEN
• soeppan
Smelt de boter in een koekenpan. Maak de shiitake schoon en bak ze in de boter. Breng op smaak met zout en peper.
Snijd de kipfilet in grove stukken en leg ze in een grote soeppan.
Schenk de kippenbouillon erover, voeg de gebakken shiitake en de overige ingrediënten toe aan de pan en breng aan de kook.
Kook de soep 15 minuten en serveer direct.
Voor 4 personen Bereidingstijd 45 minuten
INGREDIËNTEN
4 el zonnebloemolie
1 ui, gesnipperd 16 kippenvleugels
4 el sojasaus 250 ml witte wijn
3 sinaasappels, 1 uitgeperst en 2 in partjes 150 ml water
4 el witte basterdsuiker
2 el sesamzaad, geroosterd
Verhit de zonnebloemolie in een koekenpan op middelhoog vuur. Bak de ui 2 tot 3 minuten en leg de kippenvleugels erbij. Bak ze in 6 tot 8 minuten rondom goudbruin. Blus af met de sojasaus, witte wijn en het sinaasappelsap. Voeg 150 ml water en de witte basterdsuiker toe en breng aan de kook. Draai het vuur laag en laat 15 tot 20 minuten sudderen.
Haal de vleugels uit de saus en leg op een schaal. Kook de saus een klein beetje in en houd warm.
Verdeel de sinaasappelpartjes over de kipvleugels en schenk er de saus over. Garneer met het sesamzaad.
Voor 4 personen Bereidingstijd 15 minuten
INGREDIËNTEN
• 4 el mascarpone
• 4 eieren
• 2 takjes bladpeterselie, fijngesneden
• 10 blaadjes basilicum, fijngehakt
• blaadjes van 2 takjes dragon, fijngesneden
• 1 mespuntje piment d’espelette
• zout en peper
• 4 kleine ramequins, ingevet met boter
Verwarm de oven voor tot 200 °C. Schep per ramequin een eetlepel mascarpone op de bodem en breek er één ei op. Verdeel de kruiden over het ei en breng op smaak met zout en peper. Zet de ramequins 10 tot 12 minuten in de voorverwarmde oven en garneer met de piment d’espelette.
Alain Caron en Rogier Trip, Kipbijbel. Van grillen tot stoven en van soep tot jus.
Carrera culinair, € 34,99.
KIPBIJBEL samen t.w.v. € 72,99 nu met 40% korting voor maar +
Dat kip het meest veelzijdige stukje vlees is, wisten we al. Laat het maar aan restaurateur en kookboekauteur Alain Caron en zijn chef Rogier Trip over om dat met ruim 200 kiprecepten voor iedere gelegen heid en elke dag nog maar eens te bewijzen. Van kip in dragonsaus tot soto ayam en van butter chicken tot Bresse-kip: u leert welke onderdelen van de kip u het beste waarvoor kunt gebruiken, en ook hoe u écht goede kippenbouillon maakt. Ook geven ze alle ins en outs over het braden, stoven en het grillen van de kip. De mogelijkheden zijn oneindig!
Een jaarabonnement op Hollands Glorie kost € 38 voor 6 edities. U betaalt daarnaast eenmalig € 7 voor verzending van het geschenk binnen Nederland. Deze aanbieding geldt zolang de voorraad strekt. Neem contact op met de abonneeservice voor verzendtarieven naar het buitenland. U kunt het abonnement ook cadeau doen aan iemand anders, u ontvangt dan zelf het geschenk.
it dubbelportret is een iconisch werk in onze collectie. Niet alleen omdat Carel Willink een van de belangrijkste Nederlandse schilders van de 20ste eeuw is, het heeft ook een heel duidelijke relatie met de textielgeschiedenis van Tilburg. Je ziet vader en zoon Ferdinand en Gijsbert van den Bergh, de directeuren van de AaBe-fabrieken. Tussen de twee heren kun je goed het fabriekscomplex zien, inclusief de karakteristieke schoorsteen. Het bedrijf werd in 1929 opgericht en was in Tilburg de grootste werkgever binnen de textielindustrie, met een tijdlang meer dan 1250 werknemers. Het was een modern fabriekscomplex, met al elektrisch aangedreven machines in plaats van stoommachines. De twee textielbaronnen stonden bekend als sociaal bewogen, zij boden hun werknemers allerlei faciliteiten aan: van gymnastiekzalen en collectieve visvijvers tot medische voorzieningen
en veel kunst in het fabriekscomplex. Het werk is in 1954 gemaakt, ter gelegenheid van de 75ste verjaardag van de vader en het 25-jarige jubileum van AaBe. Het geld daarvoor is ingezameld door het personeel, zo ging dat. Het ging toen al minder met de textielfabrieken. De concurrentie van de lagelonenlanden was moordend. Willink staat bekend om zijn precieze stijl en om zijn apocalyp tische schilderijen, met monumentale, architectonische decors en onheilspel lende luchten op de achtergrond. Het schilderij illustreert voor mij de voor avond van wat de textielindustrie verder te wachten stond. En in mijn beleving luidt Willink dat onheil op een perfecte manier in. Hij werd door sommigen dan ook beschouwd als een ziener.
Is het een onderbewuste keuze geweest om Willink hiervoor te vragen of niet? Fascinerend om daarover na te denken. Ik denk niet dat ze de keuze voor zo’n buitengewoon kostbaar werk helemaal aan het personeel hebben overgelaten.
Ze waren bekend met zijn magischrealistische stijl. Als je kiest voor Willink, dan weet je wat je krijgt.”
“Het schilderij is lang in bezit van de familie gebleven. In 1986 is het in bruikleen gegegeven, bij de openstelling van de nieuwe vleugel van het TextielMuseum. Op een gegeven moment besloot de familie het van de hand te doen. Er werd letterlijk gezegd dat het een ‘nogal groot en streng schilderij is, niet iets om jaren achtereen in de woonkamer te hebben’. Met hulp van de Vereniging Rembrandt, de Mondriaan Stichting en het VSB-fonds is het schilderij in 2005 voor het TextielMuseum verworven.
