Vinologenboek Frankrijk

Languedoc-Roussillon, Provence, Corsica, Loire, Champagne, Elzas, ZuidwestFrankrijk, Jura, Savoie

wijnacademie sinds 1974

®

Frankrijk

WIJNACA OG DE LO

IE M

VIN O

Vinologenopleiding Boek 2b

LEESOPTIES Kies in de menubalk van Acrobat voor twee pagina’s of voor één pagina.

Interactieve inhoud: snel naar het gewenste intem

6.3

Rijpingsprocessen van de druif ..................................................................127 Oogsten: met de hand of machinaal? ........................................................ 128 Transport naar de vinificatieruimte ............................................................130 Vinificatiefase 2: de omzetting van de druiven in most ........................130 Van druif naar most in zeven stappen .......................................................131 n Selectie van de druiven ..........................................................................131 n Kneuzen .................................................................................................131 n Ontstelen ...............................................................................................132 n Persen ...................................................................................................132 n Zwavelen van de oogst of most .............................................................132 n Koelen van de oogst of most .................................................................134 n Eerste klaring .........................................................................................134 Samenstelling van de most ........................................................................134 Correctie van de most ...............................................................................136 n Verhogen van het suikergehalte .............................................................136 n Concentreren van de most .....................................................................137 n Corrigeren van een hoog zuurgehalte.................................................... 138 n Corrigeren van een laag zuurgehalte .....................................................139 n Corrigeren van een hoog suikergehalte .................................................139 n Corrigeren van onvoldoende kleur ......................................................... 139

© Stichting Wijnacademie Secretariaat en Opleidingslocatie Kontakt der Kontinenten Klooster Cenakel Amersfoortsestraat 18 3769 AR Soesterberg Telefoon: 088 – 6009600 www.wijnacademie.nl

Redactiecommissie:

Chris Alblas, Gerhard Horstink, Magda van der Rijst, Joep Speet

Grafische vormgeving:

Teo van Gerwen Boekproducties, Eindhoven

Omslag:

M68 Creatieve Communicatie, Amsterdam

Productiebegeleiding:

M68 Creatieve Communicatie, Amsterdam

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, hetzij mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever Stichting Wijnacademie.

INHOUD BOEK 2B 2022-2023

12 Languedoc-Roussillon

12.1 Inleiding..................................................................................................................13 12.2 Historie...............................................................................................................................14

Grieken en Romeinen................................................................................................14

Middeleeuwen............................................................................................................15 Zestiende en zeventiende eeuw.................................................................................16

Achttiende en negentiende eeuw...............................................................................16

Huidige positie...........................................................................................................17

12.3 12.4 12.5 12.6

Bodem.....................................................................................................................18 Klimaat....................................................................................................................19 Druivenrassen.......................................................................................................21 Wijnbouw................................................................................................................22 Wijngaard en productie..............................................................................................22

Druivenras of terroir?.................................................................................................24

12.7 Vinificatie................................................................................................................25

Wijntypen...................................................................................................................25

Vinificatie...................................................................................................................25 Vin Doux Naturel........................................................................................................26 Mousserende wijnen..................................................................................................27

12.8 Appellations van de Languedoc........................................................................27

Languedoc en Languedoc met dénominations...........................................................27

Individuele appellations .............................................................................................28 Pic Saint-Loup...........................................................................................................29

Inhoud Boek 2B (2022-2023)

Terasses du Larzac....................................................................................................29

Clairette du Languedoc................................................................................................30 Picpoul de Pinet...........................................................................................................30

Faugères....................................................................................................................31

Saint-Chinian, Saint-Chinian Berlou en Saint-Chinian Roquebrun.............................31

Minervois en Minervois-La Livinière...........................................................................32 Cabardès...................................................................................................................33 Malepère....................................................................................................................33

La Clape....................................................................................................................33

Corbières en Corbières-Boutenac..............................................................................34 Limoux (Blanc en Rouge)...........................................................................................35 Fitou...........................................................................................................................35 n Appellations voor mousserende wijnen..................................................................36 Blanquette de Limoux, Crémant de Limoux en Limoux Méthode Ancestrale..............36

n Appellations voor Vins Doux Naturels.....................................................................36

Muscat de Lunel.........................................................................................................36

Muscat de Frontignan................................................................................................37

IGP-wijnen van de Languedoc...................................................................................37

Muscat de Mireval......................................................................................................37

Muscat de Saint-Jean-de-Minervois...........................................................................37

12.9 Appellations van de Roussillon.........................................................................38

Côtes du Roussillon...................................................................................................38

Côtes du Roussillon Villages......................................................................................39

Côtes du Roussillon Villages met dénomination.........................................................40 Collioure.....................................................................................................................40 Maury Sec..................................................................................................................40 n Appellations voor Vins Doux Naturels.....................................................................41 Muscat de Rivesaltes.................................................................................................41 Rivesaltes..................................................................................................................41 Maury.........................................................................................................................42 Banyuls en Banyuls Grand Cru..................................................................................43

IGP-wijnen van de Roussillon....................................................................................44

13 Provence 13.1 13.2 13.3 13.4 13.5 13.6

Inleiding..................................................................................................................45 Historie....................................................................................................................46 Bodem.....................................................................................................................47 Klimaat....................................................................................................................48 Druivenrassen.......................................................................................................48 Wijnbouw................................................................................................................49

Inhoud Boek 2B (2022-2023)

13.7 Vinificatie................................................................................................................49 13.8 Appellations...........................................................................................................50

Côtes de Provence....................................................................................................51

Coteaux Varois en Provence......................................................................................54

Coteaux d’Aix-en-Provence.......................................................................................53 Les Baux-de-Provence...............................................................................................55

Palette.......................................................................................................................56 Bellet..........................................................................................................................57 Cassis........................................................................................................................57 Bandol.......................................................................................................................58 Pierrevert...................................................................................................................60

IGP-wijnen van de Provence......................................................................................60

14 Corsica 14.1 14.2 14.3 14.4 14.5 14.6 14.7 14.8

Inleiding..................................................................................................................61 Historie....................................................................................................................62 Bodem.....................................................................................................................62 Klimaat....................................................................................................................63 Druivenrassen.......................................................................................................63 Wijnbouw................................................................................................................64 Vinificatie................................................................................................................64 Appellations...........................................................................................................65

Patrimonio..................................................................................................................65 Ajaccio.......................................................................................................................65 Corse.........................................................................................................................66 n Corse-Coteaux du Cap Corse................................................................................67 n Corse-Calvi............................................................................................................67 n Corse-Figari...........................................................................................................67 n Corse-Porto-Vecchio..............................................................................................67

n Corse-Sartène........................................................................................................67

Muscat du Cap Corse................................................................................................67 IGP-wijnen van Corsica..............................................................................................67

15 Loire

15.1 Inleiding..................................................................................................................69 15.2 Historie....................................................................................................................70

Vorsten en adel..........................................................................................................70

Handel.......................................................................................................................71 Populariteit.................................................................................................................71

15.3 Bodem.....................................................................................................................71

Inhoud Boek 2B (2022-2023)

15.4 Klimaat...............................................................................................................................73 15.5 Druivenrassen.......................................................................................................74 15.6 Wijnbouw................................................................................................................78 15.7 Vinificatie................................................................................................................79 15.8 Appellations...........................................................................................................80

Appellations génériques.............................................................................................80 n Rosé de Loire.........................................................................................................80 n Crémant de Loire....................................................................................................80

Pays Nantais..............................................................................................................81 n Muscadet en Muscadet sur Lie...............................................................................81

n Gros Plant du Pays Nantais...................................................................................83 n Coteaux d’Ancenis.................................................................................................83 n Fiefs Vendéens......................................................................................................83

Anjou-Saumur............................................................................................................84 n Anjou en verwante appellations..............................................................................84 n Saumur en verwante appellations..........................................................................86 n Coteaux du Layon..................................................................................................87

n Quarts de Chaume.................................................................................................88 n Bonnezeaux...........................................................................................................88 n Coteaux de l’Aubance............................................................................................88

n Savennières...........................................................................................................89 n Vins du Thouarsais.................................................................................................89

Touraine.....................................................................................................................89 n Touraine en verwante appellations.........................................................................90

n Touraine Noble Joué..............................................................................................92 n Chinon....................................................................................................................92

n Bourgueil................................................................................................................93 n Saint-Nicolas-de-Bourgueil.....................................................................................93 n Vouvray..................................................................................................................94 n Montlouis-sur-Loire.................................................................................................94

n Cheverny................................................................................................................95 n Cour-Cheverny.......................................................................................................95 n Coteaux du Loir......................................................................................................95 n Jasnières................................................................................................................95 n Coteaux du Vendômois..........................................................................................95

n Valençay.................................................................................................................96

n Haut-Poitou............................................................................................................96

Centre (Orléanais en bovenloop van de Loire)...........................................................96

n Orléans en Orléans-Cléry.......................................................................................97 n Coteaux du Giennois..............................................................................................97 n Pouilly-Fumé..........................................................................................................97

Inhoud Boek 2B (2022-2023)

n Pouilly-sur-Loire.....................................................................................................98

n Sancerre.................................................................................................................99 n Menetou-Salon.......................................................................................................99

n Quincy..................................................................................................................100 n Reuilly..................................................................................................................100

n Châteaumeillant...................................................................................................101 n Saint-Pourçain......................................................................................................101

n Côtes d’Auvergne.................................................................................................102 n Côte Roannaise....................................................................................................102

n Côtes du Forez.....................................................................................................103

IGP-wijnen...............................................................................................................103

16 Champagne

16.1 Inleiding................................................................................................................105 16.2 Historie..................................................................................................................106

De eerste wijnen uit de Champagne........................................................................106 Innovaties: Dom Pérignon........................................................................................107

Groeiende populariteit: achttiende en negentiende eeuw.........................................108

Twintigste eeuw.......................................................................................................108

16.3 Bodem...................................................................................................................109 Geografie.................................................................................................................109

Bodemsamenstelling................................................................................................109 Hellingen en heuvels................................................................................................ 110

16.4 Klimaat.................................................................................................................. 110 16.5 Druivenrassen..................................................................................................... 111

De ‘grote drie’.......................................................................................................... 111 Vier andere druivenrassen....................................................................................... 111

Blanc de blancs en blanc de noirs............................................................................ 112

16.6 Wijnbouw.............................................................................................................. 112

Champagne Viticole................................................................................................. 112 n Montagne de Reims............................................................................................. 112

n Vallée de la Marne................................................................................................ 113 n Côte des Blancs................................................................................................... 113

Wijngaard en oogst.................................................................................................. 114 Échelle des crus....................................................................................................... 114

‘Terroir’ versus ‘cuvée’.............................................................................................. 115

Kiloprijs.................................................................................................................... 115

Producenten en merken........................................................................................... 116 Champagne op de exportmarkt................................................................................ 118

16.7 Vinificatie.............................................................................................................. 119

Inhoud Boek 2B (2022-2023)

Vinificatiemethoden voor mousserende wijn............................................................ 119

Méthode traditionnelle, méthode Champenoise en crémant.....................................120 Persing: ‘cuvée’ en ‘taille’.........................................................................................120

De eerste gisting: eikenhout of tank.........................................................................121

Chaptaliseren en malolactische omzetting...............................................................121 De kunst van het assembleren.................................................................................122

Liqueur de tirage......................................................................................................124 Prise de mousse......................................................................................................124

Remuage.................................................................................................................124 Rijping ‘sur pointe’ en autolyse.................................................................................126 Dégorgement...........................................................................................................126

Liqueur d’expédition, dosage en typen champagne.................................................126

Flesafsluiting............................................................................................................127 Flesmaten................................................................................................................127 Sabreren..................................................................................................................128

16.8 Appellations.........................................................................................................128

Champagne.............................................................................................................128 Coteaux Champenois..............................................................................................129

Rosé des Riceys......................................................................................................129

IGP-wijnen...............................................................................................................129

17 Elzas

17.1 Inleiding................................................................................................................131 17.2 Historie..................................................................................................................132

Romeinen en kloosters............................................................................................132

Negentiende eeuw...................................................................................................132

Zeventiende en achttiende eeuw.............................................................................132

Coöperaties.............................................................................................................133 Definitief herstel.......................................................................................................133

17.3 Bodem...................................................................................................................134

Waar de wijngaarden liggen.....................................................................................134

Geologische geschiedenis.......................................................................................135

Bas-Rhin en Haut-Rhin............................................................................................135

17.4 Klimaat..................................................................................................................137 17.5 Druivenrassen.....................................................................................................139 Monocépages en assemblages...........................................................................................139

Belangrijkste druivenrassen.....................................................................................140 n Riesling................................................................................................................140 n Sylvaner...............................................................................................................140 n Gewurztraminer....................................................................................................140

Inhoud Boek 2B (2022-2023)

n Pinot blanc...........................................................................................................141 n Pinot gris..............................................................................................................141 n Muscat.................................................................................................................141

n Pinot noir..............................................................................................................141

Andere druivenrassen..............................................................................................141

n Chasselas............................................................................................................142 n Auxerrois..............................................................................................................142 n Chardonnay..........................................................................................................142 n Klevener de Heiligenstein.....................................................................................142

17.6 Wijnbouw..............................................................................................................143 17.7 Vinificatie..............................................................................................................144

Oogstmoment..........................................................................................................144

Chaptalisatie en malolactische omzetting................................................................144

Kwaliteit: droog of zoet?...........................................................................................145

Lagering en klaring..................................................................................................145

17.8 Appellations.........................................................................................................147

Alsace/Vin d’Alsace.................................................................................................147 Alsace Grand Cru....................................................................................................148

Crémant d’Alsace.....................................................................................................151

Vendanges Tardives en Sélection de Grains Nobles................................................151

18 Zuidwest-Frankrijk 18.1 18.2 18.3 18.4 18.5 18.6

Inleiding................................................................................................................153 Historie..................................................................................................................154 Bodem...................................................................................................................154 Klimaat..................................................................................................................155 Druivenrassen.....................................................................................................156 Wijnbouw..............................................................................................................156

Plantdichtheid..........................................................................................................156 Snoeiwijzen..............................................................................................................156 Oogst.......................................................................................................................157

18.7 Vinificatie..............................................................................................................157

Rode wijnen.............................................................................................................157 Droge witte wijnen....................................................................................................157

Zoete witte wijnen....................................................................................................158 Overige wijnstijlen....................................................................................................158

18.8 Appellations.........................................................................................................158

De bovenloop van de Dordogne (Bergerac en omgeving)........................................158 n Bergerac, Côtes de Bergerac en Pécharmant......................................................159 n Montravel.............................................................................................................160

Inhoud Boek 2B (2022-2023)

n Saussignac, Rosette, Côtes de Montravel, Haut-Montravel en Monbazillac.........160 n Côtes de Duras....................................................................................................160

De bovenloop van de Garonne en zijrivieren............................................................161 n Côtes du Marmandais..........................................................................................161

n Buzet....................................................................................................................162 n Brulhois................................................................................................................162 n Fronton.................................................................................................................162 n Gaillac..................................................................................................................163

n Lavilledieu............................................................................................................165 De Cahors................................................................................................................165 n Cahors.................................................................................................................166

n Marcillac...............................................................................................................167 n Saint-Sardos........................................................................................................167 n Coteaux du Quercy..............................................................................................167 n Côtes de Millau....................................................................................................167

n Entraygues-Le Fel en Estaing..............................................................................168 Het diepe zuidwesten...............................................................................................168 n Madiran................................................................................................................168

n Pacherenc du Vic-Bilh..........................................................................................169 n Saint-Mont............................................................................................................169 n Tursan..................................................................................................................169

n Béarn en Béarn-Bellocq.......................................................................................170 n Jurançon..............................................................................................................170 n Irouléguy..............................................................................................................171

IGP-wijnen...............................................................................................................172

19 Jura 19.1 19.2 19.3 19.4 19.5

Inleiding................................................................................................................173 Historie..................................................................................................................174 Bodem...................................................................................................................174 Klimaat..................................................................................................................176 Druivenrassen.....................................................................................................176 n Poulsard, trousseau en pinot noir.........................................................................176 n Savagnin en chardonnay......................................................................................176

19.6 Wijnbouw..............................................................................................................177 19.7 Vinificatie..............................................................................................................178 n Vin jaune..............................................................................................................178

n Vin de paille..........................................................................................................179

19.8 Appellations.........................................................................................................179

Arbois......................................................................................................................180

Inhoud Boek 2B (2022-2023)

Côtes du Jura..........................................................................................................180

L’Étoile.....................................................................................................................181 Château-Chalon.......................................................................................................181

Crémant du Jura......................................................................................................182 IGP-wijnen van de Jura............................................................................................183

20 Savoie

20.1 Inleiding................................................................................................................185 20.2 Historie.............................................................................................................................186 20.3 Bodem...................................................................................................................186 20.4 Klimaat..................................................................................................................187 20.5 Druivenrassen.....................................................................................................188 n Gamay en mondeuse...........................................................................................188 n Jacquère, roussette, bergeron, gringet en chasselas...........................................188

20.6 Wijnbouw.........................................................................................................................189 20.7 Vinificatie..............................................................................................................189 20.8 Appellations (inclusief Bugey).........................................................................190

Vin de Savoie...........................................................................................................190

Crépy.......................................................................................................................192 Roussette de Savoie................................................................................................192 Crémant de Savoie..................................................................................................192

Seyssel....................................................................................................................193 Bugey......................................................................................................................193 Roussette du Bugey.................................................................................................194

IGP-wijnen van de Savoie........................................................................................194

Inhoud Boek 2B (2022-2023)

12

LanguedocRoussillon

12.1

Inleiding

In dit hoofdstuk behandelen we het grootste wijnbouwgebied van Frankrijk: Languedoc-

Roussillon. Dit gebied betreft een vierde van het totale Franse wijngaardareaal. Het gebied

begint ten westen van de stad Nîmes en strekt zich uit tot voorbij de stad Perpignan aan de voet

van de Pyreneeën. De wijngaarden liggen grotendeels langs de kust van de Golfe du Lion, zoals dit gedeelte van de Middellandse Zee wordt genoemd. Het gebied is niet alleen het grootste,

maar ook het meest gecompliceerde wijngebied van Frankrijk. De verscheidenheid aan wijntypen en -kwaliteiten is in Languedoc-Roussillon zeer groot. We spreken overigens van Languedoc-

Roussillon alsof het één gebied is, maar vooral wijnbouwers in Roussillon benadrukken graag

hun eigen identiteit. De bewoners van Roussillon zijn eerder Spaans dan Frans georiënteerd en voelen zich nauw verbonden met Catalonië, aan de andere kant van de Pyreneeën.

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

13

Béziers

Tot ongeveer 1980 werd Languedoc-Roussillon als een onuitputtelijke bron van slobberwijnen beschouwd. De regio bracht wijnen voort die niet uitblonken door een eigen, onderscheidend karakter. Het waren vaak grove, ouderwetse en pretentieloze wijnen, die geen specifieke herkomst hadden. Tegenwoordig is het een gebied van herstructurering, verjonging en

vernieuwing. Was de Midi traditioneel ‘the heartland of rubbish’, zoals de Britse wijnschrijver Hugh Johnson ooit schreef, inmiddels is het een boeiend en veelbelovend wijnbouwgebied.

We kunnen wel stellen, dat in de Midi sinds enige jaren een revolutie gaande is. Languedoc-

Roussillon is als het ware de Nieuwe Wereld van Frankrijk. Maar veel wereldberoemde wijnen komen er nog steeds niet vandaan. Er zijn veel appellations bijgekomen, waaronder diverse denominations (subappellations) van de AOP Languedoc. Bepaalde krijgen steeds meer reputatie.

12.2 Historie Grieken en Romeinen Voor onze jaartelling werd door de oude Grieken in Zuid-Frankrijk, in de omgeving van het

huidige Agde, al aan wijnbouw gedaan. Het waren de Grieken die de kunst van het snoeien

van wijnstokken introduceerden in het gebied. De Romeinen hebben vervolgens de wijnbouw in hun Provincia Romana (Provence) en omgeving op intensieve wijze verbreid. Narbonne, door

de Romeinen Narbo genoemd, was daarbij het centrum van alle activiteiten. In de eerste eeuw

14

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Het Canal du Midi in Béziers

voor Chr. was Narbonne een belangrijk handelscentrum. Met de neergang van het Romeinse

keizerrijk was ook de grote bloei van Narbonne en omgeving als wijnbouwgebied voorbij. Maar een traditie was gecreëerd.

Middeleeuwen Net als in veel andere delen van Frankrijk heeft het christendom in Languedoc-Roussillon voor een verspreiding van de wijnbouw gezorgd. Monniken in verschillende kloosters hebben van

de viticulture werk gemaakt. Zeker is dat in de negende eeuw kloosters de kale, onvruchtbare

heuvels ten noorden van Béziers beplantten met wijnstokken. De beroemde école de médicine in Montpellier heeft voorts in de twaalfde en dertiende eeuw een enorme impuls aan de wijnbouw gegeven. Een bron uit 1251 maakt melding van een ‘kruidige wijn’ uit Montpellier. Arnaud de

Villeneuve, een arts en chemicus uit Montpellier, ontdekte eind dertiende eeuw een methode om versterkte wijn te maken (de zogenaamde mutage): het voortijdig stoppen van de gisting door

(pure) alcohol toe te voegen. In de veertiende eeuw waren zoete wijnen uit Roussillon al bekend. In deze eeuw maakte waarschijnlijk de van oorsprong Spaanse grenache zijn entree in Zuid-Frankrijk.

Historisch zijn ook de mousserende wijnen uit Limoux. Een wijn als Blanquette de Limoux,

gemaakt op basis van mauzac, was in 1388 al bekend. De muscat blanc à petits grains lijkt in

Languedoc-Roussillon een stevige basis te hebben, hoewel het waarschijnlijk is dat dit druivenras

oorspronkelijk uit Griekenland komt. Verschillende bronnen uit de veertiende eeuw maken melding

van (zoete) Franse wijnen van deze druif. Een document uit 1394 spreekt bijvoorbeeld van een ‘vin muscat de Claira’. Claira is de naam van een plaats bij Rivesaltes, in de Roussillon.

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

15

Zestiende en zeventiende eeuw Wijnbouw heeft niet altijd een dominante plaats in het Zuid-Franse en Catalaanse leven

ingenomen. In de zestiende eeuw bijvoorbeeld was er nauwelijks ruimte voor wijnbouw. Er was,

na het overwinnen van de pest, een explosieve bevolkingsgroei en wijn was een relatieve luxe. Er was brood nodig en daarom werd er vooral graan verbouwd. Ook in de zeventiende eeuw stelden de wijnbouw en de wijnhandel in de Languedoc niet veel voor. Werden wijnen uit Bordeaux, La Rochelle en Nantes in deze tijd verscheept naar Engeland, Holland en de Baltische staten, de handel in wijnen uit Languedoc-Roussillon vond vooral lokaal en regionaal plaats. De opening

van het Canal du Midi, eind zeventiende eeuw, stimuleerde de handel enigszins. De wijnbouw hield zich goed staande. Sommige wijnen, zoals die van het dorp La Méjanelle, stonden goed aangeschreven in de zeventiende eeuw.

Roussillon maakte tot het midden van de zeventiende eeuw deel uit van Spaans Catalonië. Het gebied werd bestuurd vanuit Mallorca en later vanuit Aragon. De bewoners spraken Catalaans en hadden een keuken die overeenkwam met die van Catalonië. Politiek hadden ze geen

binding met Frankrijk. Er was een hechte verdedigingslinie tegen de Fransen opgeworpen. De

rotsachtige bergtop met de naam Força Réal (‘koninklijk fort’) is daar een herinnering aan. Niet

ver ten noorden daarvan was de grens met het toenmalige Frankrijk. In 1659 werd Roussillon als provincie bij Frankrijk ingelijfd.

Achttiende en negentiende eeuw Met het economische herstel in de tweede helft van de achttiende eeuw, ten tijde van de Franse Revolutie, kreeg de wijnbouw in de Languedoc meer perspectief. Met Engeland en Rusland

werd over zee handel gedreven. In een Frans standaardwerk uit 1816 werden sommige wijnen uit de Languedoc op hetzelfde niveau geplaatst als die uit Saint-Émilion en Mercurey. Maar in

de tweede helft van de negentiende eeuw vernietigde phylloxera vrijwel de gehele aanplant van

het gebied. Een bijkomend negatief gevolg van de druifluisramp was dat bij het herbeplanten (op

Amerikaanse onderstammen) veel meer werd geplant dan nodig was; kwantiteit werd belangrijker gevonden dan kwaliteit. De productiehoeveelheden werden enorm; rendementen van meer dan 120 hl/ha waren geen uitzondering.

Twee belangrijke factoren bepaalden, onafhankelijk van elkaar, de ontwikkeling van de

Languedoc zoals we die nu kennen: de introductie van de alambiek (een distilleerkolf) en

de aanleg van spoorlijnen voor de eerste treinen. Door de commerciële ontwikkeling van de

alambiek (alambic in het Frans) kon men in de streek alcohol stoken. Deze alcohol werd gebruikt om brandewijn te produceren. Voor de productie van alcohol gold niet zozeer de kwaliteit van

het basisproduct, maar meer het volume en de kostprijs. Daarom werden in de achttiende eeuw vooral productieve druivenrassen aangeplant, zoals aramon, carignan en terret. De aanleg van

spoorlijnen in het midden van de negentiende eeuw stimuleerde de wijnbouw in de Languedoc-

Roussillon, die was gebaseerd op massaproductie, enorm. De grote afzetmarkt van Parijs werd gemakkelijk bereik-baar. Bovendien vroeg het noorden van Frankrijk om een wijn die goedkoop

16

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



en eenvoudig was. Om aan de toenemende vraag te kunnen voldoen, lag het verbouwen van

productieve druivenrassen voor de hand. Vanuit de haven van Sète werden tot het midden van de jaren tachtig van de twintigste eeuw massale hoeveelheden bulkwijn verscheept.

Huidige positie In de jaren zestig van de twintigste eeuw werd de Languedoc dé producent van massawijnen.

Kwantiteit was belangrijker dan kwaliteit, net als in de jaren van herstel na de phylloxeraramp.

Zuid-Frankrijk heeft echter door een aantal ontwikkelingen in de laatste decennia zijn functie als

producent van goedkope, anonieme wijnen grotendeels verloren. Een oorzaak daarvan is dat de Franse wijnmarkt erg is veranderd. Men consumeert in Frankrijk minder wijn per hoofd van de

bevolking dan vroeger. Tegelijkertijd wordt er een hogere kwaliteit verlangd door de consument.

Ook de exportmarkten hebben amper nog belangstelling voor wijnen van het type pinard

(goedkope, alledaagse slobberwijn). Een andere belangrijke factor is de opkomst van nieuwe

wijnlanden en nieuwe wijngebieden. De Languedoc-Roussillon is niet meer dé grote wijnschuur van Frankrijk en de rest van Europa. Nieuwe wijngebieden uit de Oude en de Nieuwe Wereld

concurreren sterk. Zij kunnen vaak veel grootschaliger, efficiënter en goedkoper wijnen van een

redelijke kwaliteit produceren. Languedoc-Roussillon kan de concurrentie met bijvoorbeeld ZuidItalië, Chili, Australië, Argentinië en Zuid-Afrika nauwelijks aan.

In april 2012 kwamen wijnboeren uit de Languedoc in het nieuws, toen velen van hen op nationalistische kandidaten als Le Pen wilden stemmen. Front National zou de belangen

van hardwerkende boeren die al generaties lang wijn maken, veel beter behartigen dan de

traditionele politici in Parijs. Volgens de boze wijnboeren, die hun kinderen en daarmee een hele middenklasse uit de streek zien wegtrekken, worden de problemen vooral veroorzaakt door de mondialisering en internationale concurrentie. Wijnen uit nieuwe wijnlanden

winnen steeds meer terrein, terwijl die wijnen volgens veel minder strenge regels en met meer investeringsbronnen geproduceerd worden. Oneerlijke concurrentie dus! En het is

de wijnboeren menens: de CRAV (een militante groep wijnboeren uit de Languedoc) heeft in het verleden vrachtwagens met importwijnen beschoten, bommen gelegd en winkeliers bedreigd die buitenlandse wijn verkochten.

De Languedoc-Roussillon heeft in relatief korte tijd de positie verloren die het als wijngebied

ongeveer 150 jaar heeft gehad. Het veroveren van een nieuwe positie gaat niet van de ene op

de andere dag. Het veranderingsproces verloopt traag en kost veel geld. Een van de problemen in het herstructureringsproces is het enorme aantal kleine bedrijfjes. Die hebben vaak niet

voldoende veerkracht en financiële middelen om de stap naar de toekomst te zetten. Daarnaast zijn veel producenten in de Languedoc-Roussillon lid van een coöperatie. In de twintigste

eeuw had bijna elke wijnbouwgemeente hier een eigen cave coopérative. Inmiddels zijn vele

kleine coöperaties gefuseerd en zijn er geleidelijk aan conglomeraten ontstaan (zogenaamde

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

17

groupements de producteurs). Veel van deze coöperaties zijn lang gericht geweest op louter

volume. De omslag naar kwaliteit blijkt moeilijk vanwege de organisatiestructuur van dit soort

bedrijven. Zo hebben leden stemrecht en de meeste stemmen gelden, wat niet altijd goed uitpakt voor de beweging voorwaarts.

Een ander probleem van de Languedoc-Roussillon is dat de huidige herkomstbenamingen nog maar kort bestaan. En er komen steeds weer nieuwe herkomstbenamingen bij. De wirwar van namen geeft marketingproblemen. De overkoepelende AOP Languedoc, die sinds 2007 voor wijnen uit de Languedoc en de Roussillon geldt, zou het tij moeten keren.

Niettemin valt van de Languedoc-Roussillon ook veel goeds te verwachten. Het feit dat een

aantal Australische investeerders (waaronder bijvoorbeeld het gigantische BRL Hardy) in de Languedoc geïnteresseerd zijn, is een stimulans voor het gebied. Met moderne technologie en kennis worden met name van internationaal bekende variëteiten de laatste jaren goede,

moderne wijnen gemaakt. Ook zijn veel wijngaarden in de vlakte, die decennia lang eenvoudige, lichte wijnen opleverden, verdwenen. Op betere bodems in hoger gelegen delen zijn nieuwe wijngaarden aangelegd.

12.3 Bodem Het wijnbouwgebied Languedoc-Roussillon strekt zich uit over vier departementen. Van

noordoost naar zuid zijn dat: (een deel van) de Gard, de Hérault, de Aude en de Pyrénées-

Orientales. Het begint ten westen van Nîmes en loopt helemaal door tot aan de Spaanse grens, onder Perpignan. Plaatselijk liggen de wijngaarden dicht aan zee, zoals in La Clape en bij

Frontignan, maar ook tot 80 km landinwaarts, zoals in het geval van Malepère, ten westen van Carcassonne.

De wijnstreek Languedoc-Roussillon kent een vijftal verschillende landschappen: • •

de kuststrook, een smalle strook met soms duinen en ook étangs (ondiep binnenmeer) de alluviale vlaktes, lager gelegen stroomgebieden van grotere rivieren als de Hérault, de Aude en de Têt.

•

de landschappen van garrigues op droge heuvels en plateaus (causses), vooral in het noordoosten van de Languedoc (ten noorden en noordoosten van Montpellier)

•

de uitlopers van gebergten (voetheuvels van de Cévennen, het Montagne Noire maar ook Corbières)

•

de bergen zelf (de Cévennen, Avants Monts, Montagne Noire en Pyreneeën).

Behalve hogerop in de echte bergen zelf vindt overal wijnbouw plaats.

De bodems waarop de wijnbouw plaatsvindt, verschillen sterk, als gevolg van de geologie, hun

ontstaanswijze en waar ze liggen. Grofweg vinden we landinwaarts tussen Nîmes en Montpellier vooral bodems op arme kalksteen uit het Krijt en het Jura (calcaires du Crétacé, calcaires

18

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaarden rond Carcassonne

du Jura). Hier domineert de typerende kruidige struikvegetatie, die garrigue wordt genoemd.

Appellations als Sommières, Saint-Drézéry en Pic Saint-Loup hebben kalkrijke bodems op

kalksteen. Bij Lodève en het Lac du Salagou komt ook rode zandsteen uit het Perm voor (grès rouge du Permien). In Faugères en het noorden van Saint-Chinian liggen de wijngaarden op bodems van schist. De bodems van Minervois en Corbières zijn heel divers, deels kalkrijke

kleibodems, maar ook rolkeien op leem en schistbodems. Die laatste komen terug in delen van de Roussillon, zoals aan de Côte Vermeille. Ook graniet en kalksteen komen lokaal voor in de

Roussillon. In de stroomgebieden van rivieren zoals de Aude, de Hérault en de Têt komen vooral alluviale bodems voor met zand, silt, grind en rolkeien.

12.4 Klimaat Het zuiden van Frankrijk wordt meestal geassocieerd met zon, hitte en droogte. Dat is niet

helemaal terecht; er is ook in de Midi een grote verscheidenheid aan weertypen, met grote verschillen per jaar en per streek. De regenval is onregelmatig. Wel is het zo, dat het in de Languedoc-Roussillon overwegend zonnig, droog en warm is. Het gebied rondom de stad Perpignan (in Roussillon) is zelfs het droogste, zonnigste en warmste van heel Frankrijk.

Het klimaat in de Languedoc is mediterraan, maar in het uiterste westen van de Languedoc is

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

19

de invloed van de Atlantische Oceaan merkbaar: daar valt iets meer regen. In Carcassonne, zo wordt gezegd, ontmoeten Atlantische en mediterrane invloeden elkaar. De Languedoc

heeft gemiddeld gemiddeld 2.300 zonuren per jaar, Roussillon gemiddeld 2.500 zonuren.

De gemiddelde temperaturen binnen de Languedoc verschillen nogal. In Montpellier is de

gemiddelde temperatuur tijdens het groeiseizoen van april t/m september 20 ºC, in Carcassonne een graad minder. Ook qua zonuren is het verschil duidelijk, met 2120 zonuren per jaar voor

Carcassonne en ruim 2600 zonuren per jaar voor Montpellier. De zomers zijn droog en zonnig.

De gemiddelde neerslag op jaarbasis is minder dan 700 mm. Tijdens het groeiseizoen valt

minder dan 300 mm neerslag. De totale neerslag valt doorgaans in minder dan 100 dagen,

vooral in de herfst en aan het begin van de lente. De keuze van de geplante druivenrassen moet op dit zonnige en droge weertype zijn afgestemd. Een ras als carignan bijvoorbeeld is goed

bestand tegen droogte. De koude mistral uit het noorden en de winden van zee zorgen voor afkoeling van de druiven. Heel soms is er in het voorjaar plaatselijk wat vorst aan de grond.

In de Roussillon is het meestal bloedheet, maar het kan ook koud en zeer nat zijn. De

gemiddelde temperatuur tijdens het groeiseizoen van april t/m september van Perpignan is

20,3 ºC, dus hoger dan die van Montpellier. Bovendien valt er wat minder neerslag, zowel op

jaarbasis als tijdens het groeiseizoen. De winter in de Roussillon is zacht en de herfst kan veel regen brengen. Hagel vormt plaatselijk soms een risico. Bovendien waait er vaak vanuit de

bergen een krachtige wind, de tramontane of cers genoemd, die ook door het dal van de Aude en lagere delen van de Languedoc blaast. Die koele wind is hier de bepalende factor. Hij komt uit het noordwesten en brengt af en toe wat regen, maar meestal droogte. Praktisch het halve

jaar raast de tramontane over het land. In het voor- en najaar komt de wind vooral uit het oosten en zuidoosten, van zee. Deze wind, die de marin of autan wordt genoemd, is minder hard, maar brengt meer neerslag. Ook kan er een warme en vochtige wind uit het zuiden of zuidwesten, uit Spanje, komen. Dit is de sirocco.

Samenvatting indicatieve langjarige klimaatgegevens:

Montpellier (noordoosten van Languedoc-Roussillon): Huglin Index 2331 - zonuren per jaar 2668 - neerslag groeiseizoen 257 mm

Carcassonne (westen van Languedoc-Roussillon): Huglin Index 2156 - zonuren per jaar 2120 - neerslag groeiseizoen 290 mm

Perpignan (zuiden van Languedoc-Roussillon): Huglin Index 2361 - zonuren per jaar 2456 neerslag groeiseizoen 207 mm

20

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Grenache noir

Grenache blanc

12.5 Druivenrassen De diversiteit aan druivenrassen die in Languedoc-Roussillon staat aangeplant, is enorm.

Enerzijds betreft het vooral traditionele mediterrane variëteiten, die voorgeschreven zijn in de

meeste appellations van het grote wijnbouwgebied. Grenache noir, syrah en carignan noir zijn

daarvan de belangrijkste qua aanplant, maar ook cinsault en mourvèdre spelen hun rol voor rode wijn en rosé.

Anderzijds staan er ook heel veel internationaal succesvolle druivenrassen aangeplant, met

name bekende blauwe Bordeauxdruiven als merlot, cabernet sauvignon en cabernet franc. Die zijn vanaf de jaren 90 heel veel aangeplant, toen de vraag naar monocépagewijnen, gemaakt

van een bekend druivenras en vermarkt op basis van dat druivenras, sterk toenam. Ze worden grotendeels gebruikt voor IGP-wijnen, zoals Pays d’Oc, want ze zijn in vele appellations niet

toegestaan. Voor witte wijn zijn chardonnay en sauvignon blanc het meest aangeplant, maar ook die zijn grotendeels voor IGP-wijnen, net als viognier. Traditionele witte mediterrane variëteiten,

veelal gebruikt voor wijnen uit appellations, zijn grenache blanc, marsanne, roussanne, picpoul, vermentino en macabeu. En uiteraard muscat blanc à petits grains en muscat d’Alexandrië, gebruikt voor Vin Doux Naturels en droge wijnen.

Verder moeten we nog een aantal minder bekende, specifieke variëteiten noemen, die van belang waren of zijn in de Languedoc-Roussillon. Allereerst aramon, een blauwe variëteit

die veel werd aangeplant tijdens het herstel van phylloxera en lange tijd het werkpaard van

de wijnbouw in Languedoc-Roussillon was, vanwege zijn zeer ruime opbrengsten en zekere

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

21

ongevoeligheid voor echte meeldauw. Eind jaren 50 bedroeg zijn aanplant zo’n 150.000 ha, tegenwoordig nog geen 5 procent daarvan. Van recentere datum en nog van belang zijn

marselan en caladoc. Beide zijn kruisingen van na de Tweede Wereldoorlog. Marselan ontstond in 1961 door het kruisen van cabernet sauvignon en grenache noir en kan goed tegen droogte en parasieten, een voordeel in droge, warme gebieden. Hij geeft geconcentreerde wijn van

goede kwaliteit. Caladoc, een kruising van grenache noir en malbec uit 1958, heeft vergelijkbare kwaliteiten.

Tenslotte: tegenwoordig worden meer en meer nieuwe variëteiten geaccepteerd voor aanplant,

die beter resistent zijn tegen schimmelziekten, met name echte en valse meeldauw. Languedoc-

Roussillon loopt daarin voorop in Frankrijk. Ze zijn grotendeels toegestaan voor Vin de France en IGP, maar (nog) niet voor AOC/AOP.

Top 10 druivenrassen Languedoc-Roussillon Door de enorme omvang van de wijnbouw in Languedoc-Roussillon is het lastig heel precieze gegevens te krijgen wat betreft de omvang van de wijnbouw en ook de aanplant per variëteit.

Afgaande op de gegevens van FranceAgriMer (Établissement national des produits de

l'agriculture et de la mer), een nationale instantie voor landbouw en visserij, is dit de top 10 van de meest aangeplante druivenrassen in Languedoc-Roussillon (alle wijnen, dus Vin de France, IGP en AOP):

grenache noir:

35191 ha (19,2% van totale aanplant)

carignan noir:

14114 ha (7,7% van totale aanplant)

syrah:

chardonnay: merlot:

cabernet sauvignon: cinsault:

sauvignon blanc:

32523 ha (17,7% van totale aanplant) 13852 ha (7,5% van totale aanplant) 12817 ha (7,0% van totale aanplant) 11587 ha (6,3% van totale aanplant)

8255 ha (4,5% van totale aanplant) 6877 ha (3,7% van totale aanplant)

muscat blanc à petits grains: 5200 ha (2,8% van totale aanplant) mourvèdre:

5000 ha (2,7% van totale aanplant)

12.6 Wijnbouw Wijngaard en productie Het totale wijngaardoppervlak van de Languedoc-Roussillon is nog altijd enorm, hoewel het aanmerkelijk groter is geweest. Alleen al in de jaren zeventig van de twintigste eeuw is het areaal met 128.000 ha teruggelopen. In het laatste decennium van de vorige eeuw is het

wijngaardareaal zelfs met nog eens 20 procent afgenomen. In veertig jaar is de helft van de

producenten verdwenen. Het gemiddelde bedrijf in de Languedoc-Roussillon is klein en vaak zijn de wijngaarden verdeeld over kavels, die via erfenissen overgaan op de volgende generaties.

