Vinologenboek Frankrijk: Bordeaux, Bourgogne, Beaujolais, Rhône

Bordeaux, Bourgogne, Beaujolais, Rho^ ne

wijnacademie sinds 1974

®

Frankrijk

WIJNACA OG DE LO

IE M

VIN O

Vinologenopleiding Boek 2a

LEESOPTIES Kies in de menubalk van Acrobat voor twee pagina’s of voor één pagina.

Interactieve inhoud: snel naar het gewenste intem

6.3

Rijpingsprocessen van de druif ..................................................................127 Oogsten: met de hand of machinaal? ........................................................ 128 Transport naar de vinificatieruimte ............................................................130 Vinificatiefase 2: de omzetting van de druiven in most ........................130 Van druif naar most in zeven stappen .......................................................131 n Selectie van de druiven ..........................................................................131 n Kneuzen .................................................................................................131 n Ontstelen ...............................................................................................132 n Persen ...................................................................................................132 n Zwavelen van de oogst of most .............................................................132 n Koelen van de oogst of most .................................................................134 n Eerste klaring .........................................................................................134 Samenstelling van de most ........................................................................134 Correctie van de most ...............................................................................136 n Verhogen van het suikergehalte .............................................................136 n Concentreren van de most .....................................................................137 n Corrigeren van een hoog zuurgehalte.................................................... 138 n Corrigeren van een laag zuurgehalte .....................................................139 n Corrigeren van een hoog suikergehalte .................................................139 n Corrigeren van onvoldoende kleur ......................................................... 139

© Stichting Wijnacademie Secretariaat en Opleidingslocatie Kontakt der Kontinenten Klooster Cenakel Amersfoortsestraat 18 3769 AR Soesterberg Telefoon: 088 – 6009600 www.wijnacademie.nl

Redactiecommissie:

Chris Alblas, Gerhard Horstink, Magda van der Rijst, Joep Speet

Grafische vormgeving:

Teo van Gerwen Boekproducties, Eindhoven

Omslag:

M68 Creatieve Communicatie, Amsterdam

Productiebegeleiding:

M68 Creatieve Communicatie, Amsterdam

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, hetzij mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever Stichting Wijnacademie.

INHOUD BOEK 2A 2022-2023

7 7.2

Frankrijk algemeen 7.1 Inleiding................................................................................................................. 11 Geschiedenis van de Franse wijnbouw...................................................................13

De introductie en verbreiding van de wijnstok door de Romeinen..............................14

Een snelle uitbreiding van de wijnbouw door de kerk.................................................15

Neergang en herstel; herstructurering en regulering..................................................17

7.3

Een ‘gouden eeuw’ na de Franse Revolutie...............................................................16 Decennia van grote bloei en een mondiaal ijzersterke positie....................................18

Aantasting van de positie van Frankrijk......................................................................19

Frankrijk in de 21e eeuw....................................................................................21 Productie en bedrijfsvoering.......................................................................................23

Nieuwe wetgeving: AOP en IGP.................................................................................24

8 Bordeaux 8.1 8.2

Inleiding.................................................................................................................27 Historie...................................................................................................................29 Romeinse tijd en middeleeuwen................................................................................29

Privilège.....................................................................................................................30

Zeventiende en achttiende eeuw...............................................................................30

Bordeaux in de 21e eeuw...........................................................................................33

Negentiende en twintigste eeuw................................................................................32

Inhoud Boek 2A (2022-2023)

8.3 8.4 8.5

Bodem.....................................................................................................................35 Klimaat...................................................................................................................38 Druivenrassen......................................................................................................40

Druivenrassen voor rode wijn.....................................................................................41

n Cabernet sauvignon...............................................................................................41 n Merlot.....................................................................................................................42

n Cabernet franc.......................................................................................................42 n Petit verdot.............................................................................................................42

n Malbec...................................................................................................................43

n Carmenère.............................................................................................................43

Druivenrassen voor witte wijn....................................................................................44 n Sémillon.................................................................................................................44

n Sauvignon blanc en sauvignon gris........................................................................44

n Muscadelle.............................................................................................................44

8.6

n Andere witte druivenrassen....................................................................................44

Wijnbouw..............................................................................................................45

In de wijngaard..........................................................................................................45

Producenten en coöperaties......................................................................................47 Van wit naar rood.......................................................................................................48 ‘Grand vin’ en ‘deuxième vin’.....................................................................................49

Eigendommen en overnames....................................................................................51

Botteling op het wijngoed...........................................................................................51 Markt en handel.........................................................................................................52

Merkwijnen.................................................................................................................54

8.7

Verkoop ‘en primeur’..................................................................................................55

Vinificatie..............................................................................................................55 Droge witte wijnen......................................................................................................55 Rode wijnen...............................................................................................................57

Clairet........................................................................................................................58

Zoete witte wijnen......................................................................................................58

8.8

Vinificatietechnieken..................................................................................................60

Appellations.........................................................................................................61

Generieke en regionale appellations..........................................................................61 n Bordeaux en Bordeaux Supérieur..........................................................................61

n Crémant de Bordeaux............................................................................................64

n Côtes de Bordeaux.................................................................................................65

Médoc en Haut-Médoc...............................................................................................65 n Classificatie van 1855............................................................................................66 n Classificatie van ‘crus bourgeois’............................................................................71 n Médoc....................................................................................................................72

n Haut-Médoc............................................................................................................73

Inhoud Boek 2A (2022-2023)

n Saint-Estèphe.........................................................................................................74

n Pauillac..................................................................................................................76 n Saint-Julien............................................................................................................77

n Margaux.................................................................................................................79

n Listrac-Médoc.........................................................................................................80

n Moulis.....................................................................................................................81

Graves en Pessac-Léognan.......................................................................................81 n Classificatie van Graves.........................................................................................82

n Graves...................................................................................................................83

n Pessac-Léognan....................................................................................................84

Entre-Deux-Mers........................................................................................................86 n Entre-Deux-Mers en Entre-Deux-Mers Haut-Benauge...........................................86

n Bordeaux Haut-Benauge........................................................................................87 n Côtes de Bordeaux-Cadillac...................................................................................87

n Côtes de Bordeaux-Saint-Macaire..........................................................................87

n Graves de Vayres...................................................................................................88

n Côtes de Bordeaux-Sainte-Foy..............................................................................88

De Rechteroever........................................................................................................89 n Côtes de Bordeaux-Castillon..................................................................................90

n Côtes de Bordeaux-Francs.....................................................................................91

n Saint-Émilion en Saint-Émilion Grand Cru..............................................................92

n De vier ‘satellieten’ van Saint-Émilion.....................................................................97

n Pomerol................................................................................................................100

n Lalande-de-Pomerol.............................................................................................101 n Fronsac en Canon Fronsac..................................................................................101 n Côtes de Bourg (Bourg, Bourgeais)......................................................................102

n Blaye, Côtes de Blaye en Côtes de Bordeaux-Blaye............................................103

Zoete en edelzoete witte wijnen van de Bordeaux...................................................105 n Bordeaux en Bordeaux Supérieur........................................................................107

n Graves Supérieures.............................................................................................107 n Cérons.................................................................................................................108

n Sauternes en Barsac............................................................................................108

n Bordeaux Haut-Benauge...................................................................................... 110 n Premières Côtes de Bordeaux............................................................................. 111 n Cadillac, Loupiac en Sainte-Croix-du-Mont.......................................................... 111

n Côtes de Bordeaux-Saint-Macaire........................................................................ 113

n Graves de Vayres................................................................................................. 113 n Côtes de Bordeaux-Sainte-Foy............................................................................ 114

n Côtes de Bordeaux-Francs................................................................................... 114

IGP-wijnen............................................................................................................... 115

Inhoud Boek 2A (2022-2023)

9

Bourgogne 9.1 9.2

Inleiding............................................................................................................... 117 Historie................................................................................................................. 117

Climat...................................................................................................................... 119

9.3 9.4 9.5

Bodem...................................................................................................................121 Klimaat.................................................................................................................125 Druivenrassen....................................................................................................127

Aligoté......................................................................................................................128

Gamay noir à jus blanc............................................................................................128

Pinot noir..................................................................................................................129

Chardonnay.............................................................................................................130

9.6 9.7 9.8

Wijnbouw............................................................................................................130 Vinificatie............................................................................................................133 Appellations van de Bourgogne..................................................................135

Wetgeving................................................................................................................135

Rendementen..........................................................................................................136

Appellations op verschillende niveaus.....................................................................136

Regionale appellations.............................................................................................137 n Bourgogne............................................................................................................138 n Bourgogne Aligoté................................................................................................139 n Bourgogne Mousseux..........................................................................................139 n Bourgogne Passe-tout-grains...............................................................................140

n Coteaux Bourguignons.........................................................................................140

n Crémant de Bourgogne........................................................................................140

n Mâcon (met vermelding gemeentenaam) en Mâcon-Villages...............................141

Gemeentelijke appellations......................................................................................142

Premiers crus...........................................................................................................142

Grands crus.............................................................................................................143

Basse-Bourgogne....................................................................................................143 n Regionale appellations van Basse-Bourgogne.....................................................143

n Vézelay ..................................................................................................................144

n Irancy en Saint-Bris..............................................................................................144

n Chablis en Chablis Premier Cru...........................................................................145

n Petit Chablis.........................................................................................................146

n Chablis Grand Cru................................................................................................147

Côte d’Or.................................................................................................................147

n Regionale appellations van de Côte d’Or........................................................................149 n Marsannay en Marsannay Rosé...........................................................................150 n Fixin.....................................................................................................................151

n Gevrey-Chambertin..............................................................................................151

Inhoud Boek 2A (2022-2023)

n Morey-Saint-Denis................................................................................................152

n Chambolle-Musigny..............................................................................................153

n Vougeot................................................................................................................153 n Vosne-Romanée..................................................................................................154 n Nuits-Saint-Georges.............................................................................................155 n Côte de Nuits-Villages..........................................................................................156 n Grands crus van Côte de Nuits............................................................................156

n Ladoix..................................................................................................................159 n Pernand-Vergelesses...........................................................................................159 n Aloxe-Corton........................................................................................................160

n Savigny-lès-Beaune.............................................................................................161 n Chorey-lès-Beaune..............................................................................................161 n Beaune.................................................................................................................161 n Côte de Beaune...................................................................................................163 n Pommard..............................................................................................................163 n Volnay..................................................................................................................164 n Saint-Romain.......................................................................................................164 n Monthelie..............................................................................................................166

n Auxey-Duresses...................................................................................................166

n Meursault.............................................................................................................166

n Blagny..................................................................................................................167

n Saint-Aubin...........................................................................................................168 n Puligny-Montrachet..............................................................................................168 n Chassagne-Montrachet........................................................................................169

n Santenay..............................................................................................................170 n Maranges.............................................................................................................170 n Côte de Beaune-Villages......................................................................................171 n Grands crus van Côte de Beaune........................................................................171

Côte Chalonnaise....................................................................................................173 n Regionale appellations van de Côte Chalonnaise................................................174 n Bouzeron..............................................................................................................174 n Rully.....................................................................................................................175

n Mercurey..............................................................................................................176 n Givry.....................................................................................................................177

n Montagny.............................................................................................................177

Mâconnais...............................................................................................................178 n Regionale appellations van de Mâconnais...........................................................180

n Viré-Clessé...........................................................................................................181 n Pouilly-Fuissé.......................................................................................................181

n Pouilly-Loché........................................................................................................183

Inhoud Boek 2A (2022-2023)

n Pouilly-Vinzelles...................................................................................................183

n Saint-Véran..........................................................................................................183

IGP-wijnen van de Bourgogne.................................................................................183

10 Beaujolais 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6 10.7 10.8

Inleiding...............................................................................................................185 Historie.................................................................................................................185 Bodem...................................................................................................................186 Klimaat.................................................................................................................187 Druivenrassen....................................................................................................188 Wijnbouw............................................................................................................189 Vinificatie............................................................................................................190 Appellations van de Beaujolais...................................................................190

Beaujolais................................................................................................................191

Beaujolais-Villages...................................................................................................192

Beaujolais Nouveau.................................................................................................192

Coteaux du Lyonnais...............................................................................................195

Crus du Beaujolais...................................................................................................192

IGP-wijnen van de Beaujolais..................................................................................196

11 Rhône 11.1 11.2 11.3

Inleiding...............................................................................................................197 Historie.................................................................................................................198 Bodem...................................................................................................................199

Het stroomgebied van de Rhône..............................................................................199 ‘Septentrional’ en ‘méridional’..................................................................................200

Bodemsoorten.........................................................................................................200

11.4 Klimaat.................................................................................................................201

11.5

Klimaat in het noorden.............................................................................................202 Klimaat in het zuiden................................................................................................202

Druivenrassen....................................................................................................202

Druivenrassen in het noorden..................................................................................203

Druivenrassen in het zuiden.....................................................................................203

Wijnbouw in het noorden..........................................................................................204

11.6 Wijnbouw............................................................................................................203

11.7

Wijnbouw in het zuiden............................................................................................204

Vinificatie............................................................................................................204 Vinificatie van rode wijn............................................................................................205

Vinificatie van witte wijn...........................................................................................206

Inhoud Boek 2A (2022-2023)

11.8 Appellations.......................................................................................................206

Appellations génériques...........................................................................................206 n Côtes du Rhône...................................................................................................206 n Côtes du Rhône-Villages......................................................................................207

Noord-Rhône...........................................................................................................208 n Côte Rôtie............................................................................................................209

n Château-Grillet.....................................................................................................210 n Condrieu.............................................................................................................. 211

n Saint-Joseph........................................................................................................212

n Crozes-Hermitage................................................................................................213

n Hermitage.............................................................................................................214 n Cornas.................................................................................................................216

n Saint-Péray..........................................................................................................216

Drômevallei..............................................................................................................217 n Clairette de Die, Crémant de Die en Coteaux de Die...........................................218

n Châtillon-en-Diois.................................................................................................219

Zuid-Rhône..............................................................................................................219 n Vinsobres.............................................................................................................220 n Gigondas..............................................................................................................220

n Cairanne..............................................................................................................221 n Rasteau................................................................................................................221

n Vacqueyras..........................................................................................................222

n Beaumes-de-Venise en Muscat de Beaumes-de-Venise......................................222 n Lirac.....................................................................................................................223

n Tavel.....................................................................................................................224

n Châteauneuf-du-Pape..........................................................................................225

n Grignan-les-Adhémar...........................................................................................230

n Côtes du Vivarais.................................................................................................230

n Ventoux................................................................................................................231

n Luberon................................................................................................................231 n Costières de Nîmes..............................................................................................232

n Clairette de Bellegarde.........................................................................................233

IGP-wijnen...............................................................................................................233

Inhoud Boek 2A (2022-2023)

7

Frankrijk algemeen 7.1

Inleiding

Frankrijk wordt wel het moederland van de wijn genoemd. Het is altijd een toonaangevend wijnbouwland geweest. Veel internationaal gebruikte termen zijn van Franse herkomst en datzelfde geldt voor veel namen van bekende druivenrassen. Frankrijk is, in sommige jaren na Italië, de

grootste wijnproducent van de wereld en in kwalitatief opzicht een aansprekend voorbeeld. Bijna een vijfde van alle wijn ter wereld komt uit Frankrijk.

Op de Nederlandse markt is Frankrijk van oudsher de belangrijkste wijnleverancier. Ook tegen-

woordig heeft Franse wijn in Nederland een sterke marktpositie, maar het aandeel van Franse wijn

is bij ons in de afgelopen twee decennia procentueel wel sterk teruggelopen. En dat is niet alleen in Nederland zo. Frankrijk heeft lang gedacht dat het onaantastbaar was, maar de positie van Frank-

rijk staat mondiaal onder druk. Er zijn in de afgelopen 25 jaar maar een paar bescheiden maatregelen getroffen om het tij te keren.

Het Franse AOP-wijngaardareaal besloeg in 2018 ongeveer 442.000 ha op een totaal wijngaardoppervlak van circa 789.000 ha, inclusief de wijngaarden die bestemd zijn voor de productie van

cognac, armagnac, tafeldruiven en most. In dit boek zullen wij de elf belangrijkste wijnbouwregio’s bespreken (zie tabel 7.1). Lorraine, een wijnstreek in Noord-Frankrijk met een oppervlakte van circa 180 ha, laten we in dit boek buiten beschouwing. Ook Cognac en Armagnac zullen niet worden behandeld.

Hoofdstuk 7 - Frankrijk algemeen (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

11

TOTAAL

AOP WIJN

IGP

VSIG

Bordeaux

114.600

112.600

300

1.700

Bourgogne

29.140

28.840

100

200

Beaujolais

14.500

14.500

0

0

Rhône

92.260

71.760

18.300

2.200

Languedoc

180.600

38.300

131.100

11.200

Roussillon

21.000

14.400

5.700

900

Provence en Corsica

44.200

31.700

11.700

800

Loire

52.300

43.600

3.800

4.900

Champagne

33.500

33.500

0

0

Elzas

15.700

15.700

0

0

Zuidwest-Frankrijk

57.360

26.500

21.000

7.900

Jura en Savoie

4.100

3.700

200

200

overige en verschillen

9.560

7.460

1.160

940

666.860

442.560

193.360

30.940

TOTAAL WIJN

Cognac TOTAAL FRANKRIJK

in %

76.000

AOP DISTILL.

1.960

76.000

744.820

442.560

193.360

30.940

77.960

100%

59,4%

26,0%

4,2%

10,5%

Tabel 7.1 Globale wijngaardoppervlakten van de belangrijkste wijnbouwregio’s in Frankrijk (2018) (bronnen: vins-rhone.com, franceagrimer.fr, intervin.fr)

De Franse wijnbouwgebieden liggen tussen de 43e en 49e breedtegraad op het noordelijk halfrond.

In de meeste Franse wijnbouwgebieden is sprake van een gematigd klimaat. Het wijngaardoppervlak van Frankrijk behoort tot de drie grootste wijngaardoppervlakten ter wereld, maar het areaal

loopt wel langzaam terug. Er is bewust gerooid om overschotten tegen te gaan en de kwaliteit op peil te houden. In 1990 had Frankrijk nog 940.000 ha; in 2000 was het areaal teruggebracht tot

917.000 ha en in 2019 bedroeg het wijngaardoppervlak nog ‘slechts’ circa 750.000 ha. In 2011 is

een einde gekomen aan een omvangrijk rooiprogramma, dat door Brussel werd gefinancierd en dat in Europa een vermindering van 270.000 ha aan wijngaarden heeft opgeleverd. De verwachting is dat het Franse wijngaardareaal de komende jaren verder afneemt, maar minder sterk dan in het eerste decennium van deze eeuw.

Dat de positie van Frankrijk als wijnbouwland gedurende eeuwen zo sterk is geweest, heeft een aantal verklaringen:

• Wijnbouw komt in sommige delen van Frankrijk (vooral in het zuiden) al tweeduizend jaar voor.

Frankrijk heeft in die tweeduizend jaar veel ervaring opgedaan en in productiemethoden een

voorsprong opgebouwd. Franse wijnbouwers weten welke druivenrassen op welke plaats het best gedijen en hoe de oogst het best kan worden verwerkt.

12

Hoofdstuk 7 - Frankrijk algemeen (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



• Frankrijk kent veel bodems die voor wijnbouw geschikt zijn, in het bijzonder bodems die een goede natuurlijke drainage hebben.

• Frankrijk is een van de belangrijkste bronnen van eikenhout en een belangrijke exporteur van

eikenhouten vaten voor kwaliteitswijnen. De vertrouwdheid van Franse wijnmakers met vat-rijping komt deels voort uit de aanwezigheid van grote eikenbossen in Midden-Frankrijk. Dat Frankrijk

het hart is van de kuiperij-industrie, heeft naast een goede reputatie een groot commercieel voordeel opgeleverd.

• Frankrijk kent een relatief groot aantal gematigde klimaatzones, waar de wijnstok goed gedijt.

• Frankrijk heeft een geweldige verscheidenheid aan druivenrassen en wijntypen.

• De ligging van Frankrijk ten opzichte van de bevolkingscentra van Noordwest-Europa is strategisch gunstig, waardoor er al vroeg een levendige handel in wijnen kon ontstaan.

• Frankrijk is al eeuwenlang een centrum van academisch wijnonderzoek. Reeds sinds de

negentiende eeuw wordt aan vele universiteiten wetenschappelijk onderzoek gedaan naar wijnbouw- en vinificatiemethoden. Onder andere de kennis over vinificatie van Louis Pasteur heeft een belangrijke basis gelegd voor huidige vinificatiepraktijken. De wijnbouwkundige faculteiten

van de universiteiten van Montpellier en Bordeaux staan internationaal in hoog aanzien. Franse wijnmakers hebben de onderzoeksresultaten van de wetenschappelijke, oenologische centra altijd snel tot hun beschikking gehad.

Louis Pasteur De Franse wetenschapper Louis Pasteur (1822-1895) is in zijn leven op veel onderzoeks-

terreinen actief geweest. Een daarvan was het proces van alcoholische gisting, ook bij wijn.

Hij onderzocht daarnaast verschillende aspecten van de ontwikkeling en opvoeding van wijn,

zoals de werking van glycerol, wijnsteenzuur, azijnzuurbacteriën en zuurstof. Zijn ondezoeks-

resultaten op het gebied van micro-organismen en bacteriële ziekten (zoals azijnsteek) waren van groot belang voor de kennis over vinificatie en het bewaren van wijn. Louis Pasteur had overigens zelf een experimentele wijngaard in Arbois, in de Jura.

7.2

Geschiedenis van de Franse wijnbouw

De geschiedenis van de Franse wijnbouw is ruwweg in zes perioden te verdelen: • de introductie en verbreiding van de wijnstok door de Romeinen; • een snelle uitbreiding van de wijnbouw door de kerk; • een ‘gouden eeuw’ na de Franse Revolutie;

• neergang en herstel; herstructurering en regulering;

• decennia van grote bloei en een mondiaal ijzersterke positie; • aantasting van de positie van Frankrijk.

Hoofdstuk 7 - Frankrijk algemeen (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

13

De introductie en verbreiding van de wijnstok door de Romeinen De wijnstok is al minstens tweeduizend jaar te vinden in het gebied dat nu Frankrijk heet. Er wordt

aangenomen dat Griekse zeevaarders uit Phocaea (in Klein-Azië) rond het jaar 600 voor onze jaartelling de kolonie Massilia of Massalia (het huidige Marseille) hebben gesticht en niet lang daarna wijnstokken hebben aangeplant. Ook in andere kolonies die zij in de huidige Provence stichtten,

kwam wijnbouw tot bloei. De Phocaeërs handelden ook in wijn. In het jaar 125 voor Chr. werd Massilia onderdeel van het Romeinse Rijk. Niet veel later stichtten de Romeinen een andere

kolonie, meer westelijk aan de kust, bij de monding van de Aude. In de omgeving van deze kolonie, Narbo (het tegenwoordige Narbonne), werden op de hellingen wijnstokken aangeplant. Het betreft de hellingen waar nu de wijngebieden Corbières, Minervois en Coteaux du Languedoc liggen.

Vanuit Massilia en de omgeving van Narbo is de wijnbouw via het Rhônedal naar het noorden

uitgebreid. Toen Julius Caesar met de Galliërs oorlog voerde en hen uiteindelijk aan het Romeinse bevel onderwierp, bestond er al een wijnhandelsnetwerk vanaf de Provincia Narbonensis noord-

waarts tot in ieder geval het huidige Chalon-sur-Saône. De uitbreiding van de wijnbouw vanuit de Languedoc heeft vermoedelijk ook in westelijke richting plaatsgevonden. Gaillac zou daarin een centrale rol hebben gespeeld. Uiteindelijk bereikte men via de rivier Garonne ook Burdigala, het

huidige Bordeaux. Burdigala had indertijd zelf geen wijngaarden, maar was een overslaghaven van wijnen uit het achterland. Burdigala zelf kreeg zijn eerste eigen wijngaarden in de eerste decennia

De Cevennen en het Centraal Massief, gezien vanaf een heuvel in de Languedoc

14

Hoofdstuk 7 - Frankrijk algemeen (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



van onze jaartelling. Die wijngaarden lagen vlak ten zuiden van de stad, in het gebied dat we nu Graves noemen.

Een snelle uitbreiding van de wijnbouw door de kerk Het jaar 313 is essentieel geweest voor de geschiedenis van de wijnbouw in Frankrijk en de rest

van West-Europa. De keizers Constantijn de Grote en Licinius Augustus verklaarden in dat jaar dat er in het Romeinse Rijk volledige vrijheid van godsdienst was (Edict van Milaan). De ‘legalisering’ van het christendom was daarmee een feit en christenen mochten niet meer vervolgd worden.

Aan het einde van de vierde eeuw verklaarde keizer Theodosius het christelijke geloof tot officiele staatsgodsdienst. In Frankrijk nam in de vierde en vijfde eeuw niet alleen het aantal kerken

en kloosters toe, maar ook werden steeds meer wijngaarden aangelegd; voor de eredienst was

immers naast brood ook wijn nodig. In vrijwel alle delen van het Romeinse Rijk werd de wijnstok aangeplant. De kerk bezat verreweg de meeste wijngaarden.

Na de val van het Romeinse Rijk in de vijfde eeuw nam de verspreiding van de wijnbouw door de kerk serieuze vormen aan. De politieke en maatschappelijke posities werden al snel ingenomen door kerkelijke functionarissen. Bisschoppen gingen op de stoel zitten van generaals, officieren

werden vervangen door abten en soldaten maakten plaats voor priesters. Ook binnen de kerkelijke organisatie was er sprake van concurrentie. Oorspronkelijk waren het de bisschoppen, die

Wijnroute in de Bourgogne

Hoofdstuk 7 - Frankrijk algemeen (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

15

oppermachtig waren en grote eigendommen bezaten, maar de macht van de kloosters groeide sterk en in de middeleeuwen domineerden kloosters de wijnbouw. De clerus bleef honderden

jaren de grootste wijnproducent in Frankrijk. Wijn voor het sacrament was een handige bron van inkomsten. De benedictijnen hadden hun hoofdzetel in Cluny, in de Mâconnais (gesticht in 910).

Zij bezaten veel wijngaarden, ook buiten Frankrijk. De cisterciënzers werden vernoemd naar het klooster van hun oorsprong in Cîteaux, bij Nuits-Saint-Georges (gesticht in 1098). Zij waren nog

dynamischer en actiever in de wijnbouw dan de benedictijnen. De dominante positie van de kloosters en hun monniken heeft geduurd van de late middeleeuwen tot aan de Franse Revolutie. Ook de aangesloten lekenbroeders hebben hier een grote rol in gespeeld.

In de late middeleeuwen kende geen enkele streek een monocultuur. Het dagelijks leven vereiste een gemengd agrarisch bedrijf; naast wijnbouw kwamen ook bosbouw, akkerbouw en veeteelt voor. Bijna alle geproduceerde wijn diende voor plaatselijk of regionaal gebruik. In de meeste

gebieden werd weinig of geen handel gedreven. In de zestiende en zeventiende eeuw werden

alleen wijnen uit Bordeaux, het achterland van Bordeaux (de zogenaamde Haut-Pays) en de Loire

over zee naar andere markten en andere landen getransporteerd. Wijnen van de benedenloop van de Loire en uit het aangrenzende Poitou werden verscheept via de havenstad La Rochelle. Ook

de wijnen uit de Bourgogne hadden indertijd al een internationale reputatie, onder andere dankzij de pausen en de infrastructuur van het Bourgondische hertogdom. Hollanders en later Engelsen speelden in die internationale handel een belangrijke rol.

In het jaar 1154 begon een drie eeuwen durende Engelse heerschappij over Aquitanië, het

Franse zuidwesten. De wijnen uit de Haut-Pays (onder andere uit Cahors, Moissac en Agen) werden in de eerste helft van de dertiende eeuw via de haven van Bordeaux verscheept,

totdat wijnbouwers in de directe omgeving van de havenstad hier een stokje voor staken. Zij zorgden ervoor, dat de Bordelais zelf een privilège kregen. Dit hield in dat de wijnen uit de

Haut-Pays niet vóór 11 november in de haven van Bordeaux mochten arriveren om naar

elders verscheept te worden. Tot 11 november hadden de wijnen van Bordeaux het alleenrecht. Al spoedig bleek, dat er na 11 november nog maar weinig handel was. Dit ‘privilege’ heeft tot 1776 standgehouden.

Een ‘gouden eeuw’ na de Franse Revolutie Na de Franse Revolutie (1789) brak een zeer succesvolle periode aan voor de Franse wijnbouw.

De macht van de kerk was in de achttiende eeuw afgebrokkeld, de kloosters trokken steeds minder monniken en lekenbroeders en tijdens de Franse Revolutie werd het land van de kerk

onteigend. In de Code Napoléon, het Franse burgerlijk wetboek (Code civil) waartoe Napoleon

Bonaparte opdracht had gegeven, werd de burgerlijke stand, het huwelijk en het erfrecht onttrok-

ken aan het kerkelijk recht. De wisseling van eigendommen bleek aan de wijnbouw een geweldige impuls te geven. In die tijd groeiden daarbij de bevolking en de welvaart enorm. Wijn werd een

16

Hoofdstuk 7 - Frankrijk algemeen (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



drank voor álle Fransen en niet meer alleen voor een elite. Vooral tussen 1830 en 1870 beleefde de Franse wijnbouw een grote groei. In deze periode werden ook het klassement van Bordeaux

(1855) en de classificatie in de Bourgondische Côte d’Or (ook 1855) opgesteld. Zelfs de conjunc-

turele dip rond 1850 had nauwelijks invloed op de bloei van de Franse wijnbouw in het midden van de negentiende eeuw. Een grote stimulans voor de wijnbouw vormde ook de aanleg van spoorlijnen. Vooral de Languedoc profiteerde hiervan; Parijs werd voorzien van grote hoeveel-heden goedkope wijn uit de Languedoc.

Napoleons en wijn Napoleon Bonaparte, die zichzelf in 1804 kroonde tot keizer van Frankrijk, heeft met zijn

Code Napoléon een belangrijke invloed gehad op de verdeling van wijngaardbezittingen in

Frankrijk. Vóór de Franse Revolutie was alleen de oudste zoon wettig erfgenaam, maar in de Code Napoléon is vastgelegd dat alle kinderen recht hebben op een even groot erfdeel, in-

clusief onroerende goederen. Het gevolg hiervan ziet men, op soms dramatische wijze, terug in de versnippering van wijngaardpercelen in de Bourgogne. Napoleon was zelf overigens

een zeer groot wijnliefhebber; hij hield vooral van champagne en Chambertin (rode Bourgog-

ne). Van deze laatste wijn nam hij zelfs vaten mee op veldtochten! Ook zijn zoon, Napoleon II (1811-1832) liet zich niet onbetuigd op wijngebied. Onder zijn heerschappij werd de Limburgse wijncultuur, die in de zuidelijke Nederlanden indertijd floreerde, vrijwel geheel uitgeroeid.

De wijnbouw in de Nederlanden werd verboden om de concurrentie voor de Franse wijnbouw te elimineren en zodoende de Franse wijnbouw te beschermen. Keizer Napoleon III (18081873) ten slotte gaf in 1855 wijnhandelaren in Bordeaux opdracht tot een classificatie van wijngaarden in het kader van de Wereldtentoonstelling in Parijs.

Neergang en herstel; herstructurering en regulering De ‘gouden eeuw’ van de Franse wijnbouw duurde tot ongeveer 1870. Daarna volgde een lange

periode van neergang, die werd gevolgd door een langzaam maar glorieus herstel. Dit gold niet alleen voor de binnenlandse wijnmarkt, maar ook voor de groeiende Europese exportmarkt.

De neergang begon in de tweede helft van de negentiende eeuw met drie grote problemen in de wijngaarden: de komst van de schimmelziekte oïdium (echte meeldauw), het arriveren van de

vraatzuchtige druifluis phylloxera vastatrix en tot slot het oprukken van de schimmelziekte mildiou

(valse meeldauw). Oïdium was al voor het eerst in Frankrijk waargenomen in 1847, maar na 1855

werden de problemen serieus. De phylloxera kwam in het begin van de jaren zestig van de negen-

tiende eeuw in Zuid-Frankrijk aan land, vermoedelijk meegereisd op geïmporteerde druivenstokken uit Amerika. Vanaf 1870 nam hij steeds sneller bezit van het Franse wijngaardareaal en uiteindelijk

van bijna alle Europese wijngaarden. Mildiou stak rond 1880 de kop op in de Bordeaux. Niet alleen hebben de genoemde ziekten vrijwel alle wijngaarden verwoest, ook hebben ze de teeltcultuur van wijnstokken wezenlijk – en blijvend – veranderd.

Hoofdstuk 7 - Frankrijk algemeen (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

17

Het herstel en de herstructurering van de wijngaarden heeft veel tijd en geld gekost. Na de drie

wijngaardrampen volgden de Eerste Wereldoorlog, de economische crisis van de jaren dertig, de Tweede Wereldoorlog en de winter van 1956, die voor veel wijnstokken dodelijk was. Regulering was er ook: midden in de grote economische crisis, in juli 1935, werd het systeem van de Appel-

lations d’Origine Contrôlée (AOC) van kracht. Vanaf 1936 kreeg een aantal productiegebieden een eigen AOC, waarvoor Châteauneuf-du-Pape al in 1923 de blauwdruk leverde. Keizer Napoleon

Bonaparte had feitelijk door het verplicht stellen van het kadastraal registreren van namen en herkomstgegevens een belangrijke basis gelegd voor het appellationsysteem.

De eerste vijftien jaren na de Tweede Wereldoorlog waren voor de Franse wijnbouw zeer

moeilijk, omdat het platteland ontvolkt dreigde te raken. Jongeren zagen geen toekomst meer in de landbouw, de wijnbouw in het bijzonder, en trokken steeds vaker naar de stad om daar hun geluk te beproeven. Pas rond 1960 was men de crisis daadwerkelijk te boven. Pierre

Poupon, een Bourgondische wijnproducent en publicist, heeft eens gezegd dat de komst van de enjambeur de redding van de Franse wijnbouw is geweest. De enjambeur, een tractor

die specifiek is gebouwd voor het werk in de wijngaard, luidde het begin van het tijdperk van mechanisatie in.

Decennia van grote bloei en een mondiaal ijzersterke positie Eind jaren zestig van de twintigste eeuw werd een nieuwe kwaliteitsgroep in het leven geroepen: Vin de Pays. Eigenlijk was deze bedoeld als aantrekkelijk alternatief voor de categorie Vin de

Table. De nieuwe vins de pays werden echter iets hoger gepositioneerd dan de vins de table. In

1973 werden er wettelijke regels voor de nieuwe groep opgesteld en werden er tal van productiegebieden wettelijk afgebakend. In het midden van de jaren tachtig ging de kwaliteitscategorie Vin

de Pays echt goed functioneren. Deze categorie bleek een creatieve vondst en een aantrekkelijke vervanger van wat eerst de laagste marktpositie innam. Vins de pays bleken een betrouwbare

kwaliteit voor een gunstige prijs te leveren. Daarom ontwikkelden ze in Frankrijk zelf en op vele

exportmarkten een positief imago en een sterke positie. De nieuwe categorie bleek juist op tijd te

zijn gekomen. Een deel van de wijngaarden die bestemd waren voor het leveren van ‘slobberwijn’ werd gerooid en een ander deel werd bestemd voor de productie van vins de pays. Dit ging met de nodige subsidies gepaard. In deze periode stegen de gemiddelde prijzen van Franse wijnen aanzienlijk, vooral die van AOC-wijnen.

Het herstel dat in de jaren zestig van de twintigste eeuw aarzelend begon en in de jaren zeventig doorzette, duurde tot ongeveer 1990. De jaren 1960-1990 golden als een periode van groei met

horten en stoten; periodes van crisis en recessie werden afgewisseld met jaren waarin de markt

overspannen was. Bovendien golden voorspoed, groei, crisis en recessie niet voor elk gebied en niet voor elk gebied in dezelfde mate. Het was in de eerste plaats een periode van aanzienlijke

aanplant, vooral in de kwaliteitswijnbouwgebieden, die in het verleden veel areaal waren kwijtge-

18

Hoofdstuk 7 - Frankrijk algemeen (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



raakt door ziekten en economische tegenslag. Een treffend voorbeeld is de Médoc, waar vóór de

komst van de phylloxera 25.000 ha uit wijngaarden bestond en in 1960 nog maar 5.000 ha. Pas na 1960, toen er weer aandacht kwam voor ‘grote’ wijnen, nam de aanplant weer toe. In 1990

bedroeg het wijngaardoppervlak in de Médoc al weer 13.000 ha. Momenteel is het oppervlak dat tot de Médoc behoort circa 16.000 ha.

In de periode 1960-1990 werd ook het wijngaardareaal gesaneerd dat bestemd was voor de

consommation courante, vooral voor de zogenaamde vins de table. Op de markt verloren deze

eenvoudige wijnen namelijk gestaag terrein ten gunste van kwaliteitswijnen, de VQPRD (Vins de Qualité Produits dans des Régions Déterminées). Er werd op de binnenlandse markt en op de

exportmarkten niet alleen meer Franse wijn gedronken, maar ook steeds betere. Door de gewel-

dige welvaartsgroei én door de groeiende populariteit van het product wijn nam de wijnconsumptie in heel Noordwest-Europa binnen twintig jaar stormachtig toe. De Verenigde Staten werden in de

jaren zeventig en tachtig van de twintigste eeuw ook een steeds interessantere markt voor Franse wijnen. Daarna sloot ook Zuidoost-Azië zich aan als een potentiële groeimarkt.

Aantasting van de positie van Frankrijk Ondanks zijn sterke positie en verbeterde vinificatietechnieken kwam Frankrijk in de jaren tach-

tig van de vorige eeuw onder druk te staan door toenemende concurrentie van binnen en buiten

Europa. Er kwamen andere Europese wijnbouwlanden op, die hun wijnexport steeds beter organi-

seerden en steeds sterkere posities innamen. Vanaf de jaren negentig hebben ook de zogenaamde Nieuwe Wereldlanden de Franse wijnbouw een gevoelige slag toegebracht. Deze landen maken in prijs concurrerende, toegankelijke, moderne wijnen en gebruiken daarbij simpele etikettering.

Het ‘Oordeel van Parijs’ Het beeld dat Frankrijk in kwalitatief opzicht door niemand te evenaren is, viel eigenlijk al in

mei 1976 in duigen. Toen vond in Parijs het beroemde ‘duel’ Frankrijk-Californië plaats. Een

Engelse wijnhandelaar organiseerde een blindproeverij van een aantal rode crus classés uit

Bordeaux naast Californische Cabernets en een aantal grote witte Bourgognes naast Califor-

nische Chardonnays. De jury van dit ‘Oordeel van Parijs’ bestond uit een panel internationaal bekende en ervaren proevers. De uitkomst was voor iedere klassiek denkende geest, vooral

voor klassiek denkende Franse geesten, onthutsend. De (overwegend Franse) experts riepen een Californische Cabernet Sauvignon en een Californische Chardonnay als winnaar uit, in

de stille overtuiging dat het Franse wijnen waren. Het nieuws ging de hele wereld over. Deze proeverij bleek het begin van de internationale opmars van wijnen uit de ‘Nieuwe Wereld’.

Frankrijk is niet goed bestand gebleken tegen de harde concurrentie. Niet alleen in het goedkopere segment van de markt is er concurrentie ontstaan. Het afgelopen decennium is de export na een

eerdere daling licht gestegen tot een volume van 14,6 miljoen hl in 2021. Daarmee is Frankrijk, na

Hoofdstuk 7 - Frankrijk algemeen (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

19

Spanje en Italië het derde exportland in de wereld. Circa 2 miljoen hl betreft mousserende wijn,

ruim 5 miljoen hl AOP wijn en zo’n 7 miljoen betreft overige wijnen. In waarde neemt Frankrijk als exportland met 11 miljard euro de eerste plaats in. Belangrijkste exportmarkt is de VS, gevolgd

door het Verenigd Koninkrijk en Duitsland. Nederland importeert de laatste jaren zo’n 1 miljoen hl per jaar.

Het probleem van de Franse wijnbouw en het groeiende wijnoverschot ligt voor een belangrijk deel ook op de binnenlandse markt. De wijnconsumptie in Frankrijk zelf is de laatste decennia drastisch gedaald. De levensstijl van de Fransen is veranderd en daarmee ook hun consumptie-

gedrag. Wijn en eten zijn in de Franse cultuur nog steeds onlosmakelijk met elkaar verbonden, maar veel jongeren keren zich af van de levensstijl van oudere generaties en in het verlengde

daarvan is het drinken van wijn niet meer vanzelfsprekend. Wijn is, kortom, niet meer zo diep verankerd in het Franse levenspatroon als vroeger. Bovendien hebben toenemende restricties op

advertenties voor alcohol en strengere anti-alcoholwetten (op Europees niveau) ook in Frankrijk

hun effect gehad. In 1975 was de gemiddelde jaarlijkse wijnconsumptie per hoofd van de bevolking nog 104 liter, maar in 2019 was dat nog ‘slechts’ 40 liter.

Wijngaard Clos Montmartre op de heuvel van Montmartre in Parijs

20

Hoofdstuk 7 - Frankrijk algemeen (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Tot ver in de negentiende eeuw werd in en rond Parijs veel wijn geproduceerd. Wijn uit de

gemeente Suresnes, ten westen van het Bois de Boulogne, had in de negentiende eeuw een goede reputatie. In Suresnes ligt nog steeds een kleine wijngaard van circa 1 ha, met uitzicht op de Eiffeltoren. Een curiosum in Parijs zelf is de wijngaard van Montmartre, in het 18e

arrondissement. Het is een kleine wijngaard, die tegen de butte ligt, langs de Rue Saint-

Vincent en de Rue des Saules. Elk jaar wordt in oktober in Montmartre een Fête de Vendanges gevierd. De oogst van een paar honderd flessen wordt voor veel geld geveild.

7.3

Frankrijk in de 21e eeuw

In de 21e eeuw heeft Frankrijk nog altijd een relatief sterke positie in de wereld van de wijnbouw en

de wijnhandel. Van de wereldwijde productie neemt Frankrijk in 2020 met 18 procent (46,6 hl.) na Italië de tweede positie in. Iets meer dan de helft wordt in Frankrijk zelf geconsumeerd. Niet met

alle wijnbouwgebieden van Frankrijk gaat het slecht. Bepaalde wijnbouwgebieden en segmenten

van de markt beleven een ingrijpende crisis, terwijl andere gebieden nog steeds een sterke positie

innemen. Wereldwijd is er sprake van een daling van de wijnconsumptie. Wijnen van topproducten vinden op de binnenlandse markt én op de exportmarkten nog steeds gretig aftrek. Dat laatste is te danken aan hun reputatie en hun relatieve zeldzaamheid. De grote châteaux in de Bordeaux,

de beroemde domaines in de Bourgogne, de topproducenten uit het Rhônedal en die uit de Champagne verkopen hun wijnen soms voor extreem hoge prijzen. De discrepantie tussen de iconen

van de Franse wijnbouw en de overgrote rest wordt steeds groter. Minder gerenommeerde Franse wijnbouwgebieden en wijnen uit het ‘middensegment’ van de markt verkopen moeizaam of heb-

ben het uitgesproken moeilijk. In de lagere appellations van de Bordeaux, in de Beaujolais en in de

Languedoc zijn de problemen het grootst. Tegelijkertijd is er nog steeds veel vraag naar bulkwijnen, wijnen die door wijnboeren ongebotteld worden verkocht en in grote tanks worden vervoerd. Door

de kleine oogsten van de afgelopen jaren zijn de prijzen van bulkwijnen fors gestegen en sommige producenten in de Languedoc profiteren hier juist van.

De oogstrendementen in Frankrijk hebben de laatste decennia pieken en dalen laten zien.

Waren de rendementen in Frankrijk in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw hoog tot zeer hoog, de tendens van de laatste jaren is dat de rendementen steeds lager worden.

De opbrengsten zijn soms zo laag, dat het bijna gebruikelijke wijnoverschot omslaat in

een tekort. De daling van de opbrengst kan -afhankelijk van de oorzaak- goed zijn voor de

wijnkwaliteit, maar de economische situatie van producenten en bedrijven kan door de lage oogstopbrengsten gevaarlijk geworden.

Hoofdstuk 7 - Frankrijk algemeen (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

21

‘Route du Vin’ in de Elzas

Frankrijk heeft, zo moeten wij concluderen, nog steeds geen adequaat antwoord op de dalende afzet in eigen land en de sterk toegenomen internationale concurrentie. Strategieën die tot een

nieuwe, sterke positie zouden kunnen leiden, zijn tot nu toe vaak geëindigd in politiek geharrewar.

Een groot deel van de problemen is terug te voeren op starre, wettelijke regels. Het systeem van

de Appellations d’Origine Contrôlée, dat een van de meest uitgebreide en meest nagevolgde is van de wereld, heeft een geweldige kwaliteitsimpuls aan de Franse wijnbouw gegeven, maar het is ook een systeem van regels die vernieuwing in de weg staan. Wijnboeren in Frankrijk zijn aan allerlei

regels en beperkingen gebonden. Zo worden oogstdata en oogstopbrengsten tot in detail gereguleerd. De appellationwetten maken de Franse wijnbouw enigszins ‘statisch’ en belemmeren veel

Franse wijnproducenten om met hun tijd mee te gaan. Daarnaast is er een gebrek aan flexibiliteit bij individuele wijnbouwers. Oudere generaties wijnbouwers hebben vaak weinig opleiding genoten, zijn zeer traditioneel ingesteld en niet op de (internationale) markt georiënteerd.

Het ontbreken van marktgericht denken en werken breekt veel wijnbouwers op. Hoewel de aandacht voor marketing de laatste jaren toeneemt, besteedt Frankrijk er in vergelijking met andere

wijnproducerende landen weinig geld en energie aan. Bovendien is de marketing erg versnipperd:

22

Hoofdstuk 7 - Frankrijk algemeen (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



elk gebied treedt voor zichzelf op en de Franse wijnbouwgebieden lijken elkaar als concurrenten te beschouwen. Het appellationsysteem berust nu eenmaal op het principe dat de afzonderlijke

gebieden verantwoordelijk zijn voor de unieke smaak en het karakter van de wijnen die er geproduceerd worden. Misschien moet, nadrukkelijker dan nu gebeurt, ook de overeenkomst tussen Franse wijnen uit de verschillende gebieden worden gepromoot.

Frankrijk zal met meer durf structurele maatregelen moeten nemen, zoals het rooien van

laagwaardige wijngaarden. Maar ook andere beslissingen zouden het tij kunnen keren, zoals: • multiregionale assemblages toestaan;

• het appellationsysteem facultatief maken; • irrigatie toestaan;

• de beperkingen met betrekking tot de vermelding van het druivenras op het etiket versoepelen of zelfs opheffen;

• de rendementsbeperkingen opheffen;

• vinificatieregels versoepelen (bijvoorbeeld het gebruik van eikenhoutkrullen en -snippers officieel toestaan);

• meer aandacht besteden aan natuurlijke, ecologisch verantwoorde productiemethoden (biologische wijnbouw);

• meer promotie maken voor wijntoerisme;

• (meer) merkwijnen introduceren, net als bijvoorbeeld Australië.

Productie en bedrijfsvoering Vooralsnog is Frankrijk het wijnbouwland met de hoogste jaarlijkse productie, samen met

Italië. Gemiddeld wordt in Frankrijk jaarlijks zo’n 45 miljoen hl wijn geproduceerd. In 2017 was de productie slechts 36,4 miljoen hectoliter. Nog steeds wordt verreweg het grootste deel daarvan in Frankrijk zelf geconsumeerd. Daarom is het onderhouden van de binnenlandse markt voor Frankrijk essentieel.

In 2018 telde Frankrijk afgerond 46.600 zelfstandige wijnproducenten. Het aantal wijnbouwers in

Frankrijk daalt al jaren structureel, sterker dan het wijngaardareaal afneemt. Het gevolg is dat de

gemiddelde bedrijfsgrootte aanzienlijk toeneemt. Tegelijk zijn er nog steeds kleine bedrijven, waar

vaak op ‘ambachtelijke’ wijze bijzondere en kwalitatief hoogwaardige wijnen geproduceerd worden.

Het naast elkaar bestaan van enerzijds grootschalige, efficiënt geleide bedrijven die gericht zijn op massaconsumptie en anderzijds kleinschalige producenten die hoogwaardige wijnen in een breed smaakspectrum leveren, kan voor beide bedrijfstypen winst opleveren.

Ondanks het (langzaam) teruglopende wijngaardareaal in Frankrijk blijft de totale oogstomvang

opvallend gelijk. Natuurlijk zijn er uitschieters naar boven en naar beneden door klimatologische

verschillen van jaar tot jaar, maar het oogstvolume schommelt de laatste jaren rond de 45 miljoen

hl. Daarvan is circa 20 miljoen hl AOP/AOC-geclassificeerd. Dit komt neer op ruim 45 procent van de totale wijnproductie, de productie bestemd voor cognac en armagnac meegerekend.

Hoofdstuk 7 - Frankrijk algemeen (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

23

The French paradox In 1991 werd op een bekende Amerikaanse tv-zender op primetime een programma uit-

gezonden waarin de directeur van een Frans onderzoeksbureau, Serge Renaud, met een

opmerkelijk onderzoeksresultaat naar voren kwam: regelmatige (maar wel gematigde) con-

sumptie van wijn, rode wijn in het bijzonder, zou het risico op hart- en vaatziekten aanzienlijk

verkleinen. Fransen, die vanwege hun Bourgondische levenswijze niet bepaald bekend staan als gezond levende mensen, hadden veel minder last van hart- en vaatziekten dan inwoners van andere industrielanden. ‘The French paradox’, noemden de Amerikanen dit gegeven.

Naar aanleiding van de televisie-uitzending verviervoudigde de verkoop van rode wijn in de Verenigde Staten.

Nieuwe wetgeving: AOP en IGP Sinds 1936 is het aantal AOC’s in Frankrijk geweldig uitgebreid. Percentueel neemt het aantal AOC-wijnen nog steeds toe. Ook het aantal wijngaarden dat voor de productie van AOC-wijn is bestemd, groeit de laatste jaren. De wetgeving ten aanzien van bepaalde gecontroleerde

herkomstbenamingen is regelmatig herzien. Sommige productievoorwaarden zijn versoepeld, andere zijn strenger geworden.

Met ingang van 1 augustus 2009 is de Europese Verordening (EG) 607/2009 in werking getre-

den. Hierin zijn algemene en uniforme regels vastgesteld voor de bescherming van oorsprongs-

benamingen en geografische aanduidingen van bepaalde wijnbouwproducten binnen de EU. De producent mag deze aanduidingen vermelden in de voertaal van het land van productie of van bestemming. Sommige landen, waaronder Frankrijk, hebben traditionele aanduidingen laten

vastleggen. Als officiële aanduiding voor het aangeven van een beschermde herkomst zal de

term BOB (Beschermde Oorsprongsbenaming) moeten worden gebruikt. In Frankrijk heet deze aanduiding Appellation d’Origine Protégée (AOP). Daarnaast mag de traditionele aanduiding

AOC nog steeds gebruikt worden. Voor een afgebakende regio zal BGA (Beschermde Geografische Aanduiding) worden gehanteerd, wat in het Frans neerkomt op Indication Géographique Protégée (IGP). Deze aanduiding is in de plaats gekomen van de categorie Vin de Pays. Per

1 januari 2012 is de categorie VDQS (Vins Délimités de Qualité Supérieure) opgeheven. Wijn-

gebieden die de VDQS-status hadden, hebben de keuze gekregen door te gaan als AOP of als IGP. Er is ook een categorie ‘overige wijn’. Dit is de laagste categorie, waaronder voorheen Vin

de Table viel. Met de inwerkingtreding van de laatste EU-verordening is Vin de Table vervangen door Vin de France. Vins de France zijn tafelwijnen met geografische aanduiding, waarbij

multiregionale assemblages zijn toegestaan, evenals vermelding van druivenras(sen) en oogst-

jaar. Onder de categorie ‘overige wijnen’ vallen ook tafelwijnen zonder geografische aanduiding.

24

Hoofdstuk 7 - Frankrijk algemeen (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



De AOP’s en IGP’s staan onder toezicht van het in 1935 opgerichte Institut National des Appel-

lations d’Origine (INAO). Tegenwoordig is de officiële naam ‘Institut national de l’origine et de la qualité’, maar de afkorting INAO heeft men behouden. De grenzen van de verschillende AOP’s

en IGP’s zijn nauwkeurig afgebakend. In de appellationwetgeving van alle Franse wijngebieden zijn tientallen bepalingen opgenomen. De regels hebben onder andere betrekking op het ge-

bruik van druivenrassen, de plantdichtheid per hectare, de snoeimethode(s), het gemiddelde (en maximale) oogstrendement, het minimale (natuurlijke) alcoholgehalte en vinificatietechnieken.

De oude categorie Landwijn (Vin de Pays) behoorde tot de ‘herbenoeming’ niet tot de categorie

van VQPRD-wijnen (zie blz. 19). Vins de pays vielen onder de controle van de instantie Viniflhor (Onivins). Sinds de invoering van de categorie IGP vallen ook de voormalige vins de pays

onder het toezicht van het INAO. IGP-wijnen behoren nu net als AOP-wijnen tot de categorie

van wijnen met een wettelijk bepaalde geografische herkomst, maar de regels voor IGP-wijnen zijn minder streng dan voor AOP-wijnen. Bij IGP-wijnen zijn meestal veel meer druivenrassen

toegestaan en het toegestane rendement is vaak aanzienlijk hoger (meestal tussen 80 en 100

hl/ha). De jaarlijkse productie van IGP’s bedraagt in totaal circa 12 miljoen hl, waarvan ongeveer 80 procent uit rood en rosé bestaat. De Languedoc-Roussillon is met circa 85 procent van het volume de belangrijkste leverancier van IGP-wijnen.

Er bestaan drie categorieën IGP:

• IGP régionaux (49 procent van de productie): Dit zijn 6 grote regio’s, die meerdere departementen beslaan. De regio’s zijn: Val de Loire, Atlantique, Comté Tolosan, Pays d’Oc, Méditerranée en Comtés Rhodaniens.

Witte druivenrassen

ha

in %

Blauwe druivenrassen

ha

in %

115.723

22,5%

ugni blanc

89.864

32,9%

merlot

chardonnay

53.929

19,7%

grenache

85.555

16,7%

sauvignon blanc

31.558

11,6%

syrah

67.152

13,1%

colombard

11.326

4,1%

cabernet sauvignon

47.718

9,3%

sémillon

10.305

3,8%

pinot noir

33.056

6,4%

chenin

10.280

3,8%

cabernet franc

32.683

6,4%

melon

8.713

3,2%

carignan

32.632

6,4%

muscat à petits grains

7.547

2,8%

gamay

24.192

4,7%

viognier

6.853

2,5%

cinsaut

19.705

3,8%

vermentino

6.704

2,5%

mourvèdre

9.387

1,8%

TOTAAL Frankrijk

273.201

TOTAAL Frankrijk

513.632

Tabel 7.2 De tien belangrijkste witte en blauwe druivenrassen in Frankrijk (Bronnen: franceagrimer.fr, champagne.fr)

Hoofdstuk 7 - Frankrijk algemeen (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

25

• IGP de département (24 procent van de productie): Er zijn ongeveer 50 departementen die hun

naam aan een IGP geven. Voorbeelden zijn: Aude, Drôme, Gers, Vienne en Yonne. De naam van een IGP mag niet samenvallen met de naam van een AOP; vandaar dat IGP-wijnen uit sommige departementen (zoals Jura en Savoie) een andere benaming krijgen (namelijk die van een IGP de zone).

• IGP de zone (27 procent van de productie): Dit zijn gebieden die kleiner zijn dan een departement. Sommige zones zijn heel groot en bekend (zoals IGP Côtes de Gascogne), andere zijn

betrekkelijk klein en onbekend (zoals IGP Sainte-Marie-la-Blanche). Eind 2013 telde Frankrijk 93 IGP’s met de naam van een specifieke zone.

De gegevens van alle Franse AOP’s en IGP’s, inclusief de cahiers des charges met daarin de officiële bepalingen, zijn te vinden op de website www.vin-vigne.com.

26

Hoofdstuk 7 - Frankrijk algemeen (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



8 Bordeaux

8.1

Inleiding

Halverwege de noordpool en de evenaar, rond de 45e breedtegraad, ligt de Bordeaux. Het gebied

omvat in totaal 110.000 ha wijngaarden met een gecontroleerde herkomstbenaming. Vrijwel het

hele departement Gironde, waartoe de Bordeaux behoort, is gewijd aan wijnproductie. Daarmee is de Bordeaux het grootste productiegebied van kwaliteitswijnen ter wereld. Topwijnen uit de

Bordeaux zijn in de wijnwereld een statussymbool en zijn vaak moeilijk te verkrijgen, mede door

hun soms exorbitante prijzen. Handel en rijkdom zijn onlosmakelijk met de Bordeaux verbonden.

‘Bordeaux remains a vignoble de marchands, the opposite of Burgundy’s vignoble de paysans’, zegt James Lawther in zijn boek The Finest Wines of Bordeaux (2010).

De Bordeaux vertegenwoordigt maar liefst een kwart van het AOP-wijngaardareaal van Frankrijk.

Het gebied maakt in zijn eentje 1,5 procent uit van de wereldwijde aanplant en is in zijn eentje

vergelijkbaar met het hele wijngaardareaal van bijvoorbeeld Duitsland of Griekenland. Gemiddeld worden er per jaar 666 miljoen flessen wijn geproduceerd. Per seconde worden er wereldwijd

18 flessen Bordeaux verkocht. De jaaromzet bedroeg in 2019 3,9 miljard euro, een stijging van 10 procent ten opzichte van 2011.

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

27

De Bordeaux produceert vooral rode wijn. In de wijngaarden is nu 85 procent van de aanplant

bestemd voor rode wijnen (inclusief rosé). Niet verwonderlijk, zal men zeggen, want Bordeaux

staat bekend om zijn rode wijnen. Maar minder dan een halve eeuw geleden was bijna twee derde van de productie in de Bordeaux wit! En er is meer veranderd. De smaak en de kwaliteit van de wijnen zijn anders dan decennia geleden, als gevolg van klimaatverandering, ander wijngaardbeheer en nieuwe vinificatietechnieken. Er zit bovendien beweging in de ooit zo conservatieve

Bordeauxstreek. De Bordeaux heeft enkele jaren geleden het wijntoerisme omarmd en heeft zelfs een heuse wijnapp ontwikkeld: Bordeaux Wine Trip. Er zijn verschillende initiatieven gelanceerd

om Bordeauxwijnen een modern imago te bezorgen en een jonger publiek aan te spreken. Daarbij

worden Engelse termen niet geschuwd. Zo hebben elf appellations voor zoete en edelzoete wijnen uit de Gironde zich verenigd onder de mondaine naam ‘Sweet Bordeaux’...

Het is in de Bordeaux gebruikelijk om te spreken over de rive gauche en rive droite. Deze termen

zijn in de internationale wijnhandel ingeburgerd. Wij spreken in Nederland van de Linker- en Rech-

teroever. Met de Rechteroever wordt de rechteroever van de Dordogne en de Gironde bedoeld. Tot de Rechteroever behoren wijngebieden als Saint-Émilion, Pomerol, Fronsac, Côtes de Bourg en

Blaye. Onder de Linkeroever wordt de linkeroever van de Garonne en de Gironde verstaan. Op de Linkeroever vinden we onder andere de wijngaarden van Médoc, Haut-Médoc, Graves, Pessac-

Léognan, Sauternes en Barsac. Het gebied tussen de Dordogne en de Garonne wordt Entre-DeuxMers genoemd. Dit is ook de naam van een appellation voor droge witte wijnen. Uit Entre-DeuxMers komt veel rode wijn op de markt als generieke Bordeaux of Bordeaux Supérieur.

De stad Bordeaux aan de Garonne, sinds 2007 op de Werelderfgoedlijst van UNESCO

28

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



8.2

Historie

Romeinse tijd en middeleeuwen De stad Bordeaux is al lang met wijnproductie verbonden. De Romeinen hadden al wijngaarden rondom Burdigala, zoals de door de Kelten gestichte stad in de derde eeuw voor Chr. werd ge-

noemd. Volgens sommige bronnen waren de Romeinen de eersten die rond Bordeaux wijn maak-

ten, maar het is waarschijnlijk dat reeds de Kelten druivenstokken cultiveerden voor wijnproductie.

Wij weten in elk geval dat de 4e-eeuwse dichter Ausonius, die ook burgemeester van Burdigala

was, landgoederen met wijngaarden had in de huidige Médoc en Graves; Château Ausone in SaintÉmilion is naar hem genoemd. Ook in de buurt van het huidige Pomerol waren in de Romeinse tijd druivenstokken te vinden. In de twaalfde eeuw gaf een bloeiende handel het gebied een enorme

impuls. Vanaf 1152 viel Aquitanië (het hele zuidwestelijke deel van wat nu Frankrijk heet) gedurende driehonderd jaar onder het Engelse Koninkrijk door het huwelijk van hertogin Aliénor (Eleonora)

d’Aquitaine met Henri II Plantagenêt, de latere koning van Engeland (Henry II). Door deze band

werden de wijnen van Bordeaux bekend in Engeland. ‘Clairet’ noemden de Engelsen de populaire, lichtrode wijn uit Bordeaux. Rond 1270 werd Libourne gesticht. Aan het einde van de dertiende en

veertiende eeuw vond er op behoorlijk grote schaal wijnproductie plaats rond de plaatsen Bordeaux, Saint-Émilion, Bourg en Blaye en in het gebied van Entre-Deux-Mers. In het begin van de veertiende eeuw verkochten de Bordelais jaarlijks zo’n 83.000 tonneaux, goed voor 750.000 hl wijn.

Nadat de Engelsen in 1453 de Slag bij Castillon hadden verloren, waarmee aan de Honderdjarige

Oorlog een einde kwam, verloren zij niet alleen de controle over Aquitanië maar ook hun monopo-

liepositie op de wijnmarkt. Er ontstonden onmiddellijk problemen voor de Bordelais, omdat de zeer

intensieve wijnhandel met de Engelsen bijna stilviel. De Franse koning Louis XI zag het belang

van de wijnexport naar Engeland in en stimuleerde nog vóór het einde van de vijftiende eeuw de

handelscontacten met Engeland weer. De Engelsen zochten tijdelijk hun heil in wijnen uit Spanje en Portugal. In de tweede helft van de vijftiende eeuw ontwikkelde zich de handel van Bordeaux

met andere overzeese markten, waaronder de Vlamingen en de Hollanders. De Hollanders kregen in de zestiende en zeventiende eeuw steeds meer invloed in de streek rond Bordeaux. Hun vraag naar witte bulkwijn zorgde voor een uitbreiding van wijngaarden in de Charente, Blaye en Entre-

Deux-Mers. De Hollanders kochten vooral druiven en witte Bordeauxwijnen om deze te distilleren.

Ook zoete Bergerac en Sauternes waren bij hen in trek.

In 1300 nam de aartsbisschop van Bordeaux, Bertrand de Goth, een chateau over van zijn broer en besloot er wijn te gaan maken. Deze Bertrand werd in 1305 paus van de katholieke kerk:

Clemens V. Hij verplaatste de pauselijke zetel van Rome naar Avignon. De wijngaarden van Pape Clément, 30 ha in omvang, liggen nu in het westen van Pessac, een voorstad van Bordeaux. Het zijn de oudste identificeerbare wijngaarden van de Bordeaux. Het domein zelf dateert uit het eind van de achtste eeuw, maar het was Bertrand de Goth, die er als eerste druivenstokken plantte.

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

29

Privilège De geestelijkheid was een belangrijke initiatiefnemer bij het planten van wijnstokken. Maar ook

een deel van de burgerij speelde daarbij een rol. De burgers van Bordeaux hielden zich met zowel wijnhandel als wijnproductie bezig en hadden er belang bij dat hun wijnen in de haven voorrang

kregen. Al in het begin van de dertiende eeuw werd de haven van Bordeaux bevoorrecht om de

wijnen uit de eigen directe omgeving te verschepen en de handelaren van wijnen uit de Haut-Pays, het achterland van Bordeaux, ongunstige transitovoorwaarden op te leggen. Hoe meer wijngaarden er rondom de stad verschenen, des te protectionistischer de handelsburgerij van Bordeaux

werd. Spoedig kregen de wijnproducenten uit de omgeving van Bordeaux privileges van de graven

van Aquitanië. Wijn uit het achterland van Bordeaux (Bergerac, Cahors en Gaillac) mocht alleen via de haven van Bordeaux worden verscheept na het betalen van een exportbelasting. In 1241 gin-

gen de maatregelen nog verder: wijnen uit de Haut-Pays mochten alleen naar Bordeaux komen in

jaren dat de oogst rondom Bordeaux zelf beperkt was. Het Privilège, zoals deze verordening werd genoemd, hield stand tot 1776. De wijngaarden van Bordeaux konden zich hierdoor ongehinderd ontwikkelen, ten koste van de wijngaarden in het achterland van Bordeaux.

Zeventiende en achttiende eeuw De regio Graves, ten zuiden van de stad Bordeaux, was in de zeventiende eeuw al redelijk goed

ontwikkeld. Château Haut-Brion, door Arnaut de Lestonnac gesticht in 1533, stond in 1660 aan de wieg van de eerste ‘chateauwijn’; eigenaar Arnaud III de Pontac bracht in dat jaar als eerste zijn

wijn op de markt onder de naam van het chateau. Heel anders was de ontwikkeling van het noordelijke deel van de Médoc. Tot het begin van de achttiende eeuw was het noorden van de Médoc een moerassig, moeilijk begaanbaar gebied. Verschillende waterbouwkundige ingenieurs uit de

Nederlanden (onder wie Jan Adriaansz Leeghwater) legden in de tweede helft van de zeventiende eeuw het noorden van de Médoc droog en groeven er afwateringskanalen, jalles genoemd. De

Médoc had door dit werk van de Hollanders de bijnaam ‘la petite Hollande’. Bij het droogleggen werden de kiezelbanken blootgelegd die in de ijstijd zijn aangevoerd uit het Centraal Massief en de Pyreneeën. Met het aanleggen van kanalen en het droogleggen van land schiepen de ingenieurs mogelijkheden voor de latere wijnbouw.

Iedereen die enigszins meetelde in het welvarende Bordeaux wilde wijngaarden in het nieuw

ontgonnen gebied. Tot het begin van de achttiende eeuw was op de arme kiezelgronden van de

Médoc bijna geen land- of wijnbouw geweest, waardoor de grond goedkoop was aan te schaffen.

De weinige leengoederen op de hogere gronden werden opgekocht en de resterende pachtsyste-

men werden afgeschaft. De eerste wijnproducerende châteaux kwamen op. Deze nieuwe wijngoederen waren meestal groot. De grote hoeveelheden wijn die geproduceerd werden en de rijpingstijd die veel wijnen behoefden, leidden tot de ontwikkeling van een professionele wijnhandel.

Oorspronkelijk zaten alle handelshuizen van Bordeaux in de wijk Chartrons, die zijn naam dankt

aan de eerste bewoners, de monniken van Chartreux. Deze wijk behoorde indertijd niet tot het centrum van Bordeaux. De stedelingen woonden liever verder van de rivier af, in hogere

30

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



stadsdelen. Chartrons lag dicht bij de Garonne, wat voor de wijnhandel van Bordeaux natuurlijk

zeer praktisch was. Vanaf de zestiende eeuw werd hier het ene bovengrondse wijnpakhuis (chai) na het andere gebouwd. Veel buitenlandse handelaren en makelaars – onder wie Engelsen,

Schotten, Ieren en Duitsers – vestigden zich in Bordeaux. Ook Nederlanders waren van de partij.

Een van de Nederlandse handelshuizen was de firma Beyerman, die zich in 1620 vestigde aan

Quai des Chartrons nr. 45. In de zeventiende eeuw was Bordeaux een van de belangrijkste havens van de wereld. Vooral in de achttiende eeuw, toen de handel floreerde, werden enorm diepe, grote chais gebouwd, waarin de wijnen uit het omringende land konden worden verzameld en konden rijpen. Vanuit deze loodsen werden de wijnen vervolgens verscheept, vooral naar Engeland en Noordwest-Europa.

In de achttiende eeuw nam de welvaart in de stad Bordeaux aanzienlijk toe. Er werden belangrijke gebouwen, paleizen en kerken gebouwd en mooie parken aangelegd. Het Grand Théâtre

en de Place de la Bourse zijn voorbeelden van bouwwerken uit deze eeuw. De koloniale handel

en de ruilhandel met Engeland lagen aan de basis van de rijkdom en expansie van de wijnbouw in de Médoc. Bordeaux voerde slaven uit Afrika door naar Midden-Amerika en het Caribische

gebied. Ook suiker, specerijen, koffie, katoen en indigo (een donkerblauwe kleurstof) werden via Bordeaux verhandeld. Bordeaux was een smeltkroes van verschillende nationaliteiten. Naast

Engelsen en Nederlanders waren in Bordeaux ook Portugezen en Spanjaarden te vinden, van wie er velen de religieuze vervolgingen in hun eigen land waren ontvlucht.

FOTO Shutterstock nr. 66887203

De haven van Bordeaux. Vanwege de lange, halvemaanvormige kade werd Bordeaux vroeger wel ‘Port de la Lune’ genoemd.

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

31

Er was in de zeventiende en achttiende eeuw nauwelijks sprake van gespecialiseerde wijnbouw.

De wijn die vooral geproduceerd werd, was een lichtrode ‘clairet’, samengesteld uit wat de wijn-

gaard bood – of het nu witte of blauwe, nobele of niet-nobele rassen waren. De wijngaarden voor de productie van rode wijn bevonden zich vooral in de Médoc en de Graves. Pas vanaf de acht-

tiende eeuw werd de productie van clairet geleidelijk aan vervangen door die van witte of rode wijn.

Ook werd steeds meer wijn onder de naam van het chateau verkocht en begon men wijn in flessen te verkopen. Vinificatietechnieken verbeterden en de wijn werd beter houdbaar. ‘Clairet’ werd ‘New

French Clairet’, die vooral door de Hollanders werd afgenomen. Diezelfde Hollanders stimuleerden ook de wijncultuur langs de Garonne, in het bijzonder in de zuidelijke Graves. Hier werd schrale

droge witte wijn geproduceerd, die tot brandewijn gedistilleerd werd, maar ook droge of halfzoete witte wijn, die werd verhandeld in Noordwest-Europa en in de Baltische staten. Door de geschei-

den vraag naar witte en rode wijn ontstond er gaandeweg een specialisatie in de verbouw van bepaalde druiven.

Negentiende en twintigste eeuw Na de Franse Revolutie werden veel eigendommen van de kerk en de adel onteigend als biens

nationaux. Zakenmensen, financiers en handelaren werden de nieuwe eigenaren van de chateaus

en hun wijngaarden. De al eerder genoemde Nederlandse firma Beyerman bijvoorbeeld werd in 1825

de eigenaar van Château Haut-Brion. De negentiende eeuw was de ‘gouden eeuw’ voor de wijnbouw in de Bordeaux, met name in de Médoc. Er bestond in Bordeaux een goed georganiseerde handel in hoogwaardige wijnen van wijngoederen met een grote reputatie. Uit het midden van de negentiende

eeuw dateert de beroemdste wijnclassificatie van de wereld, die van de grands crus classés uit 1855 (zie blz. 66). Problemen met meeldauw en niet te vergeten phylloxera – deze laatste arriveerde rond 1865 in de Bordeaux – hadden weinig invloed op de wijnhandel. De eerste helft van de twintigste

eeuw was echter voor de Bordeaux geen succesvolle periode, ten gevolge van een reeks slechte

oogstjaren, de economische recessie van de jaren dertig, twijfels over de herkomst (‘authenticiteit’) van de wijnen, de Drooglegging in de Verenigde Staten en de Eerste en Tweede Wereldoorlog.

Tot in de jaren zeventig van de twintigste eeuw kon men aan de Quai des Chartrons talloze handelshuizen vinden. Sindsdien is het aantal sterk teruggelopen. Veel handelshuizen hebben zich inmiddels gevestigd buiten de stad. De haven van Bordeaux verloor in de twintigste eeuw zijn

monopoliepositie in de handel van wijnen uit de Bordeauxstreek. In deze periode kwamen de handelaren in Libourne op, die het leeuwendeel van hun wijnen verkochten aan Noord-Frankrijk en

Noord-Europa. Libourne ontwikkelde zich in het begin van de twintigste eeuw tot handelscentrum

voor Rechteroeverwijnen, met als voornaamste markt Noord-Frankrijk, België en de Nederlanden, terwijl de Bordeauxhandel zich meer bezighield met Linkeroeverwijnen voor de Britse markt. Door toedoen van wijnhandelaren in Libourne werd Pomerol bekend in Noord-Europa, vooral in België.

In het begin van de twintigste eeuw werden Pomerolwijnen in bulk geïmporteerd door Belgische handelaren. De relatie tussen België en de Libournais is nog steeds merkbaar; enkele bekende Pomerolwijngoederen zijn in handen van Belgische families en in België is altijd relatief veel belangstelling geweest voor Saint-Émilion en Pomerol.

32

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Fermentatietanks in Bégadan, Noord-Médoc

Bordeaux in de 21e eeuw In de loop van de twintigste eeuw is de productie van Bordeauxwijnen sterk toegenomen. Ook de toename van het gemiddelde rendement is enorm geweest. Over de periode 1950-1959 was het

rendement gemiddeld 29,87 hl/ha, over de periode 1992-2001 gemiddeld 56,75 hl/ha. Het wette-

lijk bepaalde basisrendement voor AOP Médoc is tegenwoordig 55 hl/ha, maar de opbrengstlimiet was tot 1994 nog 45 hl/ha en tot enkele jaren geleden 50 hl/ha. Het gaat hier overigens om een gemiddeld rendement over een periode van tien jaar (in het Frans: rendement moyen décennal

ofwel RMD), dus in sommige jaren kan het rendement nog hoger zijn. Ook de met de rendementstoename gepaard gaande opbrengsten zijn spectaculair gestegen. Was de productie in de jaren

vijftig van de twintigste eeuw gemiddeld 2,15 miljoen hl per jaar, in de periode 2014-2019 was de opbrengst jaarlijks gemiddeld zo’n 5 miljoen hl. (zie tabel 8.1).

De rendementsgroei wordt deels verklaard door de toegenomen efficiëntie en de professionalisering van de wijnbouwers. Ook is de kwaliteit van het plantmateriaal steeds beter geworden.

Er wordt gedurende het jaar strenger gesnoeid, groene oogst wordt steeds vaker toegepast en

canopy management wordt door velen serieus genomen. Zo beseffen wijnboeren dat het hoger la-

ten groeien van het gebladerte de rijping van de druiven bevordert en weet men inmiddels dat een te grote hoeveelheid gebladerte bij druivenstokken op kleigronden het risico inhoudt van te veel alcohol ten gevolge van een grotere suikerproductie.

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

33

Het wijngaardareaal in de Bordeaux is in het begin van deze eeuw door rooiprogramma’s enigszins kleiner geworden (van 121.500 ha in 2006 tot zo’n 110.000 ha in 2019), maar volgens critici is het wijnbouwgebied nog steeds te groot en worden er te veel matige wijnen geproduceerd. Lang niet alle producenten hebben de wil of de mogelijkheid om wijnen van hoge kwaliteit te leveren. Veel

rode basis-Bordeaux heeft niet de krachtige, geconcentreerde en rijpe stijl waaraan veel wijndrinkers gewend zijn geraakt. In 2006 is de herkomstbenaming IGP d’Atlantique gecreëerd, waarin

veel gedeclasseerde Bordeaux een tweede leven kon krijgen. Een andere oplossing voor eenvoudige Bordeaux is het declasseren ervan tot Vin de France (voorheen Vin de Table). Producenten blijven echter om markttechnische redenen vasthouden aan de herkomstbenaming Bordeaux.

De Faculté (vroeger: Institut) d’Oenologie in Bordeaux is een wereldberoemd centrum voor oenologisch onderzoek. Deze wijnbouwfaculteit, opgericht in 1880, is sinds 1916 onderdeel van

de universiteit van Bordeaux. Sinds 2009 is de faculteit gevestigd in Villenave d’Ornon (ten zuiden van Bordeaux), als onderdeel van het Institut des Sciences de la Vigne et du Vin. Spraak-

makend was het onderzoek in de jaren tachtig van de vorige eeuw naar de verbetering van de kwaliteit van witte Bordeauxwijnen. Wereldwijd zijn er oenologen die in Bordeaux gestudeerd

hebben. Sommige oenologen hebben met hun onderzoeken en adviezen een blijvende invloed gehad op de moderne wijnbouw. Beroemd is de in 2004 overleden prof. Émile Peynaud, die onder andere onderzoek heeft gedaan naar malolactische omzetting,

temperatuurcontrole bij de fermentatie en het gebruik van nieuwe eikenhouten vaten. Hij

schreef over tal van onderwerpen belangrijke onderzoeksrapporten. Prof. Gérard Séguin, die onderzoek heeft gedaan naar de relatie tussen bodem en wijnkwaliteit, concludeerde dat de

wijze waarop de bodem de watervoorziening ‘reguleert’ belangrijker is dan de exacte samenstel-

ling van de bodem. Zijn opvolger, prof. Kees van Leeuwen, heeft ontdekt dat er geen directe correlatie is tussen de diepte van een wortelstelsel en de wijnkwaliteit. Ook wijnconsultant Michel Rolland, die opgroeide in Pomerol, is opgeleid aan de Faculté d’Oenologie. Hij is

vandaag de dag even invloedrijk als zijn leermeester Émile Peynaud. Rolland pleit voor lage opbrengsten, uiterst strenge druivenselectie, volledig rijpe druiven en lange maceratie.

Oogstjaar

Opbrengst

2019

4,9 miljoen hl

2017

3,5 miljoen hl

2018 2016 2015 2014

5,0 miljoen hl 5,8 miljoen hl 5,3 miljoen hl 5,3 miljoen hl

Tabel 8.1 Opbrengsten in de Bordeaux, 2014-2019 (bron: Conseil Interprofessionnel du Vin de Bordeaux)

34

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



8.3

Bodem

De bodem in de Bordeaux is zeer divers. De bovengrond is vaak samengesteld uit kiezels en de

ondergrond uit klei of zand, vooral op de linkeroever van de Garonne en de Gironde. Bodems met veel kiezels en zand warmen snel op en kennen een goede drainage. Op de rechteroever van de Dordogne en de Gironde vinden we hoofdzakelijk een bovengrond van keien, zand en klei, met

een kalkachtige ondergrond. Dit type kalk- en kleihoudende grond, dat koeler is en beter in staat

is om water vast te houden, noemen de Fransen argilo-calcaire. Dicht langs de rivieren ligt aangeslibde grond. Over het algemeen is de bodem in de Bordeaux vrij arm.

Het landschap is in vrijwel de gehele Bordeaux opvallend vlak. Het hoogste punt in Saint-Émilion

ligt iets meer dan 100 meter boven zeeniveau en in de Médoc ligt het hoogste punt op 43 meter, bij Listrac. Alleen Côtes de Bourg en het achterland van Blaye zijn heuvelachtig te noemen. De beste wijngaardbodems in de Bordeauxstreek zijn de bodems die goed waterdoorlatend en luchtig zijn.

Vooral bodems met een kiezelhoudende onderlaag zijn geschikt voor wijnstokken, vanwege het reguleren van de watertoevoer en de watervoorraad voor de druivenstokken. Druivenstokken waarbij

de wateropname gematigd is, leveren vaak de hoogste kwaliteit. Anders gezegd: enige waterstress bij de wijnstokken stimuleert de kwaliteit van de uiteindelijke wijn. Een beperkte watervoorraad

in de grond tijdens het groeiseizoen leidt bij de stokken tot een minder krachtige groei en minder

grote druiven, waardoor kleur en tannine geconcentreerd worden. Omdat grote waterstress in de zomer voor witte variëteiten minder gunstig is dan voor blauwe variëteiten, zijn goede jaren voor rode wijn niet per definitie ook goede jaren voor witte wijn.

De Médoc is een driehoekig schiereiland, dat zich uitstrekt van Blanquefort (even ten noordwesten van de stad Bordeaux) tot aan Pointe de Grave (de uiterste noordpunt, waar de Gironde in de At-

lantische Oceaan uitmondt). In de Médoc vinden wij een lange, tamelijk smalle wijnbouwzone over bijna de hele linkeroever van de Gironde. Deze wijnbouwzone is vijf tot twaalf kilometer breed en

bijna tachtig kilometer lang. De wijngaarden worden onderbroken door struikgewassen, weilanden en riviertjes. In het westen, waar de bodem zanderig is, wordt de Médoc begrensd door pijnboom-

bossen. Deze bossen beschermen de wijngaarden tegen de zilte oceaanwinden, die uit de richting

van de Golf van Biskaje komen. In het westen liggen ook een paar kustmoerassen. Aan de kust ten zuidwesten van Bordeaux, bij Pyla-sur-Mer, ligt het hoogste zandduin van Europa. Het uitgestrekte gebied van Médoc is over het algemeen vlak; slechts hier en daar is het terrein licht glooiend. Het noordelijke deel van de Médoc, tot 1936 Bas-Médoc genoemd, ligt lager dan het zuidelijke deel,

Haut-Médoc. In het noordelijke deel van de Médoc liggen de wijngaarden soms op zwaardere en

minder goed afwaterende bodems. De bodems in de Médoc zijn ook koeler en meer door klei gedomineerd dan in de Haut-Médoc. De beste wijngaarden van de Médoc zijn aangelegd op hoger gelegen bodems met kiezels, die warmer zijn dan lager gelegen bodems. De hoger gelegen bo-

dems bevinden zich in het oosten van het gebied, dicht bij de Gironde. Cabernet sauvignon wordt hier goed rijp. De belangrijkste gemeenteappellations van de Haut-Médoc (Saint-Estèphe, SaintJulien, Pauillac en Margaux) behoren tot de warmste terroirs van de Bordeaux.