Er zit ook een persoonlijke noot aan dit verhaal. Toen ik in Leiden museologie ging studeren kreeg ik van mijn ouders een tafel, een stoel, een bed en een deken. Een soort basisoverlevingspakket voor een jongen van achttien die in een vreemde stad ging studeren. Dat was een AaBe-deken. En dan kom ik na verschillende banen hier terecht: in een gebouw waar die dekens zijn gemaakt. Voor mij is zo de cirkel rond. Ik heb hem nog steeds, al gebruik ik hem niet meer. Het is zware scheerwol, dat kriebelt van hier tot Tokio, maar buitengewoon warm en duurzaam. AaBe-dekens zijn ook verzamelobjecten, je komt ze vaak tegen in designwinkeltjes. Met de karakteris tieke lijn- en blokpatronen en de vele kleuren, die je herkent van woonbladen uit de jaren vijftig. En natuurlijk het bekende logo met het sleetje waar de dekens op liggen die naar Lapland worden getransporteerd.
Ik had ook kunnen kiezen voor de
stoommachine uit onze collectie, die veel te danken heeft aan vernieuwingen die werden doorgevoerd in de textielindustrie waarbij de stoommachine tot een industriële revolutie heeft geleid. Of ons jacquardweefgetouw, dat werkt met ponskaarten met gaten voor de gegevensverwerking, het prototype van de latere geautomatiseerde informatieverwerking, de voorloper van onze computer. Maar in dit schilderij zitten zoveel verhalen en informatielagen: het verhaal over de industrie, de textielbaronnen van Tilburg en de apocalyptische zienswijze van Carel Willink.” •
Geboren 1957, Heerlen
Opleiding museologie in Leiden; kunstgeschiedenis en archeologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam; hoger management voor non-profitorganisaties in Zwolle. Loopbaan directeur Stedelijk Museum Kampen; hoofd collectie en onderzoek Centraal Museum Utrecht; directeur TextielMuseum sinds 2012 en directeur Stichting Mommerskwartier sinds 2015 (waaronder o.a. ook Regionaal
.
Expositie Koninklijk borduren –verhalen en vakmanschap, t/m 29 mei 2023. Het TextielLab toont een hedendaagse interpretatie van de historische Chinese gordijnen op Huis ten Bosch, die na de tentoon stelling in het woonpaleis komen te hangen. Ook de originele gordijnen zijn te zien.
Privé woont in Utrecht met vriendin en twee zonen van zes en negen.
Even culinair ontsnappen aan de kou
Ondanks de hoge energieprijzen kunnen we soms ook terugverlangen naar een ouderwets gezellige winter met sneeuw en ijs op het water. Naar rijp op de takken en harde modder in het bos waarop het lekker wandelen is. Waar naartoe ontsnappen we het liefst aan onze 19-graden-thermostaat? Hier tien vertrouwde adressen met open haarden, bovengemiddeld goede keukens en comfortabele warme bedden. In willekeurige volgorde…
Pieter J. Bogaers
Monnickendam heeft wat voordelen ten opzichte van de naburige toeristentrekker Volendam: minder drukte, zelfde gezelligheid. Vooral in de zomer lonken het water, de grachtjes en eeuwenoude panden die voor een oorspronkelijke sfeer zorgen in dit stadje aan de Gouwzee. Nu in de winter kun je er jn wandelen en gebruikmaken van de knusse horeca. Suitehotel Posthoorn is een vertrouwde
thuishaven voor gasten die de rijke historie van dit door monniken gestichte oord tot zich willen nemen. Het gastvrije hotel-restaurant huist in een pand uit 1697. Beneden bevindt zich de Heerenkamer: een warme chique ruimte met comfortabele leren fauteuils om een boek bij de haard te lezen of een aperitief te drinken.
Chef Jeroen Bavelaar kookte onder meer bij de Librije (kreeg drie sterren toen hij daar souschef was) en bij de Bokkedoorns (twee sterren) en weet als geen ander smaken te combineren uit heel de wereld. Eigenaar Marc Boeljon is zeer bedreven in het vinden van spannende, goed passende wijnen.
De twaalf luxueuze suites en kamers zijn met veel gevoel ingericht in een modernromantische retrosfeer. In de Sistermans Suite bijvoorbeeld voel je je meteen thuis. Brede houten planken op de vloer die doorlopen tot in de vorstelijke badkamer. Muren in lichtbruine tinten kalkverf, zitjes met zwarte kussens in de vensterbank, een goed bureau, oude etsen aan de muur en natuurlijk... een overweldigend bed. Alle suites zijn juweeltjes, waarvan je intens kunt genieten. Het ontbijt is voortre elijk en wordt deels à la carte samengesteld. Gastvrijheid in optima forma!
Suitehotel & Restaurant Posthoorn Noordeinde 43, Monnickendam posthoorn.eu
Even loskomen van alle zakelijke dingen die ‘moeten’ gebeuren?
Kom mee naar een winters landschap in de omgeving van Arnhem. Een van Nederlands mooiste landgoedhotels ligt hier: Landgoed Groot Warnsborn. Al wanneer je de oprijlaan oprijdt, weet je: dit is iets bijzonders. De ontvangst door de familie De Vries is hartelijk. De familie runt Groot Warnsborn sinds 1989 en inmiddels is de volgende generatie aan zet. Niets herinnert eraan dat dertien jaar geleden het middendeel door de sloophamer met de grond werd gelijkgemaakt. Het hotel herrees met een nieuwe, meer praktische indeling. De
gewelvenkelder, die eigenlijk alleen maar dienstdeed als opslagruimte, werd een gezellige wijnkelder en het hotel kreeg er tien kamers bij, tot het huidige aantal van veertig. Ze kenmerken zich door modern comfort en een zeer eigen indeling en aankleding. Sommige slaapen badkamers lopen in elkaar over en soms belandde het bad daarbij zo’n beetje naast het bed; het summum natuurlijk voor een superromantisch verblijf.
Chef-kok Niek Bezuijen (33) werkt inmiddels zes jaar bij het landgoed. Hij begon als souschef en groeide twee jaar geleden door tot chef van restaurant La
Belle Source (een verwijzing naar de herkomst van het woord ‘warnsborn’ dat ‘zuivere bron’ betekent). Uiteraard werkt hij seizoens- en streekgebonden met telkens weer een nieuw menu dat naadloos aansluit bij het smaakpalet van het actuele jaargetijde. Nu is er veel aanbod van wild uit de eigen Veluwe. De keuken van La Belle Source heeft wat dat betreft een reputatie hoog te houden.
Landgoed Groot Warnsborn Bakenbergseweg 277, Arnhem grootwarnsborn.nl
Het oude graafschap Wittem ligt zo’n beetje op de helft van de oude Romeinse heerweg tussen de steden Aken en Maastricht. Volgens sommigen is dit het mooiste, on-Nederlandse deel van het land. Alles glooit en je vindt hier holle weggetjes, vakwerkboerderijen, veel indrukwekkende kastelen en vergezichten tot in België en Duitsland. Wittem heeft voor velen nog steeds betekenis als een bedevaartsoord. De redemptoristen vereren hier de begin vorige eeuw heilig verklaarde Italiaan Gerardo Maiella.