Het totale wijngaardoppervlak van de Languedoc-Roussillon beslaat nu circa 212.000 ha,

22

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



waarvan 20.000 ha in Roussillon. Diverse bronnen geven veel meer hectare aan, maar daarin is het departement Gard meegerekend. Dat hoort namelijk administratief bij de Languedoc-

Roussillon (en de nieuwe grote regio Occitanië), maar wijnbouwkundig grotendeels bij de Rhône.

Dus wij tellen het hier niet helemaal mee. Hoe dan ook, daarmee is het nog steeds het grootste aaneengesloten wijnbouwgebied van Frankrijk. Van dit areaal is zo’n 80 procent beplant met blauwe druivenrassen.

De regio produceert gemiddeld 12 miljoen hl wijn per jaar. Dat is tussen een derde en een kwart van de totale Franse wijnproductie (exclusief de wijnen die bestemd zijn voor de productie

van eau de vie). Het gebied telt ca. 43.000 ha AOP-geklasseerde wijnen. 66 procent van de

productie daarvan is rode wijn, 16 procent rosé en 18 procent witte wijn. Maar ook hier, net als

op niveau IGP, neemt de productie van rosé toe. Het grootste deel van het wijngaardoppervlak in de Languedoc-Roussillon is bestemd voor de productie van IGP-wijnen en Vins de France.

Onder de IGP-wijnen is IGP Pays d’Oc een heel grote uiteraard. Maar liefst 120.000 ha bedraagt het areaal. Daarvan komt een gemiddelde productie van 5,5 à 6 miljoen hectoliter per jaar. 94

procent van de productie zijn mono-cépages, dus wijnen van een enkel druivenras. Daaronder

zijn uiteraard de klassieke mediterrane rassen, maar ook heel veel merlot, cabernet sauvignon, chardonnay, sauvignon blanc en viognier. IGP Pays d’Oc is ca. 50 procent rode wijnen, 25

procent rosé en 25 procent wit. Bij de overige IGP-wijnen uit de Languedoc-Roussillon ligt het aandeel rosé veel hoger, op 40 procent.

Het wijngaardareaal van de Roussillon is sterker teruggelopen dan dat van de Languedoc;

in 100 jaar tijd met meer dan 75 procent. Wijnbouw is hier nog steeds een familiebezigheid.

Er zijn nu ongeveer 2200 wijnbouwers, waaronder veel druiventelers en zo’n 360 individuele

producenten. Het gemiddeld wijngaardbezit is 10 ha. Er zijn nog altijd veel kleine wijnbouwers die hun druiven afleveren bij een coöperatie. Net als de Languedoc is Roussillon een streek waar coöperaties een essentiële rol vervullen. Oorspronkelijk had bijna elk dorp wel een

coöperatie. Nu zijn veel coöperaties samengegaan en zijn er in de Roussillon nog 29 over. De meeste zijn vandaag de dag goed geëquipeerd en hebben deskundig personeel. Veel van de

samenwerkende coöperaties vormen niet zelden samen weer een groupement. Er is een aantal

coöperaties dat werkt met de coöperatieve organisatie Val d’Orbieu (in 2012 samengegaan

met UCCOAR), maar de meeste coöperaties zijn lid van Les Vignerons Catalans. Van de totale wijnproductie in Roussillon komt drie kwart van de coöperaties en de groupements. Binnen Roussillon wordt naast IGP-wijn (voorheen Vin de Pays) veel Vin de France (voorheen Vin

de Table) geproduceerd. Roussillon produceerde in 2019 met meer dan 130.000 hl circa 80

procent van alle VDN in Frankrijk. Toch is die productie maar goed voor 28 procent van de totale wijnproductie in de Roussillon. 42 procent van de wijnen zijn droog en hebben een AOP, 30 procent zijn droge wijnen met een IGP.

Traditioneel vindt men in de Languedoc-Roussillon veel druivenstokken in struikvorm (gobelet).

Met name de nieuwe, ‘internationale’ rassen worden langs draden geleid. Irrigatie is alleen onder

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

23

voorwaarden toegestaan. Mechanisch oogsten is alleen mogelijk op de grotere wijngaarden in de vlakten. De gemiddelde rendementen liggen tussen 30 hl/ha en 50 hl/ha. De opbrengsten in de Roussillon zijn doorgaans laag: gemiddeld nog geen 44 hl/ha.

Samenvatting: Totale wijngaardareaal Languedoc-Roussillon: ± 257.000 hectare (met Gard); ± 212.000 hectare (zonder Gard)

Languedoc: ± 191.00 hectare Roussillon: ± 21.000 hectare

Voor AOC/AOP: ± 58.500 hectare

Voor IGP Pays d’Oc: ± 120.000 hectare Druivenras of terroir?

Door de zeer gevarieerde natuurlijke omstandigheden in Languedoc-Roussillon zijn de

mogelijkheden voor wijnbouw heel groot. Enerzijds lenen grote delen van het gebied zich voor de relatief gemakkelijke productie van goede basiswijnen, die technisch tegenwoordig heel

goed van kwaliteit zijn. Vaak zijn ze gemaakt van een enkel druivenras (monocépagewijnen)

en drukken vooral het karakter van dat druivenras uit, in plaats van waar ze precies vandaan

komen. De beste voorbeelden daarvan zijn de ontelbare wijnen onder de noemer IGP Pays d’Oc, die heel succesvol zijn. Hun belang is groot voor de wijnbouw in Languedoc-Roussillon, meer dan louter economisch. Ze hebben de Languedoc-Roussillon weer dynamiek gegeven.

Anderzijds nodigt de diversiteit aan terroirs producenten uit om wijnen te maken die hun

herkomst meer uitdrukken en waarin druivenras minder belangrijk is. Voorwaarde voor dat soort terroirwijnen is natuurlijk wel dat druivenrassen op een juiste plek moeten staan; ze moeten

goed zijn afgestemd op hun leefomgeving om de bijzonderheden daarvan goed in hun wijn uit te drukken. Vanaf de eeuwwisseling is er groeiende aandacht voor terroir en staan druivenrassen

steeds vaker aangeplant op de juiste plek. Dat leidt ook tot specifieke combinaties van gebieden en druivenrassen, waarmee appellations zich kunnen onderscheiden. Voor de hand liggende

voorbeelden zijn picpoul blanc in Picpoul de Pinet en chardonnay in Limoux. Maar juist ook in blends –de AOC-wijnen van de Languedoc-Roussillon zijn meestal blends– is er toenemende

diversiteit. Zo heeft het minder warme en minder droge Pic Saint-Loup een affectie voor syrah en houdt Corbières-Boutenac de eer van carignan noir hoog. Ook een teken van toenemende focus op herkomst en terroir is de fragmentatie van de appellations. De overkoepelende appellation Languedoc heeft inmiddels 11 dénominations (kleinere subzones die hun naam op het etiket mogen zetten, bijvoorbeeld Languedoc-Montpeyroux), er zijn nog eens 11 sub-regionale

appellations (bijvoorbeeld Terrasses du Larzac) en 5 appellations communales (bijvoorbeeld

Minervois-La Livinière). En Saint-Chinian, vroeger één appellation, kent nu twee crus, te weten Saint-Chinian-Roquebrun en Saint-Chinian-Berlou. Dat heeft mede met terroir te maken:

‘gewone’ Saint-Chinian komt in principe van kalkrijke bodems, Roquebrun en Berlou liggen op schist.

24

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Zoals aangegeven is het productiegebied voor IGP veel omvangrijker dan dat voor AOC/AOP in

de Languedoc-Roussillon. En zijn variëtale wijnen dominant. Maar desalniettemin spelen ook de appellations en daarmee terroirwijnen weer een rol.

12.7 Vinificatie Wijntypen Van oudsher is Languedoc-Roussillon een gebied voor rode wijnen. Dat is ook logisch, want

het heeft grotendeels een mediterraan klimaat met warme zomers, waarin laat rijpende blauwe druivenrassen het goed doen. Maar met de populariteit van chardonnay en sauvignon blanc, en gekoelde wijnmakerijen, is ook witte wijn belangrijk geworden. En ook de productie van

rosé is beduidend geworden. Als we naar de Languedoc in zijn geheel kijken (maar zonder de Roussillon), is de verdeling van de productie nu 54 procent rood, 25 procent rosé en 21

procent wit. Maar de productie van witte wijn en rosé ligt anders op AOC/AOP-niveau. Binnen

de appellations is zo’n 40 procent van de geproduceerde wijnen rood, maar wordt steeds meer

rosé gemaakt (tegenwoordig meer dan 50 procent!) en veel minder wit (minder dan 10 procent)

dan binnen IGP Pays d’OC. In de Roussillon liggen de verdelingen wat anders. Droge AOC/AOPwijnen zijn 65 procent rood, 29 procent rosé en 6 procent wit, droge IGP-wijnen 44 procent rood, 35 procent rosé en 21 procent wit.

Uiteraard moeten naast de droge wijnen ook de zoete wijnen van Languedoc-Roussillon worden genoemd. Het gebied kent een grote traditie als het gaat om zogenaamde Vins Doux Naturels, afgekort VDN, zoete versterkte wijnen. Vooral de Roussillon: zo’n 20 procent van de totale

productie in Roussillon betreft VDN. En dan zijn er ook nog de mousserende wijnen van met name Limoux.

Vinificatie In het algemeen is het wijnmaken in Languedoc-Roussillon sterk gemoderniseerd. Vroeger

hadden wijnen niet zelden technische gebreken, die te maken hadden met gebrek aan kennis

en middelen (geen temperatuurcontrole, minder goede hygiëne, oude tanks en vaten). Vluchtig

zuur, brett en voortijdige oxidatie hoorden daarbij. Tegenwoordig is de controle van de gisting en opvoeding veel beter, door beter uitgeruste wijnmakerijen en meer oenologische kennis. Allerlei technieken worden toegepast, afhankelijk van type wijn en zijn niveau. Voorbeelden voor rode

wijn: macération carbonique voor eenvoudige, fruitige rode wijnen; koele inweking voor de gisting voor syrah voor rode wijnen met meer kleur en aroma; serieuze houtopvoeding voor krachtige

rode wijnen. En bij witte wijnen en rosé onder meer: koele gisting in RVS met voorgeselecteerde gisten die variëtale aroma’s versterken. Nog steeds zijn veel wijnen assemblages en dan wordt de vinificatie steeds beter afgesteld op het druivenras. Grenache noir is bijvoorbeeld gevoelig voor oxidatie en wordt dus vaak gevinifieerd in RVS of beton, terwijl druiven als syrah en

mourvèdre gebaat zijn bij wat meer zuurstof en men dus vaker hout gebruikt voor de opvoeding.

Dat hout kunnen barriques zijn, zeker voor duurdere wijnen van stevige druivenrassen als

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

25

cabernet sauvignon en syrah. Maar ook vaak zie je demi-muids van 600 liter en groter hout,

dat geen directe aromatische invloed heeft. Later worden de verschillende componenten dan

geassembleerd. Wat betreft houtrijping beseffen de producenten goed dat de ontwikkeling van

de wijnen onder de mediterrane omstandigheden van Languedoc-Roussillon sneller gaat dan in

koelere, Atlantische gebieden. Bovendien is de tannine vaak goed rijp, waardoor een verzachting door oxidatieve opvoeding (in klein hout) niet nodig is.

Vin Doux Naturel De vinificatie van Vin Doux Naturel moet extra aandacht krijgen, want die is bijzonder. En geeft

een prachtig traditioneel product, dat helaas wat ondergewaardeerd wordt en het moeilijk heeft.

Er worden allerlei druivenrassen voor gebruikt, maar de hoofdrollen zijn voor grenache (in alle kleuren maar vooral grenache noir) en de muscats (vooral muscat à petits grains). De druiven

moeten bij de oogst minimaal 252 g/l suiker bevatten (= ± 14,5% vol. potentiële alcohol) en hun alcoholpercentage na versterking moeten minimaal 15%, met minimaal 100 g/l restsuiker (in de Languedoc 110 g/l). Dat versterken heet mutage –vandaar ook de naam vin muté voor VDN–

en gebeurt door toevoeging van wijnalcohol van 96% vol. tot een volume van 5% tot maximaal

10% van het volume van de most. Daardoor wordt niet alleen het gewenste alcoholpercentage bereikt (15-18%), ook wordt de gisting gestopt en blijft het gewenste gehalte aan restsuiker

over (minimaal 100 g/l). Dat is van natuurlijke restsuiker van de druiven, vandaar de naam Vin Doux Naturel. De mutage kan op verschillende momenten tijdens de gisting plaatsvinden. De

traditionele mutage vindt plaats na het persen, dus als de schillen en pitjes van de druiven al uit

de gistende wijn zijn; men moet dit ook wel de liquide fase. Deze methode wordt vooral gebruikt

voor fruitige, wat meer eenvoudige wijnen. De mutage kan ook sur grains of sur marc gebeuren,

dus vóór het persen als de gistende wijnen nog schillen en pitjes bevat. Dan vindt meer extractie plaats en zijn de latere wijnen krachtiger, met meer tannine. Praktische voorbeelden: Muscat de Rivesaltes is altijd het product van mutage en fase liquide, waarbij de druiven eerst koud

worden ingeweekt, dan geperst, de most aan het gisten wordt gebracht en bij 8-9% alcohol wordt versterkt. Banyuls Grand Cru daarentegen wordt versterkt sur marc, want die wijn krijgt daarna nog een serieuze opvoeding in hout en kan het extra extract goed gebruiken.

Vin Doux Naturel kent in feite twee hoofdstijlen: •

Reductief/fruitig: wijnen worden na mutage, die meestal tijdens liquide fase wordt gedaan,

opgevoed in RVS en snel gebotteld; in het algemeen wijnen om jong(er) te drinken; Muscats en wijnen met aanduidingen als Grénat, Rimage, Vendange, rosé).

•

Oxidatief/rancio: wijnen worden na mutage, die meestal sur marc wordt gedaan, opgevoed in groot oud hout, soms ook in demijohns (glazen ballonflessen), eventueel buiten; wijnen

komen gerijpt op fles, gaan heel lang mee; wijnen met aanduidingen als ambré, tuilé, hors d’âge, rancio, Grand Cru (alleen Banyuls).

26

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Château de Puissalicon (elfde eeuw) in de Hérault

Mousserende wijnen Vooral in Limoux worden, zij het op bescheiden schaal, goede mousserende wijnen gemaakt.

Sommige worden gemaakt volgens de méthode traditionnelle (Crémant de Limoux en Blanquette de Limoux), sommige volgens de méhode ancestrale (Limoux Méthode Ancestrale). In dat

laatste geval wordt de wijn gebotteld als de gisting nog niet geheel is voltooid. Door de nagisting ontstaan er belletjes in de fles.

12.8 Appellations van de Languedoc In dit deel van het hoofdstuk kijken we naar de appellations van de Languedoc. Ook komen de diverse IGP-wijnen aan bod.

Languedoc en Languedoc met dénominations De grote overkoepelende regionale appellation is AOC Languedoc, die in 2007 de AOC Coteaux du Languedoc heeft vervangen en is uitgebreid. Zo’n 7.900 hectare wijngaard bracht in 2019

258.718 hectoliter wijn voort. AOC Languedoc kent tegenwoordig 11 subzones, zogenaamde dénominations de l’AOC Languedoc. Van noord-oost naar zuid-west zijn het: Languedoc-

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

27

Saint-Saturnin (met dank aan: Paul Chebille, Caves Languedoc-Roussillon)

Sommières, Languedoc-Saint-Christol, Languedoc-Saint Drézéry, Languedoc-La Méjanelle,

Languedoc-Saint Georges d’Orques, Languedoc-Grés de Montpellier, Languedoc-Montpeyroux, Languedoc-Saint Saturnin, Languedoc-Cabrières, Languedoc-Pézenas en Languedoc-

Quatourze. Er wordt veelal met dezelfde druivenrassen gewerkt (vooral grenache noir, syrah en mourvèdre), maar er bestaan duidelijke terroirverschillen tussen de subappellations. De

wijngaarden van Languedoc-Saint Saturnin liggen bijvoorbeeld meer landinwaarts en hoger dan die van Languedoc-La Méjanelle. En zijn hebben kalkrijke kleibodems, in tegenstelling tot La

Méjanelle met galets roulés op rode klei-leembodems. De meest productieve zijn LanguedocGrés de Montpellier en Languedoc-Saint Saturnin.

Individuele appellations Dan zijn er uiteraard de individuele appellations van de Languedoc. Ze worden onderverdeeld in appellations sous-régionales, appellations communales, appellations voor mousserende wijnen en appellations voor VDN. Die laatste twee komen later aan bod, nu eerst een

overzicht –weer van noordoost naar zuidwest– van de appellations sous-régionales (sub-

regionaal) en appellations communales (gemeentelijk), allemaal individuele AOC’s/AOP’s. In de kwaliteitspiramide van de Languedoc staan de gemeente-appellations trouwens boven de subregionale appellations. Dat betekent dat Minervois-La Livinière een soort cru is van Minervois, net zoals Corbières-Boutenac dat is van Corbières.

28

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Papaverveld met op de achtergrond de Saint-Loup

De individuele appellations van Languedoc: Pic Saint-Loup, Terrasses du Larzac, Clairette du

Languedoc, Picpoul de Pinet, Faugères, Saint-Chinian, Saint-Chinian Roquebrun, Saint-Chinian

Berlou, Minervois-La Livinière, Minervois, Carbardès, Malepère, La Clape, Corbières, CorbièresBoutenac, Limoux en Fitou.

Pic Saint-Loup 1.360 hectare • 90% rode wijn, 10% rosé

syrah, grenache noir, mourvèdre, cinsault, carignan, counoise, morrastel

Pic Saint-Loup is de meest noordelijke van alle appellations van de Languedoc en kreeg de

status van individuele AOC pas in 2017. De naam komt van de berg Pic Saint-Loup (658 m),

die samen met het Montagne de l’Hortus (512 m) het gebied domineert. Door de ligging tegen de Cevennen aan en de genoemde bergen is het een van de koelere appellations van de

Languedoc en er valt ook de meeste neerslag, tussen 750 en 900 mm per jaar. De bodems

zijn kalkrijk en liggen op kalksteen en kalkmergel. Syrah doet het hier beter dan elders in de Languedoc, maar de overige variëteiten spelen ook een rol.

Terrasses du Larzac 688 hectare • 100% rode wijn

syrah, grenache noir, mourvèdre, carignan, cinsault, counoise

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

29

Étang de Thau

Terrasses du Larzac werd een individuele appellation in 2014. Het ligt een kilometer of 30 ten

westnoordwesten van Montpellier en een stuk ten westen van Pic Saint-Loup. Net als Pic SaintLoup ligt het gebied aan de voet van de Cevennen, in dit geval in de luwte van de Causse du

Larzac. Door de wat hogere ligging (tot 350 m) is de nachtelijke afkoeling aanzienlijk, hetgeen goed is voor aroma’s en zuren. De bodems zijn heel divers, vaak kalkrijk maar er is ook zandsteen (grès) en basalt.

Clairette du Languedoc 100 hectare • 100% witte wijn clairette blanche

Een kleine appellation, alleen voor witte wijnen van clairette.

Picpoul de Pinet 1.450 hectare • 100% witte wijn piquepoul blanc (picpoul)

Picpoul de Pinet is een belangrijke, succesvolle appellation, die alleen witte wijnen voortbrengt.

Het gebied ligt aan het Étang de Thau, een groot binnenmeer, en ook vlakbij de zee. De

watermassa’s matigen de temperaturen, die flink kunnen oplopen, vooral in de droge zomers. Er

staat alleen picpoul aangeplant, die lekker sappige witte wijnen geeft, die veel worden gedronken

30

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Saint-Chinian

bij de lokale oesters. Een aantal coöperaties neemt het merendeel van de productie voor zijn rekening.

Faugères 1.800 hectare • 79% rode wijn, 4% rosé, 17% witte wijn

grenache noir, syrah, mourvèdre, lledoner pelut, carignan, cinsault; grenache blanc, marsanne, roussanne, vermentino, clairette, viognier

Faugères ligt ten noordwesten van Béziers en is zonder twijfel een van de meest interessante

appellations van de Languedoc, vooral door zijn geologie en de wijnen die daarom afwijken van vele andere in de Languedoc. De wijngaarden liggen op schist, een hard metamorf gesteente,

dat hier in kleur varieert van geel tot blauw. De bodems zijn arm en geven lage rendementen en zeer geconcentreerde rode wijnen, met genoeg zuren. Er wordt ook rosé en witte wijn gemaakt.

Saint-Chinian, Saint-Chinian Berlou en Saint-Chinian Roquebrun 3.200 hectare • 81% rode wijn, 14% rosé, 5% witte wijn

syrah, grenache noir, mourvèdre, lledoner pelut, carignan, cinsault; grenache blanc, marsanne, roussanne, vermentino, bourboulenc, carignan blanc

Saint-Chinian ligt ten westen van Faugères en is een grote appellation, met twee kleinere

subappellations –Berlou en Roquebrun– binnen haar grenzen. Het gebied is geologisch bijzonder

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

31

Minerve

verdeeld: het zuidoosten heeft kalkrijke bodems, het noordwesten schist, net als Faugères. Daar liggen ook de twee crus Berlou en Roquebrun. In het algemeen geven de kalksteenbodems wat lichtere, elegante wijnen, die steviger worden als er meer klei in de bodems zit (argilo-calcaire

en marnes calcaires). De wijnen van schist zijn intens, hebben diepgang en kunnen vaak goed ouderen. Ook net als in Faugères is hier lledoner pelut aangeplant, een mutatie van grenache noir met harig-donzige bladeren.

Minervois en Minervois-La Livinière 3950 hectare • 86% rode wijn, 12% rosé, 2% witte wijn

syrah, grenache noir, mourvèdre, lledoner pelut, carignan, cinsault; grenache blanc, marsanne, roussanne, macabeu, bourboulenc

Weer wat verder naar westzuidwesten vanaf Saint-Chinian ligt een nog grotere appellation:

Minervois. En ook Minervois kent een cru binnen de grenzen: Minervois-La Livinière. Qua terroir

kan het gebied worden opgedeeld in 5 zones. Het zuidelijke deel heet Les Balcons de l’Aude, ligt langs het Canal du Midi, heeft de meeste zee-invloed en de druiven rijpe er het vroegst. In het

noordoosten ligt de zone van La Causse. Dit deel ligt hoger (200-500 meter), het regent er meer en heeft kalksteenbodems. Het is de laatst rijpende zone van Minervois. Tussen Les Balcons de l’Aude en La Causse ligt een warm en droog deel, Les Mourels, dat geconcentreerde,

gulle wijnen voortbrengt. Centraal gelegen is de zone die Le Petit Causse heet en zo’n beetje

32

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



overeenkomt met de cru Minervois-La Livinière. Ook dit is een warm en droog deel, met veel garrigue tussen de wijngaarden. Die liggen op verweerd zandsteen, kalksteen en alluviale

bodems met rolkeien. Uit Minervois-La Livinière komen de wellicht meest geconcentreerde

wijnen, met gekonfijt fruit, kruidigheid en warmte. Dat heeft ook te maken met verplicht lagere rendementen dan voor normale Minervois (maximaal 45 hl/ha ipv 48 hl/ha). Ook komen de wijnen later op de markt. In het zuidoosten tenslotte ligt de zone Les Terrasses.

Ketters in Minerve Ons woord ‘ketter’ is afgeleid van het woord kathar of cathare. Katharen (letterlijk ‘zuiveren’, ‘reinen’) behoorden tot een sekte die afstand deed van alle wereldse zaken en onder meer seksuele omgang, lekker eten en het huwelijk afwees. Door hen werden grote delen van

de bijbel verworpen. Omdat paus Innocentius III (1198-1216) hen als ketters beschouwde, werden tegen de katharen kruistochten gevoerd. Na de val van Béziers in 1209, een

bolwerk van de katharen, hadden sommige katharen zich verschanst in Minerve. Ook deze vesting viel uiteindelijk, een jaar later. Vele katharen wierpen zichzelf op de brandstapel bij de belegering. Een monument in Minerve herinnert hieraan.

Cabardès 460 hectare • 80% rode wijn, 20% rosé

cabernet franc, cabernet sauvignon, grenache noir, merlot, syrah, cinsault, fer servadou

Cabardès ligt heel westelijk in de Languedoc, ten zuiden van het Montagne Noire en ten noorden van de stad Carcassonne. Het ligt in een overgangszone, waar het mediterrane klimaat minder duidelijk wordt en Atlantische invloeden vanuit het westen toenemen. Dat merk je ook aan

de druivenrassen die er zijn toegestaan; minimaal 40% van de assemblage moet bestaan uit ‘Atlantische’ druivenrassen (cabernet franc, cabernet sauvignon, merlot), maar ook minimaal 40% moet mediterraan zijn (syrah, grenache noir). De overige mogelijke 20% mag worden gemaakt van malbec, cinsault en ter servadou.

Malepère 186 hectare • 80% rode wijn, 20% rosé

merlot, cabernet franc, malbec, cabernet sauvignon, grenache noir, cinsault

Nog verder naar het westen dan Cabardès en ten zuidwesten van Carcassonne ligt Malepère.

Het is de meest westelijk gelegen appellation van de Languedoc. En ook hier gebruikt men een mix van Atlantische en mediterrane variëteiten.

La Clape 807 hectare • 84% rode wijn, 16% witte wijn

grenache noir, mourvèdre, syrah, carignan, cinsault; bourboulenc, clairette blanche, grenache blanc, picpoul, marsanne, vermentino

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

33

Heuvels van La Clape

La Clape ligt tussen Narbonne en de Middellandse Zee, in en aan de voet van het kalkstenen

Massif de la Clape, met als hoogste punt Pech Redon (214 m). Het is een prachtige appellation, warm maar met matigende effecten van de zee en de naburige étangs en de niet-aflatende

wind. Er worden prachtige, krachtige rode wijnen gemaakt, maar ook bijzondere witte, waarin bourboulenc een belangrijke rol speelt.

Corbières en Corbières-Boutenac 8.723 hectare • 85% rode wijn, 12% rosé, 3% witte wijn

grenache noir, syrah, carignan, mourvèdre, lledoner pelut, cinsault; grenache blanc,

marsanne, roussanne, vermentino, macabeu, carignan blanc, grenache gris (ook voor rosé)

Corbières is de grootste van de appellations van de Languedoc. Het beslaat een enigszins

driehoekig gebied van bijna 9.000 hectare tussen Carcassonne in het noordwesten, Narbonne in

het noordoosten en de AOC Fitou in het zuiden. Het is landschappelijk en geologisch gevarieerd.

De cru Corbières-Boutenac ligt centraal en vrij noordelijk binnen Corbières, rondom het Massif du Pinada (180 m). De vegetatie is typisch mediterraan, met garrigue, dennen, steeneiken en

olijfbomen. Hier speelt carignan noir, die mooi rijp wordt in het warme gebied, een belangrijke rol: hij moet minimaal 30% van de assemblage uitmaken.

34

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Limoux

Limoux (Blanc en Rouge) (mousserend: zie verderop) 320 hectare • 27% rode wijn, 73% witte wijn

merlot, malbec, grenache noir, syrah, cabernet franc, cabernet sauvignon; chardonnay, chenin blanc, mauzac

Limoux is een uitzonderlijke appellation in de Languedoc. Het is met Cabardès en Malepère heel westelijk gelegen, maar ook zuidelijk. Het klimaat heeft mediterrane en Atlantische invloeden, maar ook uit de Pyreneeën. Voor de rode wijnen is een mix van Atlantische en mediterrane

druivenrassen toegestaan. Voor de witte wijnen zijn de variëteiten echt bijzonder: chardonnay,

chenin blanc en mauzac. Die worden ook gebruikt in de mousserende wijnen van Limoux, waar het gebied zeker zo bekend om is. Pinot noir, die het goed doet in hogere delen van Limoux, mag alleen voor mousserende wijn worden gebruikt, niet voor rode Limoux.

Fitou 2.200 hectare • 100% rode wijn

carignan, grenache noir, syrah, mourvèdre

Fitou is de eerste individuele appellation van de Languedoc voor rode wijn, sinds 1948.

Hoewel er alleen maar rode wijnen worden gemaakt, heeft Fitou twee verschillende, van

elkaar gescheiden gezichten. Het ligt deels dicht aan de kust en deels in het binnenland. In het

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

35

kustgedeelte zijn de bodems kalk- en kleirijk of alluviaal, in het bergachtige binnenlandse deel

vind je schist, zandsteen en kalksteen. De winden Cers en Tramontana brengen verkoeling in het warme mediterrane gebied, waar krachtige rode wijnen worden gemaakt.

n Appellations voor mousserende wijnen Blanquette de Limoux, Crémant de Limoux en Limoux Méthode Ancestrale 1.446 hectare • 100% mousserende wijn mauzac, chardonnay, chenin blanc

Limoux staat vooral bekend om de mousserende wijnen, vooral gemaakt volgens de méthode traditionnelle maar deels ook volgens de méthode ancestrale.

Blanquette de Limoux, AOC sinds 1938, wordt gemaakt volgens de traditionele methode, dus met een tweede gisting op fles. Minimaal 90% van de assemblage moet mauzac zijn –lokaal blanquette genoemd–, aangevuld met chenin blanc en/of chardonnay.

Ook Crémant de Limoux, AOC sinds 1990, wordt volgens de traditionele methode gemaakt,

maar heeft chardonnay en chenin blanc als hoofddruiven en pinot noir en mauzac als secondaire variëteiten. Bovendien kan Crémant zowel wit als rosé zijn.

Voor mousserende wijnen volgens de oude methode is er de AOC Limoux Méthode

Ancestrale, ook vaak vermarkt als Blanquette de Limoux Méthode Ancestrale. Deze wijn moet van 100% mauzac (blanquette) gemaakt worden.

Méthode Ancestrale Die méthode ancestrale hield traditioneel in dat nog gistende wijn, dus met nog restsuiker en

gisten, werd gebotteld en op de fles wat extra alcohol en bubbels vormde. Tegenwoordig laten de producenten minder aan het toeval over. De alcoholische gisting wordt gestopt op 5-6% alcohol, door terugkoelen en (deels) filteren. In maart en bij afgaande maan wordt de wijn met wat

restsuiker gebotteld en zorgen de overgebleven gisten voor 1-2% extra alcohol en de mousse.

Het eindproduct heeft 6-7% alcohol en wat restsuiker.

n Appellations voor Vins Doux Naturels Muscat de Lunel 321 ha (niet alles in productie) • 100% VDN muscat blanc à petits grains

Muscat de Lunel, AOC sinds 1943, wordt gemaakt in het gebied van vier gemeenten ten oosten van Montpellier, aan weerszijden van de weg naar La Grande Motte. Les Vignerons du Muscat de Lunel maken alle wijnen. De druiven moeten bij de oogst minimaal 252 g/l suiker bevatten en de wijnen moeten na versterking minimaal een alcoholpercentage van 15% hebben, met minimaal 110 g/l restsuiker.

36

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Muscat de Mireval 260 ha (niet alles in productie) • 100% VDN muscat blanc à petits grains

Muscat de Mireval, AOC sinds 1959, wordt gemaakt in twee gemeenten ten zuiden van

Montpellier, te weten Mireval en Vic-la-Gardiole. De druiven moeten bij de oogst minimaal 252 g/l suiker bevatten en de wijnen moeten na versterking minimaal een alcoholpercentage van 15% hebben, met minimaal 110 g/l restsuiker.

Muscat de Frontignan 797 ha (niet alles in productie) • 100% VDN muscat blanc à petits grains

Muscat de Frontignan, AOC sinds 1936, wordt gemaakt in twee gemeenten bij de kustplaats

Sète, te weten Frontignan en Vic-la-Gardiole. De druiven moeten bij de oogst minimaal 252 g/l suiker bevatten en de wijnen moeten na versterking minimaal een alcoholpercentage van 15% hebben, met minimaal 110 g/l restsuiker.

Muscat de Saint-Jean-de-Minervois 196 ha (niet alles in productie) • 100% VDN muscat blanc à petits grains

Muscat de Saint-Jean-de-Minervois, AOC sinds 1959, wordt gemaakt in het oosten van de

Minervois, tegen Saint-Chinian aan. De druiven moeten bij de oogst minimaal 252 g/l suiker

bevatten en de wijnen moeten na versterking minimaal een alcoholpercentage van 15% hebben, met minimaal 110 g/l restsuiker.

Naam en faam

De zoete Muscats uit de Languedoc zijn niet van gisteren. In en rond het stadje Frontignan, dat zelfs een Avenue du Muscat heeft, werd al in de Romeinse tijd wijn van muscat

gemaakt. Lunel noemt zichzelf trots Cité du Muscat. Muscat de Lunel was een van de

wijnen die naar de verbannen Napoleon gezonden werden om hem te troosten op het eiland Sint Helena. De coöperatie in Mireval heet Cave de Rabelais, genoemd naar de bekende schrijver François Rabelais (ca. 1494-1553), die de wijn uit Mireval prees.

IGP-wijnen van de Languedoc De Languedoc is de laatste decennia heel bekend geworden als bron van IGP-wijnen, de

vroegere vins de pays. De categorie Vin de Pays werd in 1979 officieel erkend. In 2009 volgde

de naam Indication Géographique Protégée (IGP). Het is lastig goed te zeggen hoeveel hectare wijngaard wordt gebruikt voor IGP-wijnen in de Languedoc. Duidelijk is dat IGP Pays d’Oc, de overkoepelende IGP, verreweg de grootste is en tegenwoordig een wijngaardareaal van

zo’n 120.000 ha heeft. Die is verspreid over de departementen Gard, Hérault, Aude, Pyrénées Orientales en 6 gemeenten in de Lozère. De jaarlijkse productie van meer dan 6.000.000

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

37

hectoliter is goed voor de helft van de totale wijnproductie van de Languedoc-Roussillon.

Maar er zijn veel meer IGP’s in de Languedoc. Een recente is IGP Terres du Midi, die stamt uit 2018 en is voorbehouden aan assemblagewijnen, omdat IGP Pays d’Oc grotendeels gaat om monocéapgewijnen.

Verder zijn er in de Languedoc drie departementale IGP’s: IGP Gard, IGP Pays d’Hérault en IGP Aude. En daarbinnen weer 16 kleinere, lokale IGP’s, die IGP de territoire worden

genoemd. Deze worden onderverdeeld op basis van de sterke punten die de herkomstgebiedjes karakteriseren: •

Sites et patrimoine : IGP Cité de Carcassonne, IGP Coteaux de Béziers,

IGP Coteaux d’Ensérune, IGP Coteaux de Narbonne, IGP Coteaux du Pont du Gard, IGP Saint-Guilhem-le-Désert.

•

Espaces naturels : IGP Cévennes, IGP Côtes de Thau, IGP Haute Vallée de l’Aude, IGP Haute Vallée de l’Orb, IGP Vallée du Paradis, IGP Vallée du Torgan.

•

Histoire d’hommes : IGP Coteaux du Peyriac, IGP Côtes de Tongue, IGP Le Pays Cathare, IGP Vicomté d’Aumelas.

Een van de beroemdste wijnen van de Languedoc wordt niet in een AOC/AOP gemaakt, maar is een IGP: Mas de Daumas Gassac Rouge van de familie Guibert in Aniane. Het is een complexe blend van wel 7 of 8 verschillende druivenrassen, maar met 60-80%

cabernet sauvignon. Tot en met 2010 was de officiële herkomstbenaming voor deze wijn Vin de Pays de l’Hérault, dezelfde wettelijke herkomstbenaming dus als vele wijnen die

vooral in de onderste schappen van supermarchés waren te vinden. Sinds 2011 gaat hij als IGP Saint Guilhem-le-Désert - Cité d’Aniane door het leven.

12.9 Appellations van de Roussillon In dit deel van het hoofdstuk kijken we naar de appellations van de Roussillon. Ook komen de diverse IGP-wijnen aan bod.

Côtes du Roussillon 4.173 hectare • 43% rode wijn, 53% rosé, 4% witte wijn

grenache noir, carignan noir, syrah, mourvèdre, lledoner pelut, cinsault; grenache blanc, macabeu, roussanne, marsanne, vermentino, malvoisie du Roussillon, viognier en carignan blanc

Côtes du Roussillon is de grote appellation van de Roussillon voor onversterkte wijnen. Maar

liefst 102 gemeenten mogen de wijn maken. Het gebied wordt begrenst door Fitou en Corbières in het noorden, de Middellandse Zee in het oosten, het Massif des Albères in het zuiden en de

uitlopers van de berg Canigou in het westen. Drie belangrijke rivieren lopen erdoorheen: de Agly,

38

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Massif du Canigou, in het Franse deel van de Pyreneeën

de Têt en de Tech. Qua geologie en bodems is het gebied zeer gevarieerd. Wijngaarden liggen op kalksteen, op kalkmergel, op schist, geniet en gneis, op alluviale terrassen en op zanderige klei. Er wordt tegenwoordig meer rosé dan rode wijn geproduceerd.

Côtes du Roussillon Villages 1.705 hectare • 100% rode wijn

grenache noir, carignan noir, syrah, mourvèdre, lledoner pelut

Côtes du Roussillon Villages kreeg tegelijk met Côtes du Roussillon een eigen appellation

d’origine contrôlée, in 1977. Het is een wat kleiner productiegebied in de noordelijke helft van de Roussillon. De wijngaarden liggen op hellingen en terrassen langs de riviertjes Agly, Verdouble en Maury. Bodems bestaan uit verweerde schiste, graniet en gneis, ijzerhoudende klei op

kalkmergel en kalksteen en uit alluviale afzettingen. Het maximale rendement ligt met 45 hl/ha

iets lager dan voor Côtes du Roussillon (48 hl/ha). Vaak liggen de rendementen veel lager, zeker bij producenten die veel met oude wijngaarden werken. En dus zijn de wijnen doorgaans stevig en neigen naar veel alcohol. Veel goede producenten oogsten daarom tegenwoordig relatief vroeg. Ook zie je de extractie en het houtgebruik minder worden.

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

39

Côtes du Roussillon Villages met dénomination 1.705 hectare • 100% rode wijn

grenache noir, carignan noir, syrah, lledoner pelut; mourvèdre (alleen in Tautavel, Latour-deFrance en Aspres)

Er zijn tot slot vijf groepen gemeenten of ‘subdistricten’ die een aparte status genieten en

expliciet hun naam op het etiket mogen vermelden, achter de aanduiding Côtes du Roussillon Villages. Het maximumrendement is iets lager, 42 hl/ha. De vijf subdistricten zijn: •

Latour-de-France (sinds 1977): Latour-de-France ligt op een heuvel in een bocht van de Agly.

Het district bestaat uit vijf gemeenten. De bodem bevat vooral bruine zandsteen en leisteen.

Areaal: 164 ha.

•

Caramany (sinds 1977): Dit district bestaat uit drie gemeenten met een bodem van gneis en graniet. Hier groeit relatief veel syrah. De gemeente Caramany zelf ligt aan een groot stuwmeer. Areaal: 255 ha.

•

Lesquerde (sinds 1996): Dit district bestaat uit drie gemeenten met een bodem van

granietgruis. Het dorp Lesquerde zelf is piepklein. Hier zijn hoge aandelen syrah en grenache te vinden. Areaal: 68 ha.

•

Tautavel (sinds 1997): Twee gemeenten met vooral in de gemeente Vingrau een bodem van

kalksteen. De gemeente Tautavel heeft bodems met mergel, leisteen, kalk en klei. Areaal: 346 ha.

•

Les Aspres (sinds 2017): was voorheen een aparte subappellation van Côtes du Roussillon.

Het gebied ligt ten zuidwesten van Perpignan is verspreid over 19 gemeenten ten zuiden van de rivier Têt en ten noorden van de rivier Tech. Er wordt rode wijn gemaakt, met als

belangrijkste druivenrassen grenache noir, mourvèdre en syrah, en een bijrol voor carignan.

De wijngaarden liggen op alluviale terrassen van gele en rode, zanderige klei. Areaal: 156 ha.

Collioure 518 hectare • 60% rode wijn, 26% rosé, 14% witte wijn

grenache noir, syrah, mourvèdre, carignan noir, cinsault, grenache gris (voor rosé); grenache blanc, grenache gris, marsanne, roussanne, vermentino, macabeu, malvoisie du Roussillon

Collioure is een kleine appellation, die sinds 1971 bestaat voor onversterkte, droge rode wijnen.