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

35

Wijngaard in Saint-Estèphe

De lichte glooiingen in het landschap van de Médoc bestaan veelal uit kiezelbanken, die zijn opgebouwd uit zogenaamde graves de Günz. Deze kiezels zijn in de ijstijd neergelegd door gletsjers uit de Pyreneeën (aangevoerd door de Garonne) en het Massif Central (aangevoerd door de Dordogne). Op deze lage heuvels vinden we veel goede wijngaarden. De licht opgestuwde kiezelbanken worden croupes (bergkruinen) genoemd. De hoogte van deze croupes is gemiddeld 10 tot 25

meter. De kiezelbanken kunnen verscheidene meters diep zijn en rusten vaak op een sokkel van kalksteen van fossiele zeesterren. In een enkel geval bestaat de sokkel uit een kleilaag. De

croupes in het noorden van de Médoc zijn zelden meer dan 10 meter hoog, terwijl in de HautMédoc croupes van 20 meter hoogte geen uitzondering zijn.

Kiezelbodems zijn arm en door het vermogen om water door te laten zeer geschikt voor wijngaar-

den. De soms wel drie tot vier meter dikke kiezellaag in de Graves en in de Haut-Médoc werkt als een filter. De waterhuishouding van de druivenstok is door deze kiezellaag optimaal. In perioden

van veel neerslag kan het water snel worden afgevoerd naar diepere aardlagen en in perioden van

droogte geeft de kiezellaag veel water aan de plant af. De kiezelbodem beperkt op deze manier zowel de gevolgen van te weinig neerslag als van overvloedige regen. Wanneer de grindlaag diep is,

kunnen – en moeten – de wijnstokken bovendien een zeer diepgaand wortelstelsel ontwikkelen om water en andere voedingsstoffen te vinden. Dit zou kunnen bijdragen tot het verkrijgen van kwali-

36

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Kiezelbodem in Sauternes

teitswijnen, maar de meningen daarover zijn verdeeld. De kiezellaag is ten slotte ook een belangrijke warmtegeleider. De warmte van de zon wordt goed vastgehouden, wat vooral voor de laatrij-

pende cabernet sauvignon een voordeel is. De wijnen van grindbodems leveren vaak aromatische wijnen met veel fruit. In Saint-Estèphe, waar de kiezellagen vaak op een basis van klei liggen,

hebben sommige bodems een minder goede drainage en kunnen ze door hun koelte de rijping van druiven vertragen. Dit resulteert in een hogere zuurgraad van de druiven. In warme, droge jaren

biedt de zware, watervasthoudende kleigrond van Saint-Estèphe dus een voordeel. Kleibodems produceren over het algemeen diepgekleurde, tanninerijke wijnen.

Ook Entre-Deux-Mers heeft een grote verscheidenheid aan bodems: van alluviale gronden langs

de oevers van de rivieren tot pure kiezelterrassen op sommige hellingen. Daartussenin vindt men

veel verschillende bodemsoorten, met over het algemeen een hoog percentage aan leem. Bodems met veel leem zijn vruchtbaar en relatief koel en geven matige resultaten als het om wijnkwaliteit

gaat. De klei- en kalksteenbodems van Premières Côtes de Bordeaux, langs de rechteroever van de Garonne, zijn meer geschikt, voor zowel blauwe als witte rassen. De bodem van Sainte-Croix-

du-Mont, eveneens langs de rechteroever van de Garonne, bevat relatief veel kalk en levert zoete

witte wijnen van vaak behoorlijke kwaliteit. Op de kiezelgronden van Entre-Deux-Mers doen vooral blauwe rassen het goed, net als op de Linkeroever.

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

37

De Libournais, de naam voor de wijnbouwgebieden van Saint-Émilion en omgeving, telt in totaal zo’n 12.500 ha aan wijngaarden. Libourne ligt op de noordelijke oever van de Dordogne, ter

hoogte van de plaats waar de kleine rivier Isle in de Dordogne uitmondt. Rond Libourne bevat de bodem veel kalk en klei. Het kalksteenplateau van Saint-Émilion met zijn dunne toplaag en

poreuze kalksteen is een goed voorbeeld van calcaire à astéries (kalk van zeesterren). Veel hui-

zen en chateaus in Saint-Émilion zijn van kalksteen gebouwd. De kalkstenen bodems zijn arm,

maar houden het regenwater enigszins vast. Kalkstenen bodems geven druiven bovendien een

zekere aciditeit en frisheid. Wijnen van kalksteenbodems hebben in het algemeen weinig agressieve tannine en minder gewicht dan wijnen van kleibodems. Beroemd is de kleirijke kalksteenbodem

van Fronsac en Saint-Émilion, die molasse du Fronsadais wordt genoemd. De bodem van Pomerol

bevat veel klei, kiezel, zand en ijzer maar bijna geen kalksteen. Dichte kleibodems zijn kenmerkend voor het plateau van Pomerol. De kiezels in de bodem zorgen hier voor een snellere rijping van de

druiven. Rond Bourg, verder stroomafwaarts, bevinden zich vooral kalksteenhoudende kleibodems.

In de Blayais, zoals het gebied rond de stad Blaye wordt genoemd, is de bodem wat gevarieerder.

De bodem daar bevat kalksteen, klei, zand en kiezel.

8.4

Klimaat

Het klimaat beïnvloedt de wijnbouwproductie in kwantitatieve en kwalitatieve zin, meer nog dan de

bodem dat doet. Ook bepaalt het klimaat de verbouw van bepaalde druivenrassen. Dat druivenrassen uit het Middellandse Zeegebied niet gedijen in de Bordeaux, is onder meer het gevolg van een voor deze druiven te laag temperatuurgemiddelde. De Bordeaux heeft een gematigd zeeklimaat, met doorgaans een zonnige herfst, een zachte winter, een vochtige lente en een aangenaam

warme zomer. De jaarlijkse hoeveelheid zon ligt ruim boven de 2.000 uur. De gemiddelde jaartem-

peratuur van 13 °C is hoger dan in de Bourgogne, hoog genoeg voor het succesvol verbouwen van

laatrijpende druivenrassen als cabernet sauvignon. De gemiddelde temperatuur in het groeiseizoen is bijna 18 °C. Het milde klimaat levert wijnen op die eerder subtiel zijn dan krachtig. De rijping

van de druiven verloopt meestal geleidelijk. Over het algemeen is het klimaat in Saint-Estèphe, de noordelijkste gemeenteappellation van de Médoc, iets koeler dan in Pessac-Léognan, de zuide-

lijkste gemeenteappellation. De hoeveelheid neerslag varieert van jaar tot jaar en van gebied tot gebied.

De belangrijkste klimatologische factoren in de Bordeaux zijn: • • • •

de ligging rond 45° NB, die een relatief warm klimaat garandeert; de nabijheid van de Atlantische Oceaan; het grote estuarium van de Gironde;

de verschillende rivieren in het gebied.

De nabijheid van de Atlantische Oceaan (met zijn warme Golfstroom) en de brede riviermond van

de Gironde zorgt voor niet al te grote temperatuurverschillen. De beide watermassa’s hebben een

38

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



matigende invloed op het klimaat en zorgen in het bijzonder voor niet al te lage minimumtemperaturen. De luchtvochtigheid is met een gemiddelde van zo’n 80 procent tamelijk hoog. De wijn-

gaarden langs de Gironde profiteren in koude periodes van de lichtweerkaatsende werking en de warmte van het grote wateroppervlak van de Gironde. Onderzoek heeft aangetoond dat druiven

op 10 kilometer afstand van de Gironde een paar dagen later rijp zijn dan druiven die dicht bij de

Gironde groeien. ‘De beste wijngaarden zien de Gironde’, zegt men wel in de Médoc. Ook de uit-

gestrekte, dichte pijnboombossen in het zuiden en westen van de Médoc vormen een belangrijke

factor. De bossen matigen de invloeden van de Atlantische Oceaan en zorgen voor een gematigd zeeklimaat met een regelmatige, goede vochtigheidsgraad. Ook beschermen ze de wijnstokken tegen harde westenwinden. De Libournais, op de Rechteroever, ligt verder landinwaarts en de

temperende invloed van het water doet zich hier minder gelden dan in de Médoc. In de Libournais, waar de zomers wat warmer zijn en de winters kouder, heeft cabernet sauvignon soms moeite om volledig rijp te worden.

Over het algemeen beschermt het maritieme klimaat de druivenstokken tegen vorst in de winter en in het voorjaar, maar er zijn uitzonderingen. Als zeer grote hitte samengaat met langdurige droogte kan de rijping van de druiven ’s zomers geblokkeerd worden. Het kan in augustus zo warm en

droog zijn, dat de druivenstokken last krijgen van warmtestress. In de winter vriest het bovendien

in sommige jaren streng. In februari 1956 is een belangrijk deel van het wijngaardareaal door vorst

verwoest doordat stokken kapotvroren. Ook voorjaarsvorst slaat soms vernietigend toe, zodat oogstopbrengsten flink lager worden. De laatste keer dat voorjaarsvorst op grote schaal plaatsvond,

was in 2021. Vooral witte druivenrassen werden toen ernstig getroffen. Producenten die daarvoor

de financiële middelen hebben, huren soms helikopters in om bij nachtvorst in het voorjaar de koude lucht in beweging te brengen. Ook windmachines kunnen worden ingezet. Over het algemeen

zijn vorstproblemen in de Bordeaux echter geen heel groot probleem, minder groot dan in bijvoorbeeld Chablis.

Het regent in de Bordeaux gemiddeld nogal veel, jaarlijks zo’n 900 mm. De gemiddelde jaarlijkse neerslag in de Médoc, het natste gebied van de Bordeaux, bedraagt 950 mm. In de Libournais

regent het beduidend minder. Overmatige regenval tijdens de oogst is een reëel gevaar, zeker in

jaren waarin de rijping van de druiven niet optimaal is verlopen. De beste Bordeauxjaren zijn de jaren die als droog te boek staan, mits zij volgen op een jaar met voldoende regen. Als het twee jaar

achter elkaar droog is, is het resultaat niet optimaal. November en december zijn vaak de maanden met de meeste regen, terwijl juli en augustus gemiddeld de droogste zijn. Langdurige regenval komt in de zomermaanden nauwelijks voor, maar (al dan niet korte) hagelbuien in de zomer of herfst kunnen grote schade aanrichten aan de bladeren en de druiven.

Het voorjaar is over het algemeen zacht in de Bordeaux. Er valt in het voorjaar meestal voldoende regen voor de druivenstokken om in het groeiseizoen een watervoorraad te hebben. Het weer is

in juni echter variabel, waardoor de omvang van de oogst jaarlijks sterk kan verschillen. De zomer en herfst verlopen doorgaans warm en zonnig. In juli is er gemiddeld 266 uur zon en in augustus

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

39

248 uur. Dat is tamelijk veel. De gemiddelde neerslag in juni, de bloeimaand, is lager dan in andere

maanden. Deze omstandigheden zijn gunstig, want de meeste regen valt in de periode dat de plant in rust is. De bodem kan zo zijn waterniveau op peil brengen zonder dat de plant het water meteen

opzuigt. Tijdens de ontwikkeling en de rijping van de druiven valt er weinig neerslag. De oogst vindt in de regel plaats tussen midden september en midden oktober. Vooral in de herfst is vaak sprake

van ochtendnevels. Die zijn van harte welkom in de productiegebieden van liquoreuze witte wijnen, omdat de ochtendnevels de ontwikkeling bevorderen van pourriture noble.

De invloed van de opwarming van de aarde is ook in de Bordeaux merkbaar. Naar schatting is de temperatuur in het groeiseizoen de afgelopen vijftig jaar met 2 °C gestegen, wat invloed heeft op

de rijping van de druiven en hun suikerwaarden. Hadden Bordeauxwijnen vroeger een gemiddeld

alcoholpercentage van 12,5 procent, tegenwoordig zijn wijnen met 13,5 procent geen uitzondering

meer. Waar in veel appellations in de Bordeaux vroeger een natuurlijk alcoholgehalte van minimaal 10 procent verplicht was, is dat nu minimaal 11,5 procent. De laatste jaren heeft het bovendien in

de maanden januari tot september minder geregend dan decennia geleden. Druiven zijn ook rijper

dan vroeger door beter wijngaardbeheer. Lagere opbrengsten, canopy management en gezondere stokken hebben de rijping van de druiven verbeterd. Laatrijpende rassen als cabernet sauvignon

en cabernet franc profiteren hiervan. Daarbij komt ook dat wijnbouwers de afgelopen jaren op een

later moment zijn gaan oogsten, wat een hogere (fenolische) rijpheid oplevert. Chaptalisatie, in het verleden nog vrij gewoon, is de laatste jaren zelden nodig.

8.5

Druivenrassen

In de Bordeaux is in de loop van de twintigste eeuw sprake geweest van een sterke verschuiving

in de productie van witte naar rode wijn. Dit weerspiegelt zich in de aanplant van de druivenrassen.

De aanplant van witte druivenrassen is de afgelopen decennia niet afgenomen, maar de aanplant van blauwe rassen is enorm gegroeid. De blauwe rassen nemen van de huidige 110.000 ha zo’n

98.000 ha voor hun rekening, wat neerkomt op 89 procent van het wijngaardareaal. Vijftig jaar geleden bedroeg de aanplant van blauwe druivenrassen nog 38 procent.

In Bordeaux zijn, vanwege de klimatologische veranderingen, zes nieuwe druivenrassen toegela-

ten in het cahier des charges voor de productie van generieke AOP Bordeaux wijnen : vier blauwe en twee witte.

De blauwe rassen zijn: arinarnoa (een kruising van tannat en cabernet sauvignon), castets (een vergeten ras uit de Gironde), marselan (een kruising van cabernet sauvignon en grenache) en

touriga nacional (herkomst Portugal). De witte rassen zijn: alvarinho en liliorila (een kruising van baroque van chardonnay). Het druivenras petit manseng wacht nog op toelating.

In de negentiende eeuw waren er in de Bordeaux veel meer druivenrassen te vinden dan tegenwoordig. Er waren toen naar schatting meer dan zestig verschillende rassen aangeplant. In het

40

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



midden van de negentiende eeuw was bijvoorbeeld ook syrah een belangrijk druivenras voor rode

Bordeaux. Na de uitbraak van phylloxera verdwenen veel druivenrassen voorgoed uit de wijngaarden van de Bordeaux, waaronder de pinot noir. Sommige rassen die vroeger veel voorkwamen, zoals carmenère, malbec en petit verdot, zijn tegenwoordig marginaal.

Druivenrassen voor rode wijn De belangrijkste druivenrassen voor de productie van rode Bordeaux zijn merlot, cabernet sauvig-

non en cabernet franc. Deze maken respectievelijk 66, 22 en 9 procent van het wijngaardareaal uit.

Merlot en cabernet franc zijn vaak de dominante druiven op de Rechteroever; op de Linkeroever is

cabernet sauvignon het overheersende druivenras. Naast deze drie variëteiten zijn voor de productie van rode Bordeaux vaak ook de blauwe rassen petit verdot, malbec en carmenère toegestaan.

Deze zijn samen verantwoordelijk voor circa 3 procent van het totale wijngaardareaal. De Chambre d’Agriculture de la Gironde wil dat producenten deze rassen meer gaan gebruiken. n Cabernet sauvignon

Cabernet sauvignon, vroeger ook wel vidure of bidure genoemd, is een tamelijk laat rijpend ras, dat een goede rijpheid bereikt op kiezelhoudende bodems die warm zijn en weinig water bevatten. De druiven zijn klein en hebben een dikke schil, wat voor stevige tannine zorgt. Cabernet sauvignon

rijpt vaak onvoldoende op vochtige en koude bodems. De wat koelere (kalk- en kleihoudende) bo-

dems van de Rechteroever zijn daardoor vaak minder geschikt voor cabernet sauvignon. Vooral in Pomerol komt cabernet sauvignon maar weinig voor, nog minder dan in Saint-Émilion. In koele jaren kan de rijping van cabernet sauvignon problematisch zijn. Dat onrijpe is in de wijn te herkennen aan aroma’s van groene paprika en gras. Een mooi najaar is voor cabernet sauvignon essentieel.

In de Bordeaux bereikt de cabernet sauvignon zijn topniveau op de Linkeroever, in het bijzonder op de kiezelbodems van Saint-Estèphe, Pauillac, Saint-Julien en Margaux. Bij veel ‘grote’ namen uit

de Médoc (denk aan de premiers crus classés) is de hoeveelheid cabernet sauvignon in de grand

vin de laatste jaren toegenomen. Wijnen van rijpe cabernet sauvignon zijn krachtig, gestructureerd en vol, met nuances van zwarte bessen en soms munt. Op eikenhout gelagerde wijnen kunnen

aroma’s van cederhout en potloodslijpsel (grafiet) hebben. De grote rode wijnen van de Médoc zijn meestal samengesteld uit 60 tot 85 procent cabernet sauvignon. Wijnen van uitsluitend cabernet sauvignon komen in de Bordeaux vrijwel niet voor.

Veel moderne wijndrinkers houden niet van het aroma van groene paprika in rode wijn. Voor de

geur van groene paprika is het molecuul isobutyl-methoxypyrazine verantwoordelijk, ook wel IBMP genoemd. Dit molecuul is zeer stabiel. Tijdens de vinificatie wordt vrijwel alle IBMP uit de druif ge-

extraheerd en komt zo in de wijn terecht. Bij het rijpingsproces van de wijn verandert het IBMP-gehalte niet, maar als de fruitaroma’s door de jaren heen afnemen, kan de geur van groene paprika

dominanter worden. Een kwestie van perceptie dus. Vooral sauvignon blanc, cabernet sauvignon, carmenère en cabernet franc produceren IBMP. Ook merlot produceert IBMP, maar aanzienlijk

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

41

minder dan cabernet sauvignon. Ook klimaat en bladbeheer hebben invloed op het IBMP-gehalte

in de uiteindelijke wijn. Zon en warmte bijvoorbeeld verminderen de hoeveelheid IBMP. De ervaring leert dat consumenten steeds kritischer (en gevoeliger) zijn geworden als het gaat om deze geur. n Merlot

Merlot rijpt gemakkelijker dan cabernet sauvignon en is ook beter bestand tegen vochtige, koude en rijke bodems. Om die reden vinden we relatief veel merlot in de Bas-Médoc, de lagere delen

van de Haut-Médoc (tussen Margaux en Saint-Julien), in de Libournais en langs de Côtes, waar

de drainage van de bodem iets minder goed is dan in de hogere delen van de Haut-Médoc. Merlot geeft gemiddeld hoge opbrengsten en, door het opbouwen van veel suikers, wijnen met een rela-

tief hoog alcoholgehalte. Door zijn vroege uitloop en bloei is hij vatbaar voor lentevorst en coulure, maar verder is het een makkelijk teelbare druif. Op de Rechteroever is de merlot dominant. De

kalk- en kleihoudende bodems van de Rechteroever (met name in Saint-Émilion) zijn voor merlot

zeer geschikt. Ook in Pomerol bereikt merlot een hoog niveau (Château Le Pin, Château Petrus).

Wijnen die vooral merlot bevatten, zijn doorgaans zachter en rijper van smaak dan wijnen die overwegend cabernet sauvignon bevatten. Merlot zorgt voor souplesse en vlezigheid. Het aroma doet denken aan zwarte bessen, laurier, kersen en pruimen. In de Bordeaux is vaak een aardse toets

waarneembaar. Door merlot gedomineerde wijnen rijpen doorgaans wat sneller dan door cabernet

sauvignon gedomineerde wijnen. Niettemin kunnen ze decennia rijpen op fles. De toename in aanplant van merlot is in de hele Bordeauxstreek inmiddels een trend. n Cabernet franc

Een belangrijke druif op de Rechteroever is de cabernet franc, die in Saint-Émilion en elders op

de Rechteroever ook wel bouchet wordt genoemd. Hij rijpt later dan merlot maar vroeger dan ca-

bernet sauvignon. Hij is geschikt voor een grote verscheidenheid aan bodems. Voor een optimaal resultaat moet de opbrengst beperkt worden gehouden. Wijnen van cabernet franc zijn lichter en

zachter dan wijnen van cabernet sauvignon en geven naast aroma’s van plantaardige elementen

(groene kruiden) ook aroma’s van zwarte en rode bessen. Cabernet franc geeft ruggengraat, frisheid en finesse aan een wijn. Twee van de beroemdste chateaus van Saint-Émilion, Ausone en Cheval Blanc, gebruiken minstens 50 procent cabernet franc voor hun eerste wijn. Wijnen van uitsluitend cabernet franc komen in de Bordeaux zo goed als niet voor. n Petit verdot

Dit druivenras speelt een ondergeschikte rol in de Bordeaux, maar in warme jaren – en die komen steeds vaker voor – levert hij soms een belangrijke bijdrage in de Médoc. Hij rijpt betrekkelijk laat

en is lastig te cultiveren. Petit verdot geeft een diepe kleur en aroma’s van rijp zwart fruit, specerij-

en en viooltjes. Daarnaast geeft hij (tannine)structuur en kracht aan een wijn. Deze eigenschappen komen met name van pas bij de wat lichtere wijnen van Margaux.

42

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



n Malbec

Deze variëteit wordt ook wel cot, auxerrois of pressac genoemd. Hij komt meer voor op de Rechteroever dan op de Linkeroever. Vooral in Fronsac, Blaye, Bourg en delen van Saint-Émilion is

de malbec nog aangeplant. Het succes in Argentinië heeft de aandacht voor dit druivenras in de

Bordeaux vergroot, maar niet alle wijnbouwers zien de malbec graag in hun wijngaarden. Hij wordt geleidelijk vervangen door merlot en cabernet sauvignon. Op kleirijke kalksteenbodems voelt hij

zich het best thuis. De bessen zijn vrij groot. Malbec geeft een donkere kleur, structuur en sappig fruit. Hij moet goed rijp worden, wil hij een aangename wijn opleveren. n Carmenère

Dit ras komt oorspronkelijk uit de Gironde en was ooit belangrijk in de Médoc, maar is in de Bor-

deaux na de uitbraak van de phylloxera bijna verdwenen. Het is een betrekkelijk laat rijpend ras, dat relatief lage opbrengsten geeft. Hij is gevoelig voor coulure. Hij levert diepgekleurde wijnen

met veel body op, mits de opbrengsten beperkt blijven. Aan het einde van de negentiende eeuw is carmenère vanuit de Bordeaux naar Chili gekomen, waar hij nu – na jarenlang voor merlot te zijn aangezien – de ‘nationale’ druif is.

Cabernet sauvignon

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

Merlot

43

Druivenrassen voor witte wijn Het wijngaardareaal met witte druivenrassen beslaat in de Bordeaux ongeveer 12.000 ha. De

meest aangeplante witte druivenrassen zijn: sémillon en sauvignon blanc (inclusief sauvignon gris).

Deze rassen zijn afzonderlijk goed voor 46 procent van de aanplant. De resterende 8 procent is

hoofdzakelijk aangeplant met muscadelle en verder is er ugni blanc, colombard, merlot blanc en

mauzac te vinden. Sinds 2021 is ook de aanplant van alvarinho en liliorila toegestaan voor de generieke AOP Bordeaux wijnen. n Sémillon

Dit druivenras staat aan de basis van de legendarische Sauternes, maar ook van droge witte

Bordeaux kan sémillon de basisvariëteit zijn. De afgelopen decennia is het areaal sémillon afgenomen ten gunste van sauvignon blanc. Sémillon is gevoelig voor pourriture noble en geeft vrij hoge opbrengsten. Als sémillon volledig rijp is, zijn de druiven goudkleurig. Hij heeft betrekkelijk weinig

zuren. Sémillon geeft gewicht, structuur, rondeur, concentratie en een ietwat zoete toets, als tegenhanger van de friszure sauvignon blanc. De aroma’s worden vaak geassocieerd met bijenwas en abrikoos.

n Sauvignon blanc en sauvignon gris

Sauvignon blanc speelt steeds vaker een solorol in droge witte wijnen. Hij zorgt in assemblages

naast frisse zuren voor een grasachtige toets. Ook sauvignon blanc is vatbaar voor botrytis, wat hem een vaste plaats oplevert in veel vins liquoreux. Hij geeft een lagere opbrengst dan sémil-

lon. Sauvignon blanc levert frisse wijnen, zeker als er koude gisting wordt toegepast en de wijn op

roestvrij staal wordt gevinifieerd. In Pessac-Léognan worden veel witte wijnen grotendeels van sauvignon blanc gemaakt en geeft de opvoeding op nieuw eikenhout een rijke, tropische toets en een hint van vanille.

Ook sauvignon gris is een basisvariëteit in de Bordeaux. Deze heeft een rozeachtige schil. Hij is minder aromatisch dan sauvignon blanc, maar kan extra body aan een wijn geven. n Muscadelle

Dit druivenras is een specialiteit van Bordeaux en Bergerac. Hij heeft vaak een bloemig en muskusachtig aroma en kan een zekere scherpte bezittten. Wordt muscadelle niet al te rijp geplukt,

dan geeft hij vooral citrustonen. Rijpe muscadelle zorgt voor honingachtige aroma’s en kruidigheid.

Veel wijngaardeigenaren in Sauternes hebben een paar procent muscadelle aangeplant, maar in

top-Sauternes vinden wij hem zelden. In Entre-Deux-Mers vinden we muscadelle het meest. Mus-

cadelle is redelijk productief, loopt laat uit en rijpt vroeg. In jaren met weinig pourriture noble wordt

muscadelle vooral gebruikt om voor een intensere smaak te zorgen. Een nadeel is dat muscadelle zeer gevoelig is voor schimmelziekten. n Andere witte druivenrassen •

Ugni blanc: Dit druivenras is in de Charente geliefd als cognacdruif, maar in de Bordeaux komt

hij nauwelijks meer voor. Hij is erg neutraal en geeft vrij dunne, zure wijnen. Voor verschillende

44

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



appellations in de Bordeaux, waaronder AOP Bordeaux en AOP Entre-Deux-Mers, is hij als

aanvullend ras toegestaan. Vrijwel alleen in AOP Côtes de Blaye speelt ugni blanc een rol van

betekenis. Naast de Charente is hij in Frankrijk vooral aangeplant in Gers, de Gascogne en de Provence.

•

Colombard is een druivenras dat oorspronkelijk uit de Charente komt, waar hij tot de jaren

zeventig van de vorige eeuw veel gebruikt werd voor de productie van cognac. Hij voegt een

groene, fruitige pittigheid toe aan witte wijnen. Hij geeft wijnen met lage zuren, maar met redelijk veel frisheid. Hij komt in de Bordeaux vooral in de omgeving van Bourg en Blaye voor, zij het in kleine hoeveelheden. In de Gascogne is hij momenteel erg populair.

•

Merlot blanc is bijna verdwenen uit de wijngaarden van Bordeaux. Voor de generieke appel-

lations Bordeaux, Bordeaux Supérieur, Crémant de Bordeaux en voor enkele appellations in Entre-Deux-Mers is merlot blanc naast ugni blanc en colombard een geautoriseerde cépage accessoire.

•

Mauzac: Dit vrij aromatische druivenras komt in de wijngaarden van de Bordeaux bijna niet voor. Alleen voor AOP Entre-Deux-Mers is het nog een toegestane variëteit. Mauzac is een belangrijke variëteit in met name Gaillac en Limoux.

8.6

Wijnbouw

In de wijngaard Wijngaarden in de Bordeaux zijn herkenbaar aan stokken die in strakke rijen staan aange-

plant. De stokken zijn laag gesnoeid, meestal volgens de Guyot-methode (Guyot double). De

plantdichtheid in de Bordeaux is hoog, gemiddeld 5.000 à 6.000 stokken per hectare. De hoge

plantdichtheid zorgt voor een zekere ‘competitie’ tussen de wijnstokken, wat een gunstig effect

heeft op de kwaliteit van het druivenmateriaal. De concentratie van het fruit neemt toe, terwijl de opbrengst gereduceerd wordt. In kwaliteitswijngaarden in de Médoc vindt men soms wel 10.000 stokken per hectare. Een hoge plantdichtheid zorgt wel voor hogere kosten, aangezien het bewerken van de wijngaard meer tijd en inspanning kost.

In bijna alle grote wijngaarden wordt mechanisch geoogst. De vlakke wijngaarden in de Bordeaux zijn in principe geschikt voor mechanisch oogsten, maar vooral bij kwaliteitsbewuste wijnbouwers

staan de rijen stokken te dicht bij elkaar om dit mogelijk te maken. Topdomeinen gebruiken liever plukkers, die alleen de beste druiven oogsten. Enkele beroemde domeinen, zoals Latour, Pape-

Clément en Smith Haut Lafite, gebruiken paarden in de wijngaard om de grond om te ploegen. Alle topdomeinen gebruiken sorteertafels om de geoogste druiven op kwaliteit te selecteren. Daarbij

worden soms de nieuwste snufjes toegepast. Enkele topdomeinen (waaronder Smith Haut Lafite

en Léoville-Las-Cases) gebruiken bijvoorbeeld een lasersorteermachine, een tri optique, die meet

of de druiven rijp genoeg zijn. Bij de beste domeinen wordt uiterst voorzichtig met het fruit omgegaan, ook bij het persen.

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

45

Wijngaard in By, Noord-Médoc

Als gevolg van het vochtige klimaat in de Bordeaux komen schimmelziekten, zoals eutypiose

en (valse) meeldauw, geregeld voor. Bestrijdingsmiddelen zijn daarom haast onontkoombaar.

Biologische wijnbouw was in de Bordeaux dan ook zeldzaam, maar de laatste jaren is er een kentering gaande. Werd in 2008 nog maar 2.782 ha biologisch bewerkt, in 2019 was 65 procent van

de wijngaarden gecertificeerd als milieuvriendelijk. Uit milieuoverwegingen en vanwege de vraag van de moderne consument is het overmatig gebruik van chemicaliën niet meer de gangbare

praktijk. Het bio-initiatief van enkele bekende domeinen is door steeds meer wijnbouwers opge-

pakt. Biodynamische bedrijven, vaak klein qua wijngaardoppervlakte, zijn met name op de Rechteroever te vinden. Vooral het aantal wijndomeinen van Saint-Émilion Grand Cru die biologische of biodynamische wijnbouw bedrijven, blijft groeien. Maar ook in de Médoc zijn biologische en

biodynamische bedrijven te vinden. Château Pontet-Canet in Pauillac is een beroemd voorbeeld.

Veel wijnbouwers passen lutte raisonnée toe. Een traditioneel middel tegen bacteriële ziekten en

schimmelziekten is de zogenaamde Bordeauxse pap, in het Frans bouillie bordelaise genoemd.

Dit ooit veelgebruikte mengsel van kopersulfaat, kalk en water is inmiddels vervangen door andere

bestrijdingsmiddelen, maar traditioneel ingestelde producenten gebruiken het nog steeds. Ook in de biologische landbouw is Bordeauxse pap toegestaan, aangezien koper een natuurlijk product is.

De oogst vond traditioneel honderd dagen na de bloei plaats. Tegenwoordig laat men de druiven

langer hangen, gemiddeld tot zo’n 110 dagen na de bloei, om volledige fysiologische en fenolische rijpheid van de druiven te bereiken. De oogst vindt meestal in september plaats, maar in koele

zomers kan de rijping zo traag verlopen dat bepaalde blauwe druiven pas in oktober geplukt worden, om zodoende hogere suikerwaarden te krijgen. Merlot wordt in de regel eerder geplukt dan

46

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaard in Saint-Émilion

cabernet sauvignon. Druiven voor liquoreuze wijnen worden pas eind oktober of begin november

geoogst. Doordat de edele rotting niet alle druiven tegelijkertijd en gelijkmatig aantast, is het vaak

nodig om meerdere malen door de wijngaard te gaan. Deze opeenvolgende ‘plukgangen’ worden tris successifs (of tries successives) genoemd. Bij topdomeinen levert één wijnstok soms slechts één glas liquoreuze wijn op.

Producenten en coöperaties Het aantal wijnbouwers is de afgelopen decennia sterk afgenomen: van 25.000 in 1980 naar ongeveer 6.000 tegenwoordig. De gemiddelde bedrijfsgrootte is in die tijd structureel toegenomen. Was het wijngaardbezit in 1979 gemiddeld 6 ha, in 1988 zo’n 8 ha en in 2000 13,5 ha, in 2018 was het gemiddelde wijngaardbezit 19 ha. Heel anders is dat in de Bourgogne, waar de wijndomeinen en

de geproduceerde hoeveelheden vaak klein zijn. Veel chateaus in de Bordeaux hebben wijngaar-

den met verschillende bodemsoorten en microklimaten, zodat het mogelijk is druivenrassen aan te planten op geschikte locaties. In de Haut-Médoc vinden we overigens veel grotere wijndomeinen dan in het noorden van de Médoc.

Coöperaties nemen ongeveer een kwart van de totale productie in de Bordeaux voor hun rekening.

Er waren in 2018 in het departement Gironde 29 coöperaties en drie unions van samenwerkende, lokale coöperaties. Dat is aanzienlijk minder dan vroeger, want er zijn veel fusies geweest. De

oorsprong van de meeste coöperaties is te vinden in de crisis van de jaren dertig van de twintigste eeuw. Ze zijn, behalve in de Graves en in Sauternes-Barsac, in alle districten gevestigd. Vooral in het noorden van de Médoc, waar wijnbezittingen vaak niet groot zijn, zijn coöperaties belangrijk.

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

47

Ook in Entre-Deux-Mers, waar veel wijnbouwers ook aan andere vormen van landbouw doen, bevin-

den zich grote coöperaties. De coöperaties van de Bordeaux hebben zich, samen met de coöperaties van het Zuidwesten, verenigd in de Féderation des Caves Coopératives Vinicoles de la Gironde et

du Sud-Ouest. In de hele Gironde loopt hun belang geleidelijk terug. Niet alleen zijn er steeds minder

kleine producenten, maar ook zijn grotere wijnboeren, die in het verleden moeiteloos hun identiteit ‘inleverden’ door zich bij een coöperatie aan te sluiten, zelf gaan vinifiëren en soms ook gaan bottelen.

In de Bordeaux bestaan verschillende verenigingen en broederschappen. De bekendste twee zijn de Commanderie du Bontemps (du Médoc, des Graves, de Sauternes et de Barsac) en de Jurade de Saint-Émilion. Deze organiseren jaarlijks enkele feesten en manifestaties om

de wijn uit de streek voor het voetlicht te brengen. De eerstgenoemde broederschap organiseert per jaar verschillende feesten, waaronder ‘La Fête de la Fleur’ in juni, als de wijnstokken bloeien. De Jurade de Saint-Émilion is een van de oudste wijnbroederschappen van

Frankrijk. De Jurade organiseert in juni het ‘Fête de Printemps’ en komt op de derde zondag

van september samen tijdens de ‘Ban des Vendanges’. Gedurende de hele dag is het feest in Saint-Émilion en als afsluiting wordt boven op de toren van het voormalige fort (Tour du Roy) de officiële bekendmaking gedaan van de classificaties van de wijnen van Saint-Émilion.

Tijdens de twee feesten lopen de leden in traditionele rode robes. Een illustere club is ook

de Union des Grands Crus de Bordeaux, met 134 leden uit het hele Bordeauxgebied. Deze organisatie, opgericht in 1973, organiseert onder meer de jaarlijkse primeurproeverijen.

Van wit naar rood In de Bordeaux produceert men vooral rode wijn. Zo’n vijfentachtig procent van de wijnproductie is

rood en de faam van Bordeaux is op rode wijn gebaseerd. Er zijn maar enkele Bordeauxproducenten die een wereldreputatie genieten om hun witte wijn. Deze producenten bevinden zich voor-na-

melijk in het noordelijke deel van de Graves, in Pessac-Léognan en in Sauternes-Barsac. Het aandeel witte Bordeaux (droog en zoet samen) is met 10 procent maar klein. In de periode 1950-1959 nam witte wijn nog bijna twee derde van de totale oogst voor zijn rekening. Over de periode 1970-

1979 was dat al bijna omgekeerd: twee derde van de oogst in Bordeaux was toen rood. Vooral het aandeel van zoete witte wijnen is gedecimeerd.

Droge witte wijn is lange tijd het ondergeschoven kindje geweest in de regio Bordeaux. De kwaliteit was zelden hoog en de concurrentie – alleen al uit andere Franse gebieden, zoals de Elzas, Loire en Bourgogne – was sterk. In 1953 volgde een kentering. In dat jaar werd Entre-Deux-Mers, een

productiegebied waar verschillende wijntypen werden geproduceerd, een exclusieve herkomstbenaming voor droge witte wijn. In datzelfde jaar traden ook de crus classés de Graves, waaronder

negen witte wijnen, naar voren. In de tweede helft van de jaren tachtig van de vorige eeuw was het opnieuw tijd voor verandering. Dankzij grote onderzoeksinspanningen aan de Universiteit van Bordeaux begon men de vinificatie van droge witte Bordeaux te verbeteren. In 1987 werd de

appellation Pessac-Léognan in het leven geroepen, die ook voor witte wijnen geldt. De kwalitatieve

48

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



herwaardering van droge witte Bordeaux zal er waarschijnlijk toe leiden dat de productie van witte wijnen de komende tien jaar stabiel blijft.

In het laatste decennium van de twintigste eeuw en in het eerste decennium van de 21e eeuw heeft

droge witte Bordeaux het moeilijk gehad op de exportmarkt. De concurrentie is wereldwijd groot en de prijzen staan onder druk. De enige manier om de concurrentie het hoofd te bieden is het produceren

van een wijn die het simpele basisniveau ontstijgt. Gezien de grote omvang van de wijngaarden en de efficiënte manier van werken zouden producenten in de Bordeaux daarin moeten kunnen slagen.

‘Grand vin’ en ‘deuxième vin’ De praktijk van de productie van een ‘tweede wijn’ (deuxième vin) dateert van minstens een eeuw geleden. Château Léoville-Las-Cases bracht in 1904 voor het eerst een tweede wijn uit, Clos du

Marquis, en Château Margaux produceerde zijn eerste Pavillon Rouge in 1908. De productie van

een tweede wijn is sinds de jaren zeventig van de twintigste eeuw tamelijk algemeen. Het idee er-

achter is dat een strengere selectie de ‘hoofdwijn’, de grand vin, geconcentreerder en beter maakt.

Alleen de beste druiven en beste wijnen zijn bestemd voor de assemblage van de grand vin. Wat

niet in aanmerking komt voor de eerste wijn, wordt gebruikt voor de tweede wijn, die onder een ander etiket wordt verkocht. Tweede wijnen ziet men nu vooral bij de grands crus classés, een hand-

vol crus bourgeois in de Médoc en bij de crus classés in Pessac-Léognan. Sommige wijngoederen hebben ook nog een derde wijn. Om een tweede (en eventueel derde) wijn te kunnen produceren, moet men over een aanzienlijk wijngaardareaal beschikken. Alleen dan kan een goede selectie

worden gemaakt en kan een producent het zich veroorloven om wijnen in verschillende kwaliteitsklassen te maken. Een chateau dat verschillende terroirs tot zijn beschikking heeft of bijvoorbeeld

wijngaarden met deels nieuwe en deels oude stokken, kan in zijn wijnproductie enige variatie toepassen. De bezittingen in Saint-Émilion en in Pomerol zijn veelal klein en daarom komen tweede wijnen in deze wijngebieden veel minder voor.

De selectie voor eerste en tweede wijnen kan op verschillende plaatsen en momenten plaatsvinden, afhankelijk van de criteria die worden gehanteerd. Het deel van de productie dat van jonge

stokken komt, kan bijvoorbeeld worden bestemd voor de tweede wijn. Maar er wordt ook geselecteerd bij de pluk van de oudere stokken. Tevens selecteert men cuves na laboratoriumtechnisch

en/of organoleptisch onderzoek. De tweede wijn is weliswaar de ‘tweede keus’ van een domein en de wijn is vaak eerder op dronk en iets minder geconcentreerd dan de eerste wijn, maar het betekent niet per se dat het om een matige of slechte wijn gaat. Chateaus die een tweede wijn op de

markt brengen, zijn meestal zeer ambitieus. Ze willen hun goede naam niet schaden met een matige tweede wijn. Er zijn dan ook talrijke goede tot zeer goede tweede wijnen te vinden, die voor een aanzienlijk lagere prijs dan die van de eerste wijn worden aangeboden. Sommige bezittingen pro-

duceren zelfs een derde wijn, opdat de tweede wijn zijn hoge kwaliteitsstandaard kan handhaven.

Enkele producenten maken in sommige jaren geen eerste wijn, omdat ze de omstandigheden of

resultaten niet optimaal vinden. Château d’Yquem in Sauternes bijvoorbeeld maakt alleen in goede jaren een grand vin. De aanduiding ‘Grand vin de Bordeaux’ op etiketten zegt overigens niets over de kwaliteit. Het is een term die voor alle AOP-wijnen in de Bordeaux is toegestaan.

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

49

Château Margaux

De kastelen in de Bordeaux vormen een indrukwekkend onderdeel van het landschap. De meeste zijn goed onderhouden, met verzorgde tuinen en een oprijlaan. In de loop van de

negentiende eeuw werd een château hét symbool voor eersteklas wijn. Het woord alleen al geeft een wijn prestige en onderstreept het adellijke karakter van een cru. ‘Château’ is zo een symbool geworden van geraffineerde levenskunst en exclusiviteit. Tegenwoordig zijn

er in Bordeaux duizenden chateauwijnen. Een groot deel daarvan is afkomstig van wijndo-

meinen waarop geen écht kasteel staat maar een boerderij of een villa. Het chateau op het etiket duidt niets anders aan dan een wijndomein. De eigenaar, producent of handelaar wil

uitdrukking geven aan de kwaliteit, de persoonlijkheid of het prestige van zijn wijn door op het etiket de naam van een chateau te vermelden. De naam ‘château’ is in Frankrijk overigens

wel beschermd en aan regels gebonden. Het moet gaan om een wijndomein dat in handen is van één eigenaar, die de wijngaard cultiveert en producent is van de wijnen. In de Verenigde Staten is de naam ‘chateau’ (zonder accent circonflexe) zonder meer toegestaan, tot onge-

noegen van de Bordelais. Er zijn nog maar weinig echte kastelen over in de Bordeaux. De

meeste daarvan vinden we in de Médoc. Veel producenten gebruiken voor de naam van hun eerste wijn wél de aanduiding ‘château’, maar voor hun tweede wijn niet.

50

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Naam chateau (eerste wijn)

Tweede wijn

Ausone

Chapelle d’Ausone

Cos d’Estournel

Les Pagodes de Cos

Cheval Blanc Haut-Brion

Lafite Rothschild Latour

Lynch-Bages Margaux

Montrose

Mouton Rothschild Palmer

Pichon-Longueville

Le Petit Cheval

Le Clarence de Haut-Brion

(tot 2007: Le Bahans de Haut-Brion) Les Carruades de Lafite Les Forts de Latour

Echo de Lynch-Bages

(tot 2008: Haut-Bages Averous) Pavillon Rouge

La Dame de Montrose Le Petit Mouton L’Alter Ego

Les Tourelles de Longueville

Tabel 8.2 Voorbeelden van bekende chateaus met tweede wijnen

Eigendommen en overnames Sommige grote bezittingen zijn tegenwoordig in handen van vermogende instellingen, zoals banken, pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen. Ook zakenmensen hebben de Bordeaux veroverd. De laatste decennia hebben een lange reeks overnames laten zien en de tendens lijkt

onomkeerbaar. De hoge Franse successierechten zijn de oorzaak van veel verkopen. In 1987 werd Château Pichon-Longueville eigendom van AXA Millésimes, de ‘wijnpoot’ van verzekeringsmaatschappij AXA. Ook topdomeinen als Pichon-Baron en Suduiraut zijn nu eigendom van AXA Mil-

lésimes. De Nederlandse ondernemer Eric Albada Jelgersma werd in 1995 eigenaar van Château Giscours en in 1997 van Château du Tertre. Na zijn overlijden in 2018 werd Château Giscours

voortgezet door zijn kinderen, bijgestaan door Alexander van Beek. Château du Tertre werd in 2021 verkocht. Château d’Yquem is sinds 2000 een zusterbedrijf van Moët & Chandon en is nu groten-

deels eigendom van LVMH. Château Pichon-Lalande is sinds 2007 in handen van champagnehuis

Louis Roederer. Calon-Ségur werd verkocht aan verzekeringsmaatschappij Suravenir Assurances,

in 2012. Ruim zestig domeinen zijn tegenwoordig in handen van Chinezen. Aan Chinese invloeden lijkt vooralsnog geen einde te komen.

Botteling op het wijngoed Het was de jonge baron Philippe de Rothschild, die het initiatief nam tot een systematische botteling op het wijngoed zelf. Hij begon hiermee in 1924 op Château Mouton Rothschild. Na lang

aandringen wist hij de eigenaren van de andere premiers crus classés te overtuigen tot een jaar-

lijkse mise en bouteille au château (of à la propriété) van hun grand vin. Later volgden andere wijn-

goederen. Pas in de loop van de twintigste eeuw werd de productie van een chateau stelselmatig

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

51

ter plaatse gebotteld. Lange tijd

was het gebruikelijk dat de jonge wijnen werden opgekocht door de wijnhandelaren in de stad

Bordeaux. Zij zorgden soms voor de opvoeding en botteling, maar

vaak werd de wijn per tankauto in bulk (en vrac) verhandeld, en opgevoed en gebotteld door lokale

wijnkopers in of buiten Frankrijk.

Tot het midden van de twintigste eeuw verlieten de meeste

wijnen het productiebedrijf op vat.

Deze praktijk maakte fraude met wijnen gemakkelijk.

Hoewel het bottelen op het chateau of domein vandaag de dag in Bordeaux vaker voorkomt dan

vroeger, is het nog geen vanzelfsprekendheid. Veel onbekende, kleine wijnbedrijven hebben geen geld voor bottellijnen en maken gebruik van contractbottelaars. Ook mobiele bottelinstallaties bieden uitkomst. De bulkverkoop van wijnen uit de Bordeaux neemt weliswaar af, maar nog steeds

wordt een groot gedeelte van de productie in bulk verkocht. Botteling op het bedrijf zelf is overigens niet per se beter dan bulktransport naar een goede bottelaar.

Markt en handel De vaak grote productie en de rijpingstijd die veel wijnen nodig hebben, hebben een belangrijke

invloed gehad op de wijnhandel (négoce) zoals die nu functioneert. De grote producenten en de

topproducenten in de Bordeaux hebben vrijwel nooit direct contact met de consument. Een bezoek

aan de eigenaar of producent verloopt bij de grote chateaus meestal via een professionele afdeling ‘ontvangst’ (accueil). Producenten verkopen hun wijnen aan tussenhandelaars (négociants), die de wijnen op hun beurt verkopen aan distributeurs of importeurs in binnen- en buitenland. Het komt

ook voor dat négociants hun eigen blends creëren en deze als bulkwijn verkopen. Soms wordt er gesproken van négociants-éleveurs, wanneer de handelaars ook betrokken zijn bij de opvoeding

van de wijnen die zij verkopen. De transactie tussen producent en handelaar verloopt, zeker wanneer het grote hoeveelheden betreft, vaak ook niet direct. Tussen producenten en handelaren

bevinden zich professionele, regionaal gespecialiseerde makelaars, courtiers genoemd. Deze

tussenpersonen rekenen een paar procent commissie. Courtiers zijn inmiddels een essentieel

onderdeel van de economische structuur binnen de Bordeaux. Er zijn nu 300 maisons de négoce (handelshuizen), die samen ruim 70 procent van de wijnproductie van de Bordeaux verhandelen,

en 93 courtiers. Dit unieke, strak gecontroleerde marktsysteem van de Bordeaux – zonder ‘fysieke’

structuur – wordt Place de Bordeaux genoemd. Van oorsprong is de Bordeauxmarkt voor een groot deel speculatief.

52

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



In 2020 werden er 522 miljoen flessen Bordeaux verkocht, die samen een marktwaarde van 3,5

miljard euro vertegenwoordigden. Gemiddeld wordt nu 57 procent in Frankrijk geconsumeerd. Iets minder dan 45 procent blijft dus over voor export. De export stijgt, want 25 jaar geleden bleef nog

twee derde van de productie in Frankrijk. Zo’n 48 procent van de Bordeauxwijnen binnen Frankrijk wordt via supermarktkanalen verkocht. Daarmee is de Bordeaux de marktleider onder appellationwijnen in Franse supermarkten. Van de Bordeauxwijnen die in Franse supermarkten worden

verkocht, is 86 procent rood. Rosé Bordeaux wordt de laatste jaren in Frankrijk iets populairder, ten koste van wit.

Van de geëxporteerde wijnen blijft 28 procent in Europa en komt 72 procent terecht op niet-

Europese markten. De traditionele markten in Europa wendden zich 15 jaar lang geleidelijk van de

Bordeaux af, maar sinds 2010 is de export weer wat toegenomen. Duitsland, België, Groot-Brittannië en Nederland zijn de belangrijkste Europese afnemers. De export naar niet-Europese landen

is de laatste jaren explosief gestegen. Vooral de Aziatische markt is momenteel een grote afnemer van Bordeauxwijnen. Ook de Verenigde Staten vormen een belangrijke groeimarkt.

De afgelopen vijftien jaar waren er veel verschuivingen te zien op de exportmarkt. In 2000 waren de belangrijkste buitenlandse markten (qua volume) Duitsland, Groot-Brittannië, België en Ne-

derland. In het jaar 2005 was het rijtje van belangrijke exportlanden al anders: België was (qua

volume) exportmarkt nummer één, Duitsland nummer twee, Groot-Brittannië nummer drie en Japan nummer vier. Nederland was in 2005 het zesde exportland. In 2020 was China met afstand de grootste afnemer in volume, gevolgd door Verenigde Staten, Groot-Brittannië, België, Japan

en Duitsland. Nederland staat nu op de negende plaats. Uitgedrukt in geldwaarde valt Nederland echter buiten de top 10 van belangrijkste exportlanden, doordat wij vooral de goedkopere wijnen importeren. Uit tabel 8.3 en 8.4 is op te maken dat China, Verenigde Staten en Groot-Brittannië.

juist wijnen uit het duurdere segment afnemen. Nederland valt overigens nog om een andere reden op: wij kopen nog steeds relatief veel witte wijn uit de Bordeaux.

De laatste decennia komt het steeds vaker voor dat belangrijke chateaus, al dan niet gezamenlijk, de promotie van hun wijnen zelf ter hand nemen. Zij doen dit middels adverteren of het organiseren van Land

Volume (in hectoliters)

1.

China

364.000 hl

3.

Groot-Brittannië

188.000 hl

5.

Japan

2.

4.

6.

Verenigde Staten

België

Duitsland

199.000 hl 176.000 hl 156.000 hl 141.000 hl

Tabel 8.3 Belangrijkste exportmarkten van Bordeaux in 2020 qua volume (bron: Conseil Interprofessionnel du Vin de Bordeaux)

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

53

Land

Marktwaarde (in euro’s)

1.

China

€ 532 miljoen

3.

Verenigde Staten

€ 208 miljoen

Japan

€ 109 miljoen

2.

Groot-Brittannië

4.

Zwitserland

6.

België

5.

7.

Duitsland

€ 211 miljoen € 113 miljoen

€ 108 miljoen € 95 miljoen

Tabel 8.4 Belangrijkste exportmarkten van Bordeaux in 2020 qua marktwaarde (bron: Conseil Interprofessionnel du Vin de Bordeaux)

proeverijen en diners. Hierdoor wordt de invloed van de négociants geleidelijk wat minder. Internet heeft het contact tussen producent en consument bovendien makkelijker gemaakt.

Merkwijnen Door de actuele afzetproblemen van de meer ‘anonieme’ wijnen van Bordeaux is de rol van de négociants en handelshuizen groter geworden waar het deze wijnen betreft. Handelshuizen proberen

nieuwe markten te bereiken door het creëren van merkwijnen, naar het voorbeeld van Nieuwe We-

reldlanden als Australië. Steeds meer handelshuizen brengen wijnen uit onder een eigen merk. Veel handelshuizen leveren deze eigen merken aan het grootwinkelbedrijf. Een groot deel van generieke

Bordeauxs wordt gebruikt voor dergelijke merkwijnen. Voor de productie van merkwijnen worden verschillende wijnen (en soms druiven) gekocht bij individuele producenten en coöperaties. Deze wijnen worden vervolgens gemengd, om dan in de kelders van de négociants of maisons de négoce te

worden opgeslagen. Een probleem is echter, dat de Bordeaux geen betrouwbaar klimaat heeft en het dus moeilijk is om jaarlijks dezelfde stijl wijnen en een consistente kwaliteit te leveren.

Een bekende merkwijn is Mouton Cadet van Baron Philippe de Rothschild, die jaarlijks in

circa 15 miljoen flessen geproduceerd wordt en in 150 landen aftrek vindt. Het is een samenstelling van verschillende wijnen uit de Bordeaux. De eerste Mouton Cadet werd door Phi-

lippe de Rothschild gemaakt van de oogst van 1930 (een zeer matig jaar) en was in feite een bewust gedeclasseerde Château Mouton Rothschild. Andere bekende Bordeauxmerken zijn Barton & Guestier, Blaissac, Cachet, Dourthe No 1 en Malesan. De grootste producent van merkwijnen in de Bordeaux is Castel Frères, tevens de grootste wijngaardeigenaar van de Bordeaux. Barton & Guestier werd in 2010 door Castel overgenomen.

54

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Verkoop ‘en primeur’ In de loop der tijd is voor Bordeauxwijnen een verkoop en primeur ontwikkeld. Daarbij wordt een

half jaar na de oogst, grofweg anderhalf jaar voordat de wijn op de markt komt, de nieuwste jaargang aangeboden. De producenten brengen hun oogst – in meer of minder kleine tranches – via

de wijnhandel in een vroeg stadium op de markt. Dat gebeurt tegen scherpe prijzen, op voorwaar-

de dat de toekomstige afnemer onmiddellijk betaalt. Het is een vorm van voorfinanciering waaraan duidelijk een speculatief aspect verbonden is. Oorspronkelijk was dit een puur professionele aan-

gelegenheid tussen producenten/eigenaars en handelshuizen, met tussenkomst van de wijnmakelaars. Eind jaren zestig van de vorige eeuw zijn de grenzen van dit fenomeen echter verlegd naar

de particuliere markt. Liefhebbers en journalisten worden in het voorjaar na de oogst, in de eerste

helft van april, geïnformeerd over de kwaliteit van de oogst en over de meer en minder geslaagde wijnen. Door professionals kan de ‘wijn in wording’ ook geproefd worden. Vervolgens worden belangstellenden uitgenodigd hun bestellingen te plaatsen. Liefhebbers en handelaren die daarop

ingaan, hopen met deze vorm van voorfinanciering op termijn een aanzienlijk prijsvoordeel te rea-

liseren en zich zeker te stellen inzake schaarse wijnen. Het aantal chateaus dat wijnen en primeur verkoopt, is overigens niet erg groot.

Het in 1948 opgerichte Conseil Interprofessionnel du Vin de Bordeaux (CIVB) verenigt de

verschillende belangen van de wijnhandel en behartigt de belangen van de verschillende beroepsgroepen in de wijnbranche. In het CIVB zijn wijnbouwers, wijnhandelaren en wijnmakelaars vertegenwoordigd. De leden zijn producenten/eigenaren, handelshuizen en makelaars.

Het CIVB behartigt niet alleen de belangen van de Bordeauxmarkt, maar ziet er ook op toe

dat de consument een goede Bordeauxwijn krijgt. Marketing en communicatie zijn de laatste jaren een steeds grotere rol gaan spelen.

8.7

Vinificatie

Droge witte wijnen Tot ver in de jaren tachtig van de twintigste eeuw was er in de Bordeaux vrijwel alleen serieuze

aandacht voor de vinificatie van rode wijnen. Aan de vinificatie van witte wijn werd niet veel aan-

dacht besteed. Hoge rendementen, oogsten van amper rijpe druiven, veel zwavelen en snel bot-

telen waren eerder regel dan uitzondering. De wijnen waren vaak levenloos en saai. Op instigatie van het (toenmalige) Institut d’Oenologie van de Universiteit van Bordeaux, met name van prof.

Denis Dubourdieu, is veel onderzoek gedaan naar methoden om witte Bordeaux te verbeteren.

Veel producenten hebben hun vinificatiemethoden aan de resultaten van het onderzoek aangepast.

Het gevolg is dat de kwaliteit van droge witte Bordeaux sinds het begin van de jaren negentig van de twintigste eeuw sterk vooruit is gegaan. Paradoxaal genoeg is de productie van witte wijn in de

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

55

Bordeaux gestaag afgenomen. Per saldo verloor witte Bordeaux steeds meer terrein op de wereldmarkt. Niettemin lijkt het erop, dat witte Bordeaux de laatste tijd aan een opmars bezig is.

Tegenwoordig wordt een groot belang gehecht aan het vaststellen van de juiste oogstdatum. Witte druiven kunnen overrijpheid slecht verdragen. Ze moeten perfect rijp zijn, voldoende suikers bevatten en

tegelijk voldoende zuren hebben. Ook een langzame extractie van smaakstoffen is essentieel. Dat kan

door een langzame en zachte persing of door een inwekingsperiode op de schillen (macération pellicu-

laire: zie blz. 60). Een belangrijk aspect is de temperatuurcontrole tijdens de gisting, waarbij de tempera-

tuur lager is dan 20 °C. Dit is nu gemeengoed. De meningen zijn echter verdeeld als het gaat om de gisting en/of opvoeding op eiken barriques en bâtonnage sur lies. Dit laatste zou meer bij witte Bourgognes

dan bij witte Bordeauxs passen. Het gebruik van nieuw hout luistert bijzonder nauw bij de bereiding van witte wijn. Voor wijnen uit het hogere segment in Graves en Pessac-Léognan is de gistingstemperatuur enkele graden hoger dan 20 °C en wordt traditioneel vatrijping sur lie toegepast, na gisting op barriques.

Dit levert volle, complexe wijnen op. In het recente verleden is vaak te kwistig gebruikgemaakt van nieuw eiken, om grote witte Bordeauxs te imiteren. Het resultaat was vaak teleurstellend.

De revolutie in wit wordt niet alleen verklaard door de nieuwe inzichten en praktijken in de vinifica-

tie. De vooruitgang is ook toe te schrijven aan het terugdringen van druivenrassen zoals colombard, muscadelle, ugni blanc en merlot blanc. Bij de productie van droge witte Bordeaux is een trend

waarneembaar om alleen sauvignon blanc te gebruiken. De door sémillon gedomineerde wijnen maken echter de grootste indruk.

Kelder van Château Pichon-Longueville in Pauillac

56

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Rode wijnen Rode Bordeaux is in de praktijk samengesteld uit meerdere druivenrassen. Weinig producenten van grote wijnen gebruiken er minder dan drie. De Bordeaux wordt wel als de bakermat be-

schouwd van de assemblage, het vermengen van de wijnen van verschillende druivenrassen. Dit

is voor een deel te verklaren door de ervaring dat de verschillende rassen elkaar goed aanvullen; de cabernet sauvignon zorgt voor structuur en kracht, de merlot voor vlezigheid en souplesse, de cabernet franc voor kleur en finesse, enzovoort. Maar er is ook een praktische reden. Omdat het

klimaat van de Bordeaux tamelijk onvoorspelbaar is, kunnen door het verbouwen van verschillende druivenrassen de risico’s gespreid worden. De samenstelling van de wijnen wisselt dan ook

jaarlijks, afhankelijk van de oogstresultaten en de rijpingscyclus van de druiven. Problemen met

het ene ras kunnen gecompenseerd worden met de goede resultaten van een ander ras. Merlot bijvoorbeeld loopt eerder uit, bloeit eerder en rijpt eerder dan cabernet sauvignon, wat in koele

nazomers een uitkomst kan bieden als de kwaliteit van cabernet sauvignon te wensen overlaat.

Cabernet sauvignon is op zijn beurt minder gevoelig voor coulure. Hoewel de samenstelling van de wijnen wisselt per producent en per oogstjaar, zijn er wel constanten waarneembaar. Zo is in de wijnen uit de Médoc en Haut-Médoc cabernet sauvignon meestal dominant en in de wijnen

van de Rechteroever merlot. Doorgaans hebben rode wijnen van de Rechteroever een kortere ‘rijpingscurve’ dan wijnen van de Linkeroever.

Ook bij de vinificatie van rode Bordeaux is sinds het begin van de jaren tachtig van de vorige

eeuw veel veranderd. In de eerste plaats zijn de wijnen aanzienlijk toegankelijker dan in het verleden. Met name Émile Peynaud is een voortrekker geweest bij de productie van toegankelijke,

meer geconcentreerde rode wijnen. Rode Bordeaux was vroeger in zijn jeugd vaak gereserveerd

en gemarkeerd door harde tannine, maar tegenwoordig zijn de wijnen vaak al jong drinkbaar. Bovendien wordt een groot aantal wijnen nu gekenmerkt door veel kleur, kracht en alcohol, in combinatie met zachte, rijpe tannine en het aroma van geroosterd hout. De charme en de souplesse

van de merlot komen meer tot uitdrukking dan vroeger. Deze ‘moderne’ rode Bordeaux vindt zijn oorsprong in de wijnen van met name Saint-Émilion en Pomerol.

Druiven voor rode wijn worden in de Bordeaux vrijwel standaard voor de kneuzing ontsteeld, om bittere tannine te voorkomen. De wijnen gisten vervolgens in cementen of roestvrijstalen cuves en heel soms in houten kuipen. De gisting duurt gemiddeld vijf tot tien dagen. Voor de gisting

worden in de regel natuurlijke gisten uit de omgeving gebruikt. De gistingstemperaturen liggen

gemiddeld tussen 24 en 28 °C. Sommige producenten hanteren een temperatuur van wel 30 °C

om optimale extractie van fenolen bij de cabernet sauvignon te bereiken. Merlot wordt meestal bij lagere temperaturen vergist dan cabernet sauvignon. De ervaring is dat bij lagere temperaturen

het fruit subtieler is. De inweking op de schillen na de gisting duurt minimaal een week. Chaptalisatie en concentratietechnieken zoals osmose en omgekeerde osmose zijn in de Bordeaux in vrijwel alle appellations voor rode wijnen toegestaan.

De meeste crus classés en andere Bordeauxs van hoge kwaliteit krijgen na de malolactische omzet-

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

57

ting een opvoeding op eikenhout. Bij sommige domeinen vindt ook de malolactische omzetting plaats op eikenhouten vaten. De houten vaten die hiervoor gebruikt worden, zijn vaten met een

inhoud van 225 liter, barriques bordelaises genoemd. De langzame opname van kleine hoeveelhe-

den zuurstof door het hout zorgt voor verzachting van de tannine, stabilisatie van de kleur en nuancering van de aroma’s. In de jaren tachtig van de twintigste eeuw kwamen dure nieuwe vaten in zwang, die microbiologisch stabieler zijn dan oude vaten en meer houtaroma en kleur geven. De laatste

jaren is het gebruik van nieuwe vaten geleidelijk afgenomen en de mate van toasting iets minder

geworden. In het eerste jaar wordt de wijn eens in de drie maanden overgestoken in een schoon vat

en geklaard met eiwit. Na zo’n twee jaar vatrijping volgt een periode van flesrijping. Eenvoudige rode Bordeaux wordt doorgaans niet geklaard maar gefilterd. Basis-Bordeaux ondergaat geen of slechts een korte élevage op hout en wordt na enkele maanden verblijf op tank direct gebotteld.

Clairet Clairet is een specialiteit van de Bordeaux. De Engelse naam claret werd ooit gegeven aan de wijn die in de middeleeuwen naar Engeland werd geëxporteerd en die daar erg populair was. Dit was

een lichte rode wijn, karaktervoller dan rosé, maar met minder kleur en tannine dan rode Bordeaux.

Nog steeds wordt in het Engels onder ‘claret’ een rode Bordeaux verstaan. ‘Clairet’ is nu een of-

ficiële aanduiding voor een wijn die tussen rosé en rood in zit. De wijn heeft een donkerroze kleur

en is zeer fruitig, voller van kleur en smaak dan een gewone rosé Bordeaux. Zijn doordrinkbaarheid maakt hem populair. Voor de productie van clairet wordt doorgaans een schilweking van één tot drie dagen toegepast, langer dan voor de productie van rosé. De fermentatietemperatuur is met

gemiddeld 17 °C wat hoger dan bij de productie van rosé. Meestal vindt er rijping sur lie plaats. De wijn wordt later gebotteld dan Bordeaux Rosé. Merlot is het favoriete druivenras voor de productie en levert gemiddeld de beste Clairets op. Bordeaux Clairet is onderdeel van AOP Bordeaux (zie blz. 63).

Zoete witte wijnen Eenvoudige zoete of halfzoete witte wijn, vaak aangeduid als moelleux, wordt gemaakt door de

alcoholische gisting van zeer rijpe druiven te onderbreken op het moment dat de gewenste zoet-

heid en het gewenste alcoholpercentage zijn bereikt. Dit stopzetten van de gisting bereikt men door de gistende most te koelen, te filteren of door zwaveldioxide toe te voegen. Vins moelleux kun-

nen ook gemaakt worden door aan de droge wijn zoete, ingedikte most toe te voegen. De meeste

vins moelleux worden opgevoed op roestvrij staal en vroeg gebotteld, om het frisse fruitkarakter te waarborgen. De vraag naar dergelijke zoetige wijnen neemt langzaam af.

De vinificatie van rijke vins liquoreux is gecompliceerder en ambitieuzer. De beste zoete wijnen

worden gemaakt van volledig rijpe druiven die door botrytis zijn aangetast. Voor het produceren

van edelzoete, liquoreuze botrytiswijnen zijn de weersomstandigheden in de nazomer essentieel.

Alleen onder ideale condities slaat de schimmel botrytis cinerea toe. Voor het optreden van bo-

trytis cinerea is een warm, vochtig najaar een vereiste. De omstandigheden zijn ideaal als het in de herfst ’s morgens nevelig is en tegen het middaguur de nevels oplossen door de warmte van

58

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



de zon. De microscopisch kleine botrytisschimmel zet zich vast op de schil van de druif en boort

duizenden onzichtbare, kleine gaatjes door de schil in het vruchtvlees. De zwam is zo tot parasiet

geworden en leeft in symbiose met de druif. De schil van de druif wordt aangetast, maar het vruchtvlees niet. De botrytis cinerea verbruikt veel van de suikers en het wijnsteenzuur uit de druif. Het

verbruik van de zuren ligt altijd hoger dan dat van de suikers, soms dubbel zo hoog. Tegelijkertijd

produceert botrytis de stof glycerol, tot zeker 12 gr/l van de most. Omdat er ook gedurende de gisting glycerol wordt gevormd, is het niet verwonderlijk dat men in liquoreuze wijn tot 20 gr/l glycerol

vindt. Dat is viermaal zoveel als in een droge wijn; vandaar de zo bekende viscositeit en de aan het glas hangende ‘tranen’. Doordat niet alle suikers van de druif worden omgezet in alcohol, bevat de uiteindelijke wijn een behoorlijk gehalte aan restsuikers. Een goede liquoreuze wijn is niettemin le-

vendig en elegant, met voldoende zuren. De werking van de schimmel heeft nog een ander gevolg: hij vernietigt het boeket dat eigen is aan het betreffende druivenras. Vandaar dat een ‘botrytiswijn’ een speciaal aromakarakter bezit. Wij spreken in dit geval van een confit-aroma. Veel liquoreuze wijnen hebben een honingachtige smaak.

Pourriture noble, de edele rotting die door botrytis wordt veroorzaakt, kan alleen optreden als

de druiven fysiologisch rijp zijn. Is er sprake van rotting in een eerder stadium, dan spreekt men

van de gevreesde pourriture grise. Alleen volledig rijpe en overrijpe, onbeschadigde druiven kun-

nen worden aangetast door edelrot. Aangezien botrytis niet overal tegelijk begint en niet overal in gelijke mate toeslaat, moet men vaak meerdere plukgangen door de wijngaarden maken om de

oogst te kunnen binnenhalen. Het proces van aantasting door botrytis kan weken of zelfs maanden duren. Soms vindt de laatste pluk pas in november plaats. Druiven voor vins liquoreux moeten vol-

gens de wetten van verschillende appellations met de hand worden geplukt, in verschillende tris.

Alleen wijngoederen met voldoende financiële middelen kunnen het zich veroorloven de druiven

één voor één te laten plukken. Kleine, onbekende wijngoederen laten hele trossen tegelijk plukken.

Gisting en rijping op (deels) nieuwe eikenhouten barriques ziet men vaak alleen bij de topwijnen uit Sauternes en Barsac. Sommige liquoreuze wijnen rijpen tot drie jaar, voordat ze op de markt komen.

Niet alle productiegebieden van liquoreuze wijnen hebben gunstige condities voor pourriture noble.

In deze appellations vertrouwen producenten op de herfstzon, die de druiven doet verschrompelen

en het zoete sap concentreert. Dit proces, waarbij druiven aan de wijnstok indrogen en verschrompelen, wordt passerillage genoemd. Van de druiven wordt gezegd dat ze passerillés zijn. Deze

overrijpe, door de zon verschrompelde druiven geven een rôti-aroma. Het rôti- en confit-aroma

kunnen elkaar op subtiele wijze aanvullen. Ook cryo-extractie komt soms voor, hoewel dit door lang niet alle producenten wordt toegegeven. In Sauternes werd cryo-extractie voor het eerst toegepast in de jaren tachtig van de vorige eeuw.

Het rendement voor vins liquoreux is gewoonlijk zeer laag, omdat er veel sap verdampt. In bijna

alle gevallen blijven producenten van liquoreuze wijnen onder het wettelijke basisrendement. De

productiekosten zijn hoog, aangezien het een arbeidsintensieve en financieel risicovolle onderne-

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

59

ming is. Gezien de klimatologische omstandigheden is een goed botrytisjaar niet per definitie een goed jaar voor rode Bordeaux.

Vinificatietechnieken Nieuwe vinificatietechnieken en nieuwe inzichten hebben niet alleen de houding van de Bordelais,

maar ook de aard van hun wijnen in sterke mate veranderd. In het bedwingen of ‘corrigeren’ van de natuur zijn producenten de laatste twee decennia steeds beter geworden. Wijnmakers willen nu elk jaar een goede wijn maken, ook in slechte jaren. Dat lukt hun nu beter dan vroeger.

De grote revolutie in de jaren tachtig van de vorige eeuw was de macération pelliculaire, ook wel macération préfermentaire genoemd. In het Engels staat de methode bekend als skin contact.

Bordeaux is hiervan de bakermat, onder invloed van prof. Denis Dubourdieu, die als de vader van de moderne witte Bordeaux wordt beschouwd. De methode houdt in, dat men vóór het persen de

schillen gedurende 6 tot 48 uur met het eerste sap onder lage temperatuur laat inweken. Met deze

koude inweking wordt de start van de gisting tegengehouden. De bedoeling is om extra smaakstoffen uit het fruit los te maken. Bij het druivenras sémillon laat men macération pelliculaire vrijwel

altijd achterwege, maar de sauvignon blanc kan door het inweken op de schillen aan karakter winnen. Macération pelliculaire is een methode die goede resultaten geeft bij wijnen die jong worden

gedronken. In de jaren negentig kwam men enigszins terug van deze methode. Het probleem van de toepassing van macération pelliculaire is dat wijnen van verschillende terroirs sterk op elkaar

gaan lijken. Vandaag de dag wordt de methode daarom slechts op bescheiden schaal toegepast.

Een tweede reden om terughoudend te zijn met deze techniek, is de absolute eis van volkomen

gezonde druiven. In goede jaren is dat geen probleem, maar in mindere jaren bevat de oogst altijd wel een klein deel minder gezonde druiven. Als er in dat geval geen strenge selectie plaatsvindt, geven deze druiven bij toepassing van macération pelliculaire onmiddellijk afwijkende aroma’s.

Met het teruglopen van de aanvankelijk grote belangstelling voor de techniek van de macération

pelliculaire is het houtgebruik toegenomen. Wanneer houtrijping goed wordt toegepast en het houtgebruik in balans is met de kwaliteit van het fruit, geeft het de droge witte wijnen van Bordeaux

complexiteit en lengte. Nieuw hout kan echter het druivenras maskeren. In vrijwel alle gevallen van opvoeding op (deels) nieuw hout gaat het om speciale cuvées.

In het algemeen wordt tegenwoordig een zachtere persing toegepast dan vroeger. Voor de fer-

mentatie worden in de Bordeaux zowel staal als beton als hout gebruikt. Temperatuurcontrole is

bij al deze materialen mogelijk. Betonnen gistkuipen zien we op de Rechteroever meer dan op de Linkeroever. Als concentratietechniek wordt naast de saignée-methode ook omgekeerde osmose

toegepast, hoewel producenten over deze laatste methode discreet zijn. In de eerste jaren van de

21e eeuw is bij de vinificatie van rode wijnen micro-oxygenatie (microbullage in het Frans) populair-

der geworden.

60

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



8.8

Appellations

In de Bordeaux wordt gebruikgemaakt van twee indelingen: een kwaliteitsindeling en een systeem van classificaties. De kwaliteitsindeling is de officiële, wettelijke indeling in appellations van het

Institut National des Appellations d’Origine (INAO). Op deze indeling wordt toegezien door het Conseil Interprofessionnel du Vin de Bordeaux. De classificaties daarentegen zijn ranglijsten die – op één uitzondering na – niet wettelijk geregeld zijn en geen onderdeel vormen van de AOP-wetge-

ving. Anders dan in de Bourgogne, waar ‘premier cru’ en ‘grand cru’ deel uitmaken van de appellationwetgeving, staan in de Bordeaux de appellationwetgeving en de classificaties naast elkaar.

De genoemde uitzondering vormt Saint-Émilion: de termen ‘premier grand cru classé’ en ‘grand cru classé’ staan vermeld in het cahier des charges van AOP Saint-Émilion Grand Cru. Een ander

belangrijk verschil tussen de Bordeaux en de Bourgogne in het gebruik van de termen ‘premier cru’ en ‘grand cru’ is dat cru in de appellationwetgeving van de Bourgogne slaat op een specifieke wijngaard (of een deel ervan) en in de Bordeaux op een wijnbedrijf en zijn (eerste) wijn.

Bordeaux telt in totaal zo’n 60 verschillende AOP’s. Bij de herkomstbenamingen zijn drie catego-

rieën te onderscheiden: generieke of regionale appellations (zoals AOP Bordeaux), districtsappel-

lations (zoals AOP Pomerol) en gemeenteappellations (zoals AOP Pessac-Léognan). De gemeenteappellations, zeven in totaal, komen alleen op de Linkeroever voor en leveren slechts een paar

procent van de totale Bordeauxproductie, maar het zijn de wijnen van deze appellations, die de Bordeaux zijn roem hebben gegeven.

In deze paragraaf worden alle appellations behandeld. De verschillende classificaties komen ook aan bod.

Generieke en regionale appellations n Bordeaux en Bordeaux Supérieur

AOP Bordeaux en AOP Bordeaux Supérieur behoren tot de belangrijkste appellations van de regio.

Ze bezetten qua wijngaardoppervlak en productievolume de eerste plaats van alle Franse AOP’s.

Meer dan de helft van alle wijnen uit de Bordeauxstreek valt onder een van deze twee

appellations. De wijnen komen van een oppervlakte van circa 60.000 ha. De appellation Bordeaux werd erkend in 1936, Bordeaux Supérieur in 1943.

Bordeaux en Bordeaux Supérieur kunnen worden gedeclareerd binnen alle wijnproducerende

gemeenten van het departement Gironde. Ook de wijngaarden op het eilandje in de Gironde ter

hoogte van Margaux vallen onder een van deze twee AOP’s. Zo’n zestig procent van alle geëxporteerde wijnen uit de Bordeaux betreft AOP Bordeaux of AOP Bordeaux Supérieur. Druiven voor

deze appellations kunnen in theorie in de hele Bordeauxstreek verbouwd worden, maar in de praktijk is het grootste deel van de aanplant te vinden in het gebied Entre-Deux-Mers. De

minimale plantdichtheid is 4.000 stokken per hectare, maar onder bepaalde voorwaarden geldt een

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

61

Traditionele vissershut aan de Gironde, op hoge poten vanwege het getij

minimum van 3.300 stokken per hectare. Voor wijngaardpercelen die zijn aangelegd vóór 1 augustus 2008 geldt een lagere plantdichtheid.

Verreweg de meeste wijn van AOP Bordeaux en AOP Bordeaux Supérieur is rood. Het karakter van de wijnen wordt bepaald door hun herkomst binnen het gebied, de gebruikte druivenrassen en de

vinificatiewijze. Er zijn grote verschillen in kwaliteit. Er zijn wijnen te vinden die met ambitie geprodu-

ceerd zijn, maar ook wijnen die kwalitatief onder de maat zijn. De gemiddelde kwaliteit van de wijnen met de appellation Bordeaux is lager dan die van wijnen met een districts- of gemeenteappellation.

Binnen AOP Bordeaux komen de volgende wijntypen voor: •

Bordeaux Blanc (Sec): Ongeveer twee derde van de droge witte wijnen uit de Bordeaux valt onder de appellation Bordeaux. De basisdruivenrassen zijn sémillon, sauvignon blanc, sauvignon

gris en muscadelle. Als cépages accessoires mogen merlot blanc, colombard en ugni blanc gebruikt worden, tot maximaal 30 procent van de assemblage. Sinds 2021 zijn de druivenrassen

62

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



alvarinho en liliorila voor maximaal 10 procent in de blend toegestaan. Het minimale natuurlijke alcoholgehalte moet 10 procent zijn. Een Bordeaux Blanc Sec mag in principe niet meer dan

3 gr/l restsuiker bevatten, maar onder bepaalde voorwaarden is maximaal 5 gr/l toegestaan. Het vastgestelde basisrendement is 67 hl/ha.

•

Bordeaux Blanc (Doux): De toegestane druivenrassen voor zoete Bordeaux Blanc zijn , met uitzondering van de alvarinho, dezelfde als die voor droge Bordeaux Blanc. Het restsuikergehalte

ligt tussen 5 en 60 gr/l. Voor zoete Bordeaux Blanc is meer SO2 toegestaan dan voor droge wit-

te Bordeaux. Het minimale natuurlijke alcoholpercentage is 10,5 procent. Het basisrendement is eveneens 67 hl/ha.

•

Bordeaux Rouge: Voor de productie van rode AOP Bordeaux zijn cabernet sauvignon, cabernet franc, carmenère, malbec, merlot en petit verdot toegestaan. In theorie kan het voorkomen dat

een rode Bordeaux wordt geproduceerd van één van de genoemde druivenrassen. De wet staat dit niet in de weg. Sinds 2021 zijn de volgende druivenrassen voor maximaal 10% in de blend toegestaan: arinarnoa, castets, marselan en touriga nacional.

Niettemin is een rode Bordeaux in de praktijk bijna altijd een blend van meerdere blauwe ras-

sen. Rode Bordeaux mag ook de aanduiding ‘claret’ op het etiket hebben (niet te verwarren met ‘clairet’). De wijn moet minimaal 10,5 procent natuurlijke alcohol bevatten. Het basisrendement is 60 hl/ha. De wijn mag, na zijn opvoeding, vanaf 15 januari van het jaar na de oogst verhandeld worden.

•

Bordeaux Rosé: Hiervoor worden dezelfde druivenrassen gebruikt als voor Bordeaux Rouge.

Behalve de nieuwe blauwe druivenrassen mogen ook de witte (alvarinho en liliorila) deel uitmaken van de blend. Bordeaux Rosé is van het type saignée. Bordeaux Rosé kan een aangena-

me, zeer doordrinkbare wijn zijn. De productie is ongeveer 180.000 hl per jaar. Bordeaux Rosé

is in Frankrijk behoorlijk populair. Het minimale natuurlijke alcoholpercentage is 10 procent. Het basisrendement is 62 hl/ha.

•

Bordeaux Clairet: Dit is een speciaal type rosé, typisch voor de Bordeaux. De appellation da-

teert uit 1950. Het betreft een vin rosé foncé, een donkergekleurde rosé. Veel Bordeaux Clairet wordt van oudsher geproduceerd in Quinsac, een gemeente binnen Premières Côtes de Bor-

deaux. Voor Bordeaux Clairet worden dezelfde druivenrassen gebruikt als voor Bordeaux Rouge en Bordeaux Rosé, dit met uitzondering van alvarinho en liliorila. Voor het minimale natuurlijke alcoholpercentage en het basisrendement gelden dezelfde bepalingen als voor Bordeaux Rosé. De wijn is soepel, makkelijk drinkbaar en fruitig, geschikt als aperitief of als begeleider

van lichte gerechten. Hij is jong en gekoeld het lekkerst. Soms krijgt Bordeaux Clairet een korte rijping op barriques mee. De productie van Bordeaux Clairet is zeer beperkt.

•

Bordeaux Haut-Benauge: Bordeaux met de geografische toevoeging ‘Haut-Benauge’ komt uit

het midden en zuiden van Entre-Deux-Mers. Deze subappellation, die voor droge en zoete witte wijnen geldt, wordt besproken op blz. 87.