Kasteel Wittem ligt hier heel strategisch. De fundamenten stammen uit de vroege 13de eeuw toen ridder Julemont het land
aankocht. Karel V en Willem van Oranje behoren tot de vele voorname gasten van het kasteel dat toen veel groter was.
In de vorige eeuw – sinds 1958 – begon het culinaire hoofdstuk. Het werd dé opleidingsplaats voor koks. Met ‘kasteel Wittem’ op zak had je bij voorbaat werk.
Sinds 2018 is het kasteel van de familie Wilden. Onder hun leiding voltrok zich een nieuw wonder dat niets met de heilige Gerardus te maken heeft. Vanuit het niets ontving Guido Braeken (37, chef-kok van restaurant Julemont) dit jaar maar liefst twee sterren van Michelin; zoiets gebeurt zelden. De winterkeuken is voor hem
vooral de zwarte Perigord-tru el. “Die heeft een geweldig e ect op gerechten en sauzen. Het is de tijd van de aardpeer en andere mooi gegaarde knolgewassen, ree ook. De winter hoeft niet per se zwaar te zijn. In desserts werken we graag met pure chocolade. Dat geeft wat warmte aan het seizoen”, aldus de chef.
Chateau Wittem & restaurant Julemont Wittemer Allée 3, Wittem chateauwittem.com
Rust, ruimte en natuur… in Twente heb je dat nog in overvloed. Hier in het oosten van het land is er statistisch de meeste kans op witte winterdagen. In dit coulisselandschap van zacht glooiende velden en hoog rijzende houtwallen ligt landhuishotel & restaurant De Bloemenbeek. Het familiebedrijf geniet bekendheid bij steeds terugkerende gasten uit het hele land. Bij de knetterende open haard kom je echt tot rust.
De luxueuze suites en kamers zijn ruim opgezet. Het merendeel van de suites is voorzien van een terras of loggia met een weids uitzicht over de omringende landerijen. De inrichting is klassiek met een landelijk tintje, geheel passend bij de ambiance van dit hotel. Er is een uitgebreid wellnesscentrum met allerlei voorzieningen en heilzame behandelingen.
Het gastronomisch vermaarde restaurant wordt aangestuurd door twee onvolprezen chefs de cuisine: meesterkok Michel van Riswijk en Matthijs Mulder. Beiden excelleren steeds weer en verrassen hun gasten met een zeer ver jnde keuken die gestoeld is op de botanische gastronomie en de Frans-mediterrane keuken. Michelin beloonde De Bloemenbeek daarvoor met een ster. Er wordt bij voorkeur gewerkt met topproducten uit onder meer de Twentse regio, natuurlijk afgestemd op de actuele seizoenen. Jagers uit de regio helpen daarbij. De ervaren bedieningsbrigade schenkt naadloos aansluitende wijnen. Liefhebbers zijn even zoet met bladeren door de lijvige wijnkaart. Michelin schrijft: “De Twentse terroir, vakkennis en af en toe een onverwachte uitspatting zorgen voor memorabele tafelmomenten.” Dat hebben ze goed gezien.
Landhuishotel & restaurant De Bloemenbeek Beuningerstraat 6, De Lutte bloemenbeek.nl
Het zeer eigentijdse ‘hôtel gastronomique’ De Echoput ligt diep verscholen in de kroondomeinen van paleis Het Loo. Het is een imposant instituut, opgetrokken uit moderne materialen. Bepaald geen ‘theehuisje’ zoals het begon meer dan 65 jaar geleden, uitgebaat door de familie Klosse. Zie hier een comfortabel vijfsterrenhotel met een restaurant waar ver jnd op sterniveau gekookt wordt. De huidige Echoput is het geesteskind van Peter Klosse, zoon van de legendarische Jaap Klosse. Peter houdt zich nu internationaal bezig met voornamelijk de smaakleer en allerlei andere ontwikkelingen op het terrein van voedsel. Zijn zonen Lodewijk (33) en Jan Kees (29) namen afgelopen jaar het roer over en vormen zo de derde generatie.
In de keuken staat Kevin Schlaman (31). Hij en zijn enthousiaste team van medewerkers, vormen samen de
belangrijkste pilaren onder De Echoput. Het restaurant staat al decennia bekend om zijn moderne wildspecialisatie. Met de omringende bossen als ‘leverancier’ zal dat niemand verbazen: wild is immers het mooiste scharrelvlees denkbaar. Wat dat betreft is de winter het meest aantrekkelijke seizoen. Maar ook groenten, kruiden, paddenstoelen en vruchten haalt de keuken zoveel mogelijk uit de directe omgeving. Daar draait het bij Kevin ook om: alles uit de vrije natuur halen, letterlijk en guurlijk. Kevins keuken is verre van zwaar met mooie uitgebalanceerde smaken naast fraai gepresenteerde creaties. Op het gebied van wijn-spijscombinaties heeft het restaurant een grensoverschrijdende reputatie want de eigen Academie voor Gastronomie verzorgt hier allerlei opleidingen voor mensen in de horeca.
Hotel restaurant de Echoput Amersfoortseweg 86, Apeldoorn echoput.nl
De grond kraakt onder mijn voeten door de vorst als we teruglopen na een forse wandeling in de omgeving van het exclusieve landgoed Het Roode Koper. Mensen komen al generaties lang terug, omdat het hier vertrouwd en vooral goed is. De middagzon beschijnt een trio van mediterraan aandoende rood bebaste dennen en een grote variëteit andersoortig loof. De geur van dennennaalden. Hier voelen we ons thuis en worden we goed verzorgd met iets warms en wat lekkers uit de keuken om de lacune tussen lunch en avondeten te elimineren. Mijn tijdloos ingerichte Frans aandoende
kamer kijkt uit op dit winterparadijs. Het Roode Koper is duidelijk gericht op het leveren van maatwerk voor allerlei luxueuze wensen. Wil je met je lief een privé-lunch in de tuin? Dat kan. Er zijn prachtige kamers, maar wil je met je partner en vier kinderen een lang weekend doorbrengen in een villa? Geen probleem. Wil je met een dozijn gasten totale privacy en een privé-kok? Zij regelen het. Waar je ook belandt, iedereen wordt hier als royalty behandeld door eigenaren Yolanda en Jon-Ivar Sörensen voor wie ‘nee’ geen optie lijkt.