In 1991 werd de appellation Collioure ook erkend voor droge rosé en sinds het oogstjaar 2002

geldt de herkomstbenaming ook voor droge witte wijn. De productiegebieden van de appellations Banyuls en Collioure overlappen elkaar en vormen samen de zuidelijkste appellations van

het Franse vasteland. Doordat de vraag naar VDN afneemt, worden wat meer hectaren voor

Collioure gebruikt. De wijngaarden liggen op schistbodems, soms dichtbij de zee. De rode wijnen zijn krachtig en kunnen veel alcohol hebben. Ze zijn vaak aromatisch, met donker fruit, zoet en gekonfijt, met kruiden en specerijen. Ook hier wordt rosé steeds belangrijker. Witte Collioure is niet zelden een rijke wijn met milde zuren.

Maury Sec 252 hectare • 100% rode wijn

grenache noir, carignan noir, syrah, mourvèdre, lledoner pelut

40

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Maury is waarschijnlijk bekender om zijn VDN, maar er wordt ook onversterkte droge rode wijn

gemaakt. Daarvoor werd in 2012 deze aparte appellation in het leven geroepen. Het gebied ligt

vrij ver in het noordwesten van de Roussillon, met wijngaarden op schist en donkere mergel. De wijnen zijn doorgaans rijp en aromatisch, met duidelijk aroma’s van garrigue.

n Appellations voor Vins Doux Naturels Muscat de Rivesaltes 3372 ha • 100% VDN

muscat blanc à petits grains, muscat d’Alexandrie

Dit is de grootste van de appellations voor VDN in de Roussillon; Muscat de Rivesaltes mag

in 99 gemeenten gemaakt worden, waarvan er 9 in de Aude liggen. Het gebied wordt begrenst door Fitou en Corbières in het noorden, de Middellandse Zee in het oosten, het Massif des Albères in het zuiden en de uitlopers van de berg Canigou in het westen. Drie belangrijke

rivieren lopen erdoorheen: de Agly, de Têt en de Tech. Qua geologie en bodems is het gebied zeer gevarieerd. Wijngaarden liggen op kalksteen, op kalkmergel, op schist, geniet en gneis, op alluviale terrassen en op zanderige klei. Naast muscat blanc à petits grains mag hier ook

muscat d’Alexandrie worden gebruikt. De wijnen ruiken heerlijk naar verse druiven, bloemen, rijp mediterraan en tropisch fruit en honing. Ze zijn zoet (minimaal 110 g/l natuurlijke restsuiker) en hebben 15-15,5% alcohol, maar kunnen toch heel opwekkend en verleidelijk zijn. Een speciale versie is Muscat de Noël, een Muscat de Rivesaltes die speciaal voor kerst extra snel wordt

gebotteld. De traditie van Muscat de Noël gaat terug tot de 14e eeuw, toen jonge Muscat naar het Catalaanse hof werd gestuurd, en is begin 21e eeuw weer opgepakt.

Rivesaltes 1465 ha • 100% VDN

grenache noir, grenache gris, grenache blanc, macabeu, malvoisie du Roussillon, muscat blanc à petits grains, muscat d’Alexandrie

Rivesaltes mag in 86 gemeenten gemaakt worden, waarvan er 9 in de Aude liggen. Het gebied wordt begrenst door Fitou en Corbières in het noorden, de Middellandse Zee in het oosten,

het Massif des Albères in het zuiden en de uitlopers van de berg Canigou in het westen. Drie

belangrijke rivieren lopen erdoorheen: de Agly, de Têt en de Tech. Qua geologie en bodems is

het gebied zeer gevarieerd. Wijngaarden liggen op kalksteen, op kalkmergel, op schist, geniet en gneis, op alluviale terrassen en op zanderige klei. Rivesaltes komt in meerdere versies:

Rivesaltes Grenat: Rivesaltes van 100% grenache noir, reductief opgevoed, heel fruitig.

Rivesaltes Rosé: Rivesaltes van witte en blauwe druivenrassen, lichtgekleurd, in een frisse, fruitige stijl.

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

41

Wijngaarden van Maury

Rivesaltes Tuilé: Rivesaltes van meer dan 50% grenache noir, aangevuld met overige

toegestane variëteiten, 30 maanden oxidatief opgevoed, wijnen met een dakpanrode kleur (vandaar tuilé, tuiles zijn dakpannen).

Rivesaltes Ambré: Rivesaltes van (voornamelijk) witte variëteiten, vooral grenache blanc, 30 maanden oxidatief opgevoed, wijnen met een amberkleur (vandaar ambré).

De laatste twee typen, Rivesaltes Tuilé en Rivesaltes Ambré kunnen de extra aanduiding Hors d’Âge dragen, hetgeen betekent dat ze extra lang oxidatief hebben gerijpt, minstens 5 jaar en

meestal in hout. Ook de aanduiding Rancio kan je tegenkomen, dan is de wijn minimaal 5 jaar onder extreme, sterk oxidatieve omstandigheden opgevoed, zoals in de warme buitenlucht in houten vaten of demijohns.

Maury 238 ha • 100% VDN

grenache noir, grenache gris, grenache blanc, macabeu, malvoisie du Roussillon, muscat blanc à petits grains, muscat d’Alexandrie

Het productiegebied van Maury ligt in het noordwesten van de Roussillon en beslaat het

grondgebied van 4 gemeenten: Maury, Tautavel, Saint-Paul de Fenouillet en Rasiguères. De

wijngaarden liggen op schist en donkere mergel. Net als voor Rivesaltes zijn er meerdere typen

42

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaarden van Banyuls aan de Middellandse Zee

mogelijk, waarvoor praktisch dezelfde voorwaarden als in Rivesaltes gelden. Er zijn twee in

principe fruitige typen, Maury Grenat (minimaal 50% grenache noir) en Maury Blanc, en twee

oxidatief opgevoede typen, Maury Tuilé en Maury Ambré. Die laatste twee kunnen als Rancio en als Hors d’Âge gemaakt worden.

Banyuls en Banyuls Grand Cru 816 ha • 100% VDN

grenache noir, grenache gris, grenache blanc, macabeu, malvoisie du Roussillon, muscat blanc à petits grains, muscat d’Alexandrie; carignan noir, cinsault, syrah

Banyuls is de waarschijnlijk beroemdste appellations voor VDN in Frankrijk. Zoals bij Collioure al aangegeven, overlappen de productiegebieden van Banyuls en Collioure elkaar, maar Banyuls

is voor VDN en Collioure voor onversterkte wijn. Het gaat om het grondgebied van 4 gemeenten in het uiterste zuidoosten van het departement Pyrénées Orientales: Collioure, Port-Vendres,

Banyuls-sur-Mer en Cerbère. De wijngaarden liggen op schiste uit het Cambrium, vaak op steile hellingen en terrassen, soms vlak aan zee.

Banyuls: Banyuls tout court is rood en moet voor 50% of meer gemaakt zijn van grenache noir.

Banyuls Rimage en Rimage Mise Tardive: rode Banyuls, op het fruit gemaakt, gedurende

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

43

minimaal 12 maanden reductief opgevoed en jong gebotteld. Hij wordt alleen in heel goede jaren gemaakt en draagt dat jaartal, net zoals een Vintage Port.

Banyuls Blanc: voor minstens 70% grenache blanc, grenache gris, macabeu en/of malvoisie du Roussillon, eventueel aangevuld met muscat à petits grains, muscat d’Alexandrie, marsanne en

roussanne. Banyuls Blanc krijgt een reductieve opvoeding tot minimaal 1 mei van het jaar na de oogst. Ook Banyuls Rosé wordt reductief opgevoed, maar bevat grenache noir.

Banyuls Ambré en Banyuls Tuilé: respectievelijk de witte en rode oxidatieve versie van Banyuls; beide worden oxidatief opgevoed, tot minimaal 1 maart van het derde jaar na het

oogstjaar, maar vaak 5 jaar en langer. Banyuls Ambré en Banyuls Tuilé kunnen als Rancio en als Hors d’Âge gemaakt worden.

Banyuls Grand Cru: een aparte appellation voor de meest hoogwaardige VDN van Banyuls.

Het is een product van sterk gereduceerde rendementen (maximaal 30 hl/ha) en van minimaal 75% grenache noir. Die komt niet zelden van heel oude stokken. De wijn moet minimaal 30

maanden in hout rijpen; dat kunnen grote foeders of kleinere vaten als demi-muids en barriques zijn. Resultaat is een complexe wijn, met aroma’s van gestoofd fruit, specerijen, mokka, tabak, noten en sinaasappelschil.

IGP-wijnen van de Roussillon De wijngaardoppervlakte van de Roussillon is veel kleiner dan die van de Languedoc en het

aantal IGP-wijnen is beperkt. Officieel worden er in de Roussillon vier IGP-wijnen geproduceerd.

Alle vier komen voor in wit, rood en rosé: •

• •

Pays d’Oc: deze regionale IGP valt grotendeels onder de Languedoc. De Roussillon is

verantwoordelijk voor slechts 4 procent van de productie van Pays d’Oc. Voor een uitgebreide behandeling van IGP Pays d’Oc: zie het einde van paragraaf 12.8.

Terres du Midi: ook deze regionale IGP valt grotendeels onder de Languedoc en vormt de basis van de IGP-pyramide in de Languedoc-Roussillon.

Côtes Catalanes: dit is een departementale IGP, die als geografische aanduiding

(subzone) Pyrénées-Orientales kan hebben. Voorheen werden er twee aparte Vins de Pays

onderscheiden: Vin de Pays des Côtes Catalanes en Vin de Pays des Pyrénées-Orientales.

De oppervlakte is circa 3.900 ha, waarvan jaarlijks 152.000 hl wordt geproduceerd. Van die productie was in 2019 50% rood, 28% rosé en 22% wit. Het is de belangrijkste IGP in de

Roussillon, verantwoordelijk voor zo’n 63 procent van de IGP-productie in het departement •

Pyrénées-Orientales. Er wordt hier veel geïnvesteerd.

Côte Vermeille: deze IGP heeft de naam van een specifieke zone, namelijk het kustgebied van het uiterste zuidoosten van de Roussillon. De oppervlakte is met 14 ha miniem. De productie is slechts 300 hl per jaar. Meestal is de wijn rood.

44

Hoofdstuk 12 - Languedoc-Roussillon (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



13

Provence

13.1

Inleiding

De laatste vijftig jaar is er in de wijnbouw van Zuidoost-Frankrijk, de Provence in het bijzonder, veel -veranderd. In het verleden leek iedereen een beetje wijnboer te zijn en wijnbouw was de

belangrijkste agrarische activiteit in de Midi. Maar de oude ‘boertjes’ zijn er bijna niet meer. Deze ontwikkeling begon in de jaren zestig van de vorige eeuw met de komst van de pieds noirs, ge-

repatrieerde Fransen die eind jaren vijftig en begin jaren zestig de toenmalige Noord-Afrikaanse koloniën (met name Algerije) moesten verlaten. Met hen arriveerde in de Provence een meer

professionele en commerciële opvatting over het produceren van wijn. De repatrianten introduceerden onder meer temperatuurregulering tijdens de vinificatie. In de jaren zeventig brachten

mensen die hun geld hadden verdiend in handel of industrie en dit belegden in de wijnbouw,

een tweede impuls. Zij werden al snel gevolgd door rijke buitenlanders, veelal zakenlieden, die

werden aangetrokken door de charmes van de Provence. In de tweede helft van de jaren tachtig toonden ten slotte ook beleggers en multinationals belangstelling voor de Provençaalse wijnbouw.

Hoewel de Provence vooral met een warm klimaat en met toerisme wordt geassocieerd, is het

gebied ook een uitstekend wijngebied. De laatste decennia heeft de Provence zich steeds meer

Hoofdstuk 13 - Provence (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

45

toegelegd op hun historische specialiteit: droge rosé. Al jaren bedraagt het aandeel rosé van de totale productie 90%. Toch worden er ook goede rode wijnen gemaakt. Witte wijn wordt vooral

door wijnmakers aan de kust geproduceerd. De invloed van het voormalige koninkrijk Sardinië, waartoe de Provence in de negentiende eeuw behoorde, ziet men onder -andere terug in druivenrassen als rolle (de Italiaanse vermentino) en barbaroux (barbarossa).

Over de Provence is in de geschiedenis veel strijd gevoerd. Het gebied heeft veel verschillende bezetters gehad. De wijnbouw bleef echter altijd een deel van de cultuur van de Provence. De wijnen waren vooral bestemd voor lokale consumptie. Handel met andere regio’s was uiterst

beperkt, maar dat is de laatste decennia veranderd. Het succes van de Provence is het gevolg

van de toegenomen populariteit van rosé en de vrucht van de focus op rosé van hoge kwaliteit,

inclusief zijn heel herkenbare lichte kleur en fraaie uitmonstering. In 2020 werd 43% van de rosé productie geëxporteerd, dat was in 2010 slechts 7%. De belangrijkste exportmarkten zijn: Verenigde Staten, Engeland, Nederland en Duitsland.

13.2 Historie De wijnbouw in de Provence is vermoedelijk de oudste van Frankrijk, samen met de wijnbouw

in de buurt van Narbonne. Het is niet helemaal zeker wanneer wijnbouw werd geïntroduceerd in

de Provence, maar waarschijnlijk zijn het de Grieken uit Phocaea geweest, die in de zesde eeuw voor Chr. de wijnstok vanuit het Midden-Oosten hebben geïntroduceerd. De Phocaeërs hebben

in ieder geval Massalia of Massilia (nu Marseille) gesticht en vervolgens ook Nike (Nice), Antipolis (Antibes) en Athenopolis (Saint-Tropez). Rondom deze nieuwe koloniën werden wijngaarden aangelegd.

De Romeinen veroverden vanaf de tweede eeuw voor onze jaartelling het zuidoosten van wat nu -Frankrijk heet. Zij noemden dit gebied Provincia Romana en het eerste deel van die naam is tot op de dag van vandaag gehandhaafd. Verschillende namen in de Midi herinneren aan de aan-

wezigheid van de Romeinen. De naam Aix-en-Provence bijvoorbeeld is afgeleid van het Latijnse aqua (water); de Romeinen kwamen in Aix vanwege de bronnen. De Romeinen breidden de

wijnbouw enorm uit, eerst in de Provincia, later ook in andere veroverde gebieden van Gallië. De aanwezigheid van de Romeinen bracht vrede en voorspoed in de streek. De wijnbouw in ZuidFrankrijk floreerde onder de Romeinen.

In de middeleeuwen speelde de kerk een belangrijke rol in de wijnbouw van Frankrijk. Vooral de grote kloosterorden hebben enorm aan de wijnbouwcultuur bijgedragen. Zij ontgonnen land en

plantten -wijnstokken. Dat gebeurde ook in de Provence, waar vooral de cisterciënzer abdij van Le Thoronet een centrale rol speelde. De abdijen ontwikkelden een ware economische macht, doordat ze veel grond verwierven uit giften en legaten. Vanaf de veertiende eeuw bemoeiden

ook de grote adellijke families en de officieren van het koninklijke leger zich met de wijnbouw.

46

Hoofdstuk 13 - Provence (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Restanten van een triomfboog in Glanum, een oude Romeinse stad bij het huidige Saint-Rémy-de-Provence

Het grootste deel van de negentiende eeuw hoorde de Provence bij het koninkrijk Sardinië. Ook

de -Provence ontkwam in deze eeuw niet aan de gevolgen van de phylloxera vastatrix. De ramp met deze druifluis voltrok zich wat later dan in veel andere gebieden. Maar in 1882 was van de

ongeveer 90.000 ha in het departement Var toch al ruim 51.000 ha definitief verloren en 17.000

ha zichtbaar aangetast.

In de twintigste eeuw ontstond er enerzijds een probleem van overproductie, maar groeide an-

derzijds geleidelijk aan de markt voor wijnen uit de Provence, eerst alleen in Frankrijk en vervolgens in Noordwest-Europa.

13.3 Bodem De wijngaarden van de Provence vinden we grofweg tussen de steden Arles in het westen (aan de voet van de Alpilles) en Nice in het oosten. De uitlopers van de Montagne du Luberon, ten

oosten van Avignon, vormen de noordelijke begrenzing, de Middellandse Zee de zuidelijke. Ook een paar eilandjes voor de kust (zoals St. Honorat en de Îles d’Hyères) worden tot de Provence gerekend. In dit uitgestrekte gebied is de bodem gevarieerd. In het algemeen is de bodem arm

en onvruchtbaar. De bodem is overwegend zanderig en rotsig, met hier en daar ook kalk en klei.

Hoofdstuk 13 - Provence (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

47

De bodem in Bandol en Bellet bevat relatief veel vuursteen. In Bandol zijn ook grind, (rode) klei en kalksteen te vinden. Les Baux-de-Provence bevat een watervasthoudende ondergrond van

kalksteen. Ook in Coteaux Varois en Palette is voor-namelijk kalksteen te vinden. Palette is zelfs beroemd vanwege zijn kalksteenbodem, calcaire de Langesse genoemd.

De grootste appellation van de Provence is met ruim 20.000 ha Côtes de Provence. Binnen de Côtes de Provence komen drie grote geologische formaties voor: •

het Massif des Maures en het kustgebied, tussen La Ciotat en Saint-Raphaël, waar de bodem -bestaat uit graniet, gneis en zeer oude leisteen;

•

het lage gebied dat in een boog aan de noordzijde van het Massif des Maures loopt, van Cu-

ers tot Le Luc, waar de bodem bestaat uit rood zandsteen uit het perm, alluviale klei en zand; •

het noordwestelijke plateau: de heuvels, bergen en plateaus van Lorgues tot Carcès, met vooral kalkhoudende bodems.

13.4 Klimaat De Provence kent het meest warmste klimaat van Frankrijk, met tot wel 3.000 zonuren en zo’n 700 mm neerslag per jaar. Het klimaat is mediterraan, grotendeels warm mediterraan (Csa-

klimaat volgens Köppen) en deels ook gematigd mediterraan (Csb-klimaat volgens Köppen).

De winters zijn er zacht, maar koel genoeg om de wijnstokken een winterslaap te gunnen. Het klimaat wordt verder sterk beïnvloed door de koude mistral, die in open gelegen wijngaarden (zoals die van Bandol en Cassis) windstress veroorzaakt. De nabijheid van de zee en een

zuidelijke expositie bieden wijngaarden daar de beste bescherming tegen. De mistral heeft ook

een drogende, zuiverende werking, belangrijk om de druiven af te koelen. Het droge klimaat met veel wind biedt uitstekende bescherming tegen schimmelziektes. Daardoor is deze regio zeer geschikt voor biologische wijnbouw.

Door de bergen in de regio zijn de micro- en mesoklimaten heel divers. Coteaux Varois bijvoor-

beeld is relatief koel en krijgt door het Massif de la Sainte-Baume weinig wind van de (soms verwarmende) Middellandse Zee. Druiven in Coteaux Varois worden soms pas in begin november geoogst, veel later dan in de kustgebieden. In Les Baux-de-Provence (in het noordwesten van het gebied) en Bellet (rond Nice, in het oosten), is de invloed van de zee veel groter.

13.5 Druivenrassen De vier klassieke Provençaalse rassen voor rosé en rood zijn grenache noir, cinsault, mourvèdre en tibouren. Een assemblage van deze vier druivenrassen levert het prototype van een Côtes de Provence op. Grenache noir is het meest aangeplante ras in de Provence. Mourvèdre is vooral belangrijk in Bandol. Naast deze vier klassiekers worden syrah en cabernet sauvignon als cépages complémentaires toegestaan. Cabernet sauvignon mag doorgaans maximaal

48

Hoofdstuk 13 - Provence (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



30 procent van de assemblage uitmaken. Syrah en cabernet sauvignon vinden we vooral rond Aix-en-Provence.

Met het definiëren van de appellation Côtes de Provence, in 1977, zijn de regels met betrekking

tot de aanplant van druivenrassen opnieuw aangescherpt. Voor de carignan heeft het INAO

strenge, -beperkende voorschriften uitgeschreven. Geleidelijk aan diende men het maximale

percentage carignan terug te brengen. In 1986 was dat percentage teruggebracht tot 40 procent.

Veel carignan is al gerooid of moet dat nog worden. Voor witte wijn zijn rolle (in Italië en elders

bekend als vermentino) en sémillon nu de -belangrijkste druivenrassen. Zij verdringen geleidelijk de ugni blanc en clairette blanche.

Typisch inheemse rassen zijn de donkere calitor (ook wel pécoui touar genoemd) en de barba-

roux, maar deze komen niet veel meer voor. Men denkt erover om de syrah van cépage complémentaire te bevorderen tot cépage principal. Een rode of rosé wijn uit de appellation Côtes de

Provence moet gemaakt zijn van minimaal 70 procent grenache noir, syrah, cinsault, mourvèdre en/of tibouren.

13.6 Wijnbouw Door het droge en windrijke klimaat is er weinig gevaar voor schimmelziektes. De Provence is daarom, zoals eerder opgemerkt, zeer geschikt voor biologische wijnbouw. De wind stelt wel

vereisten aan de manier waarop de stokken zijn aangeplant. De traditionele gobelet-snoeiwijze

is op zijn retour, omdat die een machinale bewerking bemoeilijkt. Wijnstokken worden nu meestal opgebonden. De gobelet maakt de planten wel uitstekend bestand tegen windstress. Doordat

de ochtenddauw goed wordt opgevangen in de kelkvormige druivenplant, is de watervoorziening in dit droge klimaat verzekerd. Irrigatie is (nog) niet toegestaan, wat met name in snel afwaterende bodems een probleem kan geven.

De wijnbouw in de Provence heeft een spectaculaire ontwikkeling doorgemaakt. De kwaliteit van veel wijnen is de laatste jaren aanzienlijk gestegen, doordat steeds meer gekeken wordt naar

bodem-samenstelling en de voor verschillende bodems geschikte druivenrassen. De wijngaardoppervlakte in de Provence is momenteel ongeveer 27.500 ha. Er zijn 564 wijnproducenten

actief (waaronder 55 coöperaties), die samen zo’n 1,3 miljoen hl produceren. Van deze productie was in 2021 91 procent rosé, 5 procent rood en 4 rosé wit.

13.7 Vinificatie Opvoeding en vinificatie variëren natuurlijk in zo’n groot wijngebied als de Provence. Voor rood

kan de vinificatie traditioneel zijn, met soms een door de appellation voorgeschreven élevage

Hoofdstuk 13 - Provence (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

49

op hout. Nieuw eikenhout wordt in het bijzonder gebruikt voor topcuvées, die vaak veel cabernet

sauvignon en/of -syrah bevatten en de internationale toets der kritiek kunnen doorstaan. Voor de sneller toegankelijke wijnen worden in toenemende mate koelere vergistingtechnieken gebruikt,

die fruitrijke wijnen opleveren. Ook macération carbonique wordt toegepast, met vergelijkbare effecten. Sommige appellations schrijven een bepaalde periode van rijping voor. Rode Les Bauxde-Provence bijvoorbeeld moet een jaar rijpen voordat hij gebotteld wordt.

Ongeveer 90 procent van de productie in de Provence betreft droge rosé. Die mag officieel vol-

gens diverse methoden worden gemaakt: saignée, (korte) schilweking (macération pelliculaire) en directe persing. Mede omdat het Cahier des Charges voorschrijft dat de rosé licht van kleur moet zijn -en omdat de markt vraagt om extreem licht gekleurde rosé’s waarmee de Provence groot succes heeft-, worden vooral (korte) schilweking (macération pelliculaire) en directe

persing toegepast. Vaak is het simpelweg de tijd dat de druiven op lage druk worden geperst

in grote tanks die de kleur geeft. Maar de duur van het schilcontact kan per type rosé verschil-

len en is ook afhankelijk van het druivenras en de kwaliteit van de druiven. Rosé de Provence is doorgaans een assemblage van verschillende druivenrassen. De meeste appellations schrijven het gebruik van twee of meer druivenrassen voor.

Bij de productie van witte wijnen zien we in de Provence een toenemend gebruik van koele ver-

gistingtechnieken en macération pelliculaire. Hierdoor wordt een betere aroma-extractie bereikt.

De ‘traditionele’ witte wijnen hebben een meer oxidatief karakter. Wijnproducenten aan de kust hebben de laatste jaren veel succes met hun moderne wijnen van de druif rolle (vermentino).

Witte wijnen maken slechts 4 procent van de productie uit in de Provence.

13.8 Appellations De komst van het systeem van de Appellation d’Origine Contrôlée (in 1935) heeft voor elk van de wijnbouwdistricten op zijn tijd de AOC-status gebracht: Cassis in 1936, Bandol en Bellet in

1941, Palette in 1948, Côtes de Provence in 1977, Coteaux d’Aix-en-Provence in 1985, Coteaux

Varois en Provence in 1993 en Les Baux-de-Provence in 1995. In het noorden van de Provence, bij Manosque, ligt het kleine gebied Coteaux de Pierrevert, dat in 1998 zijn eigen appellationstatus kreeg en tegenwoordig kortweg Pierrevert heet.

De Provence telt negen AOP’s: drie regionale (Côtes de Provence –inclusief de 5 subappellati-

ons Fréjus, La Londe, Sainte-Victoire, Pierrefeu en Notre-Dame des Anges–, Coteaux d’Aix-en-

Provence en Coteaux Varois en Provence) en zes lokale (Les Baux-de-Provence, Palette, Bellet, Cassis, Bandol en Pierrevert). De regionale appellations leveren ruim 90 procent van de productie in de Provence.

In 1955 ging het INAO akkoord met de instelling van een classificatie van wijndomeinen. In

dat jaar verwierven 23 wijnbezittingen uit de streek de status van cru classé. Deze beslissing

maakte de Provence tot een van de zeldzame wijnbouwgebieden van Frankrijk dat crus classés

50

Hoofdstuk 13 - Provence (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaarden van Les Baux-de-Provence

kent. Achteraf was het INAO er niet gelukkig mee. Er werd bepaald dat er geen nieuwe leden

meer mochten toetreden. Aldus slonk het aantal crus classés enigszins, omdat enkele domeinen sindsdien verdwenen. Momenteel zijn het er 18. Al te veel waarde moeten we vandaag de dag

niet aan de titel hechten; er zijn tegenwoordig genoeg niet-geklasseerde domeinen die minstens even goede wijnen maken als de geklasseerde.

Côtes de Provence Verreweg de grootste appellation in de Provence is AOP Côtes de Provence. Het gaat om een productiegebied van ruim 20.000 ha, verdeeld over 84 gemeenten in drie departementen: een

groot -gedeelte van Var (inclusief een paar kleine eilandjes voor de kust), een paar gebieden in het oosten van Bouches-du-Rhône (ten oosten en zuiden van Aix-en-Provence) en een afge-

legen stuk wijngaard bij -Villars-sur-Var, hoog in de bergen ten noorden van Nice in het departement Alpes Maritimes. Globaal gesproken strekt de AOP zich uit van Gardanne tot Saint-

Raphaël, aan weerszijden van het Massif des Maures. Het is een mozaïek van gebieden die geologisch, geografisch en klimatologisch van elkaar -verschillen. Er zijn bodems met kalk

te vinden (vooral in het noorden en westen van het gebied), maar ook bodems met leisteen,

graniet, zand, klei en kiezel. Het klimaat is vrijwel overal in het gebied ideaal voor wijndruiven.

Hoofdstuk 13 - Provence (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

51

In 1895 (!) werd al over de benaming Côtes de Provence gesproken. Maar het heeft lang ge-

duurd voordat dit wijnbouwgebied de volle waardering zou krijgen. De Association Syndicale des Propriétaires Vignerons du Var, die in 1933 werd opgericht, heeft in zowel 1936 als 1939 erkenning voor de Appellation Contrôlée Côtes de Provence aangevraagd. Het Syndicat de Défense des Côtes de Provence, dat in 1941 in de plaats kwam van de Association, heeft die wens

herhaald. In 1951 werd Côtes de Provence als VDQS-gebied erkend. Het dralen van de officiële

instanties was -begrijpelijk. Veel wijnbouwers in de Provence wilden de rendementen verho-

gen en hadden de druivenrassen die bij de streek hoorden, ingeruild voor rassen die een hoge productie gaven. Ook hadden zij het aangeplante areaal verdubbeld, waarbij wijngaarden van

de hellingen verdwenen en naar de vruchtbare vlakten werden verplaatst. Pas in 1977, decennia

na andere appellations in de Provence, was de kwaliteit van de verschillende wijngaardgebieden voldoende overtuigend om een appellation Côtes de Provence te creëren.

Côtes de Provence is vooral bekend om zijn rosé, die ruim 90% van de productie uitmaakt.

Het is het belangrijkste roségebied van Frankrijk. Ook wordt er rode wijn en witte wijn gemaakt (beide zo’n 4% procent van de totale productie). De laatste decennia is er een grote sprong in

kwaliteit gemaakt dankzij grote investeringen en verbeterde vinificatietechnieken (zie paragraaf

13.1 en 13.7). Men besteedt steeds meer zorg aan de beplanting van de wijngaard en aan geschikte terroirs. Ook is er een streng kwaliteitsbeleid.

Côtes de Provence kent sinds 2005 enkele subzones die een eigen status hebben vanwege hun terroir en typiciteit. Deze subappellations mogen op het etiket vermeld worden. Het betreft: Côtes de Provence Sainte-Victoire (sinds 2005; ten oosten van Aix-en-Provence)

Côtes de Provence Fréjus (sinds 2005; een klein gebied bij de gelijknamige badplaats) Côtes de Provence La Londe (sinds 2008; rond Hyères)

Côtes de Provence Pierrefeu (sinds 2013; ten noorden en noordoosten van Toulon)

Côtes de Provence Notre-Dame des Anges (sinds 2019; ten noorden van het Massif des Maures).

Deze vijf dénominations géographiques complémentaires gelden alleen voor rood en rosé.

De meeste rosé uit Côtes de Provence is bleekroze, droge rosé, die voorheen vooral geconsu-

meerd werd door de lokale bevolking en toeristen, maar tegenwoordig ook veel wordt geëxporteerd. Hij moet zo jong mogelijk gedronken -worden en past goed bij de Provençaalse keuken.

De betere exemplaren rijpen soms op eikenhout. Rosé uit Côtes de Provence wordt tegenwoor-

dig gemaakt via korte macéartion pelliculaire of directe persing. Rode wijn is van ondergeschikt belang, maar kan goed zijn. Rosé en rode Côtes de Provence moet bestaan uit ten minste 70

procent grenache, -syrah, cinsault, mourvèdre en/of tibouren. Van deze vijf hoofdrassen moe-

ten er minimaal twee gebruikt worden. Toegestane secundaire rassen zijn cabernet sauvignon

(maximaal 30 procent), carignan (maximaal 40 procent), calitor en barbaroux. Rosé wordt in de praktijk hoofdzakelijk gemaakt van grenache en cinsault. De tibouren is een lokale kwaliteitsdruif, die een bijzonder karakter aan de rosé kan verlenen. Voor de rode wijn wordt carignan meer en meer vervangen door syrah en cabernet sauvignon.

52

Hoofdstuk 13 - Provence (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Witte wijn maakt slechts 4 procent van de productie uit in Côtes de Provence. De witte wijnen

worden wel steeds beter. Ambitieuze wijnproducenten aan de kust richten zich op het maken van goede witte wijn, die een mooi evenwicht heeft tussen fris en ‘vet’. Vooral rolle is een populaire druif. Ook clairette, sémillon en ugni blanc mogen gebruikt worden.

Coteaux d’Aix-en-Provence Het productiegebied van AOP Coteaux d’Aix-en-Provence ligt grotendeels in het departement

-Bouches-du-Rhône, in het westen van de Provence. Het ligt ingeklemd tussen de productiegebieden van Côtes du Rhone en Côtes de Provence. De appellation, genoemd naar de universiteitsstad Aix-en-Provence, omvat ruim 40 gemeenten. Aix-en-Provence is het bestuurlijke, cul-

turele en toeristische centrum van het gebied. De noordzijde van de AOP wordt begrensd door de rivier de Durance. De bodem is vaak kiezelhoudend. De wijngaarden liggen op de vlakten

rond Étang de Berre en op de heuvels ten noorden van Aix, soms tot wel 400 meter hoogte. Het gaat in het algemeen om relatief jonge wijngaarden, verspreid over een oppervlakte van ruim

4.300 ha. Hier is in het verleden op behoorlijke schaal wijnbouw geweest, maar na de phylloxera werd het land bijna exclusief benut voor olijf- en amandelbomen. Pas vanaf de jaren zestig in

de vorige eeuw is de wijnbouw hier weer systematisch beoefend. In Coteaux d’Aix-en-Provence spelen coöperaties een belangrijke rol.

In 1951 verwierven de wijnen van dit gebied de VDQS-status, net als de wijnen van Côtes de

Provence. In 1977 zou, gelijk met de Côtes de Provence, toelating tot de categorie AOC-wijnen volgen. Dat ging echter niet door; de kwaliteit van de wijnen was op dat moment te wisselend

en in de wijngaarden stonden te veel verschillende druivenrassen. Eerst moest er meer eenheid worden gecreëerd. Eind 1985 kreeg het gebied alsnog de AOC-status, maar bij die gelegenheid

werd het gekoppeld aan een ander gebied, Les Baux-de-Provence. Les Baux-de-Provence heeft in 1995 zijn eigen appellationstatus gekregen, los van Coteaux d’Aix-en-Provence.

Er wordt in Coteaux d’Aix-en-Provence tegenwoordig zo’n 218.000 hl geproduceerd. Ook hier is men steeds meer gaan inzetten op droge rosé, die goed is voor 82,5 procent van de totale

productie. Er worden zeker ook goede rode wijnen gemaakt (12 procent van de totale productie).

Witte wijnen zijn zeldzamer (5,5 procent van de totale productie).

Er zijn veel druivenrassen toegestaan in Coteaux d’Aix-en-Provence, ook niet-Provençaalse rassen. Rosé en rood zijn samengesteld uit de druivenrassen grenache, carignan, cinsault,

mourvèdre, counoise en syrah. Daaraan mag een flink deel cabernet sauvignon worden toege-

voegd. Vooral bewaarwijnen en speciale cuvées (Cuvée Speciale, Grande Cuvée e.d.) bevatten behoorlijk wat cabernet sauvignon. Dit druivenras geeft de wijn vaak extra kwaliteit, maar doet

tegelijkertijd afbreuk aan zijn Provençaalse karakter. Sinds 1995 is het aandeel cabernet sauvignon beperkt tot maximaal 30 procent.

Witte Coteaux d’Aix-en-Provence kan zijn samengesteld uit bourboulenc, clairette, grenache

Hoofdstuk 13 - Provence (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

53

Montagne Sainte-Victoire, ten oosten van Aix-en-Provence

blanc, -rolle en in mindere mate ugni blanc, sémillon en sauvignon blanc. Sommige witte wijnen hebben een verrassend expressief karakter.

Coteaux Varois en Provence Het gebied van Coteaux Varois en Provence ligt rond de stad Brignoles. Het is een soort enclave tussen de Montagne Ste-Victoire en het Massif. De naam Coteaux Varois dankt het gebied aan

het departement Var, waarin het ligt. Het gebied telt in totaal 28 wijnbouwgemeenten die de herkomstbenaming Coteaux Varois en Provence mogen voeren.

In 1945 werd er voor het eerst over Coteaux Varois gesproken. Dat er zo lang moest worden

gewacht op officiële erkenning van deze herkomstbenaming, heeft te maken met meningsver-

schillen onder de belanghebbenden. Zo ontstond er in 1951, toen ook Côtes de Provence een

VDQS-gebied werd (zie boven), een enclave, die tot op de dag van vandaag is blijven bestaan.

De enclave ligt in het hart van het wijnbouwdepartement Var. Uiteindelijk werd Coteaux Varois pas in 1984 een VDQS-gebied.

In 1993 kreeg het een zelfstandige AOC-status. Doordat men veel kansen onbenut heeft gelaten en men in het verleden vooral bulkwijn produceerde, geniet Coteaux Varois niet de naamsbe-

kendheid van de omliggende -productiegebieden. Maar de mogelijkheden zijn nog niet uitgeput en de kwaliteit van de wijnen stijgt.

54

Hoofdstuk 13 - Provence (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Coteaux Varois en Provence telt ruim 3.000 ha aan wijngaarden. De wijngaarden liggen in het

binnenland, ver weg van de kust en door de heuvels van het massief van Sainte-Baume (in het zuiden van Coteaux -Varois) afgeschermd van maritieme invloeden. Er heerst op de hellingen

een landklimaat. De wijngaarden liggen vaak hoger en koeler dan de wijngaarden in Côtes de

Provence. In de beste gevallen maakt dit gegeven de wijnen intenser, maar ook komt het voor

dat de druiven op hoogtes van 350 meter of meer niet consequent rijpen. De bodem bevat voor een belangrijk deel kalkhoudende klei. Op de heuvels rond Brignoles vindt men vooral kalksteen.

Net als in de Côtes de Provence is in Coteaux Varois en Provence rosé goed voor 90 procent

van de productie. Rood neemt nog maar 7 procent voor zijn rekening en wit 3 procent. Voor de rode wijnen moeten minstens twee van de drie druivenrassen grenache, syrah en mourvèdre

samen minimaal 80 procent van de assemblage vormen. Ook cabernet sauvignon is vaak een

bestanddeel (als secundair ras), maar nooit meer dan 20 procent. Voor rosé geldt dat grenache en cinsault de basisrassen zijn. Zij moeten minstens 70 procent van de compositie uitmaken.

Voor witte Coteaux Varois is rolle het basisras. Sinds 1993 worden er premies betaald als pro-

ducenten rolle aanplanten. Ook grenache blanc en clairette zijn hoofdrassen voor witte Coteaux Varois. Daarnaast zijn sémillon en ugni blanc toegestaan.

In de streek is er bij sommigen enige weerstand tegen de positie van de cabernet sauvignon en tegen de huidige mode om de wijnen op eikenhouten vaten op te voeden. Cabernet sauvignon

zou niet thuishoren in de wijnen van de Middellandse Zee. Een opvoeding op hout geeft vanille en zoethoutaroma’s en die horen niet bij wijnen uit de streek, wordt gesteld. Rode Coteaux Va-

rois is doorgaans een ronde, soepele wijn met een fruitig en kruidig aroma, die jong kan worden gedronken.

Les Baux-de-Provence Les Baux-de-Provence is een zeer klein wijnbouwgebied rondom Saint-Rémy-de-Provence. Het dorpje Baux, waarnaar het is genoemd, ligt op de top van een heuvel in het uiterste westen van

de Provence. De meeste wijngaarden liggen tegen de hellingen, op de uitlopers van de Alpilles.

Het gebied heeft de vorm van een kleine rechthoek, die in het westen wordt begrensd door de

Rhône en in het oosten door de Autoroute Avignon-Marseille (A7). Het is geen regionale appel-

lation, zoals de drie hierboven beschreven gebieden, maar een lokale. De appellation omvat niet meer dan 220 ha in 8 gemeenten, waarvan nog geen 10 producenten voornamelijk rood en rosé produceren.

In 1951 ontstond de VDQS Les Coteaux des Baux-de-Provence. Bij de promotie tot AOC moest het gebied plotseling samengaan met het grotere Coteaux d’Aix-en-Provence. De wetgever

stond wel toe dat het etiket in een kleinere letter melding maakte van het district Les Baux. Sinds april 1995 zijn de gebieden gescheiden en is er een aparte AOC Les Baux-de-Provence. Te-

recht, want dit kleine gebied heeft door het minigebergte van Les Alpilles en door de nabijheid

Hoofdstuk 13 - Provence (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

55

van veel water een geheel eigen -karakter. Het klimaat is warmer en door meer regenval ook

wat vochtiger. Bovendien is de bodem er kalk- en kiezelrijker. Ook zijn de regels behoorlijk strikt.

Een belangrijke – en opmerkelijke! – voorwaarde om recht te hebben op deze appellation is dat de wijnbouw plaatsvindt volgens de principes van de biologische wijnbouw. Daarmee was Les

Baux-de-Provence de eerste appellation in Frankrijk die biologische wijnbouw als een voorschrift in de reglementen heeft opgenomen.

De zeer strikte en precieze omschrijving van minima en maxima in Les Baux-de-Provence heeft ertoe geleid dat het bekendste wijndomein van Les Baux, Domaine de Trévallon,

geen recht heeft op de appellation Les Baux-de-Provence. Het percentage cabernet sauvignon in de rode wijn is bijvoorbeeld hoger dan de voorgeschreven 20 procent. De witte

wijn van dit domein bevat ook chardonnay. De wijnen werden vanaf 1995 verkocht als Vin de Pays des Bouches-du-Rhône. Tegenwoordig vallen de wijnen onder IGP Alpilles.