Bordeaux Supérieur is een aparte appellation, los van AOP Bordeaux, voor rode en (half)zoete

witte wijnen. De toevoeging ‘Supérieur’ geeft aan dat het in strikte zin om een betere kwaliteit gaat

dan bij ‘normale’ Bordeaux. De afgelopen jaren is er zeker werk gemaakt van kwaliteitsverbetering

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

63

van wijnen met de appellation Bordeaux Supérieur, maar nog steeds wordt 70 procent van Bor-

deaux ‘Sup’ in bulk verkocht. Het grootste deel van de productie is rood. Witte Bordeaux Supérieur komt van slechts 47 ha. Het verschil tussen AOP Bordeaux en AOP Bordeaux Supérieur is niet

geografisch. Ook de toegestane druivenrassen verschillen niet (met uitzondering van het druivenras alvarinho), zowel bij de witte als de rode wijnen. De plantdichtheid is wettelijk iets hoger. Het

belangrijkste onderscheid zit in het wettelijk toegestane maximumrendement, het minimale alcoholpercentage en de opvoeding. Hier volgt een overzicht: •

Bordeaux Supérieur Rouge: Het basisrendement is vastgesteld op 50 hl/ha of 59 hl/ha (afhan-

kelijk van de plantdichtheid) in plaats van 60 hl/ha voor ‘gewone’ Bordeaux Rouge. Het minima-

le natuurlijke alcoholpercentage is 11 procent. De wijnen ondergaan een opvoeding tot minstens 15 juni van het jaar na de oogst. In de praktijk krijgt rode Bordeaux Supérieur soms een opvoeding op barriques. Een rode Bordeaux Supérieur is meestal gebaat bij enige rijping op fles en presenteert zich in het algemeen het best tussen twee en vijf jaar na de oogst.

•

Bordeaux Supérieur Blanc: Voor witte Bordeaux Supérieur geldt een basisrendement van 49 hl/

ha in plaats van 67 hl/ha voor ‘gewone’ Bordeaux Blanc. Voor witte Bordeaux Supérieur is het

minimale natuurlijke alcoholpercentage 12 procent. Witte Bordeaux Supérieur is altijd halfzoet.

Het restsuikergehalte is minimaal 17 gr/l. De wijn ondergaat een opvoeding tot minstens 31 december van het oogstjaar.

Druivenrassen op specificaties en op kleur BORDEAUX BLANC SEC*

BORDEAUX BLANC AVEC SUCRES RÉSIDUELS

BORDEAUX CLAIRET

BORDEAUX ROUGE

BORDEAUX SUPERIEUR ROUGE

Arinarnoa

Arinarnoa

Arinarnoa

Arinarnoa

Castets

Castets

Castets

Castets

Marselan

Marselan

Marselan

Marselan

Touringa Nacional

Touringa Nacional

Touringa Nacional

Touringa Nacional

BORDEAUX SUPERIEUR BLANC

Alvarinho

Alvarinho Liliorila

BORDEAUX ROSÉ

Liliorila

Liliorila

Liliorila

* met en zonder de geografische naam “Haut-Benauge”

n Crémant de Bordeaux

De appellation Crémant de Bordeaux, gecreëerd in 1990, geldt voor het hele departement Gironde.

Het merendeel van de productie komt uit Entre-Deux-Mers. De meeste Crémant de Bordeaux is wit (85 procent van de productie), maar rosé komt ook voor. De wijn wordt, net als champagne,

gemaakt volgens de méthode traditionnelle, met een tweede gisting op fles. Voor witte Crémant

de Bordeaux zijn de cépages principaux cabernet franc, cabernet sauvignon, carmenère, malbec,

merlot, petit verdot, muscadelle, sauvignon blanc, sauvignon gris en sémillon. Als aanvullende

rassen dienen colombard, merlot blanc en ugni blanc, tot maximaal 30 procent van de assemblage.

Voor de roséversie mogen alleen de blauwe rassen van de voornoemde reeks gebruikt worden. De rijping van de wijn op de lies is minimaal 9 maanden na de tirage. Het natuurlijke alcoholpercentage moet minimaal 9 procent zijn. Het rendement is 72 hl/ha.

64

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



n Côtes de Bordeaux

Met ingang van de oogst 2008 bestaat de overkoepelende appellation Côtes de Bordeaux. Het

totale productiegebied beslaat ruim 14.000 ha. De wijngaarden bevinden zich alle op de oever van een rivier (Garonne, Gironde, Dordogne) en liggen op een ondergrond van voornamelijk kalkhoudende klei.

AOP Côtes de Bordeaux (zonder verdere aanduiding) geldt alleen voor rode wijnen. De minimale plantdichtheid is gesteld op 4.500 stokken per hectare. Als cépages principaux zijn cabernet

sauvignon, cabernet franc, malbec en merlot aangewezen. Vaak is merlot dominant. Carmenère

en petit verdot mogen dienen als cépages accessoires, tot maximaal 15 procent van de samenstel-

ling van de wijn. De wijnen moeten minimaal 11 procent aan natuurlijke alcohol bevatten. Het basisrendement is vastgesteld op 55 hl/ha. De élevage is verplicht tot 15 maart van het jaar na de oogst.

AOP Côtes de Bordeaux heeft vijf subappellations (dénominations géographiques complémentaires): • • • • •

Côtes de Bordeaux-Blaye voor rode en droge witte wijnen; Côtes de Bordeaux-Cadillac voor rode wijnen;

Côtes de Bordeaux-Castillon voor rode wijnen;

Côtes de Bordeaux-Francs voor rode, droge witte en zoete, liquoreuze witte wijnen;

Côtes de Bordeaux-Sainte-Foy voor rode, droge witte en zoete, liquoreuze witte wijnen.

Deze vijf subappellations worden verderop in dit hoofdstuk behandeld.

Médoc en Haut-Médoc Het wijngaardoppervlak van de Médoc en Haut-Médoc beslaat ongeveer 16.300 ha. De gemid-

delde jaarproductie van het gebied bedraagt in totaal 750.000 hl. Er wordt bijna uitsluitend rode

wijn geproduceerd. Zowel de districtsappellations (Médoc en Haut-Médoc) als de zes gemeenteappellations (Saint-Estèphe, Pauillac, Saint-Julien, Listrac-Médoc, Moulis en Margaux) produceren

uitsluitend rood. De kleine hoeveelheid droge witte wijn die in de Médoc wordt geproduceerd, komt op de markt als AOP Bordeaux.

De belangrijkste druivenrassen in de Médoc zijn cabernet sauvignon en merlot. Merlot, die aan

terrein lijkt te winnen, is vooral in de wat lager gelegen gebieden en in gebieden met kalkhoudende kleibodems sterk aanwezig. Cabernet franc, carmenère en malbec worden in de Médoc weinig

gecultiveerd, maar ze zijn wel toegestaan. Petit verdot is het zesde toegestane druivenras. Hoewel ook het aandeel hiervan beperkt is, onderkent men het belang van dit druivenras bij de assemblage. Hij geeft body en kleur en verhoogt de complexiteit van de wijn.

Het noordelijke deel van de Médoc is vlakker en lager dan de Haut-Médoc, maar niettemin zijn er in bepaalde gemeenten, vooral rond Lesparre-Médoc, croupes te vinden die hoger zijn dan die in

de Haut-Médoc. De grond is vaak zwaar, met hier en daar kiezels. In de zuidelijke helft van de Médoc, Haut-Médoc genoemd, bevat de grond voornamelijk kiezel, ideaal voor cabernet sauvignon.

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

65

Pauillac is een echte cabernet-sauvignongemeente. In het zuidelijker gelegen Margaux zien we

opvallend veel merlot. Ook rond Arcins, Lamarque en Cussac-Fort Médoc is veel merlot te vinden.

In de Haut-Médoc zijn de croupes in noordwestelijke richting geleidelijk aan wat minder vlak en wat hoger. Bij Saint-Estèphe en Saint-Seurin-de-Cadourne zijn ze het hoogst. Veel croupes vinden we ook rond het dorp Margaux, hoewel ze daar niet hoog zijn. De kiezels zijn in Margaux klein en de bodem is hier zanderiger. Ondanks de geringe hoogte van de kiezelbanken kunnen veranderin-

gen in het terrein abrupt zijn. De overgang van lager gelegen moerassen naar de kiezelglooiingen verloopt soms over enkele meters. In de laaggelegen moerassige delen grazen koeien en de licht hellende kiezelbanken zijn het domein van de wijnstok. De lager gelegen moerassige gedeelten

doorsnijden de wijngaardgebieden. De verscheidenheid in bodemsamenstelling vormt de basis van de verschillende herkomstbenamingen. n Classificatie van 1855

In 1855 stelde de Kamer van Koophandel van Bordeaux op verzoek van keizer Napoleon III een nauwkeurige classificatie op van de rode en edelzoete wijnen uit het departement Gironde. Het

classificatiesysteem werd ontwikkeld in het kader van de Wereldtentoonstelling van 1855 in Pa-

rijs. Aan het verbond van courtiers werd gevraagd om ‘la liste complète des vins rouges classés

de la Gironde, ainsi que celle des grands vins blancs’ op te stellen. In een brief van 18 april 1855,

slechts een paar weken na het officiële verzoek, presenteerde het Syndicat des Courtiers de Com-

merce près la Bourse de Bordeaux twee tabellen: een met Vins rouges classés du département de la Gironde en een met Vins blancs classés de la Gironde. De lijst was niet het resultaat van een

groots opgezette proeverij, maar een rangschikking van wijnen op grond van hun commerciële

waarde over een periode van tientallen jaren, hun commerciële track record dus. Een hiërarchie op grond van reputatie bestond kennelijk al geruime tijd.

De classificatie van de rode wijnen telde 61 chateaus. Zestig toonaangevende chateaus uit de Médoc en één beroemd, historisch chateau uit de Graves (Château Haut-Brion) werden op de

handelsprijzen van hun wijnen gerangschikt in vijf klassen, van premier cru classé tot cinquième

cru classé (zie tabel 8.5). Château Cantemerle werd kort na de eerste publicatie alsnog toege-

voegd (als vijfde cru). Vrijwel alle geklasseerde chateaus brengen tegenwoordig hun wijnen uit

onder de gemeenteappellation Margaux, Saint-Julien, Pauillac of Saint-Estèphe. Vijf geklasseerde cru’s liggen in gemeenten zonder een eigen appellation en behoren tot AOP Haut-Médoc: La

Lagune, La Tour Carnet, Camensac, Cantemerle en Belgrave. De classificatie met betrekking

tot de witte wijnen is veel minder bekend. Dit klassement telt 27 cru’s in Sauternes-Barsac. 26

chateaus in Sauternes en Barsac zijn onderverdeeld in premier cru en deuxième cru. Château

d’Yquem werd als absolute topper beschouwd en kreeg de uitzonderlijke kwalificatie premier cru supérieur (zie tabel 8.6).

De classificatie van 1855 is nog altijd intact en bezit een grote autoriteit, ondanks een permanente discussie over de waarde ervan. Het klassement heeft de manier waarop liefhebbers naar de top

van Bordeaux kijken, permanent beïnvloed. Er is sinds 1855 echter zoveel gebeurd in de wijnbouw

66

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Château Pichon-Longueville in Pauillac

Hoewel de classificatie van 1855 niet wettelijk is vastgelegd, mogen producenten hun plaats

in de rangorde wel op het etiket vermelden. In de praktijk vermelden alleen de premiers crus

hun positie in de ranglijst. Op het etiket van de lager geklasseerde cru’s wordt meestal alleen ‘Grand Cru Classé’ vermeld. De beste van de domeinen die als tweede (en soms lagere) cru zijn geklasseerd, worden wel aangeduid met de term ‘Super Second’. Over welke domeinen dat precies zijn, is echter niet iedereen het eens.

in het algemeen en op de geklasseerde chateaus in het bijzonder, dat er op de classificatie veel

valt af te dingen. Zo zijn in de Médoc en Sauternes-Barsac nogal wat wijngaarden of delen ervan in andere handen overgegaan. Van alle geklasseerde chateaus zijn alleen Mouton Rothschild en

Léoville Barton nog in handen van dezelfde familie. Bovendien zijn niet de individuele wijngaarden beoordeeld, maar de bedrijven, die in de loop der jaren op kleine of grote schaal grond hebben

bijgekocht. Daarbij zijn sommige producenten kwalitatief vooruitgegaan en andere niet. Maar er is ook voldoende ongewijzigd gebleven, als een soort selffulfilling prophecy. Doordat een wijngoed

hoog geklasseerd staat, kan het een hoge prijs vragen, wordt er dus veel verdiend en kan er zo-

doende in kwaliteit worden geïnvesteerd. De classificatie heeft dus een element van zelfbehoud in

zich. Tot slot is de lijst niets anders dan een historische rangschikking op grond van een marktpositie. De lijst was meer gebaseerd op prijs dan op kwaliteit, om de mening van sceptici samen te vatten. Tot op heden is er, de toevoeging van Château Cantemerle niet meegerekend, maar eenmaal een wijziging doorgevoerd: in 1973 promoveerde Château Mouton Rothschild, na een halve eeuw van intensief lobbyen en na een onvermoeibare pr-politiek, van deuxième cru classé tot premier

cru classé.

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

67

Classificatie

Gemeente

Producent

Premiers crus

Pauillac

Château Lafite Rothschild

Margaux

Château Margaux

Pauillac

Château Latour

Pessac

Château Haut-Brion

Pauillac

Château Mouton Rothschild (sinds 1973)

Margaux

Château Rauzan-Ségla

Margaux

Château Rauzan-Gassies

Saint-Julien

Château Léoville-Las-Cases

Saint-Julien

Château Léoville Poyferré

Saint-Julien

Château Léoville Barton

Margaux

Château Durfort-Vivens

Saint-Julien

Château Gruaud-Larose

Margaux

Château Lascombes

Cantenac

Château Brane-Cantenac

Pauillac

Château (Baron de) Pichon-Longueville

Pauillac

Château Pichon-Longueville Comtesse de Lalande

Saint-Julien

Château Ducru-Beaucaillou

Saint-Estèphe

Château Cos d’Estournel

Saint-Estèphe

Château Montrose

Cantenac

Château Kirwan

Cantenac

Château d’Issan

Saint-Julien

Château Lagrange

Saint-Julien

Château Langoa Barton

Labarde

Château Giscours

Margaux

Château Malescot-Saint-Exupéry

Cantenac

Château Boyd-Cantenac

Cantenac

Château Cantenac Brown

Cantenac

Château Palmer

Ludon

Château La Lagune

Margaux

Château Desmirail

Saint-Estèphe

Château Calon-Ségur

Deuxièmes crus

Troisièmes crus

68

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Classificatie

Quatrièmes crus

Cinquièmes crus

Gemeente

Producent

Margaux

Château Ferrière

Margaux

Château Marquis-d’Alesme (Becker)

Saint-Julien

Château Saint-Pierre

Saint-Julien

Château Talbot

Saint-Julien

Château Branaire-Ducru

Pauillac

Château Duhart-Milon Rothschild

Cantenac

Château Pouget

Saint-Laurent

Château La Tour Carnet

Saint-Estèphe

Château Lafon-Rochet

Saint-Julien

Château Beychevelle

Cantenac

Château Prieuré-Lichine

Margaux

Château Marquis de Terme

Pauillac

Château Pontet-Canet

Pauillac

Château Batailley

Pauillac

Château Haut-Batailley

Pauillac

Château Grand-Puy-Lacoste

Pauillac

Château Grand-Puy-Ducasse

Pauillac

Château Lynch-Bages

Pauillac

Château Lynch-Moussas

Labarde

Château Dauzac

Pauillac

Château d’Armailhac

Arsac

Château du Tertre

Pauillac

Château Haut-Bages Libéral

Pauillac

Château Pédesclaux

Saint-Laurent

Château Belgrave

Saint-Laurent

Château de Camensac

Saint-Estèphe

Château Cos Labory

Pauillac

Château Clerc Milon

Pauillac

Château Croizet-Bages

Macau

Château Cantemerle

Tabel 8.5 De classificatie voor rode wijnen uit 1855

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

69

Classificatie

Gemeente

Producent

Premier cru supérieur

Sauternes

Château d’Yquem

Premiers crus

Bommes

Château La Tour Blanche

Bommes

Château Lafaurie-Peyraguey

Bommes

Château Clos Haut-Peyraguey

Bommes

Château de Rayne Vigneau

Preignac

Château Suduiraut

Barsac

Château Coutet

Barsac

Château Climens

Sauternes

Château Guiraud

Fargues

Château Rieussec

Bommes

Château Rabaud-Promis

Bommes

Château Sigalas Rabaud

Barsac

Château de Myrat

Barsac

Château Doisy-Daëne

Barsac

Château Doisy-Dubroca

Barsac

Château Doisy-Védrines

Sauternes

Château d’Arche

Sauternes

Château Filhot

Barsac

Château Broustet

Barsac

Château Nairac

Barsac

Château Caillou

Barsac

Château Suau

Preignac

Château de Malle

Fargues

Château Romer

Fargues

Château Romer du Hayot

Sauternes

Château Lamothe-Despujols

Sauternes

Château Lamothe Guignard

Deuxièmes crus

Tabel 8.6 De classificatie voor Sauternes en Barsac uit 1855

70

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



n Classificatie van ‘crus bourgeois’

De Médoc kent naast het beroemde klassement van 1855 ook het klassement van de crus

bourgeois. Dit klassement werd voor het eerst opgesteld in 1932, tijdens de recessie van de jaren dertig. Het was bedoeld als promotiemiddel voor de eigendommen die niet in de classificatie van 1855 waren opgenomen. Volgens critici zijn in de loop der tijd te veel chateaus cru bourgeois geworden. In 1962 telde het Syndicat des Crus Bourgeois du Médoc 94 leden, maar in 2002

waren het er al 315. In 2000 werden meer dan 600 wijnen uit de Médoc verkocht met de vermelding ‘Cru Bourgeois’ op het etiket.

In 2003 werd een nieuw klassement van de crus bourgeois du Médoc bekendgemaakt. In het

kader daarvan had een comité van experts de kwaliteit van alle wijngaarden in de Médoc opnieuw tegen het licht gehouden. De bedoeling was dat dit klassement voor tien jaar geldig zou zijn. Van de in totaal 490 kandidaten werden 247 bezittingen geregistreerd, die samen goed waren voor

44 procent van de wijnproductie in de Médoc. In de classificatie werden drie categorieën onderscheiden. Van hoog naar laag waren dit: • • •

crus bourgeois exceptionnels (9 chateaus); crus bourgeois supérieurs (87 chateaus); crus bourgeois (151 chateaus).

De classificatie van 2003 stuitte op groot verzet. De chateaus die de titel ‘cru bourgeois’ niet meer

mochten voeren, verenigden zich en stapten naar de rechter. Zij deden dit met succes; in februari 2007

werd het klassement nietig verklaard. De discussie leidde uiteindelijk tot een jaar tot een jaarlijks te herzien klassement met maar één niveau (cru bourgeois), gebaseerd op een onafhankelijke proeverij. De eerste jaargang waarbij dit nivellerende klassement inging, was 2008. De lijst werd bekendgemaakt in 2010 en bevatte 243 bezittingen met de titel ‘cru bourgeois’.

Ook deze opzet stelde niet iedereen tevreden en tien jaar later kwam de Alliance des Crus Bourgeois

du Médoc met een nieuw klassement, gepresenteerd op 20.02.2020. Een klassement met een geldigheid van vijf jaar. De chateaus die in aanmerking komen zijn gelegen in de acht appellaties van de

Médoc: Médoc, Haut-Médoc, Listrac-Médoc, Moulis-en-Médoc, Margaux, Pauillac, Saint-Julien en

Saint=Estèphe. Het gaat uitsluitend om de productie van rode wijnen die een uitstekende prijs-kwaliteit

verhouding hebben. Chateaus die zijn opgenomen in het klassement van 2020 mogen hun toekenning gebruiken voor de oogstjaren 2018, 2019, 2020, 2021 en 2022.

Het klassement van 2020 gaat ook weer terug naar de hiërarchie conform de cru bourgeois classificatie van 2003: • • •

cru bourgeois (179)

cru bourgeois supérieur (56)

cru bourgeois exceptionnel (14)

In totaal zijn er 249 chateaus in het klassement opgenomen uit de volgende appellaties: Médoc 115, Haut-Médoc 88, Listrac-Médoc 14, Moulis-en-Médoc 8, Margaux 8, Pauillac 1 en Saint-Estèphe 15.

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

71

Voor het cru bourgeois niveau moet een chateau gedurende negen oogstjaren van 2008 tot 2016

minimaal vijf keer voor de cru bourgeois status in aanmerking zijn gekomen. Daarnaast worden er nog vijf oogstjaren door twee proefpanels proeftechnisch beoordeeld en moet het domein voldoen aan de niveau 2 eisen van milieuvriendelijkheid die horen bij het ‘Haute Valeur Environnementale’ certificaat.

Voor cru bourgeois supérieur en cru bourgeois exceptionnel liggen de eisen hoger. Het gaat daarbij niet alleen om duurzame wijnbouw, maar ook om de wijze van productie en marketing.

Meer informatie is te vinden op www.crus-bourgeois.com

Classificatie van ‘crus artisans’ De classificatie van crus artisans is een classificatie die weinig consumenten iets zegt. De classificatie bestaat niettemin al meer dan anderhalve eeuw. In de jaren dertig van de twintigste eeuw

raakte dit klassement in de vergetelheid. In 1989 werd het Syndicat des Crus Artisans du Médoc opgericht, om de crus artisans in ere te herstellen. In 1994 werd de aanduiding ‘artisan’ (‘am-

bachtelijk’) door de EU erkend en in 2002 vond de gerechtelijke goedkeuring voor de classificatie

plaats. Het jongste klassement, uit 2006, gold tot 2016. De bedoeling is dat het klassement vanaf 2017 om de vijf jaar wordt opgesteld in plaats van om de tien jaar. Het gaat om een groep kleine tot middelgrote wijnbouwexploitaties in de AOP’s Médoc, Haut-Médoc en de zes gemeenteap-

pellations in de Haut-Médoc, samen goed voor 340 ha productieve wijngaarden. De domeinen

zijn familiebedrijven, die verantwoordelijk zijn voor het hele proces van wijngaard tot verkoop. De doelstelling was om in 2012 het begrip ‘cru artisan’ nieuw leven in te blazen en te herwaarderen, maar dat is vooralsnog niet echt gelukt.

We onderscheiden in de Médoc acht AOP’s: Médoc, Haut-Médoc en zes gemeenteappellations. De vier beroemdste gemeenteappellations (Saint-Estèphe, Pauillac, Saint-Julien en Margaux)

liggen langs de Gironde. De acht appellations worden hieronder stuk voor stuk besproken. n Médoc

De districtsappellation Médoc dateert uit 1936. In 1935 is de scheiding tussen Médoc en het zuidelijker gelegen Haut-Médoc bij wet vastgelegd. De grens ligt ten noorden van de gemeente SaintSeurin-de-Cadourne. De wijnen met de appellation Médoc komen uit de wijngaarden van

52 gemeenten, inclusief de gemeenten die wijnen produceren voor een van de zes gemeenteap-

pellations. Door de grote afstand tot de stad Bordeaux is de appellation Médoc pas enkele decennia geleden goed tot ontwikkeling gekomen. De wijnbouw heeft in de Médoc door de crisis van de jaren dertig, de Tweede Wereldoorlog en de vorst van 1956 behoorlijk veel problemen gehad. De

landeigenaren waren ontmoedigd en kozen voor andere vormen van landbouw. De komst van de

pieds noirs, repatrianten uit Noord-Afrika, zorgde in de jaren zestig voor een nieuwe impuls. Maar nog steeds is het gebied niet erg prestigieus. De kwaliteit van de wijnen uit de appellation Médoc

blijft achter bij die van AOP Haut-Médoc. Vooral vroeger was Médocwijn wat schraal en schonkig, maar betere vinificatietechnieken hebben de kwaliteit doen toenemen.

72

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaard met windmolen (Moulin de Courrian) bij Caussan, in het noorden van de Médoc

Het wijngaardareaal van AOP Médoc is de afgelopen vijftien jaar in snel tempo gegroeid en beslaat nu ongeveer 5.700 ha. De aanplant bestaat grotendeels uit merlot. De gemiddelde jaarproductie

bedraagt een kleine 300.000 hl. De meeste exploitaties zijn klein. Er zijn ongeveer 600 producen-

ten, van wie er 450 lid zijn van een coöperatie. Er zijn in de Médoc vijf coöperaties, die samen ongeveer een derde van de productie van AOP Médoc voor hun rekening nemen. Grands crus classés uit de classificatie van 1855 vindt men bij de producenten van AOP Médoc niet, maar de appellation telt meer dan honderd crus bourgeois in de selectie voor het oogstjaar 2011.

De minimumplantdichtheid is volgens de regels van AOP Médoc 5.000 stokken per hectare. Het

vastgestelde basisrendement is 55 hl/ha. Het minimale natuurlijke alcoholgehalte bedraagt 11 procent. De wijnen krijgen een verplichte élevage tot 31 mei van het jaar na de oogst. n Haut-Médoc

AOP Haut-Médoc, eveneens erkend in 1936, strekt zich uit over een afstand van ongeveer 60 kilo-

meter langs de linkeroever van de Garonne en de Gironde, ten noorden van de stad Bordeaux. De noordgrens ligt bij Saint-Seurin-de-Cadourne. Het gebied tussen Margaux en Saint-Julien-Beychevelle ligt uitgesproken laag. Hier vinden we naast wijngaarden ook moerassige weidegronden. Tot de appellation Haut-Médoc behoren 29 gemeenten, waaronder de gemeenten die onder een van

de zes gemeenteappellations vallen. AOP Haut-Médoc omvat ongeveer 4.600 ha wijngaard, waarvan jaarlijks gemiddeld zo’n 250.000 hl wordt geproduceerd. De nabijheid van de stad Bordeaux

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

73

heeft in hoge mate bijgedragen aan de roem van dit wijnbouwgebied. In het productiegebied van AOP Haut-Médoc liggen vijf cru’s die in de classificatie van 1855 zijn opgenomen. Drie daarvan

liggen in de gemeente Saint-Laurent, ten zuidwesten van Saint-Julien-Beychevelle. De beste wijn-

gaarden van AOP Haut-Médoc liggen nabij de Gironde, tussen de AOP’s Saint-Julien en Margaux.

Van de stenige bodems van de gemeenten Arcins, Lamarque en Cussac komen goede wijnen.

De plantdichtheid binnen AOP Haut-Médoc is minimaal 6.500 stokken per hectare, maar in de

praktijk ligt dat aantal vaak hoger, tot 10.000 stokken per hectare. De opbrengsten zijn lager dan die voor AOP Médoc en de snoei is strenger. AOP Haut-Médoc telt veel crus bourgeois, hoewel

iets minder dan AOP Médoc. Er zijn in de Haut-Médoc vier coöperaties, die een klein deel van de

totale productie voor hun rekening nemen. Het wettelijk bepaalde basisrendement is 55 hl/ha. Het

minimumalcoholgehalte moet ten minste 11 procent bedragen. Net als voor AOP Médoc geldt een verplichte opvoeding tot 31 mei van het jaar na de oogst. Wijnen van AOP Haut-Médoc zijn in de regel steviger dan die van AOP Médoc.

Er komen uit de Médoc en Haut-Médoc hooggewaardeerde witte wijnen, maar niet onder de appellation Médoc, Haut-Médoc of een gemeenteappellation. Ze komen op de markt als generieke Bor-

deaux Blanc. Beroemde voorbeelden zijn Aile d’Argent van Mouton Rothschild, Pavillon Blanc van Château Margaux en Blanc de Lynch-Bages van Lynch-Bages. n Saint-Estèphe

Saint-Estèphe is de noordelijkste gemeenteappellation in de Haut-Médoc. De appellation werd gecreëerd in 1936. Evenals Margaux, Saint-Julien en Pauillac ligt Saint-Estèphe direct aan de Gironde. Het wijngaardareaal van 1.230 ha bevindt zich uitsluitend binnen de commune Saint-Estèphe.

De gemiddelde productie is circa 55.000 hl per jaar. Het gebied rond Saint-Estèphe is pas in de negentiende eeuw volledig ontwikkeld, later dan de wijngaarden in de buurt van Bordeaux.

De croupes zijn in Saint-Estèphe hoger dan elders in de Médoc. Naast de wat hogere glooiingen is het tweede opvallende kenmerk van Saint-Estèphe de zeer gevarieerde samenstelling van de

bodem. De bodem is door de aanwezigheid van klei over het algemeen zwaarder en minder goed drainerend dan die in Pauillac en Margaux. Aan de oppervlakte ligt vrij veel zand. Kiezelbodems

vindt men vooral bij de Gironde. In natte jaren bieden de goed gedraineerde kiezelbodems, net als de vele afwateringskanalen rond de gemeente Saint-Estèphe, uitkomst. In het westen en noorden van het gebied komen ook zand- en kleiafzettingen voor. Op sommige plaatsen is de kiezel prak-

tisch afwezig en komt er kalkhoudende klei aan de oppervlakte. Het kalksteen van Saint-Estèphe,

bekend als calcaire de Saint-Estèphe, heeft een bijzondere samenstelling: er zitten fossiele weekdiersoorten in die men elders niet aantreft. Cabernet sauvignon die op deze koelere kalksteen-

bodems wordt verbouwd, geeft de wijn een enigszins streng karakter. Daarom heeft men hier ook – en steeds vaker – merlot aangeplant, die voor rondheid en vlezigheid zorgt. Merlot gedijt beter

op de koelere bodems dan cabernet sauvignon en vormt nu circa 40 procent van de aanplant

binnen de appellation. Doordat het in Saint-Estèphe iets koeler is dan in zuidelijker gelegen gemeenten, vindt de oogst in sommige jaren een week of twee later plaats dan in bijvoorbeeld Margaux.

74

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Château Cos d’Estournel met zijn herkenbare, oriëntaalse façade

Saint-Estèphe bezit volgens de classificatie van 1855 twee deuxièmes crus, één troisième cru, één quatrième cru en één cinquième cru. Deze grands crus classés hebben samen een wijngaardare-

aal dat 18 procent van de totale AOP Saint-Estèphe beslaat. De deuxièmes crus Montrose en Cos d’Estournel worden als de beste domeinen van Saint-Estèphe beschouwd. Saint-Estèphe is daar-

naast opvallend rijk aan crus bourgeois. Saint-Estèphe bezit één coöperatie. De meeste wijngaarden zijn in familiebezit. De minimale plantdichtheid is 7.000 stokken per hectare. Het basis-

rendement is 57 hl/ha. Dit basisrendement geldt ook voor de andere gemeenteappellations van de

Médoc. Het natuurlijke alcoholgehalte moet minimaal 11 procent zijn. Wijnen van AOP Saint-Estèphe krijgen een opvoeding tot ten minste 1 juni van het jaar na de oogst.

De wijnen van Saint-Estèphe onderscheiden zich door hun grote diversiteit. Ze zijn over het

algemeen krachtig en robuust, met veel tannine en een goede zuurgraad. Ze hebben meer kleur, extract en stevigheid dan de wijnen uit de omliggende gemeenten. In hun jeugd kunnen ze wat

streng zijn. Wijnen van Saint-Estèphe kunnen goed rijpen. Men zegt wel dat ze een subtiele aardse toets hebben, goût de terroir genoemd. Op sommige uitzonderingen na, zoals de wijnen van Cos

d’Estournel, Montrose en Calon-Ségur, hebben ze niet de finesse die we kunnen aantreffen in een wijn uit Pauillac, Saint-Julien of Margaux. De toename van merlot en het gebruik van moderne

vinificatietechnieken hebben de harde kantjes van Saint-Estèphe de laatste jaren wat weggenomen.

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

75

Een van de wijngaarden van Château Latour, vlak bij de Gironde. De beroemde toren dateert uit 1625. Het bouwwerk is eigenlijk een duiventil en niet de oorspronkelijke toren uit de veertiende eeuw, waaraan Château Latour zijn naam ontleent.

n Pauillac

De appellation Pauillac dateert uit 1936 en geldt niet alleen voor wijngaarden in de gemeente Pauillac, maar ook voor enkele wijngaarden in Cissac-Médoc, Saint-Estèphe, Saint-Julien-Beychevelle en Saint-Sauveur. De wijngaarden van AOP Pauillac worden gekenmerkt door een opeenvolging

van glooiende banken van gladgeslepen keien en kiezels. Op sommige plaatsen is de kiezel ver-

mengd met zware klei. Verder van de rivier af worden de croupes hoger. Pauillac heeft de diepste

grindlagen in de Médoc. Het hoogste punt, met daarop de chateaus Mouton Rothschild en PontetCanet, ligt op bijna dertig meter boven zeeniveau, hoger dan het hoogste punt in Saint-Julien en

Margaux. De soms meters dikke kiezelbodem bedekt de uit het eoceen stammende kalkformaties.

Deze formaties komen hier overigens minder vaak voor dan in Saint-Estèphe.

De grens met het direct noordelijk gelegen Saint-Estèphe wordt gevormd door de Jalle du Breuil, een klein afwateringskanaal met moerassige oevers, dat ten noorden van Château Lafite Roth-

schild en ten zuiden van onder andere Cos d’Estournel en Cos Labory stroomt. Aan de zuidkant van het productiegebied scheidt de vaak droogstaande Ruisseau de Juillac, een beekje dat uit-

mondt in de Gironde, de wijngaarden van AOP Pauillac en die van AOP Saint-Julien. De druiven in wijngaarden dicht bij de Gironde rijpen enkele dagen eerder dan druiven in wijngaarden in het westen van het productiegebied.

76

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Ter hoogte van de gemeente Pauillac vertoont het terrein een inzinking, het Marais de Pibran

geheten. Hier baant het Chenal du Gaer zich een weg naar de rivier. Dit water verdeelt de appellation Pauillac in twee delen van nagenoeg gelijke oppervlakte. Ten noorden van het dorpje Pauillac en het chenal (Frans voor ‘vaargeul’ of ‘waterloop’) zijn de kiezelgronden diep en bevat de ondergrond zand en kalksteen. Hier vinden we onder andere de chateaus Lafite Rothschild, Mouton

Rothschild en Pontet-Canet. Ten zuiden van het chenal is het land lager en de grond zwaarder, met meer kleicomponenten. Hier liggen onder andere de chateaus Latour, Pichon-Longueville, PichonLongueville Comtesse de Lalande en Lynch-Bages. De wijngaarden van de chateaus van Pauillac zijn meer aaneengesloten dan die in veel andere delen van de Médoc. Het wijngaardbezit is in Pauillac minder versnipperd dan in bijvoorbeeld Margaux.

Vroeger was Pauillac ook bekend als havenstad, maar nu is er aan de oever van de Gironde nog

slechts een jachthaven te vinden. Het wijngaardareaal is ongeveer 1.200 ha. De gemiddelde pro-

ductie is circa 54.000 hl per jaar. Veel cru’s in Pauillac hebben een wereldfaam. Pauillac telt maar liefst drie van de vijf premiers crus classés volgens de classificatie van 1855: Lafite Rothschild,

Latour en Mouton Rothschild. Naast deze drie premiers crus telt Pauillac twee deuxièmes crus,

één quatrième cru en twaalf cinquièmes crus. Deze achttien crus classés zijn goed voor 80 procent van de totale wijngaardoppervlakte van Pauillac. Pauillac heeft één coöperatie, maar het belang ervan is de laatste decennia sterk teruggelopen.

In de wijngaarden van AOP Pauillac geldt een minimumplantdichtheid van 7.000 stokken per hec-

tare. Het vastgestelde basisrendement is 57 hl/ha. Het wettelijke minimumalcoholgehalte bedraagt

11 procent. Net als de wijnen van Saint-Estèphe ondergaan wijnen van de appellation Pauillac een opvoeding tot in elk geval 1 juni van het jaar na de oogst.

De wijnen van Pauillac worden gekenmerkt door kracht en finesse. Ze hebben een krachtig boeket en een evenwichtige structuur, met stevige tannine. In hun jeugd hebben ze vaak een expressief aroma van klein rood en zwart fruit (zoals zwarte bessen en frambozen) of van bloemen (zoals

viooltjes en rozen). Ze kunnen vaak heel goed op fles rijpen. Van de wijnen uit de zes gemeenteap-

pellations bevat Pauillac gemiddeld het meest cabernet sauvignon. Ook petit verdot wordt vaak in de assemblage gebruikt. Voor veel Bordeauxliefhebbers is Pauillac het summum en de ‘essentie’ van Bordeaux.

n Saint-Julien

Saint-Julien verkreeg zijn appellationstatus eveneens in 1936. Het productiegebied van AOP SaintJulien sluit in het noorden onmiddellijk aan op dat van AOP Pauillac. Niet alleen de wijngaarden

van de commune Saint-Julien-Beychevelle hebben recht op de herkomstbenaming Saint-Julien,

maar ook enkele percelen in Cussac-Fort-Médoc, Pauillac en Saint-Laurent-Médoc. Aan de zuidkant wordt het productiegebied begrensd door het moeras van Beychevelle. De Jalle du Nord en

het Chenal du Milieu zorgen voor een goede afwatering. Het wijngaardoppervlak van Saint-Julien bedraagt ruim 900 ha, waarvan bijna 100 ha het eigendom is van Château Léoville-Las-Cases.

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

77

Château Lafite Rothschild

Ook Saint-Julien bezit een diepe bodem van kiezel uit de ijstijd. Op sommige plaatsen zijn de kiezels vermengd met klei, evenals in Pauillac. In het westen van Saint-Julien wordt de kiezelbodem iets dunner en zanderiger.

AOP Saint-Julien bestaat uit twee ‘kernen’, twee goed op de zon liggende en goed gedraineerde kiezelplateaus dicht bij de Gironde. Het ene plateau bevindt zich rondom het kleine dorp Saint-

Julien-Beychevelle, het andere bij het iets meer naar het zuidwesten gelegen Beychevelle. Rond

Saint-Julien-Beychevelle bevinden zich de wijngaarden van de drie Léovilles (Léoville-Las-Cases, Léoville Poyferré en Léoville Barton), rondom Beychevelle liggen onder andere de chateaus Beychevelle, Branaire-Ducru en Ducru-Beaucaillou. Saint-Julien heeft volgens de classificatie van

1855 geen premiers crus classés, maar wel vijf deuxièmes crus classés, waaronder enkele ‘Super

Seconds’ (zie blz. 67), zoals Ducru-Beaucaillou en Léoville-Las-Cases. Daarnaast tellen we in de

classificatie van 1855 twee troisièmes crus classés en vier quatrièmes crus classés. In de selectie

van crus bourgeois uit 2013 zijn geen domeinen uit AOP Saint-Julien opgenomen.

Net als bij de overige vijf gemeenteappellations is de minimale plantdichtheid 7.000 stokken per

hectare. Het basisrendement is 57 hl/ha en het minimale natuurlijke alcoholgehalte bedraagt wettelijk 11 procent. Ook voor de wijnen van Saint-Julien geldt een opvoeding tot minstens 1 juni van het jaar na de oogst. Wat bij wijnen van de appellation Saint-Julien vooral opvalt, is de buitengewone

eenheid van kwaliteit. Over het geheel genomen vinden we in Saint-Julien de betrouwbaarste wijnen van de hele Médoc. De wijnen hebben doorgaans een solide structuur, goede concentratie, een mooie balans en veel finesse.

78

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaard van Château Margaux

n Margaux

AOP Margaux telt circa 1.490 ha. De in 1936 erkende appellation dankt zijn naam aan de grootste kern. Tot het productiegebied behoren ook de dorpen Arsac, Cantenac, Labarde en Soussans. De beste wijngaarden liggen rond Cantenac en Margaux. Van de gemeenteappellations ligt Margaux

het dichtst bij de stad Bordeaux, wat in het verleden zeker voordelen heeft opgeleverd. Bij de classificatie van 1855 is Margaux rijk bedeeld, met 21 grands crus classés.

Grenzen de herkomstgebieden van Saint-Estèphe, Pauillac en Saint-Julien direct aan elkaar, Margaux ligt een stuk ten zuiden van Saint-Julien. Een stuk van ongeveer vijftien kilometer tussen deze twee

gemeenteappellations valt onder AOP Haut-Médoc. In dit ‘tussengebied’, dat vier wijngaardgemeen-

ten telt, ligt het waterniveau hoger, wat een mindere kwaliteit wijnen oplevert. Na langdurige regenval kunnen sommige wijngaarden rond Arcins onder water komen te staan, ondanks de aanwezigheid van afwateringskanalen. In het productiegebied van AOP Margaux is de drainage uitstekend.

De wijngaarden in Margaux worden omgeven door weiden en bos. In Margaux treffen we in de

bodem voornamelijk fijne kiezels aan. Het landschap is iets vlakker en de croupes zijn minder glooiend. De glooiingen binnen de appellation Margaux stammen uit een later geologisch tijdperk dan

die van Saint-Estèphe, Pauillac en Saint-Julien. De kiezellaag is vaak wat minder dik en de kalkachtige ondergrond ligt meer aan de oppervlakte. De overwegend lichte, dunne grond in het oosten van het productiegebied bevat weinig klei en is niet erg vruchtbaar. Wijnstokken moeten soms meters

diep gaan om aan voldoende water en voedingsstoffen te komen. Bijna alle grands crus classés komen uit het deel ten oosten van het dorpje Margaux, waar de bodem veel kwartskiezel bevat. Hier

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

79

ligt ook het beroemde Château Margaux. Westelijker, verder weg van de Gironde, bevat de

ondergrond meer klei, wat voor iets stevigere wijnen zorgt. Omdat de wijngaardbezittingen in

Margaux behoorlijk versnipperd zijn en soms door elkaar heen lopen, zijn de verschillen tussen

wijnen van verschillende chateaus veeleer te verklaren vanuit de gebruikte druivenrassen en de vinificatietechniek dan vanuit terroirverschillen.

AOP Margaux telt één premier cru classé: Château Margaux. Daarnaast zijn er vijf deuxièmes crus

classés, tien troisièmes crus classés en twee cinquièmes crus classés volgens de classificatie van

1855. Zij nemen met elkaar een kleine 70 procent van het wijngaardareaal van de appellation voor hun rekening. Bekende producenten van Margaux zijn onder andere Château Palmer, Château Giscours, Château Brane-Cantenac en Château Cantenac Brown.

Cabernet sauvignon vormt de basis van de meeste wijnen uit Margaux, maar in Margaux zien we

wat meer merlot en petit verdot dan in de eerder genoemde drie gemeenteappellations. Een goede Margaux is evenwichtig, elegant en delicaat, met een krachtig en verfijnd aroma, dat aan fruit en bloemen (viooltjes, rozen) doet denken. Men zegt wel dat Margaux ‘vrouwelijk’ is. De wijnen van

Margaux worden in het algemeen gekenmerkt door finesse en balans. Ze zijn, zeker na een lange rijpingsperiode, zachter en lichter dan die van Saint-Estèphe en Pauillac.

De minimale plantdichtheid is 7.000 stokken per hectare. Het basisrendement is 57 hl/ha en het na-

tuurlijke alcoholgehalte moet minimaal 11 procent zijn. De appellationwet schrijft een opvoeding voor tot minstens 1 juni van het jaar na de oogst. n Listrac-Médoc

De appellation Listrac-Médoc ligt tussen Saint-Julien en Margaux in, ten westen van Arcins. Listrac-

Médoc ligt samen met Moulis verder van de Gironde af, dichter bij de pijnboombossen. Men spreekt

derhalve wel over de ‘tweede lijn’. De wijnen hebben over het algemeen niet de grote kwaliteit van de wijnen uit Saint-Estèphe, Pauillac, Saint-Julien en Margaux. Niettemin komen hier goede wijnen vandaan. In het begin van de twintigste eeuw, tot de economische crisis van de jaren dertig, was Listrac

een van de belangrijkste wijnbouwgemeenten van de Médoc. In 1957 kreeg Listrac zijn eigen appellation, waarvan de naam in 1986 door het INAO gewijzigd werd in de naam Listrac-Médoc.

AOP Listrac-Médoc telt 635 ha binnen de gemeente Listrac-Médoc en bezit het hoogste punt van

de Médoc, 43 meter boven zeeniveau. Listrac-Médoc ligt op een hoger plateau dan Moulis en heeft

een wat koeler microklimaat, wat voor een volledige rijping van cabernet sauvignon soms nadelig is.

Warme septembermaanden zijn dan ook welkom in Listrac-Médoc. De natuurlijke afwatering is goed en de druiven kunnen langzaam en gelijkmatig rijpen. De wijngaarden liggen verspreid over drie terrassen. Aan de zuidkant van de gemeente ligt de croupe de Fonréaud, aan de noordkant de croupe

de Fourcas. Daartussenin bevindt zich het plateau van Listrac-Médoc. De aanplant in Listrac-Médoc

bestaat voor ongeveer 60 procent uit cabernet sauvignon, voor 30 procent uit merlot en voor de overige 10 procent uit cabernet franc en petit verdot. De cabernets zijn vooral aangeplant op de kiezel-

80

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



houdende glooiingen en geven de wijnen van Listrac-Médoc hun kracht. Merlot is vooral aangeplant op het kalkhoudende plateau en op kleibodems, waar de cabernet sauvignon moeilijker volledig rijpt. Merlot bezorgt de wijnen hun fruit, rondeur en vlezigheid. De wijnen van Listrac-Médoc vertonen door de bodemvariaties een divers karakter.

Listrac-Médoc kent geen grands crus classés volgens de classificatie van 1855. Het gemiddelde

wijngoed is hier kleiner dan in beroemde gemeenten als Pauillac en Margaux. Er is een vooraan-

staande coöperatie, waarvan ongeveer 60 wijnbouwers lid zijn. De plantdichtheid is minimaal 7.000 stokken per hectare. Het wettelijk bepaalde basisrendement is 57 hl/ha. Het minimale natuurlijke

alcoholgehalte is vastgesteld op 11 procent. AOP Listrac-Médoc kent de langste wettelijke periode van élevage in de Médoc: tot 31 augustus van het jaar na de oogst. n Moulis

De in 1938 erkende appellation Moulis, ook wel bekend als Moulis-en-Médoc, is de kleinste van de zes gemeentelijke appellations in de Médoc. De gemeente dankt haar naam aan de aanwezigheid van de

vele molens (moulins) in het verleden. De eerste wijngaarden werden hier aangelegd in de dertiende

eeuw. De laatste jaren is de reputatie van Moulis, net als die van Listrac-Médoc, beter geworden.

Moulis telt circa 630 ha aan wijngaarden, ten oosten van Listrac-Médoc. Niet alleen wijngaarden in de gemeente Moulis maken aanspraak op de appellation, ook bepaalde percelen in Arcins,

Avensan, Castelnau-de-Médoc, Cussac-Fort-Médoc, Lamarque en Listrac-Médoc vallen onder AOP

Moulis. De bodem kenmerkt zich door kiezelbedden van geërodeerd materiaal uit het Centraal Massief en de Pyreneeën, met hier en daar ook vette kalksteen. De kiezelbodems bevinden zich vooral in het oosten van Moulis, waar cabernet sauvignon goed rijpt. Rond het dorpje Grand Poujeaux

bevinden zich de beste en bekendste wijngaarden, gelegen op bodems met graves de Günz. Meer

naar het westen, richting Moulis-en-Médoc zelf, is de grond door de aanwezigheid van kalksteen en klei koeler. Hier gedijt merlot beter.

Moulis heeft een gemiddelde jaarlijkse productie van zo’n 25.000 hl. Evenals Listrac-Médoc telt

Moulis geen grands crus classés volgens de classificatie van 1855. Ook voor Moulis geldt een wettelijk maximaal basisrendement van 57 hl/ha. In de wijngaarden is een plantdichtheid van minimaal

7.000 stokken per hectare verplicht. Het minimale natuurlijke alcoholgehalte moet 11 procent bedragen. De opvoeding van de wijnen duurt tot minstens 1 juni van het jaar na de oogst. De wijnen van Moulis lijken qua karakter op die van Saint-Julien.

Graves en Pessac-Léognan Rondom Pessac, Mérignac, Talence en Léognan bevonden zich oorspronkelijk de stadswijngaarden van Bordeaux en had de clerus zijn bezittingen. De stad Bordeaux is in de loop der eeuwen steeds groter geworden en heeft veel van die allereerste wijngaarden geannexeerd. Sommige historische

wijngaarden liggen tegenwoordig midden in woonwijken, hetzij in Bordeaux zelf hetzij in de voorstad Pessac. Een goed voorbeeld daarvan zijn de wijngaarden van de chateaus Pape Clément, Haut-

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

81

Brion en La Mission Haut-Brion. Mérignac, waar nu het vliegveld van Bordeaux ligt, was ooit een gemeente met tientallen wijngaarden. Daarvan zijn er nu nog maar twee over.

De Graves grenst onmiddellijk aan de zuidelijke bebouwing van Bordeaux en strekt zich circa 60 kilometer in zuidelijke richting uit, tot iets ten zuiden van Langon. Technisch gesproken begint de Graves al iets ten noorden van Bordeaux, bij de Jalle de Blanquefort. Het gebied is 10 tot 20

kilometer breed. Aan de oostzijde wordt het wijnbouwgebied begrensd door de Garonne. Aan de zuid- en westzijde ontmoeten de pijnboombossen en de wijngaarden van de Graves elkaar. De

gemeente Léognan wordt door bossen omringd. Het landschap van de Graves lijkt verder sterk op dat van de Médoc; het is opvallend vlak en slechts hier en daar licht glooiend. Het mesoklimaat in

de Graves is anders dan in de Médoc. De pijnboombossen geven in de Graves wat meer bescherming tegen westenwinden en slecht weer. Ook liggen veel wijngaarden in de Graves verder van

de rivier af dan de wijngaarden in de Médoc. Voor wijngaarden die ver landinwaarts liggen, aan de rand van de bossen, is nachtvorst een potentieel gevaar. Doordat het in de Graves over het algemeen warmer is dan in de noordelijker gelegen appellations, rijpen de druiven hier iets eerder.

De bodemsamenstelling in het noordelijke deel van de Graves is in grote lijnen hetzelfde als in

de Médoc. In het noorden bevinden zich de bodems met de meeste kiezel en liggen de meeste croupes. In dit noordelijke deel van de Graves liggen de grootste en bekendste wijngoederen,

zoals Haut-Brion en Pape Clément. Zoals de naam ‘Graves’ al aangeeft (graves is Frans voor ‘kiezels’) bestaat het gebied voor het grootste gedeelte uit een dikke laag van gletsjerkeien, stenen

en kiezels. Deze zijn vermengd met leemachtig en kleiachtig zand. Het geheel rust soms op een harde rotsbodem, maar vaker bestaat de ondergrond uit zand, al dan niet met ijzersporen. Door

zijn structuur is de bodem tot deze diepere zandlaag zeer goed waterdoorlatend. In het zuiden en

zuidoosten van de Graves is de bodem veel meer divers, met minder kiezel en meer klei. Naar het

zuidwesten toe bevat de bodem meer zand en naar het zuidoosten toe op sommige plaatsen meer kalk. In het zuidoosten van de Graves is de afwatering minder goed dan in het noorden van het gebied. Hier zijn naast wijnbouw ook andere vormen van landbouw te vinden.

Anders dan in de Médoc is in de hele Graves niet één coöperatie te vinden. Het totale wijngaardareaal van de Graves (inclusief Pessac-Léognan) bedraagt ongeveer 5.400 ha. In de Graves is drie kwart van het jaarlijkse volume rood. De rest van de productie betreft wit. Witte wijn uit de

Graves kan droog, zoetig (moelleux) of liquoreus zoet (liquoreux) zijn. Droge witte Graves heeft

tegenwoordig een gemiddeld hoge kwaliteit. In de Graves zijn drie herkomstbenamingen te vinden: AOP Graves, AOP Graves Supérieures en AOP Pessac-Léognan.

Tussen Podensac en Langon liggen langs de Garonne drie appellations voor edelzoete witte

wijnen: Cérons, Barsac en Sauternes. Deze appellations liggen als een enclave in het Graves-

gebied. Ze worden op blz. 107 en volgende apart behandeld, evenals AOP Graves Supérieures. n Classificatie van Graves

In 1855 was er maar één cru buiten de Médoc uitverkoren om in de lijst van geklasseerde rode

82

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



wijnen op te worden genomen: Château Haut-Brion in Pessac. In 1953 heeft het INAO door een

commissie van courtiers een klassement laten opstellen van de cru’s in de Graves. Dit gebeurde op verzoek van het Syndicat de Défense de l’Appellation Graves. Naast de commerciële waarde van de wijnen werd ook hun bekendheid en kwaliteit meegewogen. De lijst uit 1953 had betrekking op

rode en witte wijnen. In 1959 zijn enkele wijzigingen doorgevoerd en sindsdien is er niets meer aan

veranderd. Het gaat om een klassement zonder verdere hiërarchie tussen de verschillende crus clas-

sés. Er zijn negen witte crus classés benoemd en dertien rode, inclusief Château Haut-Brion. In totaal zestien chateaus zijn geclassificeerd voor rode, witte of beide wijnen. De crus classés vallen alle

onder de herkomstbenaming Pessac-Léognan. Op het klassement is gaandeweg kritiek ontstaan, aangezien er enkele buitengewoon goede domeinen of wijnen niet in zijn opgenomen. n Graves

De appellation Graves werd, samen met Graves Supérieures, in 1937 erkend. Het productiegebied van AOP Graves is grofweg in twee gebieden te verdelen: een grote strook van La Brède in het noorden tot Sauternes in het zuidoosten en een kleine zone rond Langon. Het gebied van AOP

Graves telt kleine wijngoederen in familiebezit, vaak zonder het investeringsniveau van producen-

ten in Pessac-Léognan. Er is in de hele Graves geen enkele coöperatie te vinden. De enkeling die

niet zelf wijnen produceert, brengt zijn oogst naar Langoiran, aan de overkant van de Garonne. De Gemeente

Producent

Kleur wijn

Cadaujac

Château Bouscaut

rood, wit

Léognan

Château Carbonnieux

rood, wit

Léognan

Domaine de Chevalier

rood, wit

Villenave d’Ornon

Château Couhins

wit

Villenave d’Ornon

Château Couhins-Lurton

wit

Léognan

Château de Fieuzal

rood

Léognan

Château Haut-Bailly

rood

Pessac

Château Haut-Brion

rood

Talence

Château Laville Haut-Brion

wit

Léognan

Château Malartic-Lagravière

rood, wit

Talence

Château La Mission Haut-Brion

rood

Léognan

Château Olivier

rood, wit

Pessac

Château Pape Clément

rood

Martillac

Château Smith Haut Lafitte

rood

Talence

Château La Tour Haut-Brion

rood

Martillac

Château Latour-Martillac

rood, wit

Tabel 8.7 De classificatie voor de ‘crus classés’ van Graves uit 1959. Oorspronkelijk waren er vijftien chateaus vermeld, maar in 1968 werd Château Couhins opgesplitst in Couhins en Couhins-Lurton. Château La Tour Haut-Brion is sinds 2006 onderdeel van Château La Mission Haut-Brion (van dezelfde eigenaar).

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

83

beste wijngaarden van AOP Graves liggen in de buurt van Bordeaux. De appellation Graves geldt voor droge witte wijnen en rode wijnen. In de praktijk blijkt ongeveer 2.800 ha bestemd voor de productie van rode Graves en 1.000 ha voor witte (inclusief zoete Graves Supérieures).

Voor rode Graves zijn dezelfde druivenrassen toegestaan als voor de wijnen uit de Médoc en

Haut-Médoc: cabernet sauvignon, merlot, cabernet franc, petit verdot, malbec en carmenère. Vaak wordt door producenten in de Graves iets minder cabernet sauvignon en iets meer cabernet franc

gebruikt in de assemblage. Voor de plantdichtheid geldt het minimumaantal van 5.000 stokken per hectare. Het basisrendement voor rode Graves is 55 hl/ha. Het wettelijk vastgestelde minimumge-

halte potentiële alcohol is 11 procent. Rode Graves ondergaat een opvoeding tot minstens 15 april van het jaar na de oogst.

De toegestane druivenrassen voor droge witte Graves zijn beperkt tot sémillon, sauvignon, sauvignon gris en muscadelle. Het aandeel van de sémillon is in de wijngaarden ongeveer 75 procent.

Muscadelle wordt door producenten meestal achterwege gelaten. Witte Graves kan een heel aangename, droge wijn zijn, levendig, gestructureerd en genuanceerd. Voor de gisting en de rijping worden vaak barriques gebruikt. Vaak wordt bâtonnage toegepast, net als in de Bourgogne, om

de wijn meer complexiteit en een rondere, rijkere smaak te geven. Goede witte Graves is zelden

goedkoop. Het basisrendement voor witte Graves is vastgesteld op 58 hl/ha. Het minimale natuurlijke alcoholgehalte voor witte Graves moet 10,5 procent zijn.

De appellation Graves Supérieures, die voor zoete witte wijnen geldt, wordt behandeld op blz. 107. n Pessac-Léognan

De beste crus classés van de Graves liggen in het noordelijke gedeelte, waar de kiezelterrassen het dikst zijn en het microklimaat het best. Het was hier, in de tweede helft van de zeventiende

eeuw, dat Château Haut-Brion begon met het produceren van hoogstaande rode wijnen. Eigenaars van prominente chateaus hebben jarenlang gelobbyd voor een eigen gemeenteappellation. Het

resultaat was dat de producenten in het noordelijke gedeelte van de Graves in de jaren tachtig een extra aanduiding op het etiket mochten gebruiken: ‘Graves-Pessac’ voor de gemeenten Pessac, Mérignac en Talence, en ‘Graves-Léognan’ voor de gemeenten Léognan, Gradignan, Villenaved’Ornon, Cadaujac, Martillac en Saint-Médard d’Eyrans. Uiteindelijk kwam er in 1987 een eigen

gemeentelijke appellation voor deze enclave binnen de Graves: Pessac-Léognan. De appellation geldt voor de productie van zowel wit als rood.

Het afgebakende productiegebied omvat de hierboven genoemde negen gemeenten plus Canéjan.

Het productiegebied ligt direct ten zuiden van de stad Bordeaux. De appellation telt ongeveer 1.600

ha. De minimale plantdichtheid is 6.500 stokken per hectare. Het overgrote deel van de productie is rood. Het aandeel merlot is in de wijngaarden wat hoger dan in wijngaarden van de Médoc.

Rode wijnen kunnen worden gemaakt van de zes blauwe druivenrassen die ook voor AOP Graves en de appellations in de Médoc zijn toegestaan. Het basisrendement is 54 hl/ha. Het minimum-

84

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Tekening van Château Haut-Brion in een publicatie uit 1868

alcoholgehalte moet 11 procent bedragen. Rode Pessac-Léognan krijgt, zo schrijft de appellationwet voor, een opvoeding tot minstens 15 september van het jaar na de oogst, langer dan enige appellation in de Médoc.

Veel producenten van Pessac-Léognan maken ook wat witte wijn. Deze kan uitstekend zijn. De toegestane variëteiten zijn sauvignon blanc, sauvignon gris, muscadelle en sémillon. Ook voor

witte Pessac-Léognan geldt een basisrendement van 54 hl/ha en een minimaal natuurlijk alcoholpercentage van 11 procent. De élevage duurt tot minstens 15 maart van het jaar na de oogst. Bij

witte Pessac-Léognan is een gisting en opvoeding op (nieuwe) barriques tegenwoordig geen uitzondering.

In 2013 is, in navolging van de in 2002 opgerichte Cercle de la Rive Droite, de Cercle de la Rive Gauche in het leven geroepen. Ongeveer vijftig producenten zijn daarbij aangesloten.

Er is ook een Grand Cercle des Vins de Bordeaux, die de activiteiten van beide clubs com-

bineert. Vrijwel alle leden van beide Cercles zijn niet geklasseerd. Alleen de kwaliteit van de wijnen telt, niet de reputatie van het domein.

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

85

Entre-Deux-Mers Het landschap van Entre-Deux-Mers is behoorlijk geaccidenteerd. Er zijn veel beekjes, riviertjes, heuvels en groene dalen. Men leeft hier niet van wijnbouw alleen; we treffen ook graanvelden,

weiden en fruitboomgaarden aan. Daarnaast is er veel bos. Entre-Deux-Mers is een streek met

veel oude dorpen. Het uitgestrekte gebied dankt zijn naam aan de ligging tussen de Garonne en

de Dordogne, die voorbij Bordeaux samenkomen in de Gironde. Aangezien deze twee rivieren onder invloed staan van de getijden van de Atlantische Oceaan, wordt gesproken van ‘tussen twee

zeeën’. De invloed van eb en vloed is behoorlijk groot, doordat de monding vanaf de oceaan nauw

toeloopt en het rivierwater van de Gironde bij vloed wordt opgestuwd en wordt teruggedreven in de

Garonne en Dordogne. De bodems in Entre-Deux-Mers zijn overwegend rijk en leemachtig, vaak te vruchtbaar om ‘grote’ wijnen te produceren. De plantdichtheid is in Entre-Deux-Mers lager dan bij de appellations van de Médoc. Voor AOP Entre-Deux-Mers en veel andere appellations in EntreDeux-Mers geldt een minimale plantdichtheid van 4.500 stokken per hectare.

Entre-Deux-Mers is een groot wijnbouwgebied. Het telt in totaal zo’n 32.000 ha aan wijnstokken.

Daarvan is een groot deel beplant met blauwe druivenrassen, voornamelijk voor de productie van rode Bordeaux en Bordeaux Supérieur. De laatste jaren wordt steeds meer merlot aangeplant.

Van de witte druivenrassen staat vooral sauvignon blanc aangeplant. Ongeveer drie kwart van de

productie van rode AOP Bordeaux en AOP Bordeaux Supérieur komt uit Entre-Deux-Mers. Coöperaties zijn hier altijd belangrijk geweest. Met ingang van 2023 hebben de rode wijnen uit dit gebied ook de AOP Entre-Deux-Mers.

n Entre-Deux-Mers en Entre-Deux-Mers Haut-Benauge

De meeste droge witte wijnen uit Entre-Deux-Mers verschijnen op de markt onder de naam Bordeaux Blanc (Sec). Een kleiner deel van de producenten kiest voor AOP Entre-Deux-Mers, een

in 1937 erkende appellation, die tot 2022 alleen voor droge witte wijnen van toepassing was. Het

wijngaardareaal voor deze appellation telt ongeveer 1.500 ha. Tot 1977 was Entre-Deux-Mers een halfzoete wijn, die een zeer povere kwaliteit had.

Producenten kunnen kiezen tussen AOP Bordeaux en AOP Entre-Deux-Mers. De basisdruivenrassen voor AOP Entre-Deux-Mers zijn sauvignon blanc, sauvignon gris, sémillon en muscadelle, net

als voor AOP Bordeaux Blanc. Er zijn wel een paar kleine verschillen tussen de twee appellations.

Een daarvan is dat binnen de appellation Entre-Deux-Mers naast colombard, merlot blanc en

ugni blanc ook mauzac een geautoriseerde cépage accessoire is. Ook het toegestane rendement

verschilt. Producenten met wijnen voor de appellation Bordeaux Blanc mogen een iets hogere op-

brengst per hectare declareren: 67 hl/ha tegenover 65 hl/ha voor AOP Entre-Deux-Mers. Een derde verschil betreft het verplichte minimale natuurlijke alcoholgehalte: voor AOP Entre-Deux-Mers is

dat 10,5 procent, tegenover 10 procent voor witte Bordeaux. Voorts mag een wijn van AOP EntreDeux-Mers niet meer dan 4 gr/l restsuiker bevatten, terwijl dat voor een droge Bordeaux Blanc maximaal 3 gr/l is.

86

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Binnen het productiegebied van Entre-Deux-Mers bevindt zich een klein gebied met de naam HautBenauge. Het gaat om negen gemeenten die ook recht hebben op de appellation Bordeaux HautBenauge voor de productie van zoete witte wijnen (zie blz. 110). De negen gemeenten zijn: Arbis, Cantois, Escoussans, Gornac, Ladaux, Mourens, Saint-Pierre-de-Bat, Soulignac en Targon. De

wijngaarden beslaan circa 100 ha. De herkomstbenaming Entre-Deux-Mers Haut-Benauge is, net als AOP Entre-Deux-Mers, uitsluitend bestemd voor droge witte wijnen. De regels betreffende druivenrassen, rendement, alcoholgehalte en opvoeding zijn identiek aan die voor AOP Entre-Deux-Mers. n Bordeaux Haut-Benauge

De negen gemeenten in Entre-Deux-Mers die recht hebben op de appellation Entre-Deux-Mers

Haut-Benauge mogen ook de herkomstbenaming Bordeaux Haut-Benauge voeren. AOP Bordeaux Haut-Benauge, een subappellation van de generieke appellation Bordeaux, geldt voor droge en

zoete witte wijnen van sémillon, sauvignon blanc, sauvignon gris en/of muscadelle. Andere rassen

zijn niet toegestaan. De minimale plantdichtheid is in principe 4.000 stokken per hectare, maar onder bepaalde voorwaarden mag dat 3.300 stokken zijn.

Het minimale natuurlijke alcoholgehalte moet 11,5 procent bedragen en de druiven moeten mini-

maal 195 gram suiker per liter most bezitten. Het wettelijk vastgestelde basisrendement is 55 hl/ha.

Voor een zoete Bordeaux Haut-Benauge geldt een restsuikergehalte van 5 tot 60 gr/l. Als Bordeaux Haut-Benauge droog wordt gevinifieerd, bedraagt het restsuikergehalte maximaal 3 gr/l.

De zoete wijnen van Bordeaux Haut-Benauge worden besproken op blz. 110 van dit hoofdstuk. n Côtes de Bordeaux-Cadillac

Het productiegebied van deze appellation valt samen met dat van AOP Premières Côtes de

Bordeaux (zie blz. 111), maar Côtes de Bordeaux-Cadillac geldt alleen voor rode wijnen. Ondiepe bodems op een kalkstenen ondergrond kunnen hier goede rode wijnen opleveren. Bekende

productieplaatsen zijn onder andere Cambes en Tabanac. Het is een subappellation van de over-

koepelende AOP Côtes de Bordeaux (zie blz. 65). Cabernet sauvignon, cabernet franc, malbec en merlot zijn de basisrassen. Daarvan is merlot het favoriete ras. Carmenère en petit verdot zijn de toegestane aanvullende rassen. De minimale plantdichtheid is 4.500 stokken per hectare. Het

natuurlijke alcoholpercentage moet minimaal 11,5 procent bedragen (in plaats van 11 procent voor AOP Côtes de Bordeaux zonder nadere geografische aanduiding). Het rendement is met 52 hl/ha iets lager dan voor de overkoepelende AOP Côtes de Bordeaux geldt. De élevage is wettelijk gegarandeerd tot 15 maart van het jaar na de oogst. n Côtes de Bordeaux-Saint-Macaire

Deze appellation, gecreëerd in 1937, geldt voor droge en zoete witte wijnen. De zoete wijnen kunnen

moelleux of liquoreux zijn. Het kleine productiegebied, slechts 43 ha groot, omvat tien wijnproducerende gemeenten in het zuiden van Entre-Deux-Mers en ligt ten zuidoosten van de Premières Cô-

tes de Bordeaux. De gebruikte druivenrassen voor alle wijntypen zijn muscadelle, sauvignon blanc,

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

87

sauvignon gris en sémillon. Ook hier geldt een minimale plantdichtheid van 4.500 stokken per hec-

tare. Het natuurlijke alcoholpercentage moet voor de droge witte wijnen minimaal 11 procent zijn. Het rendement voor droge witte wijnen is 55 hl/ha, tegen 45 hl/ha voor vins moelleux en 37 hl/ha voor vins liquoreux.

De zoete wijnen van Côtes de Bordeaux-Saint-Macaire worden besproken op blz. 113. n Graves de Vayres

AOP Graves de Vayres, officieel geregistreerd in 1937, is een kleine appellation van ongeveer

1.100 ha in het noorden van het gebied Entre-Deux-Mers. Het productiegebied ligt op de linkeroe-

ver van de Dordogne, tegenover Libourne. De bodem is hier sterk kiezelhoudend, terwijl in de rest van Entre-Deux-Mers weinig kiezelbodems voorkomen. Ook klei- en zandhoudende bodems ko-

men hier voor. Het afgebakende productiegebied van Graves de Vayres omvat een groot deel van de gemeente Vayres en het plateau van de gemeente Arveyres.

De productie bestaat uit droge witte wijnen, halfzoete witte wijnen (moelleux) en rode wijnen. Het

grootste deel van de druivenaanplant betreft nu blauwe druivenrassen, maar oorspronkelijk speelden witte wijnen hier de hoofdrol. Pas sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw is de productie van rode wijnen op gang gekomen. Een groot deel van het jaarlijks geproduceerde volume komt

op de markt als AOP Bordeaux of AOP Bordeaux Supérieur. De rode wijnen, die in de regel licht en fruitig zijn, worden gemaakt van cabernet franc, cabernet sauvignon, carmenère, malbec, merlot

en/of petit verdot. Vaak is merlot het dominante druivenras in de wijn. Voor de witte wijnen, zowel droog als zoet, zijn sémillon, sauvignon blanc, sauvignon gris en muscadelle de aangewezen

rassen. Merlot blanc dient theoretisch als cépage accessoire (tot maximaal 35 procent van de assemblage), maar deze staat nauwelijks aangeplant. De plantdichtheid is volgens de voorschriften minimaal 4.500 stokken per hectare.

Het vastgestelde basisrendement is 53 hl/ha voor rood, 55 hl/ha voor droog wit en 50 hl/ha voor zoet wit. De zoete witte wijnen hebben meer dan 4 gr/l restsuiker, de droge 4 gr/l of minder. Het

minimale natuurlijke alcoholgehalte voor rode en droge witte wijnen is 10,5 procent. Rode wijnen krijgen een opvoeding tot minstens 1 mei van het jaar na de oogst.

De zoete wijnen van Graves de Vayres worden besproken op blz 113. n Côtes de Bordeaux-Sainte-Foy

In 1937 werd Sainte-Foy-Bordeaux als AOC erkend, een gebied in het oosten van Entre-Deux-

Mers, langs de linkeroever van de Dordogne. Met ingang van het oogstjaar 2016 is dit gebied on-

derdeel van de overkoepelende appellation Côtes de Bordeaux. Tot het productiegebied van circa 500 ha behoren negentien gemeenten, waaronder Sainte-Foy-la-Grande. De bodem bevat voornamelijk kalkhoudende klei, met daarnaast veel kiezels en zand. De appellation geldt voor rode

wijnen en voor witte wijnen in alle smaaktypen: droog, zoet (moelleux) en edelzoet (liquoreux). De

88

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Het kasteel van het dorp Vayres in Entre-Deux-Mers, ten zuidwesten van Libourne

productie bestaat voornamelijk uit rood. Net als bij veel andere appellations in Entre-Deux-Mers is de plantdichtheid minimaal 4.500 stokken per hectare.

Voor rood zijn cabernet franc, cabernet sauvignon, malbec en merlot de belangrijkste rassen. Zij

kunnen tot maximaal 15 procent van de assemblage worden aangevuld met carmenère en/of petit

verdot. Het basisrendement is voor de productie van rode wijnen 52 hl/ha. Het minimale natuurlijke alcoholgehalte is 11,5 procent. Voor de rode wijnen van Côtes de Bordeaux-Sainte-Foy geldt een minimale élevage tot 15 maart van het jaar na de oogst.

Droge witte wijnen worden hoofdzakelijk geproduceerd van sémillon, sauvignon blanc, sauvignon

gris en/of muscadelle. Hierbij mogen colombard en ugni blanc als aanvullende rassen dienen. Het vastgestelde rendement is 62 hl/ha. De droge witte wijnen hebben maximaal 4 gr/l restsuiker. Het natuurlijke alcoholgehalte moet minimaal 10,5 procent zijn.

De zoete wijnen van Côtes de Bordeaux-Sainte-Foy worden besproken op blz 114.

De Rechteroever De Rechteroever van de Bordeaux omvat in stroomafwaartse volgorde (dus van oost naar west) de volgende appellations: • • • •

Côtes de Bordeaux-Castillon; Côtes de Bordeaux-Francs;

Saint-Émilion, Saint-Émilion Grand Cru en de vier ‘satellieten’ van Saint-Émilion; Pomerol en Lalande-de-Pomerol;

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

89

• • •

Fronsac en Canon Fronsac;

Côtes de Bourg (ook wel Bourg of Bourgeais genoemd); Blaye, Côtes de Blaye en Côtes de Bordeaux-Blaye.

De verzamelnaam voor de gebieden Castillon, Francs, Saint-Émilion, Pomerol en Fronsac is

Libournais, genoemd naar de havenstad Libourne, de belangrijkste stad van de Rechteroever. De wijnhoofdstad van de Rechteroever is echter het stadje Saint-Émilion. In de Libournais worden

vrijwel uitsluitend rode wijnen geproduceerd. Witte wijnen van de Rechteroever komen uit de omgeving van Blaye en Bourg. Verspreid over de Rechteroever, van Blaye tot Côtes de Bordeaux-

Francs, hebben ongeveer 140 ambitieuze, ondernemende producenten zich verenigd in de Cercle de la Rive Droite, opgericht in 2002. De ‘hedonistische’ wijnen van Saint-Émilion en Pomerol doen het tegenwoordig goed op de Amerikaanse markt.

Garagewijnen Een opmerkelijke ontwikkeling aan het einde van de twintigste eeuw was de opkomst van zo-

genaamde microcuvées of microcru’s, gemaakt door ‘garagisten’ (garagistes garagistes in het Frans). De

naam ‘garagist’ verwijst naar het gegeven dat de wijnen in kleine hoeveelheden worden geproduceerd (een paar honderd tot maximaal duizend kisten per jaar) in een ruimte die niet groter is dan een garage. De onofficiële naam voor dergelijke kleine wijnbedrijven is ‘microchateau’.

Het gaat om cultwijnen, die aanvankelijk voortkwamen uit verzet tegen de hiërarchische, con-

servatieve classificatiepraktijk op de markt van Bordeaux. ‘Garagewijnen’ vinden we vooral op de Rechteroever. Veel van deze wijnen zijn van hoge kwaliteit, zeer geconcentreerd en diep-

gekleurd, met duidelijke tonen van nieuw eikenhout. De opbrengsten in de wijngaard zijn laag

en de druiven zijn zeer rijp geplukt. Château Le Pin (3 ha) in Pomerol, La Mondotte (4,5 ha) in

Saint-Émilion en Château Valandraud (8 ha), eveneens in Saint-Émilion, zijn bekende voorbeelden. De eigenaar van Château Valandraud, Jean-Luc Thunevin, maakte zijn eerste wijn in 1991 daadwerkelijk in zijn garage. Hij wordt als de vader van de garagewijnen beschouwd. De eerste wijn van Château Valandraud behoort, opmerkelijk genoeg, volgens de nieuwste versie (2012) van het klassement van Saint-Émilion Grand Cru tot de premiers grands crus classés. Ook La Mondotte, van dezelfde eigenaar als Château Canon-la-Gaffelière, werd in 2012 tot premier grand cru classé gepromoveerd.

n Côtes de Bordeaux-Castillon

Ten oosten van Saint-Émilion ligt het wijnbouwgebied van AOP Côtes de Bordeaux-Castillon, tot

2009 als zelfstandige appellation Côtes de Castillon geheten. Net als Blaye, Cadillac, Sainte-Foy

en Francs vormt Castillon een subappellation van de ‘groep’ Côtes de Bordeaux. De wijngaarden

liggen op de noordelijke oever van de Dordogne, in en rondom de gemeente Castillon-la-Bataille, waar het Franse leger in 1453 de Engelsen versloeg (zie blz. 29).

90

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Côtes de Bordeaux-Castillon telt ongeveer 3.000 ha wijngaard, verspreid over negen gemeenten.

Geologisch en klimatologisch vormt Côtes de Bordeaux-Castillon een directe voortzetting van het kalksteenplateau van Saint-Émilion en zijn côtes. In het oosten grenst het gebied aan de AOP’s

Bergerac en Montravel in de Dordogne. Een deel van de wijngaarden ligt in de vlakte, dicht bij de rivier. We vinden daar kiezelbodems, soms met sporen van ijzeroxiden. Ook zijn er door aanslib-

bing ontstane alluviale bodems, die bestaan uit een mix van zand, klei en kalksteen. Deze alluviale bodems zijn niet ideaal voor de productie van grote wijnen. De betere wijngaarden van Castillon

liggen op hellingen met een kalkstenen ondergrond en op een kalksteenplateau. Van de 360 wijnbouwers in Castillon vinifiëren, bottelen en commercialiseren er ongeveer 250 hun wijn zelf. De

lokale coöperatie in Gardegan verwerkt ongeveer 20 procent van de productie van de appellation.

Er worden de laatste jaren in Castillon zeer goede prestaties geleverd.

De appellation Côtes de Bordeaux-Castillon produceert alleen rode wijnen, jaarlijks zo’n 160.000

hl. Voor de wijnen zijn de gebruikelijke zes blauwe druivenrassen toegestaan. Carmenère en petit verdot mogen, samen of alleen, maximaal 15 procent van de assemblage uitmaken. De druiven-

aanplant in het gebied lijkt op die in Saint-Émilion. Merlot domineert met een aanplant van 70 procent in de wijngaarden. Cabernet franc (20 procent) en cabernet sauvignon (10 procent) nemen

respectievelijk een tweede en derde plaats in. De plantdichtheid is 5.000 stokken per hectare, ho-

ger dan voor de andere subappellations van Côtes de Bordeaux. Het wettelijk vastgestelde basisrendement is 52 hl/ha en het natuurlijke alcoholgehalte moet minstens 11,5 procent bedragen. De wijnen ondergaan een opvoeding tot in elk geval 15 maart van het jaar na de oogst. n Côtes de Bordeaux-Francs

De kleine appellation Côtes de Bordeaux-Francs (530 ha) ligt direct ten noorden van Castillon. Tot de productiezone behoren de gemeenten Francs, Saint-Cibard en Tayac. Er zijn klimatologisch

en geologisch kleine verschillen tussen Francs en Castillon. In Côtes de Bordeaux-Francs is het

warmer, zonniger en droger. Er zijn geen alluviale gronden en het gebied is iets heuvelachtiger dan Castillon. De kalk- en kleihoudende bodems zijn zeer geschikt voor wijnbouw. De beste wijngaar-

den liggen op zuidelijke hellingen met veel kalksteen. Sommige wijngaarden liggen op een hoogte van 100 meter boven zeeniveau, wat de rijping van druiven vertraagt. De bodems zijn in Francs

relatief koel en diep, dus in koele jaren kunnen problemen met rijpheid de wijnen parten spelen.

Gedurende decennia was dit een vergeten hoek van de Bordeaux, omdat de wijn opging in de

massa van Bordeaux Supérieur. In 1967 verwierf men het recht op de appellation Bordeaux-Côtes de Francs of Bordeaux Supérieur-Côtes de Francs. Sinds 2009 (oogstjaar 2008) is Francs een

dénomination géographique complémentaire van AOP Côtes de Bordeaux. De herkomstbenaming Côtes de Bordeaux-Francs geldt voor rode, droge witte en liquoreuze witte wijnen. De productie

van wit is zeer beperkt. Net als voor de overkoepelende appellation Côtes de Bordeaux geldt hier een minimale plantdichtheid van 4.500 stokken per hectare.

Dankzij de komst van een aantal vooraanstaande producenten van buiten het gebied (onder

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

91

andere uit Pomerol en Saint-Émilion) is de kwaliteit van de wijnen gestegen. Oorspronkelijk werd de productie gedomineerd door de plaatselijke cave coopérative Cellier des Côtes de Francs. Inmiddels opereert menig producent zelfstandig. Niettemin is Cellier des Côtes de Francs, in 2000 gefuseerd met de coöperatie van Castillon in Gardegan, nog altijd een belangrijke producent.

Rode wijnen van Côtes de Bordeaux-Francs kunnen zijn samengesteld uit de gebruikelijke zes

Bordeauxrassen, maar carmenère en petit verdot mogen, als cépages accessoires, hoogstens 15

procent van de blend uitmaken. Cabernet sauvignon en cabernet franc spelen in Francs een grotere rol dan in het iets koelere Castillon. Het basisrendement is 52 hl/ha. Het minimale natuurlijke alcoholgehalte bedraagt wettelijk 11,5 procent. De rode wijnen van Côtes de Bordeaux-Francs

krijgen een opvoeding mee tot minstens 15 maart van het jaar na de oogst. De droge witte wijnen worden gemaakt van hoofdzakelijk sauvignon blanc, sauvignon gris, sémillon en muscadelle. Als aanvullende rassen worden colombard en ugni blanc gebruikt. Het basisrendement is hoger dan

voor rode Côtes de Bordeaux-Francs, namelijk 62 hl/ha. Het natuurlijke alcoholgehalte is minimaal 10,5 procent. Het restzoetgehalte is 4 gr/l of minder.