Het Roode Koper heeft daarnaast een geweldig restaurant, waar op hoog
niveau gekookt wordt door een bijzonder capabele brigade. Chef Dennis van den Beld (39) won zo’n beetje alle culinaire prijzen die er te winnen zijn, maar de mooiste was wellicht de ster van Michelin die hij hier in 2015 ontving. Zijn uitzonderlijke bordjes prikkelen alle zintuigen. De sommelier verrast met originele adviezen die speels op de spijzen aansluiten.
Landgoed & hotel-restaurant Het Roode Koper jhr. dr. C.J. Sandbergweg 82, Leuvenum-Ermelo roodekoper.nl
In de 17de eeuw was de handel ‘booming’ in Blokzijl. Een herberg die In den Gouden Walvisch heette werd op zeker moment door de jonge wees Kaatje uitgebaat en dat betekende vooral veel koken. Dat deed ze zo goed, dat haar reputatie als perfecte gastvrouw voor kapiteins, kooplieden en reders zich over de wereldzeeën verspreidde. Blokzijl gaf haar, bij de oude sluis, een (geromantiseerd) standbeeld. Onder ras-restaurateur Fons en Anneke van Groeningen werd Kaatje bij de Sluis een begrip in Nederland. Het ontbrekende hotel werd aan de overkant
van de sluis gevonden in 1985. In 2004 zetten chef Peter Postma en maître Harald Hovenkamp de culinaire koers met succes voort. Nu, achttien jaar later, dragen de heren Kaatje over aan chef omas Deli en maître Lotte Veldman.
omas’ aandacht is gericht op het inventariseren van biologische producten uit de directe omgeving. “Ruim de helft van mijn inkoop is dat al. Nu in de winter staat er bijvoorbeeld ree uit de Weerribben op het menu samen met de mooiste knolletjes uit de poldergrond.”
Ter kennismaking bieden zij nu (tot 30 april) een ‘proeverijmenu’ aan van negen gangen voor € 69,50 per persoon (inclusief overnachting € 159,- p.p.). Naar keuze uiteraard met een mooi glas erbij. Bij het online reserveren even ‘Hollands Glorie en Kaatje’ vermelden om van dit aanbod gebruik te maken. Zo blijft Kaatje ons in alle opzichten goed verzorgen.
Restaurant & résidence Kaatje bij de Sluis Brouwerstraat 20, Blokzijl kaatje.nl
Het hele jaar door is Vreeland een bekoorlijk dorpje langs de voorname Vecht. Hoewel ‘dorpje’? Eens had Vreeland stadsrechten! De naam van het huidige dorp stamt van het in 1253 gebouwde slot Vredelant, dat graaf Floris V verschillende keren belegerde. Krap driehonderd jaar later had het zijn beste tijd gehad en werd het met de grond gelijkgemaakt. De stenen werden hergebruikt om de Utrechtse
dwangburcht Vredenburg te bouwen. Restaurant en hotel De Nederlanden ligt op een van de mooiste plekjes van dit voormalige stadje aan de Vecht. Het hotel is van oorsprong een 17de-eeuwse herberg en kent evenals het dorp een rijke geschiedenis. De meest gefortuneerde Amsterdammers lieten hier in de 17de en 18de eeuw hun buitenhuizen bouwen. Het Vreeland van nu is wat dromerig in de winter, maar op zonnige dagen maak je er heerlijke wandelingen of etstochten langs het water.
UITZICHT OP DE VECHT
Ambachtsman Wilco Berends voert nu een gera neerde, bijzonder ver jnde keuken die zich laat karakteriseren als ‘van Nederlandse bodem’ met nu bijvoorbeeld ree van de Veluwe, haas uit Nieuwe Niedorp (zijn geboorteomgeving), vis uit de Noordzee en een Hollandse kaaswagen. De wijnkaart met meer dan vijfhonderd referenties is indrukwekkend.
Samen met zijn vrouw Caroline toverden zij De Nederlanden om tot een van de jnste boetiekhotels in de wijde regio met tien luxueuze kamers. Een aantal biedt zicht op de Vecht. Ook anno 2022 blijft De Nederlanden een heerlijk logeeradres met een gedenkwaardige keuken.
Restaurant & boutiquehotel De Nederlanden Duinkerken 3, Vreeland a/d Vecht nederlanden.nl
Kaas en kaars, tabakspijp en bier, stroopwafel en plateel, de wereldberoemde glas-in-loodramen van de Sint-Jan, een van de oudste (en mooiste) stadhuizen van het land, de Waag en tal van grachten en straatjes in Anton-Pieckstijl die vertellen over een glorieuze geschiedenis. Het verrassend mooie stadje Gouda trekt jaarlijks meer dan een miljoen bezoekers aan en heeft een nieuwe magneet. Een bijzonder aantrekkelijke uitvalsbasis om dit alles te verkennen is namelijk het relatief nieuwe WSHS, vier letters die staan voor Relais & Château Weeshuis Gouda, een intiem boetiekhotel met
ne-diningrestaurant Lizz en bar Coco. De eerste stenen van dit oer-Hollandse pand stammen uit de vroege 17de eeuw. Het heeft een kenmerkende rolwerkgevel, opvallende rode luiken en boven de poort is een reliëf te bewonderen met twee kinderen. Hier bevond zich dan ook – bijna 350 jaar lang – een huis voor ouderloze kinderen.
WSHS is de creatie van Sharon en Lennart van Gastel. “Er zitten veel vrouwelijke vormen in de aankleding van hotel en restaurant, in behang, meubilair, ornamenten geïnspireerd door Gouds plateel”, vertelt Sharon. “Vrouwen speelden dan ook een belangrijke rol in de geschiedenis van dit weeshuis en Lizz en Coco zijn niet zomaar gekozen namen van moderne ‘power women’.”
WARME DEKEN
Chef Remco Kuijpers heeft een indrukwekkende gastronomische achtergrond en werd helemaal verliefd op de muren van het Weeshuis. Het oog voor details dat het hotel heeft om gasten te verwennen gebruikt hij op het bord. “Dat begint al met geur en in de winter moet een gerecht als een weldadige warme deken voelen.”
Sommelier Louis Grizeau zorgt voor perfect matchende wijnen.