Voor rode en rosé wijnen zijn veel druivenrassen toegestaan: grenache, syrah, mourvèdre,

cinsault, counoise, carignan en cabernet sauvignon. De eerste drie vormen de cépages princi-

paux voor rood, waarvan er minstens twee samen voor minimaal 60 procent in de wijn aanwezig moeten zijn. Cinsault, counoise en carignan worden gezien als cépages accessoires. Cinsault

vervangt mourvèdre in de rosés als derde hoofdras. Ten slotte is er cabernet sauvignon, die bij

rode wijn maximaal 20 procent van de assemblage mag uitmaken. De rode wijn moet minstens

een jaar rijpen voordat hij op de markt komt. Voor rosé geldt, dat deze voor minstens 50 procent uit saignée-wijn moet bestaan.

De in 1995 toegekende AOC-status gold alleen voor rode wijn en rosé. Sinds 2009 heeft ook de witte wijn recht op de appellation Les Beaux-de-Provence. Naast de gebruikelijke witte Provençaalse rassen zijn ook de Rhônerassen marsanne en roussanne toegestaan.

Palette Palette is een appellation met een verrassend grote bekendheid, als men de uiterst beperkte

omvang van hooguit 46 ha in ogenschouw neemt. De herkomstbenaming is verbonden met het kleine dorp -Palette ten zuidoosten van de stad Aix-en-Provence. Verder zijn er wijngaarden

in Le Thoronet, even ten oosten van Aix, en in Meyreuil, dat iets zuidelijker dan Palette ligt. De

appellation Palette bestaat sinds 1948 en geldt voor wit, rosé en rood. De appellationstatus van Palette komt voort uit de bijzondere kalksteenbodem (bekend als calcaire de Langesse), het

microklimaat en de lange traditie van wijn maken op niveau. Het productiegebied van Palette is licht aan het groeien.

De rode wijnen moeten volgens de wet minstens 18 maanden op hout rijpen. Daarmee wordt al aangegeven dat Palette van oudsher beschouwd werd als een voorname wijn. Jarenlange

56

Hoofdstuk 13 - Provence (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



flesrijping is voor de betere (rode en witte) wijnen van Palette geen probleem. Een groot scala van druivenrassen is toegestaan. De hoofdrassen zijn mourvèdre, grenache en cinsault (voor

rood en rosé) en clairette (voor wit). De appellationwetgeving uit 1948 telt alleen al 12 cépages secondaires.

Er zijn maar een paar producenten die Palette produceren. Château Simone en Château Crémade zijn de bekendste. Hun wijngaarden liggen op de hellingen van de vallei van de rivier de Arc.

Château Simone, de grootste en meest toonaangevende producent van Palette, heeft een

wijngaardareaal van 23 ha, beplant met een grote verscheidenheid aan authentiek Proven-

çaalse druivenrassen. Voor rood en rosé zijn dat onder andere de obscure manosquin, durif, castets, terret gris, petit brun, brunfourcat en muscat de Provence. Voor wit, de wijn die de

grootste reputatie geniet, zijn dat clairette, ugni blanc, grenache blanc, muscat en piquepoul.

Château Crémade telt 9 ha en de druivensamenstelling is hier anders: grenache, cinsault,

carignan, syrah en cabernet sauvignon voor rood en clairette, ugni blanc en muscat voor wit.

De wijnen van Château Simone en Château Crémade zijn zeer verschillend.

Bellet Bellet is een van de oudste wijnbouwgebieden en een van de kleinste appellations van Frankrijk.

De -appellation werd erkend in 1941 en ligt iets ten noordwesten van de stad Nice, op de steile, oostelijke oever van de Var. Bellet is iets koeler dan de rest van de Provence. Het afgebakende

gebied is met 650 ha nog vrij groot, maar in de praktijk gaat het om ongeveer 50 beplante hectaren in de heuvels bij Nice. Dat is dus niet veel.

Van rood, rosé en wit worden in Bellet vrijwel gelijke hoeveelheden geproduceerd. Voor rosé en rood verbouwt men braquet noir (een ander ras dan brachetto in het Italiaanse Piemonte), folle

noire (fuella) en cinsault als hoofdrassen en grenache als aanvullend ras. Voor wit zien we hier de rolle, roussanne en spagnol als basisrassen, met onder andere clairette, bourboulenc en

chardonnay als aanvullende rassen. De laatste variëteit is hier na 1961 geïntroduceerd en geeft de wijn enige molligheid. De witte rassen mogen ook bij de vinificatie van rood en rosé worden gebruikt.

Cassis Deze oudste appellation van de Provence is tevens een van de kleinste. Vóór de phylloxeraramp besloeg het wijngaardareaal van Cassis ongeveer 500 ha. In 1936, op het moment van de wettelijke erkenning, was het oppervlak 290 ha. Momenteel is de wijngaardoppervlakte ongeveer

215 ha. Het productiegebied van de appellation Cassis beperkt zich tot het grondgebied van het

havenstadje Cassis. Het is gelegen aan de Middellandse Zeekust, tussen Marseille en La Ciotat.

De bodem bevat een hoog gehalte aan kalk, wat de wijnen een frisse toets geeft.

Hoofdstuk 13 - Provence (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

57

Wijngaarden van Cassis

Drie kwart van de productie is wit. Van de witte wijn wordt gezegd dat het de ideale wijn is voor bij de plaatselijke bouillabaisse. Basisdruiven zijn marsanne en clairette (samen minimaal 60

procent), terwijl doucillon (een andere naam voor bourboulenc), ugni blanc, sauvignon blanc en pascal blanc een completerende rol hebben. Witte Cassis is heel vief en fruitig, soms met een

aroma van jodium, kamille en salie. Witte Cassis heeft een goede reputatie en is vrij duur. Binnen AOP Cassis mag ook rosé (30% van de productie) en rood (3% van de productie) worden geproduceerd, maar die wijnen zijn minder interessant. Deze worden hoofdzakelijk van mourvèdre, grenache en cinsault gemaakt.

Bandol Bandol is als het ware de grand cru van de Provence. Het is de belangrijkste lokale appellation,

erkend in 1941. AOP Bandol beslaat een beplant oppervlak van 1.600 ha. Het havenstadje Ban-

dol ligt pal aan zee, tussen La Ciotat en Toulon. De vondst van vele amfora’s voor de kust maakt duidelijk dat de Romeinen de haven van Bandol gebruikten als doorvoerhaven. De wijngaarden liggen overigens niet bij Bandol zelf, maar rondom enkele dorpen in het achterland: rondom le

Beausset, le Castellet, la Cadière d’Azur en bij St-Cyr-sur-Mer, Ollioules en Sanary-sur-Mer. De

wijnstokken staan hier in de vlakte of op de steile, naar het zuiden gekeerde hellingen. Zij krijgen meer dan 3.000 uur zon per jaar. Het is er warm en droog en de nazomers zijn prachtig. Het on-

weert en regent in de streek rond Bandol zelden. Er valt 650 mm neerslag per jaar, voornamelijk

58

Hoofdstuk 13 - Provence (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaarden bij Bandol

in het najaar en de winter. De nabijheid van de zee zorgt voor enige tempering van de hitte en

de droogte. Irrigatie is, volgens een wijziging in het Cahier des Charges van februari 2022, onder strikte voorwaarden toegestaan.

De door de wet toegestane maximale rendementen zijn hier met 40 hl/ha zeer laag. Ter ver-

gelijking: voor Côtes de Provence geldt 50 hl/ha en voor Coteaux d’Aix-en-Provence 60 hl/ha.

Bandol is goed voor een gemiddelde jaaropbrengst van ruim 40.000 hl, dat wil zeggen ongeveer 5,5 miljoen flessen. Machinaal plukken is verboden.

De appellation Bandol is verbonden aan het druivenras mourvèdre. Aan deze moeilijk te telen

druif met zijn dikke schil ontleent Bandol zijn karaktervolle rode kwaliteitswijn. Rode Bandol moet

minstens 50 procent mourvèdre bevatten. Ook grenache en cinsault zijn hoofdrassen. Daarnaast mogen syrah en carignan toegevoegd worden. Veel producenten van Bandol voeren tegen-

woordig een wijn van 100 procent mourvèdre in hun assortiment. Het is een wijn met de nodige tannine, maar ook met grote intensiteit, veel diepte, kracht en expressie. Zowel het klimaat als

de bodemsoort (klei met kalk) zijn gunstig voor de rijping en verfijning van de mourvèdre. De wet

schrijft voor dat de rode wijnen minstens 18 maanden op eikenhouten fusten rijpen. Tijdens het verblijf op fust verliest de wijn zijn stugheid en wordt hij wat aangenamer.

Hoewel wij Bandol vooral kennen van zijn rode wijnen, bestaat een groot deel van de productie,

Hoofdstuk 13 - Provence (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

59

namelijk 73 procent, uit rosé. Deze rosé is vrij krachtig, kruidig en vol. De druivenrassen voor

rosé zijn dezelfde als die voor rood, maar het aandeel grenache en cinsault is doorgaans wat groter. Een heel klein deel van de productie, ongeveer 5 procent, is wit. Witte Bandol kan erg

goed zijn. De cépages principaux voor wit zijn clairette, ugni blanc en bourboulenc. Ook sauvignon blanc, marsanne, sémillon en rolle zijn toegestaan.

Pierrevert Het dorpje Pierrevert ligt ten oosten van de Luberon, ten noordoosten van de Coteaux d’Aix-

en--Provence en ten noorden van de Côtes de Provence, in het departement Alpes de HauteProvence. De wijnbouw van Pierrevert heeft zich vooral rond het oude stadje Manosque ge-

concentreerd. Het is gesitueerd op de heuvels aan weerszijden van de rivier Durance, op het grondgebied van 42 gemeenten. Sinds 1998 bezit dit gebied de AOC-status onder de naam Coteaux de Pierrevert. Sinds 2011 is de herkomstbenaming gewijzigd in Pierrevert.

In totaal is er 450 ha geklasseerd voor deze herkomstbenaming. Hiervan is maar ongeveer 270

ha in productie. De wijngaarden liggen relatief hoog, op de uitlopers van de Alpen, vaak op ruim

400 meter boven zeeniveau. Ze behoren tot de hoogste wijngaarden van Frankrijk. Er staan hier karakteristieke, Provençaalse druivenrassen, maar ook cabernet sauvignon, merlot, pinot noir

en gamay. Men is gerechtigd wit, rosé en rood te produceren. Het grootste deel is rood. De rode wijnen, vooral gemaakt van grenache, syrah en carignan, zijn vrij licht en hebben het karakter van wijnen uit de Côtes du Rhône. Vandaar dat Pierrevert in sommige boeken niet tot de Pro-

vence maar tot de Rhône wordt gerekend. Witte wijnen worden geproduceerd van onder andere clairette, marsanne, ugni blanc en picpoul.

IGP-wijnen van de Provence De Provence en de Côte d’Azur strekken zich uit over zes departementen. Wat betreft het

volume aan IGP-wijnen vormen zij de tweede streek van Frankrijk. Regionale IGP-wijnen (ook

mousserende) komen op de markt als IGP Méditerranée. Een aantal IGP-wijnen draagt de naam van het departement, zoals Var en Alpes-de Haute-Provence. Andere dragen de naam van een

zone, zoals Maures en Principauté d’Orange. Bijna twee derde van de in de Provence geproduceerde IGP-wijnen is rood.

60

Hoofdstuk 13 - Provence (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



14

Corsica

14.1 Inleiding Corsica, Corse in het Frans, wordt ook wel Île de Beauté (Eiland van Schoonheid) genoemd. Het

is een mooi eiland in de Middellandse Zee, zo’n 170 kilometer buiten de Franse kust en een kleine 90 kilometer ten westen van Italië. Het eiland ligt ten zuidoosten van de Provence en is rijk aan

bergen en bossen. In feite is het een gebergte in de zee, want ruim 90 procent van het oppervlak ligt ten minste honderd meter boven zeeniveau. Corsicaanse wijnen zijn vaak gemaakt van inheemse,

karaktervolle druivenrassen met Italiaanse namen. Net als de Provence heeft Corsica zich meer en

meer toegelegd op rosé (70% van totale productie IGP én AOP samen). Corsica heeft een eigen taal, een Frans-Italiaans dialect. Dat de Italiaanse invloed op de taal en de cultuur van Corsica zo groot is, komt doordat het eiland heel lang Italiaans is -geweest. De kwaliteit van de Corsicaanse wijnen is de laatste jaren duidelijk vooruitgegaan.

De belangrijkste Europese exportmarkten voor Corsica zijn (naast het Franse vasteland) Duitsland, België, Finland en Groot-Brittannië. Ook naar Noord-Amerika (Verenigde Staten, Canada) en het verre

oosten (Japan, Thailand en China) wordt geëxporteerd. Corsica produceert minder wijn dan Sicilië en Sardinië.

Hoofdstuk 14 - Corsica (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

61

14.2 Historie Dit bergrijke eiland van zo’n 80 bij 180 kilometer ligt dichter bij Italië dan bij Frankrijk. Het heeft een historie die gedomineerd wordt door bezetting en een drang naar onafhankelijkheid. Vermoedelijk

hebben de Phoeniciërs hier rond 565 voor Chr. de wijncultuur gevestigd, rond het huidige Aléria aan

de oostkust. Behalve de Grieken hebben ook Carthagers, Etrusken, Romeinen, Vandalen en Saracenen hun stempel op Corsica gedrukt.

In de middeleeuwen behoorde het eiland tot het rijk van Pisa (1077-1284) en daarna tot dat van Genua (1284-1768). Tijdens de eeuwenlange overheersing door Genua werd de wijnbouw op Corsica sterk -gestimuleerd. In de laatste veertig jaar van de overheersing door Genua laaide de strijd om

zelfstandigheid hevig op. In 1769, het jaar waarin Napoleon op het eiland werd geboren (in Ajaccio),

kwam Corsica onder Franse controle. In 1811 werd Corsica een departement van Frankrijk, met Ajac-

cio als hoofdstad. Het wijngaardoppervlak nam verder toe en wijnbouw werd een belangrijke bron van inkomsten. Maar ook Corsica werd in de negentiende eeuw getroffen door de verwoestende druifluis.

Vrijwel alle stokken op het eiland werden vernietigd.

De Corsicaanse wijnindustrie kreeg in de jaren zestig van de vorige eeuw een grote impuls, toen Alge-

rije onafhankelijk werd en Frankrijk nieuwe bodems zocht voor de productie van bulkwijn, die gemaakt

werd door repatrianten uit Algerije. Tussen 1960 en 1976 verviervoudigde het wijngaardareaal van

-Corsica. Net als in de Provence hebben de pieds noirs uit Algerije de wijnbouw een enorme impuls

gegeven, maar vooral in kwantitatief opzicht. Vanaf 1977 werd een kwaliteitsprogramma opgesteld.

Sinds in de jaren tachtig meer dan de helft van de druivenstokken gerooid werd ten faveure van de

kiwiteelt, is de Corsicaanse wijnindustrie bezig aan een gestage opmars. Wijnbouw is tegenwoordig weer een van de pijlers van de Corsicaanse economie.

14.3 Bodem Corsica kent tientallen zeer hoge toppen. De hoogste top, de Monte Cinto, reikt tot ruim 2.700 meter.

De kust is vaak grillig, met kapen en baaien. De oostkant van Corsica is relatief vlak. Ten zuiden van

Bastia (in het noordoosten) strekt zich langs de kust een aaneengesloten reeks wijngaarden uit, zo’n honderd kilometer lang.

Corsica kent verschillende bodemtypes: • • • • • •

62

graniet in het (zuid)westen rond Ajaccio;

schist in het noorden en op Cap Corse (de noordelijke punt, een smalle kaap); kalk en klei in het noorden (Patrimonio), net ten zuiden van Cap Corse; alluviale afzettingen in het midden;

mergelachtig zand en leisteen aan de oostkust; kalk in het zuiden.

Hoofdstuk 14 - Corsica (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



14.4 Klimaat Corsica is zeer zonnig en warm. Het eiland krijgt gemiddeld 2.750 uren zon per jaar, Ajaccio zelfs

2.911 uur. De zomers zijn droog en warm. De gemiddelde jaarlijkse neerslag is ca. 730 mm. Aan de kust is de neerslag beduidend minder dan in het binnenland. Doordat in de maanden augustus en

september maar weinig neerslag valt, is de kans op een verregende oogst minimaal. De zee matigt de temperatuur en geeft ’s nachts een deel van de overdag opgeslagen warmte terug. Het verschil tussen dag- en nachttemperatuur blijft dus beperkt.

Door het berglandschap heeft Corsica verschillende micro- en mesoklimaten. In het noordoosten, bij

de stad Bastia, is het warmer dan in het zuidwesten van het eiland. Het oostelijke plateau is vochtiger

dan de westkant van het eiland. Het klimaat van de verschillende wijngebieden wordt bepaald door de hoogte waarop de wijngaarden liggen, de eventuele nabijheid van de zee en verschillende plaatselijke winden. Deze winden (waaronder de tramontana, maestrale en sirocco) zijn belangrijk voor de wijn-

bouw op het eiland, omdat zij in de zomer de hitte temperen, wat de zuurgraad van de druiven gunstig beïnvloedt. Bovendien verhindert de wind dat er ziektes voorkomen in de wijngaard. Bestrijdingsmiddelen worden dan ook nauwelijks gebruikt.

14.5 Druivenrassen Het totale wijngaardoppervlak op het eiland bedraagt ca. 5.800 ha. Daarvan is een groot deel beplant

met de blauwe nielluccio en de witte vermentino, de twee belangrijkste druiven van het eiland. Andere karakteristieke druivenrassen die veel staan aangeplant zijn de baluwe sciaccarellu en aleatico en de witte muscat à petits grains en biancu gentile.

Het druivenras nielluccio is identiek aan de Toscaanse sangiovese en is een erfenis van de eeuwenlange Italiaanse overheersing. In 1988 was slechts 14 procent van de Corsicaanse wijngaarden met deze druif beplant, maar momenteel is dat 35 procent. Nielluccio gedijt vooral op de kalk- en kleibo-

dems in Patrimonio en wordt voor zowel rood als rosé vaak gecombineerd met de sciaccarello, die in Toscane bekendstaat als mammolo. Op de granietbodems langs de zuidwestkust (tussen Ajaccio en

Sartène) is de sciaccarello het meest succesvol. Vermentino, de meest verbreide witte druif van Cor-

sica, wordt lokaal ook wel malvoisie (malvoisie de Corse) genoemd. Hij is overal op Corsica aange-

plant (17 procent van het totale areaal), maar zijn beste resultaten boekt hij in Patrimonio. Wijnen van

vermentino lopen in stijl behoorlijk uiteen. Er worden frisse wijnen van gemaakt, maar ook volle, rijpe wijnen en zelfs zoete.

Zuid-Franse rassen als grenache, mourvèdre, cinsault, syrah, carignan, alicante bouschet en ugni blanc zijn op Corsica ook te vinden. In het noorden van Corsica wordt voorts een vin doux naturel

gemaakt van de muscat: Muscat du Cap Corse. Druivenrassen als carignan en alicante bouschet, die

vooral véél wijn produceren, zijn in de jaren zestig en zeventig van de twintigste eeuw geïmporteerd

Hoofdstuk 14 - Corsica (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

63

door de al eerder genoemde immigranten en repatrianten uit Noord-Afrika. Omdat deze druivenras-

sen niet de gewenste kwaliteit leverden, zijn ze grotendeels gerooid. De syrah, grenache, mourvèdre en cinsault krijgen meer waardering en zijn binnen AOP Vin de Corse toegestaan. De aanplant daarvan gaat echter ten koste van de authentieke Corsicaanse druivenrassen en stuit op verzet van tra-

ditionalisten. Internationaal -bekende rassen als cabernet sauvignon, merlot, chardonnay en viognier vinden we op Corsica steeds vaker. Ze maken momenteel ongeveer een kwart van de aanplant uit.

Wijnen van deze rassen hebben echter geen recht op een AOP-status. Ze komen veelal op de markt als IGP Île de Beauté.

14.6 Wijnbouw Wijnbouw vindt op Corsica voornamelijk langs de kust plaats. De meeste wijngaarden liggen op de vlakten en op lage hellingen, tot zo’n 400 meter hoogte. Vroeger werd vooral de gobelet als snoei-

wijze toegepast, net als in de Provence, maar met de opkomst van de mechanisatie zijn cordon de

Royat en Guyot simple populair geworden. Corsicaanse wijngaarden zijn over het algemeen gezond, doordat de droge winden de druiventrossen tegen ziektes en rot beschermen. Irrigatie is op Corsica verboden.

Het wijngaardoppervlak op het eiland groeide tussen 1960 en 1976 explosief. De pieds noirs ontgon-

nen in deze periode grote delen van het eiland en legden uitgebreide wijngaarden aan, vooral aan de

oostkant van het eiland. De groei was vooral kwantitatief; kwalitatief schortte er veel aan de geproduceerde wijnen. Er werd te veel eenvoudige wijn (Vin de Table) geproduceerd. Een overgroot deel van

de aanplant uit de jaren zestig en zeventig is inmiddels gerooid. Er werd een verbeteringsprogramma

gestart, dat is uitgemond in de ontwikkeling van een Vin de Pays de l’Île de Beauté.

Op Corsica zijn 135 individuele producenten actief en 4 coöperaties. De jaarlijkse productie is ruim

370.000 hl. Ongeveer 70 procent van de wijnen wordt door coöperaties gemaakt. Sinds 1976 is er een verbond van wijnbouwers die appellationwijnen op Corsica produceren. Deze Union des Vignerons

Propriétaires de Caves des Appellations Contrôlées des Vins de Corse, UVA CORSE, voert een be-

leid dat gericht is op kwaliteitsverbetering. Het grootste deel van Corsica’s wijnproductie wordt plaatselijk geconsumeerd. Wat geëxporteerd wordt, is meestal geen AOP-wijn maar IGP Île de Beauté.

Alles bij elkaar is de verdeling van de productie 70 procent rosé, 17 procent rood en 13 procent droge en zoete witte wijn.

14.7 Vinificatie Coöperaties en kleinere, particuliere producenten op Corsica hebben met behulp van Europese subsidies behoorlijke investeringen gedaan in moderne vinificatiemiddelen, zoals roestvrijstalen vaten

en koel-apparatuur. De kelders zijn relatief goed toegerust en steeds meer wijnmakers hebben een

64

Hoofdstuk 14 - Corsica (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



oenologische opleiding gevolgd. Na het ingrijpende rooiprogramma uit de jaren tachtig is de stap

voorwaarts duidelijk zichtbaar. Aan de keuzes van de druivenrassen en de wijngaardlocaties wordt tegenwoordig meer -aandacht besteed dan decennia geleden.

Rosés worden tegenwoordig vaak op dezelfde manier gemaakt als in de Provence, maar hebben niet zelden wat meer kleur. Witte wijnen worden meestal modern gevinifieerd, met gistings-temperaturen

van 18 à 20 °C. Bij witte wijn en rosé vindt gewoonlijk geen malolactische omzetting plaats. De

vinificatie van rode wijn is meestal traditioneel, met relatief hoge gistingstemperaturen. Malolactische

omzetting wordt bij rode wijnen standaard toegepast. Eikenhout ziet men op Corsica vrijwel niet, maar het gebruik ervan neemt de laatste jaren wel wat toe.

14.8 Appellations Corsica kent negen AOP’s, die samen zo’n 30 procent van de Corsicaanse wijnproductie opleveren.

Het grootste deel van de productie wordt verkocht als IGP-wijn, maar het volume geproduceerde

-AOP-wijnen stijgt. Bijna de helft van het wijngaardareaal is bestemd voor de productie van AOPwijnen. De meeste AOP’s produceren vooral rode wijn.

Patrimonio Patrimonio (424 ha) kreeg in 1968 als eerste de AOC-status op Corsica. Deze lokale appellation heeft de beste reputatie van Corsica. Het is ook de productiefste AOP van Corsica na de algemene appel-

lation Vin de Corse. Patrimonio ligt aan de noordkust, ten westen en noordwesten van de stad Bastia, aan de baai van Saint-Florent. Er worden op de kalksteen- en kleihoudende bodem van dit gebied

droge rode, rosé en witte wijnen gemaakt. De rode moeten voor minstens 90 procent uit nielluccio

bestaan, rosé wijnen voor 75 procent. Grenache en sciaccarello mogen de nielluccio bijstaan, maar een behoorlijk aantal -wijnen wordt van uitsluitend nielluccio gemaakt. Witte wijnen uit Patrimonio bevatten uitsluitend vermentino.

Ajaccio De eveneens lokale appellation Ajaccio (genoemd naar de hoofdstad van Corsica) dateert van 1984.

Ajaccio verwierf al in 1971 een aparte status en telt momenteel 272 ha. Het uitgestrekte gebied ligt

in het (zuid)westen van het eiland. De hoogst gelegen wijngaarden van Corsica liggen binnen deze

AOP. Naast een kleine hoeveelheid wit van voornamelijk vermentino (waaraan maximaal 20 procent ugni blanc mag worden toegevoegd) produceert Ajaccio vooral rood en rosé. Deze moeten voor

minimaal 60 procent van sciaccarello gemaakt zijn, die op de granietbodems in West-Corsica goed

gedijt. Daarnaast zijn ook de druivenrassen barbarossa, nielluccio, vermentino, cinsault, grenache en carignan -toegestaan. De rode wijnen van Ajaccio, die het grootste deel van de productie uitmaken, hebben een goede reputatie. De beste rijpen op eikenhout.

Hoofdstuk 14 - Corsica (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

65

Cap Corse

Corse De regionale appellation van het eiland, een appellation générique, is Vin de Corse (of kortweg:

Corse). Deze AOP, erkend in 1972, neemt ongeveer de helft van de productie van Corsicaanse AOP-

wijnen voor zijn rekening en is daarmee veruit de grootste (1.384 ha). De appellation Corse (zonder

toegevoegde districts- of dorpsnaam) geldt voornamelijk voor AOP-wijnen uit de oostelijke vlakte van

het eiland, waar zich in de jaren zestig van de vorige eeuw de grootste bedrijven bevonden. Deze wij-

nen zijn doorgaans bescheiden van kwaliteit, maar ze hebben wel veel fruit en aroma door de koelere omstandig-heden op het oostelijke plateau. Het grootste deel van de productie is rosé. Rode en rosé wijnen moeten voor minstens 50 procent uit nielluccio, sciaccarello en/of grenache bestaan. Voor

witte wijnen, die hooguit 10 procent van de productie van Corse uitmaken, geldt een minimum van 75 procent vermentino.

Corse heeft vijf wijnbouwgebieden die hun naam op het etiket mogen vermelden in combinatie met (Vin de) Corse. Het gaat om de districten Coteaux du Cap Corse, Calvi, Figari, Porto-Vecchio en

Sartène. De maximumopbrengst per hectare is voor deze vijf districtsappellations kleiner dan voor de generieke Corse. Voor Calvi, Figari, Porto-Vecchio en Sartène gelden dezelfde vinificatieregels

66

Hoofdstuk 14 - Corsica (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



(o.a. op het gebied van druivenrassen) als voor de generieke herkomstbenaming Vin de Corse. n Corse-Coteaux du Cap Corse

Dit is een gebied met 20 ha op de uiterste noordpunt van het eiland. De bodem op deze smalle kaap ten noorden van Bastia is kalkrijk. De vermentino is het belangrijkste ras voor de witte wijnen (50

procent van de productie). Voor rood en rosé, beide 25 procent van de productie, worden met name niellucci, sciaccarellu en grenache gebruikt. n Corse-Calvi

Deze subappellation ligt aan de noordwestkust van Corsica, rond de stad Calvi. De bodem bevat er

-relatief veel graniet en grind. In Calvi worden vooral rode en rosé wijnen geproduceerd van nielluccio en sciaccarello. De rode wijnen zijn doorgaans vol, de rosés zijn fris. Witte wijn, gemaakt van ten minste 75 procent vermentino, wordt in kleine hoeveelheden geproduceerd. n Corse-Figari

Dit is het zuidelijkste wijngebied van Corsica, genoemd naar de stad Figari. Het is een betrekkelijk

kleine wijnbouwzone in het uiterste zuidwesten van het eiland, tussen Sartène en Porto-Vecchio in.

De wijngaarden liggen aan de voet van een hoge berg. Er worden rode, rosé en witte wijnen gemaakt die men zelden buiten Corsica tegenkomt. Rode wijn wordt hier het meest geproduceerd. n Corse-Porto-Vecchio

Deze kleine subappellation vinden we in het zuidoosten van het eiland, rond de stad Porto-Vecchio.

De productie is voornamelijk rood en rosé. Dit wijngebied wordt steeds minder belangrijk. Er zijn hier maar weinig producenten. n Corse-Sartène

Tussen Ajaccio en Figari in ligt de subregio Sartène. De stad Sartène ligt in het centrum van het

gebied. Ruim de helft van de productie betreft rood. De pittige rode wijnen hebben vaak een hoog aandeel sciaccarello. De wijnen van Sartène hebben van oudsher een goede reputatie.

Muscat du Cap Corse AOP Muscat du Cap Corse bestaat sinds 1997 en telt een oppervlakte van 44 ha. De Muscat is een

vin doux naturel van muscat blanc à petits grains. Traditioneel werden de druiven in de zon te drogen gelegd, waardoor een karakter ontstond dat op vin de paille lijkt. Muscat du Cap Corse was vroeger

vrij oxidatief van stijl. Tegenwoordig worden de druiven bij 14 tot 15 procent potentieel alcoholgehalte

geplukt en vindt de mutage in een -relatief vroeg stadium plaats. Dit geeft een eleganter en fruitiger

type wijn. Indroging van overrijpe -druiven aan de stok (passerillage sur pied) wordt nog steeds door diverse producenten toegepast.

IGP-wijnen van Corsica Ongeveer 65 procent van de Corsicaanse wijnen is IGP-geklasseerd. Van IGP-wijnen wordt meer

Hoofdstuk 14 - Corsica (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

67

-geëxporteerd dan van Corsicaanse AOP-wijnen, zowel absoluut als relatief. Voor de Corsicaanse

IGP-wijnen mogen ook cabernet franc, cabernet sauvignon, merlot en chardonnay gebruikt worden, druivenrassen die voor AOP-geklasseerde wijnen niet zijn toegestaan.

Verspreid over Corsica (zowel in het departement Haute-Corse als Corse du Sud) kunnen twee

IGP--wijnen worden geproduceerd: IGP Île de Beauté en IGP Méditerranée. Vrijwel alle IGP-wijnen van Corsica worden verkocht onder de naam Île de Beauté. Méditerranée is de naam van de zuidooste-

lijke Franse IGP-regio waar wijnen worden geproduceerd die een mediterraan karakter hebben. Ook

delen van de Rhône en de Provence produceren IGP-wijnen onder de benaming Méditerranée. Mousserende wijnen vallen hier ook onder.

68

Hoofdstuk 14 - Corsica (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



15

Loire

15.1

Inleiding

De Loirevallei (Val de Loire of Vallée de la Loire in het Frans) is een idyllische streek in Centraal-

Frankrijk, met glooiende groene heuvels, malse weiden, velden vol bloemen, mooie dorpen, oude

stadjes, kloosters en indrukwekkende kastelen. De Loirevallei wordt ook wel de ‘tuin van Frankrijk’ genoemd. Behalve wijnen komen er ook vruchten, (geiten)kazen, noten en diverse groenten van-

daan. Het is het land waar vroeger de koningen en de adel van Frankrijk hun buitenverblijven hadden. De adel kwam hier om te genieten van het goede leven. De schoonheid van het landschap,

de mogelijkheid om te jagen, het relatief koele klimaat, de enorme verscheidenheid aan producten, de centrale ligging en de bereikbaarheid via de rivier maakten het gebied aantrekkelijk. Het is een

rijke en vruchtbare streek, waar wijncultuur al eeuwenlang te vinden is. De diversiteit aan wijnen en druivenrassen is enorm.

De Loire, met zijn ruim 1.000 km de langste rivier van Frankrijk, ontspringt op meer dan 1.300 m

hoogte in het Massif Central in de Ardèche en mondt voorbij Nantes uit in de Atlantische Oceaan.

De totale oppervlakte aan wijngaarden bedraagt 57.000 ha. Van 46.400 ha AOP-wijngaarden wordt in de Loirevallei jaarlijks zo’n 2,4 miljoen hl wijn geproduceerd. Daarmee is de Loirestreek qua volume het grootste productiegebied van AOP-wijn na de Bordeaux en de Rhône.

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

69

Château de Chaumont

15.2

Historie

Vorsten en adel Wijnbouw in de Loire is eeuwenoud. De aanplant van druivenstokken stamt uit de tijd van de

Romeinen (eerste eeuw na Chr.). Er zijn bronnen die melding maken van een bloeiende wijnbouw in de vijfde en zesde eeuw. In de elfde eeuw hadden de wijnen uit Sancerre een grote reputatie,

ook in Engeland. Toen Henri II Plantagenêt uit Anjou in 1154 koning werd van Engeland, kreeg de wijnbouw in de omgeving van Angers een enorme impuls.

In de middeleeuwen was de wijnbouw in de Loirevallei voornamelijk in handen van augustijner en benedictijner monniken. Koningen en andere edellieden vestigden zich langs de Loire, nadat de

Engelsen in 1453 definitief uit Frankrijk waren verdreven. Een bekend verhaal uit die periode is dat

van Jeanne d’Arc en de overwinning op de Engelsen bij Orléans in 1429. In de vijftiende en vroege zestiende eeuw regeerden achtereenvolgens Karel VII, Lodewijk XI, Karel VIII en Lodewijk XII. Zij bouwden de kastelen van Langeais, Amboise en Blois. Andere beroemde kastelen (zoals die van

Azay-le-Rideau, Chaumont, Chenonceau, Ussé en Villandry) werden in de renaissance gebouwd.

In de renaissance, de zeventiende en de achttiende eeuw waren deze kastelen meer een lustoord

dan een burcht die bescherming moest bieden. De Loire werd de ‘speeltuin’ van Franse vorsten en andere adel.

70

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Handel De Loire was in de late middeleeuwen goed bevaarbaar. De rivier was de belangrijkste waterweg waarover goederen vanuit het midden en zuiden van Frankrijk, via Orléans, naar Parijs werden getransporteerd. Parijs was een belangrijke afzetmarkt. Ook wijn werd verhandeld. In de zes-

tiende eeuw werden bijna 10.000 vaten via de haven van Nantes doorgevoerd naar onder andere

Vlaanderen en de Nederlanden. De wijnbouw ontwikkelde zich gestaag, soms met bemoeienis van de Engelsen en de Hollanders. In Pays Nantais bijvoorbeeld werden op initiatief van Hollandse

wijnhandelaren steeds meer witte druiven (zoals melon de Bourgogne en folle blanche) aange-

plant, waarvan een lichte wijn werd gemaakt die als basis voor Nederlandse distillaten diende. Van de zestiende tot de negentiende eeuw was er een levendige handel met de Nederlanden vanuit Nantes.

Populariteit Toen de rivier door de komst van de trein zijn functie als belangrijkste handelsroute verloor, dreigde het Loiregebied min of meer in de vergetelheid te raken. Maar wijn bleef er gemaakt worden. De

grootste ramp in de negentiende eeuw was de verspreiding van de phylloxera. Deze druifluis heeft ook in de Loire veel schade aangericht. Maar een positieve uitwerking had de phylloxera ook. In sommige gebieden, zoals Sancerre, werd de kans aangegrepen om bij de herbeplanting over te gaan op rassen die beter passen bij de bodem en het klimaat.

Loirewijnen werden tot zo’n halve eeuw geleden vooral in de streek zelf gedronken. Sommige wijnen (Savennières bijvoorbeeld) waren populair in de Parijse restaurants. Rosé d’Anjou werd in de

jaren zeventig van de twintigste eeuw een internationale hit. Dat enorme succes had ook nadelen; er werden te veel inferieure wijnen op de markt gebracht, wat met name de wijnen uit Anjou geen

goed gedaan heeft. De Loirestreek heeft daar lering uit getrokken. Als reactie op krachtige wijnen

uit warmere wijnstreken lijken de verfijnde, lichte Loirewijnen nu stilaan aan populariteit te winnen.

15.3

Bodem

De rivier de Loire ontspringt in het Massif Central in de Zuid-Franse Ardèche en slingert vervolgens meer dan duizend kilometer door vijftien departementen om uiteindelijk in de Atlantische Oceaan

uit te monden. Bij Pouilly-sur-Loire heeft de rivier al 496 km afgelegd en op dat punt laat men traditioneel het Loiregebied beginnen, hoewel ook aan de bovenloop van de rivier wijn wordt gemaakt.

Het ‘middenpunt’ staat aangegeven met een bordje op de brug bij Pouilly-sur-Loire. Vanaf Pouillysur-Loire tot aan de Atlantische Oceaan komen er verschillende zijrivieren in de Loire uit, waaronder de Cher, Indre, Vienne, Loir en Layon. Druiven groeien langs al deze rivieren.

De Loirevallei is over het algemeen vrij vlak. Heuvels vinden we met name in Anjou-Saumur en

Touraine. De bodem is in het grote gebied uitermate gevarieerd. Dat geldt per gebied, maar ook

binnen de gebieden en zelfs per wijngaard. Of de wijngaard dicht bij of verder van de rivier af ligt,

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

71

heeft grote invloed op de samenstelling van de bodem. De wijnstokken staan aangeplant op

hellingen langs de Loire of langs een van de andere rivieren. De bodemsamenstelling varieert vaak per positie op de helling.

Een overzicht van de bodemsoorten van de Loirevallei in grote lijnen: •

Rondom Nantes zijn de toplagen vooral licht, met een hoog gehalte aan zand, leem, kiezels,

keien en schist. Pays Nantais behoort tot het Massif armoricain, geologisch een van de oudste gebieden van Frankrijk. De basisbodem bestaat uit stollingsgesteenten (zoals graniet en rhyoliet) en sedimentaire gesteenten (zoals zandsteen en metamorfe vormen daarvan).

•

In de buurt van Anjou is er onderscheid tussen:

- Anjou bleu: zwarte grond, die uit leisteen, graniet en ander primair gesteente uit het Massif armoricain bestaat;

- Anjou blanc: witte grond, die veel meer kalk, krijt en tuffeau (geel, krijtachtig tufsteen) bevat.

•

Rond de stad Saumur vindt men eveneens het zachte tuffeau, waaruit veel kelders zijn gehouwen. Meer zuidwaarts vanaf de Loire, rond Saint-Cyr-en-Bourg, bevat de bodem meer zand.

Ook krijt is typisch voor de regio Saumur.

•

De bodem bij Touraine bestaat uit zand en leem met in sommige delen een hoog vuursteen- en kalkgehalte.

•

Verder naar het oosten in het Bassin Parisien (Bekken van Parijs) is de bodem jonger en be-

staat hij uit zand, kalk, tufsteen en mergel. Het Bekken van Parijs is een oude binnenzee met kalkafzettingen.

•

Het gebied rond Sancerre, Pouilly en Menetou-Salon vormt de overgang tussen de Loire en de Bourgogne. We vinden mergel bij Menetou-Salon en kalk- en kiezelgrond in Sancerre. In het centrale Loiregebied komt ook kimméridgien voor, de krijtachtige ondergrond die van Zuid-

Engeland via een deel van de Midden-Loire tot Chablis en de Champagnestreek doorloopt.

72

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



In Touraine is het volgende onderscheid te maken (zie ook onderstaande afbeelding): • •

Bournais: koude, natte, hooggelegen grond. Deze grond is nauwelijks geschikt voor wijnbouw.

Bournais perrucheux: overgangsbodem tussen bournais en perruches. Deze bodem is geschikt voor lichte en mousserende wijnen.

•

Perruches: leemgrond met vuursteen en soms een ondergrond

van kalk. Hier kunnen zowel blauwe als witte druivenrassen voorkomen.

•

Aubuis: oud aanslibsel van de rivier, dat uit leemgrond met een hoog kalkgehalte en veel kiezels bestaat. Het is een warme grond, die goed waterdoorlatend is en zeer geschikt is voor wijnbouw.

•

Varennes: jonge, aangeslibde zandgrond. Deze bodem is wel geschikt voor wijnbouw, maar levert zelden grote wijnen.