Er wordt in Côtes de Bordeaux-Francs ook een kleine hoeveelheid liquoreus wit geproduceerd. Dit wijntype wordt besproken op blz. 114 van dit hoofdstuk. n Saint-Émilion en Saint-Émilion Grand Cru

Al in de Gallo-Romeinse tijd was er wijnbouw rond Saint-Émilion. De wijngaarden van Saint-

Émilion beginnen direct aan de oostelijke grens van het stadje. Het wijngaardareaal van 5.400 ha

strekt zich uit over negen gemeenten, waarvan Saint-Émilion verreweg de grootste is. In een akte

uit 1289 (!) staan deze negen gemeenten al genoemd als behorende tot het wijngebied van SaintÉmilion. Daarnaast zijn er vier gemeenten (‘satellieten’) die de naam Saint-Émilion mogen gebruiken in combinatie met hun eigen gemeentenaam. De meeste producenten in Saint-Émilion zijn

klein. De coöperatie van Saint-Émilion, de Union des Producteurs de Saint-Émilion, is ambitieus en levert bijna een kwart van de productie. De plaatselijke wijnbroederschap, Jurade de Saint-Émilion, is een van de oudste wijnbroederschappen van Frankrijk. De appellation Saint-Émilion werd in 1936 officieel erkend.

In het verleden telde Saint-Émilion vier appellations: Saint-Émilion, Saint-Émilion Grand Cru, Saint-

Émilion Grand Cru Classé en Saint-Émilion Premier Grand Cru Classé. Sinds 1984 zijn er nog maar twee officiële herkomstbenamingen: Saint-Émilion en Saint-Émilion Grand Cru. De productiegebie-

den van AOP Saint-Émilion en AOP Saint-Émilion Grand Cru zijn identiek. Ook de toegestane drui-

venrassen zijn hetzelfde: cabernet sauvignon, cabernet franc, carmenère, malbec en merlot zijn de basisrassen, met petit verdot als aanvullend ras (tot maximaal 10 procent van de assemblage). De

plantdichtheid is voor beide appellations 5.500 stokken per hectare. De verschillen tussen Saint-Émilion en Saint-Émilion Grand Cru zitten hem onder andere in het minimale natuurlijke alcoholpercen-

tage, het toegestane rendement en de opvoeding van de wijnen. Voor Saint-Émilion Grand Cru geldt

een minimaal natuurlijk alcoholgehalte van 11,5 procent (in plaats van 11 procent voor Saint-Émilion),

92

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Saint-Émilion

een basisrendement van 46 hl/ha (in plaats van 53 hl/ha voor Saint-Émilion) en een verplichte opvoeding tot minstens 1 februari van het tweede jaar na het oogstjaar (in plaats van tot minstens 31 maart van het eerste jaar na de oogst voor Saint-Émilion). Opmerkelijk genoeg valt meer dan de helft van de wijnen uit Saint-Émilion onder de appellation Saint-Émilion Grand Cru.

De wijnen van Saint-Émilion hebben in het algemeen een goede kleur en zijn soepel, vlezig en

stevig. Ze worden wel de Bourgognes van de Bordeaux genoemd. De merlot en cabernet franc, die in Saint-Émilion de aanplant domineren, dragen in hoge mate bij aan het karakter van de wijnen.

Merlot is met ruim 60 procent van het wijngaardareaal de belangrijkste druif van Saint-Émilion. Op kalkrijke bodems staat vooral cabernet franc aangeplant. Cabernet sauvignon maakt slechts 10 procent uit van de aangeplante druivenrassen.

Saint-Émilion is voor de toerist zeer aantrekkelijk. In 1999 is Saint-Émilion door de UNESCO op de lijst van Werelderfgoederen geplaatst. De status van Werelderfgoed geldt niet alleen

voor het stadje maar ook voor de omliggende wijngaarden en hun chateaus. Het 13e-eeuwse

stadje is één groot monument. Zo is er de beroemde église monolithe, een kerk die helemaal

is uitgehouwen uit zacht kalksteen. Onder het stadje is een labyrint uitgehouwen van 200 kilometer aan gangen, galerijen en groeven. De kalksteenblokken zijn gebruikt voor de bouw van

Saint-Émilion. Ook een deel van Libourne en het Grand Théâtre van Bordeaux zijn opgetrokken uit kalksteen van deze groeven. Veel groeven zijn nu in gebruik als kelders.

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

93

Wijngaard in Saint-Émilion

Saint-Émilion is als wijnbouwgebied zeer complex en kent een grote variatie aan bodemsoorten.

Globaal kan men spreken van twee terreinen: de côtes beneden Saint-Émilion en het kiezelhou-

dende kalkplateau ten oosten en westen van het stadje. De beste bodems zijn de bodems die de watertoevoer naar de wijnstok beperken.

De bodem van de AOP’s Saint-Émilion en Saint-Émilion Grand Cru laat zich als volgt indelen: •

Het plateau van hard kalksteen: Dit plateau van calcaire à astéries, midden in het wijngebied, is

afgedekt met een dun laagje kleiige kalkgrond of kleiige zandgrond. Het kalksteen is afkomstig van oude zeesterren (astéries). Hierop bevinden zich onder andere de chateaus Beau-Séjour

Bécot, Bélair-Monange, Canon, Clos Fourtet, Pavie Decesse, Pavie Macquin en Tertre Daugay.

Het poreuze kalksteen beperkt de wateropname van de druivenstok, wat de wijnen fijne tannine en een zekere frisheid geeft.

•

Het plateau graveleux: Dit plateau in het noordwesten van het gebied, grenzend aan Pomerol,

ligt gescheiden van het kalkplateau door een breed zanddepot, waarvan het zand door de wind is aangevoerd. We zien er lichte glooiingen van kiezel, vergelijkbaar met die in de Médoc. De

kiezels uit het Massif Central zijn hier in het quartair neergelegd via de rivier de Isle. De bodem is door de kiezels relatief warm. De ondergrond bestaat uit calcaire à astéries. Hier treffen we onder meer de wijngaarden aan van Cheval Blanc, Figeac, La Dominique en La Tour Figeac.

•

De hellingen (côtes) en voet van de hellingen (pieds de côtes): Dit zijn de heuvelruggen die de

vallei van de Dordogne afsluiten en die de verbinding vormen tussen het dal en het plateau. De

hellingen liggen op het zuiden. De bovenlaag is kleirijke kalkgrond en de onderbodem bestaat uit zachte kalksteen met klei, molasse du Fronsadais genoemd. Hier liggen onder andere de

94

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



chateaus Ausone, Beauséjour, Pavie en een deel van Fonplégade, Fonroque en La Gaffelière. De heuvels hebben volgens sommigen de beste ondergrond van Saint-Émilion. De merlot geeft hier

grootse wijnen. Cabernet sauvignon wordt hier door wijnbouwers weinig gebruikt, omdat deze op

de kalkhellingen niet makkelijk rijp wordt. De voet van de hellingen bestaat uit veel zand en weinig kalk, met voor een deel de chateaus Angélus, Canon-la-Gaffelière, Clos des Jacobins, La Gaffelière en Grand Mayne. Kwalitatief hebben de côtes meer potentieel dan de voet van de côtes.

•

De zandbodems: Deze bodems in het noordwesten van het gebied hebben dezelfde geologische

oorsprong als het kiezelplateau (het quartair), maar ze bezitten geen kiezels of stenen. Wij vinden hier de wijngaarden van onder andere de chateaus Corbin, Croque-Michotte en Larmande.

•

De kleiige kiezelbodems van recente geologische oorsprong: Dit zijn vruchtbare alluviale

bodems, neergelegd door de Dordogne. We vinden ze in de vlakte ten zuiden van de Route

Nationale. Ze bestaan uit veel zand, een beetje kiezel en af en toe wat klei. Hier komen geen grote wijnen vandaan.

Een uitgebreide studie uit 1989 van prof. Kees van Leeuwen, verbonden aan de Universiteit van

Bordeaux, heeft laten zien dat het merendeel van de grands crus classés is te vinden op drie soorten bodems: • •

de kalk- en magnesiumhoudende bodems van het plateau en de klei- en kalkhoudende côtes; de kiezelbodems in het (noord)westen van het plateau bij Figeac en Cheval Blanc, richting

Pomerol; •

de uit het quartair stammende zandbodems.

Met ingang van de oogst 2014 is er een strengere kwaliteitscontrole op de botteling van wijnen van AOP Saint-Émilion Grand Cru, met instemming van de Conseil des Vins de Saint-

Émilion. De reden hiervoor is dat de botteling van een kleine twintig procent van de flessen

doorgaans niet optimaal wordt uitgevoerd, wat invloed heeft op het rijpingspotentieel van de wijnen en dus de reputatie van de appellation. De bedoeling is dat de wijnen door een onafhankelijke instantie (Quali-Bordeaux) op twee momenten worden geproefd: vlak na de bot-

teling en na vijf jaar. Lang niet alle producenten stemden in met deze strengere regel, onder meer omdat het plan voor de producent omgerekend 16 euro per hectare kost.

De verschillende terroirs leveren verschillende wijntypes op. De wijnen van de heuvel en de hellin-

gen zijn stevig en hebben tijd nodig. Na een lange rijping tonen ze een prachtige finesse. De wijnen van de voet van de hellingen zijn iets minder stevig en iets lichter, maar ze bezitten een breed en

verfijnd boeket. Na tien tot vijftien jaar ouderen hebben ze evenwel de neiging om uit te drogen. De wijnen van het terras, dat uit kalksteen, zand en klei bestaat en overgaat in glooiingen met kiezel, zijn vlezig, krachtig en toch verfijnd, vergelijkbaar met de beste Pomerols. De wijnen van de lager

gelegen zandgronden (in het noordwesten) en van de recenter neergelegde kleiige kiezelbodems in het dal van de Dordogne zijn lichter en soepeler dan de wijnen van het plateau of de hellingen. Zij

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

95

kunnen vaak al jong worden gedronken. Deze laatste wijnen hebben, op enkele goede uitzonderingen na, de basisappellation Saint-Émilion. Het probleem van de warme, zandige bodems is dat de druiven soms door hittestress in de zomer hun rijping niet succesvol kunnen afronden.

Ondanks hun kwaliteit en bekendheid zijn de wijnen van Saint-Émilion niet opgenomen in de

classificatie van 1855. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat de wijnen van Saint-Émilion

indertijd werden verhandeld door négociants in Libourne, terwijl de wijnen uit de Médoc en Sauternes werden verhandeld door de handelshuizen in Bordeaux. Een verklaring zit ook in het feit

dat de Libournais tot 1910 geen lokale Kamer van Koophandel had om de belangen van wijnen uit de streek te behartigen. Om dit ‘onrecht’ ongedaan te maken werd in 1954 door het lokale syndicat viticole besloten tot een eigen klassement. Het klassement van Saint-Émilion is niet

statisch, zoals dat van 1855; elke tien jaar wordt de indeling geëvalueerd en kan het klassement gewijzigd worden.

Het klassement van Saint-Émilion kent twee categorieën: premier grand cru classé en grand cru

classé. Binnen de categorie premier grand cru classé geeft de aanduiding ‘A’ de absolute top aan.

Het bijzondere aan het klassement is dat het een onderdeel vormt van het systeem van de wettelijke herkomstbenaming. De aanduidingen grand cru classé en premier grand cru classé maken deel uit van het cahier des charges van AOP Saint-Émilion Grand Cru. Alleen wijngoederen die wijnen

produceren volgens de productievoorwaarden van AOP Saint-Émilion Grand Cru kunnen opgeno-

men worden in het klassement. Een wijngoed dat recht heeft op de appellation Saint-Émilion Grand Cru is overigens niet per definitie opgenomen in het klassement. Het is niet de appellationwet, die bepaalt of een wijngoed grand cru classé of premier grand cru classé is, maar de tienjaarlijkse classificatie.

Bij de eerste verschijning van het klassement, in 1958, waren er 12 premiers grands crus classés

aangewezen (waaronder Ausone en Cheval Blanc met de A-status) en 63 grands crus classés. De tweede keer, in 1969, waren er 12 premiers grands crus classés en 72 grands crus classés. Rond

1979 had men het geheel weer moeten herzien, maar als gevolg van bureaucratisch geruzie werd het nieuwe klassement pas eind 1984 naar buiten gebracht. Bij deze gelegenheid telde het klas-

sement 11 premiers grands crus classés en 63 grands crus classés. In 1984 werd, uit vrees voor

‘uitholling’ van het klassement, in het reglement van het INAO opgenomen dat het totale aantal vermeldingen maximaal 90 mag zijn. In 1996 werd een nieuw klassement bekendgemaakt, het vierde in de reeks. Deze versie kende 13 premiers grands crus classés en 55 grands crus classés. In de

laatste categorie was dus nogal geschift.

In 2006 werd het klassement opnieuw geactualiseerd. In juli 2008 werd dit klassement echter door de rechtbank nietig verklaard. Het daarop volgende beroep werd in oktober 2008 niet ontvankelijk

verklaard. Daarmee bleef het klassement uit 1996 van kracht. Domeinen die in de versie van 2006 gepromoveerd waren, mochten evenwel hun nieuwe status op het etiket vermelden. Sinds 2009

hebben het oude en nieuwe klassement (van 1996 en 2006) als ‘compromis’ naast elkaar bestaan.

Eind november 2010 kwam er een doorbraak in de impasse: het INAO bereikte overeenstemming

96

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



over de nieuwe regels en procedures. In juni 2011 werd een nieuw klassement gevalideerd, dat in 2012 het licht zag. Het klassement van 2012 heeft de goedkeuring van het INAO, de Commission

de Classement en de Franse overheid. De classificatie is uitgevoerd door een commissie van wijnprofessionals, van wie niemand uit de Bordeaux afkomstig is. In dit klassement zijn 82 eigendommen opgenomen (van 96 kandidaten), waaronder 18 premiers grands crus classés en 64 grands

crus classés. Opmerkelijk in deze laatste versie is dat Château Pavie en Château Angélus zijn

gepromoveerd tot premier grand cru classé met de A-status, een toppositie die jarenlang alleen

voor Château Cheval Blanc en Château Ausone was weggelegd. Gepromoveerd tot premier grand

cru classé zijn onder andere La Mondotte en Château Valandraud. Ook de nieuwe classificatie zal ongetwijfeld stof doen opwaaien. In 2021 hebben Château Cheval Blanc en Château Ausone besloten afscheid te nemen van het klassement. In 2022 volgde Château Angélus. n De vier ‘satellieten’ van Saint-Émilion

Lange tijd werden de wijnen uit de randgebieden van Saint-Émilion verkocht onder de naam SaintÉmilion. Een gerechtelijk uitspraak in 1921, bevestigd in hoger beroep in 1923 en door het hof van

cassatie in 1929, heeft bepaald dat de gemeenten in de randgebieden alleen maar de naam SaintÉmilion mogen toevoegen aan hun eigen naam. Het gaat hierbij om de volgende vier appellations, alle erkend in 1936: • • • •

Lussac-Saint-Émilion (1.440 ha);

Montagne-Saint-Émilion (1.600 ha); Puisseguin-Saint-Émilion (750 ha);

Saint-Georges-Saint-Émilion (200 ha).

Deze ‘satellietgebieden’ liggen alle aan de noordoostelijke kant van Saint-Émilion. De scheidslijn

wordt gevormd door de vallei van de Barbanne, een klein riviertje. Het landschap lijkt sterk op dat

van Saint-Émilion, maar het is iets meer golvend. De wijngaarden bedekken de flanken en toppen

van de glooiingen en heuvels. Het totale wijngaardoppervlak van de satellieten is een kleine 4.000 ha. Er zijn enkele terroirverschillen, die voor een deel het karakter van de wijnen bepalen. De bo-

dem van Lussac is zeer gevarieerd, met zanderige kleigrond in de hogere delen, kleiachtige kiezel-

grond in de dalen en klei-kalkgrond op de côtes. De bodem van Montagne-Saint-Émilion bevat veel kalksteen en op sommige plaatsen rode, zanderige klei. In Puisseguin bevat de bodem voornamelijk klei en kalksteen. Saint-Georges-Saint-Émilion heeft de meest homogene bodem. Sinds 1972 hebben de wijnbouwers in Saint-Georges het recht hun wijnen op de markt te brengen onder de

herkomstbenaming Montagne-Saint-Émilion, maar het merendeel van de producenten kiest toch

voor de eigen appellation. Over het algemeen worden de wijnen van Montagne-Saint-Émilion het meest gewaardeerd.

De wijnen van de vier satellietappellations zijn stuk voor stuk ‘kleine’ Saint-Émilions. Hun gemiddelde kwaliteit is goed en ze hebben een goede prijs-kwaliteitverhouding. Coöperaties spelen in de satel-

lietappellations een betrekkelijk grote rol. Als basisrassen dienen cabernet franc, cabernet sauvignon, malbec en merlot. Carmenère en petit verdot zijn als aanvullende rassen toegestaan.

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

97

Classificatie

Producent

Premiers grands crus classés (A)

Château Angélus Château Ausone Château Cheval Blanc Château Pavie Château Beauséjour (héritiers Duffau-Lagarrosse) Château Beau-Séjour Bécot Château Bélair-Monange Château Canon Château Canon-la-Gaffelière Château Figeac Clos Fourtet Château La Gaffelière Château Larcis Ducasse La Mondotte Château Pavie Macquin Château Troplong Mondot Château Trottevieille Château Valandraud Château l’Arrosée Château Balestard la Tonnelle Château Barde-Haut Château Bellefont-Belcier Château Bellevue Château Berliquet Château Cadet-Bon Château Cap de Mourlin Château Le Chatelet Château Chauvin Château Clos de Sarpe Château La Clotte Château La Commanderie Château Corbin Château Côte de Baleau Château La Couspade Château Dassault Château Destieux Château La Dominique Château Faugères Château Faurie de Souchard Château de Ferrand Château Fleur Cardinale Château La Fleur Morange

Premiers grands crus classés (B)

Grands crus classés

98

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Classificatie

Producent

Grands crus classés

Château Fombrauge Château Fonplégade Château Fonroque Château Franc Mayne Château Grand Corbin Château Grand Corbin-Despagne Château Grand Mayne Château Les Grandes Murailles Château Grand-Pontet Château Guadet Château Haut-Sarpe Clos des Jacobins Couvent des Jacobins Château Jean Faure Château Laniote Château Larmande Château Laroque Château Laroze Clos La Madeleine Château La Marzelle Château Monbousquet Château Moulin du Cadet Clos de l’Oratoire Château Pavie Decesse Château Peby Faugères Château Petit Faurie de Soutard Château de Pressac Château Le Prieuré Château Quinault l’Enclos Château Ripeau Château Rochebelle Château Saint-Georges Côte Pavie Clos Saint-Martin Château Sansonnet Château La Serre Château Soutard Château Tertre Daugay Château La Tour Figeac Château Villemaurine Château Yon-Figeac

Tabel 8.8 De classificatie van ‘grands crus classés’ van Saint-Émilion (2012)

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

99

De samenstelling van de wijnen varieert iets per appellation. Zo moeten de vier hoofdrassen voor AOP Lussac-Saint-Émilion minstens 90 procent van de assemblage uitmaken en voor AOP Montagne-

Saint-Émilion minstens 70 procent. De plantdichtheid is in alle vier appellations minimaal 5.500 stokken per hectare. Het wettelijk vastgestelde basisrendement is 53 hl/ha en het minimale natuurlijke

alcoholgehalte bedraagt 11 procent. De opvoeding van de wijnen van de AOP’s Lussac-Saint-Émilion

en Puisseguin-Saint-Émilion is wettelijk verplicht tot 31 maart van het jaar na de oogst. Voor de AOP’s Montagne-Saint-Émilion en Saint-Georges-Saint-Émilion geldt een minimale élevage tot 15 maart. n Pomerol

Tot het afgebakende gebied van AOP Pomerol, erkend in 1936, behoren naast de gemeente Pomerol ook delen van de gemeenten Libourne en Lalande-de-Pomerol. Wijnbouwgebied Pomerol

heeft een lange geschiedenis. In de Romeinse tijd waren hier al druivenstokken te vinden en in de

middeleeuwen was Pomerol een belangrijk wijnbouwgebied. Niettemin was Pomerol in de moderne tijd tot het einde van de jaren veertig van de vorige eeuw vrij onbekend. Ook de wijn van Château

Petrus kende bijna niemand. Maar dankzij Petrus, inmiddels een legende en goed voor de duurste wijn uit de Bordeaux, is Pomerol vanaf de jaren vijftig geleidelijk aan bekend geworden. Het totale

wijngaardoppervlak bedraagt bijna 800 ha, verdeeld over zo’n 150 wijndomeinen. Het gemiddelde wijngaardbezit is dus uitermate klein, wat de vaak hoge prijzen verklaart. Veel grandeur hebben

de meeste wijnhuizen hier niet. Château Petrus bijvoorbeeld lijkt meer op een boerenhoeve. Maar fraaie architectuur is in Pomerol zeker te vinden.

Het klimaat in Pomerol is zonnig, warm en vochtig. Het wijnbouwgebied bevindt zich op een plateau van 35 meter hoogte, dat in westelijke richting heel geleidelijk afloopt naar het dal van de

rivier Isle. Geologisch is Pomerol een mozaïek van verschillende bodemtypen. De beste Pomerols zijn vaak afkomstig van de hogere delen van het centrale plateau, in het noordoosten, waar diepe

lagen klei en grind elkaar afwisselen. De kiezelbodems van Château Cheval Blanc (Saint-Émilion) komen we ook hier tegen. Naar het westen en zuidwesten toe, richting Libourne en de Isle, bevat

de bodem meer zand en zijn de wijnen lichter. Bijna overal treffen we in de dieper liggende bodemlagen ijzeroxiden, klei en zandsteen aan. De dikke en zware, ijzerhoudende kleilaag waar Pomerol beroemd om is, wordt crasse de fer genoemd. Deze ligt bij Château Petrus vlak onder het bodem-

oppervlak. Anders dan in het aangrenzende Saint-Émilion bevat de bodem in Pomerol vrijwel geen kalksteen.

In Pomerol wordt alleen rode wijn geproduceerd. De appellationwetgeving bepaalt dat carmenère

niet tot de toegestane druivenrassen behoort. Cabernet franc, cabernet sauvignon, merlot, malbec en petit verdot zijn wel toegestaan. Ruim drie kwart van de druivenaanplant betreft merlot. De wijn van Château Petrus wordt zelfs vrijwel geheel van merlot gemaakt. Aangezien merlot vroeg in het seizoen bloeit, kunnen oogsten in jaren met lentevorst en slecht weer tijdens de bloei grotendeels verloren gaan. Cabernet franc is goed voor 15 procent van het wijngaardareaal en cabernet

sauvignon voor 5 procent. De beste wijnen van Pomerol zijn vol, rijk en zacht en hebben een verlokkelijk boeket van viooltjes en truffel.

100

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



De plantdichtheid in Pomerol is minimaal 5.500 stokken per hectare. Het minimale natuurlijke alcoholgehalte moet 11 procent bedragen. De wijnen krijgen een opvoeding tot minstens

1 november van het jaar na de oogst. Het basisrendement is 49 hl/ha. Daarmee behoren de opbrengsten in Pomerol tot de laagste in de Bordeaux. n Lalande-de-Pomerol

De appellation Lalande-de-Pomerol, eveneens erkend in 1936, omvat de gemeenten Lalande-dePomerol en Néac, ten noorden van AOP Pomerol. Het productiegebied is met ongeveer 1.100 ha

wijngaard redelijk groot voor een ‘satellietdistrict’. In Lalande-de-Pomerol domineert het traditionele familiebedrijf. Er zijn ongeveer 180 exploitaties. De wijngoederen zijn betrekkelijk klein. Nieuwe investeringen en een jonge generatie wijnbouwers hebben het gebied een boost gegeven.

De grens tussen AOP Pomerol en AOP Lalande-de-Pomerol wordt gevormd door het dal van de

Barbanne, hetzelfde riviertje dat Saint-Émilion van zijn satellieten scheidt. De bodem is in het zuidoosten van het gebied sterk kleihoudend met kiezel. In het noorden en noordoosten overheerst leem. Naar het westen toe komen we meer zand en kiezel tegen, die lichtere wijnen opleveren.

Door de iets andere bodemsamenstelling bezitten wijnen uit Lalande-de-Pomerol in vergelijking met Pomerol gewoonlijk wat minder gulheid, kracht en diepte. Ze zijn wat minder levendig dan de wij-

nen die geproduceerd worden van het plateau van Pomerol zelf. Niettemin zijn er vele zeer goede Lalande-de-Pomerols.

Ook de productie van Lalande-de-Pomerol is uitsluitend rood. Cabernet franc, cabernet sauvignon, malbec en merlot zijn de vastgestelde cépages principaux, carmenère en petit verdot dienen als

cépages accessoires. In de wijngaarden is de plantdichtheid minimaal 5.500 stokken per hectare.

De wijngaarden zijn voor het grootste deel beplant met merlot. Het wettelijk vastgestelde basis-

rendement is 53 hl/ha. Het natuurlijke alcoholgehalte moet minimaal 11 procent bedragen. De ver-

plichte opvoeding is aanzienlijk korter dan voor AOP Pomerol, namelijk tot 15 maart van het jaar na de oogst.

n Fronsac en Canon Fronsac

De vallei van de Isle vormt de grens tussen Pomerol en het westelijker gelegen Fronsac. Het

landschap van Fronsac is afwisselend en geaccidenteerd, met heuvels, valleien, bossen en wijn-

gaarden. Het wordt gedomineerd door twee heuvels: de Tertre de Fronsac (76 meter) en de Tertre de Canon (61 meter). Op deze heuvels hebben in het verleden forten gestaan. Het verleden van

Fronsac is rijk. De Romeinen hadden hier al wijnstokken aangeplant en van de zeventiende tot de negentiende eeuw stonden de wijnen uit deze regio in hoog aanzien, meer dan de wijnen van Po-

merol en Saint-Émilion. Richelieu, hertog van Fronsac en eerste minister van Lodewijk XIII, had in de zeventiende eeuw in Fronsac een drukbezocht buitenverblijf.

De bodem in Fronsac is zeer divers. Aan de oevers van de Dordogne en de Isle treffen we alluviale bodems aan, op de hellingen en boven op de heuvelruggen vinden we kleihoudende kalkbodems

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

101

en kleihoudende zandbodems. Dieper in de bodem bevinden zich kalk van fossiele zeesterren en kleihoudende kalksteen. Net als in Saint-Émilion zijn hier tal van groeven te vinden ten behoeve van bouwactiviteiten in het verleden. Sommige worden nu gebruikt voor de kweek van cham-

pignons. Dit kalkfundament rust op de fameuze molasse du Fronsadais (zie blz. 34). Dit zachte,

leemachtige kalksteen zorgt voor een uitstekende waterhuishouding en draagt bij tot de gunstige voorwaarden voor wijnbouw.

De appellation Fronsac werd erkend in 1937. Zeven gemeenten hebben recht op de herkomstbe-

naming. Veel goede wijnen uit Fronsac komen uit de buurt van Saillans en La Rivière. Vroeger waren de wijnen van Fronsac nogal stug, maar de wijnen zijn tegenwoordig evenwichtiger en ronder.

Investeringen in de jaren negentig van de vorige eeuw en een groep enthousiaste, dynamische

producenten (van wie er enkele verenigd zijn in Club Expression de Fronsac) hebben de wijnen

van Fronsac tot een hoog niveau gebracht. Een aantal leidende domeinen heeft goede adviseurs aangesteld. De duurste wijnen kosten maar een fractie van de topwijnen uit Saint-Émilion en

Pomerol en hebben een uitstekende prijs-kwaliteitverhouding. De aanpak is modern, met kleine opbrengsten, groene oogsten, laat oogsten en het gebruik van nieuwe barriques.

Een deel van de wijngaarden van Fronsac draagt de naam Côte de Canon. Hier treffen we onder andere een kleihoudende kalkbodem aan, die rust op een bank van kalk van fossiele zeesterren.

De in 1939 erkende appellation Canon Fronsac, een deel van het productiegebied van Fronsac, dankt in grote mate haar reputatie aan deze kalksteenbodem. In Canon Fronsac, dat langs de

oever van de Dordogne ligt, zijn de omstandigheden voor wijnbouw zeer gunstig, mede doordat

veel wijngaarden op hellingen met zuidelijke expositie liggen. Sommige hellingen zijn zeer steil. In theorie zijn de wijnen van Canon Fronsac iets beter dan die van Fronsac, maar in de praktijk zijn de verschillen nauwelijks aan te geven.

Er zijn in Fronsac en Canon Fronsac samen nu circa 170 wijnbedrijven actief. AOP Fronsac beslaat circa 830 ha, Canon Fronsac circa 300 ha. Beide appellations produceren uitsluitend rode wijnen.

De wettelijke productievoorwaarden zijn voor beide appellations identiek. De wijnen moeten voor

minstens de helft bestaan uit ten minste twee van de basisrassen cabernet franc, cabernet sauvig-

non en merlot. Carmenère, malbec en petit verdot mogen als aanvullende rassen gebruikt worden.

Net als in de rest van de Libournais is merlot hier het belangrijkste druivenras. Zijn gemiddelde

aandeel in de wijngaarden is 70 procent. De minimale plantdichtheid is 5.000 stokken per hectare.

Het wettelijk bepaalde basisrendement is 53 hl/ha en het wettelijk bepaalde natuurlijke alcoholgehalte bedraagt minimaal 11 procent. Zowel de wijnen van AOP Fronsac als die van AOP Canon

Fronsac ondergaan een opvoeding tot in elk geval 15 augustus van het jaar dat volgt op de oogst. n Côtes de Bourg (Bourg, Bourgeais)

Côtes de Bourg wordt soms wel het ‘Klein Zwitserland van de Gironde’ genoemd. Het is er voor

Bordeauxbegrippen heuvelachtig. Het woord ‘côtes’ in de naam van de appellation is dan ook op

zijn plaats. Het gebied ligt ter hoogte van de plaats waar de Dordogne en de Garonne samenvloeien.

102

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Het is een pittoresk gebied met oude dorpen, kastelen en kerken in een golvend landschap. Het gebied dankt zijn naam aan het stadje Bourg-sur-Gironde, dat overigens nu aan de Dordogne

ligt. Het stadje Bourg ligt tegenover Macau in de Haut-Médoc. De meeste wijngaarden liggen ter

hoogte van Margaux. Het klimaat wordt hier beïnvloed door de aanwezigheid van de Gironde. Het gebied heeft nauwelijks last van vorst. Door het temperende effect van de brede rivier heeft de

vorst van 1991 hier amper toegeslagen. De gemiddelde neerslag is lager dan in veel andere delen van de Bordeaux. Het klimaat van Bourg is warm, maar door de nabijheid van de Gironde is de atmosfeer vrij vochtig.

In Côtes de Bourg leeft men bijna geheel van de wijnbouw. De aanplant is ongeveer 3.800 ha, verspreid over vijftien gemeenten. Vanaf de citadel van Bourg kan men het productiegebied voor een

groot deel overzien. Het wijngebied bestaat uit drie heuvelruggen. Dicht bij het water bestaat de bodem uit kalksteen en klei, vermengd met kleine hoeveelheden mergel en kiezel. Meer landinwaarts komt meer kiezel voor. De heuvelrug die het meest landinwaarts ligt heeft een echte kiezelbodem.

Deze kiezelbodem bestaat uit erosiepuin, afkomstig uit het Massif Central. Het hoge aandeel klei in de meeste bodems maakt de merlot tot een geschikt ras in Côtes de Bourg.

Bourg, Bourgeais en Côtes de Bourg zijn verschillende namen voor één en dezelfde appellation.

Een producent of négociant mag de naam zelf kiezen. Dit is natuurlijk vrij onpraktisch en voor de

consument onduidelijk. In de praktijk komen de meeste wijnen op de markt onder de naam Côtes de Bourg.

Côtes de Bourg produceert rode en witte wijnen. In 1936 werden de rode wijnen erkend, in 1941 de witte. Er wordt niet veel wit geproduceerd: gemiddeld 1.200 hl per jaar tegenover 220.000 hl rood.

Voor rode Côtes de Bourg mogen alleen cabernet sauvignon, cabernet franc, merlot en malbec

worden gebruikt. Carmenère en petit verdot zijn volgens de appellationwetgeving niet toegestaan.

Merlot domineert de wijngaarden en is vaak ook het dominante ras in de assemblage. Cabernet

sauvignon is het tweede druivenras. Malbec komt in Bourg relatief veel voor. Rode Côtes de Bourg is vaak vrij vol van smaak. Voor de productie van wit zijn colombard, muscadelle, sauvignon blanc, sauvignon gris en sémillon toegestaan. Ooit was ook merlot blanc toegestaan, maar dit druivenras is nu in Côtes de Bourg verboden.

De plantdichtheid is wettelijk gesteld op minimaal 4.500 stokken per hectare. Het basisrendement is 54 hl/ha voor rode wijnen en 60 hl/ha voor witte wijnen. Het minimale natuurlijke alcoholgehalte bedraagt voor zowel de rode als witte wijnen 10,5 procent. Voor rode Côtes de Bourg geldt een verplichte élevage tot minstens 15 maart van het jaar na de oogst. n Blaye, Côtes de Blaye en Côtes de Bordeaux-Blaye

De Blayais is het noordelijkste productiegebied op de Rechteroever. De Blayais is een uitgestrekt gebied met ongeveer 6.600 ha wijngaard. De wijngaarden liggen meer verspreid dan in de

Bourgeais. In de Blayais leeft men niet van wijnbouw alleen. Op de landbouwgrond worden ook

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

103

graan, groenten en fruit verbouwd. De naam van de streek is afgeleid van de naam van het 17e-

eeuwse stadje Blaye. De wijnproductie concentreert zich in het westen rond Plassac, Cars en de

haven van Blaye, in het noorden rond het stadje Saint-Ciers-sur-Gironde en in het zuidoosten rond de plaatsen Saint-Savin en Cézac. De wijnbouw in de Blayais dateert uit de Romeinse tijd en de wijnen stonden in de dertiende en veertiende eeuw in hoog aanzien bij de Engelsen. Tot de op-

komst van de Graves en de Médoc in de zeventiende eeuw werd de streek rond Blaye, samen met de Bourgeais, beschouwd als een uitzonderlijk geschikt wijnbouwgebied.

In het noordwesten en zuidwesten van het district, bij de Gironde, is het landschap zeer geacci-

denteerd. Het achterland van Blaye is groen en heuvelachtig. Bij de gemeente Berson, ten oosten

van Blaye, treffen we zelfs de hoogste heuvelruggen van het departement Gironde aan. De bodem bestaat in verschillende delen van Blaye, in het bijzonder rond Cars, uit kalksteen en kalkrijke klei.

Het is een ideaal terrein voor het produceren van rode wijnen met een zekere concentratie. Naar het oosten toe worden de glooiingen minder hoog en wordt de bodem overwegend zanderig. De bodem van Blaye is veel minder homogeen dan die van Bourg.

De wijngaardeigenaren in de omgeving van Blaye waren enkele decennia terug sterk georiënteerd

op de Cognacstreek. Zij produceerden hoofdzakelijk voor de cognacindustrie. Dit verklaart waarom we in de wijngaarden veel colombard en ugni blanc, de cognacdruif bij uitstek, aantreffen. Nadat

het de cognacindustrie werd verboden om druiven te betrekken buiten de eigen streek, werden in Blaye appellations voor witte wijn gecreëerd. De laatste jaren is het kwaliteitsniveau van de witte wijnen van de Blayais aanzienlijk toegenomen, maar de rode wijnen uit Blaye maken de meeste

indruk. De laatste vijftien jaar komen uit Blaye vooral toegankelijke, betaalbare rode wijnen, die het best binnen vijf jaar kunnen worden gedronken. Maar ook bewaarwijnen, die achttien maanden of

langer op eikenhout zijn opgevoed, ziet men nu uit Blaye komen. Merlot is in Blaye het belangrijkste blauwe druivenras. Net als in Côtes de Bourg is de aanplant van malbec hier

relatief groot. Cabernet sauvignon treft men in de Blayais minder aan dan in de Bourgeais.

De Blayais kent drie verschillende appellations. Het productiegebied beslaat 41 gemeenten en ver-

schilt niet per appellation. Het onderscheid tussen de verschillende appellations is dus niet geografisch. De drie herkomstbenamingen in het gebied zijn: •

Côtes de Blaye: Deze appellation uit 1936 telt slechts enkele hectaren. De productie bestaat

uit droge witte wijnen die, opmerkelijk genoeg, voor minstens 50 procent zijn samengesteld uit colombard en/of ugni blanc. Sémillon, sauvignon blanc, sauvignon gris en muscadelle zijn de aanvullende rassen. Merlot blanc was vroeger toegestaan, maar nu niet meer. De minimale

plantdichtheid is 4.500 stokken per hectare. Het basisrendement is 60 hl/ha. De wijnen bevatten minder dan 4 gr/l restzoet. Het minimale natuurlijke alcoholpercentage is 10 procent.

•

Blaye: Dit is een kleine appellation van circa 50 ha voor rode wijnen. Ook deze appellation da-

teert uit 1936. De wijnen worden gewonnen uit minstens 50 procent merlot, cabernet sauvignon

en/of cabernet franc. Als aanvullende rassen mogen carmenère, malbec en petit verdot gebruikt worden. Merlot is in de praktijk verreweg het belangrijkst. In de meeste wijnen vormt hij 60 tot

104

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Het stadje Blaye, met op de voorgrond enkele wijngaarden

70 procent van de assemblage. De plantdichtheid is minimaal 6.000 stokken per hectare, re-

latief hoog voor de Rechteroever. Het basisrendement is relatief laag: 48 hl/ha. Het potentiële

alcoholgehalte moet minstens 12 procent bedragen. De wijnen van AOP Blaye ondergaan een opvoeding tot minstens 15 maart van het jaar na de oogst.

•

Côtes de Bordeaux-Blaye: De appellation Premières Côtes de Blaye, die ooit voor rode en droge witte wijnen gold, is sinds 2008 opgeheven en opgegaan in de appellation Côtes de

Bordeaux-Blaye. Deze appellation maakt deel uit van AOP Côtes de Bordeaux (zie blz. 65 van dit hoofdstuk). Het productiegebied van 6.500 ha levert vooral rode wijnen (95 procent van de productie). De rode wijnen worden voornamelijk gemaakt van cabernet sauvignon, cabernet

franc, malbec en merlot. Als cépages accessoires dienen carmenère en petit verdot. Voor de

witte wijnen, die maximaal 4 gr/l restzoet hebben, zijn sauvignon blanc, sauvignon gris, sémillon en muscadelle de hoofdrassen. Daarnaast zijn colombard en ugni blanc toegestaan. De plantdichtheid is minimaal 4.500 stokken per hectare. De minimale natuurlijke alcoholpercentages

zijn 11,5 procent voor rode wijnen en 10,5 procent voor witte. Het basisrendement is voor rood

52 hl/ha en voor wit 62 hl/ha. Rode Côtes de Bordeaux-Blaye kent een wettelijke opvoeding tot minstens 15 maart van het jaar na de oogst.

Zoete en edelzoete witte wijnen van de Bordeaux Voor zoete witte wijn (doux, moelleux of liquoreux) zijn er in totaal vijftien verschillende appellations

in de Bordeaux. Dit zijn: •

in het hele productiegebied: Bordeaux en Bordeaux Supérieur;

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

105

• •

op de linkeroever van de Garonne: Graves Supérieures, Cérons, Barsac en Sauternes;

in Entre-Deux-Mers: Bordeaux Haut-Benauge, Premières Côtes de Bordeaux, Cadillac,

Loupiac, Sainte-Croix-du-Mont, Côtes de Bordeaux-Saint-Macaire, Graves de Vayres en Côtes de Bordeaux-Sainte-Foy; •

op de rechteroever van de Dordogne: Côtes de Bordeaux-Francs.

Van deze vijftien appellations zijn er tien die, al dan niet exclusief, edelzoete wijnen (liquoreux) produceren: • •

op de linkeroever van de Garonne: Cérons, Barsac en Sauternes;

in Entre-Deux-Mers: Premières Côtes de Bordeaux, Cadillac, Loupiac, Sainte-Croix-du-Mont, Côtes de Bordeaux-Saint-Macaire en Côtes de Bordeaux-Sainte-Foy;

•

op de rechteroever van de Dordogne: Côtes de Bordeaux-Francs.

Zeven van deze tien appellations (namelijk Cérons, Barsac, Sauternes, Cadillac, Loupiac, SainteCroix-du-Mont en Côtes de Bordeaux-Saint-Macaire) liggen in het zuidelijke deel van de Premières Côtes de Bordeaux en vormen een band van hellingen langs de Garonne, stroomopwaarts van

Bordeaux. Hier zijn de omstandigheden voor het produceren van liquoreuze botrytiswijnen opti-

maal. De grote luchtvochtigheid hier is voor botrytisvorming essentieel. De ochtendnevel die in au-

gustus en september de vorming van edelrot bevordert, wordt mede veroorzaakt doordat bij Barsac het koude water van de kleine rivier Ciron, die door dichte, schaduwrijke bossen stroomt, zich bij de warmere Garonne voegt. Wanneer de ochtendnevel gevolgd wordt door een droge, warme

middag, dan treedt de gunstige vorm van rot, edelrot, op. In natte jaren vernietigt grijze rot (pour-

riture grise) echter het druivenmateriaal. Volgens onderzoek in Sauternes en Barsac, verricht door

bodemcartograaf Jean-Paul Carty, wordt de ochtendmist voor een belangrijk deel veroorzaakt door de waterhuishouding van de bodem in het gebied. In de bovenlaag van de bodem in de Graves

bevinden zich tijdelijke watervoorraden, waaruit de damp ontstaat die voor de hoge luchtvochtig-

heid zorgt. In jaren dat de botrytis de druiven in de wijngaarden niet of nauwelijks heeft aangetast, kunnen wijnmakers hun toevlucht nemen tot de methode van passerillage aan de stokken of tot cryo-extractie. Ook chaptalisatie is toegestaan, maar niet bij alle appellations.

Omdat kwaliteit en opbrengst van jaar tot jaar sterk wisselen en de oogst zeer arbeidsintensief is, is het economisch nauwelijks rendabel om alleen van de productie van edelzoete wijnen te bestaan. AOP Cérons is een goed voorbeeld.

De onderlaag in de gebieden langs de Garonne bestaat overal uit kalksteen met veel fossiele

zeesterren en oesters, die zijn neergelegd toen het Bassin d’Acquitaine, ooit een deel van de zee, droogviel. Op de toppen van de hellingen bestaat de bovenlaag van de bodem uit grove kiezels.

De bovenlaag midden op de hellingen wordt bepaald door kalkrijke, compacte klei. Aan de voet van de hellingen vinden wij losse klei en vooral zand.

De basisdruivenrassen voor alle liquoreuze witte wijnen van de Bordeaux zijn sémillon, sauvignon

blanc, sauvignon gris en muscadelle. Sémillon, die het meest gevoelig is voor botrytis, is veruit het

106

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



belangrijkst in de wijngaarden. Het aandeel in veel assemblages is 75 procent. Voor liquoreuze Côtes

de Bordeaux-Francs en Côtes de Bordeaux-Sainte-Foy zijn als aanvullende rassen ook colombard en ugni blanc toegestaan. In een enkele appellation vinden we ook merlot blanc als cépage accessoire. n Bordeaux en Bordeaux Supérieur

De generieke appellations Bordeaux en Bordeaux Supérieur zijn op blz. 61-64 al uitgebreid aan

bod gekomen. De toegestane druivenrassen voor zoete Bordeaux Blanc zijn dezelfde als die voor

droge Bordeaux Blanc. Het restsuikergehalte ligt tussen 5 en 60 gr/l. Voor zoete Bordeaux Blanc is meer SO2 toegestaan dan voor droge witte Bordeaux. Het minimale natuurlijke alcoholpercentage

is 10,5 procent. Het basisrendement is 67 hl/ha.

Voor witte Bordeaux Supérieur, altijd halfzoet, geldt een basisrendement van 49 hl/ha. De gebruikte druivenrassen zijn hetzelfde als die voor AOP Bordeaux. Het minimale natuurlijke alcoholpercentage voor witte Bordeaux Supérieur is 12 procent. Het restsuikergehalte is minimaal 17 gr/l. Er geldt voor de wijnen een verplichte opvoeding tot minstens 31 december van het oogstjaar. n Graves Supérieures

AOP Graves Supérieures, erkend in 1937, maakt deel uit van AOP Graves. De aanduiding Graves Supérieures is voorbehouden aan (half)zoete witte wijnen van laat geoogste druiven. Het wijn-

gaardareaal voor Graves en Graves Supérieures is moeilijk te scheiden, omdat het bij sommige

producenten van het jaar afhangt of de oogst (of een deel daarvan) tot Graves Supérieures wordt

verwerkt. De minimale plantdichtheid voor AOP Graves en AOP Graves Supérieures is gelijk: 5.000 stokken per hectare. Voor Graves Supérieures moeten de druiven overrijp zijn en met de hand

worden geplukt in verschillende plukgangen. Edelrot is niet noodzakelijk; ook passerillage is toe-

gestaan om de zoetheid te verkrijgen. De wijn kan licht zoetig zijn, volzoet of liquoreus. De meeste Graves Supérieures is halfzoet of ‘mollig’ (moelleux). De wijn heeft een lichtgouden kleur en is soms amberkleurig. In het aroma herkent men citrus, perzik, abrikoos, acacia en honing.

De toegestane druivenvariëteiten zijn sauvignon blanc, sauvignon gris, sémillon en muscadelle. De druiven worden zeer rijp tot licht overrijp geplukt, opdat het suikergehalte minimaal 221 gram per liter most is. Het restzoetgehalte van de wijn is minimaal 34 gr/l. Het wettelijke minimumalcohol-

gehalte voor Graves Supérieures is 12 procent, met een potentieel alcoholgehalte van ten minste 13,5 procent. Het basisrendement is 40 hl/ha. Voor de appellation Graves Supérieures geldt een élevage tot minstens 15 januari van het jaar na de oogst.

Graves Supérieures was in de jaren zeventig van de vorige eeuw erg populair en is zelden duur.

De zoetheid van de wijn ontstond vaak doordat aan de aanvankelijk droge wijn zoete, ingedikte

most werd toegevoegd. Van de productie, die overigens met het jaar terugloopt, nam Nederland

het afgelopen decennium meer dan de helft af. Nederland is van oudsher een grote afnemer van

Graves Supérieures. Het was altijd een echte ‘kruidenierswijn’. De populariteit van Graves Supérieures is in Nederland geleidelijk teruggelopen.

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

107

n Cérons

Cérons is een kleine enclave in het grote gebied Graves, ten westen en noordwesten van de ap-

pellation Barsac, op de linkeroever van de Garonne. De appellation, die werd gecreëerd in 1936,

is genoemd naar het plaatsje Cérons. Tot het productiegebied behoren de gemeenten Cérons, Il-

lats en Podensac. Het wijngaardareaal beslaat circa 1.000 ha, maar daarvan wordt jaarlijks slechts zo’n 100 ha gedeclareerd als AOP Cérons. Met de toegenomen vraag naar rode wijn zijn veel

producenten in Cérons overgestapt op de verbouw van blauwe druivenrassen. Rode en droge witte wijnen uit de productiezone van Cérons kunnen worden aangeboden als AOP Graves. Ook Graves Supérieures kan uit de wijngaarden van Cérons komen. Droge witte Graves heeft inmiddels de

zoete Cérons verdrongen, aangezien de productie van droge wijn commercieel meer succes blijkt op te leveren.

De druiven voor AOP Cérons worden idealiter geoogst nadat ze zijn aangetast door pourriture noble, maar passerillage aan de stokken is ook toegestaan. De oogst gebeurt in verschillende pluk-

gangen, zoals wettelijk is voorgeschreven. De bodem en ondergrond in Cérons zijn gelijk aan die in de zuidelijke Graves. De plantdichtheid is 5.000 stokken per hectare. De gemiddelde jaarproductie is met 2.650 hl (ofwel 350.000 flessen) niet erg groot. De gebruikte druivenrassen zijn sémillon,

sauvignon blanc, sauvignon gris en muscadelle. Over het algemeen is de stijl van Cérons lichter en minder ‘vet’ dan die van Sauternes. Voor Cérons is het wettelijke minimumsuikergehalte 221

gram per liter most. Voor het natuurlijke alcoholgehalte geldt een minimum van 14,5 procent. Het basisrendement is met 40 hl/ha aanzienlijk hoger dan in ambitieuzere appellations als Sauternes en Barsac. De opvoeding van de wijnen is wettelijk verplicht tot minstens 15 april van het jaar na de oogst.

n Sauternes en Barsac

Sauternes en Barsac zijn voor veel wijnliefhebbers het summum van edelzoete wijnen. Het klas-

sement voor wijnen van Sauternes en Barsac uit 1855 (zie blz. 70) laat zien dat deze wijnen in de negentiende eeuw veel aanzien hadden.

Sauternes en Barsac grenzen aan elkaar, slechts gescheiden door het kleine riviertje Ciron. De

appellations liggen als enclaves in het grote Gravesgebied, even ten westen en noordwesten van Langon. We treffen er, net als in het zuidelijke deel van de Graves, kiezelterrassen aan, die vaak ook klei bevatten. De bodem van Sauternes bevat veel kiezel, terwijl in Barsac vaak kalk(steen)

aan de oppervlakte komt. Verder zijn de diepere bodemlagen nogal verschillend. Ze bestaan uit

zand, kiezel, klei, mergel en kalksteen, maar in steeds wisselende samenstellingen en verhoudingen. Een ander verschil is dat Sauternes iets heuvelachtiger is dan Barsac. De topdomeinen van

Sauternes liggen vaak op kleine heuvels. De wijngaarden van Barsac liggen gemiddeld wat lager.

Deze verschillen in bodemlagen en de ligging van de wijngaarden – al of niet op een licht hellend

vlak van een croupe – verklaren voor een deel de verschillen tussen de wijnen. In grote lijnen heb-

ben de wijnen hetzelfde karakter, maar in het algemeen is Barsac iets lichter, ‘nerveuzer’ en minder rijk dan Sauternes; Sauternes is voluptueuzer en romiger.

108

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Château d’Yquem Château d’Yquem is ontegenzeggelijk de grote ster van Sauternes. Het chateau ligt op een

heuvel die een groot deel van de omgeving in de gemeente Sauternes domineert. Het wijn-

gaardbezit is met 103 ha behoorlijk groot, maar de opbrengsten zijn klein: slechts 8 hl/ha, wat neerkomt op één glas per wijnstok. De gemiddelde productie is 100.000 flessen per jaar. In

goede jaren kan de productie oplopen tot 130.000 flessen. In slechte jaren wordt geen grand vin gemaakt en wordt de oogst gedeclasseerd. De samenstelling van Château d’Yquems

Sauternes is meestal 80 procent sémillon en 20 procent sauvignon blanc. Château d’Yquem

maakt ook een droge witte wijn, een Bordeaux Blanc, onder de naam ‘Y’ (i-grec). Sinds 1999

is Château d’Yquem onderdeel van de LVMH-groep. De adellijke familie De Lur-Saluces, eigenaar sinds 1785, heeft een minderheidsaandeel.

Het wijngaardareaal van AOP Sauternes beslaat circa 2.200 ha, goed voor een jaarlijkse productie van gemiddeld 41.000 hl. De appellation omvat vijf gemeenten: Sauternes, Fargues,

Bommes, Preignac en Barsac. De laatste gemeente is de grootste en heeft ook een eigen her-

komstbenaming: Barsac. Barsac is goed voor zo’n 850 ha. Producenten in Barsac kunnen kiezen tussen de appellations Sauternes en Barsac. Er zijn binnen de appellation Sauternes momenteel 190 exploitanten. In het algemeen is het grondbezit hier versnipperd en zijn de exploitaties klein.

Toch zijn er ook enkele zeer grote wijngoederen in dit productiegebied, zoals Château d’Yquem, Château Guiraud, Château Suduiraut en Château de Rayne Vigneau.

De appellationwetgeving van AOP Sauternes en AOP Barsac is identiek. Er is alleen een geografisch verschil. In de wijngaarden moeten minstens 6.500 stokken per hectare aangeplant staan.

Muscadelle, sauvignon blanc, sauvignon gris en sémillon zijn de toegestane druivenrassen.

Druiven moeten in overrijpe staat worden geplukt. Het plukken moet met de hand gebeuren in

tris successifs. Het wettelijke basisrendement is zeer laag: 25 hl/ha. Vaak wordt dit niet eens gehaald. De most moet volgens de wet minimaal 221 gr/l suiker bevatten. Het reële alcoholgehalte moet minstens 12 procent bedragen, het potentiële alcoholgehalte 15 procent.

De wet schrijft voor dat de wijnen van Sauternes en Barsac een opvoeding ondergaan tot mini-

maal 15 juni van het jaar na de oogst. Veel wijnen van Sauternes en Barsac gisten en rijpen op

(deels) nieuw eikenhout. De rijping in barriques duurt in de praktijk soms wel 18 tot 36 maanden.

De jonge wijn heeft van zichzelf al veel kracht en karakter en wint door een dergelijke opvoeding aan complexiteit. De grote wijnen van Sauternes bezitten een geweldige rijkdom. Het rijke, rijpe fruit wordt fraai geaccentueerd door de levendige zuren. In de brede en rijk genuanceerde geur en smaak kan men honing, acaciabloesem, kamperfoelie, vanille, perzik, amandel, gedroogde

abrikoos en gekonfijt citrusfruit herkennen. De gouden kleur van een jonge Sauternes of Barsac

verandert in de loop van decennia in een diepe kleur van amber. De beste wijnen kunnen bijzon-

der lang rijpen. Een Sauternes van meer dan vijftig jaar oud krijgt een oranjeachtige kleur en kan

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

109

Wijngaard van Château d’Yquem

verrassend levendig smaken. Een in 1996 geproefde fles van Château d’Yquem uit 1811 bleek nog uitstekend te zijn.

Droge witte wijn uit de wijngaarden van Sauternes en Barsac komt op de markt als generieke Bordeaux Blanc. Dat is opmerkelijk, want Cérons heeft als droge ‘tegenhanger’ AOP Graves tot zijn

beschikking. Omdat de marktpositie van Sauternes en Barsac tegenwoordig niet heel sterk is, zoeken steeds meer producenten hun toevlucht tot het produceren van droge witte wijn. n Bordeaux Haut-Benauge

AOP Bordeaux Haut-Benauge, een subappellation van de generieke appellation Bordeaux, geldt

voor droge en zoete witte wijnen van sémillon, sauvignon blanc, sauvignon gris en/of muscadelle.

Deze appellation kwam op blz. 87 reeds ter sprake.

Zoete Bordeaux Haut-Benauge is geen vin liquoreux, maar een eenvoudige zoete wijn. Colombard, merlot blanc en ugni blanc, wel toegestaan voor witte AOP Bordeaux, zijn niet toegestaan voor

AOP Bordeaux Haut-Benauge. Het minimale natuurlijke alcoholgehalte bedraagt 11,5 procent en

de most moet minimaal 195 gr/l suiker bezitten. Het wettelijk vastgestelde basisrendement is 55 hl/ ha. Voor een zoete Bordeaux Haut-Benauge geldt een restsuikergehalte van 5 tot 60 gr/l.

110

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



n Premières Côtes de Bordeaux

Premières Côtes de Bordeaux is een langgerekt, smal productiegebied van 200 ha op de rechter-

oever van de Garonne. Vanaf de rivier gezien is er sprake van een steile helling tot ruim 100 meter

boven zeeniveau. De heuvelachtige strook strekt zich uit over 60 kilometer, van Bassens (ten noorden van Bordeaux) tot Saint-Macaire. Eenmaal op de top van deze côtes golft het land meestal

nog maar licht en komen we op het plateau van Entre-Deux-Mers. De lange heuvelrug wordt op

talloze plaatsen doorsneden door kleine valleien met beekjes en andere stroompjes, die het water naar de Garonne afvoeren. De wijngaarden liggen op hellingen die naar het zuidwesten, zuiden en

zuidoosten zijn gekeerd. De hellingen zijn klei- en kalkhoudend. Op de top van de hellingen ligt een laag kiezelgrond van anderhalf tot twee meter diep. De bodem van Premières Côtes de Bordeaux bevat meer kalksteen en minder leem dan elders in Entre-Deux-Mers. Over het algemeen is er sprake van kleine familie-exploitaties, met een gemiddelde omvang van 12 ha.

Het productiegebied van AOP Premières Côtes de Bordeaux omvat 39 gemeenten en komt exact overeen met dat van Côtes de Bordeaux-Cadillac (zie blz. 87). Geldt AOP Côtes de Bordeaux-

Cadillac alleen voor rode wijnen, AOP Premières Côtes de Bordeaux produceert uitsluitend zoete

en edelzoete witte wijnen. Tot 2009 was deze appellation bestemd voor rode wijnen en (half)zoete witte wijnen (moelleux), maar sinds 2009 geldt de herkomstbenaming uitsluitend nog voor (half)-

zoete en liquoreuze witte wijnen. De wijnen worden gemaakt van sauvignon blanc, sauvignon gris, muscadelle en/of sémillon.

In alle gemeenten van Premières Côtes de Bordeaux heeft men het recht halfzoete en liquoreuze

witte wijnen te produceren, maar in de praktijk concentreert de productie zich in het zuidelijke deel

van het herkomstgebied. Daar zijn in de wijngaarden de elementen warmte en vochtigheid aanwezig, die voor de productie van (edel)zoete wijnen essentieel zijn. Premières Côtes de Bordeaux is

overigens in de praktijk eerder lichtzoet in stijl dan volledig zoet. De wettelijke eisen met betrekking tot AOP Premières Côtes de Bordeaux zijn iets minder streng dan die voor bijvoorbeeld Cadillac, Loupiac en Sainte-Croix-du-Mont.

De minimale plantdichtheid in AOP Premières Côtes de Bordeaux is 4.500 stokken per hectare.

Het vastgestelde rendement is 45 hl/ha. Sémillon is de meest aangeplante druif, met een aandeel van circa 75 procent in de wijngaard. De druiven moeten één voor één worden geoogst en een

suikergehalte hebben van ten minste 221 gram per liter most. Het minimale natuurlijke alcoholgehalte moet 13,5 procent bedragen. De wijn heeft minimaal 34 gr/l restzoet. De opvoeding duurt in elk geval tot 15 januari van het jaar na de oogst. Sommige producenten proberen hun wijn extra kwaliteit mee te geven door een opvoeding op eiken vaten. n Cadillac, Loupiac en Sainte-Croix-du-Mont

De appellations Cadillac, Loupiac en Sainte-Croix-du-Mont produceren louter liquoreuze witte wij-

nen. De productiegebieden vormen een onderdeel van het grotere gebied Premières Côtes de Bordeaux. De grens tussen Loupiac en Sainte-Croix-du-Mont ligt tegenover de plaats waar de Ciron

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

111

Wijnstokken met sémillondruiven in Sauternes

in de Garonne stroomt, zodat ook in deze gebieden de herfstnevels voorkomen die voor het stimuleren van pourriture noble zorgen. Edele rotting treedt in Loupiac en Sainte-Croix-du-Mont echter

minder vaak op dan op de linkeroever van de Garonne, doordat de wijngaarden verder van de

Garonne afliggen. Cadillac profiteert door zijn ligging het minst van het effect van de najaarsnevels.

Passerillage door de zon is het alternatief, als nobele rotting niet of nauwelijks optreedt. Chapta-

lisatie is in koele jaren niet ongebruikelijk, hoewel dit door wijnproducenten lang niet altijd wordt toegegeven.

De productie van de drie appellations is gering. Afhankelijk van de weersomstandigheden pro-

duceert men in de drie productiegebieden soms droge witte wijn, die bijvoorbeeld onder de

naam van AOP Bordeaux op de markt kan worden gebracht. In geslaagde jaren met een mooie, zonnige nazomer kunnen Cadillac, Loupiac en Sainte-Croix-du-Mont goede zoete witte wijnen voortbrengen. Ze hebben een lichtere, minder zoete en minder rijke smaak dan Sauternes en

Barsac. Voor de productie van de wijnen zijn alleen muscadelle, sauvignon blanc, sauvignon gris en sémillon toegestaan. Druiven moeten met de hand worden geplukt. De oogst moet gebeuren

112

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



in verschillende plukgangen. Van de drie appellations is Sainte-Croix-du-Mont het belangrijkst,

met wijnen die over het algemeen het meest gewaardeerd worden. De bodem van Sainte-Croixdu-Mont bevat relatief veel kalk. Sommige wijngaarden liggen op steile hellingen met kiezel en

bezitten een goede expositie voor de ontwikkeling van pourriture noble. Gisting op vat komt hier

steeds vaker voor. Sainte-Croix-du-Mont produceert doorgaans zoetere en vollere wijnen dan Cadillac en Loupiac.

De appellation Cadillac dateert uit 1973. Zoete witte wijnen onder deze appellation kunnen worden

geproduceerd in 22 van de in totaal 39 gemeenten van de Premières Côtes de Bordeaux. Het wijngaardareaal bedraagt circa 200 ha. De plantdichtheid is minimaal 4.500 stokken per hectare. Het basisrendement is 37 hl/ha, lager dan dat voor Loupiac en Sainte-Croix-du-Mont. De most moet

minstens 255 gr/l suiker bevatten en 15 procent potentiële alcohol bezitten. De wijn heeft minimaal

51 gr/l restzoet. Cadillacwijnen ondergaan een opvoeding tot minstens 15 maart van het jaar na de oogst.

De gemeente Loupiac kreeg in 1936 een eigen appellationstatus. Het wijngaardoppervlak beslaat

circa 535 ha, waarvan 400 ha is beplant met witte druivenrassen. Het wijngaardareaal van de appellation Sainte-Croix-du-Mont, eveneens erkend in 1936, beslaat ongeveer 700 ha in de gelijknamige

gemeente, waarvan zo’n 535 ha beplant is met witte druivenrassen. De wettelijke eisen voor Loupiac en Sainte-Croix-du-Mont zijn gelijk. De minimale plantdichtheid is 5.000 stokken per hectare. Het

vastgestelde basisrendement is 40 hl/ha. In de praktijk wordt dit rendement echter zelden gehaald.

Het minimale natuurlijke alcoholgehalte bedraagt 14,5 procent. De wijn moet minimaal 45 gr/l restsuiker bezitten en krijgt een opvoeding mee tot in elk geval 15 januari van het jaar na de oogst. n Côtes de Bordeaux-Saint-Macaire

AOP Côtes de Bordeaux-Saint-Macaire produceert droge, halfzoete en liquoreuze witte wijnen,

zoals op blz. 87 te lezen valt. Voor de halfzoete witte wijnen (moelleux) geldt een minimaal natuurlijk alcoholpercentage van 13,5 procent. De most moet minstens 221 gr/l aan suiker bevatten. Het basisrendement voor de vins moelleux is 45 hl/ha. Hebben de droge witte wijnen van Côtes de

Bordeaux-Saint-Macaire 4 gr/l restsuiker of minder, voor moelleux geldt een restsuikergehalte van

34 tot 45 gr/l. De opvoeding van deze halfzoete wijnen is vrij eenvoudig, tot minimaal 15 december van het oogstjaar. De productie van vins liquoreux is ambitieuzer. De druiven moeten handmatig zijn geoogst in verschillende plukgangen en chaptalisatie is niet toegestaan. Voor de liquoreuze wijnen geldt een minimaal natuurlijk alcoholpercentage van 16 procent. De most moet minimaal

255 gr/l aan suiker bevatten en de wijn meer dan 45 gr/l restzoet. Het rendement voor liquoreuze

wijnen is 37 hl/ha. Liquoreuze Côtes de Bordeaux-Saint-Macaire krijgt een élevage tot minstens 15 maart van het jaar na de oogst. n Graves de Vayres

Graves de Vayres, een kleine appellation in het noorden van Entre-Deux-Mers, kwam op blz. 88 al aan bod. De eenvoudige, halfzoete wijnen van deze appellation waren tot ver in de twintigste

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

113

eeuw erg populair in Duitsland. Voor de zoete witte wijnen van Graves de Vayres vormen sémillon, sauvignon blanc, sauvignon gris en muscadelle de basis. Merlot blanc dient theoretisch als cépage accessoire (tot maximaal 35 procent van de assemblage), maar dit druivenras staat nauwelijks aangeplant. De plantdichtheid is minimaal 4.500 stokken per hectare.

Het vastgestelde basisrendement is 50 hl/ha voor zoet wit. De zoete witte wijnen hebben meer dan 4 gr/l restsuiker. Voor zoete witte wijnen geldt ook een suikergehalte van 178 gram per liter most, tegenover 170 gram per liter most voor droge witte Graves de Vayres. Het minimale natuurlijke

alcoholgehalte is 11 procent. Het reële alcoholpercentage moet ten minste 10,5 procent bedragen. n Côtes de Bordeaux-Sainte-Foy

AOP Côtes de Bordeaux-Sainte-Foy vinden wij in het oosten van het Entre-Deux-Mersgebied.

Deze appellation is op blz. 88 reeds uitgebreid besproken. Naast rode en droge witte wijnen kunnen binnen deze appellation ook (half)zoete en edelzoete wijnen worden geproduceerd. Deze

worden hoofdzakelijk gemaakt van sémillon, sauvignon blanc, sauvignon gris en/of muscadelle,

met colombard en ugni blanc als aanvullende rassen. Voor de vins liquoreux geldt dat de druiven

overrijp zijn en met de hand worden geplukt in opeenvolgende plukronden. De druiven kunnen hun zoetheid verkregen hebben door edele rotting of door passerillage. Chaptalisatie is bij de

liquoreuze wijnen van Côtes de Bordeaux-Sainte-Foy niet toegestaan.

Voor de vins moelleux van Côtes de Bordeaux-Sainte-Foy geldt een restzoetgehalte van 17-45 gr/l en voor liquoreux minimaal 51 gr/l. De most voor moelleux moet minimaal 221 gr/l suiker bevat-

ten, die voor liquoreux minimaal 255 gr/l. Het minimale natuurlijke alcoholgehalte voor moelleux

is vastgesteld op 13,5 procent en voor liquoreux op 15 procent. Voor de twee wijntypen geldt een

minimaal reëel alcoholgehalte van respectievelijk 11,5 en 12 procent. De vastgestelde basisrende-

menten zijn 45 hl/ha voor moelleux en 37 hl/ha voor liquoreux. Voor de liquoreuze wijnen geldt een minimale élevage tot 15 maart van het jaar na de oogst. Vins blancs moelleux ondergaan een eenvoudiger opvoeding, tot minstens 15 december van het oogstjaar. n Côtes de Bordeaux-Francs

Naast rode en droge witte wijnen (zie blz. 91) produceert deze subappellation van AOP Côtes de Bordeaux ook liquoreuze witte wijnen. De basisdruiven zijn dezelfde als die voor de droge witte wijnen: sauvignon blanc, sauvignon gris, sémillon en muscadelle. De druiven moeten bij hoge

rijpheid zijn geplukt, met minstens 238 gram suiker per liter most. Dit dient te gebeuren met de

hand en in verschillende plukgangen. De (over)rijpheid van de druiven kan door pourriture noble of door passerillage zijn veroorzaakt. Het vastgestelde rendement is 37 hl/ha. Het minimale natuurlijke alcoholgehalte bedraagt 14,5 procent. Liquoreuze wijnen van Côtes de Bordeaux-Francs

hebben meer dan 51 gr/l restsuiker en ondergaan een opvoeding tot minstens 15 maart van het jaar na de oogst.

114

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



IGP-wijnen Met ingang van het oogstjaar 2006 hebben producenten in het productiegebied van de Bordeaux de mogelijkheid een vin de pays op de markt te brengen: Vin de Pays de l’Atlantique. Deze herkomstbenaming, in 2009 omgedoopt tot IGP Atlantique, is een vin de pays régional voor rode,

witte en rosé wijnen uit de departementen Charente, Charente-Maritime, Dordogne, Gironde en

het noordwestelijke deel van Lot-et-Garonne. Producenten mogen hun wijn mengen met wijnen uit aangrenzende departementen. Gironde blijft vooralsnog het enige departement in het zuidwesten van Frankrijk dat geen IGP-wijn kent met de ‘eigen’ naam van het departement. De omliggende

departementen kennen wél een vin de pays de département, met daarbinnen weer vins de pays de zone.

Vóór 2006 kwamen de eenvoudigste wijnen uit de Bordeaux op de markt als Vin de Table of onder

de naam van de generieke appellation Bordeaux. IGP Atlantique biedt producenten aan de ‘onderkant’ van de markt de gelegenheid om beter te concurreren met andere streken in Frankrijk, met

name de Languedoc en de Roussillon. De eisen voor IGP’s zijn minder hoog dan voor AOP’s; op het etiket mag bijvoorbeeld het druivenras vermeld worden. In de praktijk maken producenten uit de Bordeaux nog weinig gebruik van de benaming IGP Atlantique.

Hoofdstuk 8 - Bordeaux (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

115

116 TERUG NAAR INHOUD



9

Bourgogne

9.1 Inleiding De Bourgogne wordt tot de klassieke wijnbouwgebieden van Frankrijk gerekend. In juli 2015

werden de wijngaarden van de Bourgogne op de Werelderfgoedlijst van UNESCO geplaatst.

Binnen en buiten Frankrijk heeft het gebied al eeuwenlang een grote reputatie, zowel om zijn

witte als rode wijnen. Bourgognewijnen zijn ook relatief kostbaar, zeker in het hogere segment.

De hoge prijs houdt niet alleen verband met de reputatie, maar ook met een vaak beperkte opbrengst in verhouding tot de grote, wereldwijde vraag. De Bourgogne is bovendien een

ingewikkeld wijnbouwgebied. Het is erg versnipperd en er zijn veel classificaties. De wijnen

kunnen fenomenaal zijn, maar ook teleurstellend. Zowel het klimaat als de enorme versnippering van het wijngaardbezit maken de Bourgogne tot een ‘onvoorspelbaar’ gebied, waarbij naast klimatologische factoren ook menselijke factoren een grote rol spelen.

9.2

Historie

Al in de eerste eeuwen van onze jaartelling werden delen van de Bourgogne gecultiveerd. De

eerste wijnstokken verschenen waarschijnlijk rond 200 na Chr. in de omgeving van Beaune en rond het huidige Gevrey-Chambertin. Rond 400 na Chr. vond er onder de Romeinen, die het gebied in de eerste eeuw na Chr. hadden veroverd, op redelijke schaal wijnbouw plaats. Er

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

117

werden ook toen al goede wijnen geproduceerd, zeker op de naar het oosten en zuidoosten

gekeerde hellingen (côtes). Toen in de tweede helft van de vijfde eeuw na Chr. de Romeinen hun

greep verloren op het Pagus Arebrignus (het gebied dat we nu de Côte d’Or noemen), werd een groot deel van Bourgogne een koninkrijk onder de Oost-Germaanse stam van de Burgunden.

Rond 800 na Chr. regeerde Karel de Grote over de Bourgogne. Bourgogne werd eeuwenlang

geregeerd door koningen en hertogen, die vaak veel aandacht hadden voor wijnbouw. Bekend is het voorbeeld van Philips de Stoute, die eind veertiende eeuw het gebruik van gamay verbood,

omdat dit volgens hem een inferieur druivenras was. In 1477 werd de Bourgogne definitief Frans.

Beaune De stad Beaune, oorspronkelijk gesticht als legerplaats door Julius Caesar, was tot de

dertiende eeuw de residentie van de hertogen van Bourgogne. Het is tot op de dag van

vandaag de wijnhoofdstad van de Bourgogne. In de achttiende eeuw werden er de eerste handelshuizen gesticht en nog steeds zijn in Beaune toonaangevende handelshuizen te vinden, zoals Joseph Drouhin, Louis Jadot en Bouchard Père & Fils. Bekend is vooral

Hôtel-Dieu, dat in 1443 door Nicolas Rolin werd gesticht als ziekenhuis voor armen en daklozen. Dit Hospice de Beaune (samen met nog een tweede) heeft in de loop der

eeuwen veel legaten in de vorm van bos- en wijngaardpercelen gekregen. Nu bezitten de Hospices de Beaune circa 62 ha wijngaard, met over het algemeen hoge classificaties.

Elk jaar wordt op de derde zondag in november de opbrengst hiervan geveild. Sinds 2005 wordt de liefdadigheidsveiling georganiseerd door het Britse Christie’s en daarmee is de

veiling verder geprofessionaliseerd en geïnternationaliseerd. Particuliere klanten kunnen

bij deze gelegenheid de wijnen uitsluitend per pièce (een Bourgondisch vat van 228 liter) kopen. Domaine des Hospices de Beaune is een organisatie zonder winstoogmerk. De opbrengst gaat onder andere naar het gemeenteziekenhuis van Beaune. De opbrengst

van de ‘Vente des Vins’ kan een indicatie zijn voor de marktprijzen van de wijnen uit het betreffende jaar. De veiling is onderdeel van het feest dat ‘Les Trois Glorieuses’ wordt

genoemd: op de zaterdag voorafgaand aan de veiling vindt in Château de Vougeot een

luxueus diner plaats (onder auspiciën van de broederschap Les Chevaliers du Tastevin)

en op maandagmiddag sluit het festival af met een grote lunch in Meursault, ‘La Paulée de

Meursault’. Aan dit oogstfeest nemen honderden wijnmakers en gasten deel, die hun eigen wijn meenemen.

Van de tiende eeuw tot de Franse Revolutie was de Bourgondische wijnbouw nauw verbonden met de kerk en de kloosterorden. Vooral de benedictijnen en cisterciënzers waren actief in de

wijnbouw van de streek. In Cluny (in de Mâconnais) werd in de tiende eeuw een klooster van de benedictijnen gesticht. Dit klooster was een machtscentrum en gaf een enorme impuls aan de wijnbouw in de streek. In Cîteaux en Vougeot vestigde zich in de elfde eeuw de cisterciënzer

kloosterorde, die eveneens een belangrijke bijdrage leverde aan de Bourgondische wijnbouw.

118

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Hôtel-Dieu in Beaune

Overal in de streek werden wijngaarden aangelegd. De monniken brachten niet alleen veel land in cultuur maar classificeerden dit ook. Met hun systematische manier van werken waren zij in

staat de verschillende akkers kwalitatief te rangschikken. Zo ‘identificeerden’ de monniken de

verschillende percelen van de côtes. Zij brachten de sterke en minder sterke eigenschappen

van elk perceel in kaart: bodemkwaliteit, het vermogen tot wateropname, ligging ten opzichte

van zon, wind, neerslag enzovoorts. Hun beste climats zijn de premiers crus en grands crus van vandaag.

Climat Het begrip climat is essentieel voor Bourgogne. Een climat is een heel precies afgebakend

wijngaardperceel met een eigen, herkenbare identiteit en historie. Die historie gaat niet zelden vele eeuwen terug. Zeg maar rustig tot de Middeleeuwen. Zo is bijvoorbeeld Clos de Vougeot

Grand Cru al in de 12e eeuw gecreëerd en Chambertin Clos de Bèze Grand Cru zelfs rond het

jaar 630. En sindsdien is er geen jota aan het oppervlak, de omvang, veranderd. In elk wijndorp in Bourgogne is het wijngaardareaal verdeeld in percelen met naam en toenaam en die worden dus climats genoemd. Er zijn er duizenden, elk met hun eigen naam. Deze percelen hebben alle hun eigen klimatologische en/of geologische karakteristieken, zoals de naam ‘climat’

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

119

eigenlijk ook al aangeeft. Het begrip climat is dus rechtstreeks gerelateerd aan een ander

essentieel Bourgondisch begrip: terroir. De beste climats zijn sinds de jaren 30 van de 20e eeuw geklasseerd als grand cru en de ook zeer goede, maar iets minder exclusieve climats zijn sinds

circa 1943 geklasseerd als premier cru – dit laatste had veel, zo niet alles, te maken met wat de Duitse bezetter aan wijn wenste…

‘Climat’ is dus een typisch Bourgondische term. Het staat voor een delicate harmonie tussen

een plek, een natuur, de wijnbouwers en de tijd (de eeuwen van wijnbouwcultuur). Daarnaast kennen we het begrip lieu-dit. Sinds Napoleon (de eerste 15 jaar van de 19e eeuw) is er een kadaster, waarin elke stad, elk dorp, elke straat, elk huis, elk veldje (ook in Nederland, want

Napoleon was ook hier) topografisch en met een nummer is benoemd. Dat geldt dus ook voor wijngaarden. Ook voor de wijngaarden in Bourgogne. De naam van een climat en een lieu-dit

valt vaak exact samen. Maar niet altijd. Soms bestaat een climat uit meerdere lieux-dits en soms is één lieu-dit voor een deel grand cru en voor een ander deel premier cru of voor een deel

premier cru en voor het andere deel village. Het climat Clos de Vougeot telt ettelijke lieux-dits

en het climat Aux Fournaux in Savigny-lès-Beaune telt ruim 13,5 ha, waarvan een kleine 6,5 ha premier cru is en de rest (ruim 7 ha) ‘slechts’ village.

Het lijkt ingewikkeld. Het ís ingewikkeld. Als je het werkelijk goed wil doorgronden, is er een

prachtig boek hierover te koop: ‘Climats et lieux-dits des grands vignobles de Bourgogne. Atlas et histoire des noms de lieux’. (ISBN 978-291-623120-4).

Met de Franse Revolutie kwam er een einde aan de macht van de kerk en de adel in de

Bourgondische wijnbouw. Veel wijngaardeigendom werd geconfisqueerd en verkocht. De macht

van de geestelijkheid was overigens al vóór 1789 afgenomen. Er was al geruime tijd sprake

van een secularisering van het wijngaardbezit in de Bourgogne. Er kwamen niet alleen steeds minder monniken en lekenbroeders, maar ook moesten kerken en kloosters sinds het begin

van de zestiende eeuw belasting betalen over hun bezit. Het proces raakte in een versnelling in de achttiende eeuw, onder andere door de maatschappelijke weerstand tegen de macht van de kerk. De Franse Revolutie en de verkoop van geconfisqueerde bezittingen hebben

overigens niet tot een geweldige verandering geleid; slechts zo’n 10 procent van het toenmalige wijngaardareaal van de Côte d’Or veranderde van eigenaar.

Na de Franse Revolutie kwam Napoleon aan de macht. Het Franse erfrecht dat Napoleon

heeft ingesteld (de ‘Code Napoléon’) heeft in de negentiende eeuw gezorgd voor een enorme

versnippering van het wijngaardbezit. Tegenwoordig is het Bourgondische wijngaardoppervlak

een grote lappendeken van akkertjes. Het erfrecht bepaalt namelijk dat landgoederen gelijkelijk worden verdeeld onder de kinderen van de overleden eigenaar, waardoor er na verloop van tijd

talrijke eigenaren zijn van even talrijke kleine percelen. Er zijn maar weinig wijngaarden die één eigenaar hebben.

Meeldauw en phylloxera hebben vanaf het midden van de negentiende eeuw geleid tot een

decimering van het wijngaardareaal in de Bourgogne. In de Mâconnais bijvoorbeeld was vóór de

120

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



uitbraak van de phylloxera ruim 50.000 ha met wijngaarden beplant. Nu is daar nog maar 6.500 ha van over. Het herstel was moeilijk, evenals in andere delen van Frankrijk; ook de Bourgogne

werd geconfronteerd met de gevolgen van de Frans-Duitse Oorlog, de Eerste Wereldoorlog, de crisis van de jaren dertig en de Tweede Wereldoorlog.

De twintigste eeuw was voor Bourgondische wijnbouwers tot in de jaren zeventig een moeilijke tijd. De afzet was niet groot en de trek naar de stad heeft ertoe geleid dat in het gebied weinig economische groei was. In Meursault bijvoorbeeld lag in 1939 drie kwart van de wijngaarden

braak. Pas in de jaren vijftig werd de herbeplanting van de akkers daar weer systematisch ter hand genomen. Maar vervolgens lagen de kelders van de wijnbouwers in Meursault tot het

eind van de jaren zestig vol met voorraden, doordat er amper vraag was naar de wijnen. Met

andere Bourgognewijnen was het niet anders. Het gemengd agrarisch bedrijf was heel gewoon, want veel wijnboeren moesten hun brood verdienen met andere zaken dan wijn. Pas vanaf het

midden van de jaren zeventig van de twintigste eeuw verbeterde de situatie in de Bourgondische wijnbouw. De huidige rijkdom van sommige producenten is dus van betrekkelijk recente datum.

Vosne-Romanée was in 1970 nog geen ‘Mercedes City’!

De Bourgogne biedt op gastronomisch gebied meer dan alleen wijnbouw. Kippen uit Bresse en runderen uit de Charolais zijn bekende producten uit de streek. Ook kaas

wordt in de Bourgogne gemaakt, zoals Époisses. Deze producten hebben alle een eigen

appellation. Bij Époisses smaken witte Bourgognes van chardonnay overigens uitstekend.

9.3

Bodem

De wijngaarden van Bourgogne liggen over een groot gebied verspreid. De wijngaarden liggen voornamelijk in een smalle strook, die van Chablis zuidwaarts loopt tot de dorpen rond Mâcon.

De wijngaarden van de Bourgogne zijn verspreid over drie departementen: Yonne, Côte d’Or en Saône-et-Loire. Het bekendst is het wijnbouwgebied Côte d’Or, een smalle strook wijngaarden op een heuvelrug, die zich vanaf Dijon over zo’n 50 kilometer uitstrekt naar het zuiden en zuidwesten.

De Bourgogne kunnen we verdelen in een aantal districten en subdistricten. Van noord naar zuid onderscheiden we: • •

Basse-Bourgogne, met onder andere Auxerre, Chablis, Épineuil, Irancy, Saint-Bris en Vézelay; Côte d’Or, onderverdeeld in Côte de Nuits en Côte de Beaune, met in het achterland Hautes Côtes de Nuits en Hautes Côtes de Beaune;

• •

Côte Chalonnaise;

Côtes du Mâconnais (meestal simpelweg Mâconnais genoemd).