Relais & Châteaux Weeshuis Gouda Spieringstraat 1, Gouda whsh.nl
De tijd dat adellijke cisterciënzernonnen hier vroom hun dagen doorbrachten is lang geleden. Camille Oostwegel sr. had al van jongs af iets met dit bijzondere landgoed en hij maakte er later zijn magnum opus van. Een werk dat nu voortgezet wordt door zijn energieke zoon (eveneens Camille) en zijn team.
Wie deze ‘buitenplaats van Maastricht’ binnenrijdt in het schilderachtige dorpje Houthem, kan niet anders dan diep onder de indruk zijn van het vorstelijke veelzijdige karakter van dit domein midden in dat charmante Limburgse landschap nabij de Geul. Het bestaat uit een voormalige abtswoning die door de
ornamentele versieringen paleisachtig aandoet. Hier bevindt zich Les Salons, een nieuw dynamisch en laagdrempelig restaurantconcept. Verder is er de voormalige pachthof, die van een ruïne omgetoverd werd tot een zeer jn hotel. De kamers zijn warm en comfortabel. Een beetje ‘boerenchic’ zoals het hoort in een voormalige hoeve. Noemde ik het binnenzwembad al met daarbij een spa met wellnessafdeling?
Rond de gebouwen vind je tuinen met wisselende kunst. Er is een boomgaard met diverse bijenvolken, een uitgestrekte wijngaard (bij St. Martinus in het
gehucht Rott bij Vijlen wordt daar voortre elijke wijn van gemaakt) en een groentetuin van formaat. Bezoek vooral ook het voor Nederland unieke barokke kerkje waar de overblijfselen van de wonderlijke heilige liggen met opmerkelijke wand- en plafondschilderingen. Château St. Gerlach is niet zomaar een hotel met restaurant, maar een onvergetelijke ervaring.
Landgoed Château St. Gerlach
Joseph Corneli Allée 1, Valkenburg aan de Geul (Houthem) stgerlach.nl
Elke foto in Al die Amsterdamse mensen ademt onmiskenbaar Amsterdam. En nostalgie. Al die mensen zagen het Amsterdam dat zij kenden radicaal veranderen in de afgelopen eeuw. De tentoonstelling in het Stadsarchief Amsterdam laat een levendige stad zien door de lens van bekende fotografen uit de jaren 1935-1975, en geeft zo een unieke inkijk in het leven van toen.
Een leven in een stad die niet meer bestaat, maar nog in het collectieve geheugen gegrift staat. En niet alleen leeft die stad van toen voort in herinnering, hij komt dankzij de unieke fotogra e van onder anderen Ed van der Elsken, Cor Jaring en Maria Austria weer tot leven.
• Al die Amsterdamse mensen, t/m 12 februari 2023, Stadsarchief Amsterdam. amsterdam.nl
In Harlingen voel je overal de zee die beweegt op het getij. Kunstenaars laten zich hierdoor inspireren en verwerken eb, vloed en zwaartekracht in hun werk. Zo ook de Harlingers Irem Kaneli en Stijn Smit. Sinds 2007 vormen zij een
kunstenaarsduo, waarbij ze werken als twee-eenheid. In Het Hannemahuis is een overzichtstentoonstelling te zien van veertien werken in verschillende technieken, waarbij de relatie tussen landschap en kunst voelbaar is.
• Kaneli & Smit 15 jaar, t/m 19 maart 2023, Het Hannemahuis, Harlingen. hannemahuis.nl
When ings Are Beings in het Amsterdamse Stedelijk Museum toont 24 geselecteerde projecten van internationale kunstenaars die in Nederland wonen en werken. In het werk worden gevoelens van aantrekking, verwarring en nieuwsgierigheid verwelkomd. De kunst moet je aan het denken zetten. De projecten verbinden de materiële en immateriële wereld met elkaar: ideeën met objecten, spiritualiteit met materialiteit, en maatschappelijke kwesties met tastbare zaken. De kracht van de objecten en sculpturen wordt getoond door middel van onder meer installaties, fotogra e, video, performance en sieraden. Een deel van het werk zal na de groepsexpositie worden aangekocht voor de museumcollectie.
• When Things Are Beings, t/m 10 april 2023, Stedelijk Museum Amsterdam. stedelijk.nl
Nederlandse architectuur is niet volledig Nederlands. Zo is de beroemde Amsterdamse School-bouw beïnvloed door vormen, kleuren en materialen uit de voormalige kolonie Nederlands-Indië. In de tentoonstelling Indonesië en de Amsterdamse School worden hier voorbeelden van getoond door middel van lm- en fotomateriaal, tekeningen, prenten en toegepaste kunst. De golvende daken van de Minangkabau-huizen op Sumatra vind je bijvoorbeeld terug in de huizen van de Amsterdamse School uit de jaren twintig. Ook andere vormen, zoals de mythische naga -draakslang, maakten indruk op de vormgevers van de Amsterdamse School en werden door hen verwerkt in meubels en kunstvoorwerpen. Niet alleen de Nederlandse invalshoek wordt getoond, in lmfragmenten komen ook Indonesische experts aan het woord.
• Indonesië en de Amsterdamse School, t/m 27 augustus 2023, Het Schip, Amsterdam. hetschip.nl
Laat u deze winter verleiden door de hartverwarmende dansproductie Carmen.maquia van de Spaanse choreograaf Gustavo Ramírez Sansano, uitgevoerd door Introdans. De theatrale familievoorstelling vormt een mengeling van moderne dans, amenco en paso doble. Dansmaker Ramírez Sansano (die zelf danste bij onder meer het Nederlands Dans eater) heeft met deze stoere, verleidelijke en eigentijdse versie van operaklassieker Carmen – over de vurige Spaanse die zich door niets en niemand wil laten binden – sinds 2012 wereldwijd succes. De kostuums en de zwart-witte decors zijn geïnspireerd op het werk van Picasso.
• Carmen.maquia (vanaf 6 jaar), Introdans, t/m 17 februari, verschillende theaters. introdans.nl
Brave New World in Museum De Fundatie toont het werk van zestien jonge, internationale topschilders. En laat daarmee zien dat de hedendaagse schilderkunst, ondanks de digitalisering van de wereld, levendiger en krachtiger is dan ooit: kunstenaars
van nu combineren traditionele technieken met actuele thema’s en een vaak scherpe maatschappelijke boodschap. De expositie is samengesteld door schrijver en kunstcriticus Hans den Hartog Jager. Hij schreef vijftien jaar geleden de kunstklassieker Verf, waarvoor hij achttien hedendaagse Nederlandse kunstschilders interviewde. Brave New World biedt een nieuwe kijk op hedendaagse schilderkunst, en daarmee op de wereld van nu.