15.4 Klimaat De Loirevallei is een noordelijk gelegen, koel wijngebied met instabiele weersomstandigheden.

Er komen diverse klimaten voor, van een gematigd landklimaat (zoals in Sancerre) tot een mild zeeklimaat (zoals in de Muscadet). Landinwaarts wordt de invloed van de Atlantische Oceaan

steeds minder. De gemiddelde temperatuur ligt in het hele gebied rond 12 °C. In juli en augustus is de gemiddelde temperatuur 19,2 °C. De neerslag varieert van 800 mm bij Nantes tot 660 mm

in het oosten van het gebied. Het is tijdens het groeiseizoen in Touraine ongeveer even warm als

in de Muscadet, maar de maximumtemperatuur ligt in Touraine over het algemeen wel iets hoger.

De Loire zelf is een belangrijke factor in de mesoklimaten in de regio, want de rivier geeft in

koude perioden wat warmte af. Vouvray, dat aan de Loire ligt, is daarom wat warmer dan bijvoorbeeld Oisly, dat verder landinwaarts ligt. Koel en vochtig weer, zeker in oogsttijd, kan tot schim-

melziekten en onrijp fruit leiden. In het oosten, in Sancerre en omgeving, komt regelmatig hagel voor. Vorst in het voorjaar vormt in zowel het uiterste westen als het oosten een risico.

De wijnen kunnen in kwaliteit, smaak en structuur per oogstjaar sterk verschillen. In koele jaren

hebben druiven soms moeite om volledige rijpheid te bereiken. In dergelijke gevallen zijn wijnen

van sauvignon blanc lichter van kleur, minder fruitig en in het bezit van geprononceerde minerale tonen. Wijnen van cabernet franc kunnen in koele jaren wat vegetale aroma’s hebben. Maar in

een extreem warm jaar worden juist volle, rijke Loirewijnen geproduceerd met een lagere zuurgraad dan gebruikelijk. In warme jaren worden goede zoete (botrytis)wijnen gemaakt. Droge

witte wijnen als Sancerre en Pouilly-Fumé missen dan hun spanning en een Muscadet is dan

allesbehalve fris en levendig. Met name in sommige Sauvignon Blancs is dan een hoog alcoholpercentage een probleem.

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

73

Melon de Bourgogne

15.5 Druivenrassen De verschillende microklimaten en bodemsoorten liggen mede ten grondslag aan de grote

verscheidenheid aan druivenrassen. Vooral voor witte druiven zijn de klimaatomstandigheden ideaal. Het meest aangeplante druivenras is de melon de Bourgogne.

De meeste druivenrassen die in de Loire groeien, komen ook in de Bordeaux en de Bourgogne voor. Voorbeelden daarvan zijn sauvignon blanc, chardonnay en pinot noir. Niet alle wijngebie-

den van de Loire hebben even snel een eigen ‘wijnidentiteit’ met autochtone druivenrassen ontwikkeld. Dit zou verklaard kunnen worden door de centrale ligging in Frankrijk en de florerende handel met andere gebieden.

De chenin blanc is wél een oorspronkelijke variëteit en typisch voor de Loirestreek. Van deze druif worden zowel droge als zoete wijnen gemaakt, zowel stille als mousserende. Ook de

cabernet franc is een autochtoon ras. Hij kwam in de zestiende eeuw al in de Loirestreek voor,

74

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



onder de naam breton. Volgens sommigen was hij zelfs in de elfde eeuw al in de Loire te vinden.

Anders dan in zijn bakermat Bordeaux wordt cabernet franc in de Loirevallei ook voor monocépages gebruikt en is zijn rol veel groter. Hij rijpt wat eerder dan cabernet sauvignon, wat hem

geschikt maakt voor een koel klimaat. Ook de folle blanche was in de zestiende eeuw in de Loire te vinden. De eveneens witte melon de Bourgogne is een vrij neutrale variëteit, die in de zeventiende eeuw in Pays Nantais geïntroduceerd is door Nederlandse handelaren om als basisdruif voor brandewijn te dienen. De sauvignon blanc is waarschijnlijk in de negentiende eeuw in het Loiredal terechtgekomen.

De Loirestreek heeft een roerige geschiedenis als het om aangeplante druivenrassen gaat. De zeer strenge winter van 1709 bijvoorbeeld verwoestte het grootste deel van de blauwe druiven

in de Muscadetregio, waarna wijnbouwers overstapten op de aanplant van witte rassen. Ook de

phylloxeraramp heeft het aanzicht van veel wijngaarden blijvend veranderd. Toen nieuwe wijnstokken waren aangeplant (dit keer op Amerikaanse onderstammen geënt), bleek chlorose een veel-

voorkomend probleem te zijn. Chlorose wordt veroorzaakt door een tekort aan onder andere ijzer,

Onderstaande tabellen laten de druivenrassen per kleur wijn zien: Naam

Synoniem

Gebied/appellation

chenin blanc

pineau de la Loire

Anjou-Saumur Touraine

sauvignon blanc

surin

Touraine

blanc fumé

Orléanais

melon de Bourgogne

muscadet

Pays Nantais

chardonnay

auvernat blanc

Anjou-Saumur Orléanais Côtes d’Auvergne Crémant de Loire

chasselas

gutedel

Pouilly-sur-Loire

fendant folle blanche

gros plant

Pays Nantais

arbois

menu pineau

Touraine

pineau menu orbois pinot gris tressalier

malvoisie

Pays Nantais

pinot beurot

Reuilly

sacy

Saint-Pourçain

romorantin

Cour-Cheverny

Tabel 15.1 Druivenrassen voor witte wijn in de Loire

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

75

Naam

Synoniem

Gebied/appellation

cabernet franc

breton

Anjou-Saumur Touraine

cabernet sauvignon

Anjou-Saumur Touraine

gamay noir à jus blanc

Pays Nantais Anjou-Saumur Touraine Orléanais Bovenloop

pinot noir

auvernat noir

Pays Nantais Anjou-Saumur Touraine Orléanais

malbec

cot/côt

Anjou-Saumur Touraine

pineau d’Aunis

chenin noir

Anjou Touraine Coteaux du Loir

grolleau

groslot

Touraine

aramon du Val de Loire pinot meunier

meunier

Orléanais

Tabel 15.2 Druivenrassen voor rode wijn in de Loire

76

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Naam

Synoniem

Gebied/appellation

cabernet franc

breton

Anjou-Saumur Touraine Rosé de Loire

cabernet sauvignon

Anjou-Saumur Cabernet d’Anjou Touraine

grolleau

groslot

Anjou-Saumur

aramon du Val de Loire

Touraine Rosé de Loire

gamay noir à jus blanc

Anjou-Saumur Rosé d’Anjou Touraine Orléanais Rosé de Loire

pinot noir

auvernat noir

Anjou-Saumur Touraine Orléanais Rosé de Loire

pineau d’Aunis

chenin noir

Pays Nantais Anjou-Saumur Touraine Rosé de Loire

pinot gris pinot meunier

malvoisie

Touraine Noble Joué

pinot beurot

Reuilly

meunier

Orléanais

Tabel 15.3 Druivenrassen voor rosé wijn in de Loire

Wijntype

% productie

Wit

45%

Rood

19%

Rosé

26%

Mousserend

10%

Tabel 15.4 Kleuren en stijlen in de Loire (2020)

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

77

Cabernet sauvignon wordt in de Loire soms gebruikt naast cabernet franc voor de productie van rood, rosé en mousserend. Hij is vooral te vinden in Anjou-Saumur en Touraine.

een tekort dat vaak voorkomt bij sterk kalkhoudende bodems. Producenten in de Loire hebben

vanwege het koele klimaat ook langer gebruikgemaakt van hybriden dan andere regio’s. De eigen identiteit van Loirewijnen zou volgens sommigen bedreigd kunnen worden door het gebruik van

‘internationale’ rassen als chardonnay en cabernet sauvignon, nu inheemse rassen als grolleau, arbois, romorantin en pineau d’Aunis in aanplant afnemen.

15.6

Wijnbouw

De dichtheid van de stokken wisselt per regio, maar ligt over het geheel genomen tussen de 4.000 en 5.000 stokken per hectare. Dat is vrij hoog. De plantdichtheid in Pays Nantais en Sancerre is

meestal nog hoger, 6.000 à 7.000 stokken per hectare. In Sancerre komen zelfs dichtheden voor van bijna 10.000 stokken per hectare. De meest voorkomende geleidingssystemen zijn klassiek: Guyot simple of Guyot double en in Touraine ook wel cordon. Le modèle Nantais is een gobelet-

geleiding zonder palen. Dit systeem is uniek voor Pays Nantais, waar het op twee derde van het wijngaardareaal voorkomt.

78

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Eind jaren tachtig en begin jaren negentig vormde overmatige groei een groot probleem in de wijngaarden, maar tegenwoordig krijgt loofwandbeheer steeds meer aandacht. Begin jaren negentig

werd ook de methode van vendange verte geïntroduceerd. Oogsten gebeurt in het algemeen ma-

chinaal, maar voor het produceren van (edel)zoete wijnen worden de druiven met de hand geplukt.

Vaak zijn meerdere tris (selectieronden) door de wijngaard nodig.

De meeste bedrijven in het Loiregebied zijn klein, met maar zo’n 10 tot 25 ha aan wijngaarden. De wijnproductie in de Loire is vooral in handen van families. Deze familiebedrijven worden steeds

sterker. De invloed van wijncoöperaties is beperkt. Het aantal wijnbouwers dat volgens biologische en/of biodynamische principes werkt, neemt toe.

15.7

Vinificatie

In de Loirestreek worden vrijwel alle wijnstijlen gemaakt: stil, mousserend, droog, zoet (met en zonder pourriture noble), rood, wit en rosé. Alleen versterkte wijnen worden er niet geprodu-

ceerd. Droge Loirewijnen zijn doorgaans zeer verteerbaar, fris en rijk aan zuren. AOP-wijnen met terroirexpressie krijgen veel aandacht van de wijnbouwers in de Loire. Maar er is ook aandacht

voor cépagewijnen (IGP-wijnen), waarbij de druivenrassen op het etiket vermeld mogen worden.

Zoals overal maakt men ook in de Loire gebruik van nieuw eikenhout, zowel voor de fermentatie als voor de lagering. Vooral in de jaren negentig van de vorige eeuw werd veel geëxperimen-

teerd. Toch lijkt het erop dat wijnen van druiven die in dit relatief koele klimaat moeten rijpen, zich niet goed lenen voor rijping op eikenhout. Bij de productie van witte wijn wordt de malolactische omzetting doorgaans vermeden, om het frisse karakter van de wijn te behouden. Met name bij

de productie van wijnen van sauvignon blanc wordt soms voor de gisting schilcontact toegepast.

Chaptalisatie is toegestaan, wat in koude jaren een gebrek aan rijpheid van druiven kan compenseren. Alleen in uitzonderlijk warme jaren wordt niet gechaptaliseerd.

Rode Loirewijnen hadden vroeger vaak een gebrek aan extractie. De laatste jaren zien we dat

producenten van rode wijnen de periode van maceratie verlengen om meer kleur en tannine aan de druivenschillen te onttrekken. Rode Loirewijnen worden eerder gekenmerkt door hun delicate karakter dan door gewicht. Tannineus zijn ze zelden. Temperatuurcontrole is ook van belang. In koele herfsten is het weleens nodig de most te verwarmen om de fermentatie volledig te laten slagen.

De Loirevallei is na Champagne de grootste producent van mousserende AOP-wijnen in Frankrijk. In de Loirevallei wordt al sinds het begin van de negentiende eeuw mousserende wijn

gemaakt. Men neemt aan, dat de méthode Champenoise rond 1820 vanuit de Champagne ook door andere wijngebieden is overgenomen. Lange tijd stond er op het etiket van mousserende Loirewijnen ‘méthode Champenoise’ om aan te geven dat de mousse door de tweede gisting

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

79

op fles werd verkregen. De Champenois hebben zich fel tegen deze aanduiding verzet, omdat

het verwarring over de herkomst zou kunnen veroorzaken. Mousserende wijnen die volgens de

traditionele methode worden geproduceerd, les fines bulles genoemd, zijn een echte specialiteit van de Loirestreek. Deze wijnen vormen circa 10 procent van de totale productie in de Loire.

Crémant de Loire, Saumur Brut en mousserende Vouvray zijn de belangrijkste.

15.8

Appellations

In deze paragraaf behandelen we de vele appellations van de Loire. Wij verdelen daarbij de streek in vier regio’s. Stroomopwaarts, van west naar oost, zijn dat: • • • •

Pays Nantais;

Anjou-Saumur; Touraine;

Centre (Orléanais en bovenloop van de Loire).

Naast appellations uit de verschillende ‘deelgebieden’ kent de Loirestreek ook twee algemene, generieke appellations: Rosé de Loire en Crémant de Loire. Deze behandelen we eerst.

Appellations génériques n Rosé de Loire

Rosé de Loire is een droge rosé, die hooguit 3 gr/l restsuiker mag bevatten. Het is de droogste rosé uit Anjou en omstreken. Hij wordt gemaakt in de productiegebieden van Anjou-Saumur en Touraine. Uit Touraine komt maar een klein deel van de productie. De frisse en soms krachtige

rosé bestaat uit een combinatie van cabernet sauvignon, cabernet franc, grolleau, gamay, pineau d’Aunis en pinot noir. n Crémant de Loire

Sinds 1975 is Crémant de Loire de officiële appellation générique voor mousserende Loirewijnen

die op dezelfde manier als champagne worden gemaakt. Het productiegebied komt overeen met dat van de AOP’s Anjou, Saumur, Touraine en Cheverny. De productie van Crémant de Loire

omvat ruim 17 miljoen flessen per jaar. In Saumur worden de meeste mousserende wijnen van de Loire gemaakt. Kalkhoudende bodems leveren de hoogste kwaliteit op.

Crémant de Loire is doorgaans van behoorlijke kwaliteit. De productieregels zijn vrij strikt. In de

loop der jaren zijn de regels voor Crémant de Loire verfijnd en aangescherpt, onder andere door een controlerende instantie als het Syndicat Général des Vignerons Producteurs de Crémant

de Loire. Een van de regels is bijvoorbeeld dat druiven handmatig worden geoogst. Ook moet

de wijn minstens 9 maanden sur lie rijpen en mag hij pas 12 maanden na de tirage op de markt worden gebracht.

80

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Crémant de Loire kan wit of rosé zijn. Voor rosé Crémant mogen alleen blauwe druivenrassen

gebruikt worden. De gebruikte druivenrassen komen overeen met die van de AOP’s Anjou, Sau-

mur en Touraine. Een Crémant de Loire is samengesteld uit chenin blanc, cabernet franc, caber-

net sauvignon, pineau d’Aunis, pinot noir, chardonnay, arbois en/of grolleau. Cabernet sauvignon en pineau d’Aunis mogen samen maximaal 30 procent van de assemblage uitmaken. Voor een Crémant de Loire is meer chardonnay toegestaan dan voor mousserende Saumur. Doordat de druiven uit een relatief groot gebied mogen komen, heeft de producent veel mogelijkheden om

met zijn fruit te ‘spelen’ en zo tot de ideale assemblage te komen. De meeste producenten ma-

ken wit en rosé, van de typen brut en demi-sec. Crémant de Loire is in de regel een droge wijn.

Slechts enkele producenten maken ook een moelleux of doux. Net als bij champagne bepaalt de dosage de graad van zoetheid.

Om verwarring te voorkomen moet een pétillant op een gewone fles worden gebotteld met een

gewone kurk, zonder muselet. Een Crémant de Loire wordt afgesloten op dezelfde wijze als een champagne.

Pays Nantais Pays Nantais ligt niet ver van de Atlantische Oceaan. Het vormt een overgangsgebied tussen Br-

etagne en de Loirevallei. De Loire verlaat via Pays Nantais het land. De wijngaarden liggen langs de Loire en in het gebied ten zuiden van Nantes. Het zeeklimaat zorgt voor een zachte herfst en winter. De lente en zomer zijn vochtig en warm. Het grootste deel van de productie is afkomstig

uit het stroomgebied van de rivieren Sèvre en Maine. In Pays Nantais is maar één IGP-appellation: Val de Loire.

n Muscadet en Muscadet sur Lie

De bekendste en belangrijkste appellation van Pays Nantais is Muscadet. Het basisdruivenras is de witte melon de Bourgogne, ter plaatse ook wel muscadet genoemd. Muscadet is doorgaans een eenvoudige droge wijn, zonder strenge zuren. Omdat de vraag naar Muscadet vanaf het

einde van de jaren negentig van de vorige eeuw steeds verder terugliep, is men in de Muscadetstreek de laatste jaren bezig met het ontwikkelen van een marktstrategie om de goede wijnen onder de aandacht te brengen. Voor goede Muscadet komt langzamerhand meer waardering.

Muscadet zonder verdere aanduiding is de basisappellation, waarvoor de druiven uit het hele

gebied mogen komen. De wijnen mogen sinds 2018 voor maximaal 10 procent uit chardonnay

zijn samengesteld. De toegestane opbrengst voor Muscadet is 65 hl/ha. Voor Muscadet sur Lie,

Muscadet Sèvre et Maine, Muscadet Coteaux de la Loire en Muscadet Côtes de Grandlieu mag uitsluitend melon de Bourgogne gebruikt worden en is het maximumrendement 55 hl/ha. Alle

Muscadetwijnen (ook die van de subappellations) mogen na chaptalisatie of verrijking (enrichis-

sement in het Frans) niet boven een alcoholpercentage van 12 procent uitkomen. Als de suikers

op natuurlijke wijze in de druiven voorkomen, geldt deze beperking niet. Druiven voor wijnen van de appellations Muscadet sur Lie, Muscadet Sèvre et Maine, Muscadet Coteaux de la Loire en

Muscadet Côtes de Grandlieu moeten een hoger suikergehalte hebben dan druiven voor ‘gewo-

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

81

ne’ Muscadetwijnen en hun potentiële natuurlijke alcoholgehalte moet minimaal 10 procent zijn

in plaats van 9,5 procent voor Muscadet. Ook de minimale plantdichtheid ligt hoger dan die voor basis-Muscadet.

De drie subappellations van Muscadet tonen subtiele verschillen: •

Muscadet Sèvre et Maine is de grootste appellation, verantwoordelijk voor ruim drie kwart van de totale productie. 23 gemeenten ten zuiden van Nantes mogen de in 1936 erkende appel-

lation voeren. Het gebied is genoemd naar de rivieren Sèvre en Maine. De beste Muscadets komen uit dit deel. De bodem bestaat onder andere uit gneis, amphiboliet, schist en graniet.

Vooral de kleibodems van het dorp Vallet en de graniet bevattende hellingen rond SaintFiacre leveren een goede kwaliteit.

•

Muscadet Coteaux de la Loire ligt in het noorden van de streek, bij Ancenis. Het is een klein

gebied van ca. 100 ha. Deze appellation mag door 24 gemeenten gevoerd worden. De wijn-

gaarden liggen op hellingen aan weerszijden van de Loire. Graniet in de bodem geeft de wijn een toets van vuursteen en minerale aroma’s.

•

Muscadet Côtes de Grandlieu is een appellation uit december 1994. 19 gemeenten in het

zuidwesten van de regio, rond Frankrijks grootste binnenmeer Lac de Grand-Lieu, mogen

deze appellation voeren. De stenige zandbodem zorgt voor lichte en subtiele, karaktervolle

wijnen met bloemige tonen. De druivenstokken moeten minstens zeven jaar oud zijn. De kwaliteit van de wijnen uit dit kleine district is heel behoorlijk.

Op zijn slechtst is Muscadet een waterig, neutraal, zurig wijntje. Op zijn best is een Muscadet

een karaktervolle, lichte wijn met het sappige van (groene) appel, citrustonen en met zilte aro-

ma’s. Muscadet heeft een lagere zuurgraad dan velen denken. Van oudsher worden Muscade-

twijnen sur lie (op de droesem) gelagerd en zo min mogelijk overgestoken in de winter. De wijn

wordt vroeg in het voorjaar gebotteld, vaak met een kleine hoeveelheid koolzuurgas erin. Lagere opbrengsten in de wijngaard, vergisting op (oudere) vaten en bâtonnage maken van een slanke Muscadet een vollere wijn, zeker als de druiven van goede kwaliteit zijn.

Wijnen die sur lie rijpen, ontwikkelen doorgaans complexere aroma’s en zijn zachter en ronder.

Rond Nantes is rijping sur lie sinds 1972 wettelijk als een specifieke productiemethode erkend,

die de wijn een hogere status en betere kwaliteit geeft. De aanduiding ‘sur Lie’ mag op het etiket worden vermeld als de wijn de hele winter zonder oversteken of filteren op zijn depot heeft gelegen. De wijn mag pas vanaf 1 maart van het jaar na de oogst worden gebotteld.

Sinds 2011 worden er in de Muscadet meerdere terroirs onderscheiden. In dat jaar zijn door het INAO drie cru’s toegekend binnen Muscadet Sèvre et Maine: Clisson, Gorges en Le Pallet. In

2019 werden, eveneens binnen de appellation Muscadet Sèvre et Maine, vier nieuwe cru’s er-

kend: Goulaine, Château-Thébaud, Monnières-Saint-Fiacre en Mouzillon-Tillières. Van de zeven

Muscadet-communaux is Goulaine de noordelijkste en tevens grootste. Het maximumrendement voor de cru’s is lager dan dat voor de andere Muscadet-appellations: 45 hl/ha. Het potentiële

82

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



natuurlijke alcoholgehalte moet minimaal 11 procent zijn. De rijpingsperiode sur lie is ten minste 18 maanden.

n Gros Plant du Pays Nantais

Gros Plant du Pays Nantais (of kortweg: Gros Plant) is een frisse, lichte witte wijn. Hij wordt ge-

maakt van de gros plant, die ook wel folle blanche wordt genoemd. De druiven mogen uit de hele Pays Nantais komen. Het druivenras folle blanche komt uit het Cognacgebied en heeft een zeer

hoge natuurlijke zuurgraad. Gros Plant heeft een laag alcoholpercentage en wordt vrijwel uitslui-

tend lokaal en in Bretagne gedronken. De wijn kan agressief droog zijn. Er is ook een Gros Plant sur Lie, die van hogere kwaliteit is. n Coteaux d’Ancenis

Coteaux d’Ancenis is de streek ten noordoosten van Nantes, rondom de historische stad Ance-

nis. Men maakt er lichte rode, witte en rosé wijnen. De witte wijnen kunnen droog, demi-sec of zoet zijn. De meeste wijnen zijn monocépages en de variëteit wordt op het etiket vermeld. De

witte wijn wordt gemaakt van chenin blanc of pinot gris. Deze laatste variëteit wordt ook wel malvoisie of pinot beurot genoemd. Sinds 2011 mag officieel alleen pinot gris gebruikt worden voor

de witte wijn, maar er is een overgangsregeling voor wijnen waarin chenin blanc is verwerkt. Er

bestaat een subappellation Coteaux d’Ancenis Malvoisie voor wijnen van 100 procent pinot gris.

Voor rood en rosé wordt vooral gamay gebruikt, met daarnaast cabernet sauvignon en cabernet franc. Sinds 2011 moet een rode of rosé Coteaux d’Ancenis volledig van gamay gemaakt wor-

den, maar ook hier is een (overigens lange) overgangsperiode vastgesteld, zodat voorlopig ook wijnen met cabernet sauvignon en/of cabernet franc de appellation mogen voeren. n Fiefs Vendéens

Fiefs Vendéens is het gebied ten zuiden van de Muscadet, richting de Atlantische Oceaan. Het is een vlakke streek. De bodem bevat hier relatief veel leisteen. De meeste wijnen zijn rood,

maar er wordt ook wit en rosé geproduceerd. De wijnen zijn doorgaans licht. De witte wijn wordt gemaakt van hoofdzakelijk chenin blanc (mini-

maal 60 procent), aangevuld met chardonnay,

grolleau gris en sauvignon blanc, afhankelijk van de herkomst. Voor rood en rosé gebruikt men vooral cabernet franc, pinot noir en négrette.

Sinds de oogst van 2011 heeft het gebied recht

op de AOP-status. Op het etiket wordt de naam Fiefs Vendéens (Leengoederen uit de Vendée)

altijd gevolgd door de naam van een van de vijf districten die tot de appellation behoren: Brem, Chantonnay, Mareuil, Pissotte of Vix. De rode wijnen zijn het interessantst.

Leisteen in een wijngaard van Fiefs Vendéens-Brem (foto: Chris Alblas)

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

83

Anjou-Saumur Anjou-Saumur ligt ten oosten van Pays Nantais, meer landinwaarts. Het landschap is zacht gol-

vend. Anjou en Saumur worden vaak als één regio aangeduid, maar de twee streken en hun sub-

zones vertonen verschillen in bodemtypes en wijnstijlen. Vooral wijn uit Anjou was al in de middel-

eeuwen populair. Hollandse platbodemschepen voeren eeuwen geleden tot bij Tours de Loire op en kochten en verkochten daar wijn. Met name de Hollanders hebben in de zestiende en zeventiende eeuw meegewerkt aan de ontwikkeling van de zoete wijnen uit dit gebied. Vanaf het einde van de vijftiende eeuw hadden zij namelijk eeuwenlang een monopolie op de handel in wijnen uit Anjou.

De appellation Anjou ligt rondom de stad Angers. Het klimaat is er mild. De Atlantische Oceaan heeft hier nog invloed en in het zuidwesten wordt de streek beschermd door de bossen van de

Vendée. Langs de oevers van de Loire, de Layon en de Aubance liggen beschutte hellingen, die optimaal van de zon profiteren. Er valt hier minder regen dan in veel andere delen van de Loire, ongeveer 500 mm per jaar. Op de graniet- en leisteenhoudende bodems ontwikkelen de chenin

blanc, cabernet franc en cabernet sauvignon unieke aroma’s. Ook schist vindt men in de bodems

van Anjou. Cabernets Francs van de schistbodems in Anjou zijn over het algemeen wat harder dan die van de kalkbodems in Saumur. In het oosten van Anjou wordt de bodem echter kalkrijker en

zachter. De kalkrijke bodems zijn beduidend makkelijker te bewerken dan de keiharde grond met graniet en leisteen. Hoewel in Anjou voortreffelijke (droge en zoete) witte wijnen wordt gemaakt, spelen in Anjou ook rood en rosé een belangrijke rol.

Saumur is een mooie, oude stad, die 50 kilometer ten zuidoosten van Angers ligt. Saumur ligt tegen een grote kalkrots. De heuvels in Saumur vormen een bescherming tegen de westenwinden. De

appellation Saumur bevindt zich grotendeels ten zuiden van Saumur. De kiezelgronden bevatten

op sommige plaatsen een hoog gehalte aan tufsteen, krijt en kalk. Saumur wordt wel het Reims of Épernay van de Loire genoemd, omdat hier al sinds eeuwen veel mousserende wijn wordt geproduceerd. Onder de stad zijn hier en daar kelders in het zachte tufsteen, tuffeau, uitgehakt. Hierin rijpen veel wijnen. Naast de mousserende wijnen hebben ook de rode wijnen van cabernet franc

een goede naam, vooral die uit Saumur-Champigny. De kalkachtige bodem van Saumur maakt de wijnen wat lichter.

Chenin blanc, ook wel pineau de la Loire genoemd, is verreweg het belangrijkste druivenras voor

de witte wijnen uit Anjou-Saumur. Chardonnay en sauvignon blanc maken in sommige appellations

deel uit van de assemblage. De belangrijkste druivenrassen voor rode wijnen uit Anjou-Saumur zijn cabernet franc, cabernet sauvignon en gamay. n Anjou en verwante appellations

Binnen de appellation Anjou worden verschillende soorten wijn geproduceerd: •

Witte Anjou zonder verdere aanduiding (Anjou Blanc) is een lichte, vaak droge wijn, die voor

minstens 80 procent uit chenin blanc bestaat. Chardonnay en sauvignon blanc mogen samen

maximaal 20 procent van de wijn uitmaken. Wijnen waarin ook chardonnay en sauvignon blanc

84

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Château de Saumur

verwerkt zijn, hebben vaak meer diepgang. De interessantste Anjou Blanc komt van leisteenhoudende grond en van de koolstofrijke rotsgrond dicht bij de rivier. Er zijn ook zoete versies van Anjou Blanc.

•

Anjou-Coteaux de la Loire is een zoete of edelzoete witte wijn, die uit tien gemeenten ten zuidwesten van Angers kan komen, inclusief Savennières. De wijn wordt van alleen chenin blanc

gemaakt. Er moet met de hand worden geoogst en diverse gangen door de wijngaard zijn nodig om de beste druiven (al dan niet aangetast door edelrot) te plukken. Deze wijn is vrij schaars.

De wijngaarden beslaan ca. 15 ha.

•

Anjou Gamay is een lichte, fruitige wijn van 100 procent gamay noir à jus blanc. Er bestaat ook een Anjou Gamay Nouveau/Primeur, die net zoals Beaujolais Primeur op de derde donderdag van november op de markt komt. Anjou Gamay wordt vooral binnen de streek zelf gedronken.

•

Rode Anjou zonder herkomstbenaming (Anjou Rouge) wordt grotendeels van cabernet franc en/ of cabernet sauvignon geproduceerd (samen minstens 70 procent). Grolleau en pineau d’Aunis zijn als cépages accessoires toegestaan.

•

Rode Anjou met de herkomstbenaming Anjou Villages (erkend in 1991) is meestal serieuzer dan ‘gewone’ Anjou Rouge. Rode wijn van Anjou Villages is een middelzware rode wijn met meestal

zachte tannines. In 46 gemeenten mag Anjou Villages worden geproduceerd. Cabernet franc en cabernet sauvignon vormen de basis. De wijnen moeten een paar maanden rijping in de kelder ondergaan (op vat of tank) en mogen pas vanaf 15 september na het oogstjaar op de markt komen. De betere wijnen krijgen een lagering in eiken vaten.

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

85

•

Anjou Villages met de toevoeging ‘Brissac’ is een volle rode wijn, die uit tien gemeenten in de

Coteaux de l’Aubance kan komen, ten zuiden van Angers. De cabernet franc en cabernet sau-

vignon voor deze appellation groeien op leisteenhoudende bodems. Anjou Villages Brissac werd in 1998 als appellation erkend en heeft een zeer goede reputatie.

•

Rosé d’Anjou is een halfdroge rosé met een fruitige smaak en vaak een zoetje in de afdronk.

Rosé d’Anjou heeft in de jaren zeventig van de twintigste eeuw zowel rosé als de Anjoustreek populair gemaakt. Maar door productie van ondermaatse kwaliteit sloeg de populariteit om en kregen zowel de streek als de rosé een slechte naam. Inmiddels is de kwaliteit van veel Rosé d’Anjou verbeterd en is de stijl wat droger. Rosé d’Anjou bevat minimaal 7 gr/l restzoet. Veel

Rosé d’Anjou heeft het druivenras grolleau als basis, maar cabernet sauvignon, cabernet franc, cot, gamay en pineau d’Aunis zijn ook toegestaan. Rosé d’Anjou moet jong worden gedronken.

•

Cabernet d’Anjou is een volle, vrij zoete rosé van cabernet sauvignon en/of cabernet franc, die minimaal 10 gr/l restsuiker bevat. Door zijn hoge zuurgehalte komt de wijn redelijk fris over.

De druiven mogen uit een groot gebied komen, van de stad Angers tot bij Saumur. Ze kunnen

dus zowel van de zwarte, leisteenhoudende bodem als van de witte, kalkrijke grond komen. In Frankrijk wordt Cabernet d’Anjou meer gedronken dan Rosé d’Anjou. Cabernet d’Anjou kan interessant zijn en een lange houdbaarheid hebben.

•

Anjou Mousseux wordt ook kortweg Anjou genoemd. De druiven voor Anjou Mousseux kunnen uit Anjou en Saumur komen. Witte Anjou Mousseux wordt gemaakt op basis van chenin blanc

(70 procent). Daarnaast zijn cabernet sauvignon, cabernet franc, gamay, grolleau, chardonnay en pineau d’Aunis toegestane variëteiten. Rosé Anjou Mousseux bestaat ook. Deze wordt ge-

maakt van een mix van cabernet sauvignon, cabernet franc, gamay, grolleau en pineau d’Aunis.

•

De appellation Anjou Pétillant is een mild mousserende wijn uit Anjou en/of Saumur. De druk in de fles bedraagt maximaal 2,5 bar. Wit bestaat voor minstens 80 procent uit chenin blanc,

aangevuld met maximaal 20 procent chardonnay en/of sauvignon blanc. De rosé versie wordt

geproduceerd van grolleau, cabernet franc, cabernet sauvignon, pineau d’Aunis, gamay en cot. n Saumur en verwante appellations

Ook Saumur levert een scala aan wijnstijlen en subappellations op: •

Witte Saumur (Saumur Blanc) is een droge, frisse witte wijn, die veel op witte Anjou lijkt. Hij

wordt gemaakt van chenin blanc. Tot voor enkele jaren was maximaal 20 procent chardonnay

en/of sauvignon blanc toegestaan. De druiven groeien op de kalkrijke gronden ten zuiden van

de plaats Saumur, op de zuidelijke oever van de Loire. In een Saumur Blanc met terroirexpressie zijn de minerale, krijtachtige aroma’s van de kalkrijke bodem goed te proeven. Goede Saumur Blanc kan lang bewaard worden.

•

Coteaux de Saumur is een kleine appellation voor zoete of edelzoete witte wijnen van uitsluitend

chenin blanc. De wijn kan gemaakt worden in 31 gemeenten ten zuiden van de stad Saumur. De druiven groeien op de kalkrijke tufsteenbodems en worden met de hand geoogst.

•

Rode Saumur (Saumur Rouge) is een droge, frisse wijn die van cabernet franc, cabernet sau-

vignon en soms wat pineau d’Aunis wordt gemaakt. Cabernet franc is het hoofdras (minimaal 70 procent). De soepele, fruitige stijl van de wijn wordt benadrukt door hem enigszins gekoeld te

86

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



schenken. Saumur Rouge komt van (kalk)bodems die vergelijkbaar zijn met die in Bourgueil en Chinon. Van Saumur Rouge wordt meer geproduceerd dan van Saumur Blanc.

•

Saumur-Champigny (AOC sinds 1957) is een rode wijn die in de jaren zeventig dé modewijn in

Parijse bistro’s was en zo wereldwijd faam heeft verworven. De wijn lijkt op ‘gewone’ rode Sau-

mur, omdat hij van dezelfde druivenrassen wordt gemaakt, maar Saumur-Champigny komt in de beste gevallen wat dikker en voller over. Hij staat in kwaliteit doorgaans boven rode Saumur. De

wijngaarden voor de appellation Saumur-Champigny (ca. 1.300 ha) liggen op een tufsteenplateau

op de linkeroever van de Loire, direct ten zuiden van de plaats Saumur. Van de in totaal acht communes binnen de appellation zijn Souzay-Champigny en Saint-Cyr-en-Bourg de belangrijkste.

•

Cabernet de Saumur is een droge of halfdroge rosé van cabernet franc en/of cabernet sauvig-

non. Deze wijn heeft maximaal 7 gr/l restsuiker. De druiven komen uit de gemeenten ten zuiden van Saumur.

•

Cabernet de Saumur-Champigny is een vergelijkbare rosé, maar dan uit de wijngaarden die onder de appellation Saumur-Champigny vallen.

•

In Saumur wordt sinds het begin van de negentiende eeuw ook mousserende wijn geprodu-

ceerd. De bekendste en belangrijkste is Saumur Mousseux, die meestal gewoon als Saumur

op de markt komt. De druiven moeten afkomstig zijn van wijngaarden binnen AOP Saumur. De

mousserende wijnen van Saumur zijn over het algemeen beter en boeiender dan die uit Anjou.

Mousserende Saumur is aantrekkelijk geprijsd en het kwaliteitsniveau ligt hoog. De kalkrijke tufsteenbodem en een hoger percentage chardonnay (bij de witte versie) liggen hieraan ten

grondslag. Witte Saumur Mousseux komt het meest voor. Toegestane druivenrassen voor witte Saumur Mousseux zijn chenin blanc (minimaal 60 procent) plus een maximum van 40 procent chardonnay, sauvignon blanc, cabernet sauvignon, cabernet franc, gamay, grolleau, pineau

d’Aunis en/of pinot noir. Rosé Saumur Mousseux wordt gemaakt van cabernet franc (minimaal

60 procent), cabernet sauvignon, gamay, grolleau, pineau d’Aunis en pinot noir: rassen die ook voor witte Saumur Mousseux zijn toegestaan. Er worden ook interessante mousserende rosés

van 100 procent cabernet franc gemaakt. In Saumur wordt zelfs rode mousserende wijn geproduceerd, maar deze mag niet onder de naam Saumur worden verkocht.

•

Witte Saumur Pétillant wordt geproduceerd van minimaal 80 procent chenin blanc, met een toevoeging van maximaal 20 procent chardonnay en/of sauvignon blanc.

•

Saumur met de dénomination géographique complémentaire Puy-Notre-Dame is als appel-

lation erkend in 2009. Het betreft een rode wijn van voornamelijk cabernet franc, eventueel (tot een maximum van 15 procent) aangevuld met cabernet sauvignon. 17 gemeenten, 12 in het

departement Maine-et-Loire en 5 in Vienne, hebben recht op de appellation Saumur Puy-NotreDame. De bodem wordt gedomineerd door kalk uit de jura, maar ook krijt, zand en klei komen voor. De wijngaarden liggen tussen 50 en 100 meter boven de zeespiegel. n Coteaux du Layon

Coteaux du Layon ligt ten zuiden van Angers. Langs de Layon, een zijrivier van de Loire, liggen

de hellingen waarop de chenin-blancdruiven voor de zoete en soms edelzoete Coteaux du Layon groeien. De druiven moeten met de hand worden geplukt. De door edelrot aangetaste of door de

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

87

warmte gedeeltelijk ingedroogde druiven worden tijdens verschillende plukronden geselecteerd.

Steeds meer ambitieuze wijnmakers vinifiëren hun druiven van de leisteenhoudende bodems en de zandgronden apart om het verschil in terroir te laten spreken. Vooral leisteen speelt een belangrijke rol in Coteaux du Layon. Het toegestane rendement is 35 hl/ha. Als er sprake is van een Coteaux

du Layon die van gebotrytiseerde druiven is gemaakt, heeft de wijn recht op de vermelding Sélection de Grains Nobles.

Coteaux du Layon is de ‘basisappellation’. Er zijn binnen Coteaux du Layon twee subappellations,

waaraan hogere eisen worden gesteld, zoals een lager rendement en een hoger potentieel alcoholgehalte. Dit zijn: •

Coteaux du Layon met de aanduiding van de gemeentenaam. Er zijn zes gemeenten die hun

naam op het etiket mogen vermelden. Deze liggen allemaal langs de Layon. Het zijn Beaulieusur-Layon, Faye-d’Anjou, Rablay-sur-Layon, Saint-Aubin-de-Luigné, Rochefort-sur-Loire en Saint-Lambert-du-Lattay. De maximale opbrengst bedraagt 30 hl/ha.

•

Coteaux du Layon Premier Cru Chaume. De wijngaarden in het buurtschap Chaume worden als uitzonderlijk goed beschouwd. De maximale opbrengst bedraagt hier 25 hl/ha.

n Quarts de Chaume

Quarts de Chaume is een zeer kleine, zelfstandige appellation binnen het productiegebied van Coteaux du Layon-Chaume en heeft een goede reputatie. De edelzoete wijnen van chenin blanc zijn

van een uitzonderlijke klasse en kunnen heel oud worden. De wijngaarden van Quarts de Chaume liggen op beschutte hellingen in een bocht van de meanderende Layon. Er heerst hier een uniek mesoklimaat. In het najaar vormen nevel in de ochtend en warmte in de loop van de dag de perfecte omstandigheden voor pourriture noble. Er bestaat ook een Quarts de Chaume Grand Cru,

erkend in 2011, waarvoor de regels zeer streng zijn. Dit is de eerste grand cru van de Loire. n Bonnezeaux

Bonnezeaux ligt ten zuidoosten van Quarts de Chaume. De appellation Bonnezeaux geldt voor

(edel)-zoete wijnen van chenin blanc. Bonnezeaux ligt als een enclave binnen het productiegebied

van Coteaux du Layon, net als Quarts de Chaume. De druiven moeten afkomstig zijn van wijngaar-

den die op steile, zuidelijke hellingen langs de Layon liggen, in een specifiek deel van de gemeente Thouarcé. De druiven moeten met de hand geplukt worden. De bodem bestaat uit leisteen en

kwarts. Het productiegebied van Bonnezeaux is groter dan dat van Quarts de Chaume, circa 50

ha. De regels voor Bonnezeaux zijn iets minder streng dan voor Quarts de Chaume. Bonnezeaux kan een behoorlijk alcoholrijke, geconcentreerde wijn zijn. n Coteaux de l’Aubance

De kleine appellation Coteaux de l’Aubance ligt ten zuiden van de Loire, direct ten noorden van Coteaux du Layon. Men produceert in dit gebied (edel)zoete witte wijnen van chenin blanc. De

Aubance is een klein zijriviertje van de Loire. Net zoals de Layon meandert de Aubance door het landschap. De bodem is gevarieerd en er komt geregeld pourriture noble voor in de wijngaarden

88

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



op de hellingen, die minder steil zijn dan de hellingen in Coteaux du Layon. Voor de vins liquoreux worden in verschillende plukgangen alleen de rijpste druiven geplukt. De beste wijnen van Cote-

aux de l’Aubance zijn vergelijkbaar met de wijnen van Coteaux du Layon. Lang niet alle wijnen zijn gemaakt van druiven die gebotrytiseerd zijn. Rode wijnen uit de productiezone van Coteaux de l’Aubance worden op de markt gebracht als Anjou Villages Brissac. n Savennières

Op de noordoever van de Loire, net ten zuidwesten van Angers, ligt Savennières. Op de vulkani-

sche, leisteenhoudende bodems op de grens tussen het oude Bassin Parisien en het Massif armoricain worden hier uitzonderlijk complexe witte wijnen gemaakt. Savennières is er in sec, demi-sec en moelleux, maar sec wordt het meest geproduceerd. Een eeuw geleden waren de wijnen nog

voornamelijk zoet of halfzoet. Savennières bestaat altijd voor 100 procent uit chenin blanc en kan uitstekend ouderen. Truffelachtige aroma’s en honingtonen zijn kenmerkend voor Savennières,

evenals elegantie en mineraliteit. Oude Savennières kan ongelooflijk intens, complex en levendig zijn. Jonge Savennières kan beendroog smaken en ontoegankelijk zijn.