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

121

Massifs primaires (oudste gebergten) Régions immergées à l’ère secondaire (gebieden onder water tijdens het secondaire tijdperk) Zones plissées à l’ère tertiaire (‘jongere’ gebergten, gevormd in het tertiaire tijdperk) Belangrijkste breuklijnen in Frankrijk

De afstand van Chablis tot Mâcon is hemelsbreed ongeveer 200 kilometer. Dat is aanzienlijk.

De verschillen in bodem en klimaat kunnen in de Bourgogne dan ook groot zijn. De bodems van de Bourgogne hebben grofweg gemeen dat de moederrots uit het geologische tijdperk

Jura stamt, 160 tot 200 miljoen jaar geleden. Er is een grote lokale variëteit, maar in de basis is deze moederrots kalkrijk. Kalk vinden we voornamelijk in Chablis, de Côte d’Or en op sommige plaatsen in de Côte Chalonnaise en de Mâconnais.

In een zeer ver verleden bestond Frankrijk uit een paar granietmassieven in het noordoosten (Ardennen en Vogezen), in het westen (Bretagne) en in het Centraal Massief. De rest van

Frankrijk was grotendeels zee. De zee aan de noordoostzijde van het Centraal Massief staat bekend als het Bassin Parisien. Basse-Bourgogne, met als centrum Chablis, lag aan de

zuidoostelijke rand van dit Bassin. Toen de zee zich terugtrok, bleef op een aantal plaatsen

een dikke laag fossielen achter van prehistorische schelpdieren (in het bijzonder oesters) en

ammonieten (verwant aan inktvissen). In de loop der tijd is hierdoor een mergelbodem ontstaan, die zeer rijk is aan vette kalk. Deze bodem, circa 180 miljoen jaar oud, wordt kimmeridge of

kimméridgien genoemd, naar het dorpje Kimmeridge in het Zuid-Engelse graafschap Dorset.

De bodem is wat de Fransen argilo-calcaire noemen, een mengeling van kalksteen en klei. De ondergrond van kimmeridgekalk kent een goede drainage, ondanks het hoge kleigehalte. Het kimmeridge is geologisch jonger dan het kalksteen van de Côte de Nuits en Côte de Beaune.

Waar het kimmeridge dicht onder de toplaag zit en zich met de toplaag heeft vermengd, vinden we de beste wijngaarden van Chablis. De chardonnay gedijt bijzonder goed op de kleiachtige kalkgrond van Chablis en omgeving.

122

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Ook ten oosten van het Centraal Massief bestond een zee, bekend als het Bassin Rhodanien.

Bij het ontstaan van het Alpenmassief, ongeveer 60 miljoen jaar geleden, kwam de bodem van

het Bassin Rhodanien omhoog en trok het water zich terug. Wat achterbleef was een dikke laag

fossielen van alles wat in die zee had geleefd, zoals babyoesters en zeeanemonen. Tegelijkertijd met het ontstaan van de Alpen implodeerde de bodem in het grensgebied van het Centraal

Massief en het Bassin Rhodanien. Door het wegzakken van de bodem in dit grensgebied zijn er allerlei reusachtige breuklijnen (failles) ontstaan. Twee van die grote breuklijnen bevinden zich

op de plaatsen waar we nu de wijngaarden van de Côte de Nuits en Côte de Beaune vinden. De ondergrond van de Côte d’Or bevat vooral verschillende soorten kalk, maar de heuvelrug bevat

ook ander gesteente. Het neergevallen en afgebrokkelde puingesteente wordt éboulis genoemd.

De heuvelrug van de Côte d’Or is beroemd vanwege zijn kwalitatief hoogstaande wijnen, maar niet op alle plaatsen is de bodem even geschikt voor de verbouw van druiven. De wijngaarden

liggen op steile hellingen van 150 tot 400 meter boven zeeniveau. Op de toppen van de hellingen is de bovenlaag van de bodem te arm en in de vlakte te vruchtbaar om wijnen van hoge kwaliteit te produceren. Boven aan de hellingen bevinden zich soms smalle stroken met wijngaarden van gemeenteappellations, die lichte wijnen opleveren. De bodems die zich lager op de hellingen

bevinden, zijn vaak vruchtbaarder dan het oergesteente, doordat ze meer jonge grond bevatten.

In de vlakte staan vooral pinot noir en chardonnay aangeplant voor de productie van generieke wijnen als Bourgogne Blanc en Bourgogne Rouge. Waar het terrein begint te stijgen, beginnen

de wijngaarden van de gemeenteappellations. Hier is de afwatering beter en is de bodem minder vruchtbaar, wat voor een hogere kwaliteit wijnen zorgt. Hoger op de hellingen maakt klei plaats voor een steniger bovenlaag. Daar vindt men de wijngaarden van nog betere kwaliteit. De

ligging ten opzichte van de zon is hoger op de hellingen aanzienlijk beter. De meeste premier-

cru- en grand-cruwijngaarden liggen op een hoogte van 250 à 300 meter boven de zeespiegel, halverwege de côte.

Zuidelijker nemen de breuklijnen andere vormen aan. Daar liggen de wijngaarden van de Côte Chalonnaise en de Mâconnais. De breuklijnen in dit gebied lopen van noord naar zuid. Door

voortgaande erosie zijn er op talrijke punten weer andere breuklijnen ontstaan. Deze lopen vaak oost-west. Op de randen van de grote breuken is veel erosiemateriaal neergelegd.

De bodem in de Côte Chalonnaise bestaat voornamelijk uit mergel en kalksteen met een

bovenlaag van klei en zand. De kalkstenen ondergrond lijkt op die van de Côte d’Or en is een

voortzetting van de basis van kalksteen in de Côte de Beaune. De wijngaarden liggen verspreid in het gebied, omdat er niet één doorlopende heuvelwand is. Het landschap van de Côte Chalonnaise is dus afwisselender dan dat van de Côte d’Or.

In de Mâconnais ligt een aantal minder grote, noord-zuid lopende breuklijnen naast elkaar.

In de valleien zijn de bergruggen soms vrij steil en liggen ze parallel aan elkaar. Tussen deze

bergruggen zijn verschillende vormen van landbouw te vinden. De kalkstenen bodem heeft vaak

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

123

De imposante rots van Vergisson, ongeveer 10 kilometer ten westen van Mâcon

een toplaag die mergel bevat. De kalkhellingen zijn zeer geschikt voor de teelt van chardonnay.

Ook toplagen met klei en zand, vermengd met kiezels en vuursteen, komen voor. Waar graniet en zand in de bodem zitten, gedijt de gamay beter dan de chardonnay. In het zuidelijke deel van de Mâconnais bevinden zich een paar zeer steile rotswanden, ontstaan door breuken.

Gesteentelagen van verschillende dikte liggen hier op elkaar. Erosie heeft ze hun huidige vorm gegeven: een steile façade aan de ene zijde en een geleidelijk aflopende andere zijde. Ze

kunnen reiken tot bijna 500 meter hoogte. In de geologie worden deze steilwandige reliëfvormen cuesta’s genoemd. Aan de voet van deze kalkrijke rotsen liggen sommige van de mooiste wijngaarden van het district: die van de gemeenten Vergisson en Solutré-Pouilly.

In de hele Bourgogne, van Dijon tot voorbij Mâcon, vinden wij een groot aantal heuvelruggen.

Hier en daar worden de hellingen doorbroken door kloven of valleien, zogenaamde combes. In de beste gevallen zijn de hellingen op het oosten gelegen, zoals in de Côte de Nuits, of op het oostzuidoosten, zoals in de Côte de Beaune. De hellingen worden gevormd door kalksteen. In de Côte de Nuits is het kalksteen afkomstig uit een ouder geologisch tijdperk dan in de Côte de Beaune en ten zuiden daarvan. Bovendien vinden we in de Côte de Nuits in de toplaag

veel leem. Op de zuidelijker gelegen hellingen vinden we op veel plaatsen behalve leem ook mergel.

124

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



De kwaliteit van de wijngaarden hangt voor een belangrijk deel af van: •

de verhouding tussen de

hoeveelheid kalksteen en de

kleiachtige delen in de bodem; •

de wisselwerking tussen de toplaag en de dieper liggende bodem;

•

de wisselwerking tussen het

kalksteen en de kleiachtige delen; • •

de steilheid van de helling; de oriëntatie op de zon.

9.4

Bodemdoorsnede van de Côte d’Or

Klimaat

Het klimaat in de Bourgogne is te karakteriseren als continentaal of semicontinentaal. De

Bourgogne ligt op een raakpunt van verschillende klimatologische invloeden. Ten zuiden van de stad Mâcon en in de Beaujolais zijn mediterrane invloeden merkbaar. De variatie in oogstjaren en opbrengsten is in de Bourgogne aanzienlijk.

Bourgognes ligging rond de 47e breedtegraad garandeert lange dagen met veel licht. Door de

tamelijk noordelijke ligging en het deels continentale klimaat kan de Bourgogne in het voorjaar

nogal eens last hebben van (nacht)vorst aan de grond, zeker in het noordelijke deel. De eerste uitlopers aan de wijnstok kunnen schade oplopen door deze vorst. Vooral laaggelegen akkers

van de appellation Chablis Grand Cru, dicht bij de rivier Serein, zijn erg kwetsbaar. Koude lucht, die zwaarder is dan warme lucht, zakt naar beneden en blijft in het rivierdal hangen, waardoor grote schade kan ontstaan aan de druivenstokken. Ook in de Côte d’Or kan in het vroege

voorjaar (van april tot begin mei) schade optreden door vorst aan de grond. De wijngaarden die hoog op de hellingen liggen, zijn doorgaans gevrijwaard van grondvorst.

Over het algemeen zijn in de Bourgogne de winters koud en de zomers warm. De winters zijn beduidend kouder en langer dan in de Bordeaux, de zomers korter en variabeler. Er kan veel

neerslag vallen, vooral in mei, juni en oktober. Het is dus zaak dat de bodems het regenwater goed en effectief kunnen opnemen. Op bodems met de beste natuurlijke drainage – met veel

kalksteen en wat minder kleiachtige delen – vinden we veelal de beste wijngaarden. Het water

opnemend vermogen van een wijngaardbodem bepaalt in hoge mate de kwaliteit van de wijnen.

Het klimaat van de Bourgogne is niet geschikt voor druivenrassen die laat rijpen. De teelt van de vroegrijpende rassen chardonnay en pinot noir past dus bij het klimaat.

In juni en juli is het meestal goed weer in de Bourgogne, hoewel plaatselijke stormbuien, niet

zelden met hagel, altijd een risico zijn. Dergelijk noodweer kan tot een ravage in de wijngaarden

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

125

leiden. De nazomer is nooit stabiel in Bourgogne. Het kan voorkomen dat door de combinatie

van warm en vochtig weer in de zomer mildiou en later in het seizoen ook rot optreedt. Vooral de pinot noir is hiervoor gevoelig. Hevige regenval vlak voor de oogst kan eveneens de oogst nadelig beïnvloeden, doordat de druiven zich volzuigen met water en opzwellen. Vooral pinot

noir lijdt onder een grote en snelle wateropname. Rode Bourgognes die uitsluitend zijn gemaakt van pinot noir, laten dus snel de kenmerken van het oogstjaar zien.

In de Chablisstreek rijpen druiven niet altijd gemakkelijk. Er zijn hier nauwelijks maritieme invloeden. De winters zijn lang en koud, de zomers zijn vaak behoorlijk warm. Blauwe

druiven zijn gevoeliger voor kou en daarom zijn de meeste wijngaarden in Yonne beplant met chardonnay. Rode wijnen uit deze streek missen vaak body en diepte. Witte wijnen verraden

hun noordelijke herkomst door een ietwat strenge smaak en vaak een groene tint in de kleur.

Jaarlijkse schommelingen in neerslag en zonuren resulteren in grote variaties in kwaliteit en omvang van de oogst. Voorjaarsvorst vormt een grote bedreiging.

Eind jaren vijftig van de vorige eeuw, na jaren van ernstige vorstschade in de lente, werden in Chablis manieren verzonnen om de druivenstokken tegen vorst te beschermen. Een

daarvan was het inzetten van chaufferettes, vuurpotten of ‘stoofjes’. Deze (olie)kacheltjes

werden met de hand gevuld en aangestoken in de vroege ochtenduren. Tegenwoordig

zijn ze geavanceerder en kunnen ze automatisch worden gevuld vanuit brandstoftanks.

Ze zijn effectief maar kostbaar. Een tweede methode is het heel fijn besproeien, dan

wel benevelen van de druivenstokken met water zodra de vorst intreedt. Hiertoe worden sprinklers in de wijngaard geplaatst. Het laagje ijs dat zo ontstaat, beschermt de jonge

scheuten. Dit ‘beregenen’ moet doorgaan zolang het vriest. Wind kan hierbij echter een spelbreker zijn. De twee methodes zijn doeltreffend geweest en de wijnbouw in Chablis heeft hiervan duidelijk geprofiteerd. In de jaren zestig begon het wijngaardareaal van

Chablis zich op grote schaal uit te breiden. De twee methodes worden ook tegenwoordig nog toegepast.

Overigens is er tegenwoordig, door de klimaatverandering waardoor de wijnstok vroeg, te

vroeg, dreigt uit te botten, ook regelmatig groot gevaar voor vorstschade in april/mei in de Côte d'Or. Ook dáár wordt, als het kan, preventief de schade beperkt of verhinderd door het branden van vuurpotten, strobalen, windmolens en andere middelen

Het klimaat van de circa 50 kilometer lange Côte d’Or is semicontinentaal. Er heerst een

relatief mild landklimaat. De Côte d’Or wordt beschermd tegen kou en tegen regen brengende westenwinden. Ook is er meer zonneschijn dan in Yonne: 1.750 zonuren per jaar tegenover

1.690 in Yonne. In Dijon (ten noorden van de Côte de Nuits) schijnt jaarlijks gemiddeld evenveel

zon als in Bordeaux. In het voorjaar is de temperatuur vergelijkbaar met die in Bordeaux, maar in de zomer is het iets koeler. Het kan echter, ondanks de relatief gunstige omstandigheden, ook in

126

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaarden bij het dorp Fuissé, binnen de AC Pouilly-Fuissé

de Côte d’Or voorkomen dat druiven niet voldoende zon krijgen om goed te rijpen.

In de wijngaarden van de Mâconnais is door de hoge ligging wintervorst een risico, hoewel

in de Mâconnais over het geheel genomen minder kans op vorst is dan in de Côte d’Or. Het

klimaat in de Mâconnais is iets warmer dan in de Côte d’Or. Door atmosferische botsingen op dit kruispunt van klimaattypen (het continentale en het maritieme) komen hier soms stevige lokale onweersbuien voor, die met korte maar verwoestende hagelbuien gepaard kunnen gaan. Ook ’s zomers kan plaatselijk veel neerslag vallen. Korte hagelbuien kunnen in de zomer aan de

wijnstok veel schade aanrichten. Gemiddeld valt in de Mâconnais echter minder regen dan in

noordelijker gelegen wijndistricten van de Bourgogne. Over het algemeen krijgen de wijngaarden van de Mâconnais voldoende zon om rijpe, alcoholrijke wijnen te produceren.

9.5

Druivenrassen

Anders dan de Loirestreek, staat de Bourgogne niet bekend om een grote variatie aan

druivenrassen. De meeste rode en witte wijnen worden van respectievelijk pinot noir en

chardonnay gemaakt. In de Bourgogne komen we als witte rassen ook melon de Bourgogne,

pinot blanc, pinot gris (alias pinot beurot), sacy, sauvignon blanc en sauvignon gris tegen en als

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

127

blauwe rassen ook césar en tressot, maar deze druivenrassen zijn marginaal; samen maken ze

slechts 3,5 procent van de aanplant uit. De belangrijkste druivenrassen zijn aligoté, gamay, pinot noir en chardonnay. Deze vier worden hieronder behandeld.

Aligoté Aligoté is een zeer oud wit druivenras in de Bourgogne. Aligoté loopt vroeg uit en rijpt vroeg. De plant is nogal krachtig en geeft veel grote bessen per tros. De rendementen zijn daardoor vaak hoog. De aligoté komt steeds minder voor in de Bourgogne, met name door de populariteit van chardonnay en pinot noir. Hij handhaaft zich op plaatsen waar de pinot noir en chardonnay het

minder goed doen. In de beste wijngaarden van een wijnboer is overigens vaak geen aligoté te vinden.

Als de aligoté goed rijp wordt geplukt, kan hij lekkere, verfrissende wijnen opleveren. Wijnen

van aligoté zijn vrij strak van smaak en kunnen erg zuur zijn. Ze hebben minder body, gewicht

en bewaarpotentieel dan wijnen van chardonnay. De hoge zuurgraad van aligotéwijnen maakt ze geschikt voor het drankje kir. In het verleden was de aligoté een favoriet ras in PernandVergelesses; Bourgogne Aligoté de Pernand stond bekend om zijn souplesse.

Er is één appellation met exclusief aligoté: Bouzeron in de Chalonnais. Aligotéwijnen uit dit dorp, Bouzeron in het noorden van de Côte Chalonnaise, hebben een goede reputatie. En dat is niet in de laatste plaats te danken aan een specifieke variant, namelijk de aligoté doré die duidelijk andere eigenschappen heeft dan de aligoté vert.

Kir Kir is de naam van een aperitief. Het is een lichtrood drankje, dat is samengesteld uit

witte wijn van aligoté en een paar druppels crème de cassis (zwartebessenlikeur). De

smaak is lichtzoet en fruitig. De naam verwijst naar Canon Félix Kir, die van 1945 tot 1968 burgemeester was van Dijon. Kir royal bestaat ook; in dat geval wordt als basiswijn een

mousserende wijn gebruikt in plaats van een stille. Meestal is dat Crémant de Bourgogne.

Komt wijn van aligoté uit andere plaatsen, dan valt hij onder de appellation Bourgogne Aligoté (zonder vermelding van de specifieke herkomst). Enkele toonaangevende producenten uit de Côte d’Or maken goede Bourgogne Aligoté. Aligoté kan ook worden gebruikt bij de productie

van Crémant de Bourgogne. In de Beaujolais is aligoté tot 2024 in de wijngaarden toegestaan.

Gamay noir à jus blanc Gamay noir à jus blanc (kortweg: gamay) is het dominante druivenras in het zuiden van de Bourgogne. De naam gamay is waarschijnlijk een verwijzing naar het dorpje Gamay, dat

ten westen van Puligny-Montrachet ligt. De toevoeging ‘à jus blanc’ onderscheidt hem van

gamayvarianten met rood vruchtvlees, teinturiers dus. Tot een tiental jaren geleden was hij ook

128

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



populair in de Mâconnais, maar nu neemt zijn areaal in dit district snel af. Wel wordt nog steeds voor Mâcon Rouge meer gamay dan pinot noir gebruikt. In de Côte Chalonnaise is gamay niet

meer de belangrijkste druif. Dit district is, net als de Mâconnais, steeds meer Bourgogne Blanc gaan produceren van chardonnay.

Wijnen van gamay worden vaak getypeerd door aroma’s van rode vruchten. De gamay geeft

in het zuidwesten van de Mâconnais het mooiste resultaat. In de rest van de Bourgogne wordt de gamay als ‘werkpaard’ gezien. Getuige het ontmoedigingsbeleid wordt de gamay in veel

districten niet hoog aangeslagen. De Bourgondische hertog Philips de Stoute verordonneerde in 1395 zelfs dat de gamay overal moest worden gerooid. Momenteel is in de Bourgogne, van

Chablis tot en met de Mâconnais, nog hooguit 2000 ha met gamay beplant, dat is 6 procent van het wijngaardareaal.

Pinot noir Pinot noir is in de Bourgogne al eeuwenlang te vinden, hoewel het onzeker is waar dit druivenras oorspronkelijk vandaan komt. De naam was in ieder geval in 1375 al bekend. Pinot noir was tot in de jaren tachtig van de vorige eeuw de meest aangeplante variëteit in de Bourgogne, maar

sindsdien is zijn aandeel teruggelopen ten gunste van de chardonnay. Niettemin is pinot noir in de Bourgogne met een aanplant van een kleine 10.000 ha nog altijd nadrukkelijk aanwezig. In

de Côte d’Or is hij qua aanplant de nummer één. In totaal is 41 procent van de Bourgondische wijngaarden met pinot noir beplant.

Pinot noir is een moeilijk te cultiveren en te vinifiëren variëteit. Hij loopt vroeg uit en rijpt vroeg.

Daardoor is hij gevoeliger voor lentevorst dan chardonnay. Als pinot noir te vroeg wordt geoogst of als er sprake is van een koud jaar, kan de wijn ervan vegetale aroma’s geven, te licht zijn en

een te hoog zuurgehalte hebben. Als hij te laat wordt geoogst of de extractie te langdurig is, kan dat resulteren in een zware wijn zonder finesse. Het vertrouwen in rode Bourgogne is door de kwaliteitswisselingen van jaar tot jaar enigszins op de proef gesteld. Er zijn, zo is de ervaring,

veel matige rode Bourgognes. Dat ligt ten eerste aan bepaalde pinot noir-klonen die in de jaren

60, 70 en zelfs nog in de jaren 80 van de vorige eeuw op grote schaal zijn aangeplant. De pinot fin werd ingewisseld door een hoog renderende, redelijk resistente, hoge suikers producerende pinot droit. Daarnaast speelt soms de beperkte bekwaamheid van producenten een rol. Tot slot zijn de klimatologische omstandigheden in de Bourgogne niet altijd even gunstig voor de pinot noir.

Pinot noir gedijt in de Bourgogne goed op (zuid)oostelijk gelegen hellingen met een bodem

van niet al te hard en compact kalksteen, waarbij de bovenlaag redelijk luchtig is en uit leem of

mergel bestaat. IJzerrijke, roodachtige bodems zijn voor de teelt van pinot noir ook zeer gunstig.

Het rendement kan beter niet de 45 hl/ha overstijgen. En voor echt serieuze rode bourgognes (premiers en grands crus) is 35 hl/ha eerder het maximale voor het beste rendement.

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

129

Chardonnay Chardonnay rukt wereldwijd op, ook in de Bourgogne. Vrijwel alle witte Bourgognes zijn van

chardonnay gemaakt. Alleen Bourgogne Aligoté, Bouzeron en Saint-Bris vormen hierop een

uitzondering. Bourgognewijnen van chardonnay genieten veel roem. Le Montrachet, Meursault, Puligny-Montrachet, Chablis en Pouilly-Fuissé zijn bekend geworden door hun wijnen van chardonnay.

Het druivenras draagt de naam van het dorpje Chardonnay in de Mâconnais, ten zuidwesten van Tournus. In de Côte Chalonnaise en de Mâconnais is de aanplant van chardonnay in de jaren

zeventig en tachtig van de vorige eeuw fors toegenomen. In de Bourgogne is nu 49 procent van het totale wijngaardareaal beplant met chardonnay. Het grootste deel daarvan vinden we in de Chablisstreek en in de Mâconnais. In Chablis wordt chardonnay ook wel beaunois genoemd, een verwijzing naar de stad Beaune. In de Côte d’Or is ongeveer 3.200 ha chardonnay

aangeplant. In de Côte de Nuits zien we chardonnay bijna niet. Hij is daar zeer marginaal – hoewel hij op een paar zeldzame plekken een zeer karaktervolle wijn geeft.

Voor chardonnay geschikte bodems zijn meestal lichter van kleur dan bodems voor pinot noir. In

de wijngaard is chardonnay minder moeilijk te cultiveren dan de pinot noir, hoewel het zaak is de

krachtige chardonnayplant kort te houden. Chardonnaystokken zijn sterker dan die van pinot noir en de druiven rijpen makkelijker.

Chardonnay en Gamay

Chardonnay en gamay zijn namen van druivenrassen, maar ook van dorpjes in de

Bourgogne. Het dorpje Chardonnay ligt in de Mâconnais; Gamay ligt in de Côte de Beaune.

In de Mâconnais ligt ook een andere bekende: Chasselas. Het druivenras chasselas wordt echter in de Bourgogne niet gebruikt voor AOP-wijnen.

9.6

Wijnbouw

Bourgogne telt zo'n 30.000 ha aan wijngaarden. Daarmee representeert de Bourgogne 4 procent van het Franse wijngaardareaal en 4,5 procent van de Franse wijnproductie. In

de laatste decennia van de twintigste eeuw is het areaal fors gegroeid. Sinds 1955 is het

wijngaardareaal in het departement Saône-et-Loire verdubbeld en in het departement Yonne

zelfs verzesvoudigd. Per saldo vertegenwoordigt Yonne nu 22 procent, Côte d’Or 33 procent en Saône-et-Loire 45 procent van het wijngaardoppervlak in Bourgogne. Van de in de Bourgogne geproduceerde wijnen wordt bijna de helft geëxporteerd.

Naast de toename van het aantal wijngaarden is er ook een afname van het aantal exploitaties te zien. De gemiddelde omvang van de wijnbedrijven in Bourgogne is sinds 1970 fors

130

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



toegenomen: van 2,8 ha tot 6,5 ha. Maar relatief gezien blijven de door individuele producenten gemaakte volumes klein. Veel land wordt van oudsher beheerd door kleine boeren. De

wijngaarden in de Bourgogne behoren tot de meest versplinterde ter wereld. Eén climat kan tal van eigenaren hebben, die elk maar één of twee rijen druivenstokken cultiveren.

Coöperaties vindt men in Chablis, de Hautes Côtes, de Mâconnais en de Beaujolais meer dan in de Côte d’Or. Sommige coöperaties zijn erg goed en produceren wijnen van hoog niveau, mede door het gebruik van de meest geavanceerde apparatuur.

Négociants Tegenwoordig hoor en lees je vooral over domaines als het om de Bourgondische

wijnbouwcultuur gaat. Een domaine is veelal een kleinschalig familiewijngoed. Een domaine

van 10 hectare omvang wordt al als aanzienlijk beoordeeld en een aantal telt wel 15 of meer hectare. Het beroemdste domaine, Domaine de la Romanée-Conti, heeft zelfs een omvang

van tussen de 25 en 30 hectare. En er zijn er enkele met een nog grotere omvang. Maar er zijn ook heel veel kleine wijnbouwbedrijven, die zich door hun omvang niet kunnen permitteren om vinificatie-, opvoedings- en bottelingsfaciliteiten te hebben.

Zij verkopen hun druiven – soms hun most of hun net gerede wijn – aan de handel, de

handelshuizen. In Bourgogne spreken we als het om handelshuizen gaat over Maisons of over Négociants. De officiële naam is eigenlijk négociant-éleveur, handelaar-opvoeder.

Tegenwoordig is het in feite nog meer négociant-vinificateur, handelaar-wijnmaker. Deze

négociants kopen dus bij tal van kleinere wijnbouwers, maar soms ook een deel bij grotere

familiebedrijven, de druiven (of de most of de wijn) op om het dan in veel gevallen te mengen, te assembleren, tot een harmonieus geheel. Ze verkopen deze wijnen onder hun eigen handelsetiket.

Tot de jaren 70, 80 van de 20e eeuw verkochten bijna alle wijnbouwers in Bourgogne hun druiven dan wel wijn aan négociants, maar sinds een kleine 50 jaar is de trend dat wijn-

gaardeigenaars hun eigen wijn maken, opvoeden en bottelen onder hun eigen domaine-etiket.

Niettemin wordt nog altijd circa 65 procent van alle bourgognewijnen verhandeld door de

négociants. Deze handelshuizen hebben vaak goede installaties en veel expertise. Bekende négociants zijn onder andere Joseph Drouhin, Louis Jadot, Chanson Père & Fils, Bouchard

Père & Fils, Albert Bichot (alle in Beaune) en Faiveley en Jean-Claude Boisset (beide in NuitsSaint-Georges). Deze handelshuizen hebben overigens ook hun eigen wijngaarden – vaak

hebben ze zeer aanzienlijke domaines – en de wijnen van de eigen wijngaarden worden dan

aangeboden onder het etiket van bijvoorbeeld Domaine Joseph Drouhin, Domaine Chanson, etc. In Bourgogne is niets simpel en overzichtelijk. Dus let altijd op dit soort, schijnbaar, minuscule verschillen.

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

131

Opvallend voor de hele Bourgogne is de relatief hoge plantdichtheid. In Chablis is de

gemiddelde plantdichtheid ‘slechts’ 5.500 stokken per hectare, maar men beseft dat dit getal in het kader van kwaliteitsambities omhoog moet. In de Mâconnais en de Côte Chalonnaise

varieert de plantdichtheid van 7.000 stokken per hectare voor de lagere appellations tot 8.000 stokken voor prestigieuze appellations als Pouilly-Fuissé. Ambitieuze kwaliteitsproducenten gaan een stapje verder. Voor gemeenteappellations in de Côte d’Or is de minimale

plantdichtheid wettelijk 9.000 stokken per hectare, maar in de praktijk komt een aantal van

10.000 stokken veel voor. Hier en daar wordt zelfs geëxperimenteerd met een plantdichtheid van 14.000 stokken per hectare.

Er is in de Bourgogne de laatste decennia een groeiende belangstelling voor de kwaliteit van

de plant. Er wordt meer aandacht besteed aan klonale selectie dan vroeger. Ook de keuze van de onderstokken is in dit kader van groot belang. Sommige zijn te krachtig en leveren te grote

volumes op. Bij het selecteren van de onderstokken wordt rekening gehouden met de fysische en biochemische kwaliteiten van de bodem. Ook streng snoeien, zo beseffen steeds meer wijnboeren, is belangrijk om kwalitatief hoogwaardige wijnen te verkrijgen.

Elk district van de Bourgogne heeft zo zijn eigen snoei- en geleidingstradities, die zijn gebaseerd op de natuurlijke condities. In Chablis en omgeving snoeit men en cordon, in de Côte d’Or en de Côte Chalonnaise is de snoeiwijze veelal Guyot double of Guyot simple. In de Côte d’Or

wordt cordon de Royat toegepast om de groeikracht van jongere planten te beperken, vooral in het geval van pinot-noirklonen die een hoog rendement hebben. Het toegestane aantal

uitlopers is per druivenras vastgelegd in de voorschriften van de appellations. In de Hautes

Côtes de Beaune en de Hautes Côtes de Nuits zie je tamelijk veel zogenaamde vignes hautes, wijnstokken met hoge stammen. Deze geleidingswijze dient als bescherming tegen grondvorst

in het voorjaar. De gemiddelde plantdichtheid bij het gebruik van deze methode is slechts 3.300 stokken per hectare. De stokken staan vrij ver uit elkaar, om machinale bewerking mogelijk te maken. Ook het U- of liergeleidingssysteem ziet men in de Mâconnais vaak. Hierbij wordt het

bladerdak verdeeld in twee ‘schermen’, bestaande uit ranken die omhoog wijzen. Het geheel lijkt op een lier; vandaar de naam.

In menig district wordt tegenwoordig machinaal geoogst. In Basse-Bourgogne, de Côte

Chalonnaise en de Mâconnais is de oogstmachine nu een gewone verschijning. In de Hautes

Côtes de Nuits en Hautes Côtes de Beaune wordt eveneens veel machinaal geoogst. In de Côte d’Or gebeurt het plukken nog grotendeels met de hand, zeker in het geval van pinot noir. In

delen van de Bourgogne waar nog met de hand wordt geplukt, is de sorteertafel of -band, table de tri genoemd, redelijk wijdverbreid.

132

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



9.7

Vinificatie

In de Bourgogne wordt beduidend meer stille witte wijn dan rode wijn geproduceerd: 60

procent wit tegenover 29 procent rood – de rest is mousserend: Crémant de Bourgogne. Voor het gemak wordt rosé tot de productie van rood gerekend, aangezien de productie van rosé

minder dan een ½ procent is – waarbij we moeten aantekenen dat het volume niets voorstelt, maar de kwaliteit uitermate boeiend kan zijn. Onder andere in Marsannay. Vrijwel alle stille rode en witte wijnen zijn in de praktijk monocépages. Theoretisch gezien mogen voor rode wijnen die gemaakt worden op basis van pinot noir vaak ook chardonnay, pinot blanc en/ of pinot gris als cépages accessoires gebruikt worden, maar deze druivenrassen worden

zelden gebruikt voor de productie van rode wijnen. Pinot blanc en pinot gris, binnen sommige appellations ook toegestaan voor de productie van witte wijn op basis van chardonnay, vindt

men in de wijngaarden nauwelijks. Een wijnmaker kan een tegenvallende druivenkwaliteit dus

niet makkelijk compenseren door andere rassen te gebruiken, zoals in de Bordeaux gebruikelijk is. De productie van mousserende wijnen, in de negentiende eeuw uit de Champagnestreek

overgewaaid, is de laatste jaren aanzienlijk toegenomen. Voor Crémant de Bourgogne zijn alle in de Bourgogne verbouwde druivenrassen toegestaan.

Kleur/type

Oppervlakte 2019

Oppervlakte in%

Productie 2019

Productie 2019 in flessen 75cl

Productie in%

Wit

17,728 ha

57%

748,409 hl

99,787,867

59.8%

Rood

10,114 ha

33%

369,068 hl

49,209,067

29.5%

Rosé

127 ha

1%

4,953 hl

660,400

0.4%

2,781 ha

9%

129,550 hl

17,273,333

10.3%

Crémant

Tabel 9.1 Wijntypen in de Bourgogne (bron: Bourgogne Wine board – www.bourgogne-wines-com)

Met betrekking tot de vinificatie is er de laatste twee decennia veel geëxperimenteerd. Eerst

was de trend een kortere opvoeding op eikenhout, nu juist weer een langere, met name voor de ‘grote’ witte Bourgognes. Intensieve bâtonnage (het doorroeren van het gistbezinksel) is lange tijd de regel geweest, maar nu is minder of zelfs minimaal ingrijpen vaak de praktijk en is men

terughoudend als het om bâtonnage gaat. Er is zeker bij topproducenten een tendens om tijdens de opvoeding van witte Bourgognes minder in te grijpen. Ook de klaring en filtering worden tot een minimum beperkt. Het regelmatig doorroeren van de fijne lie gebeurt in de Bourgogne de laatste jaren ook op een wat efficiëntere manier dan met een stok (bâton), namelijk door het

eikenhouten vat regelmatig te draaien of te ‘wiegen’ – een soort remuage. Dit roteren is mogelijk door een nieuw stapelsysteem van de vaten.

Witte Bourgognes lijken bij de vinificatie wat minder veeleisend te zijn dan rode. Eenvoudige

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

133

witte Bourgognes zien zelden hout, noch tijdens de gisting noch gedurende de lagering –

uitzonderingen daargelaten. Het grootste gedeelte van de witte Bourgognes met een regionale

appellation wordt gevinifieerd in (open) roestvrijstalen tanks of in betonnen kuipen. Niet alleen de gisting maar ook de stabilisatie en eventuele lagering vinden hier vaak in plaats. Voor de hogere appellations kiezen wijnmakers meestal wél voor een gisting en opvoeding op eikenhouten

vaten. De betere wijnen uit de Côte d’Or ondergaan in de praktijk minstens een jaar opvoeding

op hout. Veel wijnen van gemeenteappellations uit de Côte d’Or (inclusief premiers crus) moeten wettelijk een opvoeding ondergaan tot in elk geval 15 juni van het jaar na de oogst. Afhankelijk van de potentie van de wijn en de ambities van de producent worden daarvoor (deels) nieuwe

vaten of enkele jaren oude vaten gebruikt. Op het niveau van premiers crus en grands crus is het eikenhout bijna altijd nieuw. Grosso modo wordt in de Bourgogne wel minder gebruikgemaakt van nieuw hout dan bijvoorbeeld in de Bordeaux. Een pièce met een inhoud van 228 liter is tegenwoordig de maat die in de Côte d’Or het meest gebruikt wordt, maar de laatste paar

decennia zien we ook steeds vaker vaten van 350, 500 of 600 liter – demi-muids. Bij dergelijke grote vaten is er natuurlijk sprake van minder houtaccentuering.

De laatste decennia gaan kwaliteitsbewuste producenten in de Chablisstreek er steeds meer toe over om hun grands crus of premiers crus op eikenhout te laten gisten en op te voeden. Oorspronkelijk nog vaak op nieuwe vaten, maar tegenwoordig toch veelal

op al iets oudere, gebruikte vaten. De geleidelijke oxygenatie op eiken vaten zou extra complexiteit aan de smaak van Chablis toevoegen. Heeft een wijn de nodige structuur en extract, dan zal de houtsmaak niet domineren, is de ervaring. Tegelijkertijd zijn er producenten die kiezen voor het puur mineralige, bijna stalige type Chablis, waarin

zuiver fruit het onderscheid tussen de wijngaarden moet uitdrukken; daar past geen

gisting en lagering op eikenhout bij. Opmerkelijk genoeg valt soms in rijpe Chablis die

níét op eikenhout is gerijpt een subtiel nootachtig aroma te bespeuren, dat met rijping op eikenhout geassocieerd wordt. Over de wijze waarop Chablis het best kan rijpen zijn de

meningen dan ook verdeeld. Sommige producenten geloven dat lange rijping mineraliteit accentueert en laten al hun wijnen juist wél gisten en rijpen op ouder eikenhout. Zo

ontstaan verschillende stijlen Chablis binnen dezelfde appellation. Helaas is van etiketten vrijwel nooit af te lezen hoe een Chablis is opgevoed.

De inweking en gisting van kwalitatief hoogstaande Bourgognes geschiedt vaak in open kuipen van hout of beton. Tijdens de cuvaison (het stadium dat de druiven in de gistkuipen of -tanks

doorbrengen) wordt ook nog altijd pigeage toegepast, het regelmatig onderdompelen van de ‘hoed’

van vaste materie die bovendrijft. Oorspronkelijk geschiedde de pigeage altijd met de hand, maar steeds vaker gebeurt dit mechanisch. Het is zaak dat de extractie bij rode bourgognes niet wordt

overdreven. De wijn verliest bij teveel extractie aan nuances en finesses. Reden waarom meer en meer producenten het aantal pigeages beperkt en in plaats daarvan kiest voor remontages.

134

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Een belangrijk kenmerk van bijna alle witte en rode Bourgognes is het zeer droge karakter

ervan. In Chablis, Meursault, Puligny-Montrachet, Saint-Aubin, Corton-Charlemagne, Rully, Montagny, Saint-Véran en alle andere witte bourgognes blijft nagenoeg geen suiker achter.

9.8

Appellations van de Bourgogne

Wetgeving De wet op Appellations Contrôlées geldt sinds 1936 voor veel wijnen uit de Bourgogne. Er

werden in 1936 en de jaren daarna door het Institut National des Appellations d’Origine (INAO) met betrekking tot de Côte d’Or 27 appellations communales, 28 grands crus en 338 premiers crus ingesteld. Daarnaast waren er appellations régionales, die de grenzen van de Côte

d’Or overschreden. Inmiddels is de reeks appellations uitgebreid. Er zijn vandaag de dag 33

grands crus (32 in de Côte d’Or en 1 in Chablis) en 662 wijngaarden (climats, lieux-dits) met de status premier cru. Ook met betrekking tot andere herkomstbenamingen in de Bourgogne zijn veranderingen doorgevoerd.

De indeling in Appellations Contrôlées kent in de Bourgogne een verder doorgevoerde

hiërarchie dan bijvoorbeeld in de Médoc, waar naast de twee districtsappellations Médoc en

Haut-Médoc slechts zes gemeenteappellations bestaan. De classificatie in termen van grand

cru, cru bourgeois enz. staat in de Bordeaux los van het systeem van herkomstbenamingen, maar in de Bourgogne is het systeem van de appellations met een kwaliteitsklassement

verbonden, dat gebaseerd is op de kwaliteit van de wijngaarden. Er zijn dus door het INAO als

zodanig erkende premiers crus en grands crus. Deze hebben een eigen herkomstbenaming met specifieke voorwaarden, bijvoorbeeld ten aanzien van de maximaal toegestane rendementen

en de minimale potentiële alcoholgraad. Daarmee heeft de Bourgogne de meest nauwkeurige

herkomstindeling van alle Franse wijnbouwgebieden. De naam van de appellation is overigens

lang niet altijd veelzeggend, omdat het bezit van de wijngaarden in de Bourgogne zo versnipperd is. De naam van de producent is dus veruit het belangrijkst.

Het INAO baseerde zich bij zijn beoordeling sterk op eerdere initiatieven om de

wijngaarden in de Côte d’Or te classificeren. In 1855 gaf dr. Lavalle een voorzet. Hij

noemde de mooiste wijngaarden têtes de cuvée hors ligne, de volgende premières

cuvées enzovoorts. Deze terminologie is later – bij classificaties zoals die van het Comité d’agriculture de l’arrondissement de Beaune (1861) en van Camille Rodier (1932) –

overgenomen. De classificatie van 1861 heeft de aanzet gegeven tot het huidige systeem van Appellations Contrôlées. Tegenwoordig volgen we de INAO-terminologie. Het

woord ‘cru’ refereert daarin aan de wijngaard. In de zienswijze van het INAO is het in de Bourgogne vooral de wijngaard die telt.

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

135

Rendementen Net als in de rest van Frankrijk bestaan er in de Bourgogne wettelijke beperkingen op het gebied

van de productiehoeveelheden. De maximale basisrendementen zijn per appellation vastgesteld.

Het basisrendement dient als uitgangspunt voor het jaarlijks specifiek vast te stellen rendement.

Vaak is het voor een bepaald jaar vastgestelde rendement gelijk aan het basisrendement, maar

het kan afwijken naar boven of naar beneden. Het jaarlijks vastgestelde rendement is afhankelijk van de weersomstandigheden, die vooral in de Bourgogne van jaar tot jaar zeer verschillend

zijn. De opbrengsten kunnen per jaar sterk variëren. In jaren met overvloedige oogsten kunnen producenten bovendien toestemming vragen om 20 procent meer wijn te maken dan wettelijk

is vastgelegd. Per 2003 bestaat een systeem dat gebaseerd is op het gemiddelde rendement

over een periode van tien jaar: wie in een bepaald jaar meer heeft geproduceerd dan het basisrendement, moet dit compenseren met een lagere productie in volgende jaren. Ook in andere Franse wijngebieden wordt dit systeem gehanteerd.

De gemiddelde rendementen zijn in Bourgogne tussen ongeveer 1970 en 1990 fors gestegen.

Om sindsdien, uit een kwaliteitsstreven, weer lichtjes te dalen. Intussen zijn de wettelijk

toegestane maximum grenzen wel naar boven bijgesteld. Was voorheen het basisrendement inzake appellations communales 45 hl/ha voor witte wijnen en 40 hl/ha voor rode, inmiddels zijn deze cijfers in de meeste gevallen hoger: respectievelijk 57 hl/ha en 50 hl/ha. Het INAO heeft de basisrendementen voor de verschillende appellations naar boven toe aangepast

om, zo is de verklaring, ‘de realiteit te volgen’. Voor een deel kunnen de hogere rendementen

worden verklaard door een effectievere ziektebestrijding in de wijngaard; ziekten en rot kunnen tegenwoordig redelijk doelmatig worden bestreden. Ook komt de toename van de gemiddelde

rendementen door geselecteerde klonen, die op hogere opbrengsten zijn gericht. Maar de vele hectoliters per hectare worden voor een belangrijk deel bereikt door minder rigoureus snoeien,

door omvangrijke bemesting en minder selectief oogsten. De chardonnay blijkt redelijk bestand tegen hoge opbrengsten, als we de kwaliteit van witte Bourgognes in ogenschouw nemen. De pinot noir blijkt echter absoluut niet gebaat te zijn bij excessieve opbrengsten. Dit besef dringt langzaam door tot wijnproducenten in de Bourgogne. Veel van de kritiek op de kwaliteit van rode Bourgognes uit de laatste decennia van de vorige eeuw is terug te voeren op te hoge opbrengsten.

Appellations op verschillende niveaus Het aantal appellations in de Bourgogne is zeer groot; ruim honderd, om precies te zijn. De

AOP’s van de Bourgogne maken 6,5 procent uit van alle Franse AOP’s. De herkomstwetgeving maakt onderscheid in vier niveaus. Van laag naar hoog zijn dat: • • • •

136

23 regionale appellations;

46 gemeentelijke appellations;

662 wijngaarden (climats) met de status ‘premier cru’;

33 grands crus.

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Hierbij moet opgemerkt worden, dat de premiers crus geen aparte appellations vormen; ze

maken onderdeel uit van de gemeentelijke appellations (appellations communales). Het zijn

de betere wijngaarden van een gemeente, die recht hebben op de vermelding ‘premier cru’.

Voorbeelden van premiers crus zijn Chablis Premier Cru Montmains en Nuits-Saint-Georges Premier Cru Les Vaucrains.

Soms worden er assemblages gemaakt van wijnen uit verschillende gemeenten, die elk

afzonderlijk recht zouden hebben op een appellation communale. Dit kan gebeuren als een producent een te geringe hoeveelheid wijn van één appellation heeft om op de markt te

brengen. Het kan hierbij gaan om wijngaarden uit verschillende gemeenten of om verschillende wijngaarden uit dezelfde gemeente. Ook is het mogelijk om een assemblage te maken van

meerdere premiers crus uit dezelfde gemeente. In het eerste geval wordt het dan bijvoorbeeld Côte de Beaune-Villages. In het laatste geval bijvoorbeeld Beaune 1er Cru (zonder een specifieke lieu-dit).

2019 ha in productie

Percentage

2019 Productie

Percentage

552 ha

2%

17.869 hl

1%

3.387 ha

11%

126.618 hl

10%

Village AOCs

11.934 ha

39%

496.959 hl

40%

Régionale AOCs

14.877 ha

48%

610.534 hl

49%

Grand Cru AOCs Premier Cru AOCs

Tabel 9.2 Appellations in de Bourgogne (bron: Bourgogne Wine board – www.bourgogne-wines.com)

Regionale appellations De appellations régionales zijn de appellations voor (generieke) rode, witte en rosé wijnen uit

de hele Bourgogne. Ook Crémant de Bourgogne behoort hiertoe. De wijnen komen met name uit Yonne, de Côte d’Or, de Côte Chalonnaise en de Mâconnais, maar ook een deel van het

departement Rhône behoort tot het productiegebied. Ruim de helft van de wijnproductie in de

Bourgogne valt onder een regionale appellation (zie tabel 9.2). Met name een groot deel van de wijngaarden van de Mâconnais is geklasseerd als een regionale appellation.

De 23 regionale appellations van de Bourgogne zijn: • • • • • •

Bourgogne (wit en rood) (met 14 subappellations/met geografische aanduiding); Bourgogne Aligoté (wit);

Bourgogne Mousseux (rood);

Bourgogne Passe-Tout-Grains (rood en rosé); Coteaux Bourguignons (wit, rood en rosé); Crémant de Bourgogne (wit en rosé);

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

137

• • •

Mâcon (wit, rood en rosé); Mâcon-Villages (wit);

Mâcon met vermelding van gemeentenaam (wit, rood en rosé).

n Bourgogne

AOP Bourgogne is een in 1937 erkende generieke appellation voor rode, witte en rosé wijnen uit de departementen Yonne, Côte d’Or, Saône-et-Loire en Rhône. Dit wil niet zeggen, dat

alle wijnen uit deze appellation overal in de Bourgogne geproduceerd kunnen worden. AOP

Bourgogne telt veertien subappellations, waarvoor de wijnen uit een bepaalde zone komen.

De geografische naam (dénomination géographique complémentaire) kan betrekking hebben

op een district/regio (Hautes Côtes de Nuits, Hautes Côtes de Beaune, Côte d’Or, Côte

Chalonnaise, Côtes d’Auxerre, Côtes du Couchois), een gemeente (Chitry, Coulanges-la-

Vineuse, Épineuil, Tonnerre) of op een wijngaard (Côte Saint-Jacques, La Chapelle Notre-Dame, Le Chapitre, Montrecul). Het merendeel van de productie van AOP Bourgogne is rood. De stijl

en smaak van de verschillende wijnen zijn afhankelijk van het herkomstgebied van de druiven.

Is de wijn geproduceerd van een topterroir in de Côte d’Or, dan zal deze wijn beduidend anders zijn dan een Bourgogne uit een kwalitatief minder deel van het grote productiegebied. Om een

voorbeeld te noemen: een Bourgogne die uit de Côte Chalonnaise komt, zal meer aspecten van gedroogd fruit tonen en voller zijn dan een Bourgogne uit de omgeving van Chablis.

De volgende varianten komen voor binnen AOP Bourgogne: •

Bourgogne Blanc: Deze is hoofdzakelijk gemaakt van chardonnay, met pinot blanc als

tweede hoofdras. Als cépage accessoire is pinot gris toegestaan (tot maximaal 30 procent van de assemblage). Er wordt jaarlijks van circa 775 ha ruim 47.000 hl Bourgogne Blanc geproduceerd. Het basisrendement voor Bourgogne Blanc is 68 hl/ha.

•

Bourgogne Rouge: Rode Bourgogne is vaak alleen gewonnen uit pinot noir. Daarnaast zijn chardonnay, pinot blanc, pinot gris en césar toegestaan. César mag maximaal 49 procent

van de samenstelling uitmaken en mag alleen gebruikt worden in het departement Yonne.

Van de aanplant in de wijngaard mag césar maximaal 10 procent uitmaken. Voorts mag het druivenras tressot gebruikt worden, mits de aanplant dateert van vóór 1 augustus 2009. Dit

ras staat op de lijst om gerooid te worden. Komt de wijn uit een van de cru-gemeenten van de Beaujolais, dan mag ook gamay een rol spelen in de samenstelling, tot maximaal 30 procent.

Is gamay bij deze wijnen het dominante druivenras (85 procent of meer), dan moet op het

etiket ‘Bourgogne Gamay’ vermeld staan. Het productiegebied van Bourgogne Rouge beslaat circa 1.850 ha en de jaarlijkse productie is gemiddeld 90.000 hl. Het gemiddelde rendement is vastgesteld op 60 hl/ha.

•

Bourgogne Clairet: Dit is een rosé. Hiervoor zijn pinot noir en pinot gris de cépages

principaux. Als cépages accessoires kunnen pinot blanc en chardonnay dienen. Komt de wijn

uit Yonne, dan mag ook césar gebruikt worden (tot maximaal 49 procent van de assemblage).

Het vastgestelde basisrendement is, net als voor rood, 60 hl/ha. De productie is zeer beperkt.

138

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



•

Bourgogne met vermelding van druivenras: De naam van het druivenras dat dominant in de wijn aanwezig is, mag op het etiket in kleinere letters vermeld staan onder de naam

Bourgogne. In de praktijk gaat het vrijwel alleen om Bourgogne Chardonnay en Bourgogne Pinot Noir. Betreft het een rode wijn uit een van de tien cru’s van de Beaujolais en bestaat

deze voor minstens 85 procent uit gamay (in de praktijk een gedeclasseerde Beaujolais), dan is de vermelding ‘Gamay’ verplicht. Bourgogne Gamay bestaat sinds het oogstjaar 2011.

•

Bourgogne met een dénomination géographique complémentaire: Ongeveer de helft van

de wijnen die onder AOP Bourgogne vallen, draagt op het etiket een nadere geografische aanduiding. Met name de productie van Hautes Côtes de Nuits, Hautes Côtes de Beaune

en Côte Chalonnaise is aanzienlijk. De verschillende subappellations gelden niet allemaal voor wit, rood en rosé. Bourgogne Côtes du Couchois bijvoorbeeld is altijd rood en

Bourgogne Tonnerre is altijd wit. Bourgogne Vézelay werd in 2017 tot zelfstandige appellation gepromoveerd: AOP Vézelay. De maximumrendementen voor Bourgognes met geografische aanduiding zijn iets lager dan voor Bourgognes tout court. De vastgestelde rendementen

variëren tussen 58 hl/ha (voor rood en rosé) en 66 hl/ha (voor wit). Het minimale natuurlijke alcoholgehalte is voor rood en rosé 10,5 procent (tegenover 10,2 procent bij Bourgogne

zonder dénomination géographique complémentaire). Voor witte wijnen is dit minimumgehalte hetzelfde als voor ‘gewone’ Bourgogne Blanc: 10,5 procent.

n Bourgogne Aligoté

Dit is een generieke appellation voor witte wijnen van het druivenras aligoté. De appellation

dateert uit 1937. Het productiegebied van ongeveer 1.600 ha is verspreid over Yonne, de Côte d’Or, de Côte Chalonnaise en de Mâconnais. Bourgogne Aligoté kan het best jong worden

gedronken, maar de betere wijnen uit Chitry (Yonne), Pernand-Vergelesses (Côte de Beaune) en Bouzeron (Côte Chalonnaise) kunnen een paar jaar bewaard worden. Bourgogne Aligoté

mag als primeurwijn worden verkocht vanaf de derde donderdag van november na de oogst. Het vastgestelde rendement is 72 hl/ha. Bouzeron heeft een eigen gemeenteappellation exclusief voor wijnen van aligoté. Natuurlijk wel met andere regels. n Bourgogne Mousseux

Deze appellation dateert oorspronkelijk uit 1943. Sinds december 1985 wordt de

herkomstbenaming gebruikt voor mousserende rode Bourgogne. Bourgogne Mousseux wordt gemaakt op basis van gamay en pinot noir. Als de wijn in Yonne wordt geproduceerd, is ook

césar toegestaan. Onder andere aligoté, chardonnay, pinot blanc en enkele gamayrassen met rood vruchtvlees worden gebruikt als cépages accessoires. De wijn wordt, net als Crémant de

Bourgogne, gemaakt middels een tweede gisting op fles. De rijpingsperiode sur lie is minimaal negen maanden. Het eindresultaat heeft een druk van minstens 3,5 atmosfeer. De smaak kan droog zijn maar ook vrij zoet. De wijn wordt op het fruit gemaakt en kan het best jong

worden gedronken. Het basisrendement is 64 hl/ha. De productie van Bourgogne Mousseux is marginaal.

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

139

n Bourgogne Passe-tout-grains

De appellation Bourgogne Passe-tout-grains, erkend in 1937, telt 430 ha in productie, verspreid over de departementen Yonne, Côte d’Or, Saône-et-Loire en Rhône. Bourgogne Passe-tout-

grains is een rode dorstlesser, die wordt gemaakt van meer dan 30 procent pinot noir en meer

dan 15 procent gamay. Bourgogne Passe-tout-grains is dus altijd een assemblage. Chardonnay, pinot blanc en pinot gris mogen als aanvullende rassen gebruikt worden. De beste exemplaren komen uit de wijngaarden van de Côte d’Or. Bourgogne Passe-tout-grains wordt zelden

geëxporteerd. Het karakter van de wijn zit tussen dat van een Beaujolais en een Bourgogne

Pinot Noir in. Bourgogne Passe-tout-grains Rosé is zeer zeldzaam. Het basisrendement is voor zowel rood als rosé 64 hl/ha. n Coteaux Bourguignons

AOP Coteaux Bourguignons bestaat sinds begin 2012 en vervangt de appellation Bourgogne

(grand) ordinaire. Ook wijnen uit de Beaujolais kunnen hieronder vallen. Niet goed verkopende basis-Beaujolais zal wellicht profiteren van de classificatie onder deze aantrekkelijke naam.

De oorspronkelijke herkomstbenaming Bourgogne (grand) ordinaire mag tot 2017 nog gevoerd worden. De witte, rosé en rode wijnen van deze appellation zal men buiten Frankrijk zelden aantreffen. De productie is een kleine 15.000 hl per jaar, waarvan ruim 13.000 hl rood.

Vele druivenrassen mogen gebruikt worden binnen deze appellation. Rood wordt vooral

gemaakt van pinot noir en gamay. In het departement Yonne kan ook césar een rol als cépage

principal vervullen. Als completerende rassen zijn tot maximaal 10 procent van de assemblage aligoté, chardonnay, gamay de Bouze, gamay de Chaudenay, melon de Bourgogne, pinot

blanc en/of pinot gris toegelaten. Het druivenras tressot is van de lijst toegestane variëteiten

verdwenen en zal op termijn gerooid moeten worden, maar is toegestaan als de aanplant van vóór 1 augustus 2009 dateert. Wit kan gemaakt worden van aligoté, chardonnay, melon de

Bourgogne, pinot blanc en/of pinot gris. Ligt het productiegebied in Yonne, dan mag ook het

druivenras sacy gebruikt worden, mits deze voor 1 augustus 2009 is aangeplant. Witte Coteaux Bourguignons kan ook een primeurwijn zijn (met de aanduiding ‘Primeur’of ‘Nouveau’). Deze wordt vanaf de derde donderdag van november van het betreffende oogstjaar op de markt

aangeboden. Rosé Coteaux Bourguignons (‘Clairet’) bestaat ook: deze wordt geproduceerd

van minimaal 90 procent gamay, pinot gris, pinot noir en/of césar (waarbij césar alleen in het

departement Yonne mag worden gebruikt). Het vastgestelde rendement is 64 hl/ha voor rood en rosé. Voor wit is dat 72 hl/ha. n Crémant de Bourgogne

Crémant de Bourgogne is een relatief recente appellation voor Bourgondische begrippen: de appellation werd in 1975 erkend. De jaarlijkse productie bedraagt gemiddeld ruim 130.000

hl. Veel Crémant de Bourgogne komt uit de Côte Chalonnaise en uit de buurt van Chablis en Auxerre.

140

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaarden rond het dorpje Chasselas, een van de dorpen van Mâcon-Villages

Crémant de Bourgogne wordt – zoals de naam ‘crémant’ al aangeeft – geproduceerd volgens de

méthode traditionnelle. De tweede rijping op fles moet minimaal negen maanden duren. Crémant

de Bourgogne is er in wit en rosé. De cuvée moet, ongeacht de kleur van de wijn, minstens 30 procent pinot noir, chardonnay, pinot blanc en/of pinot gris bevatten. Daarnaast mogen gamay (tot maximaal 20 procent van de assemblage), aligoté, melon de Bourgogne en sacy gebruikt worden. Een Crémant de Bourgogne kan op het etiket de aanduidingen Blanc de Blancs of

Blanc de Noirs hebben. Ook smaakaanduidingen als Brut of Demi-Sec treffen we aan, net als

bij champagnes. Droge versies komen het vaakst voor. In Nederland is Crémant de Bourgogne populair als goedkoop alternatief voor champagne.

n Mâcon (met vermelding gemeentenaam) en Mâcon-Villages

AOP Mâcon geldt voor witte, rode en rosé wijnen uit 91 gemeenten in Saône-et-Loire. Het is een regionale appellation met circa 410 ha in productie. Van de 91 gemeenten kunnen er 80

ook Mâcon-Villages produceren. De appellation Mâcon-Villages is uitsluitend van toepassing op witte wijnen en is in omvang veel groter dan Mâcon: ruim 1.800 ha. Bovendien hebben 27

gemeenten recht op de vermelding van hun naam achter de naam Mâcon. Deze 27 gemeenten zijn dus dénominations géographiques complémentaires binnen AOP Mâcon. Enkele daarvan

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

141

zijn Chardonnay (!), Fuissé, Loché, Solutré-Pouilly en Vergisson. Het productieareaal voor deze subappellation is 1.570 ha.

De meeste wijn uit de Mâconnais komt als Mâcon-Villages of Mâcon+gemeentenaam op de

markt. Voor de appellation Mâcon zijn de geautoriseerde druivenrassen gamay, pinot noir en

chardonnay. Voor wijnen van AOP Mâcon met vermelding van de gemeentenaam zijn dit alleen gamay (voor rood en rosé) en chardonnay (voor wit). Mâcon-Villages, zoals gezegd altijd wit, wordt uitsluitend van chardonnay geproduceerd.

De drie Mâconappellations worden uitgebreider besproken op blz.180.

Gemeentelijke appellations De Bourgogne bezit in totaal 46 gemeentelijke appellations (appellations communales of

appellations villages). Deze zijn genoemd naar de (belangrijkste) gemeente waarin de druiven groeien. Ze zijn verantwoordelijk voor zo’n 38 procent van de productie in de Bourgogne.

Rekenen we ook de premiers crus uit de gemeenten erbij, dan zijn de gemeentelijke

appellations goed voor circa 48 procent van de totale productie in de Bourgogne. Van deze

appellations communales vinden we er zes in Basse-Bourgogne, dertig in de Côte d’Or, vijf in de Côte Chalonnaise en vijf in de Mâconnais. De maximaal toegestane productie voor

gemeenteappellations in de Côte d’Or is over het algemeen 57 hl/ha voor witte wijnen en 50 hl/ha voor rode wijnen en rosé. In de Côte Chalonnaise en de Mâconnais liggen de wettelijk toegestane rendementen iets hoger: meestal 60 hl/ha voor wit en 54 hl/ha voor rood.

De gemeentelijke appellations worden in het vervolg van deze paragraaf afzonderlijk besproken per wijnbouwdistrict (Basse-Bourgogne, Côte d’Or, Côte Chalonnaise, Mâconnais).

Premiers crus Er zijn in de Bourgogne ongeveer 660 percelen (climats) geklasseerd als premier cru. Het

aantal wijzigt vrijwel jaarlijks. Deze climats of lieux-dits vertegenwoordigen zo’n 12 procent van

het totale wijngaardoppervlak van de Bourgogne en zijn verantwoordelijk voor circa 10 procent

van de totale wijnproductie van de streek. De meeste premier-cruwijngaarden liggen in de Côte d’Or en hebben een kleine oppervlakte. Het basisrendement voor vrijwel alle premiers crus in de Côte d’Or is 55 hl/ha voor witte wijnen en 48 hl/ha voor rode, iets lager dan voor ‘gewone’

gemeentelijke appellations. In de Côte Chalonnaise en de Mâconnais liggen de rendementen iets hoger. Het minimale natuurlijke alcoholpercentage ligt doorgaans voor premier-cruwijnen een half procent hoger.

Heeft de wijn recht op de vermelding Premier Cru, dan staat op het etiket de naam van de

gemeenteappellation met daarachter de vermelding Premier Cru, eventueel aangevuld met de

naam van een specifieke wijngaard. Is een wijn het product van meerdere premier-cruwijngaarden

uit een gemeente, dan wordt alleen Premier Cru vermeld. De ene premier cru kan beduidend beter zijn dan de andere, dus de vermelding is niet per se een garantie voor topkwaliteit.

142

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Grands crus De 33 grands crus van de Bourgogne beslaan zo’n 560 ha, 1 à 2 procent van het totale

wijngaardareaal. De gezamenlijke productie is gemiddeld ruim 21.000 hl per jaar, goed voor 3

miljoen flessen. De productiegebieden met de status grand cru liggen op één na (Chablis Grand

Cru) in de Côte d’Or. De witte grands crus worden hoofdzakelijk van chardonnay gemaakt, de

rode hoofdzakelijk van pinot noir. De meeste grands crus gelden voor rode wijn. Het rendement is gemiddeld 48 hl/ha voor witte wijnen en 42 hl/ha voor rode. De vastgestelde rendementen

kunnen per grand cru verschillen. Zo is het basisrendement voor Mazis-Chambertin (rood) 45 hl/ ha en voor La Romanée (eveneens rood) 38 hl/ha.

Basse-Bourgogne Het geheel van wijngaarden in het departement Yonne en het uiterste noorden van het

departement Côte d’Or wordt ook wel Basse-Bourgogne genoemd. De wijngaarden zijn

gegroepeerd rond zes gemeenten: Chablis, Auxerre, Tonnerre, Vézelay, Joigny (alle in Yonne) en Châtillon-sur-Seine (in Côte d’Or). Het gebied heeft overeenkomsten met de Champagnestreek, zowel in bodemsamenstelling als klimaat. Het gebied ligt rond 48° N.B., dichter bij de

wijngaarden van de Champagne (Aube) dan bij de rest van de Bourgogne. Het ligt tamelijk geïsoleerd, van de Côte d’Or gescheiden door het gebergte Morvan. In het midden van de

negentiende eeuw was dit een gebied met een zeer uitgestrekt wijngaardareaal, zo’n 40.000

ha, waarvan een veel groter deel beplant was met blauwe druivenrassen dan tegenwoordig. Na

de verwoestingen door phylloxera en verschillende ziekten is er maar weinig van overgebleven.

Ook in Chablis heeft tot in de jaren zeventig van de twintigste eeuw veel land braak gelegen. Nu herstelt de wijnbouw zich daar geleidelijk.

Het grootste deel van het wijngaardareaal van Yonne vindt men in en rond het stadje Chablis.

De drie appellations van Chablis beslaan gezamenlijk 5.139 ha. Daarvan is 4.150 ha bestemd

voor de appellation Chablis (inclusief premiers crus), 884 ha voor Petit Chablis en 105 ha voor Chablis Grand Cru. In Yonne is daarnaast een kleine 1.000 ha bestemd voor de productie van wijnen onder regionale appellations, zoals AOP Bourgogne, en de twee appellations communales Irancy en Saint-Bris.

Circa 90 procent van de wijnen uit Basse-Bourgogne is wit. Rode wijnen komen op de markt als een regionale Bourgogne, bijvoorbeeld Bourgogne Pinot Noir, of onder de gemeenteappellation Irancy.

n Regionale appellations van Basse-Bourgogne

In Basse-Bourgogne worden op beperkte schaal wijnen voor verschillende regionale

appellations geproduceerd, zoals Bourgogne Rouge. Het gebied rond Auxerre is met name

een belangrijke leverancier van Crémant de Bourgogne. Daarnaast zijn in Basse-Bourgogne

zes appellations régionales te vinden met een specifieke geografische aanduiding. Voor wijnen

met een specifieke geografische aanduiding gelden iets lagere basisrendementen dan voor

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

143

de generieke Bourgognes zonder dénomination géographique complémentaire. In de meeste

gevallen gaat het om 66 hl/ha voor wit (in plaats van 68 hl/ha) en 58 hl/ha voor rood en rosé (in plaats van 60 hl/ha).

In Yonne vinden we de volgende specifieke regionale appellations: •

Bourgogne Chitry: Witte, rode en rosé wijnen uit de gemeente Chitry, ten zuidwesten van Chablis. Voor de witte wijnen zijn chardonnay en pinot blanc de basisvariëteiten en dient pinot gris als aanvullend ras (tot maximaal 30 procent van de assemblage). Rood wordt

gemaakt van pinot noir, eventueel aangevuld met chardonnay, pinot blanc, pinot gris en/of

césar. Bij de productie van rood mag het blauwe ras tressot gebruikt worden, als de aanplant van vóór 1 augustus 2009 dateert. Voor rosé zijn pinot noir en pinot gris de hoofdrassen.

Daarbij kunnen pinot blanc, chardonnay en césar gebruikt worden als cépages accessoires.

•

Bourgogne Côte Saint-Jacques: Witte, rode en rosé wijnen uit één wijngaard in de

gemeente Joigny, zo’n 25 kilometer ten noordwesten van Auxerre. De voorwaarden voor de druivensamenstelling van de wijnen zijn dezelfde als bij Bourgogne Chitry.

•

Bourgogne Côtes d’Auxerre: Witte, rode en rosé wijnen uit vijf gemeenten in de omgeving

van Auxerre (ten westen van Chablis). Een van de gemeenten is Saint-Bris-le-Vineux, die ook een zelfstandige appellation heeft (zie verderop). De wijnen van Bourgogne Côtes d’Auxerre worden van dezelfde druivenrassen gemaakt als Bourgogne Chitry en Côte Saint-Jacques.

•

Bourgogne Coulanges-la-Vineuse: Witte, rode en rosé wijnen uit Coulanges-la-Vineuse en

nog zes andere gemeenten in Yonne. Zie voor de druivensamenstelling van de verschillende typen wijnen de beschrijving van Bourgogne Chitry.

•

Bourgogne Épineuil: Rode en rosé wijnen uit de gemeente Épineuil. Deze worden gemaakt van dezelfde druivenrassen als rode en rosé Bourgogne Chitry.

•

Bourgogne Tonnerre: Uitsluitend witte wijnen uit de gemeente Tonnerre en nog vijf andere gemeenten in Yonne. Het productiegebied ligt ten noordoosten van Chablis. De wijnen

worden gemaakt van dezelfde druivenrassen als witte Bourgogne Chitry (zie aldaar). Het rendement is wat lager dan bij de meeste regionale Bourgognes: 63 hl/ha. n Vézelay

Met ingang van het oogstjaar 2017 is de regionale herkomstbenaming Bourgogne Vézelay, die in 1998 in het leven werd geroepen, vervangen door de zelfstandige appellation Vézelay. Het wijngaardareaal van circa 260 ha is verdeeld over vier gemeenten in het zuiden van Yonne,

waaronder Vézelay en Saint-Père. De wijnen zijn uitsluitend wit en gemaakt van 100 procent chardonnay. Het gemiddelde maximumrendement is 55 hl/ha. n Irancy en Saint-Bris

De productiegebieden van deze twee gemeentelijke appellations zijn klein en liggen dicht bij

elkaar in het gebied dat de Fransen aanduiden als Auxerrois. AOP Irancy (160 ha) is erkend in 1999 en heeft betrekking op de communes Cravant, Irancy en Vincelottes, ten zuidwesten van

Chablis. De appellation geldt alleen voor rode wijnen. Deze worden gewonnen uit pinot noir en

144

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



maximaal 10 procent césar en/of pinot gris. Het gemiddelde maximumrendement is 52 hl/ha.

De appellation Saint-Bris (134 ha) geldt sinds de oogst van 2002 voor witte wijnen van

sauvignon blanc en sauvignon gris. Het productiegebied beslaat de vijf gemeenten Chitry,

Irancy, Quenne, Saint-Bris-le-Vineux en Vincelottes, ten zuidwesten van Chablis. De wijn is fris en licht. Het toegestane rendement is hoog voor een gemeenteappellation: 68 hl/ha. n Chablis en Chablis Premier Cru

De appellation Chablis dateert uit 1938. Chablis ontleent zijn unieke karakter in hoge mate aan de kalkrijke mergelbodem en het relatief koele klimaat. Voor alle wijnen met de naam Chablis

geldt dat ze per definitie wit zijn en gemaakt worden van chardonnay. De chardonnay wordt in

Chablis ook wel beaunois genoemd, ‘die uit Beaune’. De chardonnay geeft in Yonne wijnen met een grote frisheid. De wijnen kunnen niettemin krachtig zijn en een complexe smaak hebben.

Ze hebben vaak een aroma dat doet denken aan kalk en vuursteen. Door de relatief hoge

zuurgraad hebben ze een strak mondgevoel. De bijnaam van Chablis, ‘oesterwater’, slaat niet alleen op het strakke, soms ‘stalige’ mondgevoel, maar is ook van toepassing op de goede

combinatie met schaal- en schelpdieren. Als de wijn fruitaroma’s heeft, is het vaak het aroma

van groene appel. Zwaar is Chablis eigenlijk nooit, maar er zijn tal van smaakstijlen. Er zijn zelfs producenten die rokerige aroma’s en een rijk mondgevoel nastreven.

Inmiddels is aangetoond dat het kenmerkende vuursteenaroma veroorzaakt wordt

door een zwavelhoudende organische verbinding, benzeenmethaanthiol, die tijdens de vergisting wordt gevormd. Van veel Chabliswijnen wordt ook gezegd dat ze een

grote ‘mineraliteit’ bezitten, hoewel deze term betrekkelijk vaag is en ook mineraliteit waarschijnlijk met zwavelverbindingen verband houdt.

Naast het stadje Chablis zelf hebben nog zestien kleine gemeenten in de omgeving recht op de herkomstbenaming Chablis. AOP Chablis telt, inclusief de premiers crus, 4.150 ha. De

wijngaarden die onder de appellation Chablis vallen, liggen vaak op hellingen die iets minder

gunstig zijn dan de locaties voor Chablis Premier Cru en Chablis Grand Cru. De kwaliteit van de bodem is bovendien minder homogeen. Het vette, kalkrijke kimmeridge is hier beperkt in beeld.

De beste wijngaarden liggen in de omgeving van het stadje Chablis zelf, met name ten noorden

ervan, op de noordelijke oever van de Serein, een riviertje dat zich ten noordwesten van Auxerre

bij de rivier Yonne voegt. Daar bevat de bodem veel kalk en is de ligging ten opzichte van de zon optimaal. Deze wijngaarden hebben de premier-crustatus.

Er zijn veertig verschillende wijngaardnamen met de status ‘premier cru’. Deze variëren

aanzienlijk in zonexpositie en helling. De bekendste zijn Fourchaume, Mont de Milieu, Montée de Tonnerre, Montmains en Vaillons. Sommige van de minder bekende premiers crus kunnen

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

145

Wijngaarden van Chablis

gebruikmaken van een bekendere, overkoepelende naam. Het betreft kleine secties binnen bekende premier-cruwijngaarden, die een zelfstandige lieu-dit zijn. Zo mogen de ‘secties’

Côte de Fontenay, L’Homme Mort, Vaulorent en Vaupulent ook de naam van climat principal

Fourchaume voeren. In de praktijk wordt om commerciële redenen vaak de bekendste naam gekozen.

Het vastgestelde rendement voor Chablis is 60 hl/ha; voor Chablis Premier Cru is dat 58 hl/ha.

De naam Chablis is wereldwijd bekend. Met name in de Verenigde Staten (Californië) is

Chablis zó bekend, dat hij lange tijd praktisch synoniem was voor droge witte wijn in het

algemeen. Het was een soort merkwijn of wijntype geworden. De naam is door sommige producenten dan ook gretig misbruikt op etiketten. Inmiddels is de naam Chablis, net zoals dat voor ‘champagne’ geldt, wettelijk beschermd.

n Petit Chablis

De appellation Petit Chablis dateert uit 1944. Het productiegebied ligt in het westen van

de Chabliszone. De wijngaarden van AOP Petit Chablis beslaan 884 ha en hebben minder

146

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



potentieel dan die van AOP Chablis. De grond waarop de druiven groeien, mist vaak het

kalksteen dat Chablis beroemd heeft gemaakt. Het maximaal toegestane rendement is 60 hl/

ha, net zoals voor AOP Chablis. Petit Chablis is vaak een eenvoudige wijn en kan het best jong worden gedronken.

n Chablis Grand Cru

Het wijngaardareaal voor de appellation Chablis Grand Cru beslaat circa 105 ha, slechts 2

procent van het Chablisgebied. Het gaat om zeven bij elkaar liggende wijngaarden (climats),

die op bodems met een dikke laag kimmeridgekalk liggen. Les Clos is met 26 ha de grootste

wijngaard. Het verschil tussen de wijngaarden van Chablis Grand Cru en Chablis Premier Cru wordt niet zozeer bepaald door de kwaliteit van de kimmeridgebodem, maar door de ligging

van de wijngaarden. De wijngaarden liggen op een naar het zuiden gekeerde helling, direct ten noorden van het stadje Chablis. De factoren wind, neerslag en zon zijn doorslaggevend. Aan de voet van de helling loopt de Serein. Chablis Grand Cru ligt op de noordelijke oever van dit

riviertje, terwijl de wijngaarden van Chablis Premier Cru verspreid liggen aan weerszijden ervan.

De zeven grands crus liggen op het zuiden tot zuidwesten en genieten beschutting tegen koude winden en neerslag. De ligging ten opzichte van de zon is hier optimaal. Het basisrendement is 54 hl/ha.

De zeven climats van Chablis Grand Cru zijn: • • • • • • •

Blanchot; Bougros;

Grenouilles; Les Clos; Preuses; Valmur;

Vaudésir.

Een goede Chablis Grand Cru is krachtig en complex. Een bewaartijd van tien jaar is vaak geen probleem. De wijnen zijn schaars en duur. Het verschil tussen de verschillende wijnen is niet

eenvoudig te benoemen. In het algemeen wordt van Les Clos gezegd dat deze de meeste kracht heeft; Preuses is vaak rijp en rond en het minst ‘stenig’; Blanchot en Grenouilles zijn doorgaans zeer aromatisch; Vaudésir zou de meeste finesse hebben. Kwalitatief zijn de grands crus nagenoeg gelijk.

Côte d’Or Het wijngebied Côte d’Or (niet te verwarren met het departement Côte d’Or) vormt het hart van de Bourgogne. Er worden hier witte en rode wijnen geproduceerd die tot de wereldtop worden gerekend. De Côte d’Or loopt van Chênove in het noorden tot Cheilly-lès-Maranges in het zuiden, over een afstand van ongeveer vijftig kilometer.

De Côte d’Or is te beschouwen als één langgerekte, naar het oosten en zuidoosten gekeerde

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

147

heuvelrug van wijngaarden. De ondergrond bestaat voornamelijk uit Jurakalk. De heuvelrug

wordt af en toe onderbroken door riviertjes, zoals de Meuzin, Rhoin en Dheune, die in de Saône uitmonden. Aan de voet van de heuvelrug loopt van Dijon tot Chassagne-Montrachet de Route Nationale 74, de hoofdverbinding tussen Dijon en Chagny, die de oostelijke grens van de Côte

d’Or vormt. Vóór de phylloxera was er ook in het achterland van de Côte d’Or veel wijnbouw. Na de druifluisramp was wijnbouw op de hellingen achter de Côte de Nuits en de Côte de Beaune

praktisch verdwenen, maar vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw is de wijnstok ook hier weer te vinden.

De naam Côte d’Or wordt vaak vertaald als ‘heuvelrug van goud’ (vanwege de

gouden kleuren in de herfst en de hoge kwaliteit van de kostbare wijnen), maar het is

waarschijnlijker dat de naam ‘Or’ een afkorting is van ‘orient’; de wijngaarden liggen op het oosten. De naam van het departement Côte d’Or dateert uit 1790.

In totaal telt de Côte d’Or bijna 7.500 ha aan wijngaarden. De Côte d’Or is wijnbouwkundig

onder te verdelen in de Côte de Nuits (noordelijk deel) en de Côte de Beaune (zuidelijk deel). De wijngaarden van de Côte de Nuits (inclusief Hautes Côtes de Nuits) beslaan ruim 2.600 ha, die

van de Côte de Beaune (inclusief Hautes Côtes de Beaune) bijna 4.800 ha. De Côte de Nuits is

een relatief smalle strook tussen Dijon en Beaune van zo’n twintig kilometer lang. Het landschap van de Côte de Beaune is meer glooiend en de heuvels liggen meer verspreid. De bodem bevat hier meer kalk, wat de Côte de Beaune geschikt maakt voor chardonnay. De grens tussen de Côte de Nuits en de Côte de Beaune loopt tussen de dorpen Corgoloin en Ladoix, maar de

wijngaarden van beide subdistricten lopen in elkaar over. Er is slechts één kleine onderbreking in de wijngaarden van de Côte d’Or, bij het plaatsje Comblanchien, iets ten noorden van de

grens tussen de Côte de Nuits en de Côte de Beaune. De hellingen bij dit dorp in de Côte de Nuits worden gedomineerd door steengroeven in plaats van wijngaarden.

Er zijn enkele duidelijke verschillen tussen de Côte de Nuits en de Côte de Beaune. De hellingen

van de Côte de Nuits zijn vaak steiler en hebben tussen Dijon en Nuits-Saint-Georges een zuiver oostelijke ligging. Deze oostelijke ligging zorgt voor zonlicht en zonnewarmte in de ochtend,

essentieel om de bodem op te warmen. Meer naar het zuiden is de ligging meer zuidoostelijk.

De hellingenrug in de Côte de Nuits wordt op een aantal plaatsen onderbroken door relatief smalle kloven of valleien, zogenaamde combes. Deze combes vindt men ook in de Côte de

Beaune, maar daar zijn ze veel breder. Het belangrijkste verschil tussen de twee Côtes is echter niet direct zichtbaar, omdat het ondergronds ligt. Het gesteente waar de wijnstokken in de

Côte de Nuits in wortelen, is in het algemeen ouder en harder dan het gesteente van de Côte

de Beaune. Bovendien bestaat de toplaag van de bodem in de Côte de Beaune op een aantal plaatsen grotendeels uit mergel en mergelsteen, dat is samengesteld uit klei, zand, grind en mergel.

148

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Deze verschillen in natuurlijke omstandigheden hebben de volgende consequenties, hoewel menselijke factoren ook een rol spelen: •

De Côte de Nuits is vrijwel geheel beplant met pinot noir, terwijl in de Côte de Beaune ook

de chardonnay een belangrijke plaats inneemt. Dat laatste geldt vooral voor bodems waar de toplaag veel mergel bevat.

•

De rode wijnen van de Côte de Nuits zijn in het algemeen steviger en meer gestructureerd dan die van de Côte de Beaune. De rode wijnen van de Côte de Nuits zijn echte bewaarwijnen. De rode wijnen van de Côte de Beaune gelden als iets delicater.

De Côte d’Or telt dertig gemeentelijke appellations: tien in de Côte de Nuits en twintig in de Côte de Beaune (zie tabel 9.3 en 9.5). Aan veel gemeentenamen werd aan het eind van de

negentiende eeuw de naam van de beroemdste wijngaard toegevoegd. Zo ontstonden namen

als Puligny-Montrachet en Vosne-Romanée. In de Côte d’Or zijn voorts 32 grands crus en zo’n 1.300 climats. Van deze 1.300 wijngaarden zijn er op dit moment 460 als premier cru erkend.

Van de 24 grands crus in de Côte de Nuits is er maar één die witte wijn produceert – in een

zeer kleine hoeveelheid overigens. Van de acht grand-cruwijngaarden in de Côte de Beaune is

er slechts één bestemd voor rood. De 32 grands crus in de Côte d’Or liggen bijna systematisch halverwege de hellingen van de côtes, op een hoogte van 200 tot 350 meter boven zeeniveau.

De hellingen op deze hoogte zijn zelden steil en de toplaag bevat relatief veel leem of mergel.

Halverwege de helling zijn de bodemomstandigheden, de expositie en het klimaat optimaal voor het produceren van goede wijnen.