• Brave New World – 16 schilders voor de 21e eeuw, 28 januari t/m 11 juni 2023, Museum de Fundatie, Zwolle. museumdefundatie.nl
‘Voor Chinees-Indisch restaurant Hong Kong is het doek gevallen. Het tijdperk is over. Weg is het eerste Hollandse uit eten, de eerste afhaal. Nooit meer babi pangang op zondagavond.’ Een situatie die velen zullen herkennen, ‘even Chinees afhalen’. De theatervoorstelling Happy in Holland toert vanaf 11 januari door het land. Een ontwapenend en ontroerend verhaal vol luchtige botsingen tussen moeder en dochter, op de brokstukken van een Chinees-Indisch restaurant. Regisseur Char Li Chung en schrijvers Sun Li en Tjyying Liu zijn restaurantkinderen en gaan in deze ontwapenende voorstelling samen op zoek naar hun roots. Een liefdevol vaarwel, zoals zij het noemen. • Happy in Holland, 11 januari t/m 15 april 2023, verschillende theaters. viarudolphi.nl
“De manier waarop mijn leven me altijd terug naar Nederland heeft geleid, is opvallend. Ik word steeds weer naar dit land teruggetrokken.” Marco Goecke is geboren in Duitsland en wordt gezien als een van de meest grensverleggende choreografen van deze tijd, met een eigenzinnige stijl die op het podium vaak voor spektakel zorgt. In In the Dutch Mountains wil
hij met het Nederlands Dans eater (NDT) de absurditeit van het leven en een gevoel van verbondenheid overbrengen op het publiek. Dat doet hij met een choreogra e van enigszins vervreemdende bewegingen en veel gezichtsexpressie.
• In the Dutch Mountains, NDT, 9 februari t/m 5 maart 2023, verschillende theaters. ndt.nl
Linschoten, ‘de parel van het Groene Hart’, is een goed geconserveerde schone. Het voornamelijk protestantse dorp is door de komst van forensen en andere buitenlui veranderd, maar saamhorig is het nog steeds. “Wij regelen hier dingen het liefst onderling. Dat is de kracht van Linschoten.”
Rechterpagina:
Een herfstig strijklicht streelt het beschermd dorpsgezicht met zijn monumentale geveltjes, vaak voorzien van sierlijke jaartallen. Het hart van het dorp, dat ontstond langs de rivier de Linschoten, wordt duidelijk met veel liefde onderhouden. In de etalage van de Ballensnoeperij, het plaatselijk ‘Historisch en Toeristisch Informatiepunt’, hangen afbeeldingen van oude molens als de Grote Kolibrie en de Kleine Kolibrie. Ooit stonden er veertien rond het dorp, maar die zijn verdwenen, op het onderstuk van korenmolen De Hoop na. Dan hoor ik een vrolijke groet en stapt mijn gids Pim van ’t Woud van zijn fiets. De voormalige verzekeringsman is secretaris van de Vereniging OudLinschoten, die zo’n 350 leden telt. Binnen staat bestuurslid Janneke Severs Hilgeman al klaar met de koffie in een nostal gisch interieur dat doet denken aan een gezellige dorpswinkel uit vervlogen jaren. Er zijn wandel- en fietsroutes te koop, je kunt vaartochten boeken op de historische kleivlet De Avontuur, en souvenirs zijn er ook, zoals busjes met de typisch Linschoter ballen waar de winkel naar vernoemd is.
Beiden kennen het dorp van bijna vijfduizend inwoners als geen ander. Janneke is er geboren en getogen en Pim heeft er veertig jaar gewoond. Nog niet zo lang geleden is hij tegen heug en meug naar Woerden verhuisd, drie kilometer verderop. “Mijn zoon zei: misschien moet je de tuin eens bijhouden”, vertelt hij. “Toen dacht ik: heb ik daar zin in? Nee, daar heb ik geen zin in.” Hij was liever in Linschoten gebleven, maar daar was geen appartement te krijgen. Maar Woerden is ook mooi. De naam Linschoten moet zijn afgeleid van een rivier de Linde en ‘scote’, een hooggelegen stuk land, en wordt al in 1172 vermeld. Inmiddels heet de rivier ook de Linschoten. In de 13de eeuw stond er achter de tuin van bakkerij Verweij nog een kasteel Huys te Linschoten, maar dat is verdwenen. In een tuin aan de Vaartkade Noordzijde staat een stenen huisje, waar bakker Teun Boot en later zijn opvolger Jan Verweij kippen hield. “Dagelijks werden er door de bakker eieren geraapt voor de bakkerij”, herinnert Janneke zich als we erlangs lopen. Zij bracht in deze kinderrijke buurt op de ‘kaai’ tegenover de boomgaard van de bakker met veel plezier haar jeugd door. Zoals dat bij veel dorpen gaat, is de bedrijvigheid van vroeger verdwenen. Langs de drukke vaarroute tussen Amsterdam en Rotterdam werden allerlei bouwmaterialen aan- en afgevoerd. Zuivel, aardappelen, fruit, groente en vlees kwamen van het grazige boerenland. Meubels, sigaren en lijkkisten werden ‘op het dorp’ gemaakt. De streek heeft een overvloed aan wilgen- en populierenhout. In de 18de en 19de eeuw kwamen er Duitse seizoenarbeiders uit
Westfalen die in hun vrije tijd klompen maakten, wat uitgroeide tot een levendige handel. Rond 1830 werden er bijna 70.000 klompen geproduceerd, waarvan de meeste werden geëxporteerd, want de 850 dorpelingen zelf hadden aan drieduizend paar genoeg. De houthandel bloeide ook, maar houthandel De Goederen aan de Korte Linschoten, een belangrijke werkgever in het dorp, hield in 2020 op te bestaan. Ruim 170 jaar werden daar op bestelling vele soorten hout gezaagd. De bomen staan er nog volop langs de waterwegen in de polder, maar veel winkels en het gemeentehuis zijn verbouwd tot restaurants, galeries of woningen. Nu stroomt het dorp ’s ochtends leeg en ’s avonds weer vol, met forensen maar ook met liefhebbers van goede gastronomie. In het vroegere raadhuis zit nu De Burgemeester, een restaurant met een Michelinster, en ook
restaurant Bij Mette heeft vermeldingen van Michelin en GaultMillau.