De appellation Savennières (ca. 150 ha) kent twee subappellations, die beide ten noordoosten van Savennières liggen, op hellingen met een vulkanische bodem: •

Savennières-Clos de la Coulée de Serrant (6 ha), een individueel wijngoed (monopole), dat

door de familie Joly volgens biodynamische principes wordt geleid; •

Savennières-La Roche-aux-Moines (ca. 20 ha), geëxploiteerd door enkele producenten; ook de wijnen van deze appellation hebben een groot bewaarpotentieel.

n Vins du Thouarsais

Ten zuiden van de appellation Saumur en ten westen van Haut-Poitou ligt de plaats Thouars. Op de kalkrijke gronden in en rondom Thouars wordt door een handjevol producenten rood, wit en

rosé gemaakt. De overgrote meerderheid is wit, gemaakt van chenin blanc met een klein beetje

chardonnay. De rode en rosé wijnen zijn zeer licht. Tot 2011 had Vins du Thouarsais de VDQS-status, maar met het verdwijnen van deze categorie is ook Vins du Thouarsais opgeheven. De paar

producenten van dit gebied hebben geopteerd voor AOP Anjou. Vins du Thouarsais is sinds 2011 in feite in AOP Anjou opgegaan.

Touraine Als er over de ‘tuin van Frankrijk’ wordt gesproken, gaat het vooral over Touraine. In Touraine staan ook de meeste kastelen. De bodem leverde van oudsher het tufsteen om de kastelen van te bouwen en de afgravingen werden wijnkelders. Vroeger vermaakte de Franse adel zich er en tegenwoordig vinden veel Parijzenaars hier ontspanning.

Touraine ligt in het hart van de Loirevallei, rond de stad Tours. Het klimaat is mild, met een warm najaar. Het relatief grote aantal zonuren en de steile hellingen langs de Loire en diens zijrivieren

maken de streek geschikt voor blauwe druivenrassen, die meer tijd nodig hebben om te rijpen. In

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

89

het westen regeren cabernet franc (lokaal ook wel breton genoemd) en cabernet sauvignon; in het uiterste oosten van de regio zijn gamay voor rood en sauvignon blanc voor wit de meest gebruikte

variëteiten. Het grootste deel van de productie in Touraine betreft droge witte wijnen, maar Touraine is tegelijk de leverancier van de beste rode Loirewijnen.

De bodems in Touraine zijn gevarieerd. Ze bestaan voornamelijk uit klei, kalk en zand. Hier en

daar komt vuursteen voor. In het oosten van Touraine bevat de bodem meer zand en kiezels, wat

tot lichtere wijnen leidt. Bij Vouvray en Montlouis komt leisteen voor, geschikt voor de verbouw van chenin blanc.

n Touraine en verwante appellations

Touraine is een grote appellation (ca. 5.200 ha), die zich uitstrekt van de stad Saumur in het westen tot Blois in het oosten. De stad Tours is het centrum van dit gebied. De druiven groeien op uiteenlopende bodems. De wijngaarden liggen vooral op de steile hellingen langs de beide oevers van de Loire en de zijrivier de Cher.

Touraine zonder verdere geografische aanduiding (zowel in wit, rood als rosé) kan van diverse

bodems komen en van verschillende druivenrassen zijn gemaakt. Het is een algemene appellation voor eenvoudige wijnen. De volgende varianten komen voor: •

Touraine Blanc. Voor witte Touraine gold lange tijd een wettelijk voorschrift van ten minste 75

procent sauvignon blanc, chenin blanc en/of arbois. Chardonnay was voor maximaal 20 procent

toegestaan. Tegenwoordig moet minimaal 80 procent van witte Touraine uit sauvignon blanc be-

staan, eventueel in combinatie met maximaal 20 procent sauvignon gris. Vaak staat ‘Sauvignon’ op het etiket. Een goede witte Touraine, zeker uit een warm jaar, kan een prima (en goedkoop!) alternatief zijn voor een Sancerre of een Pouilly-Fumé. Touraine Sauvignon is een enorm groot exportsucces.

•

Touraine Rouge. De belangrijkste druivenrassen voor rode Touraine zijn cabernet franc en cot.

Naast deze cépages principaux zijn cabernet sauvignon, gamay en pinot noir als cépages accessoires toegestaan. De gamaydruif is favoriet en levert wijnen op die aan Beaujolais doen denken.

•

Touraine Gamay is een ideale wijn om koel te serveren. De wijn mag tot 15 procent aan andere blauwe druivenrassen bevatten, zoals cabernet sauvignon en pinot noir. Touraine Gamay met de aanduiding Primeur of Nouveau wordt wél uitsluitend van gamay geproduceerd.

•

Touraine Rosé (zonder verdere aanduiding) wordt geproduceerd van gamay, cabernet franc,

malbec en in mindere mate cabernet sauvignon, pinot noir, pineau d’Aunis en grolleau. Het is een lichte, droge wijn, die het resultaat is van directe persing.

•

Touraine Mousseux wordt volgens de méthode traditionnelle geproduceerd. Deze wijn kan wit,

rosé of rood zijn. De druiven voor wit en rosé mogen uit heel Touraine komen, die voor de rode mousseux uitsluitend uit Bourgueil, Saint-Nicolas-de-Bourgueil en Chinon.

•

Touraine Pétillant wordt minder geproduceerd dan Touraine Mousseux en wordt vooral lokaal geconsumeerd. Deze wijn is licht mousserend. Touraine Pétillant kan wit, rosé of rood zijn.

90

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Binnen de appellation Touraine zijn er vijf dénominations géographiques complémentaires erkend,

die onderling in bodemsamenstelling, druivenrassen en/of wijntypes verschillen: •

Touraine-Azay-le-Rideau: Binnen de appellation Touraine-Azay-le-Rideau (ca. 40 ha) wordt

ongeveer evenveel wit als rosé geproduceerd. De druiven groeien op hellingen langs de Loire en de Indre, tussen Tours en Chinon. De kalk- en vuursteenhoudende kleigronden zijn bedui-

dend beter dan die van de algemene appellation Touraine. Witte Touraine-Azay-le-Rideau wordt alleen van chenin blanc gemaakt en kan droog of halfdroog zijn. Sommige witte wijnen hebben een groot rijpingspotentieel. Rosé Touraine-Azay-le-Rideau is net als de witte variant droog en fruitig. Hij bestaat hoofdzakelijk uit grolleau, aangevuld met gamay, cot, cabernet franc en/of cabernet sauvignon. Rode wijn wordt hier niet geproduceerd.

•

Touraine-Amboise: Ten oosten van Tours ligt de gemeente Amboise met zijn kalkhoudende

zandbodem. Binnen de appellation Touraine-Amboise, zo’n 100 ha groot, wordt vooral fruitige rode wijn geproduceerd, maar wit en rosé komen ook voor. Rode Touraine-Amboise bestaat

vaak uit cot, cabernet franc, cabernet sauvignon en gamay. Touraine-Amboise Rosé is delicaat en licht. Hij wordt van dezelfde druivenrassen gemaakt als de rode variant. Witte TouraineAmboise bestaat voor 100 procent uit chenin blanc en kan zowel droog, halfdroog als zoet

(moelleux) zijn. De betere witte wijnen van Touraine-Amboise doen denken aan Vouvray. Matige

Wjngaarden van Chinon

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

91

wijnen hebben de reputatie van deze appellation echter geen goed gedaan.

•

Touraine-Mesland: Op de kiezelhoudende zandgronden op de rechteroever van de Loire tussen Amboise en Blois liggen de wijngaarden van Touraine-Mesland. Er komen witte, rode en rosé wijnen vandaan, die in kwaliteit niet per se beter zijn dan ‘gewone’ Touraine. Voor de droge,

frisse witte wijnen mag de basisvariëteit chenin blanc worden aangevuld met chardonnay en sauvignon blanc. In de rode Touraine-Mesland vallen vaak frambozenaroma’s op. De wijn is jong heel verleidelijk, maar er zijn ook exemplaren met voldoende body en tannine om een

aantal jaren te ouderen. Rode Touraine-Mesland bestaat uit vooral gamay, die wordt aangevuld met cabernet franc en cot. Rode Touraine-Mesland is altijd een assemblage van deze drie drui-

venrassen. De fruitige, lichte rosé Touraine-Mesland is een vin gris: een rosé die het resultaat is van een heel korte en lichte persing. Hij wordt gemaakt van dezelfde druivenrassen als de rode wijn. Gamay is het dominante druivenras.

•

Touraine-Chenonceaux: Deze appellation werd erkend in 2011. Van 159 ha worden witte en

rode wijnen geproduceerd. 21 gemeenten, aan beide oevers van de Cher, maken deel uit van

de appellation. De bodem bevat voornamelijk klei en silex (van het type perruches), soms met

een ondergrond van kalk. De witte wijnen worden van uitsluitend sauvignon blanc gemaakt, de rode zijn blends van cabernet franc en cot, eventueel met een bijrol voor gamay.

•

Touraine-Oisly: Ook Touraine-Oisly dateert uit 2011. Deze appellation is eveneens beperkt qua

omvang: 32 ha slechts. Het productiegebied ligt tussen de Loire en de Cher. Er wordt alleen wit geproduceerd van sauvignon blanc, het druivenras dat al sinds de jaren twintig van de vorige eeuw met de zand- en leembodem van Oisly verbonden is. De witte wijnen worden enkele

maanden (tot 30 april volgend op de oogst) op de lies gelagerd, wat meer rondeur, volume en complexiteit geeft. In de neus valt vaak rijp, exotisch fruit op. n Touraine Noble Joué

Touraine Noble Joué is een zeer kleine appellation, die in 1999 erkend werd en van kracht is sinds 2001. Het is een zelfstandige appellation, geen subappellation van Touraine. Het productiegebied

beslaat maar zo’n 30 ha. Deze appellation staat bekend om zijn bleke, zalmroze rosé, een vin gris.

De druiven voor deze karaktervolle ‘roze’ wijn groeien op de kalkhoudende bodem in vijf gemeenten aan de oevers van de Cher en de Indre, ten zuiden van Tours. Pinot noir, pinot gris en pinot meunier zijn de basis-variëteiten. n Chinon

Chinon, ten zuiden van de Loire, vormt het bruisende hart van Touraine. Rondom het mooie stadje Chinon, dat hoog op een kalkrots ligt, liggen de hellingen waar de druiven voor AOP Chinon

groeien. Het productiegebied beslaat ca. 2.400 ha. De bodems van de wijngaarden van de ap-

pellation zijn gevarieerd. Een studie van onderzoeksorganisatie INRA beschrijft zelfs 51 verschillende terroirs binnen Chinon. Globaal worden drie terroirs onderscheiden. De hellingen langs de

Loire en de Vienne bestaan uit kalksteen, klei en (gele) tufsteen, de plateaus bevatten klei, zand

en veel vuursteen en in de vallei bij de rivier worden vooral zanderige kiezelgronden aangetroffen.

De druiven van de verschillende bodems worden veelal apart gevinifieerd. Wijnen van de kalkrijke

92

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



tufsteenbodems, met name op de zuidhellingen, zijn vol en krachtig. Lichtere wijnen komen uit de

zanderige vallei. De beste wijnen komen van de hellingen, waar de verhouding tussen kalksteen en klei optimaal is en waar de bodem goed draineert.

In Chinon produceert men vooral rode wijn. Chinon is de belangrijkste appellation van Touraine

voor rode wijnen. Een rode Chinon kan zowel vol en rijk als elegant en slank zijn, afhankelijk van de bodems waar de druiven vandaan komen. Een eeuw geleden werd Chinon met Margaux (in

Bordeaux) vergeleken, zo goed is van oudsher de reputatie. De basisvariëteit voor de productie is cabernet franc, lokaal vaak breton genoemd. Cabernet sauvignon dient als cépage accessoire en vervult een kleine rol. Opvallende aroma’s zijn rood fruit, potloodslijpsel en soms groene paprika.

Rode Chinon combineert frisse fruitigheid met fijne zuren. Topwijnen kunnen meer dan 10 jaar

rijpen. In Chinon wordt ook een uiterst mineralige, soms staalachtige witte wijn van 100 procent

chenin blanc gemaakt. Circa 10 procent van de totale productie bestaat uit droge rosé. Maar de productie van wit en rosé is veel minder belangrijk dan de productie van rode wijnen. n Bourgueil

De wijnen van AOP Bourgueil komen uit acht gemeenten ten noorden van Chinon, aan de rech-

teroever (de noordoever) van de Loire. Het gebied beslaat zo’n 1.200 ha. De meeste wijnstokken staan op zuidelijke hellingen, die door het bosrijke plateau goed tegen de noordenwind worden beschermd. Het klimaat is hier vrij mild. De gevarieerde bodem bevat tufsteen en zand.

Net zoals in Chinon draait het hier vooral om rode wijn. Rode Bourgueil bestaat voornamelijk uit

cabernet franc, waaraan ook een klein deel cabernet sauvignon toegevoegd mag worden. Caber-

net sauvignon mag in de wijngaard hoogstens 10 procent van de aanplant uitmaken, wat overigens ook geldt voor Chinon en Saint-Nicolas-de-Bourgueil. In sommige jaren is de wijn snel na de oogst

op dronk, terwijl in andere jaren de wijn iets meer tijd nodig heeft voor zijn ontwikkeling en een aantal jaren kan ouderen. Bourgueil is steviger en soms boerser dan de meeste Chinons. Ook zijn de tannines van een Bourgueil vaak wat steviger dan die van een Chinon. Het tufsteen in de bodem

zou daarvoor verantwoordelijk zijn. Binnen de appellation Bourgueil wordt naast rode wijn ook een (vaak forse) rosé gemaakt op basis van cabernet franc. n Saint-Nicolas-de-Bourgueil

Ten westen van Bourgueil, eveneens op de rechteroever van de Loire, ligt Saint-Nicolas-de-

Bourgueil. Dit gebied is enkele honderden hectares kleiner dan Bourgueil. De wijngaarden worden beschut door een bos en profiteren van de warme invloeden van de Loire. De productie van rode

wijn is hier het belangrijkst. Cabernet franc is het dominante druivenras, in de wijn eventueel aan-

gevuld met cabernet sauvignon. De druivensamenstelling van een rode Saint-Nicolas-de-Bourgueil is dus hetzelfde als die van een rode Bourgueil of Chinon. Kleine verschillen zijn er ook. De zanden grindrijke tufsteenbodem geeft fruitige rode wijnen, die soms wat lichter overkomen dan die uit

Bourgueil. Maar ze zijn vaak weer wat steviger dan de zachte wijnen uit Chinon. Saint-Nicolas-deBourgueil rijpt doorgaans wat vroeger dan rode Bourgueil. Er wordt in Saint-Nicolas-de-Bourgueil ook wat rosé gemaakt. Witte wijn wordt binnen de appellation niet geproduceerd.

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

93

n Vouvray

Vouvray is de belangrijkste appellation in de Touraine voor witte wijn. De wijngaarden van Vouvray, zo’n 2.200 ha in totaal, liggen ten oosten van Tours, op de rechteroever van de Loire. De lage heuvels bevatten tufsteen, vuursteen, kalk, zand en klei. Op deze bodems gedijt de chenin blanc, hét

druivenras van Vouvray, uitstekend. De zuurgraad van Vouvraywijnen is doorgaans hoog. Malolactische omzetting wordt over het algemeen vermeden. In hun jeugd zijn de wijnen licht en verfris-

send, met aroma’s van groene appel, kweepeer en acacia. Als ze eenmaal gerijpt zijn, komen er

honingtonen, noten en soms truffel-aroma’s tevoorschijn. De kwaliteit en de stijl van de wijn kunnen per oogstjaar sterk verschillen, omdat het weer hier zeer wisselvallig is. Van het productiegebied

Vouvray wordt gezegd dat hier het zee- en landklimaat elkaar treffen. In de mooiste jaren worden de wijnen van specifieke wijngaarden (zoals Le Haut-Lieu, Le Mont en Clos du Bourg) apart en

onder vermelding van de naam van de wijngaard op fles gebracht. De genoemde wijngaarden hebben een uitzonderlijk goed terroir.

In Vouvray worden droge, halfzoete (soms sec-tendre genoemd), zoete en in sommige jaren edelzoete en mousserende witte wijnen gemaakt. Niet alle producenten zetten een smaakaanduiding op het etiket, dus de stijl kan een verrassing zijn. Vouvray, zowel in stille als mousserende vorm, bestaat bijna altijd volledig uit chenin blanc, maar een klein percentage van de variëteit arbois is toegestaan. In goede jaren, als botrytis gedijt, ligt de nadruk op zoete wijnen. ‘Sélection’ op het etiket duidt op de invloed van botrytis. Vouvray Mousseux wordt vooral gemaakt in minder suc-

cesvolle oogstjaren, als de oogst minder rijp is. Vouvray Pétillant is de lichte variant van Vouvray Mousseux. De kwaliteit ervan is behoorlijk. Hiervan wordt weinig geproduceerd en de export is miniem. Vouvray Pétillant is lokaal enorm populair. n Montlouis-sur-Loire

De appellation Montlouis bestaat sinds 1937. In 2002 werd de naam officieel veranderd in Montlouis-sur-Loire. Montlouis ligt niet ver van Vouvray, aan de andere kant van de Loire. De wijngaarden

van Montlouis bevinden zich tussen de Loire en de Cher. Ze zijn iets minder goed beschut dan de beste wijngaarden uit Vouvray. De kalk- en tufsteenhoudende bodem bevat relatief meer zand en dat geeft iets lichtere wijnen. De wijnen van Montlouis hebben soms wat minder gewicht en in-

tensiteit dan de wijnen van Vouvray. Ook zijn ze doorgaans toegankelijker en ontwikkelen ze zich sneller. Maar de verschillen tussen de wijnen van Vouvray onderling zijn minstens even groot als die tussen Vouvray en Montlouis-sur-Loire.

Er worden in Montlouis-sur-Loire stille en mousserende wijnen gemaakt, zowel droog als zoet. De kleur is altijd wit. Het enige toegestane druivenras voor alle wijntypen is chenin blanc. Meer dan de helft van de productie in Montlouis betreft mousserende wijn, zowel mousseux als pétillant.

De demi-sec is heel populair in Frankrijk. Montlouis-sur-Loire Mousseux is stevig en karaktervol.

Montlouis-sur-Loire Pétillant wordt wel een van de beste pétillants van Frankrijk genoemd.

94

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



n Cheverny

Cheverny (AOC sinds 1993) ligt in het noordoostelijke deel van Touraine, in de omgeving van Blois.

De appellation beslaat zo’n 700 ha. Op de zand- en kleigronden hier worden vooral lichte wijnen

geproduceerd, zowel in rood als wit als rosé. De vaak strakdroge, frisse witte wijn wordt van hoofdzakelijk sauvignon blanc en sauvignon gris gemaakt. Andere toegestane druivenrassen zijn arbois,

chenin blanc en chardonnay. Populair zijn tegenwoordig blends van sauvignon blanc en chardonnay.

Rode Cheverny is doorgaans licht. De basisvariëteiten voor rode Cheverny zijn gamay en pinot noir, waarbij deze laatste dominant moet zijn. Gamay en pinot noir mogen worden aangevuld met cabernet franc en/of cot. Er wordt ook een kleine hoeveelheid lichte, fruitige rosé gemaakt, met dezelfde samenstelling als rode Cheverny. De gamay is hierbij in de smaak vaak uitdrukkelijker aanwezig. n Cour-Cheverny

Cour-Cheverny ligt iets ten noorden van Cheverny. Het is een kleine appellation van amper 60 ha.

Hier komt van de kalkrijke zandgronden een droge, fruitige witte wijn. Hij wordt van het druivenras

romorantin gemaakt en dat maakt de wijn anders (en zeldzamer) dan andere wijnen. De wijn is fris, maar heeft een ronde structuur, met aroma’s van witte bloemen. Soms heeft hij een wat ‘rustiek’

karakter. Romorantin heeft van nature een hoge zuurgraad en is redelijk productief. Soms heeft hij moeite om volledig rijp te worden. Deze variëteit wordt hier sinds veertig jaar verbouwd. n Coteaux du Loir

Ten noorden van Tours liggen de gemeenten die deel uitmaken van Coteaux du Loir (zonder -e op het eind). De Loir is een noordelijke zijrivier van de Loire. De bodem bestaat uit klei, vuursteen en

zand. Het klimaat wordt bepaald door een mix van maritieme en continentale invloeden. Men pro-

duceert er op een oppervlak van ca. 75 ha witte, rode en rosé wijn. Het merendeel van de productie is rode wijn, die getypeerd wordt door fruitige, enigszins florale en kruidige aroma’s. Zowel rode als

rosé Coteaux du Loir worden vooral gemaakt van pineau d’Aunis. Aanvullende druivenrassen voor rood zijn cot, gamay en cabernet franc, voor rosé zijn dat cot, gamay en grolleau. De witte wijnen worden gemaakt van chenin blanc. n Jasnières

Jasnières is een kleine, maar zeer dynamische appellation voor uitsluitend witte wijn. Het gebied

ligt ten noorden van Tours en grenst aan de Coteaux du Loir. De hellingen liggen vol op het zuiden en de druiven profiteren optimaal van de zon. De bodem bestaat voornamelijk uit kalk en klei.

Vuursteenhoudende kiezels reflecteren de zonnewarmte. Hier worden van uitsluitend chenin blanc droge, fruitige, enigszins bloemige wijnen gemaakt die bedoeld zijn om jong te drinken. In sommige jaren maakt men ook (edel)zoete wijnen, die goed kunnen ouderen. n Coteaux du Vendômois

Langs de meanderende Loir, ten oosten van Jasnières, liggen ook de verspreid liggende wijn-

gaarden van Coteaux du Vendômois, als appellation erkend in 2001. Het is een kleine appellation van ongeveer 90 ha. De ondergrond bevat vaak kalk. Wijnen uit 27 gemeenten tussen Vendôme

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

95

en Montoir-sur-le-Loir mogen de appellation voeren. De wijnen kunnen wit, rood of rosé zijn. Ze zijn altijd stil. Witte wijnen worden gemaakt van hoofdzakelijk chenin blanc. Chardonnay is als

cépage accessoire toegestaan. De pineau d’Aunis vormt de basis van de rode wijnen, eventueel

aangevuld met cabernet franc, pinot noir en/of gamay. Een aantal gemeenten maakt ook vin gris.

Deze bleekroze rosé, die een fris karakter heeft, wordt gemaakt van pineau d’Aunis. Deze ‘Gris’ is lokaal erg populair. n Valençay

Valençay is een appellation uit 2004, die op de zuidelijke oever van de Cher ligt, ten westen van

Reuilly en Quincy. Men maakt er op een oppervlakte van bijna 200 ha zowel wit als rood als rosé.

Klei- en vuursteenhoudende bodems komen hier veel voor. Bodems met veel vuursteen geven

de witte wijnen een licht mineralige toets. Witte Valençay heeft als hoofdbestanddeel sauvignon blanc, maar ook chardonnay, arbois en sauvignon gris zijn toegestaan. De druivensamenstel-

ling maakt een witte wijn uit Valençay soms wat rijker en genuanceerder dan bijvoorbeeld een

Touraine Sauvignon. Rode Valençay is doorgaans fris en fruitig. Hij wordt gemaakt op basis van

ten minste drie druivenrassen: cot, gamay en pinot noir. Als cépage accessoire is cabernet franc

toegestaan. Deze wijn is jong op zijn best. Ook Valençay Rosé heeft cot, gamay en pinot noir als basis. Naast cabernet franc mag ook pineau d’Aunis als aanvullend ras worden verwerkt. n Haut-Poitou

Haut-Poitou, zo’n 100 ha groot, ligt ten zuiden van Chinon en ten noorden van Poitiers, vrij ver

van de Loire af. Haut-Poitou is jarenlang (sinds 1970) een VDQS-zone geweest, maar sinds de

oogst van 2011 heeft het gebied de AOP-status. De bodem bevat relatief veel kalksteen en mergel. Er wordt rood, rosé en wit geproduceerd. De rode wijnen van Haut-Poitou hebben cabernet franc als basis. Deze mag tot maximaal 40 procent worden aangevuld met gamay, merlot en/

of pinot noir. Rosé bestaat altijd uit een assemblage van cabernet franc, gamay en pinot noir,

waarin cabernet franc ten minste voor 40 procent aanwezig is. Witte Haut-Poitou wordt gemaakt van sauvignon blanc en eventueel wat sauvignon gris. Zoals veel Loirewijnen zijn de wijnen van Haut-Poitou fruitig en fris. Haut-Poitou heeft een zeer actieve coöperatie.

Centre (Orléanais en bovenloop van de Loire) Centre is het oostelijke deel van de Loirevallei. Bij Pouilly-sur-Loire begint de Loirevallei officieel.

Niet alleen rond Pouilly, maar ook rond de stad Orléans, meer naar het noorden, liggen wijngaarden. De wat verwarrende naam ‘Centre’ verwijst naar de centrale ligging van dit gebied in Frankrijk. Het klimaat hier, zo’n 400 km van de oceaan, is (semi)continentaal. De winters zijn koeler

en droger dan in het westen van het Loiregebied. Vorst in de lente kan een probleem zijn. Het

glooiende landschap bestaat uit heuvels en vlakten. De beste wijngaarden liggen op hellingen

met een hoogte tussen de 250 en 300 meter. De zand- en kleibodems bevatten veel kalksteen en in sommige delen ook vuursteen (silex). De kalksteenrijke bodems worden terres blanches genoemd.

96

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Sancerre en Pouilly-Fumé zijn namen die velen bekend in de oren klinken, ook mensen die niet heel veel van wijn weten. Dat was in de jaren vijftig van de vorige eeuw nog anders. Pas in de

jaren zestig kwam de reputatie van Sancerre en Pouilly-Fumé op. Parijs werd in de jaren zeventig de grootste afzetmarkt. Deze twee appellations, verantwoordelijk voor meer dan de helft van de productie uit deze regio, hebben de sauvignon blanc op de wereldkaart gezet. Sauvignon

blanc is in Centre de heersende druif. De aroma’s van kruisbessen, buxus en kattenpis zijn heel herkenbaar voor Sancerre en Pouilly-Fumé. n Orléans en Orléans-Cléry

De wijnen van Orléanais hadden tot 2006 de VDQS-status, na in 2002 de naam Orléans aan-

genomen te hebben. In 2006 is Orléans gepromoveerd tot AOC. Daarbij zijn twee appellations

onderscheiden: Orléans en Orléans-Cléry. Orléans is de noordelijkste plaats van de Loirestreek en hier is het, dat de Loire zijn scherpe buiging naar het zuidwesten maakt.

De productie bestaat voor een groot deel uit rode wijnen. Daarnaast wordt er wat rosé gemaakt

en in een zeer kleine hoeveelheid wit. De druivenrassen zijn opmerkelijk voor Loirebegrippen en

deze maken de wijnen onderscheidend. Een zekere invloed van de Bourgogne en de Champag-

ne is hier merkbaar. Voor rode wijnen is pinot meunier (in Orléans ook wel meunier genoemd) het basisras, met pinot noir als completerend ras. Rode Orléans moet binnen een paar jaar gedron-

ken worden. Ook voor rosé is pinot meunier de basisvariëteit, eventueel aangevuld met pinot noir en pinot gris. Deze ‘Gris Meunier’ is de specialiteit van Orléans. Het is een droge, stevig gekleurde rosé. Witte Orléans wordt hoofdzakelijk gemaakt van chardonnay (auvernat blanc), met pinot

gris (auvernat gris) als cépage accessoire. Orléans-Cléry is een kleine appellation van slechts 12

ha. De wijnen ervan zijn altijd rood en uitsluitend gemaakt van cabernet franc. n Coteaux du Giennois

Aan beide zijden van de Loire, ten noorden van Pouilly-sur-Loire, in de omgeving van de stad

Gien, liggen de wijngaarden van Coteaux du Giennois. De meeste wijngaarden liggen langs de

rechteroever. In tegenstelling tot de appellations Pouilly-Fumé en Sancerre wordt van de kalkrijke

vuursteenbodem in Coteaux du Giennois vooral rode wijn geproduceerd. Het grootste deel van de wijngaarden is met blauwe druivenrassen beplant. Sommige wijnen uit Coteaux du Giennois worden gemaakt door producenten uit Sancerre.

Zowel de rode als rosé wijnen zijn fruitig en licht. Beide zijn gemaakt van gamay en pinot noir. De

droge witte wijnen bestaan voor 100 procent uit sauvignon blanc. De witte wijnen zijn vaak interessanter dan de rode. n Pouilly-Fumé

Pouilly-Fumé is een knisperende, droge witte wijn uit Pouilly-sur-Loire. Pouilly ligt zo’n 200 km van Parijs, in het Bassin Parisien. Het ligt op de rechteroever van de Loire, in het departement Nièvre.

Zeven gemeenten tussen Coteaux du Giennois en La Charité in het zuiden mogen Pouilly-Fumé

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

97

Het dorpje Sancerre, gelegen op een 300 meter hoge heuvel

maken. De kalkrijke bodem met wat klei biedt een ideale basis voor de verbouw van sauvignon blanc.

Pouilly-Fumé is uitsluitend van sauvignon blanc gemaakt. Deze druif wordt lokaal ook blanc fumé

genoemd en de wijn officieel ook Blanc Fumé de Pouilly, wellicht een verwijzing naar de vuursteenachtige en ‘rokerige’ aroma’s die in de wijn kunnen voorkomen. Hiervoor tekent volgens sommigen

de aanwezigheid van vuursteen (silex) in de bodem. Vooral hoger op de heuvel van Saint-Andelain

is silex te vinden. Maar ook zou de naam ‘blanc fumé’ kunnen slaan op het grijze, rookachtige waas dat rijpende sauvignon-blancdruiven bedekt.

In vergelijking met Sancerre kan een Pouilly-Fumé iets geuriger, voller en fruitiger overkomen. Sancerre zou iets ‘mineraliger’ zijn. Maar de verschillen tussen Sancerre en Pouilly-Fumé zijn moeilijk

te generaliseren. De beste exemplaren van Pouilly-Fumé kunnen meer dan tien jaar bewaard wor-

den. Een Pouilly-Fumé ontwikkelt zich doorgaans iets langzamer dan een Sancerre. Anders dan bij Sancerre bestaat er van Pouilly-Fumé alleen een witte versie. n Pouilly-sur-Loire

In en rondom Pouilly-sur-Loire draait bijna alles om Pouilly-Fumé, maar Pouilly-sur-Loire is ook de naam van een appellation met eigen regels. Een Pouilly-sur-Loire is een droge witte wijn die van

98

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



chasselas gemaakt wordt. Deze druif werd in de negentiende eeuw rond Pouilly veel verbouwd

als tafeldruif. De aanplant van chasselas is beperkt, zo’n 25 ha slechts. Pouilly-sur-Loire is een vrij neutrale, onopvallende, soepele wijn. n Sancerre

Sancerre is een dorp op de linkeroever van de Loire, stroomafwaarts (ten noorden dus) van Pouil-

ly-sur-Loire. Veel wijngaarden van Sancerre liggen hoger dan die van Pouilly. Witte Sancerre heeft sauvignon blanc zijn bekendheid gegeven. De crispy witte wijn werd in de jaren zeventig van de

twintigste eeuw razend populair in Parijs en het aantal internationale fans groeide snel. De sauvignon blanc gedijt uitstekend in het koele, continentale klimaat in de omgeving van Sancerre.

In AOP Sancerre, met veertien gemeenten in het departement Cher, zijn drie terroirs te onderscheiden: •

De ‘witte’, westelijk gelegen wijngaarden met kalkrijke kleibodems geven krachtige, ‘brede’

wijnen. In Chavignol is kimmeridgemergel te vinden. Het is dezelfde bodem van kimmeridgekalk en -klei waar de beste Chablis vandaan komt.

•

Ten westen van het dorpje Sancerre bevat de bodem ook kalk, maar verandert de structuur.

Kiezels en grind zijn verantwoordelijk voor delicatere wijnen.

•

Op de hellingen bij Sancerre bevat de bodem vuursteen (silex). Hier komen zeer aromatische wijnen vandaan, die een groot bewaarpotentieel hebben.

De boeiendste, meest complexe Sancerrewijnen komen uit de dorpen Bué en Chavignol, van specifieke hellingen zoals Les Monts Damnés.

Het succes van Sancerre heeft in vijftig jaar tijd tot ruim een verviervoudiging van het wijngaardareaal geleid: van 700 ha in 1960 tot 3.000 ha in 2021. Het wijngaardareaal van Sancerre is daarmee groter dan dat van Pouilly-Fumé. Het succes van Sancerre heeft als nadeel dat de prijs is gestegen, terwijl er ook minder goede wijnen onder de naam Sancerre op de markt komen. De naam van de producent doet er hier dus zeker toe. Top-Sancerres kunnen, net als top-Pouilly-Fumés, meer dan tien jaar ouderen.

Rode Sancerre is veel minder bekend dan de witte, maar ook zeker interessant. Vroeger, voordat de phylloxera toesloeg, werd er binnen Sancerre meer rode dan witte wijn geproduceerd. Tegen-

woordig zijn de beste hellingen, met op het zuiden geëxposeerde wijngaarden, veelal met sauvignon blanc beplant. Rode Sancerre wordt uitsluitend van pinot noir gemaakt. Het is een elegante,

frisse, soepele rode wijn, die bedoeld is om jong te drinken. Sommige rode Sancerres kunnen een paar jaar rijpen. Ook rosé Sancerre is van 100 procent pinot noir. De productie hiervan neemt licht toe. De stijl is droog. n Menetou-Salon

Menetou-Salon grenst aan Sancerre. Het ligt meer naar het zuidwesten, zo’n 30 km van de Loire af. Hier worden op de mergel- en kalksteenrijke bodems tussen Sancerre en Bourges wijnen

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

99

gemaakt die in stijl en kwaliteit te vergelijken zijn met wijnen uit Sancerre. De wijngaarden liggen

vlakker dan die van Sancerre. Komen de druiven voor een wijn uit één specifieke gemeente, dan

mag de naam ervan op het etiket worden vermeld, samen met de appellationnaam Menetou-Salon.

Het gaat om de tien gemeenten Aubinges, Humbligny, Menetou-Salon, Morogues, Parassy, Pigny,

Quantilly, Saint-Céols, Soulangis en Vignoux-sous-les-Aix. Vooral Morogues biedt een goede kwaliteit.

Menetou-Salon is het laatste decennium steeds populairder geworden en het wijngaardareaal

is gestaag toegenomen. Op de Nederlandse markt is Menetou-Salon goed vertegenwoordigd.

Menetou-Salon is vaak voordelig geprijsd, maar zijn populariteit heeft de prijs inmiddels wel wat opgedreven.

Er wordt in Menetou-Salon vooral wit geproduceerd. Sauvignon blanc is daarvoor de enige toegestane variëteit. Witte Menetou-Salon kan zich kwalitatief meten met witte Sancerre, maar is soms

iets lichter. Rode Menetou-Salon lijkt erg op rode Sancerre: soepel, fruitig en licht. Hij is soms wat

minder schraal dan rode Sancerre. Hij bestaat eveneens voor 100 procent uit pinot noir. Deze wijn kan ook gekoeld gedronken worden. De productie van rosé neemt in Menetou-Salon de laatste jaren iets toe. De wijn is droog, licht en fruitig, eveneens geproduceerd van pinot noir. n Quincy

Vanaf Menetou-Salon nog iets verder naar het westen, in een oude bedding van de Cher, ligt

Quincy. Het ligt zo’n 55 km van de Loire af. Quincy behoorde tot de eerste reeks appellations in

1936. Het was het eerste gebied van de Loire dat een appellationstatus kreeg. De appellation (ruim 300 ha) is verspreid over twee gemeenten, Quincy en Brinay. De bodem bestaat hier vooral uit

zandrijk grind. Quincy produceert uitsluitend witte wijnen van de sauvignon blanc. Druiven rijpen

hier goed. De wijnen zijn in vergelijking met Menetou-Salon en Sancerre vaak iets zachter, ronder en rustieker, maar ze kunnen ook verrukkelijk crispy, fris en aromatisch zijn. Quincy kan het best binnen drie jaar gedronken worden. n Reuilly

Reuilly (niet te verwarren met Rully in de Côte Chalonnaise) ligt tegen Quincy aan en is net iets

verder verwijderd van de rivier de Cher. Het klimaat is hier semicontinentaal. Zes wijnproducerende gemeenten, twee in het departement Indre en vier in het departement Cher, hebben recht op de

appellation. In de achtste eeuw maakten de monniken van de abdij van Saint-Denis hier al wijn. De appellation omvat bijna 300 ha. De bodem is zand- en kalkrijk, maar bevat meer krijt dan andere appellations. Hier worden wit, rood en rosé gemaakt.

Het grootste deel van de productie betreft wit. De witte wijn wordt alleen van sauvignon blanc ge-

maakt. Hij is delicaat, fruitig en doorgaans zeer aromatisch. De bleke rosés van Reuilly hebben een eigen karakter. Ze zijn delicaat, droog en fruitig en bestaan uit pinot noir en pinot gris. Meestal is pinot gris dominant. Rode Reuilly wordt volgens de regels alleen van pinot noir gemaakt.

100

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Pinot gris, ook wel malvoisie of pinot beurot genoemd, gebruikt voor de productie van rosé in onder andere Orléans, Reuilly en Châteaumeillant

n Châteaumeillant

Ten zuiden van Bourges, richting Clermont-Ferrand, liggen een paar kleine wijnbouwgebieden die verwant zijn aan de Beaujolais. In deze verspreide gebieden aan de bovenloop van de Loire worden vooral lichte rode en rosé wijnen gemaakt op basis van gamay. Châteaumeillant, zo’n 60 km

ten zuidwesten van Bourges, is zo’n gebied. Het verkreeg de appellationstatus in 2010, na jaren-

lang VDQS-gebied te zijn geweest. Het is een klein gebied van zo’n 60 ha rond de plaats Châteaumeillant. De ondergrond bestaat uit metamorfe gesteenten als micaschist en gneis.

De productie bestaat hier alleen uit rood en rosé. Vroeger waren wijnen van 100 procent pinot noir toegestaan, maar tegenwoordig niet meer. Gamay is voor de rode en rosé wijnen het hoofdras en

pinot noir is als cépage accessoire in de minderheid. De rosé wordt hier traditioneel ‘gris’ genoemd.

Deze vin gris wordt gemaakt van minimaal 60 procent gamay, eventueel aangevuld met pinot noir en/of pinot gris.

n Saint-Pourçain

Saint-Pourçain ligt zo’n 80 km ten zuidoosten van Châteaumeillant in de Auvergne, tegen het Centraal Massief aan. De appellation is genoemd naar de kleine stad Saint-Pourçain-sur-Sioule. In de

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

101

middeleeuwen stond de witte wijn van Saint-Pourçain zeer goed aangeschreven. De wijngaarden, zo’n 550 ha in totaal, liggen op de westelijke oever van de Allier.