De minimale plantdichtheid in alle appellations communales van de Côte d’Or is wettelijk 9.000

stokken per hectare. Voor de productie van witte wijnen is pinot blanc een cépage accessoire en soms zelfs een tweede cépage principal naast chardonnay, maar in de praktijk komt pinot blanc weinig voor in de wijngaarden. Ook pinot gris is binnen sommige appellations toegestaan als

aanvullend ras voor witte wijnen. Rode wijnen zijn meestal gemaakt van uitsluitend pinot noir,

hoewel voor de productie ook kleine hoeveelheden chardonnay, pinot blanc en/of pinot gris zijn toegestaan. Voor de productie van rode wijnen mogen deze drie witte rassen in de wijngaard

5 tot 15 procent van de aanplant uitmaken, afhankelijk van de appellation. Oogstrendementen

zijn in de regelgeving van vrijwel alle appellations in de Côte d’Or beperkt tot gemiddeld 57 hl/ ha voor witte wijnen en 50 hl/ha voor rode wijnen; voor premiers crus is dat respectievelijk 55 hl/ha en 48 hl/ha. De meeste wijnen uit de Côte d’Or ondergaan een verplichte opvoeding tot minimaal 15 juni van het jaar na de oogst.

n Regionale appellations van de Côte d’Or

In de Côte d’Or wordt het hele gamma van generieke appellations geproduceerd, zoals

Bourgogne Aligoté, Bourgogne Pinot Noir en Coteaux Bourguignons. Het departement Côte d’Or telt zes regionale appellations met een specifieke herkomst. Ze gelden, op Bourgogne Côte d’Or na, voor zowel wit als rood als rosé.

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

149

De zes specifieke regionale appellations zijn: •

Bourgogne Hautes Côtes de Nuits: Deze appellation geldt voor negentien gemeenten in

het departement Côte d’Or, waaronder beroemde gemeenten als Chambolle-Musigny en

Nuits-Saint-Georges. De wijngaarden liggen aan de westkant van de Côte d’Or, veelal hoog op de hellingen ten westen van Nuits-Saint-Georges. Het wijngaardareaal is rond 700 ha.

Basisrendementen zijn 66 hl/ha voor wit en 60 hl/ha voor rood en rosé. De wijnen moeten een opvoeding ondergaan tot minstens 1 maart van het jaar na de oogst.

•

Bourgogne Hautes Côtes de Beaune: Dit productiegebied van ruim 800 ha ligt in het hoge

achterland van de Côte de Beaune. De hellingen liggen 50 tot 100 meter hoger dan die van

de Côte de Beaune en zijn minder beschut tegen regen en wind. Het productiegebied strekt

zich uit over een groot aantal gemeenten in de departementen Côte d’Or en Saône-et-Loire.

Het is hier iets warmer dan in de Hautes Côtes de Nuits. Basisrendementen zijn ook hier 66

hl/ha voor wit en 60 hl/ha voor rood en rosé. De periode van opvoeding is eveneens wettelijk verplicht tot 1 maart van het jaar na de oogst.

•

Bourgogne Côte d’Or: Deze regionale herkomstbenaming is sinds het oogstjaar 2017 van

kracht. Het productiegebied omvat circa 1.000 ha in de Côte de Nuits en Côte de Beaune,

van Dijon tot voorbij Beaune. Wijnen onder deze herkomstnaam mogen alleen wit of rood zijn.

De minimale plantdichtheid is 9.000 stokken per hectare. Als gemiddeld maximumrendement geldt 66 hl/ha voor witte wijnen en 58 hl/ha voor rode.

•

Bourgogne La Chapelle Notre-Dame: Deze appellation is van toepassing op één specifieke

wijngaard (4,5 ha) in de gemeente Ladoix-Serrigny, in het noorden van de Côte de Beaune.

Het basisrendement is vastgesteld op 66 hl/ha voor wit en 58 hl/ha voor rood en rosé.

•

Bourgogne Le Chapitre: Wijnen onder deze herkomstbenaming komen uit een wijngaard van iets meer dan 5 ha in de gemeente Chenôve, vlak onder Dijon. Het basisrendement is ook hier vastgesteld op 66 hl/ha voor wit en 58 hl/ha voor rood en rosé.

•

Bourgogne Montrecul (ook wel geschreven als Montre-cul of En Montre-cul): De wijngaard

van dit productiegebied, iets meer dan 16 ha groot, ligt in Dijon. Het gemiddelde maximumrendement is eveneens 66 hl/ha voor wit en 58 hl/ha voor rood en rosé. n Marsannay en Marsannay Rosé

Het dorp Marsannay-la-Côte ligt iets ten zuiden van Dijon. Samen met de dorpen Chenôve en Couchey vormt deze gemeente het productiegebied van AOP Marsannay. Deze appellation

dateert uit 1987. Voor 1987 werden de wijnen verkocht als generieke Bourgogne-Marsannay

of Bourgogne-Rosé de Marsannay. AOP Marsannay, de noordelijkste appellation communale

van de Côte d’Or, geldt voor witte en rode wijnen. Het wijngaardareaal is 208 ha. De productie

betreft voornamelijk rood. Witte wijnen worden gemaakt op basis van chardonnay en pinot blanc, eventueel aangevuld met een maximum van 30 procent pinot gris. Rode wijnen hebben pinot

noir als enige hoofdras. Voor de productie van rode wijnen mag tot 15 procent van de aanplant in de wijngaard uit chardonnay, pinot blanc en/of pinot gris bestaan.

Marsannay is de enige gemeenteappellation in de Bourgogne die ook rosé produceert. Rosé

150

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Gemeenteappellation

Marsannay

Marsannay Rosé

Fixin

Gevrey-Chambertin

Morey-Saint-Denis

Chambolle-Musigny

Vougeot

Premiers crus

-

Wijnsoort

wit, rood

-

rosé

Premiers crus

rood

Premiers crus

wit, rood

Premiers crus

wit, rood

Premiers crus

wit, rood

Premiers crus

rood

Vosne-Romanée

Premiers crus

rood

Côte de Nuits-Villages

-

wit, rood

Nuits-Saint-Georges

Premiers crus

wit, rood

Tabel 9.3 Gemeenteappellations en premiers crus van Côte de Nuits

is van oudsher (sinds 1919) een specialiteit van Marsannay en kan hier erg goed zijn. Om deze uitzondering duidelijker te maken is een aparte subappellation gecreëerd: Marsannay Rosé.

De bepalingen voor deze appellation maken deel uit van het cahier des charges van AOP

Marsannay. Als basisrassen zijn pinot noir en pinot gris voorgeschreven, waarbij de percentages vrij zijn. Chardonnay en pinot blanc zijn als cépages accessoires toegestaan. Als vastgesteld

rendement geldt voor Marsannay Rosé 60 hl/ha. Marsannay heeft geen premier-cruwijngaarden. n Fixin

De appellation Fixin (spreek de -x- uit als -ss-) werd erkend in 1936 en telt circa 100 ha aan

wijngaarden. De helling is hier steil en de bruine, homogene kalkgrond met hier en daar mergel is dezelfde als die van de premier-cruwijngaarden in Gevrey-Chambertin. Naast het dorp Fixin heeft ook Brochon recht op de herkomstbenaming. De productie bestaat voor 95 procent uit

rode wijnen. De rode wijnen van Fixin zijn doorgaans kleurrijk, krachtig en gestructureerd. Hun rijpingspotentieel is behoorlijk. Ze worden gemaakt van pinot noir, waarbij chardonnay, pinot

blanc en pinot gris als aanvullende rassen mogen worden gebruikt. De zeldzame witte wijnen

worden gewonnen uit chardonnay en pinot blanc. Fixin kent 6 climats die de status van premier cru hebben. Daarvan genieten Clos du Chapitre en Clos Napoléon de meeste bekendheid. n Gevrey-Chambertin

Het productiegebied van de gemeentelijke appellation Gevrey-Chambertin, bestaande uit de

communes Gevrey-Chambertin en Brochon, grenst aan dat van Fixin. De appellation Gevrey-

Chambertin werd in 1936 erkend en is uitsluitend van toepassing op rode wijnen. De productie is gemiddeld 16.000 hl per jaar, afkomstig van 403 ha wijngaarden. Daarmee is Gevrey-

Chambertin de grootste wijnbouwgemeente van de Côte d’Or. In de hooggelegen delen van de

côte wordt de harde rotsbodem bedekt met een laag leemachtige, bruine aarde. Op de hellingen vindt men kalk en mergel.

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

151

Grand cru Latricières-Chambertin

De wijnen uit Gevrey-Chambertin zijn doorgaans diep van kleur, intens fruitig, robuust en

tanninerijk. De betere wijnen kunnen goed ouderen. De wijnen worden hoofdzakelijk gemaakt

van pinot noir. Chardonnay, pinot blanc en pinot gris zijn in beperkte mate toegestaan. Datzelfde

geldt voor de 26 premiers crus van Gevrey-Chambertin. De beste premier-cruwijngaarden (zoals Clos Saint-Jacques) liggen op een helling met een zuidoostelijke expositie.

De gemeente Gevrey-Chambertin is vooral beroemd om haar negen grands crus (zie tabel

9.4). Deze beslaan samen circa 87 ha. De grand cru (Le) Chambertin behoort tot de bekendste

wijnen ter wereld. De naam Chambertin werd, omdat deze als beste wijngaard werd beschouwd, in 1847 aan de dorpsnaam Gevrey toegevoegd. De kwaliteit van de grands crus kan wisselen, omdat er van één wijngaard vaak vele eigenaren bestaan. n Morey-Saint-Denis

Het kleine dorpje Morey-Saint-Denis bevindt zich tussen de twee beroemde buren Gevrey-

Chambertin en Chambolle-Musigny in. De gemeenteappellation Morey-Saint-Denis, erkend in 1936, telt 112 ha in productie. Alle wijnen van de appellation worden geproduceerd in de

gemeente zelf. De wijngaarden strekken zich uit over een kalksteenhelling, die vanaf de Combe Lavaux in Gevrey-Chambertin via Morey-Saint-Denis tot Vougeot doorloopt. Sommige van de

152

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



twintig premiers crus van Morey-Saint-Denis liggen hoger op de helling dan de grands crus. Er

zijn hier veel goede producenten. Door de geringe bekendheid bij het grote publiek kent MoreySaint-Denis een goede prijs-kwaliteitverhouding.

Er worden in Morey-Saint-Denis zowel witte als rode wijnen geproduceerd. De productie van witte wijn is miniem: ongeveer 250 hl per jaar, tegenover 3.450 hl rode wijn. De witte wijnen

bestaan uit chardonnay en eventueel pinot blanc. Bijzondere vermelding verdient de premier cru Mont Luisants, omdat dit climat witte wijnen produceert waarin aligoté als derde ras is

toegestaan. De rode wijnen van Morey-Saint-Denis worden gemaakt van hoofdzakelijk pinot

noir, met als toegestane cépages accessoires chardonnay, pinot blanc en pinot gris. Het zijn

doorgaans solide bewaarwijnen.

In Morey-Saint-Denis bevinden zich vijf grands crus (zie tabel 9.4). Samen maken zij ruim een derde uit van het wijngaardareaal in de gemeente. Vooral Clos de la Roche en Clos Saint-

Denis worden geroemd om hun kwaliteit. De laatste naam, Saint-Denis, werd in 1927 aan de

gemeentenaam Morey toegevoegd. Clos Saint-Denis is – net als een andere grand cru, Clos de

Tart – een voormalige kloosterwijngaard, omheind door muren. Van de grand cru Bonnes-Mares ligt ca. 1,5 ha in Morey-Saint-Denis. De grand cru Clos de Tart is een monopole. n Chambolle-Musigny

Het dorp Chambolle-Musigny ligt in een vallei en grenst direct aan Morey-Saint-Denis. De

gelijknamige appellation, daterend uit 1936, geldt alleen voor rode wijnen. Van 153 ha wordt

jaarlijks gemiddeld 6.000 hl wijn geproduceerd. De kalkrijke ondergrond is arm en bevat relatief

weinig klei. De wijnen van Chambolle-Musigny worden tot de meest elegante en delicate van de Côte de Nuits gerekend. Ze zijn minder tanninerijk en minder gestructureerd dan de rode wijnen van bijvoorbeeld Gevrey-Chambertin. Ze worden gemaakt van pinot noir, met een eventuele bijrol voor chardonnay, pinot blanc en/of pinot gris.

Chambolle-Musigny kent 24 premiers crus. Les Amoureuses en Les Charmes verdienen

volgens sommigen een promotie tot grand cru. De gemeente telt twee grands crus: Musigny

(of Le Musigny) en een groot deel (13,5 ha) van Bonnes-Mares. Musigny (10,8 ha) is een van de meest bewonderde grands crus ter wereld. De wijngaard ligt op de top van een helling,

boven Clos de Vougeot. De naam Musigny werd in 1882 aan de gemeentenaam Chambolle

toegevoegd. Musigny Grand Cru is meestal rood, maar soms worden er enkele hectoliters witte wijn geproduceerd. n Vougeot

Het dorp Vougeot dankt zijn naam aan het kleine riviertje Vouge. De gemeentelijke appellation Vougeot, daterend uit 1936, telt ongeveer 15 ha wijngaarden. Hiervan wordt feitelijk alleen

rode wijn geproduceerd, hoewel wit wettelijk is toegestaan. De totale jaarlijkse productie is

gemiddeld 475 hl. Voor de rode wijnen geldt pinot noir als hoofdras, met een mogelijke bijrol

voor chardonnay, pinot blanc en/of pinot gris. Wit wordt gemaakt van chardonnay en eventueel

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

153

Château de Vougeot. Dit kasteel bevindt zich binnen de muren van Clos de Vougeot. Het werd in de zestiende eeuw voltooid als klooster in opdracht van de cisterciënzer monniken van de abdij van Cîteaux.

De omliggende wijngaard was eeuwenlang het centrum van de wijnbouw. Sinds 1944 is het slot eigendom en thuisbasis van de broederschap Confrérie des Chevaliers du Tastevin de Bourgogne. Ook huist in het chateau een wijnmuseum.

wat pinot blanc. AOP Vougeot telt vier premiers crus. Bijzonder is de lieu-dit La Vigne Blanche, omdat deze wijngaard al sinds de twaalfde eeuw een witte wijn levert. De premier cru Le Clos

Blanc (de naam van een climat) ligt vlak naast de grand-cruwijngaard Clos de Vougeot. De witte wijn wordt Le Clos Blanc de la Vigne Blanche genoemd.

Het kleine dorp Vougeot is vooral beroemd om grand cru Clos de Vougeot. Deze circa 50 ha

tellende wijngaard beslaat drie kwart van het wijngaardoppervlak van de gemeente Vougeot.

Omdat er van Clos de Vougeot tachtig eigenaren en zo’n honderd percelen zijn, biedt de naam

Clos de Vougeot Grand Cru geen enkele garantie voor kwaliteit. De kwaliteit van de wijnen loopt behoorlijk uiteen.

n Vosne-Romanée

Vosne-Romanée is een gemeenteappellation uit 1936. De huidige naam van de gemeente ontstond in 1866, toen de naam van de beroemde grand-cruwijngaard La Romanée door

154

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



het dorpje Vosne werd geannexeerd. De appellation geldt ook voor wijnen van de gemeente Flagey-Echézeaux. Onder de

herkomstbenaming Vosne-Romanée worden uitsluitend rode wijnen geproduceerd. Het wijngaardareaal is 152 ha. De bodem is uitstekend geschikt voor pinot noir. De

aanwezige kalkgrond is vaak gemengd met kleiachtige mergel. Vosne-Romanée kent veertien premiers crus.

De wijnen van Vosne-Romanée zijn in de

regel vol, soepel, rijk en geparfumeerd. Ze zijn zeer gewild en dus duur. Pinot noir is de basisvariëteit, met chardonnay, pinot

blanc en pinot gris als toegestane cépages

accessoires. Veel premiers crus van VosneRomanée kunnen wedijveren met de

grands crus van de gemeente. Tot de meest gewaardeerde premiers crus behoren Aux Kruis als herkenbaar embleem van Domaine de la Romanée-Conti in Vosne-Romanée

Malconsorts, Clos des Réas, Cros Parantoux, Les Beaux Monts en Les Chaumes.

Het dorp Vosne-Romanée is vooral

bekend vanwege de zes grand-cruwijngaarden binnen zijn grenzen: La Romanée (0,8 ha),

Romanée-Conti (1,8 ha), Romanée-Saint-Vivant (9,4 ha), Richebourg (8 ha), La Tâche (ruim 6 ha) en La Grande Rue (1,6 ha). Dit laatste climat werd in 1992 van premier cru tot grand

cru gepromoveerd. De grands crus liggen, net als de premiers crus, boven de dorpen VosneRomanée en Flagey-Echézeaux. De wijnen van de verschillende grands crus vertonen

opvallende verschillen. De bodem is hier een belangrijke factor. Romanée-Conti bijvoorbeeld

heeft een bruinachtige bodem, die naast klei en kalk ook kiezel, aluminium en ijzer bevat. Boven Romanée-Conti ligt La Romanée, op een steilere helling, waarvan de bodem minder klei bevat.

De grands crus Richebourg en Romanée-Saint-Vivant kennen meerdere eigenaren, maar

Romanée-Conti en La Tâche zijn beide monopoles van Domaine de la Romanée-Conti. La

Romanée behoort toe aan de familie Liger-Belair; La Grande Rue is geheel in het bezit van Domaine Lamarche.

n Nuits-Saint-Georges

Ten zuiden van Vosne-Romanée ligt het plaatsje Nuits-Saint-Georges. Nuits-Saint-Georges

heeft, net als Beaune, een eigen hospice dat ook wijngaardeigenaar is. De wijngaarden van

de appellation Nuits-Saint-Georges liggen aan weerszijden van de stad. Het riviertje Meuzin

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

155

loopt ertussenin. Ook wijngaarden uit de aangrenzende gemeente Premeaux-Prissey behoren

tot de appellation. In totaal 41 climats zijn als premier cru erkend. Deze maken de helft van het

wijngaardareaal in Nuits-Saint-Georges uit. Ze liggen tegen hellingen of op beschutte plateaus.

Als de betere wijngaarden gelden die ten zuiden van de Meuzin, waar de grond rotsachtiger is.

De bodem van Premeaux-Prissey, meer naar het zuiden, bevat meer klei en is zwaarder. NuitsSaint-Georges heeft geen grands crus.

De wijnen van Nuits-Saint-Georges kunnen wit of rood zijn, maar de productie is overwegend

rood: ruim 10.000 van de in totaal 10.500 hl. De rode wijnen van Nuits-Saint-Georges zijn over

het algemeen krachtig, relatief diepgekleurd, tanninerijk en lang houdbaar. Ze kunnen enige tijd nodig hebben om op dronk te komen. Ze zijn gemaakt van pinot noir, eventueel aangevuld met wat chardonnay, pinot blanc en/of pinot gris. Pinot blanc is naast chardonnay een toegestaan hoofdras voor de witte wijnen. n Côte de Nuits-Villages

De in 1937 in het leven geroepen gemeenteappellation Côte de Nuits-Villages strekt zich

uit over vijf dorpen aan zowel de noordkant als de zuidkant van de Côte de Nuits: Brochon,

Comblanchien, Corgoloin, Fixin en Premeaux-Prissey. Producenten mogen sinds enkele jaren ook kiezen voor de naam Vins fins de la Côte de Nuits. Het wijngaardareaal is 168 ha. De

productie is overwegend rood, maar er worden ook witte wijnen gemaakt onder deze appellation.

Witte wijnen worden gemaakt van chardonnay en pinot blanc, rode wijnen van pinot noir met

eventueel chardonnay, pinot blanc en/of pinot gris. De rode wijnen zijn over het algemeen goed, maar niet heel bijzonder. Binnen Côte de Nuits-Villages zijn er geen premiers crus. Af en toe komen er onder deze appellation tegenwoordig wijnen op de markt van één wijngaard. n Grands crus van Côte de Nuits

De Côte de Nuits telt maar liefst 24 grands crus (zie tabel 9.4). Op Musigny na leveren deze uitsluitend rode wijnen. Alle rode grands crus uit Côte de Nuits worden gemaakt op basis

van pinot noir. Hieraan mag een beperkt percentage chardonnay, pinot blanc en/of pinot gris

worden toegevoegd. Deze druivenrassen mogen afzonderlijk of tezamen 5 tot 15 procent van de aanplant uitmaken, afhankelijk van de richtlijnen binnen de appellation. Voor Clos des Lambrays geldt bijvoorbeeld een limiet van 15 procent voor genoemde rassen, maar voor Romanée-Conti geldt dat slechts 5 procent van de wijngaard met deze cépages accessoires beplant mag zijn.

De plantdichtheid is voor alle grands crus van de Côte de Nuits minimaal 9.000 stokken per

hectare. De basisrendementen verschillen nogal. Om een paar voorbeelden te noemen: voor

Romanée-Conti en La Tâche is het vastgestelde rendement 35 hl/ha, voor La Romanée 38 hl/

ha, voor Chambertin, Chambertin-Clos de Bèze en Clos des Lambrays 42 hl/ha en voor MazisChambertin 45 hl/ha.

Het zou te ver voeren hier alle 24 grands crus van de Côte de Nuits te bespreken. Het zijn

allemaal aparte appellations en over de ligging, bodemkenmerken en geschiedenis is veel

te zeggen. Sommige grands crus zijn reeds besproken onder de gemeentelijke appellations.

156

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Hieronder worden er enkele kort toegelicht: •

Chambertin (Le Chambertin): Deze grand cru, die een oppervlakte van 13,6 ha telt, ligt

ten zuiden van Gevrey-Chambertin. De wijngaard ligt op een zacht glooiende helling van de Montagne de la Combe Grisard. Boven Le Chambertin, Latricières-Chambertin en Chambertin-Clos de Bèze ligt de boomgrens.

•

Chambertin-Clos de Bèze: Deze aan Le Chambertin grenzende grand-cruwijngaard (14,7 ha) mag ook als Chambertin worden aangeboden. Chambertin-Clos de Bèze heeft veel

finesse en doet niet onder voor Chambertin. Clos de Bèze ligt iets hoger op de helling dan Chambertin en heeft een iets minder diepe bodem.

•

Charmes-Chambertin: Deze grand cru ligt ten oosten van de grand cru Chambertin, iets

lager op de côte. Charmes-Chambertin is met circa 30 ha de grootste grand cru van Gevrey-

Chambertin. Door de grote omvang is de kwaliteit van de wijnen die van deze wijngaard komen niet homogeen. De als zelfstandige grand cru erkende wijngaard MazoyèresChambertin (1,8 ha) maakt feitelijk deel uit van Charmes-Chambertin.

•

Ruchottes-Chambertin: Deze wijngaard van 3,3 ha ligt ten noorden van Chambertin en ligt

wat hoger op de helling. Er wordt wel gesproken van een deel Ruchottes du Dessus en een deel Ruchottes du Bas. De kalkbodem is hier bijzonder dun.

•

Clos de la Roche: Deze grand-cruwijngaard van 16,9 ha heeft niet de naamsbekendheid van Clos Saint-Denis, maar de wijnkwaliteit is uitstekend. De bodem is rijk aan mergel, wat zorgt voor diepe, stevige wijnen met een groot rijpingspotentieel.

•

Clos des Lambrays: Deze wijngaard van 8,3 ha is net als Clos de Tart een monopole. Hij

werd in 1981 gepromoveerd van premier cru tot grand cru.

•

Clos de Tart: Dit is een ommuurde wijngaard van 7,3 ha, die in 1250 werd aangeplant door de cisterciënzer nonnen van de Notre Dame de Genlis. Tot de Franse Revolutie bleef de

wijngaard in handen van het klooster. De huidige eigenaar is de familie Mommessin. De

wijnen zijn zacht, elegant en minder geconcentreerd dan veel andere grands crus. In 1855 noemde dr. Lavalle (zie blz. 135) Clos de Tart als enige tête de cuvée uit Morey.

•

Musigny: Deze grand-cruwijngaard (10,8 ha) levert zachte, rijke en elegante rode wijnen.

De stijl wordt voor een deel verklaard door de arme, kalkhoudende ondergrond, die ook klei

bevat, met een bovenlaag van leem en kiezelstenen. De drainage is hier uitstekend. Musigny ligt noordelijk van Clos de Vougeot, tussen struiken boven aan een steile helling, op 250 tot

300 meter hoogte. De wijnen worden wel atypisch voor de Côte de Nuits genoemd. Er komt ook een klein beetje wit van Musigny vandaan.

•

Clos de Vougeot: Binnen Clos de Vougeot (ca. 50 ha) is een behoorlijke bodemvariatie. Het

hoogste deel, dat grenst aan de grands crus Musigny en Grands Echézeaux, wordt als beste beschouwd. De lichte bodem bevat veel kalksteen en kiezel en kent een goede drainage.

In het middendeel komt meer klei voor en is het kalksteen zachter. Ook hier komen goede

wijnen vandaan. In het laagste deel, dat langs de Route Nationale 74 ligt, is de grond alluviaal en is de afwatering niet optimaal, wat in natte jaren een nadeel kan zijn.

•

Romanée-Conti: Deze kleine wijngaard (1,8 ha) heette tot 1651 Le Cloux. De naam Romanée vindt zijn verklaring waarschijnlijk in de vondst van Romeinse resten in de omgeving. In 1760

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

157

Grand cru

Gemeente

Wijnsoort

(Le) Chambertin

Gevrey-Chambertin

rood

Chambertin-Clos de Bèze

Gevrey-Chambertin

rood

Charmes-Chambertin

Gevrey-Chambertin

rood

Chapelle-Chambertin

Gevrey-Chambertin

rood

Griotte-Chambertin

Gevrey-Chambertin

rood

Latricières-Chambertin

Gevrey-Chambertin

rood

Mazoyères-Chambertin

Gevrey-Chambertin

rood

Mazis-Chambertin

Gevrey-Chambertin

rood

Ruchottes-Chambertin

Gevrey-Chambertin

rood

Clos de la Roche

Morey-Saint-Denis

rood

Clos de Tart

Morey-Saint-Denis

rood

Clos Saint-Denis

Morey-Saint-Denis

rood

Clos des Lambrays

Morey-Saint-Denis

rood

Bonnes-Mares

Morey-Saint-Denis (1,5 ha)

rood

Chambolle-Musigny (13,5 ha) Musigny

Chambolle-Musigny

wit, rood

Clos (de) Vougeot

Vougeot

rood

Grands Echézeaux

Flagey-Echézeaux

rood

Echézeaux

Flagey-Echézeaux

rood

La Romanée

Vosne-Romanée

rood

Romanée-Conti

Vosne-Romanée

rood

Romanée-Saint-Vivant

Vosne-Romanée

rood

Richebourg

Vosne-Romanée

rood

La Tâche

Vosne-Romanée

rood

La Grande Rue

Vosne-Romanée

rood

Tabel 9.4 Grands crus van Côte de Nuits

158

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



werd de wijngaard gekocht door de prins van Conti; vandaar de huidige naam. De opbrengst van deze wijngaard is zeer klein. n Ladoix

Ladoix is de noordelijkste gemeenteappellation van de Côte de Beaune. De appellation dateert

uit 1937. De naam Ladoix wordt door producenten in Ladoix-Serrigny weinig gebruikt; een groot

deel van de oogst wordt verkocht onder de appellation Côte de Beaune-Villages. In de gemeente Ladoix-Serrigny bevindt zich, verwarrend genoeg, ook een deel van de grands crus Corton en

Corton-Charlemagne. De wijngaarden van Ladoix liggen gemiddeld op zo’n 230 meter hoogte.

De bodem van Ladoix-Serrigny wordt gekenmerkt door kalk, kiezels en mergel. In totaal telt

de AOP elf premiers crus, met een gezamenlijke oppervlakte van 24 ha. Een deel van de best

gesitueerde wijngaarden van Ladoix-Serrigny ligt tegen de heuvel van Corton en valt onder de appellation Aloxe-Corton (Premier Cru).

De wijnen van AOP Ladoix kunnen wit of rood zijn. Van een kleine 100 ha wordt jaarlijks circa 4.200 hl geproduceerd, waarvan ruim twee derde rood. De wijnen zijn vaak eenvoudig, maar enkele zeer goede producenten blazen de appellation tegenwoordig nieuw leven in. De rode

wijnen worden gemaakt van pinot noir, eventueel aangevuld met wat chardonnay, pinot blanc en/ of pinot gris. Witte Ladoix wordt gemaakt van chardonnay met eventueel pinot blanc. Daarnaast mag pinot gris tot maximaal 30 procent deel uitmaken van de assemblage. Van de elf premiers crus leveren de meeste zowel rode als witte wijnen, maar enkele zijn uitsluitend bestemd voor

wit of rood. Ladoix Côte de Beaune is een herkomstbenaming die alleen geldt voor rode wijnen. n Pernand-Vergelesses

Het dorp Pernand-Vergelesses ligt halverwege een lage heuvel ten westen van de Cortonheuvel.

Het ligt tussen Ladoix-Serrigny in het noorden en Corton in het zuiden. Onder de appellation Pernand-Vergelesses, erkend in 1936, worden zowel witte als rode wijnen geproduceerd.

Omdat Pernand iets achter de helling van de Côte d’Or ligt en veel wijngaarden op het westen of zuidwesten liggen, wordt de pinot noir hier niet altijd volledig rijp. Rode wijn van Pernand-

Vergelesses kan daardoor soms wat onrijp en hoekig overkomen. De witte wijnen worden over het algemeen meer gewaardeerd.

De rode en witte wijnen van AOP Pernand-Vergelesses worden uit dezelfde druivenrassen (en in dezelfde verhoudingen) samengesteld als de wijnen van Ladoix. Een verschil is er wel in de

élevage: krijgen de wijnen van Ladoix, zoals vrijwel alle wijnen van de Côte d’Or, een verplichte

opvoeding tot minimaal 15 juni van het jaar na de oogst, de wijnen van Pernand-Vergelesses worden minimaal opgevoed tot 15 maart, drie maanden korter dus.

AOP Pernand-Vergelesses heeft een wijngaardareaal van circa 160 ha. De voor rode wijn

bestemde premier-cruwijngaard Vergelesses, die traditioneel als beste wordt beschouwd, deelt de gemeente met Savigny-lès-Beaune. Ook Pernand-Vergelesses heeft wijngaarden op de

hellingen van de Cortonheuvel. Van de grand cru Corton-Charlemagne behoort 17 ha tot de

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

159

Wijngaarden bij Aloxe-Corton

gemeente Pernand-Vergelesses. Ook gedeelten van de grands crus Corton en Charlemagne vallen binnen de gemeente. Pernand-Vergelesses heeft acht climats die als premier cru zijn erkend. Sommige daarvan produceren alleen wit, andere produceren rood en wit. PernandVergelesses met de aanduiding Côte de Beaune is alleen bestemd voor rode wijnen. In

Pernand-Vergelesses worden ook aligotédruiven verbouwd voor de productie van Bourgogne Aligoté.

n Aloxe-Corton

De appellation communale Aloxe-Corton dateert oorspronkelijk uit 1938. Naast Aloxe-Corton behoren ook enkele wijngaarden uit Ladoix-Serrigny en Pernand-Vergelesses tot deze

appellation. Het aanzien van het dorp Aloxe-Corton wordt gedomineerd door de bijna 390 meter hoge heuvel Corton. De brede flanken daarvan worden aan vrijwel alle kanten bedekt door

wijngaarden.

De gemeentelijke appellation Aloxe-Corton telt 120 ha aan wijngaarden en produceert witte

en rode wijnen. De productie is overwegend rood; slechts een paar procent van de jaarlijkse productie van 5.000 hl betreft witte wijn. Er zijn veertien premiers crus, die alle wit en rood

kunnen produceren. Bekende premiers crus zijn onder andere Les Chaillots en Clos du Chapitre.

160

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



De witte wijnen van Aloxe-Corton worden gemaakt van chardonnay en maximaal 30 procent

pinot blanc. De rode wijnen hebben als cépage principal pinot noir, eventueel met chardonnay, pinot blanc en/of pinot gris in een bijrol. De rode wijnen zijn doorgaans stevig en hebben tijd nodig om zich te ontwikkelen.

Aloxe-Corton kan aanspraak maken op drie grands crus binnen zijn gemeentegrenzen: Corton, Charlemagne en Corton-Charlemagne. De Cortonheuvel is vooral met blauwe druivenrassen beplant, maar is het meest bekend om zijn witte grand cru Corton-Charlemagne. n Savigny-lès-Beaune

De appellation Savigny-lès-Beaune werd erkend in 1937. Het is een grote appellation, bestaande uit 346 ha wijngaarden, die jaarlijks ruim 12.000 hl rode en 2.300 hl witte wijn opleveren. De

appellation heeft alleen betrekking op wijnen uit het dorp Savigny-lès-Beaune, dat in een dal ten noordwesten van Beaune ligt, aan de westkant van de côte. Door Savigny stroomt het kleine

riviertje Rhoin. De 22 premiers crus van Savigny-lès-Beaune liggen aan weerszijden hiervan. De wijngaarden aan de zuidkant van de Rhoin liggen op zanderige bodems. Grands crus heeft de gemeente Savigny-lès-Beaune niet.

Witte wijnen worden gewonnen uit chardonnay en pinot blanc. Rode wijnen hebben pinot noir als basis, eventueel aangevuld met chardonnay, pinot blanc en/of pinot gris. De witte wijnen krijgen een opvoeding tot minstens 15 april van het jaar na de oogst, de rode ondergaan een maand

langer élevage alvorens te mogen worden verhandeld. Met name de rode wijnen van Savignylès-Beaune hebben doorgaans een goede kwaliteit. Wijnen van Savigny-lès-Beaune met de dénomination géographique complémentaire Côte de Beaune zijn altijd rood. n Chorey-lès-Beaune

De appellation Chorey-lès-Beaune werd erkend in 1937 en geldt alleen voor wijnen uit de

commune Chorey-lès-Beaune zelf. De wijngaarden liggen tussen die van Savigny-lès-Beaune

en Aloxe-Corton in. Het landschap is hier onder aan de Cortonheuvel vrij vlak. De productie van Chorey-lès-Beaune is, net als van Savigny-lès-Beaune, overwegend rood. Het wijngaardareaal is 134 ha. Chorey-lès-Beaune heeft geen climats die als premier cru of grand cru zijn

geklasseerd. De wijnen zijn zelden duur en hebben een goede prijs-kwaliteitverhouding. Veel wijn uit dit gebied komt uit onder de appellation Côte de Beaune-Villages.

Rode wijnen van Chorey-lès-Beaune worden gemaakt op basis van pinot noir. Daarnaast gelden chardonnay, pinot blanc en pinot gris als cépages accessoires. De opvoeding van de rode

wijnen moet wettelijk tot in elk geval 15 juni van het jaar na de oogst duren. Witte wijnen worden

gemaakt van chardonnay en eventueel pinot blanc. De opvoeding daarvan is korter: tot minimaal 15 april van het jaar na de oogst. Wijnen van AOP Chorey-lès-Beaune met de toevoeging Côte de Beaune zijn per definitie rood. n Beaune

De stad Beaune wordt wel de wijnhoofdstad van de Bourgogne genoemd. In Beaune zijn de

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

161

meeste geproduceerde wijnen rood. Een groot deel van de aanplant van chardonnay dateert uit de jaren negentig van de vorige eeuw. De zanderige bodem van Beaune levert wijnen die soepeler en minder krachtig zijn dan bijvoorbeeld wijnen uit Pommard.

Beaune kreeg in 1936 een eigen herkomstbenaming. Het productiegebied is groot: ruim 400 ha.

Maar liefst 42 climats, zo’n drie kwart van de wijngaarden van AOP Beaune, hebben tegenwoordig de status van premier cru. De wijngaarden met de beste papieren liggen tussen de stad Beaune en de heuvels van Les Mondes Rondes in het westen. Tussen 200 en 300 meter hoogte bevindt

zich een ondergrond van kalk, die afwisselend een dunne laag aarde en mergel met ijzerhoudende modder (crasse ferrique) bevat. Onder aan de helling vindt men vooral kalk met klei.

Wijnen van AOP Beaune kunnen wit of rood zijn. Voor witte wijnen is pinot blanc naast de

chardonnay een bescheiden hoofdras, zoals elders in de Bourgogne. Maximaal 30 procent pinot gris is in de assemblage toegestaan. Rode wijnen worden gemaakt op basis van pinot noir,

waarbij chardonnay, pinot blanc en pinot gris als cépages accessoires mogen dienen. Er geldt voor alle wijnen een verplichte opvoeding tot 15 juni van het jaar na de oogst.

Gemeenteappellation

Premiers crus

Wijnsoort

Ladoix

Premiers crus

wit, rood

Pernand-Vergelesses

Premiers crus

wit, rood

Aloxe-Corton

Premiers crus

wit, rood

Savigny-lès-Beaune

Premiers crus

wit, rood

Chorey-lès-Beaune

-

wit, rood

Beaune

Premiers crus

wit, rood

Côte de Beaune

-

wit, rood

Pommard

Premiers crus

rood

Volnay

Premiers crus

rood

Saint-Romain

-

wit, rood

Monthelie

Premiers crus

wit, rood

Auxey-Duresses

Premiers crus

wit, rood

Meursault

Premiers crus

wit, rood

Blagny

Premiers crus

rood

Saint-Aubin

Premiers crus

wit, rood

Puligny-Montrachet

Premiers crus

wit, rood

Chassagne-Montrachet

Premiers crus

wit, rood

Santenay

Premiers crus

wit, rood

Maranges

Premiers crus

wit, rood

Côte de Beaune-Villages

-

rood

Tabel 9.5 Gemeenteappellations en premiers crus van Côte de Beaune

162

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaarden van Côte de Beaune bij Pommard

n Côte de Beaune

Wijnen die onder de appellation Côte de Beaune op de markt komen, zijn eveneens wit of rood, met rood in een kleine meerderheid. Deze uit 1937 daterende gemeenteappellation is slechts

30 ha in omvang en geldt voor wijngaarden op de heuvel die boven de stad Beaune uitsteekt.

Officieel behoren ze tot de commune Beaune. Druivensamenstellingen en rendementen zijn identiek aan die van AOP Beaune. De wettelijk verplichte periode van élevage is echter drie

maanden korter dan voor AOP Beaune: tot 15 maart van het jaar na de oogst. De appellation Côte de Beaune heeft geen wijngaarden die als premier cru zijn aangemerkt. n Pommard

Het stadje Pommard ligt in het hart van de Côte de Beaune, tussen de wijngaarden van Beaune en Volnay in. Het is een echt wijndorp, want wijngaarden zijn hier alom. Pommard is sinds de

middeleeuwen bekend om zijn rode wijnen, die doorgaans krachtig, donker en tanninerijk zijn.

Vaak geeft de Côte de Beaune lichtere en soepelere rode wijnen dan Côte de Nuits, maar

Pommard is een uitzondering; Pommard behoort tot de krachtigste rode wijn in de Côte de Beaune.

De appellation Pommard werd in 1936 erkend en geldt uitsluitend voor wijnen uit de gemeente zelf. De wijngaarden, zo’n 320 ha in totaal, liggen op 240 tot 380 meter hoogte. De bodem is

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

163

rijk en bevat overwegend kalk en klei (argilo-calcaire). Er is sprake van goede drainage door

de aanwezigheid van grind en kiezelachtige resten. Pommard heeft 28 climats met de status

van premier cru. De beste premiers crus, zoals Les Jarolières, Les Pézerolles, Les Rugiens en Les Épenots, hebben baat bij minstens vijf jaar lagering. Het laagstgelegen gedeelte van Les

Rugiens (Les Rugiens-Bas) is rijk aan ijzer en kan de volste wijnen van Pommard voortbrengen.

Les Rugiens is volgens sommigen de status van grand cru waardig.

Wijnen van AOP Pommard zijn per definitie rood. Ze worden gemaakt van pinot noir. Ook hier

geldt, dat chardonnay, pinot blanc en pinot gris als aanvullende rassen mogen worden gebruikt.

Alle wijnen van Pommard hebben, wanneer ze op de markt komen, een opvoeding gehad tot minstens 15 juni van het jaar na de oogst. n Volnay

Het gebied van AOP Volnay, 220 ha in omvang, bevindt zich tussen Pommard en Meursault. De appellation dateert uit 1937. Volnay heeft een rijke geschiedenis, omdat hier een residentie was van de hertogen van Bourgogne. Bij de Franse koningen, onder wie Lodewijk XI, was de wijn

uit Volnay zeer geliefd. Hospices de Beaune heeft niet alleen in Pommard, maar ook in Volnay

enkele goede wijngaarden. Meer dan de helft van de wijngaarden van Volnay heeft de status van premier cru. De wijnen van Volnay zijn over het algemeen niet goedkoop. Het bewaarpotentieel van een goede Volnay is zeker tien jaar.

De wijnen van Volnay worden vaak omschreven als delicaat, stijlvol, licht en zacht. Niet

alle wijnen uit Volnay zijn dit echter, want de ondergrond van Volnay kent veel variatie en

daardoor zijn er ook stevige en tanninerijke exemplaren mogelijk. Volnay kent vooral kalk- en

schistbodems. Boven aan de helling is de bodem kalkrijk; lager liggen veel kiezels. De meest verfijnde rode wijnen komen vooral van lichte, stenige bodems. De wijngaarden hebben

meer kwaliteitspotentie dan de wijngaarden rond Beaune. Sommige wijngaarden liggen op een hoogte van 270 meter, op de Montagne de Chaignot. Ook enkele wijngaarden uit de

gemeente Meursault vallen onder de appellation Volnay. Met de grootste van de dertig premiercruwijngaarden van Volnay, Santenots, is dat het geval: deze ruim 29 ha grote wijngaard ligt

binnen de overwegend witte wijnen producerende gemeente Meursault. Wijnen die onder de naam Volnay-Santenots verschijnen, zijn altijd rood.

AOP Volnay produceert, net als Pommard, alleen rode wijnen. Deze worden van hoofdzakelijk

pinot noir gemaakt, eventueel met toevoeging van wat chardonnay, pinot blanc en/of pinot gris.

De opvoeding duurt wettelijk tot minstens 15 juni van het jaar na de oogst. n Saint-Romain

Het dorp Saint-Romain ligt in een van de zijdalen van de Hautes Côtes de Beaune, ten westen

van Auxey-Duresses en Meursault. De wijngaarden worden door heuvels omringd. Saint-Romain verwierf zijn zelfstandige appellationstatus in 1947, na jarenlang een van de Hautes Côtes

de Beaune-Villages te zijn geweest. De wijngaarden liggen op de top van een heuvel, op een

hoogte van 280 tot 450 meter boven zeeniveau, vrij hoog voor de Côte d’Or. Ook in de omgeving

164

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaarden van Volnay

van de wijngaarden is het heuvelrijk. In het westen van het gebied bevindt zich een grote

rotswand (falaise). De bodem wordt gedomineerd door mergel en kleiachtige kalk. Er zijn binnen

Saint-Romain veel geregistreerde climats, maar er zijn geen erkende premiers crus. Hierover is de nodige discussie gaande.

De appellation Saint-Romain is niet zo bekend, maar eiken vaten uit Saint-Romain worden

wereldwijd gebruikt. In Saint-Romain is een grote kuiperij gevestigd, François Frères. Deze tonnelier is een bekende naam in de Côte d’Or en daarbuiten.

Buiten liggen enorme hoeveelheden in staven gezaagde eiken duigen hoog opgestapeld

te 'drogen' in weer en wind - veelal jaren lang - en binnen zijn ambachtslieden op robuuste wijze bezig, rondom vuren, de nieuwe vaten te maken. Een fascinerend mooi ambacht.

Van een oppervlakte van 97 ha wordt jaarlijks zo’n 4.700 hl wijn geproduceerd, waarvan het

merendeel wit is. Rode wijnen van Saint-Romain komen ook op de markt met de aanduiding Côte de Beaune. Wit wordt gemaakt van chardonnay en pinot blanc, rood van pinot noir en eventueel een kleine hoeveelheid chardonnay, pinot blanc en/of pinot gris. Zowel de rode

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

165

als de witte wijnen zijn soepel en vrij licht. Ze zijn vaak weinig complex. De wijnen kunnen in

moeilijke oogstjaren wat wrang zijn, doordat de druiven op de grote hoogtes niet overal goed rijp

worden. Bij de witte wijnen kunnen toastaroma’s van houten vaten overheersen. De opvoeding is eenvoudiger dan voor de wijnen van Pommard en Volnay geldt: tot 15 maart van het jaar na de oogst.

n Monthelie

Het door wijnproductie gedomineerde dorp Monthelie ligt op een hoge heuvel ten zuiden

van Volnay. Monthelie grenst aan de productiegebieden van Meursault en Auxey-Duresses.

Met deze laatste gemeente deelt Monthelie een premier-cruwijngaard, Les Duresses. De

herkomstbenaming Monthelie dateert uit 1937. De wijnen zijn enigszins vergelijkbaar met die uit Volnay. Vanaf de jaren tachtig van de vorige eeuw zijn de wijnen beter geworden, na jarenlang in de schaduw van Volnay te hebben gestaan. De prijs-kwaliteitverhouding is in het algemeen goed.

De oppervlakte van AOP Monthelie bedraagt ruim 120 ha. Er worden zowel witte als rode wijnen geproduceerd. Een ruime meerderheid van de productie is van oudsher rood. De productie

van witte wijnen dateert pas uit de jaren tachtig van de twintigste eeuw. De rode wijnen worden gemaakt van pinot noir, waarbij chardonnay, pinot blanc en pinot gris als cépages accessoires

mogen dienen. Witte wijnen worden gemaakt van chardonnay, soms aangevuld met pinot blanc.

Monthelie heeft vijftien wijngaarden met de premier-crustatus. Deze premiers crus kunnen alle rood of wit zijn. Wijnen van de appellation Monthelie met de geografische aanduiding Côte de

Beaune zijn uitsluitend rood. De opvoeding van de wijnen duurt tot in elk geval 15 juni van het jaar na de oogst.

n Auxey-Duresses

Ook de appellation Auxey-Duresses dateert uit 1937. Het dorp Auxey-Duresses ligt, net als het hoger gelegen Saint-Romain, in een smalle vallei, die de Hautes Côtes de Beaune doorsnijdt.

Auxey-Duresses produceert zowel rode als witte wijnen. Het wijngaardareaal is 133 ha, waarvan jaarlijks zo’n 5.500 hl wordt geproduceerd. Ruim twee derde van de productie betreft rode

wijn. Auxey-Duresses heeft negen climats die de premier-crustatus hebben. Een van de beste premier-cruwijngaarden is Les Duresses, waarvan de naam in 1924 werd toegevoegd aan de dorpsnaam Auxey.

Voor druivensamenstelling, opvoeding en toegestane oogstrendementen gelden dezelfde

bepalingen als voor AOP Monthelie. Ook wijnen van AOP Auxey-Duresses met de dénomination géographique complémentaire Côte de Beaune zijn per definitie rood. Veel wijn uit Auxey-

Duresses komt op de markt als Côte de Beaune-Villages. n Meursault

Meursault is de belangrijkste gemeenteappellation voor grote witte wijnen in de Côte de Beaune.

De appellation werd erkend in 1937. De wijngaardoppervlakte is 390 ha. De bodem bevat veel

166

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



kalk en mergel. Meursault is vooral bekend om zijn rijke, houtgerijpte, soms vettige witte wijnen, die niettemin de nodige frisheid bezitten. Herkenbare Meursaults zijn vol van smaak en hebben nootachtige en boterige aroma’s. De witte wijnen worden van chardonnay gemaakt, soms

met toevoeging van wat pinot blanc. Chardonnay is met afstand de belangrijkste druif in de

wijngaarden van Meursault. Slechts zo’n vijf procent van de productie bestaat uit rode wijnen.

Deze hebben pinot noir als hoofdras, met chardonnay, pinot blanc en pinot gris in een mogelijke bijrol. De druiven voor de rode wijnen van Meursault worden vooral verbouwd aan de voet van de helling.

Alle wijnen van AOP Meursault moeten volgens de appellationwetgeving een opvoeding meekrijgen tot minimaal 15 maart van het jaar na de oogst, maar in de praktijk duurt de opvoeding van de meeste Meursaults langer. In het dorpje Meursault zijn diepe kelders

uitgegraven, waarin veel wijnen lange tijd in het vat kunnen rijpen. Door een lange vatrijping, vaak tot en met de tweede winter na de oogst, worden de wijnen stabieler en is het ouderingspotentieel groter.

De situatie rond sommige wijngaarden in Meursault is enigszins verwarrend. Sommige

wijngaarden uit Meursault behoren geheel of gedeeltelijk tot andere appellations. Wijnen van

de betreffende percelen zijn wit als de naam Meursault op het etiket vermeld staat. MeursaultBlagny is dus een witte wijn. De premier-cruwijngaarden Blagny en Santenots, die binnen de

gemeente Meursault liggen, leveren ook rode wijnen voor respectievelijk AOP Blagny en AOP

Volnay. In dat geval staat op het etiket bijvoorbeeld Blagny-Santenots of Volnay-Santenots. Les

Santenots Blancs en Les Santenots du Milieu behoren tot de premiers crus van AOP Meursault en leveren alleen witte wijnen.

Meursault heeft geen grands crus, maar sommige van de negentien premiers crus zijn van uitzonderlijke kwaliteit. Voorbeelden daarvan zijn Charmes, Les Caillerets, Genevrières en

Perrières. Deze laatste wijngaard werd in de oorspronkelijke classificatie van 1861 al genoemd als tête de cuvée. Sommige producenten vermelden de naam van de wijngaard op het etiket,

ook als het geen premier cru betreft. Volgens de appellationregels is dit toegestaan, mits het een kadastraal geregistreerd climat betreft. In de Mâconnais ziet men deze praktijk ook vaak. n Blagny

Blagny is een klein dorpje, dat tegen een helling ligt, op de grens met Puligny-Montrachet en Meursault. De gelijknamige appellation werd erkend in 1937. De wijnen van AOP Blagny zijn rood en worden geproduceerd in Meursault en Puligny-Montrachet. Blagny bezit binnen zijn dorpsgrenzen ook wijngaarden die tot de AOP’s Puligny-Montrachet en Meursault behoren.

De productie die onder deze appellation valt, is zeer gering, slechts 110 hl per jaar. Het

wijngaardoppervlakte van Blagny is slechts 4 ha. Wijnbouwers zijn steeds meer overgegaan op het maken van witte wijn en hebben daarvoor chardonnay aangeplant.

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

167

AOP Blagny telt zeven premiers crus. Blagny Premier Cru is altijd rood. Ook Blagny met de

dénomination géographique complémentaire Côte de Beaune is rood. Pinot noir staat aan de

basis van de wijnen, met een eventuele bijrol voor chardonnay, pinot blanc en/of pinot gris. De élevage vindt plaats tot minstens 15 juni van het jaar na de oogst. n Saint-Aubin

Ook Saint-Aubin ligt in een koel zijdal van de Hautes Côtes de Beaune. Het dal is hier wat

breder dan bij Auxey-Duresses. Saint-Aubin ligt op een steenworp afstand, ten zuidwesten,

van het dorpje Gamay, de vermoedelijke bakermat van de gelijknamige Beaujolaisdruif. Gamay vormt onderdeel van de appellation Saint-Aubin. De appellation Saint-Aubin werd erkend in 1937 en beslaat ruim 150 ha. De wijngaarden liggen dicht bij de grand-cruwijngaarden van

Chassagne-Montrachet. Saint-Aubin levert mooie rode en witte wijnen. De witte wijnen worden geproduceerd van chardonnay en eventueel wat pinot blanc; de rode wijnen hebben als basis

pinot noir, met chardonnay, pinot blanc en pinot gris als toegestane aanvullende rassen. SaintAubin Côte de Beaune is altijd rood.

De witte wijnen worden over het algemeen het meest gewaardeerd. De laatse jaren is de

productie van witte wijnen procentueel toegenomen. Maar liefst dertig climats zijn geklasseerd als premier cru. Daarmee heeft twee derde van het wijngaardareaal van Saint-Aubin de

premier-crustatus. De beste wijngaarden liggen op het zuidwesten, tegen de grens met PulignyMontrachet en Chassagne-Montrachet. n Puligny-Montrachet

De gemeente Puligny-Montrachet is vooral bekend om de grands crus die ervandaan komen.

In 1879 voegde de gemeente Puligny de naam van haar beroemdste wijngaard, Le Montrachet, aan haar eigen naam toe. De gemeenteappellation Puligny-Montrachet werd erkend in 1937 en heeft een wijngaardoppervlakte van 210 ha. Van de jaarlijkse productie van 11.500 hl is slechts één procent rood; de rest is wit. De witte wijnen van Puligny-Montrachet staan bekend als

rijk, vitaal en complex. Ze kunnen soepel zijn, maar hebben in de beste gevallen veel finesse.

Sommige wijnen zijn teleurstellend, mede als gevolg van overproductie. Wijnen die op de markt komen als Puligny-Montrachet Côte de Beaune zijn per definitie rood. In Puligny-Montrachet

wordt ook rode wijn geproduceerd onder de appellation Blagny (inclusief Blagny Premier

Cru). Een groot deel van de productie van Puligny-Montrachet is in handen van négociants uit Beaune.

Op de ondergrond van kalk ligt op sommige plaatsen een laag roodkleurige mergel en op

andere plaatsen weer een dunne laag van kiezelsteen. De bodem heeft een goede drainage

en warmt snel op. In totaal zijn zeventien wijngaarden van Puligny-Montrachet als premier cru geklasseerd. De meeste daarvan produceren witte en rode wijnen, maar sommige (zoals La Garenne en Sous le Puits) zijn alleen voor de productie van witte wijn bestemd. De meeste

gewaardeerde premier-cruwijngaarden liggen op 250 à 300 meter hoogte tegen de helling van

de Côte de Beaune. Ze liggen op dezelfde hoogte als de grands crus Le Montrachet en BâtardMontrachet. De bodem is daar bruinachtig en bevat veel kalk. Hoger op de heuvel is de bodem

168

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaarden van Chassagne-Montrachet

rotsachtig en is de laag aarde erg dun. Sommige premiers crus en grands crus van PulignyMontrachet grenzen aan die van Chassagne-Montrachet. Tot de bekendste premiers crus

behoren Les Pucelles, Les Perrières, Les Demoiselles, Le Cailleret en Les Folatières. Ze doen soms maar weinig onder voor de grands crus binnen de gemeentegrenzen van Puligny.

In Puligny-Montrachet liggen twee grand-cruwijngaarden die alleen tot de gemeente Puligny

behoren (Chevalier-Montrachet en Bienvenues-Bâtard-Montrachet) en twee die worden gedeeld met het aangrenzende Chassagne (Le Montrachet en Bâtard-Montrachet). n Chassagne-Montrachet

Chassagne-Montrachet ligt ten zuiden van Puligny-Montrachet. Tot het productiegebied behoort ook het kleine dorpje Remigny in het departement Saône-et-Loire, ten westen van Chagny.

Chassagne-Montrachet is met ruim 300 ha in productie de grotere buurgemeente van Puligny-

Montrachet. Ook aan de naam Chassagne is in 1879 die van de beroemde wijngaard Montrachet toegevoegd. Chassagne staat bekend als een uitstekende appellation voor witte Bourgognes

en is daarnaast iets bekender om zijn rode wijnen dan Puligny. De witte wijnen van ChassagneMontrachet hebben meer liefhebbers dan de rode.

De appellation Chassagne-Montrachet dateert uit 1937. Het grootste deel van het

productiegebied vindt men in het zuidelijke deel. Daar is de bodem van mergelkalk met rode kiezel zeer geschikt voor de teelt van pinot noir. Delen van Chassagne-Montrachet waar de

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

169

grond meer oölithische kalk en minder mergel bevat, zijn meer geschikt voor chardonnay. In

het geheel genomen is de grond van Chassagne-Montrachet iets zwaarder dan de grond van Puligny-Montrachet.

Chassagne-Montrachet telt 55 climats die als premier cru zijn aangemerkt. Deze kunnen allemaal

rode en witte wijnen voortbrengen, maar sommige premiers crus zijn bekend vanwege de kwaliteit van óf rood óf wit. De premiers crus En Remilly en Cailleret bijvoorbeeld worden geroemd om de witte wijnen die ervandaan komen, terwijl Clos Saint-Jean, Morgeot en La Maltroie vooral goede

rode wijnen opleveren. Wijnen van AOP Chassagne-Montrachet Côte de Beaune zijn altijd rood.

Chassagne-Montrachet bezit één grand-cruwijngaard die niet met Puligny gedeeld wordt: CriotsBâtard-Montrachet. Deze maakt deel uit van de grand cru Bâtard-Montrachet. n Santenay

Santenay is een kleine gemeente ten westen van Chagny. Het dorp is niet alleen bekend om zijn wijnen maar ook om zijn kuuroord met geneeskrachtige bronnen, die al in de Romeinse tijd bekend waren. De gemeentelijke appellation, die geldt voor rode en witte wijnen, kreeg

erkenning in 1936. De bodems in Santenay bevatten relatief veel mergel. Dit levert soms niet

al te verfijnde wijnen op, wat ‘rustiek’ van karakter. De beste wijngaarden van Santenay liggen aan de oostkant van het dorp, in het gedeelte dat Santenay-le-Bas wordt genoemd. Hier

liggen de meeste van de twaalf premiers crus van Santenay. Ze liggen in het verlengde van de wijngaarden van Chassagne-Montrachet.

Van een oppervlakte van 330 ha wordt vooral rode wijn geproduceerd. Tot het productiegebied

van AOP Santenay behoort ook het kleine dorpje Remigny, dat eveneens wijnen levert onder de appellation Chassagne-Montrachet. Santenay met de geografische aanduiding Côte de Beaune

geldt alleen voor rode wijnen. De élevage van zowel de witte als de rode wijnen van Santenay, premier cru of niet, duurt tot minimaal 15 maart van het jaar na de oogst. n Maranges

De appellation Maranges, pas gecreëerd in 1989, strekt zich uit over drie gemeenten in het

departement Saône-et-Loire: Cheilly-lès-Maranges, Dezize-lès-Maranges en Sampigny-lès-

Maranges. Maranges is de zuidelijkste gemeenteappellation van de Côte d’Or. De productie bestaat uit rode en witte wijnen. Wijnen die onder de appellation Maranges Côte de Beaune worden verkocht, zijn per definitie rood. Voor witte wijnen wordt alleen chardonnay gebruikt;

andere witte rassen zijn voor wit niet toegestaan. Dit is uitzonderlijk voor de Côte d’Or, omdat

gewoonlijk pinot blanc als aanvullend ras mag dienen. De rode wijnen worden gemaakt op basis van pinot noir, eventueel aangevuld met chardonnay, pinot blanc en/of pinot gris, zoals elders in de Côte d’Or. Rode Maranges kan redelijk tanninerijk en robuust zijn.

Van 167 ha wordt jaarlijks zo’n 6.500 hl rood en 550 hl wit geproduceerd. De kwaliteit is het

afgelopen decennium gestegen. Witte wijnen moeten een opvoeding ondergaan tot minstens 15 maart van het jaar na de oogst, rode wijnen tot 15 juni. Maranges telt zeven premiers crus.

170

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



n Côte de Beaune-Villages

De appellation Côte de Beaune-Villages geldt alleen voor rode wijn. Deze kan worden

geproduceerd in de gemeenten Auxey-Duresses, Chassagne-Montrachet, Chorey-lès-Beaune,

Ladoix-Serrigny, Meursault, Monthelie, Pernand-Vergelesses, Puligny-Montrachet, Saint-Aubin, Saint-Romain, Santenay en Savigny-lès-Beaune in het departement Côte d’Or en Cheilly-lèsMaranges, Dezize-lès-Maranges, Remigny en Sampigny-lès-Maranges in het departement

Saône-et-Loire. Hoe onbekender de gemeente is, hoe vaker de wijn op de markt komt als Côte de Beaune-Villages. De wijn wordt gemaakt op basis van pinot noir, met eventueel een kleine

hoeveelheid chardonnay, pinot blanc en/of pinot gris. De opvoeding van de wijn is gegarandeerd tot minimaal 15 maart van het jaar na de oogst. n Grands crus van Côte de Beaune

Is de productie van de grands crus van de Côte de Nuits vrijwel geheel rood, in de Côte de

Beaune liggen acht grands crus die vrijwel uitsluitend wit produceren. Men kan spreken van

twee ‘groepen’ van grands crus in de Côte de Beaune: de grands crus van Corton en, zuidelijker, de grands crus van Montrachet.

De heuvel Corton, die tussen de gemeenten Aloxe-Corton, Ladoix-Serrigny en PernandVergelesses in ligt, biedt plaats aan drie grands crus: Corton, Corton-Charlemagne en

Charlemagne. Deze grands crus liggen op de westelijke, zuidelijke en oostelijke flanken van de heuvel. Tot op 350 meter hoogte staan druivenstokken aangeplant. Corton is de enige

grand cru voor rode wijn in de Côte de Beaune. Voor rode Corton mogen naast pinot noir ook kleine hoeveelheden chardonnay, pinot blanc en pinot gris gebruikt worden. Vroeger was de Cortonheuvel ruim beplant met pinot gris (lokaal pinot beurot genoemd) en aligoté. De witte

wijnen worden hoofdzakelijk van chardonnay gemaakt, maar als cépage accessoire is ook pinot blanc toegestaan (tot maximaal 30 procent van de assemblage). Corton, Corton-Charlemagne en Charlemagne krijgen een opvoeding mee tot minimaal 15 juni van het jaar na de oogst.

Montrachet, Chevalier-Montrachet, Bâtard-Montrachet, Bienvenues-Bâtard-Montrachet en

Criots-Bâtard-Montrachet vormen alle een eigen appellation, hoewel ze zeer aan elkaar verwant zijn. Deze vijf appellations produceren alleen witte wijnen van chardonnay. Het vastgestelde

basisrendement is 48 hl/ha. Ook de opvoeding van deze wijnen moet minimaal duren tot 15 juni van het jaar na de oogst.

Hieronder worden de acht grands crus van de Côte de Beaune kort besproken: •

Corton: De appellation Corton werd erkend in 1937. Corton Grand Cru kan zowel wit als rood zijn. De productie is overwegend rood: 95 procent van de jaarlijkse productie van

3.400 hl. De Cortonheuvel is bijna helemaal beplant met pinot-noirstokken, veelal op rode, kalkachtige en mergelrijke klei. De lagere hellingen op het oosten van de heuvel zijn meer

geschikt voor de productie van rood, de hellingen op het westen meer voor de productie van wit. Het wijngaardareaal is ruim 160 ha. Het vastgestelde rendement is 48 hl/ha voor wit en

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

171

42 hl/ha voor rood. Op het etiket kan de naam Corton gevolgd worden door een ‘kleinere’

wijngaardnaam, want de Cortonwijngaard bestaat uit 24 verschillende percelen (climats), die

alle recht hebben op een vermelding. Bekende Corton wijngaardnamen zijn onder andere

Les Bressandes, Le Clos du Roi en Les Renardes. Overigens kunnen alleen de rode wijnen van Corton verschijnen met op het etiket de perceelnaam.

•

Corton-Charlemagne: Deze appellation dateert uit 1937. Hiervan is de productie alleen wit.

Corton-Charlemagne is een smalle strook die rond de top van de Cortonheuvel loopt, langs

de west-, zuid- en zuidwesthelling. Het is boven aan de helling en aan de westzijde wat koeler dan op het gedeelte van de heuvel waar Corton vandaan komt. De kalkrijke bodem is er bovendien lichter en steniger. Het basisrendement is 48 hl/ha.

•

Charlemagne: Ook Charlemagne werd als appellation erkend in 1937. Dit gedeelte van de

Cortonheuvel ligt op de zuidwestelijke helling en valt niet meer binnen de gemeente LadoixSerrigny. Het rendement is vastgesteld op 48 hl/ha. De naam Charlemagne komt men

zelden op etiketten tegen; wijnen van Charlemagne worden meestal verkocht onder de naam Corton-Charlemagne.

•

(Le) Montrachet: Deze wijngaard is een smalle strook land van 8 ha op de grens tussen de

gemeenten Puligny-Montrachet en Chassagne-Montrachet, die de wijngaard delen. Puligny bezit een iets groter deel dan Chassagne. In de middeleeuwen bestond de wijngaard al. Le

Montrachet ligt voornamelijk op het zuidoosten en vangt een groot deel van de dag zon. De

kalkstenen ondergrond is zeer geschikt voor chardonnay. De appellation Montrachet werd in 1937 erkend. Het vastgestelde basisrendement is 48 hl/ha. De productie is circa 300 hl per jaar. Le Montrachet heeft meerdere eigenaren, onder wie Domaine de la Romanée-Conti, Grand cru Corton

Gemeente

Wijnsoort

Aloxe-Corton

wit, rood

Ladoix-Serrigny Pernand-Vergelesses Corton-Charlemagne

Aloxe-Corton

wit

Ladoix-Serrigny Pernand-Vergelesses Charlemagne

Aloxe-Corton

wit

Pernand-Vergelesses Chevalier-Montrachet

Puligny-Montrachet

wit

Bienvenues-Bâtard-Montrachet

Puligny-Montrachet

wit

(Le) Montrachet

Puligny-Montrachet

wit

Chassagne-Montrachet Bâtard-Montrachet

Puligny-Montrachet

wit

Chassagne-Montrachet Criots-Bâtard-Montrachet

Chassagne-Montrachet

wit

Tabel 9.6 Grands crus van Côte de Beaune

172

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Bouchard Père & Fils, Domaines Lafon en Marquis de Laguiche.

•

Chevalier-Montrachet: Deze wijngaard van 7,4 ha ligt ten westen van Le Montrachet,

volledig binnen de gemeente Puligny-Montrachet. Chevalier-Montrachet ligt iets hoger

op de helling dan Le Montrachet. Een laag muurtje scheidt de wijngaarden. De bodem is

dun en steenachtig, wat voor een ander soort wijn zorgt dan Le Montrachet. In 1937 werd de appellation Chevalier-Montrachet erkend. Ook Chevalier-Montrachet heeft meerdere eigenaren.

•

Bâtard-Montrachet: Hiervan is de oppervlakte 11,9 ha. De wijngaard ligt iets lager op de

helling dan Le Montrachet en wordt van Le Montrachet gescheiden door een smal weggetje.

Een deel van Bâtard-Montrachet ligt in Puligny, een ander deel in Chassagne. BâtardMontrachet telt vele eigenaren, onder wie de Hospices de Beaune.

•

Bienvenues-Bâtard-Montrachet: Deze appellation werd erkend in 1939. De wijngaard is 3,6 ha groot en vormt een ‘enclave’ in het Pulignygedeelte van Bâtard-Montrachet.

•

Criots-Bâtard-Montrachet: Dit is een kleine wijngaard van slechts 1,57 ha. De appellation

dateert uit 1939. De wijngaard ligt volledig in Chassagne-Montrachet, lager op de helling dan Le Montrachet en Bâtard-Montrachet. Criots-Bâtard-Montrachet grenst aan de zuidzijde van Bâtard-Montrachet.

Côte Chalonnaise Ook Chalonnais, beter bekend als Côte Chalonnaise, kent wijnbouw sinds de aanwezigheid van de Romeinen. Dit gebied in het departement Saône-et-Loire begint bij het plaatsje Bouzeron, direct ten zuiden van Chagny, dat de grens met de Côte de Beaune markeert. Het gaat om een relatief smalle strook van circa 30 kilometer (noord-zuid) ten westen van Chalon-sur-

Saône. Aan deze provinciestad, die zelf geen wijngaarden heeft, dankt het gebied zijn naam.

Er worden hier steeds betere witte en rode Bourgognes geproduceerd, met een vaak goede

prijs-kwaliteitverhouding. Ook komt hier een belangrijk deel van de productie van Crémant de

Bourgogne vandaan. De wijnen hebben over het algemeen niet de kwaliteit van die uit de Côte d’Or en er zijn maar weinig wijnen uit Côte Chalonnaise die echt goed kunnen ouderen. De meeste wijnen worden in het voorjaar of in de zomer na de oogst op fles gebracht.

Het wijngaardareaal telt in totaal 2.124 ha. Daarmee is het gebied het kleinste wijnbouwdistrict van de Bourgogne. In het zuiden gaat de Côte Chalonnaise over in de Mâconnais. Het klimaat in de Côte Chalonnaise is iets droger dan in de Côte d’Or. De druiven (in meerderheid pinot

noir) rijpen hier gemiddeld goed, maar hoger op de hellingen kan koelte de rijping vertragen.

Veel wijngaarden in de Côte Chalonnaise liggen aanzienlijk hoger dan in de Côte de Beaune.

De oogst van de hoogste wijngaarden in Côte Chalonnaise is gemiddeld later dan in de Côte de Beaune. De minimale plantdichtheid voor gemeentelijke appellations is 8.000 stokken per hectare, 1.000 stokken minder dan in de Côte d’Or.

Het wijnbouwgebied telt in totaal 44 gemeenten, van Chagny in het noorden tot Saint-Gengoux-leNational in het zuiden. De wijngaarden liggen op soms steile hellingen met een hoogte van

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

173

250 tot 370 meter. De hellingen zijn in de Côte Chalonnaise niet doorlopend en vormen een

onregelmatige voortzetting van de heuvelrug van de Côte de Beaune. De wijngaarden liggen bovendien niet stelselmatig op het oosten, zoals in de Côte de Beaune. Omdat de bodem

niet overal geschikt is voor wijnbouw, staan lang niet overal druivenstokken aangeplant. De

wijngaarden van de Côte Chalonnaise worden onderbroken door weiden, velden en bossen. Het landschap is erg afwisselend en de bodemverschillen in dit gebied zijn groot. De geologie van

de Côte Chalonnaise is op veel plaatsen vergelijkbaar met die van de Côte d’Or. Waar kalksteen en mergel aan de oppervlakte komen, lijkt de bodem zeer op die in de Côte d’Or.

De Côte Chalonnaise kent vijf gemeentelijke herkomstbenamingen. Van noord naar zuid zijn

dat: Bouzeron, Rully, Mercurey, Givry en Montagny. Met uitzondering van Bouzeron vinden wij in deze gemeenten talrijke climats die als premier cru zijn geklasseerd, zo’n 140 in totaal. De Côte

Chalonnaise heeft geen grands crus. De wettelijk verplichte opvoeding voor wijnen is in de Côte Chalonnaise gemiddeld korter dan voor wijnen van gemeenteappellations in de Côte d’Or. n Regionale appellations van de Côte Chalonnaise

In de Côte Chalonnaise wordt het hele gamma van regionale appellations geproduceerd.

Zoals eerder gezegd komt ook een aanzienlijke hoeveelheid Crémant de Bourgogne uit de wijngaarden van Côte Chalonnaise. Vooral Rully is een belangrijk productiegebied voor

crémant. Naast deze generieke appellations telt de Côte Chalonnaise twee specifieke regionale appellations: AOP Bourgogne Côte Chalonnaise en AOP Bourgogne Côtes du Couchois. De

productiegebieden hiervan behoren tot de algemene AOP Bourgogne. De druivensamenstelling

voor deze twee subappellations is dezelfde als voor AOP Bourgogne (zie blz. 138). Rode wijnen worden in de praktijk vrijwel uitsluitend van pinot noir gemaakt.

De subappellation Bourgogne Côte Chalonnaise geldt sinds 1989 voor de beste akkers uit de

44 gemeenten van Côte Chalonnaise die onder de algemene appellation Bourgogne vallen. Het areaal van deze appellation beslaat nog geen 500 ha. AOP Bourgogne Côte Chalonnaise geldt voor wit, rood en rosé, maar de productie van rosé (‘clairet’) is miniem. De productie bedraagt ruim 17.000 hl rood (incl. wat rosé) en ruim 8.000 hl wit. De toegestane rendementen zijn iets lager dan voor Bourgognes zonder aanvullende geografische aanduiding: 66 hl/ha voor witte wijnen (in plaats van 68 hl/ha) en 58 hl/ha voor rode en rosé wijnen (in plaats van 60 hl/ha).

Aan de westzijde van de Côte Chalonnaise, achter de heuvelrug van Rully en Mercurey, ligt

Côtes du Couchois. AOP Bourgogne Côtes du Couchois, erkend in 2000, geldt alleen voor rode wijnen. In de zes gemeenten die onder deze appellation vallen is slechts 10 ha beplant. Het toegestane rendement is 58 hl/ha. n Bouzeron

Vlak ten zuiden van Chagny ligt het minidorpje Bouzeron, dat bekendstaat om zijn wijnen van het druivenras aligoté. Bouzeron geldt als de beste gemeente voor de productie van aligotéwijnen.

174

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaarden van Côte Chalonnaise

Het heeft in hoge mate te maken met het feit dat Bouzeron alleen mag worden geproduceerd van de aligoté doré – en dus niet van de aligoté vert. Bouzeron is in de regel van een hogere

kwaliteit dan generieke Bourgogne Aligoté. Bouzeron verwierf de zelfstandige appellationstatus voor wijnen van aligoté in 1997. Eerder, in 1979, was de appellation Bourgogne Aligoté de

Bouzeron erkend, voornamelijk op grond van de goede resultaten van Aubert de Villaine, medeeigenaar van Domaine de la Romanée-Conti.

Van 55 ha wordt jaarlijks zo’n 2.800 hl wijn geproduceerd. Naast Bouzeron behoort ook de

commune Chassey-le-Camp tot het productiegebied van AOP Bouzeron. Het basisrendement is vastgesteld op 65 hl/ha. Wettelijk is bepaald dat Bouzeronwijnen tot minimaal 15 januari van het jaar na de oogst moeten worden opgevoed. n Rully

Veel witte wijnen uit de Côte Chalonnaise komen uit Rully, dat ten zuidoosten ligt van Bouzeron.

Daarnaast is Rully traditioneel een van de productiecentra van Crémant de Bourgogne. Druiven hebben hier veelal een hoge zuurgraad, wat een ideaal uitgangspunt is voor de productie van mousserende wijnen, zeker in koele jaren. De bodem hier is veelal licht en zanderig. Tot AOP Rully, erkend in 1939, behoort ook de gemeente Chagny. Het wijngaardareaal is ongeveer

350 ha. In Rully is circa 70 procent van de productie wit. Voor witte Rully is naast het hoofdras

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

175

Wijngaard van Château de Rully

chardonnay als cépage accessoire pinot gris toegestaan. Rode wijnen kunnen naast pinot noir

ook wat chardonnay en/of pinot gris bevatten. Er zijn 23 climats als premier cru erkend. Daarmee

heeft ruim een kwart van de wijngaarden recht op de status van premier cru. Het vastgestelde rendement is 60 hl/ha voor wit en 54 hl/ha voor rood. Voor premiers crus zijn deze cijfers

respectievelijk 58 hl/ha en 52 hl/ha. Wijnen van AOP Rully worden opgevoed tot minstens 1 april van het jaar na de oogst. De wijnen uit Rully hebben zelden een groot rijpingspotentieel. n Mercurey

Mercurey, dat in 1936 een appellationstatus verwierf, is met ruim 630 ha aan productieve

wijngaarden de grootste en bekendste wijnbouwgemeente van het gebied. Côte Chalonnaise wordt daarom wel eens aangeduid als région de Mercurey. Tot het productiegebied van

Mercurey behoort ook de gemeente Saint-Martin-sous-Montaigu. De bodem in Mercurey bevat naast kalk ook graniet. Kleigrond vindt men hier maar in beperkte mate. De beste wijngaarden liggen op een hoogte van circa 250 meter.

Mercurey geniet vooral reputatie vanwege zijn goede rode wijnen. Ongeveer 90 procent van de jaarlijkse productie bestaat uit rode wijnen. Rode Mercurey benadert de kwaliteit van menige rode wijn uit de Côte de Beaune en kan behoorlijk gestructureerd zijn. Rode Mercurey wordt

176

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



vrijwel altijd van alleen pinot noir gemaakt, maar producenten hebben als cépages accessoires

chardonnay en pinot gris ter beschikking. Daarnaast wordt in Mercurey witte wijn geproduceerd

op basis van chardonnay. Als aanvullend ras is daarbij pinot gris toegestaan. De witte wijnen zijn de afgelopen jaren in kwaliteit gestegen.

In Mercurey zijn nu 32 climats als premier cru erkend, ongeveer een derde van het wijngaardareaal. Men kan van enige inflatie spreken, want in de jaren tachtig van de twintigste eeuw

waren er nog maar vijf premiers crus. Veel premier-cruwijngaarden hebben ‘clos’ in de naam, aangezien het van oorsprong ommuurde wijngaarden zijn. Bekende premiers crus zijn Clos

Voyens, Le Clos du Roy, Le Clos l’Évêque, Les Montaigus en Les Saumonts. Mercurey Premier Cru kan wit of rood zijn. Het rendement voor rode Mercurey is 50 hl/ha, voor witte 57 hl/ha. In

het geval van premiers crus is dit respectievelijk 48 hl/ha en 55 hl/ha. Deze rendementscijfers

kennen wij van de gemeentelijke appellations in de Côte d’Or. De élevage van de wijnen duurt minimaal tot 1 april van het jaar na de oogst. n Givry

De appellation Givry dateert uit 1946. Dracy-le-Fort, Givry en Jambles vormen de drie

gemeenten van de appellation. AOP Givry produceert vooral rode wijnen; gemiddeld 85

procent van de productie is rood. Ook in Givry, dat 280 ha wijngaarden telt, zijn opvallend veel

ommuurde wijngaarden. Een daarvan is de premier cru Clos Jus, bekend om de krachtige rode wijnen die ervandaan komen. De rode wijnen uit Givry kunnen, net als die uit Mercurey, een

goede structuur en een goed rijpingspotentieel bezitten. De bodem in Givry bevat relatief veel graniet, net als in Mercurey. In Givry zijn 38 wijngaarden als premier cru erkend.

De rode wijnen van Givry worden gemaakt van pinot noir, met chardonnay en pinot gris als

toegestane cépages accessoires. De witte wijnen hebben chardonnay als basis, waarbij pinot

blanc en pinot gris als aanvullende rassen gebruikt kunnen worden. Als basisrendement geldt 60 hl/ha voor witte wijnen en 54 hl/ha voor rode. Voor premiers crus zijn deze cijfers respecievelijk 58 hl/ha en 52 hl/ha. Alle wijnen ondergaan een opvoeding tot minimaal 1 april van het jaar na de oogst.

n Montagny

De zuidelijkste gemeentelijke appellation in de Côte Chalonnaise is Montagny, waar van een oppervlakte van 326 ha uitsluitend witte wijnen van chardonnay worden geproduceerd. De

appellation werd erkend in 1936. Het productiegebied is verspreid over vier gemeenten: Buxy,

Jully-lès-Buxy, Montagny-lès-Buxy en Saint-Vallerin. De wijngaarden zijn aangelegd op 250 tot 400 meter hoogte. In Buxy is een grote en zeer succesvolle cave coopérative gevestigd, die

goede wijnen produceert.

Vroeger hadden alle wijnen van Montagny recht op de premier-crustatus als ze een alcoholpercentage van minstens 11,5 procent hadden in plaats van het geldende minimum van 11

procent. Door deze op zijn minst opmerkelijke regel hadden vrijwel alle wijnen van Montagny de

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

177

Gemeenteappellation

Premiers crus

Wijnsoort

Bouzeron

-

wit

Rully

Premiers crus

wit, rood

Mercurey

Premiers crus

wit, rood

Givry

Premiers crus

wit, rood

Montagny

Premiers crus

wit

Tabel 9.7 Gemeenteappellations en premiers crus van Côte Chalonnaise

aanduiding ‘Premier Cru’ op het etiket. Daarnaast waren specifieke wijngaarden geclassificeerd als premier cru. Tegenwoordig geldt de status van premier cru alleen nog voor specifieke

climats. Hierbij moet wel opgemerkt worden, dat een zeer groot deel van de 326 ha wijngaarden als premier cru is erkend: 49 climats maar liefst. De regel dat deze wijnen een minimaal

alcoholpercentage van 11,5 procent moeten hebben, is nog steeds van kracht. Voor premiers

crus geldt voorts een basisrendement van 58 hl/ha in plaats van 60 hl/ha. Voor Montagny geldt

een wettelijke opvoeding tot 1 februari na de oogst, voor Montagny Premier Cru tot 1 april. Over het algemeen worden de beste witte wijnen uit Montagny meer gewaardeerd dan de beste witte wijnen uit Rully.

Gemeenteappellation Viré-Clessé Pouilly-Fuissé Pouilly-Loché Pouilly-Vinzelles Saint-Véran

Premiers crus

Wijnsoort

Premiers crus -

wit wit wit wit wit

Tabel 9.8 Gemeenteappellations en premiers crus van Mâconnais Mâconnais De Mâconnais, genoemd naar de grote stad Mâcon in het zuidoosten van het gebied, is

met ongeveer 6.000 ha het grootste wijnbouwdistrict van Bourgogne. De jaarlijkse productie

bedraagt ruim 350.000 hl wijn, goed voor 47 miljoen flessen. Ruim 90 procent van de productie is wit. Dat is opmerkelijk, als men bedenkt dat de Mâconnais tussen de overwegend ‘rode’ gebieden Côte Chalonnaise en Beaujolais in ligt.