In Dorpshuis De Vaart staat een aantal senioren te biljarten. Het doorleefde gebouw wordt nog zeer intensief gebruikt voor allerlei ‘verbindende’ activiteiten, allemaal georganiseerd door enthousiaste vrijwilligers. Even heeft de gemeente Montfoort, waar Linschoten tandenknarsend onderdeel van is, overwogen het bakstenen relict van de jaren zeventig van de vorige eeuw te slopen en er woningen neer te zetten, maar daar rees veel verzet tegen. Eerst een nieuw gebouw, luidt de eis. Woningen moeten er ook komen, maar niet aan het Burgemeester De Geusplein.
Eric Jan Hagoort schuift aan. De eigenaar van een bouwkundig adviesbureau is voorzitter van de stichting Linschotens Belang (LiBel), die de schouders zet onder tal van sfeerverhogende activiteiten. Een van de hoofdactiviteiten van LiBel was de sinterklaasintocht, waarbij Sinterklaas kwam aangevaren vanuit Woerden en aanlegde op de ‘5 decemberkade’, pal naast het Wapen van Linschoten en Snelrewaard. Daar bevond zich vroeger de dorpskroeg, maar nu is het voormalige rechthuis uit 1585 een restaurant. Door ‘al dat pietengedoe’ is de klad gekomen in de
Rechterpagina:
sinterklaasviering, vertelt Eric Jan, maar de pubquiz leeft nog volop in het dorp. Rob Grootveld en Eric Jan Hagoort bedenken de vragen. Samen met vrijwilliger Boy Derksen staat Eric Jan ook achter de tap als de meer dan twintig teams in het dorpshuis ‘een topavond’ beleven. Zo staan de Linschoters altijd voor elkaar klaar, zonder bemoeienis van buitenaf. “Wij regelen hier dingen het liefst onderling”, zegt Eric Jan. “Dat is de kracht van Linschoten.”
Het dorp barst van de activiteiten. Zoals de Linschoter Loop, een hardloopwedstrijd voor ieder niveau, of de Open Monumentendag, georganiseerd door de Vereniging OudLinschoten. Dan steken (oud-)Linschoters zich in oude streekdracht en danst het hele dorp de klompendans. Met Janneke en Pim wandel ik naar het tolhuisje op de Nieuwe Zandweg, waar je vroeger voor ieder varken, paard of koe moest betalen. Ook doen we de voormalige kerk De Tol uit 1897 aan, waar net een schilderclub het resultaat van die dag bekijkt.
Daarna gaan we de Nieuwe Zandweg verder af, een pittoresk populierenlaantje dat zo op een schilderij van Jacob van Ruisdael zou hebben gepast. Intussen vertelt Janneke waar de naam ‘Ballensnoepers’ vandaan komt. “Het was hier een echt boerendorp. Als er koffie of thee op het land werd gedronken, werd als zoetstof een keiharde gekarameliseerde zwarte bal geserveerd. Tijdens het drinken van de warme drank werd die bal achter de kiezen in de wangzak bewaard. Als de kroes leeg was werd het restant van de vierkante bal in de beker bewaard voor volgende ‘bakkies’. Het is een vorm van zuinigheid waaraan Linschoters hun bijnaam te danken hebben.” We komen bij de Sint-Janskerk, oorspron kelijk de kapel van het verdwenen kasteel. In 1875 wilde de provincie de kerk afbreken omdat de toren te scheef stond, maar nadat die tien meter werd gekort wiekt kon het gebouw blijven staan. Om klokslag twaalf uur staat vrijwilliger en koster Peter van Agthoven de Barbara, de grote klok te luiden. In het fraai gerestaureerde interieur stond vroeger de preekstoel in het midden, met de tien geboden ernaast. In de houten kerk banken zaten tijdens kerkdiensten de ouderlingen en diakenen.
In de stenen kerkvloer zijn nog grafschrif ten te zien. Peter legt uit dat begraven worden in de kerk het voorrecht was van de rijken, vandaar de benaming ‘rijke stinkerds’. Hij weet ook nog dat de boeren vroeger binnenkwamen met een sigaar in hun mond, die ze op de kerkbank legden en na de dienst weer opstaken. Destijds speelde de kerk voor de Linschoters een grotere rol dan nu, zegt Pim. “Vroeger zag ik de mensen nog vaak met hoedjes en zwarte kleding door de straat gaan. Linschoten was een redelijk conservatief dorp.” Janneke beaamt dat en vult aan: “Ook nu wordt de zondagsrust nog steeds gewaardeerd. Er wordt meestal rekening met elkaar gehouden.”
Ze vinden Linschoten een heel prettige, open gemeenschap.
“Het is ouderwets gezellig, iedereen maakt een praatje met je”
In De Wilde Weg zijn Pauline Mol en Tony Koole bezig met warmte-isolatie. Ze wonen sinds vijf jaar hier, naast hun (t)huistheater aan de Dorpstraat waar ze optredens en exposities organiseren. “We hoeven er niet aan te verdienen”, zegt Tony, van huis uit musicus. “We doen het vooral omdat we het leuk vinden en om iets te doen voor het dorp. Maar,” waarschuwt hij, “we gaan wel altijd voor kwaliteit.” Pauline en Tony zijn in de zomermaanden in hun huis in de Cevennen in Zuid-Frankrijk. Ze vinden Linschoten een heel prettige, open gemeenschap. “Het is ouderwets gezellig, iedereen maakt een praatje met je”, zegt Pauline, die onder meer poëzieworkshops geeft. Na een broodje in het dorpshuis komt Teun Hoogendoorn Pim en mij vergezellen. Hij is bestuurslid van het Dorpsplatform Linschoten. “We hebben het platform begin dit jaar opgericht om tegenover de gemeente Montfoort als één stem op te komen voor onze belangen”, zegt de ondernemer die zijn sporen heeft verdiend binnen een slagerij- en partyserviceketen. Langs mooie houten kwakelbruggen over de Korte Linschoten, die een gebogen vorm hebben zodat de kleivletten eronder >
De plaatselijke barbier Martyn Duyveman; een van de overgebleven middenstanders.
Rechts: fraai doorkijkje aan het water.
HOLLANDS Glorie
door konden, wandelen we naar landgoed Linschoten. De weg erheen wordt bruut doorsneden door de provinciale weg, de N204. Teuns vader woont in een mooi huis aan de rand van het uitgestrekte weideland. De 91-jarige komt uit een koopmansfamilie en is nog behoorlijk vitaal. “Tot vorig jaar bracht hij nog Tafeltje Dekje rond en hij is ook nu nog met heel veel plezier vrijwilliger in De Ballensnoeperij.”