Rode en rosé wijnen uit Saint-Pourçain zijn doorgaans licht en worden gemaakt op basis van

gamay. Voor rode wijnen mag naast gamay ook pinot noir gebruikt worden, voor rosé niet. Net als in Châteaumeillant verbieden de AOP-regels wijnen van 100 procent pinot noir. Over deze regel

zijn sommigen kritisch. Witte Saint-Pourçain is een wijn met een levendige textuur. Chardonnay is het dominante druivenras (minstens 50 procent). Daarnaast mogen sauvignon blanc en tressalier gebruikt worden. Deze laatste variëteit staat ook bekend als sacy en is ook in het departement

Yonne te vinden (noordelijke Bourgogne). Dit druivenras maakt Saint-Pourçain anders dan andere wijnen, maar niet iedereen is enthousiast over dit ras. De tressalier was vroeger in Saint-Pourçain veel belangrijker en gaf tamelijk zure wijnen, die niet heel interessant waren. n Côtes d’Auvergne

Côtes d’Auvergne werd in 1951 als VDQS-zone aangewezen, tegelijk met Saint-Pourçain. In 1977 werden er vijf cru’s benoemd: Boudes, Chanturgue, Châteaugay, Corent en Madargues. Deze

dorpen hebben nog steeds een aparte status als dénomination géographique complémentaire. Hun

namen mogen op het etiket vermeld worden. Het productiegebied van Côtes d’Auvergne werd in

2010 tot AOP gepromoveerd. De wijngaarden liggen rond de industriestad Clermont-Ferrand, aan de oostelijke rand van het Centraal Massief. Feitelijk ligt dit gebied dichter bij de wijngaarden van

de noordelijke Rhône dan bij de Loire, maar de wijnen worden al vanouds met het Loiredal in ver-

band gebracht. Het wijngaardareaal is tegenwoordig ca. 250 ha. Dat was in de negentiende eeuw het veelvoudige.

Gamay is het dominante ras in de wijngaarden en in de wijnen. Gamay wordt al lang verbouwd in

de wijngaarden van Côtes d’Auvergne. Zo’n 95 procent van de productie betreft rood en rosé. Zo-

wel voor rood als rosé dient pinot noir als cépage accessoire. Witte Côtes d’Auvergne wordt alleen van chardonnay gemaakt. De vijf cru’s maken overigens geen wit. Corent produceert uitsluitend rosé, de overige vier cru’s leveren uitsluitend rood. n Côte Roannaise

Deze appellation uit 1994 is genoemd naar de stad Roanne in de Auvergne. Wijnen uit de omgeving van de stad Roanne waren in de tijd van Louis XIII erg bekend, maar van die faam is weinig

meer over. De wijngaarden liggen in veertien communes, alle ten westen van Roanne. Het areaal beslaat ca. 200 ha. Een groot deel van de wijngaarden ligt tegen de uitlopers van de Mont de la

Madeleine. De hellingen, op het zuidoosten gelegen, zijn soms zeer steil en hebben een granieten ondergrond. Wijnen uit Côte Roannaise kunnen rood of rosé zijn. Ze worden beide geproduceerd

van een lokale variant van de gamay, gamay saint-romain genoemd. Bij de productie worden tech-

nieken uit de naburige Beaujolais toegepast, zoals gedeeltelijke koolzuurweking (macération semicarbonique). In het productiegebied van Côte Roannaise worden ook IGP-wijnen van chardonnay en viognier geproduceerd.

102

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



n Côtes du Forez

Côtes du Forez ligt tussen Clermont-Ferrand en Saint-Étienne. Dit productiegebied ten zuiden van Côte Roannaise verkreeg in 2000 zijn AOC-status. De wijngaarden van Côtes du Forez (ca. 150

ha) liggen op heuvels van gemiddeld 500 meter hoogte, hoger dan Côte Roannaise. De bodem bevat relatief veel graniet en is hier en daar vulkanisch van oorsprong. Er zijn zeventien gemeenten tussen Montbrison en Boën-sur-Lignon die de appellation mogen voeren.

De productie bestaat uit lichte, frisse rode en rosé wijnen van gamay. Ze zijn Beaujolaisachtig van stijl. De meeste rode wijnen zijn licht en fris, bedoeld om jong te drinken. Complexere wijnen, die een paar jaar kunnen ouderen, komen echter ook voor. Rosé wordt via de saignée-methode of

pressurage direct (directe persing) verkregen. Verreweg de meeste wijnen worden door de plaatselijke coöperatie geproduceerd. IGP-wijnen van chardonnay, pinot gris en viognier komen ook uit de wijngaarden.

IGP-wijnen Verspreid over het Loiregebied worden acht IGP-wijnen geproduceerd: twee regionale, drie depar-

tementale en drie die tot een specifieke zone behoren. Op het etiket van IGP-wijnen mogen (onder bepaalde voorwaarden) de gebruikte druivenrassen worden vermeld. De acht IGP-wijnen uit het Loiregebied zijn: • • •

regio’s: Val de Loire en Comtés Rhodaniens;

departementen: Calvados, Haute-Vienne en Puy-de-Dôme;

zones: Coteaux du Cher et de l’Arnon, Côtes de la Charité en Urfé.

De IGP’s Val de Loire en Comtés Rhodaniens kennen een scala aan toegestane druivenvariëtei-

ten. Val de Loire (voorheen Vin de Pays du Jardin de la France) is de omvangrijkste van de twee: van Pays Nantais in het noordwesten van het gebied tot de Auvergne in het zuidoosten. In totaal omvat IGP Val de Loire veertien departementen. Onder deze naam vindt men veel monocépa-

gewijnen op basis van chenin blanc, chardonnay, sauvignon blanc, cabernet franc of gamay. Van

de productie is de helft wit. De regio van Comtés Rhodaniens ligt meer naar het oosten en omvat onder meer de Ardèche, Beaujolais en Savoie. Onder de benaming Comtés Rhodaniens zijn met name wijnen van viognier, marsanne, roussanne, chardonnay en syrah te vinden.

De IGP’s Calvados, Haute-Vienne en Puy-de-Dôme dragen de naam van een departement. De

oogst en wijnbereiding moeten binnen de grenzen van het departement plaatsvinden. Calvados ligt ten noorden van het Loiredal, in de omgeving van Le Havre en Rouen (Normandië). Aan de naam Calvados mag de naam Grisy toegevoegd worden als de wijn uit de gemeente Vendeuvre komt.

De departementen Haute-Vienne en Puy-de-Dôme liggen in het midden van Frankrijk.

Wijnen van de IGP’s Coteaux du Cher et de l’Arnon, Côtes de la Charité en Urfé worden geproduceerd in bepaalde zones en specifieke gemeenten. Soms zijn dat gemeenten met een eigen ap-

pellation. Wijnen onder de naam Coteaux du Cher et de l’Arnon bijvoorbeeld kunnen ook in Quincy

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

103

en Reuilly gemaakt worden. Producenten kunnen dus soms zelf kiezen aan welke regels ze willen

voldoen. Het aantal toegestane druivenrassen is voor IGP-wijnen veel groter. Monocépages komen steeds vaker voor.

104

Hoofdstuk 15 - Loire (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



16

Champagne

16.1

Inleiding

De vraag waar de eerste mousserende wijnen zijn geproduceerd, blijkt lastig te beantwoorden. Is het in Frankrijk of in Spanje geweest? Of misschien toch in Engeland, zoals niet lang geleden is gesteld? En als het in Frankrijk is geweest, heeft dan in Limoux (Zuid-Frankrijk) de wieg van de

mousserende wijn gestaan of in de Champagne? Hierover zijn de nodige onduidelijkheden. Maar

het staat buiten kijf dat champagne de beroemdste mousserende wijn ter wereld is en de referentie vormt voor vele andere mousserende wijnen.

Spreken we over ‘champagne’ (met een kleine letter), dan bedoelen we de mousserende wijn: le

champagne. Met een hoofdletter geschreven is het de naam van de provincie waar de wijn wordt

geproduceerd: la Champagne. Het is de geografische naam die de basis vormt voor de soortnaam champagne. De geografische benaming en de productnaam zijn in de EU-landen wettelijk be-

schermd. Champagne mag dus alleen uit de Franse streek Champagne komen. Ook landen buiten de EU hebben inmiddels de wettelijke bescherming van de herkomstbenaming erkend, waaronder Australië, Brazilië, China, India en Zuid-Afrika. De wijngaarden, kelders en verkoop-huizen van de Champagne werden in juli 2015 tot Werelderfgoed uitgeroepen door UNESCO.

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

105

16.2 Historie De eerste wijnen uit de Champagne Er wordt al eeuwenlang wijn geproduceerd in de buurt van Reims en Épernay. Maar de productie van champagne zoals wij die kennen, als mousserende wijn, is van relatief recente datum.

Oorspronkelijk werd er in het gebied alleen stille wijn geproduceerd, een soort vin gris. Dit was

een lichtgekleurde wijn, die gemaakt was van allerhande druivenrassen. In de wijngaarden van de Champagne stonden vroeger onder andere: •

als witte rassen: morillon blanc (nu pinot blanc), maubard, gouest blanc, meslier, chasselas doré en arbanne (arbane);

•

als blauwe rassen: morillon noir (nu pinot noir), morillon taconné (nu pinot meunier), fromenteau, avernas gris d’Orléans en burot.

Deze stille wijn was naast lichtgekleurd (‘oeuil de perdrix’) over het algemeen erg zuur en schraal.

Niettemin vonden indertijd de stille wijnen uit de Champagne gretig aftrek. Ze waren niet alleen populair in het gebied zelf, maar ook in Parijs, zo’n 150 kilometer stroomafwaarts.

Het champagnehuis Gosset in Aÿ zegt de oudste nog bestaande wijnproducent van de streek te zijn. Archieven maken duidelijk dat Pierre Gosset in 1584 al stille wijn (dus geen champagne!)

produceerde. Bekend is ook dat er in de eeuwen daarvoor rondom Reims, Épernay en Châlonsen-Champagne al sprake was van wijnbouw. Aan het eind van de veertiende eeuw waren er in

de Champagne veel wijngaarden aangelegd. Oorspronkelijk was de Champagne een gebied voor rode wijn. Rond 1375 ontving de aartsbisschop van Reims ieder jaar de revenuen uit eigen wijngaardbezit. Ook bijna elk dorp of gehucht in een straal van 30 kilometer rond Reims bracht hem

jaarlijks een deel van de wijnopbrengst. Veel van de toen geproduceerde wijn werd geëxporteerd naar Henegouwen en Vlaanderen, vooral naar de haven van Sluis in Zeeuws-Vlaanderen.

De roem van de stad Reims begon in 987. Vanaf dat jaar werden alle Franse koningen in Reims

gekroond. De stad noemt zich vandaag de dag nog trots ville des sacres, ‘stad van de kroningen’.

Dit feit heeft uiteindelijk ook bijgedragen aan de roem van champagne, ook al heeft die roem nog lang op zich laten wachten. Worden namen als Beaune, Bordeaux, Chabyles (Chablis), Languedoc en Provence genoemd in boeken uit de vijftiende en zestiende eeuw, een champagnenaam is in die tijd niet te vinden. De (stille) wijnen van Aÿ werden voor het eerst aan het eind van de

zestiende eeuw genoemd, maar nog lang verdiende men in de Champagne zijn geld vooral met

de lakenproductie. Pas na de uitvinding van het procedé om wijnen mousserend te maken, veranderde de bron van in- komsten. De stoffenproductie verdween geleidelijk naar de achtergrond en

de champagneproductie kwam op gang. De stichting van het oudste nog bestaande champagnehuis, Ruinart, dateert van 1729.

106

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Standbeeld van Dom Pérignon in Épernay

Innovaties: Dom Pérignon Vanaf ongeveer 1670 gingen de ontwikkelingen in de Champagne snel. Het glas van flessen werd

steeds beter en ter plekke ontdekte men de voordelen van het bewaren van wijn op fles. Glasblazers

in Argonne (niet ver ten noordoosten van Reims) leverden steeds sterkere flessen, die ook geschikt waren voor transport. Bovendien kwam rond 1685 het gebruik van de kurk als flesafsluiting

overwaaien uit Spanje. Het was het begin van een serie innovaties. Daarin speelde ook Dom

Pérignon, keldermeester van de abdij van Hautvillers, een cruciale rol. Hij arriveerde in 1668 in dit klooster en heeft tot aan zijn dood, in 1715, een groot aantal verbeteringen en vernieuwin-

gen doorgevoerd. Zo paste hij een nauwkeurige selectie van het geoogste fruit toe op basis van druivenras en plaats van herkomst. Na Dom Pérignon is het in de Champagne de gewoonte

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

107

gebleven om partijen druiven naar ras en naar herkomst te selecteren en eventueel als een kavel in een assemblage te verwerken. De belangrijkste ontdekking, die in diezelfde tijd werd gedaan, was de ontwikkeling van een methode om de wijn systematisch mousserend te maken. Het is

echter onzeker of deze methode door Dom Pérignon is ontwikkeld, zoals vaak wordt beweerd.

Het kwam al eerder voor dat een fles wijn mousserend was, al dan niet incidenteel of per ongeluk.

Rond 1700 slaagde men er in elk geval in om wijnen structureel koolzuurhoudend te maken.

Groeiende populariteit: achttiende en negentiende eeuw De mousserende champagne werd in de achttiende en negentiende eeuw steeds meer gewaar-

deerd. In de achttiende eeuw vierde Frankrijk zijn hoogtijdagen. Grote hoeveelheden champagne werden naar Parijs verscheept, vooral naar het hof; Lodewijk XV, Madame de Pompadour en de

hele hofhouding dronken in die dagen champagne bij vele gelegenheden. In Reims staat niet voor niets een monument van Lodewijk XV, met op de sokkel ‘Le Meilleur des Rois’!

Men zou verwachten dat de nog prille champagnemarkt, die zo was gefixeerd op de hoge krin-

gen in Parijs, met de Franse Revolutie instortte. Maar al snel bracht Napoleon redding. Napoleon maakte champagne ook buiten Frankrijk bekend en heeft daarmee een exportmarkt gecreëerd.

De negentiende eeuw was een voorlopig hoogtepunt voor champagne. Zeker aan het eind van die eeuw en het begin van de twintigste eeuw was champagne in West-Europese mondaine kringen erg populair.

Twintigste eeuw Na het eerste kwart van de twintigste eeuw stortte de markt echter in. Ook de Russische markt, die belangrijk was, viel volledig weg toen door de Russische Revolutie in 1917 de tsaren en de rest van de Russische adel werden uitgeschakeld. Bovendien werd de Champagnestreek zelf

zwaar getroffen door oorlogsgeweld. In de Eerste en Tweede Wereldoorlog zijn veel steden en dorpen verwoest, inclusief het merendeel van de wijngaarden.

In de tweede helft van de twintigste eeuw groeide het wijnbouwgebied van Champagne gestaag, zoals uit tabel 16.1 is af te lezen. In de 21e eeuw heeft de groei van het wijngaardareaal zich

voortgezet. De laatste jaren neemt de vraag naar champagne langzaam toe. De champagneproductie is zeer belangrijk voor de Franse economie.

Jaar

Omvang

Productie

1950

12.000 ha

32 miljoen flessen

1970

20.000 ha

100 miljoen flessen

1980

24.000 ha

115 miljoen flessen

2019

33.800 ha

302 miljoen flessen

Tabel 16.1 Groei wijnbouw in de Champagne (bron: CIVC, 2019)

108

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Klif van kalksteen bij Aÿ, ten noordoosten van Épernay

16.3 Bodem Geografie De Champagne ligt ten oosten en noordoosten van Parijs. Het gebied beslaat de departementen

Aisne, Aube, Haute-Marne, Marne en Seine-et-Marne. AOP Champagne beslaat zo’n 150 kilometer van noord naar zuid. Opvallend is hoe ruim bemeten en leeg het land is. De Champagne is bosrijk

en zeer agrarisch. Er zijn immense akkers met graan, maïs, zonnebloemen, suikerbieten, koolzaad en klaver. Fransen spreken van ‘les agro-industries’. AOP Champagne bestaat uit een paar kleine en grote ‘eilanden’ in het reusachtige areaal van de Champagnestreek. Het gaat in totaal om ruim 33.500 ha, verspreid over 320 gemeenten. Het departement Marne is verreweg het belangrijkst,

met zo’n 24.000 ha. Aube en Haute-Marne vertegenwoordigen samen 7.106 ha. De departementen Aisne en Seine-et-Marne zijn samen goed voor 2.476 ha.

Bodemsamenstelling De grenzen van het wijnbouwgebied Champagne zijn voornamelijk bepaald op grond van bodemsamenstelling, bodemstructuur en mesoklimaat. De ondergrond wordt gekenmerkt door een laag

kalk en krijt, die op sommige plaatsen 200 meter dik is. De naam ervan is craie à bélemnites, Frans voor ‘krijt van inktvissen’. Miljoenen jaren geleden was dit uitgestrekte, laaggelegen gebied een

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

109

grote binnenzee. Dit gebied wordt nu het Bekken van Parijs genoemd. Na het terugtrekken van

het water is er aan de oostelijke rand een soms zeer dikke laag achtergebleven, met fossielen van onder andere inktvisjes, zee-egels en babyoesters. Hierover is later een laag aarde van enkele tientallen centimeters dikte gekomen, de zogenaamde deklaag.

De bodemsamenstelling draagt in belangrijke mate bij aan het karakter en de kwaliteit van cham-

pagne. Kalk en krijt functioneren als een soort spons. Ze blijken perfect voor de waterhuishouding.

De bodemstructuur garandeert een goede afvoer van het regenwater, maar zorgt er tegelijkertijd

voor dat de bodem voldoende vocht kan vasthouden. Ook neemt de bodem snel de zonnewarmte op, om die ’s avonds en ’s nachts weer af te geven. Deze eigenschap is van belang, aangezien de

Champagne klimatologisch op de grens ligt van het gebied waar wijnbouw op grote schaal mogelijk is.

Hellingen en heuvels De meeste wijngaarden in de Champagne liggen op hellingen, op een hoogte van 130 tot 180

meter boven de zeespiegel. Daardoor worden de druivenstokken beschermd tegen voorjaarsvorst, die vooral in de laaggelegen delen van het landschap vaak toeslaat. Een derde van de wijngaarden van de Champagne wordt over het algemeen gezien als kwetsbaar voor vorst aan de grond in

het voorjaar. Als de vorst in april of begin mei toeslaat, kan dat leiden tot aanzienlijk volumeverlies tijdens de oogst.

Ook de vorm van het landschap is van belang. De heuvelketens, falaises genoemd, zijn nergens heel hoog, maar ze zijn wel overal redelijk steil. Hierdoor is tijdens het groei- en rijpingsseizoen de inval

van het zonlicht in veel gevallen bijna loodrecht. De zon komt op deze noorderbreedte niet zo hoog en heeft niet heel veel kracht, dus de steile hellingen zijn voor de rijping van de druiven essentieel.

16.4 Klimaat De Champagne ligt voor wijnbouwbegrippen erg noordelijk. Épernay ligt op 49° en Reims op 49,5° noorderbreedte. Het klimaat is relatief koel en zonarm. Het gemiddelde aantal zonuren per jaar is rond Reims en Épernay 1.757 uur, tegen 2.600 uur rond Perpignan in Zuid-Frankrijk. De gemiddelde jaartemperatuur is 11 °C, minder dan één graad boven het absolute minimum waarbij de

wijnstok kan gedijen en druiven nog kunnen rijpen. Ondanks de nabijheid van de Atlantische Oceaan laat zich hier de invloed gelden van het strenge, continentale klimaat.

Het nogal barre klimaat levert een cruciale bijdrage aan het karakter en de kwaliteit van champagne. De druiven rijpen langzaam, waardoor ze een relatief laag suikerniveau en een hoge zuurgraad

hebben. De langzame rijping draagt bij aan een verfijning van aromastoffen. In een klimaat dat iets warmer was, zou de verhouding tussen suikers en zuren in de druiven anders zijn en een ander

soort wijn opleveren. Het potentiële natuurlijke alcoholgehalte van de druiven op het moment van plukken ligt in een non-vintagejaar onder de 10 procent. In een zeer geslaagd jaar met vintage-

110

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



ofwel millésimé-champagnes schommelt dit meestal rond de 10 procent. Dit relatief lage percentage blijkt een uitstekende basis voor het produceren van mousserende wijn. Er moet voor een

tweede gisting op fles wat suiker worden toegevoegd en dit verhoogt de uiteindelijke alcoholgraad per definitie, terwijl de champagne toch lichtvoetig en elegant moet zijn. Als goede tot zeer goede recente oogstjaren in de Champagne gelden 2009, 2012, 2019, in mindere mate 2018, en ook 2020 is veelbelovend.

Het gebied tussen Reims en Épernay (en ook ten zuiden van Épernay) is bosrijk. Dat is eveneens

een gunstige factor voor de wijnbouw. De bomen vormen een windscherm en stabiliseren daarmee enigszins de temperatuur. Ook houden ze de luchtvochtigheid op peil. Op het eerste gezicht lijken dit elementen van gering belang. Maar juist de wijnstok blijkt gevoelig voor dit soort details in het lokale klimaat. Zo is chardonnay bijvoorbeeld gevoelig voor wind. Daarom zien we deze variëteit vooral op hellingen die naar het oosten zijn gekeerd. Deze hellingen liggen onder andere: • •

op het talud bij Cramant, Avize, Oger en Le Mesnil in de Côte des Blancs;

bij Villers-Marmery en Trépail op de oostzijde van de Montagne de Reims.

Het bos op de top van de heuvelrug en ook de helling zelf beschermen de chardonnaydruiven optimaal tegen de hier veel voorkomende westenwinden.

16.5 Druivenrassen De ‘grote drie’ Aan de basis van de meeste champagnes staan chardonnay, pinot noir en pinot meunier. Hiervan is pinot noir met 38 procent procent van de aanplant de meest verbreide druif, gevolgd door pinot meunier en chardonnay met beide 31procent. In het verleden was het aandeel pinot meunier groter.

De aanplant in de Champagne is relatief jong: ongeveer 33 procent van de stokken is ouder dan

40 jaar. De leeftijd van de druivenstokken heeft invloed op de kwaliteit van champagne. Uit ervaring blijkt voorts dat chardonnay bijzonder goed gedijt op de krijtbodems, pinot noir op kalk- en mergelbodems (zoals in de Aube) en pinot meunier juist meer op de kleiachtige leembodems langs de Marne.

Vier andere druivenrassen Naast de drie genoemde druivenrassen zijn er nog een paar druivenvariëteiten van oudsher wettelijk toegestaan. Je hoort er weinig over, maar hier en daar staan nog wat arbanne (arbane) en petit meslier aangeplant, vooral in de Aube. Deze twee witte rassen hebben in het verleden in de Aube

een grote reputatie gehad, maar zijn inmiddels gemarginaliseerd. Ook pinot blanc en pinot gris zijn officieel nog toegestaan. De vier genoemde druivenrassen maken in totaal nog geen half procent van de aanplant uit.

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

111

Blanc de blancs en blanc de noirs Hoewel de meeste champagnes zijn samengesteld uit de drie ‘grote’ druivenrassen van de streek, is het mogelijk om een champagne van één of van twee van deze drie te produceren. Deze praktijk wint aan populariteit. Vooral champagne die is gemaakt van alleen chardonnay maakt steeds

meer naam. Dit type wordt blanc de blancs genoemd. Een blanc de blancs mag overigens ook van bijvoorbeeld pinot blanc en/of pinot gris gemaakt worden. Een blanc de blancs is vaak het langst

houdbare champagnetype. Ook is er champagne die gemaakt is van pinot noir en/of pinot meunier, dus zonder witte druivenrassen. Zo’n champagne wordt blanc de noirs genoemd. Een blanc de noirs heeft, zoals de naam al aangeeft, een blanke kleur en is geen rosé.

16.6 Wijnbouw Champagne Viticole Het gebied waarbinnen champagne mag worden geproduceerd, is exact afgebakend en wettelijk

vastgelegd. Champagne Viticole omvat vooral het gebied dat ter plekke bekend is om de falaises,

de kalkrijke heuvelruggen in de arrondissementen van Reims en Épernay. Maar ook een aantal gemeenten in het zuidoostelijke deel van het departement Aube behoort ertoe. Het wijngaard-areaal in de Aube is met circa 6.600 ha zelfs goed voor ongeveer een vijfde van het totale wijngaardop-

pervlak in de Champagne. Behalve de falaises in het departement Marne maakt in dit departement

ook het gebied rond de plaatsen Sézanne, Châlons-en-Champagne en Vitry-le-François deel uit

van de Champagne Viticole. Ook het zuiden van het departement Aisne, de vallei van de rivier de

Marne bij Château-Thierry, hoort erbij. Het gebied Champagne is goed voor 4 procent van de totale Franse wijngaardoppervlakte.

In de Champagne zijn vijf wijnbouwgebieden te onderscheiden. Twee daarvan zijn vrij klein: Côte

de Sézanne en Côte des Bar. Dit laatste gebied ligt zo’n 100 kilometer ten zuiden van Épernay. De drie belangrijkste districten bevinden zich rondom Reims en Épernay. Deze districten zijn Mon-

tagne de Reims, Vallée de la Marne en Côte des Blancs. Hieronder worden deze drie gebieden besproken.

n Montagne de Reims

Montagne de Reims is, anders dan de naam doet vermoeden, geen gebergte. Het hoogste punt ligt maar 288 meter boven de zeespiegel. Het plateau meet van west naar oost 20 à 25 kilometer en

van noord naar zuid (van Reims naar Épernay) 8 tot 12 kilometer. Het deel rond Sermiers, Ecueil, Sacy, Ville-Dommange, Pargny-lès-Reims en verder naar het westen en noorden wordt ook La

Petite Montagne genoemd. Het gebied rond plaatsen als Rilly-la-Montagne, Verzenay, Verzy, Am-

bonnay en Louvois staat ook wel als La Grande Montagne bekend. De wijngaarden op de hellingen van dit laatste plateau zijn vooral beplant met pinot noir. Montagne de Reims is niet uitsluitend be-

plant met deze variëteit, zoals we soms lezen. Her en der is ook aanplant van char-donnay en pinot meunier te vinden.

112

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Montagne de Reims

n Vallée de la Marne

De wijngaarden op de zuidelijk gelegen hellingen van Montagne de Reims gaan over in die van de Vallée de la Marne. De grens tussen beide districten wordt gevormd door het dal van het riviertje

Livre, dat net ten oosten van Mareuil-sur-Aÿ in de Marne uitmondt. De Vallée de la Marne volgt de oevers van de Marne van Épernay tot voorbij Château-Thierry. Op de rechteroever, de noordzijde

van de rivier, liggen de wijngaarden ideaal, op naar het zuiden gekeerde hellingen. Op de linkeroever, de zuidzijde, hebben de wijngaarden meestal een noordelijke expositie. Wijngaarden van ge-

meenten zoals Mardeuil, Boursault en Dormans op de zuidelijke oever worden daardoor in kwaliteit overtroffen door die van Dizy, Hautvillers, Cumières, Damery, Venteuil en Châtillon-sur-Marne op

de noordelijke oever. De beste wijngaarden zijn beplant met pinot noir. Verder naar het westen in de Vallée de la Marne domineert de pinot meunier. n Côte des Blancs

De Côte des Blancs strekt zich uit ten zuiden en zuidwesten van Épernay. Het is een falaise die één geheel vormt met Montagne de Reims. De rivier de Marne heeft zich een weg gebaand door het

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

113

zachte krijtsteen en zo ooit een vallei in Montagne de Reims gecreëerd. De Côte des Blancs bestaat uit verschillende heuvelruggen (côtes), die vanuit Épernay in zuidoostelijke, zuidelijke en zuidwes-

telijke richting uitwaaieren. Deze heuvelruggen zijn van elkaar gescheiden door kleine valleien. De wijngaarden liggen op hellingen met een oostelijke, zuidoostelijke en zuidelijke expositie.

De hellingen zijn zeker niet altijd beplant met de witte druif chardonnay, zoals de naam van dit

district ons doet geloven. Alleen de volledig op het oosten georiënteerde côte van Cramant, Avize, Oger en Le Mesnil (de langste, hoogste en kwalitatief belangrijkste côte) is praktisch het exclusieve domein van de chardonnay. Om die reden wordt het hele district gemakshalve Côte des Blancs

genoemd. Het is een bank van krijt en kalksteen, die ongeveer 20 kilometer van noord naar zuid loopt, om ten zuiden van Vertus en Bergères-lès-Vertus vrij abrupt over te gaan in vlak land met agrarische culturen zoals suikerbiet en graan: La Plaine Champenoise.

Wijngaard en oogst De plantdichtheid in de wijngaarden van de Champagne varieert van 8.000 tot 10.000 stokken per

hectare. In het algemeen laat men de stokken een bladhoogte bereiken van 80 centimeter. Er worden verscheidene snoeimethoden gehanteerd: taille Chablis, taille cordon de Royat en in mindere

mate taille courte en gobelet à quatre bras.

In het algemeen wordt de oogst tussen half september en half oktober binnengehaald. Afhankelijk van de weersomstandigheden kan er sprake zijn van een vroege oogst, in de eerste helft van

september, dan wel een late oogst, midden oktober. De verschillen tussen oogstjaren kunnen groot

zijn. In het extreme jaar 2003 bijvoorbeeld werd de vroegste oogst al eind augustus binnengehaald, als gevolg van de hete en droge zomer, maar in 2013 begon de oogst pas op 24 september. Het plukken vergt vele handen. Samen met de Beaujolais is de Champagne het enige Franse wijn-

bouwdistrict waar machinaal oogsten wettelijk niet is toegestaan en druiven met de hand geplukt moeten worden.

De gemiddelde rendementen per hectare in de Champagne lijken hoog: voor chardonnay is dat vaak meer dan 70 hl/ha, soms zelfs bijna 100 hl/ha. Maar dit betekent niet dat de productie ook hoog is. Terwijl bij normale wijn een oogst van 10.000 kg druiven 75 hl sap geeft, is de sapop-

brengst voor champagne gemaximeerd met de factor x 0,6375. Dit komt in de praktijk neer op 15 procent minder sapopbrengst per kilo druiven. Échelle des crus In de Champagnestreek functioneerde van oudsher een systeem van kwaliteitsclassificatie per

gemeente. Deze classificatie werd uitgedrukt in percentages. De beste gemeenten stonden voor

100 procent genoteerd in deze rangorde. Het principe dat ten grondslag ligt aan deze échelle des

crus (échelle is Frans voor ‘ladder’) dateert van 1873. In dat jaar verdeelde een regionale krant de wijngaarden van de Champagne in verschillende groepen en zette daarbij de gemeenten Aÿ, Cra-

mant en Verzenay op de eerste plaats. In 1911 werd er een officiële classificatie opgesteld van alle

114

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



wijnbouwgemeenten, gebaseerd op de gemiddelde prijs van een kilo druiven in de daaraan voorafgaande 25 jaar. Deze eerste échelle des crus ging van 22,5 tot 100 procent ‘waarde’. Sindsdien is het classificatiesysteem ettelijke keren herzien, voor het laatst in 1985. Nu is de ondergrens in de

classificatie goed voor 80 procent. De omstandigheden in de laagst geklasseerde gemeenten zijn blijkbaar steeds minder matig…

Feitelijk is de traditionele échelle des crus achterhaald. Het aantal gemeenten dat tot de absolute

top behoort – ze staan genoteerd voor 100 procent en mogen zich grand-crugemeente noemen – is in de loop der tijden bovendien gegroeid. Sinds 1985 zijn er 17 grand-crugemeenten: •

Ambonnay, Beaumont-sur-Vesle, Bouzy, Louvois, Mailly, Puisieulx, Sillery, Verzenay en Verzy (Montagne de Reims);

• •

Aÿ en Tours-sur-Marne (Vallée de la Marne);

Avize, Chouilly, Cramant, Le Mesnil-sur-Oger, Oger en Oiry (Côte des Blancs).

In totaal zijn er nu 320 wijnbouwgemeenten in de classificatie opgenomen. Naast de genoemde 17 grands crus zijn er 42 gemeenten die een premier-crustatus hebben. De premier-cruwijngaarden

zijn gewaardeerd met 90, 93, 94, 95 of 99 procent. De termen ‘premier cru’ en ‘grand cru’ mogen

op het etiket worden gebruikt, maar in de praktijk komen we ze weinig tegen. Kleine champagne-

producenten en coöperaties communiceren de termen wat vaker dan de grote champagnehuizen.

‘Terroir’ versus ‘cuvée’ Eerder is opgemerkt dat door (soms subtiele) verschillen in meso- en microklimaat, de ligging van een wijngaard en de bodemsamenstelling er niet alleen sprake is van karakterverschillen, maar ook van kwaliteitsverschillen binnen de districten van de Champagne. Datzelfde geldt natuurlijk

binnen gemeenten; sommige wijngaarden zijn beter dan andere. De échelle des crus zegt echter niets over specifieke wijngaarden binnen gemeenten. De classificatie is hooguit een graadmeter

voor het kwaliteitsverschil tussen gemeenten onderling. Het systeem van de échelle des crus lijkt

dus niet op het classificatiesysteem zoals dat in de Bourgogne functioneert, waar het terroir een rol heeft gespeeld bij de toekenning van de status van wijngaarden of delen daarvan.

Champagne is over het algemeen geen vin de terroir. Champagnehuizen maken, op een enkele uitzondering na, geen champagne die wordt getypeerd door een specifieke, geografische her-

komst. Ze maken een cuvée in de stijl van het huis. Champagne is dus eigenlijk meer een vin de la maison.

Kiloprijs Het systeem van de échelle des crus was van cruciaal belang voor de economische relatie tussen de druivenleveranciers (particuliere wijnbouwers of coöperaties) en de druivenkopers (vooral de

grote champagnehuizen). Onder toezicht van de overkoepelende productorganisatie, het Comité Champagne, voorheen Comité Interprofessionnel du Vin de Champagne (CIVC) geheten, is de-

cennialang de prijs van een kilo druiven van bovenaf bepaald. De geannonceerde (vastgestelde)

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

115

prijs was die van een kilo druiven uit een 100 procent-gemeente in de échelle des crus. Op basis daarvan werd de prijs van een kilo druiven uit de andere gemeenten berekend.

Dit systeem van bindende prijsafspraken is echter inmiddels door de EU verboden. De kiloprijs

mag niet meer worden opgelegd. Wel wordt er nog onderscheid gemaakt in cru, premier cru en

grand cru. In het cahier des charges van AOP Champagne, waarin de INAO alle voorwaarden van de appellation heeft vastgelegd, is alleen nog een lijst opgenomen van de 17 grands crus en de 42 premiers crus.

Nergens zijn de druiven zo duur als in de Champagne, namelijk zo’n € 6,50 per kilo. De prijs voor een kilo druiven uit een 100 procent-gemeente ligt rond de € 8,00. Voor het maken van één fles

champagne heeft men ongeveer anderhalve kilo druiven nodig, dus de productiekosten beginnen sowieso al rond € 10,00 per fles.

Producenten en merken Er bestaan bijna 10.000 champagnemerken. Het merk vormt het dominante element in de presentatie en de benaming van champagnes. Dit is minder vanzelfsprekend dan het lijkt. In veel andere

Franse wijnbouwgebieden wordt het onderscheidende element gevormd door het herkomstgebied: een streek, een district, een gemeente of zelfs een wijngaard. In de Champagne produceert men

echter wijnen uit een zelf te bepalen deel van de 320 wijnbouwgemeenten en is het product door-

gaans het resultaat van meer dan één oogstjaar. Het is in de Champagne juist de samensteller, de producent, die zich op de markt onderscheidt. De producentennaam functioneert als een merk en elk merk staat voor een bepaalde huisstijl.

In de Champagne wordt de basis gevormd door enerzijds wijngaardbezitters, druivenkwekers en

druivenleveranciers en anderzijds druivenkopers, champagnemakers en champagneverkopers. De boeren zijn verenigd in het Syndicat des Vignerons. De belangen van de champagnehuizen worden behartigd door de Union des Maisons de Champagne. De president van het Syndicat des

Vignerons en de president van de Union des Maisons de Champagne zijn samen co-president van

het CIVC (zie boven). Beide presidenten nemen alle belangrijke beslissingen samen met een commissie.

Sommige personen of bedrijven zijn naast producent ook wijngaardbezitter, andere zijn uitsluitend leverancier en maken de champagne die ze verkopen niet zelf. In de loop der tijd zijn er

allerlei ‘mixen’ ontstaan. Op het etiket van elke fles staat een registratiecode (bestaande uit een afkorting plus een getal), die aangeeft wat voor soort bedrijf de champagne op de markt heeft gebracht. De afkortingen zijn: •

Récoltant-Manipulant (RM): een wijngaardbezitter of druivenkweker die zijn eigen champagne maakt en verhandelt.

•

Négociant-Manipulant (NM): een champagneproducent of -handelaar die druiven koopt en er vervolgens zelf champagne van maakt.

116

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaarden bij Chavot - Courcourt ten zuiden van Épernay

•

Coopérative de Manipulation (CM): coöperatie van wijnboeren die champagne produceert en op de markt brengt.

•

Récoltant-Coopérateur (RC): lid van een coöperatie dat de champagne laat maken door de

coöperatie, maar de champagne onder zijn eigen naam verkoopt. Hij moet het dégorgement wel in eigen beheer uitvoeren.

• •

Négociant-Distributeur (ND): handelaar die champagne levert die hij niet zelf heeft gemaakt.

Société de Récoltants (SR): vereniging van onafhankelijke wijnproducenten die hun wijnen

gezamenlijk produceren en verhandelen. In de praktijk komt deze bedrijfsvorm niet vaak voor.

•

Marque Auxiliaire (MA): letterlijk ‘hulpmerk’. Dit is een ‘ondermerk’, dat als merknaam wordt gebruikt door een koper. Men moet hierbij denken aan restaurants, grote hotelketens, slij-

terijketens of supermarktketens die een bepaalde champagne onder een eigen label willen voeren.

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

117

Champagne op de exportmarkt Iets minder dan de helft van de champagneproductie wordt in Frankrijk zelf geconsumeerd, maar de trend is dat champagne steeds meer wordt geëxporteerd. Momenteel wordt champagne naar

meer dan 190 landen uitgevoerd. Vóór 1975 bleef bijna de gehele productie in Frankrijk, maar na 1975 groeide de exportmarkt explosief. Rond het jaar 2000 verkocht men een derde van de pro-

ductie aan het buitenland. In het begin van de 21e eeuw nam de export steeds meer toe. In 2021

werd 56 procent van de verhandelde flessen geëxporteerd. De Champagnemarkt steeg nagenoeg op alle exportmarkten.

De Verenigde Staten en Groot-Brittanië zijn de grootste exportmarkten. Deze landen importeerden in 2021 respectievelijk zo’n 34,1 en 29,9 miljoen flessen champagne. Men consumeert in de VS

overigens veel dure millésimés en cuvées de prestige. Japan is met ruim 13.8 miljoen flessen het derde exportland. De consumptie per hoofd van de bevolking blijft in Nederland ver achter bij die in Frankrijk, Zwitserland, Italië, België en andere Europese landen. Nederland was tot 2007 een groeimarkt voor champagne, maar na 2007 is een daling in de import van champagne te zien tot

2016. Sindsdien nam de champagne import weer toe, zelfs in 2020, het jaar van de pandemie, met 14,5 procent. In 2021 nam Nederland met 3,9 miljoen flessen (een stijging van 36 procent ten opzichte van 2020) onder de exportlanden de tiende plaats in.

De champagneconsumptie was in Nederland, meer dan in andere landen, bijna geheel geconcentreerd rond oudejaarsavond. Waarschijnlijk heeft corona ertoe geleid dat we nu meer champagne drinken, ook tijdens andere momenten. De consument heeft leren genieten van de kleinere

gelukkige momenten onder vrienden en familie en hiervoor ook kwalitatief betere wijnen leren

drinken, waaronder champagne. De opkomst van steeds meer online retailers zal hierbij ook een rol spelen. In Nederland was het aandeel van de typen sec en demi-sec opvallend hoog: zo’n 10 procent, maar dat ligt nu iets onder de 5 procent. In Groot-Brittannië, Duitsland, België en Zwit-

serland drinkt men vooral brut sans année. Nederland is met zijn voorkeur voor sec en demi-sec

werkelijk een uitzondering, met Zweden op afstand als enige partner. Nederland is ook afwijkend als het om rosé gaat: 5,3 procent van onze import in 2021 was rosé. De consumptie van rosé ligt hoger

dan die in België (4 procent), maar lager dan die in Duitsland (17 procent). Nederland is ook een van de allerkleinste markten voor millésimés en cuvées de prestige. Andere Europese landen zijn daarin

overigens, met uitzondering van Italië, ook geen grote spelers. Alleen de Verenigde Staten, Japan, Australië en Canada zijn serieuze afnemers van deze kostbare champagnes.