De Mâconnais vormt het westelijke achterland van Mâcon, de hoofdstad van het departement

Saône-et-Loire. Mâcon zelf valt buiten het wijnbouwgebied. Het gebied is het zuidelijke vervolg

op de Côte Chalonnaise, hoewel er een zone tussen beide gebieden ligt waar geen wijnbouw te

vinden is. De Mâconnais kent een aantal evenwijdig liggende heuvelruggen, die van noord(oost) naar zuid(west) lopen. In de valleien en op de plateaus tussen deze heuvelruggen vinden we de

178

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



meeste wijngaarden. De wijngaarden op de kalksteenheuvels worden afgewisseld met land dat aan andere vormen van landbouw wordt besteed. Het klimaat is overwegend zacht. Er is meer

zon, minder regen en minder kans op vorst dan in noordelijker delen van de Bourgogne (zie ook paragaaf 9.4). De rivier Saône vormt de absolute grens aan de oostzijde. De westelijke grens wordt grofweg gevormd door het riviertje Grosne. De gemiddelde afstand van oost naar west is niet veel meer dan 15 kilometer. Aan de zuidzijde grenst de Mâconnais aan de Beaujolais.

Sommige dorpen in het zuiden hebben wijngaarden die zowel tot de Mâconnais als tot de Beaujolais behoren. Saint-Amour is hier een voorbeeld van.

In het zuiden van de Mâconnais liggen de wijngaarden rond door erosie gevormde cuesta’s, waaronder de rotsen van Solutré en Vergisson (zie blz. 124 van dit hoofdstuk). De betere

wijngaarden van de Mâconnais, vaak in handen van zelfstandige wijnboeren, liggen ten zuiden en westen van de stad Mâcon.

De Mâconnais is lang de bron van nogal anonieme Bourgognes geweest, geproduceerd door de vele coöperaties in de streek en verhandeld door handelshuizen. Het gebied was tot twee decennia geleden de ‘wijnschuur’ van de Bourgogne, vooral voor de generieke appellation Bourgogne Blanc. Tot enkele decennia geleden wilden wijnboeren vooral véél wijn aan de

handelshuizen verkopen. Ze waren niet geïnteresseerd in kwaliteit en risico’s mijden door (te)

vroeg te oogsten was bijna een gewoonte. Hoge opbrengsten van amper rijp fruit vereisten bij

de vinificatie de nodige chaptalisatie. De witte wijnen van de Mâconnais waren daardoor veelal

schraal en onevenwichtig.

De laatste jaren is de kwaliteit van de wijnen aanzienlijk verbeterd, vooral onder invloed van een jonge generatie wijnbouwers. Verschillende producenten uit de Côte d’Or hebben in de Mâconnais geïnvesteerd. Nu steeds meer wijnbouwers voor zichzelf gaan produceren en

kwaliteitsbewuster worden, blijkt de Mâconnais zeker potentieel te bezitten. We zien steeds meer producenten die wijnen onder eigen etiket produceren. Niettemin zijn coöperaties

in de Mâconnais nog steeds belangrijk: 70 procent van de wijnen wordt door coöperaties

geproduceerd. Ook de wijnen van deze coopératives zijn de laatste decennia beter geworden.

Met name de coöperaties in Lugny en Sologny bieden goede kwaliteit.

De wijnbouw- en vinificatiepraktijken in de Mâconnais verschillen niet veel van die in de Côte

d’Or. De minimale plantdichtheid is wel lager dan in de Côte d’Or: 7.000 tot 8.000 stokken per

hectare. De beste producenten gebruiken voor wijnen van betere wijngaarden nieuw eikenhout, maar veel witte Mâconnaiswijnen komen niet in contact met houten vaten. De wijnen hebben vaak niet voldoende diepte, balans en concentratie om van een houtopvoeding te profiteren; het hout zou te sterk domineren en geen uitgebalanceerd resultaat opleveren. De meeste

Mâconnaiswijnen worden gemaakt in roestvrijstalen of polyesterbetonnen vaten en zijn bestemd voor vroege consumptie. Net als in de Côte Chalonnaise worden de meeste wijnen gebotteld in de zomer voorafgaande aan de nieuwe oogst. De rijping van de beste wijnen uit de Mâconnais is in de regel korter dan die van de beste wijnen uit de Côte d’Or. De wijnen uit de Mâconnais

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

179

zijn over het algemeen toegankelijk en betaalbaar. Men kan de witte Mâconnaiswijnen van

tegenwoordig als een Franse tegenhanger beschouwen van Chardonnay uit de Nieuwe Wereld.

De productie van goede rode wijn blijft in Mâcon vooralsnog een moeizaam proces. De

productie van rode wijnen is overigens beperkt. Het probleem is, dat in dit district nog ruim drie kwart van de aanplant van blauwe druiven uit gamay bestaat. Op een bodem van kalk en klei blijkt dit druivenras wijnen op te leveren die weinig kwaliteit bieden. Waar de gamaystokken op graniet staan, zoals in het zuidwesten van het gebied (in de omgeving van Bussières,

Pierreclos, Serrières en Sologny), zijn redelijke rode wijnen te vinden. Bij de productie van veel gamaywijnen wordt macération semi-carbonique toegepast, net als in de Beaujolais. Gamay

wordt hoofdzakelijk gebruikt voor de regionale appellations Mâcon, Mâcon met de naam van

de herkomstgemeente en Mâcon-Villages. Waar gamay wordt gerooid, wordt vaak chardonnay aangeplant en soms pinot noir.

Het grootste deel van de aanplant in de Mâconnais, zo’n 90 procent, bestaat uit chardonnay.

Deze staat aan de basis van de wijnen van de vijf gemeenteappellations uit de streek: PouillyFuissé, Pouilly-Loché, Pouilly-Vinzelles, Saint-Véran en Viré-Clessé. Een deel gaat ook in

Crémant de Bourgogne, die hier tamelijk veel wordt geproduceerd, vooral door de coöperaties.

De wijnen van de vijf gemeenteappellations zijn in stijl anders dan de wijnen uit Chablis en

Côte de Beaune. Mâconnaiswijnen zijn wat zwaarder en vleziger, met vaak iets meer alcohol.

Fruitigheid is het kenmerk van witte Mâcon. Rijping sur lie en bâtonnage ziet men geregeld,

vooral bij de wijnen van de vijf gemeenteappellations. Grands crus heeft de Mâconnais niet.

De vijf gemeentelijke appellations van de Mâconnais produceren uitsluitend witte wijnen van

chardonnay. De periode van élevage is wettelijk verplicht tot minimaal 1 februari van het jaar na de oogst. Op het etiket mag de naam van een climat vermeld worden, mits deze gekadastreerd is. In dat geval is het vastgelegde basisrendement 2 hl/ha lager en moet de opvoeding twee maanden langer duren, dus tot 1 april.

n Regionale appellations van de Mâconnais

De meeste wijngaarden van de Mâconnais vallen onder regionale appellations. Vooral in het noorden van de Mâconnais worden veel wijnen onder regionale appellations geproduceerd,

zoals Bourgogne Blanc, Bourgogne Chardonnay, Bourgogne Aligoté en Bourgogne Pinot Noir. In het noorden van het gebied bevinden zich enkele regionale coöperaties.

In de Mâconnais vinden wij drie specifieke regionale appellations: •

Mâcon: Het gebied van AOP Mâcon, dat een wijngaardoppervlakte heeft van 410 ha,

ligt tussen Mâcon en de kloosterstad Cluny. De appellation, erkend sinds 1937, telt 91 wijnproducerende gemeenten. De wijn kan wit, rood of rosé zijn. Het overgrote deel –

ongeveer drie kwart – van de productie is rood. Witte Mâcon, gemaakt van chardonnay, is

meestal soepel en rond. Rosé is samengesteld uit gamay en pinot noir. Zowel witte als rosé

180

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Mâcon kan als primeurwijn op de markt komen vanaf de derde donderdag van november, net als Beaujolais Nouveau. Rode Mâcon is vaak uitsluitend van gamay gemaakt, soms

aangevuld met pinot noir. (Rode wijnen uit Mâcon waarvoor ook pinot noir gebruikt is, komen veelal op de markt als Bourgogne Rouge, aangezien daar een hogere prijs voor gevraagd

kan worden.) Volgens de huidige wetgeving zijn pinot noir en gamay noir à jus blanc de enige toegestane variëteiten voor rood en rosé, maar in het kader van een overgangsregeling

mogen tot maximaal 10 procent van de assemblage ook de teinturiers gamay de Bouze en gamay de Chaudenay gebruikt worden, mits deze vóór 1 augustus 2009 zijn aangeplant.

De gangbare aanduiding ‘Supérieur’, die op een hoger alcoholpercentage duidt dan basisMâcon, is niet meer in de appellationwetgeving opgenomen. Voor de witte wijnen is het rendement vastgesteld op 70 hl/ha, voor rode wijnen en rosé op 64 hl/ha.

•

Mâcon met vermelding van gemeentenaam: De 27 gemeenten die vallen onder de appellation Mâcon met een dénomination géographique complémentaire tellen 1.575 ha in totaal. De

wijn kan rood, rosé of wit zijn, maar niet alle gemeenten produceren alle wijntypen. MâconSerrières

bijvoorbeeld produceert geen witte wijnen, terwijl de gemeenten Fuissé, Loché, Montbellet, Solutré-Pouilly, Uchizy, Vergisson en Vinzelles uitsluitend wit produceren. Witte wijn, 90 procent van de productie, wordt alleen van chardonnay gemaakt. Rood en rosé mogen

alleen uit gamay zijn samengesteld. (Maar ook hier geldt de voornoemde overgangsregeling met betrekking tot gamay de Bouze en gamay de Chaudenay.) De wijnen van

Mâcon+gemeentenaam hebben een wat hoger minimaal natuurlijk alcoholpercentage dan

‘gewone’ Mâcon. De vastgestelde rendementen zijn lager: 66 hl/ha voor wit en 58 hl/ha voor rood en rosé.

•

Mâcon-Villages: Er zijn 80 dorpen binnen het departement Saône-et-Loire die deze appellation

mogen voeren. Clessé, Lugny, Solutré-Pouilly, Vergisson, Vinzelles en Viré zijn het bekendst.

Tot de dorpen behoort ook Chardonnay, de waarschijnlijke naamgever van het druivenras.

Met een (potentiële) oppervlakte van 1.885 ha is dit de grootste Mâconappellation. De wijnen

zijn altijd wit en worden gewonnen uit chardonnay. Ook Mâcon-Villages Primeur (of Nouveau) komt voor. Het minimale natuurlijke alcoholgehalte ligt een half procent hoger dan voor

basis-Mâcon: 10,5 procent in plaats van 10 procent. Het basisrendement is 68 hl/ha. MâconVillages heeft in het algemeen meer karakter dan ‘gewone’ Mâcon. n Viré-Clessé

In 1999 kregen de twee buurdorpen Viré en Clessé, die daarvoor recht hadden op de

appellations Mâcon-Viré en Mâcon-Clessé, samen één herkomstbenaming: Viré-Clessé. Deze

gemeenteappellation verving de twee aparte Mâcon-Villages. Naast Viré en Clessé maken ook

de communes Laizé en Montbellet deel uit van de productiezone. Van 407 ha wordt zo’n 25.000

hl witte wijn geproduceerd. Binnen de appellation zijn meerdere goede producenten actief. Het

gemiddelde oogstrendement is vastgesteld op 64 hl/ha. Er worden in Viré-Clessé ook halfzoete wijnen geproduceerd (moelleux) onder de naam Demi-Sec (4 tot 8 gr/l restsuiker) en Levrouté

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

181

De beroemde rots van Solutré, een van de gemeenten van AOP Pouilly-Fuissé. Deze rots markeert de zuidelijke grens van het kalksteenplateau van de Côte de Beaune.

(8 tot 18 gr/l restsuiker). In het geval van een Levrouté worden de druiven met de hand geoogst.

Vaak zijn ze licht door botrytis aangetast. n Pouilly-Fuissé

Deze appellation, daterend uit 1936, staat bekend als de beste van de Mâconnais. De prijzen

van de wijnen zijn hoger dan die van veel wijnen uit andere appellations in de streek. Sommige wijnen kunnen zich meten met die uit de Côte de Beaune. De bodem bevat hier veel kalk.

Het landschap wordt gedomineerd door de steile rotsen van Solutré-Pouilly en Vergisson. De

wijngaarden die aan de voet van deze kliffen liggen, zijn beschut en profiteren van de warmte die

door het gesteente wordt vastgehouden. Naast de dorpen Solutré-Pouilly en Vergisson hebben

182

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



ook Chaintré en Fuissé recht op de herkomstbenaming Pouilly-Fuissé. Het wijngaardareaal van circa 770 ha vormt een enclave binnen AOP Saint-Véran. Pouilly-Fuissé heeft een groot aantal goed gesitueerde lieux-dits. Veel wijngaarden liggen op een hoogte van 250 à 350 meter. De beste wijngaarden liggen op het zuidoosten.

Het heeft de wijnbouwers in zo’n gerenommeerde appellation als Pouilly-Fuissé sinds jaar en

dag gestoord dat er geen wettelijk onderscheid is tussen village-wijnen en premiers crus. Dat dit onderscheid er niet is, gaat terug op de Tweede Wereldoorlog, maar is verder gespeend

van iedere logica. Dus reeds lang geleden zijn de wijnbouwers van Pouilly-Fuissé een lobby begonnen bij het INAO om de beste wijngaarden geklasseerd te krijgen als Pouilly-Fuissé

Premier Cru. Daartoe is een enorm dik dossier aangeleverd. Het heeft zo’n 10 jaar geduurd, maar uiteindelijk heeft het INAO de aanvraag gehonoreerd. In 2018 is besloten dat de

wijnbouwers van Pouilly-Fuissé vanaf de oogst 2020 22 climats met de status van premier cru

hebben. In totaal gaat het om ongeveer 194 hectare, dat is zo’n 24 procent van het totale areaal van de AC Pouilly-Fuissé (in de dorpen Chaintré, Fuissé, Solutré-Pouilly en Vergisson).

De wijnen van Pouilly-Fuissé zijn vaak wat rijper, voller en vetter dan die uit de Côte de Beaune.

Er bestaan fruitige stijlen, die geen houtlagering hebben gehad, maar ook op eikenhout

opgevoede cuvées. De opvoeding is wettelijk verplicht tot 1 februari van het jaar na de oogst,

met een verlenging van twee maanden voor Pouilly-Fuissé met de naam van een geregistreerd

climat, maar de meeste wijnen worden pas na een jaar rijping gebotteld. Het basisrendement is 60 hl/ha.

n Pouilly-Loché

De appellation Pouilly-Loché, gecreëerd in 1940, telt slechts 32 ha. De wijngaarden van deze

appellation liggen op de steile oostelijke hellingen van Pouilly-Fuissé en behoren officieel tot de

gemeente Mâcon. De productie is vooral in handen van de lokale coöperatie. Wijnen van PouillyLoché mogen ook tot de appellation Pouilly-Vinzelles gerekend worden, maar omgekeerd niet.

Pouilly-Loché en Pouilly-Vinzelles worden over het algemeen lager gewaardeerd dan PouillyFuissé. Het basisrendement is vastgesteld op 60 hl/ha. n Pouilly-Vinzelles

Deze appellation, eveneens erkend in 1940, telt met 43 ha een iets groter wijngaardareaal dan Pouilly-Loché. De wijngaarden liggen eveneens op de oostelijke hellingen, uitkijkend over de Saônevallei. De producerende gemeenten zijn Mâcon en Vinzelles. De productie is, net als

bij Pouilly-Loché, voor een groot deel in handen van de lokale coöperatie. Het vastgestelde rendement is 60 hl/ha. n Saint-Véran

Het productiegebied van Saint-Véran, ruim 700 ha, omsluit dat van AOP Pouilly-Fuissé. De

appellation Saint-Véran bestaat sinds 1971 en telt acht wijnproducerende gemeenten: Chânes, Chasselas, Davayé, Leynes, Prissé, Saint-Amour-Bellevue, Saint-Vérand en Solutré-Pouilly.

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

183

Vóór 1971 kwamen de witte wijnen als Beaujolais Blanc of Mâcon-Villages op de markt. De

kalkrijke bodem in het noorden van Saint-Véran, rond Prissé en Davayé, levert gemiddeld goede, betaalbare witte wijnen op. De bodems in het zuiden van het productiegebied zijn roodgekleurd, zuur en zanderig. De wijnen die hiervandaan komen zijn vaak wat schraler.

IGP-wijnen van de Bourgogne IGP-wijnen worden in de Bourgogne in kleine hoeveelheden geproduceerd. Er zijn in de

Bourgogne vier IGP-appellations. Twee daarvan zijn departementsappellations: IGP Yonne en IGP Saône-et-Loire. In het departement Côte d’Or vindt de productie van IGP-wijnen plaats in specifieke zones: IGP Coteaux de l’Auxois (in het westen en zuidwesten) en IGP Sainte-

Marie-la-Blanche (in het zuidoosten en zuiden). Deze vier IGP’s kunnen rood, rosé of wit zijn, monocépages of blends. Op het etiket mag de naam van één of meerdere druivenrassen

vermeld worden. Naast de druivenrassen die voor AOP-wijnen in de Bourgogne zijn toegestaan, mogen ook andere variëteiten - zoals sauvignon blanc, sauvignon gris, merlot en viognier -

gebruikt worden. De toe-gestane druivenrassen verschillen per IGP. Het maximumrendement voor IGP Yonne is 110 hl/ha; voor de overige drie IGP’s is dat 80 hl/ha.

184

Hoofdstuk 9 - Bourgogne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



10

Beaujolais

10.1 Inleiding De Beaujolais wordt vaak als zelfstandige eenheid gezien, los van de Bourgogne. De Beaujolais

is, mede door zijn bodemkenmerken en klimaat, een fundamenteel ander wijnbouwgebied dan de Bourgogne. Is de Bourgogne het domein van chardonnay en pinot noir, in de Beaujolais regeert de gamay. Het zijn de professionele netwerken en de handelsbelangen die de Beaujolais en de

Bourgogne met elkaar verbinden. De primeurwijnen die de Beaujolais beroemd hebben gemaakt, hebben ook een imagoprobleem opgeleverd. De kwaliteit van de wijnen uit de zogenaamde

crus van de Beaujolais neemt echter toe en wordt steeds meer gewaardeerd. Er is meer dan Beaujolais Nouveau, is het nieuwe adagium.

10.2 Historie Ook in de Beaujolais waren het de Romeinen, die evenals in Bourgogne, het land voor

wijnbouw cultiveerden. De rivier Saône fungeerde daarbij als handelsader. Er zijn in ieder geval aanwijzingen voor Romeinse wijnbouw in de omgeving van de Mont Brouilly en Morgon. In de

middeleeuwen was de wijnbouw in handen van benedictijner monniken. De naam van de regio

Hoofdstuk 10 - Beaujolais (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

185

werd in de tiende eeuw afgeleid van de naam van het stadje Beaujeu, ten zuidwesten van

Chiroubles. In de vijftiende eeuw kwam de streek onder gezag van de hertog van Bourgondië. De wijnbouw floreerde in de zeventiende eeuw, met name door de handel met Lyon. Na de aanleg van spoorwegen in de negentiende eeuw kwam ook de lucratieve Parijse markt binnen bereik.

De reputatie van de Beaujolais dateert van tientallen jaren geleden, toen de wijnen uit deze streek populair waren in de bistro’s van Parijs en Lyon. Vooral Beaujolais Nouveau (ook Beaujolais Primeur genoemd) heeft enorme bekendheid gekregen. Beaujolais Nouveau en Beaujolais-

Villages Nouveau bestaan sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw. Een reglement uit 1951

maakte de ‘voorverkoop’ van Beaujolaiswijnen mogelijk en daarmee was Beaujolais Nouveau geboren. Vooral rond 1990 was er een enorme vraag naar Beaujolais Nouveau. Er is een tijd

geweest dat er ook in Nederland een grote hype was rond deze primeurwijnen. Tegenwoordig

is de vraag wereldwijd veel minder. De middelmatige kwaliteit van Beaujolais Nouveau, die zo snel mogelijk wordt gemaakt en gebotteld, heeft de reputatie van de Beaujolaisstreek geen

goed gedaan. In de jaren zestig van de twintigste eeuw was Beaujolais Nouveau een grote hit, maar inmiddels is de markt voor Beaujolais Nouveau aanzienlijk gekrompen. Met het dalen

van de populariteit van Beaujolais Nouveau ontstond ook een daling in de afzet van andere

Beaujolaiswijnen. Er is echter een verbetering zichtbaar in de kwaliteit van Beaujolaiswijnen.

Tegenwoordig wordt Beaujolais steeds vaker geproduceerd in een vollere, meer geconcentreerde, ‘Bourgondische’ stijl.

10.3 Bodem De Beaujolais ligt tussen de Mâconnais en het Rhônegebied. Het gebied is, van noord naar

zuid, ongeveer 55 kilometer lang. De wijngaarden van de Beaujolais vallen vrijwel alle onder het

departement Rhône. Het noordelijkste deel van de Beaujolais valt onder het departement Saôneet-Loire en sluit naadloos aan op de zuidelijkste wijngaarden van de Mâconnais. De akkers van

de gemeente Saint-Vérand en die van de cru du Beaujolais Saint-Amour lopen in elkaar over. In

dit overgangsgebied tussen de kalkbodems van de Mâconnais en de granietbodems van de crus wordt de meeste witte Beaujolais geproduceerd.

De Beaujolais is in het noorden hooguit 15 kilometer breed en in het zuiden hooguit 25 kilometer.

De oostelijke grens wordt gevormd door het dal van de rivier Saône. In het westen wordt de grens bepaald door de hellingen van de Montagne Beaujolaise. Het landschap van het noordelijke

deel van de Beaujolais is gevarieerd, met glooiende heuvels, groene valleien en wijngaarden op golvende hellingen. De bodem van Haut-Beaujolais, het noordelijke deel van de Beaujolais, is

onderdeel van het oeroude Centraal Massief. De moederrots van Haut-Beaujolais is veel ouder dan die van de Bourgogne. Hij bestaat uit verweerd en verpulverd graniet, soms vermengd met

mangaan. Ook komen we leisteen, porfier, kalk en gneis tegen. De moederrots van het zuidelijke deel van de Beaujolais bestaat ook uit graniet, maar dit ligt te diep om van betekenis te zijn voor de wijnbouw.

186

Hoofdstuk 10 - Beaujolais (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



De gamay noir à jus blanc, die in de Beaujolais gecultiveerd wordt, gedijt goed op arme bodems met een toplaag van granietzand, graniet dat tot fijne korrels is verpulverd. De beste delen van

de Beaujolais, het gebied van de tien crus en AOP Beaujolais-Villages, hebben bodems met veel graniet. De rijpingscondities op de graniethellingen van Haut-Beaujolais zijn gunstiger dan in het

zuidelijke deel van de Beaujolais. Het noordelijke deel van de Beaujolais wordt ook om die reden als kwalitatief superieur beschouwd.

De samenstelling van de toplaag in de Beaujolais heeft invloed op de wijnen die ervandaan komen: •

Is het graniet vermengd met zand, dan hebben de wijnen veel fruit en verfijning. Ze zijn al jong drinkbaar.

• •

Is de toplaag rijker aan klei, dan hebben de wijnen meer kleur en vaak meer structuur.

Staan de wijnstokken op puur graniet of op een vulkanische bodem, dan hebben de wijnen

een minerale expressie, is de tannine wat nadrukkelijker aanwezig en hebben de wijnen wat meer potentieel om te rijpen.

Soms liggen de wijngaarden in het noordelijke deel van de Beaujolais wel op een granieten

bodem of een variant daarvan, maar liggen ze zó hoog op de hellingen dat de druiven niet altijd

even gemakkelijk rijpen. Deze wijngaarden hebben niet de kwaliteit van een cru en behoren tot de appellation Beaujolais-Villages.

Het zuidelijke deel van de Beaujolais, ten zuiden van Villefranche-sur-Saône, wordt Bas-

Beaujolais genoemd. Dit deel is vlakker en beduidend minder heuvelachtig dan het noordelijke deel. Zoals gezegd ligt het graniet hier zeer diep in de bodem. Op het graniet ligt een dikke laag kalksteen, dat veel jonger is en rijk is aan fossielen uit voormalige zeeën. De toplaag

bestaat uit nog jonger sediment, zoals rode leemaarde en klei. De bodem in Bas-Beaujolais is over het algemeen rijker dan in Haut-Beaujolais. Dit is het gebied van de ‘gewone’ AOP

Beaujolais. De gamay geeft van de alluviale bodems in Bas-Beaujolais gulle, soepele, fruitige en ongecompliceerde wijnen, lichter en minder stevig dan de beste exemplaren uit Haut-Beaujolais.

Het gebied ten zuiden van Villefranche-sur-Saône is bekend om de okerkleurige stenen die er liggen, de zogenaamde pierres dorées.

10.4 Klimaat Het klimaat in de Beaujolais is gematigd semicontinentaal. Het is klimatologisch gezien een

overgangsgebied: er zijn continentale, atlantische en mediterrane invloeden te vinden. De bergen in het westen van de Haut-Beaujolais houden koude en natte lucht uit het westen tegen. In de

winter kan er aan de voet van het Centraal Massief, dat ten westen van het gebied ligt, sneeuw

vallen. De zomers zijn warm. Het weer kan in de Beaujolais plotseling omslaan en onweersbuien met hagel kunnen grote schade aanrichten. Jaarlijks valt er in de Beaujolais gemiddeld 750 mm regen.

Hoofdstuk 10 - Beaujolais (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

187

Zomer in de Beaujolais

Het is in de Beaujolais iets warmer dan in de Côte d’Or. De gemiddelde jaartemperatuur is met 10,8 °C vrijwel gelijk aan die in de Côte Chalonnaise en de Mâconnais. Het gemiddelde aantal

zonuren is 1.820, eveneens vergelijkbaar met de Côte Chalonnaise en de Mâconnais. De rijping

van de druiven verloopt op de hellingen in het noorden van de Beaujolais altijd wat sneller dan in de vlakkere delen van het zuiden.

10.5 Druivenrassen In de Beaujolais is het met name gamay wat staat aangeplant en in zeer beperkte mate chardonnay. Aligoté is vanaf 2024 niet meer toegestaan.

Gamay noir à jus blanc Gamay noir à jus blanc (kortweg: gamay) is het dominante druivenras in de Beaujolais. De naam gamay is waarschijnlijk een verwijzing naar het dorpje Gamay, dat ten westen van Puligny-

Montrachet ligt. De toevoeging ‘à jus blanc’ onderscheidt hem van gamayvarianten met rood

vruchtvlees, teinturiers dus. Gamay de Bouze en gamay de Chaudenay, die men hier en daar in

de Beaujolais nog wel vindt, zijn hier voorbeelden van. In de Beaujolais is 98 procent van de ruim 14.000 ha met gamay noir à jus blanc beplant.

188

Hoofdstuk 10 - Beaujolais (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijnen van gamay worden vaak getypeerd door aroma’s van rode vruchten. De gamay geeft op de granieten bodems van Haut-Beaujolais het mooiste resultaat.

10.6 Wijnbouw De Beaujolais telt zo'n 14.500 ha aan wijngaarden. Het wijngaardareaal is de laatste jaren

geleidelijk afgenomen. De aanplant bestaat voor 98 procent uit gamay noir à jus blanc. De overige twee procent bestaat uit chardonnay. 95 procent van de productie is rood, 3 procent rosé en 2 procent wit.Er zijn zo’n 2.000 exploitanten actief, die samen gemiddeld 600.000 hl

produceren. De gemiddelde bedrijfsgrootte in de Beaujolais is 12 ha. Négociants domineren de

Beaujolaismarkt. De circa 20 wijnhandelaren die hier opereren, verkopen zo’n 90 procent van

alle Beaujolaiswijnen. Een al sinds jaar en dag bekende naam onder de handelshuizen van de Beaujolais is Georges Duboeuf.

In de Beaujolais geldt op het punt van plantdichtheid een wettelijk minimum van 5.000 stokken

per hectare voor de appellations Beaujolais en Beaujolais-Villages. De gemiddelde plantdichtheid voor de tien crus is hoger: 6.000 stokken per hectare. De meeste wijnboeren hanteren echter

een veel hogere dichtheid, gemiddeld 9.000 tot 10.000 stokken per hectare. Ook aantallen van

13.000 stokken per hectare komen voor. De plantdichtheid in de Beaujolais behoort aldus tot de

grootste ter wereld. Door deze hoge plantdichtheid (en de soms steile hellingen) is het bewerken

van de wijngaarden behoorlijk arbeidsintensief. De leeftijd van de druivenstokken in de Beaujolais is hoog: gemiddeld 44 jaar. Slechts 1 procent van de stokken is jonger dan 10 jaar en 15 procent van de stokken heeft een leeftijd van 60 jaar of meer.

In de Beaujolaisstreek is gobelet de traditionele snoeiwijze. In het zuidelijke deel van het gebied

(Bas-Beaujolais) is vaak Guyot simple te zien. Voor de AOP’s Beaujolais en Beaujolais-Villages

is de voorgeschreven snoeiwijze voor witte wijnen Guyot simple of taille à queue du Mâconnais.

Voor de productie van rood en rosé gelden als toegestane geleidingswijzen taille courte (gobelet, en éventail of cordon de Royat) en Guyot simple. Voor de crus is de snoeiwijze terughoudender en is taille courte (gobelet of cordon de Royat) de voorgeschreven manier.

In de Beaujolais is machinaal oogsten wettelijk niet toegestaan. Wel wordt er inmiddels mee

geëxperimenteerd. Het handmatig oogsten houdt verband met de specifieke vinificatiemethode in de streek. Bij de macération (semi-)carbonique moeten de druiven intact worden vergist. De vergistingsmethode vereist hele trossen, waarbij de bessen nog aan de steeltjes zitten en niet

gekneusd of anderszins beschadigd zijn. Dat is onmogelijk te bereiken met een oogstmachine.

Hoofdstuk 10 - Beaujolais (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

189

10.7 Vinificatie De vinificatie van veel rode Beaujolaiswijnen is gebaseerd op de techniek van de macération

semi-carbonique. Bij deze gedeeltelijke koolzuurinweking gaan hele trossen in de gistkuip en vindt bij een groot deel van de druiven een intracellulaire gisting plaats onder druk van het

koolzuurgas uit de druiven op de bodem van de tank, die door het gewicht van de druivenmassa gekneusd zijn en op de normale manier gisten. Na deze gisting worden de schillen en pitjes

geperst. De perswijn wordt aan de uiteindelijke blend toegevoegd. Deze vinificatiemethode levert soepele, fruitige wijnen op, die snel op dronk zijn en niet erg geschikt zijn om lang te bewaren.

De fruitigheid gaat, kortom, ten koste van de structuur. Banaan, kers en perendrups zijn aroma’s die herkenbaar zijn voor een Beaujolais die volgens deze methode gevinifieerd is. Opwekkende zuren geven de wijn een hoge doordrinkfactor. De meeste Beaujolais wordt binnen een jaar na de oogst gedronken.

De alcoholische gisting van Beaujolais Nouveau duurt doorgaans slechts vier dagen. Bij

Beaujolais-Villages en de Beaujolais-crus duurt de gisting zes tot tien dagen, wat meer aroma en structuur oplevert. Bij de verwerking van druiven die van bodems komen met meer zandsteen,

zoals in Saint-Amour, worden de druiven deels ontsteeld. De granietbodems in Morgon vragen om een volledige ontsteling en rijping op gebruikte eikenhouten vaten, om zachtere tannine te

krijgen. De laatste jaren zien wij dat steeds meer Beaujolaiswijnen, met name de crus, als rode Bourgognes worden gemaakt. Hierbij wordt meer geduld betracht. Soms vindt ook houtrijping plaats.

Witte Beaujolais, gemaakt van chardonnay, wordt op kleine schaal geproduceerd en is vaak van goede kwaliteit. De meeste Beaujolais Blanc komt uit het noorden van de Beaujolais.

10.8 Appellations van de Beaujolais De Beaujolais is weliswaar een wijnbouwgebied op zichzelf, maar heeft op het gebied van

regelgeving een duidelijke relatie met de Bourgogne. Dat blijkt onder meer uit het feit dat de

Beaujolais-crus niet alleen gedeclasseerd kunnen worden tot Beaujolais-Villages of Beaujolais, maar ook tot Bourgogne of Bourgogne grand ordinaire dan wel Coteaux Bourguignons.

Beaujolais en Beaujolais-Villages kunnen worden gedeclasseerd tot Bourgogne (mits ze zijn

gewonnen uit pinot noir of chardonnay). Sommige wijngaarden in het noorden van de Beaujolais mogen ook als Saint-Véran geklasseerd worden, een Bourgogneappellation.

De Beaujolais telt twaalf appellations: Beaujolais, Beaujolais-Villages en tien zogenaamde crus.

De wijngaarden van AOP Beaujolais-Villages liggen voor een belangrijk deel ten zuiden van de crus, als een soort overgang naar het gebied van AOP Beaujolais. De appellation Beaujolais

bestaat sinds 1937. Acht van de tien crus verkregen hun appellationstatus tussen 1936 en 1938.

In 1946 volgde de cru Saint-Amour en in 1988 werd ten slotte de appellation Régnié erkend.

190

Hoofdstuk 10 - Beaujolais (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



De Beaujolais strekt zich uit over 96 gemeenten. Daarvan liggen er elf in het departement

Saône-et-Loire, waaronder Chasselas, Romanèche-Thorins, Saint-Amour-Bellevue en SaintVérand. De overige 85 gemeenten behoren tot het departement Rhône. Het gebied telt zo'n

14.500 ha aan wijngaarden. Het areaal is de voorbije decennia namelijk drastisch afgenomen.

En dan niet zozeer van de crus – die hebben de verschillende crises goed doorstaan – maar

van AOP Beaujolais en AOP Beaujolais-Villages. Van de 14.500 ha valt circa 4.800 onder AOP Beaujolais en zo'n 3.900 ha onder de AOP Beaujolais-Villages, terwijl de tien crus gezamenlijk een areaal van bijna 6.000 ha beslaan.

Beaujolais Ruim een derde van alle Beaujolaiswijnen komt op de markt als ‘gewone’ Beaujolais, de

basisappellation (Beaujolais Nouveau inbegrepen). De wijnen van AOP Beaujolais worden

grotendeels geproduceerd van de vlakkere wijngaarden in het zuidelijke deel van de Beaujolais.

Wijnen die onder de appellation Beaujolais vallen, kunnen sinds 2012 ook aanspraak maken op de appellation Coteaux Bourguignons.

Rode Beaujolais wordt gemaakt van hoofdzakelijk gamay noir à jus blanc. Als cépages

accessoires zijn aligoté, chardonnay, pinot gris, pinot noir, gamay de Bouze en gamay de

Chaudenay toegestaan. Aligoté is toegestaan tot de oogst van 2024, mits de aanplant van

vóór 28 november 2004 dateert. Gamay de Bouze en gamay de Chaudenay mogen maximaal 10 procent van de samenstelling uitmaken. Pinot noir was tot en met de oogst van 2015 voor

maximaal 15 procent toegestaan. Als het natuurlijke potentiële alcoholgehalte van de most voor een rode wijn 10,5 procent bedraagt in plaats van 10 procent, kan de wijn aanspraak maken op de vermelding ‘Supérieur’. Omdat reguliere Beaujolais dit potentiële alcoholpercentage

meestal makkelijk bereikt, wordt de term ‘Supérieur’ maar zelden gebruikt. Beaujolais kan ook wit zijn. De wijngaarden die Beaujolais Blanc produceren, liggen vooral op kalkruggen in het

noorden van het gebied, vlak ten zuiden van de Mâconnais. Beaujolais Blanc, geproduceerd

van louter chardonnay, komt echter maar zelden voor; de productie maakt slechts 2 procent uit

van het totaal. De productie van Beaujolais Rosé, gemaakt van dezelfde druivenrassen als rode Beaujolais, kent de laatste jaren een kleine stijging en is goed voor 3% van de productie.

De maximale basisopbrengst is vastgesteld op 68 hl/ha voor witte wijnen en op 60 hl/ha voor rood en rosé. Voor wijnen met de vermelding ‘Supérieur’ (altijd rood) geldt als maximum

58 hl/ha. Hierbij moet opgemerkt worden, dat vaak maximaal gebruik wordt gemaakt van de

extra verhoging van 20 procent. Rode Beaujolais wordt, met uitzondering van de Nouveauwijnen, vanaf 15 januari van het jaar na de oogst op de markt gebracht.

Beaujolais-Villages De appellation Beaujolais-Villages tekent voor ongeveer een derde van de Beaujolaisproductie (inclusief Beaujolais-Villages Nouveau). Beaujolais-Villages komt uit het meer heuvelachtige

deel van de Beaujolais, in het noorden, waar de wijngaarden aan de voet van het Massif Central

liggen en de bodem meer schist en graniet bevat. Het productiegebied bestaat uit 38 gemeenten.

Hoofdstuk 10 - Beaujolais (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

191

Wanneer een wijn afkomstig is uit één gemeente, mag de naam van die gemeente op het etiket vermeld worden. Dat laatste geldt niet voor de gemeente Saint-Vérand en de cru-gemeenten

Chénas, Chiroubles, Fleurie, Juliénas, Régnié-Durette, Villié-Morgon en Saint-Amour-Bellevue.

In totaal kunnen dus dertig gemeenten hun naam vermelden achter de AOP-naam Beaujolais.

Ook Beaujolais-Villages kan wit, rood of rosé zijn. De druivensamenstelling van de wijnen is

dezelfde als bij Beaujolais zonder de vermelding ‘Villages’. Het minimale natuurlijke potentiële alcoholgehalte ligt een half procent hoger dan voor wijnen van de appellation Beaujolais,

namelijk 11 procent voor wit en 10,5 procent voor rood en rosé. De maximale basisopbrengst is voor AOP Beaujolais-Villages iets lager dan voor AOP Beaujolais: 66 hl/ha voor wit en 58 hl/ha

voor rood en rosé. Door het lagere rendement en een andere ondergrond heeft een BeaujolaisVilllages meestal wat meer kleur en karakter dan een Beaujolais. Rode Beaujolais-Villages

wordt, net als Beaujolais, pas vanaf 15 januari van het jaar na de oogst op de markt gebracht.

Beaujolais Nouveau Ongeveer 20% van de totale productie van Beaujolais en Beaujolais-Villages verschijnt op de markt als ‘Nouveau’. De traditie van Beaujolais Nouveau bestaat sinds 1951. Sinds 1985 is

bepaald, dat deze primeurwijn niet voor de derde donderdag van november op de markt mag komen. Voor de crus bestaat dit fenomeen niet. Er is bij de Nouveauwijnen sprake van een

versneld, ‘geforceerd’ vinificatieproces. De cuvaison is voor een Beaujolais Nouveau en een

Beaujolais-Villages Nouveau vier, hooguit vijf dagen. Het hele proces, inclusief het bottelen, moet begin november zijn afgerond, opdat de wijnen op de derde donderdag van november wereldwijd op de markten aanwezig zijn. Beaujolais Nouveau bestaat alleen in rood en rosé.

Crus du Beaujolais Rode Beaujolais is op zijn best bij de zogenaamde crus. Het betreft tien zelfstandige appellations voor uitsluitend rode wijn, waarbij de naam Beaujolais op het etiket vaak ontbreekt. Het

onderscheid tussen ‘gewone’ Beaujolais en de tien crus van de Beaujolais is vooral gebaseerd op de bodem (zie ook paragraaf 9.3 van dit hoofdstuk). Het productiegebied van de tien crus

maakt geheel deel uit van het productiegebied van Beaujolais en Beaujolais-Villages. Het gebied van de cru-gemeenten loopt, om precies te zijn, van de gemeenten Juliénas en Saint-Amour in

het noorden tot aan Saint-Étienne-la-Varenne, Odenas en Charentay in het zuiden. Deze laatste drie gemeenten behoren tot AOP Brouilly.

Het is voor de crus niet altijd vanzelfsprekend dat de wijnen volgens de methode van macération

(semi-)carbonique worden geproduceerd. De wijze van vinificatie verschilt per appellation en per

producent. Menig wijnbouwer produceert zijn Beaujolais-cru via de traditionele vinificatiemethode.

Bij de crus duurt de cuvaison negen tot twaalf dagen. Bij de vinificatie van veel crus is sprake van een systematische onderdompeling van de druiven in het gistende sap. Om een stevige,

goed gestructureerde wijn te verkrijgen kan de producent ervoor kiezen de wijnen enige tijd op eikenhouten vaten te leggen.

192

Hoofdstuk 10 - Beaujolais (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaarden van Juliénas

Er zijn enkele bepalingen die voor alle tien crus gelden: • • •

De minimale plantdichtheid is 6.000 stokken per hectare.

Het basisrendement is vastgesteld op 56 hl/ha.

Het basisdruivenras is gamay, waarnaast als cépages accessoires de witte rassen aligoté,

chardonnay en melon de Bourgogne gebruikt mogen worden. Deze drie aanvullende rassen mogen in de wijngaard maximaal 15 procent van de aanplant uitmaken.

• •

De voorgeschreven snoeiwijze is taille courte (gobelet of cordon de Royat).

De opvoeding van de wijnen moet in principe duren tot minimaal 1 maart van het jaar na de oogst.

•

Op het etiket mag achter de naam van de appellation de naam van een specifieke ‘geografische eenheid’ (lieu-dit) staan, mits deze kadastraal is geregistreerd.

De tien crus zijn, van noord naar zuid: •

Saint-Amour (315 ha): Deze cru, genoemd naar de gemeente Saint-Amour-Bellevue, ligt in het zuiden van het departement Saône-et-Loire. Het merendeel van de wijnstokken is geplant op

de (zuid)oostelijk georiënteerde hellingen van de Mont de Bessay en de Colline de l’Église, op een hoogte van 250 meter. Hier zijn overwegend graniethoudende bodems te vinden, maar ook bodems met klei, kiezels en zand (grès). Deze variatie levert verschillende wijnstijlen

Hoofdstuk 10 - Beaujolais (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

193

op. De wijnen zijn meestal licht en fruitig. Mede door de romantische naam zijn ze vaak wat

duur in verhouding tot hun – wisselende – kwaliteit. De meeste Beaujolais Blanc komt uit dit

productiegebied. Sommige producenten verkopen hun witte wijn onder de appellation SaintVéran.

•

Juliénas (575 ha): De naam Juliénas is vermoedelijk een verwijzing naar Julius Caesar.

Juliénas grenst aan de Mâconnais en de cru Saint-Amour. Men vindt hier de oudste

wijngaarden van de Beaujolais. De wijngaarden van Juliénas strekken zich uit over vier

gemeenten: Juliénas, Jullié, Émeringes en Pruzilly. De bodem bevat in sommige delen meer graniet en in andere delen meer klei of zand. De beschutte, steile zuidhellingen van de Mont de Bessay (225 tot 450 meter) garanderen een goede rijping van de druiven. De wijnen zijn doorgaans intens fruitig, wat vlezig, stevig van kleur en karakter en kunnen door de

aanwezigheid van voldoende tannine en een hoge zuurgraad een paar jaar rijpen. Bij het rijpen ontwikkelt zich vaak een zekere kruidigheid. Juliénas wordt wel vergeleken met Saint-Amour en Fleurie, maar is wat gestructureerder.

•

Chénas (250 ha): Dit is de kleinste cru qua oppervlakte, met de kleinste productie. Naast het dorpje Chénas behoort ook La Chapelle-de-Guinchay tot deze AOP. Graniet domineert hier de ondergrond. De wijnen hebben de potentie om oud te worden en zijn minder fruitig en

toegankelijk dan veel andere crus. Chénas is op zijn best geconcentreerd, krachtig en stevig, vergelijkbaar met Moulin-à-Vent. Veel wijngaarden binnen de gemeente Chénas (vaak de betere overigens) behoren tot het productiegebied van AOP Moulin-à-Vent.

•

Moulin-à-Vent (640 ha): Deze cru, waarvan het productiegebied tussen Chénas en Fleurie in ligt, wordt als een van de beste en meest ‘serieuze’ gezien. De naam verwijst naar een

13e-eeuwse ronde windmolen op de top van een heuvel ten noorden van Romanèche-Thorins.

Men vindt in het gebied ook nu nog een paar molens, daterend uit de tijd dat hier veel graan

werd verbouwd. Op de ondergrond van graniet bevindt zich een zandlaag, die rijk is aan ijzer en mangaan, wat de wijnen een bijzonder karakter verleent. De wijnen zijn dieprood van

kleur, hebben een goede structuur en concentratie en kunnen goed tien jaar (of meer) rijpen.

Sommige producenten geven hun wijn houtlagering mee, om hem maximale structuur en

bewaarpotentieel te geven. Oude Moulin-à-Vent doet denken aan een Bourgogne van pinot

noir. In de jaren tachtig van de vorige eeuw is de aanplant gestegen, mede als gevolg van het annexeren van veel wijngaarden uit de gemeente Chénas. Moulin-à-Vent is duurder dan de meeste andere crus.

•

Fleurie (840 ha): Deze AOP geldt alleen voor wijnen uit de commune Fleurie. Dit is een van de geurigste, fruitigste en elegantste wijnen van de crus du Beaujolais. De wijnen behoren tot

de duurste en geliefdste van de Beaujolais, ongetwijfeld geholpen door de charmante naam.

Sommige Fleuries kunnen verrassend mooi rijpen. De arme granietbodems van hogere delen in Fleurie (‘granite de Fleurie’) leveren vaak goede wijnen. De plaatselijke cave coopérative, gesticht in 1927, heeft een goede reputatie.

•

Chiroubles (315 ha): Chiroubles is de hoogst gelegen cru van de Beaujolais. Het ligt op zo’n 400 meter hoogte, waar het wat koeler is dan elders in de Beaujolais. De ondergrond is

zeer arm en sterk graniethoudend. De wijn is betrekkelijk licht en kan het best jong worden

194

Hoofdstuk 10 - Beaujolais (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



gedronken. Buiten Frankrijk ziet men de wijnen van Chiroubles zelden.

•

Morgon (1.090 ha): Deze op één na grootste cru heeft als centrum de gemeente Villié-Morgon.

Het subdistrict Côte du Py, op de zacht glooiende hellingen van de 352 meter hoge Mont du

Py, wordt als de beste productiezone beschouwd. De bodem bevat hier veel verweerd graniet en leisteen (schist), maar ook ijzer en mangaan. Deze bodem wordt aangeduid als terre

pourrie. De aanduiding ‘Côte du Py’ vindt men ook op etiketten terug. Net als Moulin-à-Vent

levert Morgon karakteristieke wijnen. Morgon is gul en vol van karakter en kan goed worden

bewaard. Ook Morgon kan, net als Moulin-à-Vent, na een tijdje een Bourgogneachtig karakter ontwikkelen.

•

Régnié (550 ha): Deze cru ligt westelijker dan de eerder genoemde crus en ligt gemiddeld

iets hoger. De wijnen die onder deze appellation vallen, kunnen geproduceerd worden in de gemeenten Régnié-Durette en Lantignié. De bodem is hier relatief zanderig. De wijnen zijn doorgaans licht, fruitig en niet al te complex.

•

Brouilly (1.200 ha): Dit is de grootste cru van de Beaujolais. De zes gemeenten die Brouilly produceren, liggen rond de 483 meter hoge Mont Brouilly, een dode vulkaan. De wijn is meestal zeer fruitig en toegankelijk. Hij is jong op zijn best, maar de beste exemplaren

kunnen een paar jaar ouderen. De productie is zeer omvangrijk en er zijn mede daardoor veel verschillende stijlen Brouilly.

•

Côte de Brouilly (310 ha): Côte de Brouilly vormt een enclave binnen het productiegebied van AOP Brouilly. De producerende gemeenten zijn Cercié, Odenas, Quincié-en-Beaujolais en

Saint-Lager. Deze gemeenten produceren ook wijnen onder de appellation Brouilly. De kwaliteit van Côte de Brouilly is gemiddeld iets hoger dan die van Brouilly, doordat de druivenstokken

op hellingen staan. De ligging op de zon is op de hogere hellingen van de Mont Brouilly beter dan in de vlakkere delen rondom de berg. Het kan in Côte de Brouilly erg heet worden in de

zomer, wat voor wijnen met kracht zorgt. De bodem op de berghellingen bevat naast graniet

ook blauwe leisteen. De wijnen hebben doorgaans iets meer textuur, concentratie en diepgang dan wijnen van AOP Brouilly. Côte de Brouilly is zeer fruitig en kan het best binnen een paar jaar worden gedronken.

Coteaux du Lyonnais Coteaux du Lyonnais is een klein, versnipperd gebied op de heuvels ten noorden en zuidwesten

van Lyon. De appellation dateert uit 1984 en heeft 370 ha in productie. Coteaux du Lyonnais wordt ook wel tot het wijnbouwgebied Rhône gerekend, hoewel de wijngaarden naadloos aansluiten op die van de Beaujolais. De productie betreft lichte rode en rosé wijnen van voornamelijk gamay

en witte wijnen op basis van chardonnay en aligoté. De meeste wijnen worden gemaakt door de

plaatselijke coöperatie in Saint-Bel. De rode wijnen lijken erg op Beaujolais. Zowel de witte, rode als rosé wijnen bestaan ook in een primeurversie. Het vastgestelde basisrendement is 60 hl/ha.

IGP-wijnen van de Beaujolais In de Beaujolais kunnen in principe ook nog twee IGP-wijnen worden geproduceerd: IGP Comtés Rhodaniens en IGP Saône-et-Loire. Het productiegebied van IGP Comtés Rhodaniens omvat

Hoofdstuk 10 - Beaujolais (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

195

meerdere departementen in Zuidoost-Frankrijk, waaronder: Loire, Ain, Savoie, Drôme en dus ook in het departement Rhône. De wijnen kunnen rood, wit of rosé zijn. Ook mousserende versies

komen voor. Voor de productie zijn vele tientallen druivenrassen toegestaan. Op het etiket mogen de namen van sommige druivenrassen vermeld staan, zoals chardonnay, gamay, marsanne, roussanne, syrah en viognier.

Het maximumrendement is 98 hl/ha. IGP Saône-et-Loire is een vin de département, die ook in de

Bourgogne wordt geproduceerd (zie ook blz. 184). In het uiterste noorden van de Beaujolais wordt hiervan een kleine hoeveelheid geproduceerd. Het aantal druivenrassen dat voor deze IGP is

toegestaan, is veel kleiner dan voor IGP Comtés Rhodaniens, zo’n twintig in totaal. Ook hier geldt,

dat op het etiket één of meerdere druivenrassen vermeld mogen worden. Het maximumrendement is 80 hl/ha.

196

Hoofdstuk 10 - Beaujolais (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



11

Rhône 11.1

Inleiding

De Rhône is qua omvang het tweede kwaliteitswijnbouwgebied van Frankrijk. De streek heeft na

Bordeaux het grootste wijngaardareaal met AOP-status van Frankrijk: in 2021 ruim 66.000 ha. Daar komt nog eens zo’n 35.000 ha voor wijnen met een IGP bij, vooral in de departementen Ardèche en

Gard. Het geheel is verdeeld over 7 departementen: Rhône, Loire, Isère, Ardèche, Drôme, Vaucluse

en Gard. De jaarlijkse productie van AOP-wijnen bedraagt gemiddeld de laatste jaren zo’n 2,8 miljoen hl. De Rhône is nog steeds vooral een gebied van rode wijnen, maar in de loop van de tijd hebben

rosé en witte wijnen een groter aandeel verworven. De afgelopen 15 jaar is de productie van vooral

rosé maar ook witte wijn gestegen ten koste van rode wijn, die van 90 procent van de totale productie in 2004 inmiddels is teruggelopen tot 76 procent van de totale productie. In 2004 maakte rosé zo’n 8 procent van de totale productie uit, in 2021 was dat 14 procent. Ook witte wijnen, die wereldwijd in

trek zijn, zijn belangrijker geworden en in 2021 goed voor 10 procent van de totale productie. Vooral in de appellations Luberon, Costières de Nîmes, Ventoux en Côtes du Vivarais wordt veel rosé gemaakt.

Door de grote omvang zijn er grote verschillen in bodem, klimaat en wijnbouw tussen de verschillende deelgebieden: • •

In het noorden vindt de wijnbouw vooral op steile hellingen plaats.

In het zuiden is het landschap relatief vlak en heeft de Middellandse Zee veel invloed op de wijnbouw.

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

197

Ook is er een grote versnippering van eigendommen. Er zijn zeer veel individuele producenten: bijna 1.500. Maar omdat niet iedereen zelf zijn wijnen maakt en vermarkt, spelen handelshuizen en

coöperaties een grote rol in het gebied. De 88 caves coopératives in het Rhônegebied vormen ver-

reweg de belangrijkste productiefactor. Zij zijn verantwoordelijk voor zo’n 65 procent van het geproduceerde AOP-volume. De productie wordt zo’n 60 procent ‘en vrac’, dus in bulk verkocht. 30-35 procent komt gebotteld op de markt en een klein deel verlaat als verse druiven hun producent.

Zowel op de Franse als op de Nederlandse markt is het supermarktkanaal dominant. Zo’n 35 procent van de jaarlijkse productie wordt in Franse supermarkten verkocht, net zoveel als er in totaal vanuit

Rhône wordt geëxporteerd (ook 35 procent van de jaarlijkse productie). De export van Rhônewijnen

naar Nederland is in de eerste 10 jaar van de 21e eeuw flink teruggelopen, van een aandeel in volume 7 procent in 2003 tot 3 procent in 2021. Maar dat percentage is al jaren stabiel en de waarde

neemt iets toe. België, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten zijn verreweg de grootste exportmarkten voor Rhônewijnen.

Als wij spreken over ‘de Rhône’ gaat het niet alleen om wijngebieden in het Rhônedal. Er is ook

een klein district bij de plaats Die langs de rivier de Drôme, dat Rhônewijnen produceert. Ook zijn er enkele appellations aan de oostgrens van de Zuid-Rhône en de noordgrens van de Provence, die wij vanwege het karakter van de wijnen en de gebruikte druivenrassen tot het Rhônegebied

rekenen. Verder worden bepaalde appellations in het departement Gard, dat administratief tot de

Languedoc behoort, wijnbouwkundig tot de Rhône gerekend, zoals Costières de Nîmes. Een flinke

oprekking van de grenzen van wijnstreek Rhône vond plaats in 2018, toen Duché d’Uzès een AOP van de Vallée du Rhône werd.

11.2

Historie

De historie van de Rhônevallei als wijnproducerende regio gaat ver terug in de tijd. Men dacht lange tijd dat de Romeinen er de eerste wijngaarden hebben aangelegd. Maar al veel eerder waren de Phocaeërs, een zeevarend Grieks volk, aanwezig in het zuiden van het gebied. Zij stichtten

rond 600 voor Chr. de stad Massilia (of Massalia), het latere Marseille. Niet lang daarna plantten ze er zeer waarschijnlijk ook wijnstokken. Van daaruit heeft de wijncultuur zich door het dal naar het noorden verbreid.

Rond 75 na Chr. maakte de Romeinse schrijver Plinius de Oudere melding van een groep Keltische

stammen in Gallië, de Allobrogen. Deze stammen produceerden rond het huidige Vienne uitstekende

wijn van een donkere druif, die resistent zou zijn tegen kou. De Galliërs en Kelten plantten hun eerste wijnstokken in het noorden van de Rhônevallei. Toch is een belangrijk deel van de ontstaansgeschiedenis van de wijncultuur in dit gebied nauw verweven met de geschiedenis van de Romeinen. De

gouden tijd voor de wijnbouw was voorbij toen de Romeinen zich uit Gallië terugtrokken. Wat er

overbleef aan wijncultuur werd vooral beheerd door de kerk. Die had wijn nodig bij de eredienst.

198

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Pas in de late middeleeuwen maken schrijvers opnieuw melding van wijncultuur in de Rhônevallei.

Toen Clemens de Vijfde zijn pauselijke zetel in 1309 in Avignon vestigde, steeg de roem van de

Rhônewijnen direct. Al snel bestond drie kwart van de wijnconsumptie aan het pauselijke hof uit Rhônewijnen.

In de late middeleeuwen was ook Bourgogne een machtig wijngebied. Het stond de opmars

van Rhônewijnen naar het noorden in de weg. De hertogen van Bourgogne beschermden hun eigen wijnen door strenge beperkingen op te leggen aan de doorvoer van Rhônewijnen over land. De stad Dijon verbande in 1446 zelfs alle wijnen uit Lyon, Vienne en Tournon, met als

argument dat die wijnen erg pover zouden zijn. In werkelijkheid vormden de Rhônewijnen een bedreiging voor de markt van Bourgognewijnen, vooral omdat Rhônewijnen zwaarder en

steviger waren dan de wijnen uit Bourgogne. Daardoor waren ze beter bestand tegen transport. Het resultaat was dat er geen Rhônewijnen verhandeld werden met Engeland en de

Nederlanden. Rhônewijnen waren zelfs tot in de zeventiende eeuw niet in Parijs verkrijgbaar.

Een van de belangrijkste wapenfeiten voor de Rhônestreek vond plaats in de jaren dertig van de twintigste eeuw. In die periode maakte Châteauneuf-du-Pape

naam door als eerste wijnproducerende regio in Frank-

rijk richtlijnen op te stellen voor de cultivatie en produc-

tie van wijn in deze gemeente. Deze richtlijnen vormden de basis voor het latere, landelijke systeem van Appellations d’Origine Contrôlées.

In juli 1935 werd de algemene basiswet van kracht en op 15 mei 1936 werd Châteauneuf-du-Pape, tegelijk

met Arbois en enkele andere appellations, een officiële AOP. De grote man achter deze belangrijke ontwikke-

ling was baron Le Roy, destijds eigenaar van Château Baron Le Roy

11.3

Fortia.

Bodem

Het stroomgebied van de Rhône De bodems van het Rhônegebied zijn erg divers. De kenmerken van de verschillende bodems en de klimatologische omstandigheden hebben logischerwijze gevolgen voor de wijnbouw en de vinificatie.

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

199

Het wijngebied Vallée du Rhône begint onder Lyon en loopt door tot een stuk bezuiden Avignon.

Van Lyon tot Avignon overbrugt de Rhône zo’n 230 kilometer. In zuidelijke richting vormt de Rhône

een grote delta in de Camargue, waarmee de rivier uitmondt in de Middellandse Zee. Buiten dit ge-

bied treft men ook aan de bovenloop van de Rhône wijncultuur aan. De rivier stroomt door zeer gevarieerde landschappen, met daarin overigens niet alleen wijnbouw. De Rhônevallei is ook als producent van groente en vooral fruit erg belangrijk.

‘Septentrional’ en ‘méridional’ Als wijnregio is het Rhônedal opgesplitst in een noordelijk en een zuidelijk gebied. Het noordelijke

gebied loopt van Vienne tot Loriol, ten zuiden van Valence. In het Frans wordt dit deel septentrional genoemd. De naam komt van septem triones, Latijn voor ‘zeven ploegossen’. Het is de Romeinse benaming voor het sterrenbeeld Wagen of Grote Beer, dat altijd in het noorden staat.

Het zuidelijke deel begint ten zuiden van Montélimar en loopt door tot ongeveer Avignon. Dit deel

wordt in het Frans méridional genoemd. Deze term is afgeleid van het Latijnse woord meridianum,

dat ‘middag’ of ‘zuiden’ betekent. In kwantiteit is de Zuid-Rhône verreweg het belangrijkst.

Bodemsoorten

Zoals gezegd verschillen de bodems in dit grote en gefragmenteerde gebied vaak sterk van elkaar, want de Rhône stroomt door diverse landschappen. De overeenkomsten die er zijn, houden ver-

band met de gebergten aan weerszijden van de rivier (het Centraal Massief ten westen en de Alpen ten oosten van de Rhône) en ook met de manier waarop de rivier zich vanuit de Alpen een weg heeft gebaand naar de Middellandse Zee.

Ten zuiden van Vienne bereikt de Rhône de grens van het Centraal Massief. Dit gebergte was

vroeger vulkanisch en bestaat hoofdzakelijk uit het stollingsgesteente graniet. De rivier kronkelt ten zuiden van Vienne door een smal dal met zeer steile hellingen. De bodems van Condrieu en Château Grillet bestaan uit bijna puur graniet.

In Côte-Rôtie komt vooral schist voor en in mindere mate graniet en gneis. Lokaal is löss afgezet

op het gesteente. Bij het plaatsje Ampuis, ten noordoosten van Condrieu, komt ook leisteen voor.

Verder naat het zuiden wordt het dal langzaam wat breder. Graniet blijft dominant, behalve dicht aan de rivier, waar vruchtbare alluviale bodems een diverse landbouwcultuur mogelijk maken. Bij Tain-

l’Hermitage duikt een natuurlijke barrière op: een gigantische granietrots, die eigenlijk bij het Centraal Massief hoort, maar aan de Alpenkant van de Rhône ligt. Dit is de beroemde Hermitageheuvel. Hermitage is trouwens meer dan graniet. Er zijn ook kalkrijke delen en terroirs met rolkeien en löss. In

het zuiden van Crozes-Hermitage lijken de bodems een beetje op die van de zuidelijke Rhône, met rolkeien op leem. Aan de overzijde, in zuidelijk Saint-Joseph, Cornas en Saint-Péray, speelt graniet weer de hoofdrol, met uitzonderingen als de kalksteenrots van Crussol.

200

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Druivenstokken (gobelet-methode) in een wijngaard met rolkeien in Châteauneuf-du-Pape (foto met dank aan: Michel Blanc/Fédération des syndicats de producteurs de Châteauneuf-du-Pape)

Het gebied tussen Loriol en het begin van de zuidelijke Rhône, bij Montélimar, kent voornamelijk

andere typen van landbouw. Pas onder Montélimar begint weer een echt wijngebied: de appellation Grignan-les-Adhémar. Verder naar het zuiden worden de bodems losser van structuur. Ze worden

meer gekenmerkt door rode (ijzerhoudende) zandsteen, kalksteen en klei, alsook door sedimenten van de rivieren.

Het bekendste fenomeen in Châteauneuf-du-Pape zijn de grote, ronde en warmtevasthoudende

keien. Deze worden galets of galets roulés genoemd. Deze rolkeien, alluviale afzettingen van de ri-

vieren uit de Alpen, kom je in veel appellations van de zuidelijke Rhône tegen.

Beaumes-de-Venise ten slotte heeft een bodemstructuur die voor het Rhônegebied uniek is. De

bodem bestaat hier uit blauwachtige mergelgesteenten, les marnes oxfordiennes, die ontstaan zijn in het oxfordien, een periode uit de jura.

11.4 Klimaat Ook de klimatologische omstandigheden verschillen sterk binnen het Rhônegebied. Bovendien zorgt de bijzondere ligging van sommige wijngaarden voor variaties in microklimaten.

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

201

Klimaat in het noorden Het klimaat in het noordelijke deel van de Rhônevallei is semicontinentaal. Het kent vrij warme, droge zomers en doorgaans milde winters, maar de invloed van de nabije Alpen is aanzienlijk.

Flinke vorst in de winter is niet uitzonderlijk, hoewel deze zelden gevaarlijk is voor de wijnbouw.

Botsingen tussen warme, continentale lucht en koele berglucht veroorzaken vrijwel het hele jaar

door zware hagel- en onweersbuien. Deze hebben meestal negatieve gevolgen voor de wijnbouw.

De gemiddelde jaarlijkse neerslag in de noordelijke Rhône varieert behoorlijk. Zo bedraagt het jaargemiddelde in Condrieu 835 mm, maar in Hermitage slechts 650 mm. In de noordelijke Rhône valt de meeste neerslag in de herfstmaanden.

Voorbeeld klimaat noordelijke Rhône, gegevens van Saint-Désirat in de AOP Saint-Joseph: Gemiddelde temperatuur apr-sep: 18,5 ºC Zonuren per jaar: 2196 uur Neerslag per jaar: 686 mm Klimaat in het zuiden In het zuiden is het klimaat mediterraan. Met een gemiddelde jaarlijkse neerslag van iets minder

dan 700 mm is het er niet heel veel droger dan in het noordelijke deel. Maar van die neerslag valt

een zevende in de maand oktober en relatief weinig in juni, juli en augustus. Het gemiddelde aantal zonuren ligt in het zuiden flink hoger dan in het noorden: ruim 2.500 zonuren per jaar in Châteauneuf-du-Pape, tegen 2.000 uren in Condrieu.

Voorbeeld klimaat zuidelijke Rhône, gegevens van Chusclan, een dorp van de AOP Côtes du Rhône-Villages:

Gemiddelde temperatuur apr-sep: 20,5 ºC Zonuren per jaar: 2700 uur Neerslag per jaar: 757 mm

Een belangrijke weersfactor in de Rhônevallei is de mistral. Dit is een (soms zeer harde) noordenwind, die ontstaat doordat grote massa’s lucht zich verplaatsen van een vaak voorkomend hogedrukgebied in de Golf van Biskaje naar een lagedrukgebied in de Golf van Genua. Vooral in het

zuiden van de Rhônevallei heeft de mistral vrij spel. De wind wordt extra aangewakkerd door tem-

peratuurverschillen tussen het noorden en het zuiden van het Rhônedal. De mate van beschutting die de omgeving tegen deze wind biedt, is belangrijk voor veel wijngaarden.

11.5

Druivenrassen

De Rhônevallei produceert allerlei soorten wijnen: droge rode, witte en rosé wijnen, zoete en droge (witte) mousserende wijnen en stille zoete wijnen. Droge rode wijn is echter hét handelsmerk van dit gebied. De veelheid aan bodems en klimaten zorgt ervoor, dat er een behoorlijk groot aantal

druivenrassen aangeplant staat in dit gebied. De druivenaanplant is in het noorden wat overzichtelijker dan in het zuiden.

202

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Druivenrassen in het noorden In het noordelijke deel van de Rhône staat veel syrah aangeplant. De rode wijnen worden hier

hoofdzakelijk gemaakt van deze ene blauwe druif. In Côte Rôtie is er voor de rode wijnen soms een kleine bijrol voor de witte viognier en in andere ‘rode’ appellations van het noorden worden

soms de witte druiven marsanne en roussanne gebruikt. Alleen rode wijnen uit Cornas worden uitsluitend van syrah gemaakt.

Viognier wordt uiteraard vooral gebruikt voor de productie van beroemde witte wijnen als Condrieu en Château Grillet. Marsanne en roussanne staan voornamelijk meer zuidwaarts in de noordelijke Rhône aangeplant, in Saint-Joseph, Saint-Péray, Crozes-Hermitage en Hermitage. Er worden

vooral droge witte wijnen van gemaakt, maar ook wat mousserende wijnen en bijzondere Vin de Paille.

Andere rassen, zoals de clairette en de muscat blanc à petits grains, worden in het gebied van Die gebruikt voor de productie van zoete mousserende wijnen. Het wijngebied Die ligt bezijden de oevers van de Drôme, ten oosten van de Rhône.

Druivenrassen in het zuiden In het zuiden is vooral grenache noir te vinden, die het meest gebruikt wordt voor de productie van rode wijnen. Daarnaast staat er veel syrah en mourvèdre aangeplant. De mourvèdre is tanninerijk

en rijpt laat. Bijrollen worden vervuld door de carignan noir, cinsault noir, counoise noire, muscardin noir, picpoul noir, camarèse en vaccarèse noir. Voor rosé wijnen wordt eveneens veel grenache noir gebruikt, meestal in een assemblage met cinsault, syrah en carignan.

Voor de vins doux naturels uit Beaumes-de-Venise gebruikt men voornamelijk de muscat blanc à petits grains, maar in sommige gevallen ook de rode variant van deze variëteit.

In het zuiden staan veel verschillende druivenrassen aangeplant voor droge witte wijnen. Naast

marsanne en roussanne zijn dat in de praktijk vooral grenache blanc, clairette blanc en bourbou-

lenc. Terret en picpoul blanc vervullen bijrollen, terwijl viognier in verschillende gebieden wordt ge-

zien als cépage améliorateur, een druivenras waarvan de aanplant wordt gestimuleerd om de kwaliteit van wijnen uit de regio te verbeteren.

11.6 Wijnbouw Aan de Rhônestreek zijn de inzichten uit de moderne wijnbouw niet voorbijgegaan. Zo is groene

oogst (vendange verte) bij veel kwaliteitsproducenten inmiddels vast gebruik. Het is een middel om het oogstvolume te reduceren en de rijpheid van het overgebleven druivenmateriaal te optimaliseren. Daarnaast leveren laboratoriumanalyses steeds preciezere informatie op over het optimale tijdstip van plukken.

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

203

In het Rhônegebied worden druiven doorgaans laat tot zeer laat geplukt. Dit wordt voor een deel

ingegeven door een voorkeur op de internationale markt voor wijnen met een zeer hoge fenolische rijpheid. Het verklaart voor een deel de toename van het gemiddelde alcoholpercentage in veel

Rhônewijnen. Voor een Châteauneuf-du-Pape bijvoorbeeld geldt een wettelijk minimumalcoholpercentage van 12,5 procent, maar 15 procent is al lang geen uitzondering meer.

Wijnbouw in het noorden Zoals gezegd hangen de verschillen in wijnbouw in de Rhônestreek nauw samen met de lokale

geografische en klimatologische omstandigheden. In het noorden zorgen met name de zeer steile

hellingen in Condrieu, Château Grillet en Côte Rôtie voor die verschillen. De hellingen maken me-

chanisatie moeilijk tot onmogelijk. Werken met terrassen is hier dan ook noodzakelijk. De terrassen worden gesteund door muurtjes van gestapelde stenen, ter plekke bekend als cheys. Vaak zijn de bodems zo hard, dat druivenstokken alleen geplant kunnen worden door met dynamiet gaten te maken in het graniet.

In het noorden is de traditionele snoeiwijze, zeker op de steile hellingen, gobelet sur échalas. Daar-

bij wordt de vrijstaande wijnplant geleid langs twee stevige palen, die elkaar hoog boven de grond kruisen. De twee palen – in plaats van één enkele, zoals je aan de Moezel vindt – zijn nodig vanwege de mistral. Tegelijk is zo’n ‘hoge’ snoeiwijze relatief windgevoelig en dus af te raden voor

wijngaarden die al te zeer aan de mistral zijn blootgesteld. Om die reden zijn in vlakkere en wind-

gevoeliger streken zoals Saint-Joseph en Saint-Péray ook korte snoeiwijzen toegestaan. Een voordeel van de hoge snoeiwijze is dat de steile wijngaarden eenvoudiger te bewerken zijn. De stokken zijn niet verbonden met ijzerdraad, zodat men om de stok heen kan werken.

Wijnbouw in het zuiden In het veel drogere zuiden hanteert men de cordon de Royat en vaak ook de gobelet als snoeiwij-

ze. Door de droogte is in het zuiden het gevaar van schimmelvorming vanaf de bodem veel kleiner.

Verder profiteren de ‘korte’ snoeiwijzen optimaal van de warmte-uitstraling van de bodem. Dat is zeker het geval bij de bodem met de grote keien in Châteauneuf-du-Pape.

De gobelet is een snoeiwijze die in principe veel blad kent en een robuuste vorm aan de vrijstaande wijnstok geeft. Daardoor zijn de wijnstokken goed bestand tegen de felle zon (het blad be-

schermt de druiven) en de harde mistral. Dat is ook nodig, omdat de mistral in het glooiende, heuvelachtige zuiden veel meer vrij spel heeft dan in het noorden.

11.7

Vinificatie

Vinificatie en opvoeding waren vroeger vooral een kwestie van traditie. Tegenwoordig hangt de

specifieke manier van wijn maken af van de mogelijkheden van de terroirs, de vraag van de markt en de laatste technische en wetenschappelijke inzichten. Ook in de Rhône is de kennis van wijn-

204

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



bouw en vinificatie de laatste twintig jaar sterk toegenomen. Meer dan ooit kunnen wijnmakers te-

genwoordig vrij exact bepalen hoe hun wijn zal worden. Er zijn volop mogelijkheden om een eigen stijl te kiezen of de markt te bedienen met wijnen die in een grote vraag voorzien. Door deze keu-

zemogelijkheden voldoen veel traditionele beschrijvingen van wijnen uit bepaalde appellations niet meer. Aan de andere kant zijn de nieuwe wijnen niet als ‘atypisch’ te kenschetsen. Dit maakt de zaak er niet eenvoudiger op, ook omdat de Rhônestreek zo veel verschillende wijnen kent.

Vinificatie van rode wijn Druiven voor rode wijnen uit deze regio worden traditioneel niet ontsteeld. Het gebruik van ongeriste druiven zorgt voor meer zuurstof in de gistende most. Omdat op de most een drijvende laag

(hoed) van vast materiaal komt te liggen, vereist deze werkwijze open fermentatievaten om deze

‘hoed’ weer door de most te kunnen mengen. Dit onderdompelen van de drijvende resten heet ook

wel pigéage. Ook worden in dit proces de druiven niet actief gekneusd. Daardoor start de gisting bij deze techniek als een intracellulaire gisting (een gisting van binnenuit), zoals bij macération carbo-

nique. Deze vinificatietechniek zorgt voor mooie fruitaroma’s in een wijn. Het nadeel is dat er harde tannines kunnen ontstaan, doordat de steeltjes niet worden verwijderd. Harde tannines staan op

gespannen voet met een (relatief) snelle drinkbaarheid van wijnen. Dit is een van de redenen waarom druiven tegenwoordig ook ontsteeld worden. Bovendien staan ontsteelde druiven gesloten fermentatievaten toe. Dit leidt tot minder zuurstofcontact en daardoor frissere wijnen, wat vooral bij eenvoudige wijnen van de oxidatiegevoelige grenache noir een groot voordeel is.

Het traditionele boerse karakter van een ouderwetse Rhônewijn heeft veel te maken met een oxi-

datieve stijl van vinificatie. Men maakt steeds vaker bezwaren tegen dit ouderwetse karakter en de aroma’s van stallucht. Het boerse karakter van veel Rhônewijnen heeft twee oorzaken: •

Meer zuurstofcontact zorgt voor een wat hoger gehalte aan vluchtig zuur (acidité volatile). Dit vluchtige zuur draagt bij aan dat boerse karakter.

•

Voor een deel worden de stalluchtaroma’s veroorzaakt door een wilde gist, die brettanomyces

heet. brettanomyces verschijnt vooral in wijn als de sanitaire omstandigheden in een wijnkelder niet optimaal zijn. In de Nieuwe Wereld wordt dit brett-karakter als een technische wijnfout be-

schouwd, maar in de Rhône beschouwt men het even gemakkelijk als een wezenlijk aspect van het terroir.

In gebieden waar grenache en carignan staan aangeplant, wordt ook wel de techniek van macéra-

tion carbonique toegepast. De redenen daarvoor zijn zowel praktisch als marktgerelateerd. Ten eerste is de grenache zeer gevoelig voor oxidatie. Dat maakt deze druif erg geschikt voor de

zuurstofloze koolzuurgisting. Ten tweede worden de stevige tannines van de carignan en de mourvèdre met een intracellulaire vergisting grotendeels uit de wijn gehouden. Dit is een groot voordeel voor wijnen die snel op dronk moeten zijn. Ook is het sterk fruitige karakter een voordeel. De

macération carbonique is tegenwoordig overigens niet beperkt tot de productie van eenvoudige, soepele wijnen.

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

205

Traditioneel werden wijnen in de Rhône opgevoed op gebruikte barriques (225 liter), gebruikte demi-

muids (houten vaten van vaak 600 liter) of zeer grote foudres (1.000 liter of meer). Vanaf de jaren 90 gebruikt men ook nieuwe barriques. Deze worden vanwege de hoge kosten vooral voor wijnen van

hogere kwaliteit gebruikt. Voor wijnen van de oxidatiegevoelige grenache worden nieuwe barriques

veel minder gebruikt dan voor wijnen van syrah en mourvèdre. De stevige structuur van de meer traditioneel gevinifieerde Rhônewijnen verdraagt een opvoeding op nieuw eikenhout over het alge-

meen goed. Aan de andere kant bezitten de wijnen die op nieuw hout zijn opgevoed minder van het ouderwetse karakter van Rhônewijnen. De moderne stijlen zijn momenteel zeer gevraagd.

Vinificatie van witte wijn Droge witte Rhônewijnen werden vroeger op een tamelijk oxidatieve manier gemaakt. Tijdens de

vinificatie was er enig contact met zuurstof, waarna een doorgaans korte opvoeding op gebruikte houten vaten volgde. Dit zorgde ervoor dat de primaire, florale aroma’s wat op de achtergrond

raakten. Gastronomisch gezien bood deze stijl goede mogelijkheden. Maar in de huidige tijd wordt wijn lang niet altijd aan tafel gedronken en lijkt men wat minder waardering te hebben voor deze stijl. In reactie daarop

gebruiken producenten tegenwoordig ook zuurstofarmere (reductieve) vinificatiemethoden, die frissere en strakkere wijnen opleveren. Voorbeelden van deze methoden zijn: • • •

lagere vinificatietemperaturen;

koude voorwekingstechnieken; opvoeding op roestvrij staal.

Voor wijnen van hogere kwaliteit is men steeds vaker kleinere, nieuwe eikenhouten vaten gaan

gebruiken, zoals de al eerder genoemde barriques en demi-muids. De relatief sterke invloed van nieuw hout geeft aan een droge witte wijn een ander karakter. Soms wordt voor een dergelijke

houtopvoeding gekozen om extra structuur te geven aan wijnen die geschikt zijn voor opleg, zoals witte Hermitage. Maar ook het meer ‘cosmetische’ gebruik van nieuw hout is inmiddels verbreid in de Rhône. Dit is vooral ingegeven door de vraag van de markt naar houtgetypeerde wijnen. De laatste jaren is de dosering van het gebruik van nieuw hout meer en meer doordacht.

11.8 Appellations Appellations génériques n Côtes du Rhône

De appellation Côtes du Rhône is een algemene appellation, een zogenaamde appellation générique. De wijnen worden geproduceerd in vier gebieden, alle in het zuiden van de Rhône: • • •

206

twee gebieden rond Loriol (waar de Drôme uitmondt in de Rhône); een gebied ten westen van Lirac;

een gebied dat Châteauneuf-du-Pape omsluit en doorloopt tot bezuiden Avignon.

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Daarnaast kan AOP Côtes du Rhône gelden voor gedeclasseerde wijnen van hogere appellations.

De gebieden met het alleenrecht op de benaming Côtes du Rhône beslaan zo’n 31.000 ha. In deze gebieden wordt het grootste volume AOP-wijn van de Rhônestreek geproduceerd, gemiddeld zo’n

1,3 miljoen hl. Het gaat vooral om rode wijn. Er komen grofweg vijf bodemtypes voor: kleihoudende bodems met keien, kleihoudende kalksteen met kiezels, kiezelafzettingen van de rivier, lössrijke bodems en zandhoudende bodems. De arme kiezelgronden zijn meer geschikt voor de productie van bewaarwijnen, terwijl de lichte zandbodems vooral lichte rode, witte en rosé wijnen voortbrengen.

De cépages principaux voor rode en rosé wijnen zijn grenache noir, mourvèdre en syrah. Rode en rosé wijnen moeten uit minstens twee van deze drie hoofdrassen zijn samengesteld (waarbij

grenache verplicht is), met uitzondering van de wijnen ten noorden van Montélimar; daarvoor is

slechts één hoofdras verplicht. Voor rood en rosé geldt dat de wijn voor minstens 60 procent uit

een of meer hoofdrassen moet zijn samengesteld. Witte Côtes du Rhône moet voor het merendeel zijn gemaakt van bourboulenc, clairette, grenache blanc, marsanne, roussanne en/of viognier.

In stijl en kwaliteit variëren Côtes du Rhônewijnen behoorlijk: •

Rode wijnen lopen uiteen van solide, kruidige bewaarwijnen van behoorlijke kwaliteit tot snel drinkbare, fruitige en met macération carbonique geproduceerde basiswijnen.

•

Witte wijnen variëren van enigszins oxidatieve stijlen tot frisse, kruidige stijlen, van basiskwaliteit tot het middensegment.

•

Rosé wijnen vertonen door overeenkomsten in productiewijze een consistenter beeld: van licht

kruidige, vrij stevige wijnen op basis van grenache tot zeer moderne, koel vergiste exemplaren van basiskwaliteit.

De rode wijnen kunnen ongeveer één jaar bewaard worden, de meest robuuste uit goede jaren vier à vijf jaar. Het bewaarpotentieel is afhankelijk van de stijl en de kwaliteit. Wit en rosé worden meestal jong gedronken.

n Côtes du Rhône-Villages

Ook Côtes du Rhône-Villages is een appellation générique. Het gebied van Côtes du Rhône-

Villages ligt aan beide oevers van de Rhône in het zuidelijke Rhônegebied: • •

op de oostoever in een ruime driehoek tussen Orange, Bollène en Nyons;

op de westoever in een strook langs de rivier, die ongeveer loopt van Bourg St.-Andéol tot aan Lirac.

De AOP telt 8.286 ha in productie, verdeeld over 95 gemeenten (communes) binnen de departe-

menten Drôme, Vaucluse, Gard en Ardèche. Bepaalde gemeenten hebben het recht om de dorpsof gemeentenaam achter de appellationsnaam te vermelden. Er zijn voor deze gemeenten wat

strengere eisen gesteld aan het maximale rendement. Onder de appellation Côtes du Rhône-Villages mag rood, wit en rosé worden geproduceerd. Bij Côtes du Rhône-Villages ligt de nadruk nog meer op rood dan bij Côtes du Rhône: ruim 95 procent van de productie is rood.