BEROEMDSTE INWONER
Links van de Noord-Linschoterzandweg strekt zich weids polderland uit, rechts ligt landgoed Linschoten, met 500 hectare het grootste aaneengesloten landgoed van de Randstad. Teun herinnert zich nog goed hoe hij als jongen speelde in het bos en de ijskelder verkende. Nu kun je het landgoed nog maar een dag per jaar op, omdat volgens de stichting die het beheert de bio diversiteit er moet worden beschermd, maar je kunt wel kilometerslang mooi wandelen langs het landhuis. Op het landgoed is sinds dit jaar ook De Proeftuin van Linschoten te bezoeken, een biologische tuinderij. We hebben het over de bekendste inwoner van Linschoten, Mat Herben, die met Lokaal Montfoort opkomt voor de belangen van Linschoten binnen de gemeenteraad van Montfoort. In de geest van die andere Pim, uiteraard. Daarna worden we ontvangen in het atelier van keramiste Jeannette HuizengaLuteijn in het voormalige postkantoor aan de Dorpstraat. De penningmeester van de Vereniging Oud-Linschoten leidt ons rond door haar paradijselijke tuin, waar haar veelkleurige beelden fraai opduiken uit de gevarieerde begroeiing. Jeannette heeft onder meer een replica van de toren en het Angelusklokje van de kerk gemaakt en werkt met klei uit de hele wereld. Alleen de Linschotense polderklei, die vroeger werd gebruikt voor stenen, is voor haar keramiek niet zo geschikt. Daarna valt de schemering in en is het tijd om deze idylle te verlaten. •
WAT MOET U DOEN? Vul de puzzel in. Breng daarna de letters uit de gekleurde vakjes over naar de balk onder het diagram. Als u de letters in de juiste volgorde zet (eerst de horizontale lettercombinaties, dan de verticale), leest u een typisch Nederlandse uitdrukking. OPLOSSING VORIGE PUZZEL: Gekken trekken de kaart.
Wekennen allemaal de prachtige hoge tulpenvazen uit de Gouden Eeuw. Heinen Delfts Blauw brengt nu een hippe variant van deze iconische vaas. Hij is namelijk samengesteld uit drie verschillende vazen.
De losse onderdelen kunnen ook gemixt worden als je al een tulpenvaas hebt, of kies een ander motief of kleur uit op de website.
Zo combineert Heinen traditioneel ambacht met moderne kunst. Zet er verse bloemen in en je hebt een zeer exclusief pronkstuk in huis! Kijk voor meer informatie op www.heinendelftsblauw.nl.
KANS MAKEN OP DEZE STIJLVOLLE
TULPENVAAS? Vul dan de oplossing en uw gegevens in bij mail & win op www. hollandsgloriemagazine.nl. Deze actie loopt tot 9 februari 2023. Na a oop krijgt de winnaar bericht. Over de uitslag wordt niet gecorrespondeerd.
Tafelpartner van Derksen en Gijp
Eet je soep meestal niet
Het lijkt wel volop winter in Artis. Een stevige regenbui barstte zojuist boven het park los, waarop ik zo hard als ik kon naar het Kleine Zoogdierenhuis rende om te schuilen. Had ik maar een regenpak aangedaan, dan ketsten alle druppels van mij af als op het ingevette verenpak van een wilde eend. Maar in mijn eecetrui voelde ik mij in het winterweer alleen maar natter en kouder worden als een met donsveren bedekt kwetsbaar kuiken.
Veel dieren slaan de winter liever over. Ze vliegen naar het zuiden of verstoppen zich diep in de grond. Bijen, de ambassadeurs van de zomer, nemen in de herfst nog een paar laatste slokken nectar van wat najaarsbloemen om zich in de winter in een hol te verstoppen en er niet meer uit te komen.
In het Kleine Zoogdierenhuis leeft tegenwoordig een diersoort die ook weinig met de winter heeft en je gerust de ‘Koning der Verstopdieren’ kunt noemen. Het is de eikelmuis, een van de weinige bewoners van Artis die ik nog nooit in het echt heb gezien. Best jammer, want het zijn mooie dieren. Met rechtopstaande oren, een pluimstaart en donkere glimmende ogen die worden omsierd door een zwartgekleurd maskertje. Ik tuur door de ramen van hun verblijf in het Kleine Zoogdierenhuis, in de hoop ze te kunnen zien. Maar het is tevergeefs, want ze slapen de hele dag. Als je ze wilt bekijken, dan moet je wachten totdat het gaat schemeren. Pas dan komen ze uit hun nesten tevoorschijn als dieven in de nacht. Behalve ’s winters, want ook eikelmuizen slaan die graag over om zich dag en nacht in hun nesten terug te trekken voor een diepe winterslaap.
De naam ‘eikelmuis’ is raar gekozen, want het is geen echte muis. Eikelmuizen houden het midden tussen muizen en eekhoorns. Ze hebben de oren van een muis en een staart als een eekhoorn en vallen onder de familie van de ‘slaapmuizen’. Kijk, daar is geen woord aan gelogen. Maar waarom zou Artis een dier dat altijd slaapt en zo weinig te zien is een plekje willen geven in het park? Dat komt omdat dit een van de zeldzaamste dieren van Nederland is en we met een koppeltje meedoen aan het ‘soortbehoudsprogramma’ om de populatie te versterken. De eikelmuis is nog zeldzamer dan de reuzenpanda, u weet wel, dat andere
zoogdier met een zwart slaapmaskertje voor de ogen die niet vooruit te branden is. Sommige reuzenpanda’s zijn zelfs te vermoeid om zich voort te planten. Gelukkig weten we sinds kort dat dit niet opgaat voor de eikelmuis. Toen het koppeltje eikelmuizen net in Artis leefde zagen we de twee op nachtcamera’s in een parende houding, iets wat nog nooit ge lmd was. Het duurde niet lang voordat er maar liefst acht paar kraalogen oplichtten op de donkere lmbeelden. De eikelmuizen bleken ’s nachts een stuk actiever dan overdag. De laatste wilde exemplaren van Nederland leven in de bossen van Zuid-Limburg. Daar is de Zoogdiervereniging een zenderonderzoek begonnen om het geheime leven van de eikelmuis te kunnen vastleggen. Hopelijk levert dit kennis op die helpt om ze te beschermen en behouden. Ik wens dat de wilde populatie eikelmuizen net zo succesvol groeit als in Artis en dat dit gemaskerde nachtdiertje nog vele schemers meegaat. Pas dan kunnen ook wij allemaal rustig gaan slapen. •