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

207

De volgende 21 dorpen of gemeenten mogen hun naam voeren in combinatie met de naam Côtes du Rhône-Villages: • •

in het departement Ardèche: Saint-Andéol.

in het departement Gard op de westelijke oever van de Rhône: Chusclan, Laudun, Saint-Gervais en Signargues;

•

in het departement Vaucluse: Sablet, Séguret, Roaix, Rochegude, Puyméras, Plan de Dieu, Massif d’Uchaux, Gadagne, Sainte-Cécile en Vaison-la-Romaine;

•

in het département Drôme: Visan, Valréas, Saint-Maurice, Saint-Pantaléon-les-Vignes, Roussetles-Vignes en Suze-la-Rousse.

Niet alle 21 dénominations géographiques complémentaires produceren onder hun naam wit, rosé en rood. Chusclan bijvoorbeeld produceert alleen rosé en rood; de namen Signargues, Puyméras, Plan de Dieu, Massif d’Uchaux en Gadagne zijn gereserveerd voor rood. Vinsobres was jarenlang

bekend als een van de villages van de Côtes du Rhône, maar is in 2005 een zelfstandige AOP ge-

worden, een zogenaamde cru. Hetzelfde geldt voor Rasteau (AOP sinds 2010) en Cairanne (AOP sinds 2016).

Geografisch vormt het gebied van Côtes du Rhône-Villages één geheel, ook al stroomt de rivier dwars door dit gebied. De bodemstructuren vertonen hier ongeveer dezelfde variatie als binnen

AOP Côtes du Rhône. Wel liggen de criteria voor bodemkwaliteit wat hoger. De kiezel- en kleihoudende kalksteenbodems leveren hier de stevigste wijnen. Lichtere wijnen komen van drogere en meer zandhoudende bodems.

Voor rode en rosé Côtes du Rhône-Villages is grenache noir het enige hoofdras. Mourvèdre en syrah zijn complementair. De wijnen moeten voor het merendeel uit grenache zijn samengesteld en

ten minste één van de twee complementaire rassen bevatten. Voor witte Côtes du Rhône-Villages gelden qua druivensamenstelling nagenoeg dezelfde eisen als voor witte Côtes du Rhône.

De variatie in stijlen binnen deze appellation is vergelijkbaar met die binnen de Côtes du Rhône,

maar door de strengere eisen zijn in het algemeen de kwaliteit en de prijs van deze wijnen hoger.

Topkwaliteit Côtes du Rhône-Villages kan zich zonder meer meten met de kwaliteit van hogere appellations. De beste wijnen hebben in goede jaren een bewaarpotentieel tot zeven jaar.

Noord-Rhône Tot de noordelijke Rhône behoren de volgende acht appellations: • • • • • • • •

208

Côte Rôtie;

Château-Grillet; Condrieu;

Saint-Joseph;

Crozes-Hermitage; Hermitage; Cornas;

Saint-Péray.

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Landwijnen uit het noordelijke Rhônegebied krijgen de naam Collines Rhodaniennes IGP. Wijnen

uit dit gebied stonden al in de Romeinse tijd in hoog aanzien (zie ook paragraaf 10.2). Monocépa-

ges komen hier veel meer voor dan in de Zuid-Rhône. De genoemde acht lokale appellations worden hieronder stuk voor stuk besproken. n Côte Rôtie

Côte Rôtie is de noordelijkste appellation van de Rhône. De wijngaarden van AOP Côte Rôtie

beginnen ten noorden van Condrieu. Ze strekken zich uit op de (soms extreem) steile hellingen boven drie dorpjes aan de westoever van de Rhône: Tupin-et-Semons, Ampuis en Vérenay. De naam Côte Rôtie, ‘geroosterde helling’, slaat op de rotsachtige hellingen, die in de zomer de hele dag hitte opvangen.

Een beplant oppervlak van 330 ha is hier goed voor een jaarlijkse productie van ruim 11.000 hl

wijn. Côte Rôtie kent vele verschillende lieux-dits of climats, waarvan Côte Brune en Côte Blonde erg bekend zijn geworden door toedoen van de belangrijkste producent van Ampuis: Marcel Guigal. Côte Rôtie kent overigens geen officiële classificatie van afzonderlijke wijngaarden of lieux-

dits, maar de beste wijngaarden komen regelmatig voor op de etiketten van de duurste cuvées, zoals Guigals La Landonne. De beste lieux-dits hebben vaak bodems van leisteen en micaschist

(mica is een bepaald soort mineraal), maar ook gneis komt voor. Deze drie gesteenten zijn metamorfe vormen van graniet. Graniet komt in de hele noordelijke Rhône voor.

Over de etymologie van de namen Côte Brune en Côte Blonde doen spannende verhalen de

ronde, maar het meest plausibel is de verklaring op grond van bodemkenmerken. De bodems en toplaag in de Côte Brune bevatten ijzermineralen, die een bruinrode schijn geven. De to-

plaag in de Côte Blonde is veel lichter van kleur en bevat ook minder klei dan in de Côte Brune. Daardoor zijn de wijnen van de Côte Brune in het algemeen wat steviger en die van de Côte Blonde wat fijner en eleganter.

De wijn van Côte Rôtie is altijd rood en wordt geproduceerd van ten minste 80 procent syrah. Wettelijk is 20 procent viognier toegestaan, maar niet alle producenten gebruiken deze witte druif. Het toevoegen van viognier moet volgens AOP-voorschrift tijdens de vinificatie plaatsvinden. Vroeger

was de verdieping van de rode kleur van Côte Rôtie een belangrijke reden voor het toevoegen van viognier. De relatief lage zuurgraad van de viognier ligt nog altijd hoger dan die van de syrah en

een hogere zuurgraad levert meer kleurdiepte en een betere kleurfixatie op. Verder zorgt de wat

vettige textuur van de viognier voor verzachting van het stevige karakter van de wijn, vooral bij een niet helemaal rijpe jaargang. Ook het lichte zoetje levert goed werk; het hogere zoetgehalte in de

wijn maskeert de wat hardere tonen. De behoefte aan bijmengen van viognier is echter sterk terug-

gelopen door de verbeterde extractiemethoden en door de toegenomen kennis over plukken bij optimale rijpheid.

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

209

Traditioneel werd Côte Rôtie vergist uit hele trossen in open fermentatievaten. Vaak waren dit be-

tonnen kuipen, al dan niet met een coating van email. Tegenwoordig zijn er verschillende benaderingen. Ontstelen, roestvrijstalen vaten en gesloten fermentatievaten behoren allemaal tot de mogelijkheden. Ook koude voorweking (maceratie) kent aanhangers. Maceratie vindt plaats

gedurende een paar dagen, op een temperatuur van 10 °C. Dit zorgt voor een betere kleurextractie

en meer fruitaroma’s. Gebruikmaken van temperatuurcontrole is wijdverbreid, al bestaan er over de optimale vergistingtemperatuur vele opvattingen. Sommigen werken met temperaturen tot 33-34

°C, terwijl anderen het op maximaal 30 °C houden. Weer anderen laten de temperatuur stapsge-

wijs oplopen van 20 °C naar 30-32 °C. Wettelijk is een naweking van twee tot drie weken voorgeschreven. Traditioneel vond men dat de wijn door de malolactische omzetting moest zijn gegaan vóórdat hij op vat werd overgestoken. Maar de methode van ‘malo’ op nieuw eikenhout wordt nu ook hier sporadisch toegepast. Deze methode is uit de Bordeaux overgewaaid.

Ook de meningen over de opvoeding van de wijn verschillen. Traditioneel gebeurde de opvoeding in Côte Rôtie in goede jaren op gebruikte barriques en in zwakkere jaren op foudres. Maar inmid-

dels is men gaan experimenteren met het gebruik van nieuw eikenhout en is de periode van rijping verlengd tot 42 maanden, zoals het geval is bij Guigals topcuvées La Turque, La Mouline en La

Landonne. Er is aldus een grote verscheidenheid aan wijnstijlen ontstaan. Toch hebben al deze wijnen onmiskenbaar een typisch Côte Rôtiekarakter: een wijn die diep van kleur is en in zijn jeugd

wat gereserveerd, met stevige maar fijne tannines en aroma’s van zwarte bes, teer en zwarte peper. Het is een wijn die met de jaren aan elegantie wint, met een bouquet waarin bacon, leer en

een vleugje ‘woestheid’ karakteristiek zijn. Maar ook is het een wijn die zelden heel fors van body is, zeer geurig is en een ingehouden intensiteit combineert met een lange afdronk.

Waar Hermitage bekendstaat als de koning van de Noord-Rhône, eist Côte Rôtie de titel van koningin op. In lichtere jaren bereikt een Côte Rôtie zijn piek na een jaar of vier, in topjaren vaak pas na zes tot acht jaar. De beste exemplaren kunnen uitstekend ouder worden. n Château-Grillet

Château-Grillet, een ‘enclave’ binnen Condrieu, was sinds 1830 volledig in handen van de familie

Neyret-Gachet. Sinds 1936 is Château-Grillet geklasseerd als appellation voor witte wijnen. In 2011 heeft de steenrijke zakenman François Pinault (onder meer eigenaar van veilinghuis Christie’s,

Château Latour en ski-resort Vail) de monopole overgenomen. Château-Grillet was lange tijd een

zeer zeldzame appellation en de wijn was wat omstreden. Velen hebben de snelle uitbreiding van de wijngaardoppervlakte (van 1,7 ha naar 3,8 ha) kritisch gevolgd. Men vond de rendementen te

hoog en de productiewijze risicoloos. Bovendien waren de wijnen in de jaren negentig van mindere kwaliteit. Vanaf 2001 is Château-Grillet weer wat opgeleefd, mede door de bemoeienissen van Denis Dubourdieu, de beroemde oenoloog-consultant uit Bordeaux. Eigenaar Pinault hoopt nu met behulp van zijn equipe Château-Grillet weer terug te brengen aan de top.

Aan de wijngaard zal het niet liggen. De originele wijngaard ligt op een bodem van puur graniet en

210

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



is door zijn ligging bijzonder steil. De wijngaard ligt op terrassen als een soort natuurlijk amfitheater.

De ligging is perfect: op het zuiden, volledig beschut tegen de koude mistral uit het noorden. Deze ligging biedt de voorwaarden om een grote wijn te kunnen produceren. Niet voor niets rangschikte de Franse gastronoom Curnonsky de wijnen van Château-Grillet in de jaren twintig van de vorige eeuw onder de vijf grote witte wijnen van deze aarde. (De andere vier waren Le Montrachet, Château d’Yquem, Château-Chalon en Coulée de Serrant.)

Château-Grillet wordt altijd gemaakt van viognier. De wijn verenigt de aromatische eigenschappen van deze druif met de intense, minerale expressie van de wijngaard. Hij heeft een vrij lage zuur-

graad, maar bezit door de minerale expressie een grote intensiteit. De productiewijze is altijd zeer

klassiek geweest. De wijn wordt op relatief hoge temperatuur (25 °C) gevinifieerd en ondergaat een malolactische omzetting. Hij wordt gedurende lange tijd in gedeeltelijk nieuwe barriques op zijn droesem (sur lie) opgevoed.

Door deze klassieke opvoeding is Château-Grillet een wijn die zeker opgelegd moet worden, an-

ders dan de meeste wijnen uit Condrieu. Château-Grillet werd tot 1987 gebotteld in flessen met de

ongebruikelijke inhoud van 70 cl, nadien gewoon in flessen van 75 cl. De kleur van de flessen is altijd donkerbruin. n Condrieu

Condrieu, op de rechteroever van de Rhône, zien velen als de moederappellation voor de viognierdruif. De wijngaarden liggen vaak op steile hellingen met bodems van graniet. Van 209 ha veelal

op terrassen gelegen wijngaarden wordt jaarlijks zo’n 7.600 hl van de beroemde witte wijn geproduceerd.

De opbrengst is zeer laag. De productie bestaat voor het overgrote deel uit droge witte wijn, maar

er bestaat ook witte Condrieu Moelleux. De viognier rijpt in warme jaren gemakkelijk tot zeer hoge potentiële alcoholwaarden. Dan kan een wijnstijl met natuurlijke restsuikers van pas komen.

Wie Condrieu zegt, zegt ook Georges Vernay. Deze wijnmaker is zo’n beetje in zijn eentje de motor geweest achter de ‘revival’ van de wijnen van Condrieu, een appellation die in 1949 nog geen 4 ha groot was. Gezien het huidige aantal hectaren in productie is de roem van Condrieu vandaag de dag groter dan ooit.

Condrieu wordt in het algemeen gemaakt om jong gedronken te worden. Het aromatische karakter van de viognier komt in een Condrieu goed tot uitdrukking. Aroma’s van steenfruit (abrikoos, perzik) en sinaasappelschil beschouwen kenners als de belangrijkste aromatische kenmerken van deze wijn.

Een wijn van viognier heeft van nature een lage zuurgraad. De wijn doorloopt meestal de malolacti-

sche omzetting. Daardoor heeft een Viognier nog wel eens de neiging wat voluptueus en overmatig aromatisch te zijn. In een klassieke Condrieu wordt dat karakter van de druif mooi gecompenseerd

door een onderliggende ‘strengheid’. Die is afkomstig van de granietbodems. De granietbodems ge-

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

211

ven de wijn de noodzakelijke structuur om tot hoge kwaliteit te komen. Topproducenten uit dit gebied zoeken daarom juist terroirexpressie in hun wijnen. Goede Condrieus zijn geschikt voor enige jaren opleg.

Vergisting vindt in Condrieu plaats op een temperatuur van 18 à 19 °C. De opvoeding vindt traditioneel plaats op gebruikte vaten. Maar ook roestvrij staal is toegestaan, evenals het gebruik van nieuwe eikenhouten vaten. Nieuw hout heeft een behoorlijk grote invloed op het aromatische profiel van een Condrieu en levert een geheel eigen stijl wijn op. n Saint-Joseph

Saint-Joseph is een van de grootste appellations van de Rhônestreek. Het is een zeer langgerekt

gebied, dat zich over een afstand van zo’n 60 kilometer uitstrekt langs de westoever van de Rhône.

Van Chavanay in het noorden tot Guilherand (bij Cornas) in het zuiden beslaat de appellation 26

gemeenten. Deze produceren op 1.370 ha wijngaard gemiddeld zo’n 50.000 hl wijn per jaar, zowel rode als droge witte.

De appellation stamt uit 1956 en werd toegekend aan een zestal dorpen bij Tournon-sur-Rhône. De grenzen van de appellation werden in 1969 flink opgerekt: 6 dorpen werden er 26 en de wijngaar-

den verhuisden steeds meer van de steile hellingen naar de vlakkere delen onder aan de hellingen

en boven op de plateaus. De uitbreiding vond dus plaats van de beste, maar lastig te bewerken terreinen naar efficiënter te bewerken, vaak meer vruchtbare gronden. Deze uitbreiding had negatieve gevolgen voor de kwaliteit van de wijnen en de reputatie van Saint-Joseph. Om de focus terug te

krijgen op kwaliteit, werd op aandrang van het Syndicat des Vignerons van Saint-Joseph begin jaren negentig van de vorige eeuw het potentiële wijngaardareaal van de appellation teruggebracht van 6.844 ha tot 3.400 ha. Daarbij verloren veel van de vlakke delen hun beschermde status en

werd nieuwe aanplant op de steile hellingen gestimuleerd. Overigens is maar iets meer dan een derde van het na de revisie toegestane aantal hectaren nu beplant.

De AOP bestrijkt het overgrote deel van de westoever van de noordelijke Rhône en ligt in de luwte van het Massif Central. De bodems bestaan veelal uit graniet met daarin mineralen als biotiet en muscoviet, die een respectievelijk donkere en lichtere kleur geven aan het gesteente. Maar ook gneis en schist zijn belangrijk. De meeste wijngaarden liggen op het oosten tot het zuiden. De volledig naar het zuiden gekeerde hellingen liggen in de zijdalen van de Rhône.

Rode Saint-Joseph, goed voor 90 procent van de productie, wordt gemaakt van syrah. Officieel is de toevoeging van maximaal 10 procent witte druiven toegestaan (marsanne en/of roussanne).

Witte Saint-Joseph, die de laatste jaren wat in productie toeneemt ten opzichte van rood, wordt hoofdzakelijk gemaakt van marsanne, met een aanzienlijke bijrol voor roussanne.

Binnen Saint-Joseph kun je een tweedeling maken tussen het noordelijke deel (bij Chavanay en

Limony) en het zuidelijke deel (bij Tournon-sur-Rhône en Mauves). Het zuidelijke deel wordt van

212

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



oudsher als het beste deel van Saint-Joseph beschouwd. Mauves is het belangrijkste dorp. In het middenstuk van Saint-Joseph, tussen Limony en Saint-Désirat, waar de hellingen wat verder van

de Rhône af liggen, hebben de wijngaarden concurrentie van maïs- en fruitteelt. De reputatie van

de wijnen van Saint-Joseph heeft niet alleen met terroir te maken, maar ook met de producenten.

Het noordelijke deel profiteert namelijk van de faam van producenten die naast Saint-Joseph ook

Condrieu en Côte Rôtie maken en om die laatste wijnen beroemd zijn. Voorbeelden zijn Yves Cuilleron, André Perret en Pierre Gaillard.

Op een vergelijkbare manier zijn het de topproducenten van Hermitage die het zuidelijke deel van Saint-Joseph extra glans geven, zoals Chave, Chapoutier, Delas en Jaboulet.

De rode wijnen uit Saint-Joseph zijn zeer wisselend van karakter. Er worden lichte wijnen gemaakt, maar ook wijnen met een stevige structuur, die tot de betere van de noordelijke Rhône behoren.

Het eerste type moet het van zijn fruit hebben. De wijnen ondergaan daarom veel minder extractie; de naweking en opvoeding zijn minder lang. Ook worden ze soms geproduceerd via macération

carbonique. De serieuze, stevige wijnen komen vooral uit het zuidelijke deel, bij Mauves. Voor dat

type vindt een flinke extractie plaats. De maceratieperiode is soms lang, beginnend met een koude

inweking van een paar dagen (voor kleur en aroma), gevolgd door een vergisting op hogere temperatuur (30 ºC) en een periode van naweking. Al met al kan de hele maceratie 30 à 40 dagen duren.

De beste van deze wijnen kunnen goed rijpen en bieden, zeker in verhouding tot de veel duurdere Hermitage, goede waar voor hun geld. n Crozes-Hermitage

AOP Crozes-Hermitage is de grootste appellation van de noordelijke Rhône. Samen met Hermitage is het de enige appellation in het noordelijke deel die ten oosten van de Rhône ligt. AOP CrozesHermitage omsluit AOP Hermitage en loopt in het zuiden door tot aan Pont de l’Isère. De opper-

vlakte aan wijngaarden bedraagt ruim 1.800 ha, goed voor de productie van zo’n 76.000 hl wijn.

Zoals overal in het noorden staat syrah aan de basis van de rode wijnen. Voor de rode wijnen is een aandeel van maximaal 15 procent aan meevergiste marsanne en/of roussanne toegestaan.

Die laatste twee witte druiven leveren ook de witte Crozes-Hermitage.

In het noordelijke deel van de appellation bestaat de bodem grotendeels uit graniet. Hier liggen de uitlopers van de granietheuvel van AOP Hermitage. In het zuiden, aan de oevers en aan de mon-

ding van de Isère, zijn de bodems veel lichter. Er zijn afzettingen uit de ijstijd te vinden en keienterrassen op lösshoudende bodems. Deze verschillen in bodemtypes zorgen ervoor dat er twee vrij uiteenlopende stijlen rode Crozes-Hermitage bestaan: zowel een dieper gekleurde en robuuste,

‘eenvoudige’ stijl als een stijl die veel meer door fruit gedefinieerd wordt. Met name de laatste komt in smaak meer overeen met de wijnen uit de Nieuwe Wereld: warm, rond en ‘direct’.

Tussen het noordelijke en het zuidelijke deel van Crozes-Hermitage liggen vlakkere gebieden met meer zandhoudende bodems. Deze gebieden zijn vooral geschikt voor de productie van witte Crozes-Hermitage.

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

213

n Hermitage

AOP Hermitage (soms gespeld als ‘Ermitage’) ligt op een machtige granietheuvel, die uitsteekt

boven de stad Tain-l’Hermitage. De rots maakte oorspronkelijk deel uit van het Centraal Massief, dat zich achter de westoever van de rivier uitstrekt. Maar in de loop der eeuwen heeft de Rhône zich een weg door het landschap gebaand, waardoor deze rots is afgescheiden van de rest. De kenmerken van dit gebied zijn de steile hellingen, de donkere granietbodems, die relatief veel warmte vasthouden, en het vrije spel van de wind.

De appellation Hermitage is 134 ha in omvang en produceert jaarlijks zo’n 4.500 hl wijn. Rode Hermitage is het meest bekend. Het is de diepstgekleurde en stevigste syrahwijn van de Rhône. Met

de syrahdruiven mag wettelijk tot 15 procent marsanne en roussanne in de cuvées meevergist worden. Er bestaat ook witte Hermitage. Die maakt een kwart tot een derde van de productie uit. Deze witte wijn wordt van marsanne en roussanne gemaakt. Er wordt ook een heel klein beetje witte vin de paille gemaakt binnen de appellation Hermitage, eveneens van marsanne en roussanne.

De naam Hermitage zou afkomstig zijn van een gewonde middeleeuwse ridder, die na een kruistocht zijn laatste dagen als een kluizenaar (heremiet) op de heuvel sleet. Een middel-

eeuwse kapel op de top van de Hermitageheuvel, die in het bezit is van négociant Paul Jaboulet Ainé, getuigt van deze legende. De kapel zien we terug op het etiket van Jaboulets Hermitage La Chapelle.

Een groot deel van de onderbodems bestaat uit puur graniet met mica en schist. Aan de onderkant

van de heuvel komen ook alluviale afzettingen met keien, vuursteen en kalk voor. Deze lichtere bo-

dems brengen een wat lichtere stijl wijn voort. Deze bodemverschillen zijn ook terug te vinden in de onderverdeling van de Hermitage in verschillende wijngaarden. Producenten van wijnen van zogenoemde lieux-dits mogen onder de betreffende wijngaardnaam bottelen.

Over al dan niet ontstelen van de druiven lopen de opvattingen hier uiteen. Sommige producenten

ontstelen volledig, sommige helemaal niet en weer andere laten het afhangen van de rijpheid van de oogst; zij ontstelen soms gedeeltelijk en soms helemaal niet. Vergisting vindt traditioneel plaats in open betonnen of houten kuipen. De betonnen kuipen zijn soms met email of glas bekleed. Ook

roestvrij staal heeft zijn intrede gedaan. In roestvrijstalen vaten is de temperatuur tijdens de gisting het gemakkelijkst beheersbaar. De vergistingtemperaturen variëren van 27 tot 30 °C. Daarna vindt er gedurende twee tot drie weken naweking plaats. Ook onder producenten van Hermitage zijn er verschillende ideeën over vergisting en opvoeding.

Een rode Hermitage dankt zijn diepe kleur en ferme tannines aan een zeer klassieke vinificatie.

Vinificatie en opvoeding zijn bij een rode Hermitage gericht op het produceren van bewaarwijn. In vroeger eeuwen werd er soms wat Hermitage aan Bordeauxwijnen toegevoegd om deze meer

214

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



De kapel van St. Christoffel op de Hermitageheuvel

Een van de beroemdste wijnen van de Hermitage-heuvel is ongetwijfeld La Chapelle van Domaines Paul Jaboulet-Aîné. Zijn naam verwijst naar de kapel van Saint-Christophe, markant

gelegen hoog op de heuvel die over het Rhônedal kijkt. Maar in tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden, komt La Chapelle van Jaboulet niet van de wijngaarden rondom de kapel; die zijn in bezit van Chapoutier en officieel onderdeel van de lieu-dit l’Hermite. La Chapelle van Jaboulet is een blend van druiven (100 procent syrah) van oude percelen in meerdere andere (top)terroirs van de Hermitage-heuvel, zoals Les Bessards, Le Méal en Rocoules.

kleur en kracht te geven. Bij wijnen uit goede jaren heeft de kleur in zijn jeugd een hint van spiegelend zwart. Een jonge Hermitage is notoir ontoegankelijk, met stoffige impressies en zeer ferme

tannines. De fruitimpressie is zwart en donker, met tonen van teer. Zijn intensiteit is indrukwekkend

en vaak ruim voldoende om zijn doorgaans forse alcoholpercentage geheel te dekken. In het geval van een mindere oogst begint de wijn zich na een jaar of zes langzaam te ontvouwen tot een statige grootheid. Grote rode Hermitages gaan gemakkelijk een halve eeuw mee, als ze tenminste goed bewaard worden.

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

215

Net als bij rood zijn er ook bij de witte Hermitage verschillende benaderingen. Die hangen voor een deel samen met de verhoudingen van de gebruikte druivenrassen. Vroeger overheerste marsanne, maar de laatste jaren is er een geleidelijke toename van roussanne. Roussanne is een druif die

moeilijker te cultiveren is, zeer gevoelig is voor valse meeldauw en laat rijpt, met alle risico’s van

dien. Maar de roussanne heeft een hogere zuurgraad dan de marsanne en kan een complexiteit

toevoegen die met alleen marsanne niet altijd bereikt wordt. De vergisting gebeurde traditioneel op gebruikte houten vaten, bij temperaturen tussen de 18 en 20 °C gedurende vier tot vijf weken. Te-

genwoordig gebruikt men ook voor de ene helft vaten met emaillen coating en voor de andere helft houten vaten.

Ondanks de veelheid aan stijlen is een witte Hermitage altijd een karakteristieke wijn. Kenmerken

zijn een grote intensiteit en minerale expressie, een vrij hoog glycerinegehalte en daardoor een wat romige impressie. Dit wordt soms versterkt door gebruik van nieuw hout en een opvoeding sur lie.

Witte Hermitage is aromatisch veel minder neutraal dan een Chardonnay en heeft een lagere zuurgraad dan een Chardonnay. Hij geeft een impressie van steenfruit, vergelijkbaar met Viognier,

maar zonder de sterke aromatische expressie van Viognier. Ook is de wijn strakdroog, met in de

neus tonen van acacia en hazelnoten (goût de noisettes). Witte Hermitages staan erom bekend dat ze na hun prille jeugd volledig sluiten. Dit leidt nogal eens tot verkeerde proefimpressies. Men

drinkt daarom een witte Hermitage het beste ófwel piepjong, om zijn potentieel te bepalen, ófwel

volledig uitgerijpt. Een wijn uit goede jaren kan een jaar of tien rijpen. De beste exemplaren worden zelfs moeiteloos dertig jaar oud. Hun ingehouden kracht, kwaliteit, complexiteit en gastronomische potentieel zijn vergelijkbaar met een witte top-Bourgogne. n Cornas

AOP Cornas produceert alleen rode wijnen, die voor 100 procent uit syrah bestaan. Cornas is daarmee de enige AOP van het noorden waar het laten meevergisten van witte druiven verboden is.

Cornas, ten westen van de Rhône, grenst in het noorden aan Saint-Joseph en in het zuiden aan Saint-Péray. Er wordt jaarlijks zo’n 5.200 hl wijn geproduceerd van 155 ha wijngaarden.

De beste wijngaarden zijn zeer steil en liggen iets van de Rhône af. Ze hebben bodems van graniet en gneis, met klei in de toplaag, en liggen vaak op terrassen. De lager gelegen wijngaarden, richting het dorp Cornas, bevatten minder steen en meer slibafzettingen. Deze wijngaarden produceren wat lichtere, fruitigere wijnen. De ware ‘zwarte wijnen’ van Cornas komen van de stenige wijn-

gaarden op de hellingen. Mede doordat Cornas de warmste appellation van de noordelijke Rhône is (de oogst begint hier eerder dan elders), hebben de beste wijnen doorgaans meer alcohol dan andere rode wijnen uit de noordelijke Rhône. Ze zijn krachtig, karaktervol en kunnen zeer goed ouderen.

n Saint-Péray

AOP Saint-Péray, ten zuiden van Cornas, is met slechts 103 ha de kleinste appellation van de

noordelijke Rhône, op Château-Grillet na. Er wordt jaarlijks ruim 3.000 hl geproduceerd aan stille en mousserende witte wijn. Het is de enige AOP in het dal van de Rhône die mousserende wijn

216

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



voortbrengt. (De wijngaarden van het mousserende wijnen producerende gebied Die liggen niet in

het dal van de Rhône, maar in het dal van de Drôme.) De wijngaarden van Saint-Péray liggen sterk verspreid over het AOP-gebied, dat qua bodemsamenstelling gevarieerd is. Er is, net als elders in de noordelijke Rhône, veel graniet, met plaatselijk toplagen die veel klei bevatten. Saint-Péray

heeft echter ook kalk- en lössbodems, vooral rondom de heuvel van Crussol, die veel kalk uit de jura bevat.

Zowel de mousserende wijnen als de stille witte wijnen worden gemaakt van marsanne en rous-

sanne. De aanplant van marsanne is nog steeds veel groter dan die van roussanne, maar het percentage roussanne neemt gestaag toe, vooral onder invloed van de betere producenten. Omdat

vooral marsanne, ook bij volledige rijpheid, van nature een laag zuurgehalte heeft, worden de druiven voor mousserende Saint-Péray opzettelijk te vroeg geoogst, als ze de zuren hebben die voor

het maken van een mousserende wijn nodig zijn. De druiven voor stille Saint-Péray worden veel later geoogst, als ze aromatisch en fenolisch voldoende rijp zijn.

De vergisting van de stille witte wijnen vindt plaats op gebruikt hout, in betonnen kuipen met emaillen coating of op roestvrij staal, afhankelijk van de nagestreefde stijl. Marsanne en roussanne zijn

nogal oxidatiegevoelig. Dit maakt veel producenten, maar zeker niet alle, huiverig voor open vergistingmateriaal, zoals houten vaten. Traditionele vinificatietemperaturen liggen tussen 18 en 20 °C.

De modernere, frissere stijlen worden koeler vergist, op 13 à 15 °C. Daarbij past men soms kou-

de voorweking met schilcontact toe. Tegenwoordig wordt de malolactische omzetting in het algemeen minder toegepast dan vroeger, met het oog op meer frisheid in de wijnen. De opvoeding

vindt plaats op roestvrij staal, gebruikt hout of nieuw hout. De wijnstijlen variëren van oninteres-

sant en tamelijk oxidatief tot ‘schonere’ types, al dan niet met een vleugje nieuw hout. Deze laat-

ste wijnen hebben baat bij een opslag van twee tot drie jaar. Ze worden vaak onderschat als gastronomische wijn.

De vinificatie en de opvoeding van de mousserende wijnen moeten wettelijk op dezelfde manier

gebeuren als voor champagne voorgeschreven is, inclusief de speciale gisten voor de tweede alcoholische gisting. Deze gisten worden daarvoor speciaal uit de Champagne geïmporteerd. De wijnen rijpen een jaar op de gistcellen en krijgen bij de definitieve botteling doorgaans een tamelijk

lage dosage. Het gebruik van jaartalaanduidingen is hier zeer ongebruikelijk. Bijna alle mousseren-

de Saint-Péray is een assemblage van verschillende jaren. De wijn komt niet in de buurt van de

kwaliteit van meer noordelijk geproduceerde mousserende wijnen, maar is niettemin interessant

vanwege zijn bijzondere aromatische profiel. Mousserende Saint-Péray kan een paar jaar worden opgelegd, maar wordt daar hoogst zelden beter van.

Drômevallei De rivier de Drôme baant zich vanuit de Alpen een weg door een lange vallei en mondt uit in de

Rhône. Deze vallei verschilt in klimaat sterk van het Rhônedal. Het Rhônedal wordt meer door de Middellandse Zee en de mistral beïnvloed, terwijl het weer in de Drômevallei gemiddeld koeler is,

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

217

vooral hogerop in het dal. Ook valt er meer neerslag. De regio staat bekend om zijn (zoete) mousserende wijnen.

In de Drômevallei vinden wij de volgende appellations: • • • •

Clairette de Die;

Crémant de Die; Coteaux de Die;

Châtillon-en-Diois.

n Clairette de Die, Crémant de Die en Coteaux de Die

De AOP’s Clairette de Die, Crémant de Die en Coteaux de Die strekken zich uit over een totaal oppervlak van zo’n 1.550 ha in de Drômevallei. Hier, zo’n 40 kilometer ten zuidoosten van Valence, ligt de regio Diois. De appellations bestrijken een gebied van ongeveer 55 kilometer, van Aouste

(bij Crest) tot aan Luc-en-Diois. De gemeente Die is het centrum van de regio. Met een toegestaan basisrendement van 60 hl/ha komt de jaarlijkse productie op ongeveer 100.000 hl.

Clairette de Die is een bijzondere mousserende wijn. De druiven worden altijd zeer rijp geoogst. De wijn wordt jong gedronken en bevat meestal geen jaartalaanduiding. Er zijn twee varianten: Clairette de Die en Clairette de Die met de toevoeging Méthode Ancestrale. ‘Gewone’ Clairette de Die is

altijd wit en wordt gemaakt van uitsluitend clairettedruiven. De wijn is het resultaat van een tweede gisting op fles (méthode traditionnelle), die op gang wordt gebracht door toevoeging van een li-

queur de tirage. De wijn blijft ten minste negen maanden op zijn lies. De druk in de fles is uiteinde-

lijk minstens 3,5 bar.

Clairette de Die Méthode Ancestrale kon door een wijziging in de wet in 2016 en 2017 wit of rosé

zijn, maar de rosévariant valt sinds 2018 buiten de appellation. Het belangrijkste druivenras voor wit is muscat blanc à petits grains (minimaal 75 procent van de samenstelling). Muscat rouge à petits

grains en clairette zijn als cépages accessoires toegestaan. De roséversie werd gemaakt van mini-

maal 75 procent muscat blanc en/of muscat rouge, eventueel aangevuld met clairette en/of gamay.

De most voor Clairette de Die die volgens de méthode dioise of ancestrale wordt geproduceerd (zie hoofdstuk 6), gist op lage temperatuur. De gisting wordt voortijdig afgebroken door de most te koelen en een deel van de gistcultuur te verwijderen. Het restzoet dat zo overblijft, veroorzaakt op fles

een tweede gisting. De tweede gisting op fles komt dus door resten druivensuiker, niet door toegevoegde gisten, zoals bij de méthode traditionnelle. Het toevoegen van een liqueur de tirage is ver-

boden. De periode sur lie is minimaal vier maanden. Ook het toevoegen van een liqueur

d’expédition is niet toegestaan. Deze productiemethode levert een vriendelijke en fruitige, licht zoe-

te mousserende wijn op van iets meer dan 3 bar.

Crémant de Die is droog en wordt volgens de traditionele methode van uitsluitend (!) clairettedruiven

geproduceerd. De wijn is tamelijk bleek en heeft een gemiddelde zuurgraad. Deze wijn wordt jong gedronken.

218

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Coteaux de Die is met hooguit 50 ha een mini-appellatie. Van deze 50 ha wordt overigens maar

een klein deel gecultiveerd. Men produceert er stille witte wijnen van de clairette. Commercieel is

de wijn van zeer beperkt belang. Het meeste ervan wordt binnen de regio zelf opgedronken. Het is een eenvoudige, droge witte wijn, die tegenwoordig vaak modern wordt geproduceerd op florale aroma’s.

n Châtillon-en-Diois

De appellation Châtillon-en-Diois dateert uit 1975. Het gebied ligt in een koeler gedeelte van de

Drômevallei. Het productieoppervlak is zeer beperkt: 40 tot 60 ha. Er worden witte, rode en rosé

wijnen geproduceerd. De witte wijnen komen van de chardonnay en aligoté, de rode en rosé voor

75 procent van de gamay, aangevuld met syrah en pinot noir. Korte fermentatie en jonge botteling zijn standaard voor de wijnen van Châtillon-en-Diois. Ze bezitten nauwelijks een typisch karakter.

Noch de chardonnay, noch de gamay bereikt hier een uitdrukking die vergelijkbaar is met de ‘klas-

sieke’ wijnen van deze druiven. Sommigen zijn daarom kritisch over de AOP-status van dit gebied.

Zuid-Rhône Ten zuiden van Montélimar begint met de appellation Grignan-les-Adhémar het zuidelijke deel van het Rhônedal. Het Rhônedal is hier niet zo duidelijk een dal als in het noorden. Het landschap is

eerder glooiend. Het klimaat is beduidend warmer, doordat het veel sterker beïnvloed wordt door de Middellandse Zee. Een andere belangrijke factor hier is de mistral.

Waar de syrah koning is in het noorden, wordt die rol hier – zij het minder prominent – vervuld door de grenache. De grenache vormt samen met de mourvèdre de belangrijkste basis voor het karakter van vrijwel alle wijnen uit de Zuid-Rhône: stevig, fruitig en kruidig. Afgezien van de Muscat de

Beaumes-de-Venise bestaat het overgrote deel van de productie hier uit rood en rosé. De wijnen worden geproduceerd in stijlen die variëren van stevig en klassiek tot modern en fruitig. Ook hier

hanteren de wijnbouwers een groot aantal verschillende vinificatie- en opvoedingsmethoden, ingegeven door de vraag van de markt of op grond van persoonlijke opvattingen over optimale stijlexpressie.

Tot de zuidelijke Rhône worden de volgende appellations gerekend: • • • • • • • • •

Vinsobres; Gigondas; Cairanne; Rasteau;

Vacqueyras;

Beaumes-de-Venise en Muscat de Beaumes-de-Venise; Lirac;

Tavel;

Châteauneuf-du-Pape.

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

219

In de Zuid-Rhône vinden we ook een aantal belendende appellations, in veel boeken behandeld als ‘overige Rhônegebieden’. Dit zijn: • • • • • • •

Grignan-les-Adhémar; Côtes du Vivarais; Ventoux;

Luberon;

Costières de Nîmes;

Clairette de Bellegarde; Duché d’Uzès.

n Vinsobres

Vinsobres gold lange tijd als een van de betere Côtes du Rhônedorpen en mocht zijn naam op het

etiket vermelden. In 2005 heeft Vinsobres een eigen AOP-status gekregen. Deze relatief kleine appellation (531 ha) ten zuidoosten van Montélimar, in de Drôme Provençale, produceert alleen rode wijnen. Een minimum van 50 procent grenache en minstens 25 procent syrah en/of mourvèdre is verplicht.

n Gigondas

Gigondas kreeg in 1971 een eigen appellation. Een oppervlak van ruim 1.200 ha produceert hier jaarlijks ongeveer 40.000 hl rode en rosé wijn. Beide types bestaan voor minstens 50 procent uit

grenache, met een aandeel van minstens 15 procent syrah en/of mourvèdre. Wit wordt in Gigondas niet gemaakt.

De bodems van Gigondas zijn redelijk gevarieerd, maar bestaan in het algemeen uit kalkhoudende

klei met kiezels en kalkstenen (cailloux). Ten westen van Gigondas, richting het riviertje de Ouvèze,

vinden we jongere, alluviale bodems. De wijngaarden ten oosten, noordoosten en zuidoosten van

het dorp, in Les Dentelles de Montmirail, hebben bodems van kalk en mergels, ontstaan in de jura en het krijt. Ze liggen vaak op grotere terrassen.

Traditioneel worden de druiven hier ongekneusd en niet-ontsteeld vergist. Soms worden ze licht

gekneusd. De vergisting vindt meestal plaats in betonnen kuipen, die al dan niet voorzien zijn van

een emaillen coating. Deze vinificatiewijze verzekert de wijnmakers van fruitige en ‘ronde’ aroma’s, gecombineerd met een duidelijk aanwezige, maar niet dominante tanninestructuur. Tegenwoordig worden ook veel fruitigere stijlen geproduceerd met behulp van macération carbonique. Deze wij-

nen zijn al jong drinkbaar en niet geschikt voor opleg. Dit in tegenstelling tot de traditionele exem-

plaren, die twee tot drie jaar opleg nodig hebben. Gewoonlijk vindt de opvoeding hier plaats op gebruikte barriques of op foudres. De periodes van opvoeding lopen uiteen van enige maanden tot anderhalf jaar. Gebruik van nieuw eikenhout treffen we vooral bij de duurdere wijnen aan.

Een Gigondas is een volronde wijn met aroma’s van aardbei en soms bessen. Met enige jaren rij-

ping in de fles ontwikkelt hij een kruidiger bouquet. In een klassiek exemplaar geven zachte tanni-

220

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



nes wat structuur aan de wijn, maar de wijn zal nooit overheersend tanninerijk zijn. In vroeger tijden stond, zoals eerder opgemerkt, rode Hermitage bekend als wijn waarmee Bordeaux versneden

werd. Een gelijksoortige historie kennen we voor Gigondas. Gigondas werd tot aan het begin van

de vorige eeuw regelmatig gebruikt voor het ‘oppeppen’ van al te magere Bourgognes. Het ronde

karakter van Gigondas wist dat versnijden doorgaans uitstekend te maskeren. Het versnijden was officieel verboden, maar werd veel toegepast. Erg stevig overkomende oude Bourgognes kunnen dus wel eens een flink percentage Gigondas bevatten! n Cairanne

In februari 2016 werd de appellation Cairanne erkend. Sinds 1967 behoorde Cairanne, dat ten

westen van Rasteau ligt, tot Côtes du Rhône-Villages. AOP Cairanne geldt voor rode en witte wij-

nen. Het wijngaardareaal is ongeveer 887 ha. Rode wijnen, goed voor zo’n 95 procent van de productie, worden gemaakt op basis van grenache (minstens 40 procent), aangevuld met syrah en/of mourvèdre en eventueel andere rassen. De basisrassen voor witte Cairanne zijn clairette, grena-

che blanc en roussanne. Hiervan moeten er minstens twee gebruikt worden. Een opvallende regel

is dat druiven voor AOP Cairanne alleen handmatig mogen worden geoogst. Gebruik van oogstmachines is bij wijze van overgangsregeling tot 2020 toegestaan. Een andere restrictie is het relatief lage toegestane sulfietgehalte: 100 mg/l voor rode wijn en 150 gr/l voor witte wijn. n Rasteau

Rasteau was van 1967 tot 2009 een Côtes du Rhône-Villages ‘communal’ en mocht dus zijn naam op het etiket vermelden. In 2010 volgde, in navolging van Vinsobres, promotie tot een cru van de Côtes du Rhône en kreeg het een eigen appellation: Rasteau. Rasteau is het bekendst om zijn

rode wijnen. Rosé en wit hebben geen recht op de herkomstbenaming Rasteau. Daarnaast wordt er in kleine hoeveel-heden vin doux naturel gemaakt. Het totale productiegebied van Rasteau beslaat 940 ha, waarvan jaarlijks ruim 30.000 hl wordt geproduceerd.

Het glooiende landschap bevat bodems die stenig, arm en relatief sterk kalkhoudend zijn. Richting

Sablet en Cairanne komen ook bodems voor die meer klei bevatten en dus vruchtbaarder zijn. Men past voor rode Rasteau steeds vaker vinificatiemethoden toe die op de fruitexpressie zijn gericht.

Grenache is dominant in de blend, die ook syrah en/of mourvèdre moet bevatten.

De vins doux naturels (VDN) van Rasteau worden hoofdzakelijk van grenache (noir, gris en blanc)

gemaakt. De wijnen zijn er in verschillende stijlen. Ze variëren van bijna wit tot ‘serieus’ rood en zijn vernoemd naar hun kleur en opvoeding: doré, ambré, grenat en tuilé zijn van toepassing op de

kleur, hors d’âge en rancio zeggen iets over de opvoeding en leeftijd van de wijn. De kleurvariatie

is terug te voeren op het al dan niet meeweken van schillen en op de soort alcohol die wordt toegevoegd bij de zogenaamde mutage (het kunstmatig afbreken van de gisting). Mutage levert hier ver-

sterkte wijnen op met tot wel 21,5 procent alcohol. Soms wordt de gisting afgebroken met rood-

kleurige wijnalcohol. Die levert navenant meer kleur op. De fruitigere stijlen ondergaan enige rijping op oude vaten om de milde oxidatie te verkrijgen die gewenst is. Rancio heeft sterk oxidatieve aro-

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

221

ma’s, die aan sherry doen denken. De VDN-wijnen uit Rasteau zijn overigens meer een curiositeit

dan dat ze kunnen bogen op een hoge kwaliteit. Met name het soms zeer hoge alcoholpercentage

kan ze een branderige en koppige impressie geven, zonder dat er een fruitcomplexiteit aanwezig is die met bijvoorbeeld port is te vergelijken. n Vacqueyras

AOP Vacqueyras grenst aan Gigondas, maar de wijnen kunnen in stijl en karakter behoorlijk

verschillen. In omvang is AOP Vacqueyras iets groter dan zijn buurman. Van 1.452 ha wordt jaar-

lijks zo’n 46.000 hl wijn gemaakt. Daarvan is 94 procent rood, 1 procent rosé en 5 procent wit. Vacqueyras verwierf een eigen appellation in 1990.

Grote delen van de bodem zijn hier in een recente ijstijd gevormd en bestaan vooral uit rivierafzet-

tingen die rijk zijn aan keien en kiezels. De geologie is in Vacqueyras gevarieerd. Er zijn zanderige

bodems, kalkrijke kleibodems en bodems van zandsteen en mergel. Het klimaat is er relatief droog en warm.

Een rode Vacqueyras is doorgaans een stevige wijn met veel kracht en body, met uitzondering van de lichtere wijnen van de zanderige bodems. De wijnen van de meer stenige bodems hebben fer-

me tannines en zijn niet al te fijnbesnaard. Dit zijn wijnen met een onmiskenbaar zuidelijk karakter

en een warme kruidigheid. Een klassieke Vacqueyras moet twee tot drie jaar opgelegd worden om

zijn rustieke structuur wat te doen verzachten. Ook hier treffen we daarnaast moderner gevinifieer-

de exemplaren aan, die minder tanninerijk en veel fruitiger zijn. n Beaumes-de-Venise en Muscat de Beaumes-de-Venise

Beaumes-de-Venise is een dorp net ten zuidoosten van Gigondas en Vacqueyras. Het is vooral beroemd om de zoete witte wijnen van muskaatdruiven, maar er wordt ook goede rode wijn gemaakt.

Het overgrote deel van de productie (van zowel de rode Beaumes-de-Venise als de Muscat) komt van de plaatselijke coöperatie, die als zeer goed bekendstaat.

Het productiegebied voor de rode Beaumes-de-Venise, die in 2005 een eigen appellation kreeg

(samen met Vinsobres), beslaat 680 ha en produceert ruim 20.000 hl per jaar. Bijzonder hier is de bodem, die bestaat uit blauwe mergels uit alle periodes van het geologische tijdvak mesozoïcum

(krijt, jura en trias). Rode Beaumes-de-Venise moet minimaal 50 procent grenache noir bevatten en 25 procent syrah. Deze druiven mogen tot maximaal 20 procent van de wijn worden aangevuld met andere blauwe druiven (mourvèdre bijvoorbeeld). Ook mag de blend tot 10 procent witte druiven bevatten.

Muscat de Beaumes-de-Venise is in 1943 een appellation geworden. Er zijn veel appellations die vins doux naturels van muscat produceren, maar die uit Beaumes-de-Venise heeft de naam een van de beste te zijn. AOP Muscat de Beaumes-de-Venise is wat kleiner dan het productiegebied

voor de rode wijn. 314 ha levert hier zo’n 5.500 hl op, want de rendementen liggen gemiddeld op

222

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



maar zo’n 17 hl/ha. De bodems bestaan uit kalkhoudende klei in het noorden en zandhoudende mergel in het zuiden. Het klimaat is warm en droog. Daarbij beschermen de nabije Dentelles de

Montmirail de wijngaarden tegen de mistral. De druif hier is muscat blanc à petits grains, die ook muscat de Frontignan wordt genoemd (naar het kustplaatsje Frontignan in de Languedoc, waar ook VDN gemaakt wordt). Er is ook een rode mutatie van deze druif, plaatselijk muscat à petits grains noirs genoemd, die kan bijdragen aan het karakter van Muscat de Beaumes-de-Venise.

Muscat de Beaumes-de-Venise verkrijgt zijn restzoet door het voortijdig stoppen van de alcoholi-

sche gisting (mutage), net als de VDN van Rasteau. Om de gisting te stoppen voegt men ook hier

wijnalcohol toe. Dit proces levert zoete versterkte wijnen op met een minimaal restzoetgehalte van wettelijk 110 gr/l en een alcoholpercentage van 15 procent. De druiven moeten minstens 252 gr/l

natuurlijke suiker bevatten. In het verleden waren veel hogere alcoholpercentages gebruikelijk, tot 22 procent. Dat maakte de wijn erg koppig en branderig. Tegenwoordig komen die hoge percentages nauwelijks meer voor.

Net als andere vins doux naturels is Muscat de Beaumes-de-Venise een zeer fruitige wijn met muskaataroma’s. Het prominent ‘druivige’ karakter van muscatwijnen vindt zijn verklaring in een vinifi-

catie die veel florale aroma’s in de wijn achterlaat. Dat vereist lage temperaturen. Tegenwoordig is

dat tot maximaal 20 °C. (Vroeger was de temperatuur hoger door de combinatie met een zeer koude voorbehandeling van het druivenmateriaal, waarbij de fermentatietemperatuur zeer geleidelijk

werd opgevoerd om optimale extractie van florale aroma’s te verkrijgen.) Na de mutage wordt de

wijn gefilterd of enkele keren overgestoken om de vergisting volledig tot stilstand te brengen. Opvoeding vindt plaats op roestvrij staal (voor modernere stijlen) of in betonnen kuipen (voor de wat meer oxidatieve stijlen). De botteling vindt meestal plaats in maart na de oogst. Voor de botteling vindt nog een koude stabilisatie op -4 °C plaats. Hiermee wordt het risico op nagisting in de fles verlaagd.

Lichte koeling brengt de frisheid van een Muscat de Beaumes-de-Venise optimaal tot uitdrukking

en drukt het relatief hoge alcoholpercentage wat naar de achtergrond. Deze wijn wordt op zijn restzoet probleemloos ouder. Maar na een paar jaar verliest hij het fruitige karakter, dat zijn voornaamste kwaliteit vormt. Jong drinken is daarom gebruikelijk. n Lirac

AOP Lirac beslaat circa 818 ha, goed voor een jaarlijkse productie van zo’n 20.000 hl. Het gebied van de appellation ligt naast dat van het veel bekendere Tavel. De reputatie van Lirac heeft in het verleden wat onder deze beroemde buurman geleden, maar dat is veranderd. Lirac wordt welis-

waar niet tot de topappellations gerekend, maar men produceert er aangename wijnen, die steeds

meer gewaardeerd worden. De productie is voornamelijk rood (87 procent), maar er wordt ook rosé (3 procent) en wit gemaakt (10 procent). Men werkt in hoofdzaak met grenache noir, met daarnaast syrah, mourvèdre en verhoudingsgewijs veel cinsault. Witte Lirac komt vooral van clairette, aangevuld met bourboulenc en grenache blanc.

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

223

Lirac geniet de dubieuze reputatie de plaats te zijn geweest waar in 1863 de epidemie

van phylloxera een aanvang nam. Château de Clary was erg belust op experimenten met

uitheemse druivenrassen en plantte in dat jaar Californische wijnstokken. De ‘meegereisde’ druifluis kreeg vrij baan en tegen deze druifluis waren de Europese druivenstokken niet resistent. Phylloxera had, zoals bekend, voor bijna de hele Europese wijncultuur desastreuze gevolgen.

De bodems in Lirac zijn klei- en lösshoudend met ronde keien. Plaatselijk bevatten de bodems ook zand, dat rijker is aan fossiele afzettingen uit het krijt. Liracwijnen missen vaak de terroirexpressie

van de wijnen van de oostoever van de Rhône. Lirac is een vriendelijke, ronde wijn, die het van zijn fruit moet hebben. Goede exemplaren bezitten fijne tannines, die enige jaren opleg mogelijk ma-

ken. Over het algemeen zijn vinificatie en opvoeding gericht op het optimaliseren van de fruitkwaliteiten in de wijnen. Men bereikt dit door: • • • •

geen zware extracties;

veelvuldig gebruik van (semi-)carbonische technieken;

behoedzaam gebruik van (gebruikt) hout in de opvoeding; relatief jonge botteling.

De rosés moeten volgens AOP-voorschrift van het type saignée zijn. Ze bezitten niet de bewaarkwaliteit die de rosés uit het naburige Tavel beroemd maakten. Men drinkt ze in de regel binnen drie jaar, de modern gemaakte zelfs het liefst binnen een jaar na botteling. n Tavel

Op de westoever van de Rhône strekt zich rondom het stadje Tavel de gelijknamige appellation uit.

Jaarlijks wordt er van 905 ha aanplant zo’n 30.000 hl wijn geproduceerd. Wijn van de appellation

Tavel is per definitie rosé. Tavel had lang de naam de beste rosé van Frankrijk te zijn, maar die tijd is voorbij.

De stokken staan aangeplant op drie bodemtypes: zanderige bodems met rolkeien, rode kleibo-

dems met rolkeien en dunne rode kleibodems met kalksteen. Grenache is het belangrijkste drui-

venras (60 procent), met daarnaast zo’n 15 procent cinsault en verder clairette blanche, clairette

rose, picpoul, calitor, bourboulenc, mourvèdre, syrah en carignan. Recent is een verschuiving zichtbaar naar minder grenache en meer syrah en mourvèdre. Dit geeft wijnen met meer body en meer alcohol.

De traditionele vinificatie bestaat uit een koele voorweking van 12 tot 24 uur en het laten weglopen of ‘bloeden’ van een bepaalde hoeveelheid lekwijn (de saignée-methode). Ook past men directe persing toe. De vergistingtemperatuur ligt traditioneel tussen 18 en 20 °C, maar bij modernere

224

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaarden rond het dorpje dorpje Châteauneuf-du-Pape. Op de achtergrond de ruïne van de 14e-eeuwse zomerresidentie. Rond dit pauselijke kasteel waren vele wijngaarden aangelegd.

types lager. Het doorlopen van de malolactische omzetting is niet verplicht. De malolactische omzetting wordt tegenwoordig vaak geblokkeerd door middel van klaring na de alcoholische gisting.

De alcoholische gisting wordt gevolgd door het van de lie afsteken van de wijn en door de toevoe-

ging van zwaveldioxide. Dit alles resulteert in een rosé die relatief diep van kleur, strakdroog en tamelijk gecorseerd is voor een rosé. De wijn heeft een behoorlijke structuur met wat tannines, vaak verkregen door toevoeging van wat perswijn. Deze eigenschappen maken een Tavel tot een gastronomische rosé. De beste exemplaren kunnen gemakkelijk enige jaren bewaard worden. n Châteauneuf-du-Pape

Châteauneuf-du-Pape is zonder enige twijfel dé klassieke appellation uit de Zuid-Rhône. Op 3.145 ha zonovergoten en zeer droge wijngaarden wordt hier tussen de 80.000 en 95.000 hl ‘Château-

neuf’ per jaar geproduceerd. Historische bronnen vermelden dat er in het jaar 1334 al ruim 1.000 ha in productie was. De naam Châteauneuf-du-Pape dateert uit de veertiende eeuw, toen paus

Clemens de Vijfde (1305-1314) de pauselijke zetel in Avignon had gevestigd en zijn opvolger, paus Johannes XXII, een imposant zomerkasteel liet bouwen in de plaats Châteauneuf-Calcernier. Clemens de Vijfde zelf kwam overigens uit Villandraut, ten zuiden van de stad Bordeaux, en had als

bisschop van Bordeaux wijngaarden in deze stad. Hij leeft in de naam van Château Pape-Clément voort.

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

225

Bijna even beroemd als de naam zijn de galets roulés van Châteauneuf-du-Pape (zie ook blz. 201 van dit hoofdstuk). Dit zijn kwartshoudende rolkeien, die zijn afgezet door de Rhône. De keien houden ’s nachts de warmte vast en dragen indirect bij aan het krachtige, gecorseerde karakter van de wijn.

Deze galets zijn niet de enige stenen in de wijngaarden van Châteauneuf. Ook kalkhoudende kiezels zie je veel. In de onderbodems varieert het aandeel klei en zand. Afhankelijk van het aandeel van de laatste twee onderscheidt men verschillende bodemtypes. In het algemeen leveren de kleirijke bodems de meest volle en rijpe wijnen.

Vanwege de straffe invloed van de mistral en de relatief grote droogte is gobelet hier de populairste snoeiwijze. De gobelet wordt in een aantal gevallen geleid door draad. Alleen de syrah dient volgens de Guyot-methode gesnoeid te worden.

Men leest vaak dat er binnen AOP Châteauneuf-du-Pape sinds de creatie van de appellation in

1936 maar liefst 13 druivenrassen zijn toegestaan. Maar omdat bepaalde rassen in verschillende

mutaties of subvariëteiten voorkomen, gaat het eigenlijk om 22 druivenrassen! Hieronder staan alle druivenrassen in een schema: druif

noir

rose

gris

blanc

grenache

noir

rose

gris

blanc

syrah

noir

mourvèdre

noir

counoise

noir

cinsault

noir

muscardin

noir

vaccarèse

noir

picpoul

noir

gris

blanc

terret

noir

gris

blanc

gris

blanc

clairette

rose

roussanne

blanc

bourboulenc

blanc

picardan

blanc

TOTAAL

9

2

4

7

(Bron: Harry Karis, The Châteauneuf-du-Pape Wine Book)

226

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Weinig producenten gebruiken nog alle druivenrassen. Rode Châteauneuf-du-Pape wordt tegen-

woordig vooral gemaakt van een drietal druivenrassen: grenache noir, syrah en mourvèdre. Grenache noir van oude stokken is dé ster van AOP Châteauneuf-du-Pape en schittert soms in zijn een-

tje, in exclusieve cuvées. Wijnen van uitsluitend grenache noir hebben een aroma van kersenlikeur

en kruiden, en vertonen ondanks alle warmte en alcohol toch een natuurlijke frisheid. De tanninerijke syrah geeft kleur, donker fruit, peper en structuur in een blend. Ook mourvèdre draagt door zijn

tannine sterk bij aan de structuur van een Châteauneuf-du-Pape. De mourvèdre geeft animale geuren, die niet zelden met brett worden geassocieerd. Deze geuren dragen, op voorwaarde dat ze

niet te sterk aanwezig zijn, wezenlijk bij aan de complexiteit van een rode Châteauneuf-du-Pape.

In 1954 kreeg de regelgeving van Châteauneuf-du-Pape een nogal ludieke toevoeging. Het

waren destijds de hoogtijdagen van speculatie over het bestaan van vliegende schotels, ook

wel ‘vliegende sigaren’ genoemd. Per decreet werd officieel bepaald dat het deze voertuigen niet toegestaan was om binnen de grenzen van Châteauneuf-du-Pape te landen. De Californische wijnmaker Randall Grahm van Bonny Doon Vineyards, beroemd om zijn Rhône-

getypeerde wijnen, ontleende aan dit vermakelijke detail de naam van een van zijn wijnen: Le Cigare Volant.

Witte Châteauneuf-du-Pape wordt voornamelijk geproduceerd van grenache blanc, clairette, bourboulenc, roussanne, picpoul en picardan. Tegenwoordig is zo’n 7 procent van de wijnen wit.

Châteauneuf-du-Pape is een wijn die veel stijlen kent. Het aantal variabelen is groot door: • • • •

het grote aantal druivenrassen dat is toegestaan; de verschillende bodemtypes;

het plukken van druiven met een hoge fenolische rijpheid;

de mogelijkheden van moderne wijnbouw en moderne vergistings- en opvoedingstechnieken.

Deze variabelen zorgen voor een scala aan wijnstijlen: jong toegankelijke, fruitige wijnen en klas-

sieke bewaarwijnen met een nadrukkelijk boers karakter, maar ook moderne, rijpe exemplaren, die

fors alcoholisch zijn en op nieuw eikenhout zijn opgevoed. De moderne ‘school’ is vooral gericht op het vermijden van een overmatig oxidatief karakter en op een relatief snelle drinkbaarheid.

Ontstelen van de druiven wordt door veel moderne producenten toegepast. Mourvèdre en syrah worden vrijwel altijd volledig ontsteeld, omdat die druiven van zichzelf al behoorlijk wat tannine

hebben. Grenache noir van oude stokken wordt, als hij als enige in een cuvée optreedt, niet ont-

steeld, om de wijn extra structuur te geven. Dit gebeurt overigens alleen in goede jaren; in slechte jaren zijn de steeltjes te groen en geven ze te veel vegetale, bittere tannine om mee te mogen gaan in de kuipen.

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

227

In de jaren vijftig van de vorige eeuw werd geëxperimenteerd met zuurstofloze/-arme technieken

als macération carbonique. De toepassing ervan werd vooral ingegeven door het feit dat nogal wat

druivenrassen die in Châteauneuf-du-Pape gebruikt worden (de grenache voorop) erg gevoelig zijn voor oxidatie. Dat is ook de reden dat veel boeren hier hele trossen lieten fermenteren, vaak op

een onderlaag van licht gekneusde druiven. Wanneer die onderste laag begon te vergisten, vulden de kuipen zich met koolzuurgas, dat de druiven tegen oxidatie beschermde. Het toepassen van

macération carbonique is inmiddels op zijn retour. Velen vinden dat deze vergistingtechniek het typische karakter van een Châteauneuf-du-Pape geweld aandoet. De techniek wordt voor de goedkoopste wijnen overigens nog wel gebruikt.

Châteauneuf-du-Pape is een wijn die een zekere structuur en een bepaald rijpingspotentieel moet

hebben. Hij wordt niet puur ‘op het fruit’ gemaakt. Daarom gebeurt de vinificatie op hogere temperaturen. Die lopen uiteen van 25 °C tot rond de 32 °C, mede afhankelijk van de nagestreefde stijl.

Bij hogere vergistingtemperaturen verdampen de primaire, fruitige aroma’s en ontstaat een meer

gestructureerde wijn. Een bijzondere techniek is die waarbij het druivenmateriaal voor de vergisting kortstondig verhit wordt tot zo’n 80 °C. Daarna volgt een langzame vergisting op 25 °C. Men gebruikt deze techniek om betere kleurextractie te verkrijgen en om enzymen te doden die verantwoordelijk zijn voor vroegtijdige oxidatieprocessen.

Hoewel sporadisch roestvrij staal gebruikt wordt, gebeurt de fermentatie in Châteauneuf-du-Pape nog steeds veelal in betonnen kuipen, die vaak een coating van email hebben. Vanwege de gevoeligheid voor oxidatie van grenache noir wordt vrijwel altijd vóór de vergisting zwaveldioxide

(SO2) toegevoegd aan de druiven. Voor extractie tijdens de maceratie wordt sinds de jaren tachtig pigéage (het onderduwen van de drijvende schillen) toegepast. De opvoeding gebeurt traditioneel op gebruikt hout (barriques of foudres), maar ook hier heeft het gebruik van nieuwe barriques zijn intrede gedaan. Dit heeft gevolgen voor de smaakstijl van de wijn. Het gebruik van nieuw hout

hangt de laatste jaren samen met een andere ontwikkeling: die van het uitbrengen van speciaal geselecteerde cuvées. Er is een sterke internationale belangstelling voor prestigewijnen uit Châteauneuf-du-Pape.

De eigenaren van Château de Beaucastel, in het bijzonder wijlen Jacques Perrin (de vader

van de huidige eigenaren), hebben een enorme bijdrage geleverd aan de revival van de duurste wijnen uit Châteauneuf-du-Pape. Zij brachten in vergetelheid geraakte druivenrassen (zo-

als de counoise) terug in de belangstelling en hielden zich intensief bezig met het planten van de juiste klonen en onderstokken op de verschillende bodemtypes. Daarin waren zij vooruitstrevend, want in de jaren zeventig werden criteria voor nieuwe aanplant vooral gezocht in

een hoger productievolume en de resistentie van klonen tegen allerlei ziektes in de wijngaard.

Men keek weinig naar de kwaliteit van het fruit dat van deze nieuwe aanplant kwam. De topwijnen van Château de Beaucastel behoren tot de beste van Frankrijk. Door Château de Beaucastel worden alle druivenrassen van Châteauneuf-du-Pape verbouwd.

228

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijnstokken op de Mont Ventoux

Ondanks de grote variatie in stijlen kent Châteauneuf-du-Pape een duidelijk karakter, dat in vrijwel alle wijnen tot uitdrukking komt. Door een assemblage als basis mist hij het uitgesproken karakter van één druivenras. Toch zijn de kenmerken van grenache noir altijd aanwezig: sap, fruitigheid,

kruidigheid, lage zuren en milde tannine. Ondanks dat een Châteauneuf-du-Pape een zeer warm-

bloedige en krachtige wijn is, mist hij de inktzwarte kleur van bijvoorbeeld een Hermitage. De kleur is veelal vol kersenrood. De kleur wordt dieper en donkerder bij hogere percentages syrah en

mourvèdre. De ware kracht van een Châteauneuf-du-Pape ligt in zijn grote kruidige intensiteit en

zijn bijna Bourgondisch brede aromapalet. De aroma’s zijn soms nadrukkelijk gepeperd en boers, zeker bij gerijpte exemplaren. Een Châteauneuf-du-Pape is dan ook een goede tafelwijn, die bij

voorkeur bij rood vlees en donker wild geserveerd wordt. Modern gevinifieerde exemplaren zijn al

redelijk snel na botteling drinkbaar, maar ook behoorlijk houdbaar. De meer klassieke wijnen heb-

ben een jaar of vijf opleg nodig om hun kruidige karakter optimaal te ontwikkelen. De beste exemplaren uit topjaren kunnen gemakkelijk 25 jaar oud worden.

Witte Châteauneuf-du-Pape kent een vergelijkbare stijlvariatie, die loopt van ouderwets oxidatief tot strakker. De wijn heeft een gemiddelde body en een relatief lage zuurgraad. Hij kan daardoor nog

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

229

wel eens wat plomp overkomen. De betere exemplaren bezitten een structuur en intensiteit die de

eigenschappen van de druivenrassen goed laten uitkomen. Dit zijn gastronomisch interessante wijnen, met aroma’s van witte bloemen. n Grignan-les-Adhémar

Deze noordelijkste AOP van de zuidelijke Rhône, een van de belendende appellations van de

Rhône, heette tot 2010 Coteaux du Tricastin. Maar de producenten wilden, na het zoveelste incident met de kerncentrale van Tricastin, net ten westen van Saint-Paul-Trois-Châteaux, af van de

negatieve associatie met de naam Tricastin. De naam werd uiteindelijk veranderd in Grignan-lesAdhémar, naar de twee belangrijkste plaatsjes binnen de AOP: Grignan en La Garde-Adhémar.

De appellation strekt zich uit over zo’n 1.270 ha en ligt ten oosten van de Rhône (op de linkeroe-

ver), grofweg in een driehoek tussen Montélimar, Grignan en Saint-Paul-Trois-Châteaux. Het ge-

bied wordt aan de zuidkant begrensd door de AOP Côtes du Rhône-Villages. Er wordt in Grignanles-Adhémar hoofdzakelijk rode wijn (74 procent) en rosé (16 procent) geproduceerd, maar ook steeds meer wit (10 procent).

Het klimaat in Grignan-les-Adhémar is duidelijk mediterraan, maar de wat hogere ligging van de wijngaarden en de prominente invloed van de mistral zorgen hier voor wijnen die wat lichter zijn

dan die van Côtes du Rhône-Villages en de cru’s van de zuidelijke Rhône. Het karakter is te ver-

gelijken met dat van de wijnen uit Ventoux. De beste wijnen komen van heuvels die op het zuiden

liggen en relatief beschermd zijn tegen de mistral. De mistral is hier buitengewoon krachtig en bereikt soms snelheden van 100 km/u. Dit zorgt voor veel windstress. In de wijngaarden van Grig-

nan-les-Adhémar gebruikt men daarom ook ongebruikelijk dikke en hoge palen, om de wijnstokken langs draad te ondersteunen.

Grenache noir, syrah, cinsault, carignan en mourvèdre zijn de druivenrassen voor rode wijn en

rosé. Producenten zetten vooral in op syrah, die tegenwoordig meer dan 25 procent van de aan-

plant van blauwe druiven uitmaakt. Hij geldt als cépage améliorateur voor de rode wijnen, net als mourvèdre (zie ook paragraaf 10.5). Witte wijnen zijn van oudsher gemaakt van grenache blanc, bourboulenc en clairette. Om de kwaliteit van deze wijnen te verbeteren, wordt de aanplant van viognier, roussanne en marsanne gestimuleerd.

Op het gebied van vinificatie en opvoeding kom je zowel traditionele methoden tegen (korte maceratie, gisting in betonnen vaten) als moderne. Temperatuurcontrole tijdens de vergisting, verschillende extractie-methoden en gecontroleerde oxidatieve opvoeding (in demi-muids of barriques): alles komt wel voor.

n Côtes du Vivarais

Côtes du Vivarais is een relatief kleine AOP op de rechteroever van de Rhône. De appellation besloeg in 2021 nog maar 183 ha. Het is een nogal verbrokkeld gebied. Het strekt zich uit van Vi-

viers in het noorden tot Pont-Saint-Esprit in het zuiden (in het departement Gard), langs de kron-

230

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



kelingen en het kloofdal van de rivier Ardèche. Het klimaat is wat koeler en natter dan in overige

gebieden in de zuidelijke Rhône. Er wordt niet alleen rode wijn (54 procent) geproduceerd, maar ook veel rosé (39 procent) en wat wit (7 procent). In totaal bedraagt de productie om en nabij 6.000 hl.

De appellationwetgeving schrijft voor rood en rosé de druiven grenache noir, syrah, cinsault en

carignan voor. Syrah en grenache noir moeten minimaal 90 procent van de assemblage uitmaken.

Voor witte Côtes du Vivarais is grenache blanc de belangrijkste druif, aangevuld met clairette

blanche en marsanne. De vergisting en de maceratie zijn hier meestal vrij kort: vijf tot twaalf da-

gen. Macération carbonique wordt geregeld toegepast. Maar er worden ook wat stevigere wijnen gemaakt, met een rustiek karakter en minder fijne tannines. De meeste wijnen moeten jong gedronken worden.

Onder de minder strikte regels van de categorie IGP Coteaux de l’Ardèche (voorheen Vin de Pays des Coteaux de l’Ardèche) worden in de Ardèche veel cépagewijnen geproduceerd, van zowel lokale als internationale rassen (zoals cabernet sauvignon, chardonnay en merlot). De productie van AOP Côtes du Vivarais verbleekt hierbij. n Ventoux

AOP Ventoux (voorheen Côtes du Ventoux) ligt ten oosten van de Rhône en vormt de overgang naar de Provence. De appellation beslaat een gebied van 5.675 ha op de west- en zuidflanken

van de indrukwekkende Mont Ventoux (1.909 m). De productie is zo’n 260.000 hl per jaar. 54 procent daarvan bestaat uit rode wijnen, 40 procent uit rosé en slechts 6 procent uit witte wijn. De

druiven voor rood en rosé zijn (zoals elders in de Rhône) grenache noir, syrah, cinsault en carig-

nan; voor wit zijn dat voornamelijk grenache blanc, bourboulenc, clairette blanche en roussanne.

Het gebied geniet ook bekendheid als producent van tafeldruiven.

Voorheen hadden rode wijnen uit Ventoux een lichter karakter, door de gemiddeld hogere ligging

van de wijngaarden, hogere opbrengsten per plant en een kortere vinificatie, met minder extractie.

Tegenwoordig bestaan er veel mooie krachtige, rijpe rode Ventoux, die nog steeds goed betaalbaar zijn..

De grote omvang van de appellation zorgt voor een grote variatie in bodemtypes. Er zijn gravel-, klei-, zand- en kalkhoudende bodems, wat tot grote verschillen in karakter van de wijnen leidt.

Hoewel de diepstgekleurde en extractrijke exemplaren enige jaren kunnen rijpen, geldt voor het grootste deel van de Ventouxwijnen dat ze jong gedronken moeten worden. n Luberon

Ook AOP Luberon (voorheen Côtes du Luberon) ligt op de linkeroever van de Rhône, maar in feite kun je van ‘oever’ nauwelijks meer spreken. Het grote productiegebied (3.330 ha) ligt een flink

stuk ten oosten van de Rhône, in het noordwestelijke deel van de Provence. Het wordt begrensd

door de rivieren Coulon en Calavon in het noorden en de Durance in het zuiden. Procentueel gezien is dit hét roségebied van de Rhône. De laatste jaren bedraagt de productie van rosé meer

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

231

dan de helft van de gehele productie (59 procent). Ook witte wijn heeft een behoorlijk aandeel: 18 procent. Rood lijkt steeds meer bijzaak te worden.

Rode en rosé wijnen moeten volgens de voorschriften van de appellation voor minimaal 60 procent gemaakt zijn van grenache noir en syrah, met een minimum van 10 procent syrah. Verder

mogen cinsault (maximaal 20 procent) en carignan (maximaal 20 procent) worden gebruikt. Rode

wijn mag in zijn samenstelling maximaal 10 procent witte druiven bevatten, rosé maximaal 20 procent. Witte Luberon komt van ugni blanc (maximaal 50 procent), grenache blanc, vermentino,

bourboulenc, marsanne en roussanne. De laatste twee mogen samen niet meer dan 20 procent van de wijn bepalen.

Het grote gebied kent een behoorlijke variatie aan bodemtypes, met als basis vooral kalksteen van de Montagne du Luberon. Daarop liggen bodems die soms rijk zijn aan zand en soms aan

klei, maar die overal kalkhoudend zijn en kleine kalkstenen (cailloux) bevatten. Hoewel ook hier

het klimaat mediterraan is, zorgen de nabijheid van de Alpes Maritimes en een wat hogere ligging van de wijngaarden voor beduidend koelere nachten en koudere winters dan elders in de zuidelijke Rhône. Deze factoren geven aan met name de witte wijnen uit Luberon een zekere frisheid en

maken de meer kruidige en volle rode en rosé wijnen gemakkelijk verteerbaar. Vooral de witte wijnen zijn interessant.

De gebruikte vinificatietechnieken in Luberon wijken niet af van de andere belendende AOP’s van

de zuidelijke Rhône. Ze variëren van lichtere extractie voor de eenvoudigere wijnen tot traditionele vinificatie voor de wat vollere. De wijnen zijn in het algemeen sterk op fruitexpressie gericht. Men past ook hier vinificatie met hele trossen en (semi)carbonische technieken toe. Het gebruik van hout is gelimiteerd, een enkele moderne, op nieuw eiken opgevoede wijn uitgezonderd. Wijnen die vooral op fruitexpressie zijn gemaakt, gaan hier op roestvrij staal.

Hoewel veel van de wijnen gemaakt worden om jong gedronken te worden, zijn de beste wijnen het waard om een paar jaar opgelegd te worden. Omdat de Luberon, met zijn prachtige dorpjes

en natuur, een populaire vakantiebestemming is, liggen de gemiddelde prijzen van de wijnen wat hoger dan elders in de zuidelijke Rhône. n Costières de Nîmes

AOP Costières de Nîmes ligt langs de rechteroever van de Rhône in het departement Gard. De appellation vormt de overgang naar de Languedoc-Roussillon, waartoe het departement Gard

administratief behoort. Maar als het om de wijnen gaat, wordt Costières de Nîmes tot de wijnge-

bieden van de Rhône gerekend vanwege de grote gelijkenis van de wijnen met die uit de zuidelijke Rhône. Wij zouden het gebied kunnen beschouwen als een westelijke uitloper van de ZuidRhône. De wijnregio rond Nîmes stond vroeger bekend als VDQS Costières du Gard. Na de promotie tot AOP in 1986 verkreeg de regio in 1989 haar huidige naam.

Costières de Nîmes beslaat zo’n 3.200 ha en produceert zo’n 158.000 hl per jaar. Na Luberon is

232

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



dit het roségebied van de Rhône; maar liefst 48 procent van de prodictie is rosé. 43 procent is

rood en 9 procent wit. De basisrendementen liggen hier met 54 hl/ha beduidend hoger dan in de ‘klassieke’ AOP’s.

Het landschap in Costières de Nîmes is open en glooiend. Het gebied kent zeer warme en droge zomers. De mistral heeft hier een belangrijke invloed. De bodem bestaat vooral uit een bepaald

soort kiezelzandsteen (grès) en bevat veel grote rolkeien (galets). De stokken wortelen diep om

de onderliggende kleilagen te bereiken, waarin zich meer water bevindt.

Traditioneel staat hier veel carignan aangeplant. Vroeger maakte dit druivenras zo’n 40 procent van de aanplant uit, maar tegenwoordig is dat minder. Grenache neemt de hoofdrol geleidelijk

over. Elke rode wijn moet voor minstens 25 procent van grenache afkomstig zijn. Ook het aandeel syrah neemt geleidelijk toe, evenals dat van mourvèdre. Voor rosé mag tot 10 procent aan witte

druivenrassen gebruikt worden. De witte wijnen worden van de rassen gemaakt die voor de zuidelijke Rhône gebruikelijk zijn.

Vinificatie gebeurt hier veel met hele trossen, om het fruitige karakter van de wijnen te waarbor-

gen. Het gebruik van hout in de opvoeding is traditioneel zeer beperkt, maar voor modernere wij-

nen wordt ook wel nieuw hout toegepast. Costières de Nîmes is over het algemeen een vrij lichte wijn, die de structuur mist om veel houtrijping te kunnen absorberen. De betere rode wijnen zijn

qua stijl vergelijkbaar met rode wijnen uit Ventoux, maar hebben iets meer body. Ze worden in de regel jong gedronken.

n Clairette de Bellegarde

Deze zeer kleine appellation, een enclave binnen het gebied van Costières de Nîmes, bestaat al

sinds 1949. Het ligt op het plateau van het dorp Bellegarde, tussen Nîmes en Arles. De appellation beslaat slechts 6 ha. De geringe productie van 180 hl per jaar wordt vooral lokaal gedronken.

De meeste wijn wordt geproduceerd door de coöperatie van Bellegarde, maar er is ook een klein

aantal particuliere producenten. Clairette de Bellegarde is een stille, droge witte wijn en wordt uitsluitend gemaakt van de witte clairette. Deze druif wordt op de leembodems, die veel rolkeien en

kalkstenen bevatten, optimaal rijp. De druif clairette is hier gevoelig voor oxidatie en levert wijnen

op die vaak een gebrek aan zuren vertonen. De wijnen hebben geen al te grote reputatie en moeten jong gedronken worden.

IGP-wijnen De Rhônevallei levert een keur aan IGP-wijnen. De regionale IGP Comtés Rhodaniens is de belangrijkste en omvangrijkste. Ook de Savoie behoort tot het productiegebied. IGP Comtés

Rhodaniens geldt voor witte, rode en rosé wijnen, zowel stille als mousserende. Het aantal toe-

gestane druivenrassen is vrijwel ongelimiteerd. De meest gebruikte druivenrassen zijn chardon-

nay, gamay, marsanne, pinot noir, roussanne, syrah en viognier. Deze druivenrassen mogen ook op het etiket vermeld worden. Het maximumrendement is 98 hl/ha.

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

233

IGP-wijnen uit het Rhônegebied kunnen ook op de markt komen onder de naam van een depar-

tement, zoals Drôme, Ardèche, Vaucluse of Gard. Wijnen uit het noorden van de Rhône kunnen

aanspraak maken op de herkomstbenaming IGP Collines Rhodaniennes. Deze IGP is in Frankrijk

vrij bekend. De wijnen kunnen wit, rood of rosé zijn, stil of mousserend. Het aantal toegestane druivenrassen is voor IGP Collines Rhodaniennes veel beperkter dan voor IGP Comtés Rhodaniens, maar producenten kunnen met zo’n dertig variëteiten een groot scala aan wijnen produceren.

Naast de gebruikelijke Rhônerassen zijn ook cabernet sauvignon, merlot, chenin blanc en sauvignon blanc toegestaan, om maar enkele rassen te noemen. Het maximumrendement is 80 hl/ha.

234

Hoofdstuk 11 - Rhône (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Vinologenopleiding Boek 2b

Italië

VIN O

VIN O

Languedoc-Roussillon, Provence, Corsica, Loire, Champagne, Elzas, ZuidwestFrankrijk, Jura, Savoie

wijnacademie

wijnacademie

wijnacademie

wijnacademie

sinds 1974

sinds 1974

sinds 1974

sinds 1974

marketing, inkoop en selectie, gezondheid, wetgeving, wijnproeven

VIN O

wijnacademie

wijnacademie

wijnacademie

wijnacademie

sinds 1974

sinds 1974

sinds 1974

sinds 1974

wijnacademie sinds 1974

Opleidingslocatie & Secretariaat Kontakt der Kontinenten, Klooster Cenakel, Amersfoortsestraat 18, 3769 AR Soesterberg

®

Wijn

WIJNACA OG DE LO

IE M

Oostenrijk, Hongarije, Zwitserland, Griekenland, Overig Centraal en OostEuropa en voormalige Sovjet-Unie, Benelux en Groot-Brittannië

Wijnlanden buiten Europa

®

Overig Europa

WIJNACA OG DE LO

IE M

®

VIN O

Vinologenopleiding Boek 7

WIJNACA OG DE LO

IE M

®

IE M

Spanje, Portugal, Duitsland

Vinologenopleiding Boek 6

WIJNACA OG DE LO

VIN O

Vinologenopleiding Boek 5

VIN O

Vinologenopleiding Boek 4

®

Frankrijk

Bordeaux, Bourgogne, Beaujolais, Rho^ ne

WIJNACA OG DE LO

IE M

®

Frankrijk

WIJNACA OG DE LO

IE M

®

®

IE M

Wijnbouw & vinificatie

Vinologenopleiding Boek 3

WIJNACA OG DE LO

IE M

WIJNACA OG DE LO

VIN O

Vinologenopleiding Boek 2a

VIN O

Vinologenopleiding Boek 1