118

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



16.7 Vinificatie Vinificatiemethoden voor mousserende wijn Er zijn verschillende kwaliteiten mousserende wijnen en ook verschillende methoden om mousserende wijn te maken. In hoofdstuk 6 bespraken wij deze methoden al. Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste productiemethoden: •

De simpelste en goedkoopste manier om een wijn mousserend te maken is het kunstmatig toe-voegen van koolzuurgas, de méthode gazéifiée. De wijn wordt koolzuurhoudend door de oplossing

van kooldioxide in de wijn. We krijgen zo een zogenaamde vin gazéifié. Vins gazéifiés hebben op geen enkele appellation recht. Ze zijn geëtiketteerd als ‘vin mousseux gazéifié’.

•

Een andere (en relatief goedkope) manier is de methode cuve close (afgesloten tank). De

methode wordt ook wel de Charmatmethode genoemd, naar de uitvinder van de methode, Eugène Charmat. Hierbij ontstaat de koolzuurvorming door een tweede, gestimuleerde

gisting van de wijn in een grote, hermetisch afgesloten tank. De eenmaal koolzuurhoudende wijn wordt gefilterd en onder tegendruk op fles gebracht. Wijn die op deze manier mousse-

rend is gemaakt, is eigenlijk niet meer dan wijn met belletjes erin, zonder de eigenschappen die ontstaan door gisting op fles.

•

Een derde methode is de overheveling onder tegendruk, in het Frans transvasement, méthode transfert of méthode transvasage genoemd. In het Engels staat deze overdrachtmethode bekend als transfer en in de VS als Carstens. De overheveling vindt plaats na een tweede

gisting op fles. Het gaat om de overheveling van fles naar druktank voor het verwijderen van het bezinksel en het toevoegen van de dosering, en vervolgens weer van tank naar fles. De

verwijdering van het gistbezinksel gebeurt door klaring (meestal door filtering). Na de periode sur lie blijven remuage en dégorgement dus achterwege. Deze methode komt tegenwoordig nog maar weinig voor.

•

De vierde methode behelst een koolzuurvorming op fles volgens de méthode rurale of mé-

thode ancestrale. Dit is de oudste methode om mousserende wijn te produceren. Eigenlijk

is het meer een toevallige omstandigheid, waardoor wijn mousserend wordt. De kooldioxide ontstaat bij de eerste gisting, die op fles of in een gesloten tank plaatsvindt. Het gaat hierbij meestal om het laatste deel van de gisting, waarbij nog maar een klein deel van de suikers moet worden omgezet in alcohol en er in geringe mate koolzuurgas in de wijn oplost. Koolzuurgashoudende wijn op basis van de méthode rurale bezit daarom meestal een minder

krachtige mousse. Hij is vaak licht mousserend, pétillant genoemd.

•

De vijfde methode is de méthode traditionnelle. Deze is bekend vanaf het eind van de zeven-

tiende eeuw en vanaf het begin een doelbewuste methode geweest. Het gaat hierbij om een gestimuleerde, tweede gisting op fles, waarbij gist gedoseerd in een suikeroplossing aan de

(stille) basiswijn wordt toegevoegd. Deze toevoeging wordt ook wel dosage of liqueur de tirage genoemd. In de afgesloten fles ontstaat er wat extra alcohol en koolzuurgas. Dat laatste vermengt zich met de wijn in de fles, waardoor de wijn mousserend wordt. De méthode traditionnelle is relatief kostbaar en arbeidsintensief.

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

119

Méthode traditionnelle, méthode Champenoise en crémant De traditionele methode is, naar de legende zegt, uitgedacht in de Champagnestreek. Wellicht is zij ook (en misschien zelfs eerder) ontwikkeld in de buurt van Limoux, in Spanje of in Engeland, maar zeker is dat deze methode in de voorbije eeuwen geperfectioneerd is in de Champagne.

Vandaar dat er ook wel wordt gesproken van de méthode Champenoise.

Tot 1986 mocht de aanduiding méthode Champenoise gebruikt worden voor bijna alle wijnen

die hun mousse verkregen door een tweede gisting op fles. Een lobby bij de wetgevers van de

Europese Unie heeft ertoe geleid dat de aanduiding méthode Champenoise sindsdien alleen nog gebruikt mag worden voor mousserende wijnen uit het gebied Champagne. Voor andere streken

in Frankrijk en voor andere landen binnen de Europese Unie is het verboden deze aanduiding te

gebruiken, ook al maken ze mousserende wijnen die volgens dezelfde methode zijn geproduceerd als champagne. In ruil voor dit verbod hebben de champagneproducenten het begrip ‘crémant’ moeten opgeven. Dit begrip heeft ooit ook betrekking gehad op champagnes met een minder

krachtige mousse, namelijk 3,6 atmosfeer in plaats van 5 tot 6 atmosfeer (bij 20 °C). De term ‘crémant’ mag nu alleen worden gebruikt voor mousserende wijnen die in een EU-land zijn gemaakt volgens de méthode traditionnelle, een minimale druk van 3,5 bar hebben en uit een andere

streek dan de Champagne komen. Zo spreken we van Crémant d’Alsace, Crémant de Bourgogne, Crémant de Loire, Crémant de Luxembourg, enzovoorts. Volgens deze definitie is dus ook een Spaanse cava een crémant.

De term méthode Champenoise heeft betrekking op het hele champagneproductieproces, van het oogsten van de druiven tot het op de markt brengen van de wijn. De term wordt in het bijzonder

gebruikt voor een specifiek onderdeel van dit proces, de tweede gisting op fles, maar de méthode

Champenoise omvat meer en kent strengere regels dan de méthode traditionnelle. Enkele restric-

ties zijn: • • • •

een beperking in toegestane druivenvariëteiten (zie paragraaf 16.5); een basisrendement van 10.400 tot 14.000 kilo druiven per hectare; een persing van hooguit 2.550 liter uit iedere 4.000 kilo druiven;

een minimale termijn van 15 maanden voor de prise de mousse, de oplossing van de kooldioxide in de wijn, en de rijping op fles.

Persing: ‘cuvée’ en ‘taille’ Omdat de druiven zo fris mogelijk moeten worden geperst, moeten ze snel bij de persinstallaties

arriveren. Daarom hebben de meeste grote champagnehuizen her en der in het gebied ontvangsten persinstallaties. In totaal telt de Champagne ongeveer 1.800 van deze centres de pressurage,

zoals ze worden genoemd. De perscentra worden hooguit twee maanden van het jaar gebruikt,

maar als ze in werking zijn, is het er 24 uur per dag een drukte van jewelste. Er wordt dan keihard in ploegen gewerkt.

120

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Het persen van de druiven, onmiddellijk na aankomst, gebeurt in twee etappes. De eerste persing is de beste. Hierbij blijft de druk enigszins beperkt. Deze persing mag per 4.000 kilo drui-

ven 2.050 liter most opleveren. Een tweede, zwaardere persing is goed voor nog eens 500 liter.

Samen duurt zo’n persing drie tot vier uur. Er is een aanzienlijk kwaliteitsverschil tussen de eerste persing, de cuvée genoemd, en de tweede, de taille. De verfijning van de most neemt af en het

tanninegehalte neemt toe als de persdruk wordt verhoogd. Tegelijkertijd neemt het zuurgehalte af.

Champagne is niet gebaat bij een proefbare hoeveelheid tannine, terwijl een redelijk hoog zuurgehalte een voorwaarde is voor kwaliteitschampagne. Een wijn waar ook de taille in wordt verwerkt,

rijpt sneller vanwege het wat lagere zuurgehalte. Niettemin kan de kwaliteit van de taille van char-

donnaydruiven heel goed zijn, rijker en minder zuur dan de cuvée en stukken beter dan de taille

van de beide pinots, die veelal een harde, grove wijn geeft. Sommige kwaliteitshuizen verkopen hun taille altijd. Andere wijnmakers gebruiken alleen de taille van de chardonnay en verkopen die van de pinots.

De eerste gisting: eikenhout of tank Nog maar enkele champagnehuizen, waaronder Krug en Bollinger, maken voor de eerste gis-

ting systematisch gebruik van eikenhouten vaten. Dit zijn meestal vaten van 225 liter. Daarnaast zijn er steeds meer huizen, vooral kleinere champagneproducenten, die een klein deel van hun

productie op eikenhouten vaten tot wijn vergisten. Gangbaarder in de Champagne is een eerste gisting op roestvrijstalen tanks. Het is zaak dat men ruim voldoende tanks en/of vaten in allerlei maten heeft. Dat is nodig om onderscheid te kunnen maken tussen alle varianten, namelijk: • • • • •

verschillende wijnen uit diverse gemeenten;

verschillende wijnen van de drie druivenvariëteiten; verschillende wijnen van de eerste persing;

verschillende wijnen van de eventuele tweede persing;

verschillende wijnen van oudere jaargangen, de vins de réserve.

Al deze wijnen moeten apart kunnen worden geproduceerd én bewaard.

Chaptaliseren en malolactische omzetting Zoals in paragraaf 16.4 al is vermeld, haalt in de Champagnestreek de most een natuurlijk poten-

tieel alcoholgehalte van maar ongeveer 10 procent, vaak iets lager zelfs. Vandaar dat het wettelijk is toegestaan om tijdens de eerste gisting suiker toe te voegen (chaptaliseren), om zo een alcoholgehalte van ongeveer 10,5 procent te verkrijgen na de gisting.

In de wintermaanden na de oogst en de eerste gisting wordt de jonge wijn tweemaal overge-

stoken. Hierdoor wordt de wijn helder(der) maar ook wat zachter. Door het zuurstofcontact is er sprake van enige oxidatie. Tijdens de winter vindt eventueel de malolactische omzetting plaats.

Er zijn producenten die maatregelen treffen om dit proces te voorkomen, omdat ze een zeer

levendige champagnestijl nastreven. Andere producenten zijn hierin minder principieel en hebben basiswijnen met en zonder appel-melkzuuromzetting. Ieder heeft zo zijn standpunt of voorkeur.

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

121

Pupîtres

De kunst van het assembleren In het vroege voorjaar, zo’n maand of vijf na de oogst, worden de jonge basiswijnen onderwor-

pen aan grondige laboratoriumanalyses. Een team van ervaren deskundigen proeft en herproeft de wijnen uitgebreid. Dit is het moment waarop geselecteerd wordt welke basiswijnen hun

bijdrage gaan leveren aan de verschillende assemblages. Het componeren van een assemblage is een soort schaken. Op het moment van het assembleren moet de wijnmaker namelijk besef-

fen dat hij niet een wijn samenstelt die op dát moment goed moet zijn, maar die zich pas na twee of drie jaar van zijn mooiste kant zal laten zien. Voor een champagne met oogstjaar en voor de

topchampagne van een huis, de cuvée de prestige, geldt een nog langere termijn. De wijnmaker

moet goed begrijpen hoe alle componenten in de assemblage zich samen zullen ontwikkelen. Dit vereist veel inzicht en ervaring.

Voor het componeren van de assemblages is een ervaren team verantwoordelijk. Voor een champagne zonder oogstjaar wordt een andere benadering toegepast dan bij een champagne met

oogstjaar. Bij champagne zonder oogstjaar zoekt het assemblageteam naar consistentie van jaar tot jaar. De ‘huisstijl’, bekend bij de champagneliefhebber, domineert. Voor een champagne met oogstjaar is de benadering anders: het assemblageteam respecteert dan meer het karakter van

122

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Gyropalettes

het betreffende jaar (bepaald door klimatologische factoren en eigenschappen van het terroir) en

probeert die tot uitdrukking te laten komen. De huisstijl wordt niet vergeten, maar het typische kenmerk van het betreffende jaar moet herkenbaar zijn. Voor millésimés, champagnes met oogstjaar,

worden vanzelfsprekend alleen wijnen van één bepaald jaar gebruikt. Een millésimé kan zeker een ingewikkelde blend zijn van veel verschillende percelen en druivenrassen, maar in de praktijk komt het er vaak op neer dat in een millésimé minder verschillende percelen zitten dan in de jaartalloze champagne van hetzelfde huis.

Voor champagnes sans année (SA) worden naast de jonge wijnen van de laatste oogst, vins clairs

genoemd, ook altijd vins de réserve gebruikt. Vins de réserve zijn oudere wijnen, die door hun rij-

pere aroma’s en structuur aan de assemblage kwaliteit en vooral continuïteit toevoegen. Het gaat in de meeste gevallen om wijnen die uit twee of drie voorgaande jaren komen. Van alle champagnes

op de markt komt zo’n 85 procent niet uit een specifiek oogstjaar. Behalve de term brut sans année (BSA) zien we voor dit type ook de naam non-millésimé. Sommige champagnes hebben een zeer

brede basis. Er worden in een enkel geval wel 150 verschillende cru’s, zowel vins clairs als vins de réserve, in een assemblage verwerkt. Bij een assemblage voor een non-millésimé worden wijnen

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

123

van verschillende terroirs, verschillende druivenrassen en verschillende jaargangen gebruikt. Een standaardformule is 40 procent pinot meunier, 40 procent pinot noir en 20 procent chardonnay.

De uiteindelijke assemblage levert, voordat de tweede gisting op fles plaatsvindt, een nogal droge,

stille witte wijn op. Deze wijn wordt de cuvée genoemd. (Niet te verwarren met het sap dat vrijkomt na de eerste persing, ook cuvée genoemd!)

Cuvées de prestige zijn vaak kostbare champagnes. Ze zijn meestal van één oogstjaar en gemaakt van de beste druiven van de streek, van een gemeente of van een specifieke wijngaard. Veel

cuvées de prestige hebben een langdurige rijping ondergaan voordat ze op de markt komen. Voor-

beelden van prestigecuvées zijn Dom Pérignon van Moët & Chandon, La Grande Dame van Veuve Clicquot, Sir Winston Churchill van Pol Roger en Belle Époque van Perrier-Jouët.

Liqueur de tirage Vlak voor de botteling (de tirage) van de stille basiswijn die champagne moet worden, wordt de zogenaamde liqueur de tirage aan de wijn toegevoegd. Dit is een mengsel van wijn, suiker en

geselecteerde gisten. Deze toevoeging zorgt voor een tweede alcoholische gisting in de fles, die

met een tijdelijke capsule is afgesloten. Deze gisting op fles is de essentie van de méthode Cham-

penoise. Door de gisting wordt koolzuur gevormd, naast 1,2 tot 1,5 procent extra alcohol. Omdat

de liqueur de tirage in een zorgvuldige dosering is toegevoegd, heeft het koolzuurgas een druk van maximaal 6 atmosfeer.

Prise de mousse De prise de mousse is de tweede gisting, waarbij zich koolzuur (mousse) vormt. De prise de

mousse duurt 6 à 8 weken. Als het moet, kan het sneller (in wel 15 dagen), maar voor de topwijn van een huis kan het proces ook 3 maanden vergen. Wettelijk is vastgelegd dat een brut sans année minimaal 15 maanden op het gistbezinksel moet blijven liggen, waarvan minimaal 12

maanden sur lattes, dat wil zeggen: horizontaal. De meeste huizen houden een langere periode

aan, vaak wel 2 tot 3 jaar. Een millésimé moet minimaal 3 jaar in de kelder blijven liggen. Ook hier geldt dat de meeste huizen de wijn langer laten rijpen, 4 tot 10 jaar. Hoe koeler de omstandigheden in deze fase, hoe beter. In de diepste kelders verloopt de prise de mousse het langzaamst.

Dat leidt tot wijnen met betere aromatische eigenschappen en kleinere, fijnere belletjes. Het is niet goed als de koolzuurvorming wordt geforceerd en bij een te hoge temperatuur, in recordtempo, tot stand komt. Dat bespaart wel tijd en kosten, maar het resulteert in een agressieve mousse met grote bubbels. In de mond ervaren we dit als grof en scherp.

Remuage Als de gistcellen hun werk hebben gedaan, kunnen ze niet in de fles achterblijven. Het bezinksel van dode gistcellen moet worden verwijderd. Daartoe worden de flessen in pupîtres gezet.

Een pupître is een schuin opgesteld, stevig houten rek met ronde gaten, waarin de halzen van de champagneflessen passen.

124

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Mechanische bottellijn voor champagneflessen

Eerst liggen de flessen horizontaal in de pupîtres. Aan het eind van de opslagperiode staan ze

volledig verticaal, met de hals naar beneden. Voor deze ‘gang’ van horizontaal naar verticaal worden de flessen met grote regelmaat geschud, gedraaid en steeds een beetje schuiner in het rek

gezet. Dit schudden en draaien, dat met een paar snelle polsslagen gebeurt, wordt remuage ge-

noemd. Doel van de remuage is om het bezinksel naar de kroonkurk toe te drijven. Het verspreide

depot wordt geleidelijk aan verzameld tot een soort balletje. Dit balletje glijdt langzaam naar de

kop van de fles. De kroonkurk is voorzien van een bidule, een plastic dopje dat in de kroonkurk

zit en waarin de dode gistcellen terechtkomen. Uiteindelijk ligt het bezinkselpropje in de bidule en

kan het verwijderd worden.

Het ‘remueren’ is generaties lang gedaan door een remueur. Een goede en ervaren ‘schudder’

kan, met twee handen tegelijk, een totaal van 40.000 flessen per dag halen. Maar sinds de jaren

zeventig van de twintigste eeuw rukt ook de mechanische remuage op. Hierbij worden de flessen

in metalen manden, gyropalettes, gezet. Deze elektrisch aangedreven, computergestuurde stalen manden maken 24 uur per dag, zeven dagen in de week met een zekere regelmaat een kleine,

schokkende beweging. Daarbij gaan ze telkens iets verticaler staan. Het proces van remuage wordt op deze manier teruggebracht van pakweg twee maanden tot één, hooguit twee weken. De

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

125

investering is snel terugverdiend. Mechanische remuage is bij de grote huizen nu algemeen. Uit

onderzoek is geen kwaliteitsverschil gebleken tussen champagnes die handmatig en champagnes die mechanisch zijn ‘geschud’. Vaak heeft men nog één of twee vakbekwame remueurs in dienst, bijvoorbeeld voor de cuvée de prestige.

Rijping ‘sur pointe’ en autolyse Na de remuage wordt niet altijd onmiddellijk het gistbezinksel verwijderd. Soms staan de flessen,

met het gistpropje nog in de flessenhals, enige tijd rechtop, ook wel sur pointe genoemd. De flessen worden verticaal op de kop gestapeld: de kop van de fles rust in de ziel van de fles eronder.

Duurdere champagnes staan naast een periode sur lattes soms wel jaren sur pointe en onder-

gaan zo een uiterst belangrijke rijping. Champagnes zijn zeer gebaat bij dit verlengde contact met het ‘voedende’ gistbezinksel. Er vindt geleidelijk aan een proces van autolyse plaats, een proces waarbij de dode gistcellen door hun eigen enzymen worden afgebroken. Dit afbreken van de

gistcellen zorgt voor extra aromastoffen in de champagne. Er ontstaan aroma’s van biscuit, die

de champagne extra complexiteit geven. De champagne wint zo niet alleen aan bouquet, smaak

en karakter, maar hij krijgt ook meer weerstand tegen oxidatie en kan dus langer mee. Bovendien

worden de belletjes microscopisch klein en vermengt het koolzuur zich beter met de wijn. Hierdoor wint de champagne aan finesse. Topchampagnes rijpen in totaal, sur lattes (horizontaal) en sur

pointe (verticaal), wel zes à zeven of meer jaar in de kelder, voordat ze worden gedegorgeerd en op de markt gebracht worden.

Dégorgement Voor het verwijderen van het gistbezinksel, het dégorgement, worden de flessen op hun kop met het topje van de hals door een ijskoud pekelbad van -28 °C gevoerd. Het bezinksel bevriest en wordt één geheel. Vervolgens verwijdert men de capsule (kroonkurk), waarna het gistdepot als

een propje uit de fles schiet onder druk van het gevormde koolzuur. Vervolgens wordt de fles snel

bijgevuld en op smaak gebracht met de zogeheten liqueur d’expédition.

Liqueur d’expédition, dosage en typen champagne

De liqueur d’expédition is een mengsel van oude wijnen en wat rietsuiker. De hoeveelheid suiker in dit mengsel bepaalt de mate van zoetheid van de champagne. Deze toevoeging van suiker

wordt in het Frans dosage genoemd. In het Nederlands spreken we van ‘dosering’. We onder-

scheiden de volgende typen champagne, van droog naar zoet: •

Brut nature: zeer droog, zonder toevoeging van suiker (pas dosé of dosage zéro). Deze champagne mag tot 3 gram suiker per liter bevatten.

• • • •

Extra brut: krijtdroog, met een dosering van maximaal 6 gram suiker per liter.

Brut: met een dosering tot 12 gram suiker per liter.

Extra dry: met een dosering tussen 12 en 17 gram suiker per liter.

Sec: met een dosering tussen 17 en 32 gram suiker per liter. Sec betekent ‘droog’, maar meestal is dit een lichtzoete wijn.

•

126

Demi-sec: met een dosering tussen 32 en 50 gram suiker per liter. De naam suggereert dat het

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



hier gaat om een halfdroog type, maar deze champagne is ronduit zoet.

•

Doux: zeer zoet, met een dosering van meer dan 50 gram suiker per liter. Dit type champagne komt niet voor op de Nederlandse markt en wordt nauwelijks gemaakt.

Brut is verreweg het meest gangbare type champagne. In Nederland wordt relatief veel demi-sec

verkocht. In de praktijk wordt door sommige producenten voor de zoetere typen als basis een

champagne van minder goede kwaliteit gekozen, maar een champagne die zoet is, hoeft helemaal niet inferieur aan een droge champagne te zijn.

De marges per type zijn ruim, zoals uit het overzicht blijkt. Er moet voor producenten ruimte zijn om te spelen met allerlei smaakfactoren teneinde een bepaalde, constante huisstijl te krijgen.

Bovendien zijn er producenten die de brut voor de ene (export)markt wat milder maken dan voor

de andere. Ook geeft de marge ruimte aan commercieel gerichte producenten en aan huizen die

een droge stijl nastreven. De ene producent heeft aan zijn brut bijvoorbeeld 8 à 9 gram suiker per liter toegevoegd en de andere het maximum van 12 gram suiker per liter. De ene brut is dus de andere niet.

Huizen die hun champagnes lang op hun bezinksel laten rusten in de kelder, hebben minder

liqueur d’expédition nodig om een soepele en prettig drinkbare champagne te verkrijgen dan pro-

ducenten die meteen na 15 maanden hun product op de markt willen brengen. Champagnes die

al na 15 maanden worden verkocht, moeten vaak ‘afgerond’ worden door een hoge dosering. Hoe ouder de champagne is voordat hij wordt gedegorgeerd, hoe geringer meestal de dosering. Een brut millésimé, die langer op zijn depot in de kelder moet blijven, heeft over het algemeen een kleinere dosage nodig dan een brut sans année.

Flesafsluiting Meteen na het afvullen van de fles met de liqueur d’expédition wordt de fles afgesloten met de definitieve, champignonvormige champagnekurk. Op de kurk moet altijd de naam Champagne staan. Op de kurk kan een zogenaamde plaque zitten. Dit kleine, metalen plaatje geeft in veel

gevallen het merk en het type champagne aan, net als het etiket. Kurk en plaque worden vergrendeld door een muselet, een ‘netje’ van ijzerdraad, dat op de hals van de fles wordt vastgedraaid.

Ten slotte verdwijnt dit alles onder een stevige capsule van folie.

Flesmaten

Champagne komt in verreweg de meeste gevallen in een fles van 75 cl op de markt, een stan-

daardfles. Maar er bestaan ook andere maten. De meest gebruikelijke maten naast de standaardfles zijn de halve fles (demi-bouteille) met een inhoud van 37,5 cl en de magnum van 1,5 l, de

inhoud van twee normale flessen. Deze laatste wordt algemeen beschouwd als de ideale maat

voor champagne. Champagne rijpt in een magnum langzamer en dit komt de kwaliteit ten goede.

Tegelijk is dit formaat fles nog goed hanteerbaar.

De nog grotere maten zijn zeldzamer. Het gaat hier om:

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

127

• • • • • •

de jéroboam met een inhoud van 3 liter (gelijk aan 4 standaardflessen);

de réhoboam met een inhoud van 4,5 liter (gelijk aan 6 standaardflessen);

de mathusalem (of methusalem) met een inhoud van 6 liter (gelijk aan 8 standaardflessen);

de salmanazar met een inhoud van 9 liter (gelijk aan 12 standaardflessen); de balthazar met een inhoud van 12 liter (gelijk aan 16 standaardflessen);

de nabuchodonosor (of nebukadnezar) met een inhoud van 15 liter (gelijk aan 20 standaardflessen).

Sabreren Naar verluidt vindt het sabreren van champagneflessen (het met een sabel of mes openen

van een fles door de flessenhals met kurk en al eraf te slaan) zijn oorsprong in 1812. In dat jaar troffen de legers van Napoleon en de Russische tsaar Alexander elkaar in Smolensk.

Een bekende versie van het verhaal is dat de kozakken uit het huurleger van de tsaar

beslag legden op een van de wagens vol champagne die champagneliefhebber Napoleon vergezelden op zijn veldtochten, en dat zij de champagneflessen openden met hun sabel.

De Franse cavalaristen zouden dit voorbeeld daarna hebben nagevolgd en tot kunst heb-

ben verheven. Er bestaat zelfs een heuse Confrérie du Sabre d’Or, die sinds 1995 ook een Nederlandse ‘ambassade’ heeft.

16.8 Appellations Champagne Het wettelijk afgebakende gebied voor de champagneproductie kent slechts één officiële her-

komstbenaming: AOP Champagne. De Appellation d’Origine Contrôlée voor champagne dateert van juni 1936. De Champagne hoort tot de eerste regio’s waarvan de rechten op een wettelijk beschermde herkomstbenaming zijn gehonoreerd door het Institut National des Appellations

d’Origine (INAO), dat in 1935 is opgericht. De wettelijke afbakening van het champagnegebied, Champagne Viticole, is in 1908 begonnen en is op 22 juli 1927 vastgesteld.

De appellationwetgeving van AOP Champagne schrijft een minimaal natuurlijk alcoholpercentage van 9 procent voor. Het rendement is in het laatste cahier des charges vastgesteld op 10.400 kilo druiven per hectare. Binnen AOP Champagne is ook rosé champagne toegestaan. De waarde-

ring voor rosé champagne is de laatste jaren toegenomen. Rosé champagne mag ook gemaakt worden door middel van het mengen van witte en rode wijn. Dit type rosé noemen we een rosé d’assemblage. De rode (basis)wijn moet wel toegevoegd zijn tijdens de assemblage en vóór

de tweede gisting op fles. Rode wijn toevoegen bij de liqueur d’expédition (dus na het dégorge-

ment) is verboden. De rode wijn moet uit de Champagne komen. Cru’s als Bouzy, Ambonnay en Aÿ staan bekend om hun rode wijnen. Rosé de saignée komt veel minder vaak voor dan rosé

128

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



d’assemblage, omdat het een lastig proces is om een constante kwaliteit rosé te produceren. Het is ingewikkeld om te voorspellen hoe de rosé zich gedurende jaren op fles zal ontwikkelen.

Daarnaast zijn in het productiegebied van AOP Champagne nog twee appellations, maar deze

gelden voor niet-mousserende wijnen (!). Het betreft AOP Coteaux Champenois en AOP Rosé des Riceys. Wijnen van deze appellations komen in beperkte hoeveelheden op de markt.

Coteaux Champenois De appellation Coteaux Champenois, erkend in 1974, geldt voor stille witte, rosé en rode wijnen.

Deze zijn gemaakt van dezelfde druivenrassen als champagne: chardonnay, pinot meunier en

pinot noir. Net als bij AOP Champagne geldt hier een minimaal natuurlijk alcoholpercentage van 9 procent. Het productiegebied van AOP Coteaux Champenois komt overeen met dat van AOP

Champagne. De herkomstbenaming Coteaux Champenois kan eventueel worden gevolgd door de naam van de gemeente waar de druiven vandaan komen. De beste producenten van rode wijnen zijn te vinden in Bouzy.

Rosé des Riceys AOP Rosé des Riceys is een appellation voor droge, stille rosé uit de gemeente Les Riceys. Deze gemeente ligt in het zuiden van het departement Aube, tegen de grens met de Côte d’Or. Men

noemt dit gedeelte van de Champagne ook wel Côte des Bar. De appellation Rosé des Riceys werd in 1947 in het leven geroepen. De rosé wordt gemaakt van uitsluitend pinot noir en heeft

doorgaans een goed rijpingspotentieel. Rosé des Riceys is een van de strengste appellations voor rosé wijnen in Frankrijk. Aan de rijpheid van druiven worden strenge eisen gesteld. Zo geldt een minimaal natuurlijk alcoholpercentage van 10 procent. Het rendement is wat hoger dan dat voor AOP Champagne. De productie is circa 70.000 flessen per jaar.

IGP-wijnen In het productiegebied van AOP Champagne worden twee IGP-wijnen geproduceerd, die men

zelden buiten Frankrijk aantreft. Veel bekendheid hebben ze niet. Het zijn de IGP’s Haute-Marne en Coteaux de Coiffy. De laatste IGP is beperkt tot een specifieke zone binnen het departement

Haute-Marne. De twee IGP’s gelden voor stille en mousserende wijnen in wit, rood en rosé. Naast de druivenrassen die zijn toegestaan voor AOP Champagne mogen ook gamay, merlot, syrah en viognier gebruikt worden, om er enkele te noemen. De meeste rode en rosé wijnen worden van

pinot noir en/of gamay gemaakt. Voor wit zijn chardonnay, auxerrois en pinot gris de belangrijkste druivenrassen. De naam van een of meer druivenrassen mag op het etiket vermeld worden.

Hoofdstuk 16 - Champagne (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

129

130 TERUG NAAR INHOUD



17

Elzas

17.1

Inleiding

De Elzas is een belangrijk wijnbouwgebied in Frankrijk als het om witte kwaliteitswijnen gaat. Het gebied ligt in het uiterste noordoosten van het land achter de Vogezen, richting het Rijndal. De

Vogezen vormen een fysieke, tamelijk hoge barrière. Dit geografische gegeven is ook een belangrijke factor in het karakter van de Elzas en haar wijnen. De Elzas heeft een eigen sfeer en de

Elzassers hebben een eigen cultuur. De Elzas hoort weliswaar bij Frankrijk en de Elzassers voelen zich Frans, maar aan de oostkant van de Vogezen is toch alles nét even anders; in de Elzas overheerst ‘Fachbau’ (bouw van vakwerkhuizen), de mensen heten er Müller, Meyer, Schmidt en Klip-

fel, ze eten er ‘Kugelhopf’ en ‘Baeckeoffe’ en zeggen ‘Morgen’ in plaats van ‘bonjour’. Ook heeft de Elzasser keuken een geheel eigen identiteit, net zoals de Elzasser wijnbouw.

Het gebied kent een rijke maar ook gewelddadige geschiedenis, waarbij het geregeld van identiteit is veranderd. Pas sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog is er sprake van een continue,

positieve ontwikkeling. De wijnbouw en de structuren die daarbij horen, zijn na de Tweede Wereldoorlog bijna helemaal nieuw opgebouwd. Het wijngaardareaal is na 1945 stelselmatig gegroeid tot een totaal van ruim 15.600 ha in 2020.

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

131

17.2 Historie Romeinen en kloosters De wijnbouw in de Elzas dateert waarschijnlijk al van voor het begin van onze jaartelling. De

Romeinen zijn in de Elzas actief geweest. Zij cultiveerden de wijnstok hier. Over de periode erna is zo goed als niets bekend. Met de opkomst van de kerk van Rome herstelde de wijnbouwcultuur

zich snel. De invloed van bisschoppen, abdijen en kloosters is daarbij van groot belang geweest.

Net zoals overal in Europa hebben zij ook in de Elzas een beslissende rol gespeeld bij de uitbreiding van de wijngaarden en bij de kwaliteitsverbetering van de wijnen. In de Elzas waren veel

kloosters te vinden. Er is geen infrastructuur geweest die beter heeft gefunctioneerd dan die van de kloosters. Dat gold in de middeleeuwen zeker ook voor de Elzas, niet in de laatste plaats vanwege de nabijheid van de belangrijkste verkeersader van die tijd: de Rijn. Zodoende was de Elzas in de

middeleeuwen verreweg de belangrijkste wijnstreek van Noordwest- en Midden-Europa. De Elzas deed zaken met onder andere de Nederlanden, Engeland en Scandinavië.

Zeventiende en achttiende eeuw Tot de zeventiende eeuw was de streek befaamd om zijn kwaliteitswijn. Er was een wijngaard-

areaal van meer dan 30.000 ha. Maar de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) heeft in de Elzas, meer dan elders, veel overhoop gehaald en vernietigd. Wijngaarden werden verwoest, dorpen vernield

en de bevolking werd gedecimeerd. Met de Vrede van Münster (1648) viel de Elzas aan Frankrijk toe, maar het bleef een provincie met alle kenmerken van het ‘buitenland’. Het viel niet onder het Franse douanesysteem. Er was in de achttiende eeuw wel sprake van een snelle groei van het

wijngaardoppervlak, maar de Elzas bleek meer gericht op kwantiteit dan op kwaliteit. De wijn werd steeds goedkoper, maar had niet veel afnemers.

Negentiende eeuw Na de Franse Revolutie moest de kerk zijn bezit opgeven en verdwenen de ijverige monniken uit

de wijngaarden. Veel akkers lagen er vervolgens decennia lang verlaten en onverzorgd bij. Aan het begin van de negentiende eeuw was er niettemin nog altijd 23.000 ha aan wijngaarden. In 1828

was dat gegroeid tot 30.000 ha. Maar in de loop van de negentiende eeuw zette een permanent

dalende lijn in. De komst van de spoorwegen (met als gevolg grote concurrentie van de wijnen uit het zuiden van Frankrijk), phylloxera, diverse ziektes en tal van oorlogen hebben ertoe geleid dat

de wijnbouw in de Elzas onder druk kwam te staan. Hierdoor nam het wijngaardoppervlak sterk af.

Na de Frans-Duitse oorlog van 1870 leken er voor de Elzas nog wel nieuwe mogelijkheden te be-

staan; de Elzas was toen Duits en Duitsland was een nieuw en groot potentieel afzetgebied. Maar

de wijnen werden allengs karakterlozer. Duitse wijnbouwers werkten een positie van Elzasser wijn op hun eigen markt tegen en Duitse wijnhandelaren waren alleen maar geïnteresseerd in wijn uit

de Elzas voor zover deze hun eigen producten meer body kon geven. De wijnen uit de Elzas bleven op deze manier anoniem en leken alleen goed genoeg om te worden versneden.

132

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaarden bij Riquewihr in Haut-Rhin

Coöperaties Na de Eerste Wereldoorlog werd de Elzas weer Frans, maar gedurende de Tweede Wereldoorlog

was het gebied weer Duits. Tussen 1870 en 1945 zijn de inwoners van de Elzas vier keer van nationaliteit veranderd: Frans, Duits, Frans, Duits, Frans. Steeds hadden wijnbouwers een ander per-

spectief. Vooral de coöperatieve gedachte heeft een belangrijke rol gespeeld in het overleven van de wijnbouwcultuur in de Elzas. In een wijnstreek waar het wijngaardbezit zo versnipperd is en de

bedrijfsvoering zo kleinschalig, is het noodzakelijk dat wijnboeren zich verenigen in coöperaties. Er is geen wijnbouwgebied in Frankrijk waar deze productievorm zo sterk is als hier. De oudste wijn-

bouwcoöperatie van Frankrijk, opgericht in 1895, bevindt zich in de Elzas. De Elzas telt nog altijd

vijftien wijnbouwcoöperaties, die samen verantwoordelijk zijn voor circa 50 procent van de productie. Er is een tijd geweest dat praktisch ieder dorp zijn eigen coöperatie had, maar inmiddels zijn er veel gefuseerd.

Definitief herstel In 1945 werden enkele zaken geregeld waarvoor de plannen al in 1939 door de Elzasser wijnbou-

wers waren uitgewerkt. Land dat voor wijnbouw geschikt was, werd nauwkeurig beschreven en afgebakend. Ook over de te verbouwen druivenrassen werd een en ander vastgelegd. Men maakte ook onderscheid in de kwaliteit van de verschillende druivenrassen. Variëteiten als elbling en tal van hybriden mochten, zo werd besloten, nog twintig jaar worden gecultiveerd en moesten in

november 1965 verdwenen zijn. Er werden in 1945 tevens maatregelen getroffen ter verbetering

van de productiewijze van de wijnen. Ook werden er minimumeisen geformuleerd voor het natuurlijke mostgewicht op het moment van oogsten van de verschillende rassen.

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

133

Na de Tweede Wereldoorlog begon de opbouw van het verwoeste wijngaardareaal. In 1948 be-

stond het wijngaardareaal uit 9.500 ha, waarvan 7.500 ha voor de productie van kwaliteitswijn gebruikt werd. De decennia daarna lieten een uitbreiding van het wijngaardoppervlak zien. In 1968

besloeg het wijngaardoppervlak inmiddels 12.000 ha, maar nog wel met een substantieel deel dat

buiten de appellation Alsace viel. In 1974 was nog altijd een kleine 1.000 ha aangeplant met druiven waarvan men niet gerechtigd was wijnen met de benaming (Vin d’)Alsace te produceren. Ook sane-

ring kreeg de aandacht. Die sanering van het areaal is inmiddels geheel voltooid. Het totale oppervlak bedraagt nu zo’n 15.600 ha, goed voor een jaarlijkse productie van zo’n 1,1 miljoen hl. Dat is, zeker gegeven de omvang van het gebied, aanzienlijk. Van de totale wijnproductie is 90 procent wit.

17.3 Bodem Waar de wijngaarden liggen De wijngaarden van de Elzas liggen op de voetheuvels aan de oostzijde van de Vogezen. Het ge-

heel heeft de vorm van een langgerekt, kronkelig lint, dat van noord naar zuid loopt en in totaal 125

kilometer lang is. Het is op veel plaatsen maar een paar kilometer breed. Het gebied begint bij Marlenheim, ter hoogte van Strasbourg, en eindigt bij Thann en Leimbach, niet ver van Mulhouse. In totaal liggen in het gebied 119 wijnbouwdorpen.

De kern van de Elzasser wijngaarden ligt op de flanken van de zogenaamde ‘collines sous-vosgi-

ennes’. Deze zone, die tussen de Vogezenbreuk en de Rijnbreuk ligt, wordt gekenmerkt door enkele grote en talloze kleine breuklijnen. De hellingen zijn hier vaak erg steil en vooral gekeerd naar

het oosten, zuidoosten en zuiden. Door erosie is er een mozaïek van terreinen van verschillende

geologische oorsprong ontstaan. Bijna elke wijnbouwgemeente kent minstens vier of vijf verschil-

lende terreinformaties. De aarden bovenlaag is veelal kalkrijk of mergelrijk. De mergel is ontstaan

uit kalk en klei. Deze bovenlaag is relatief dun. De onderliggende lagen bestaan uit harde stollingsgesteenten: graniet, gneis, leisteen, vulkanisch materiaal, gres (kiezelzandsteen) en kalksteen.

De meeste wijngaarden liggen tussen 250 en 360 meter boven zeeniveau. De wijngaarden op de

vlakte liggen enkele tientallen meters lager. Boven de 400 meter gedijt de wijnstok niet goed meer.

Daar liggen dan ook geen wijngaarden meer. Hetzelfde geldt voor valleien waar de zon maar een

beperkt deel van de dag komt. In de dalen, richting de Vogezen, zijn veel soorten bessen, pruimen, kweeperen en andere fruitsoorten aangeplant. Daarvan produceert men via distillatie tal van ver-

schillende soorten eau de vie. Het dal met de dorpjes Villé, Bassemberg, Maisongoutte en Steige wordt wel ‘la vallée de l’alcool’ genoemd.

Los van dit aaneengesloten wijngebied is er nog een kleine wijnbouwenclave. Die ligt rond Wis-

sembourg en Cleebourg, zo’n 50 kilometer noordelijker, tegen de grens met de Südliche Weinstrasse in de Duitse Pfalz. In dit geïsoleerde districtje wordt zo’n 200 ha wijngaard geëxploiteerd. In vroeger tijden was ook dit deel van de Elzas rijk aan wijngaarden, maar nu resteert alleen nog maar deze ‘wijnvlek’, dankzij de cave coopérative van Cleebourg.

134

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Ook op de lage hellingen van het Vogezengebergte zijn er af en toe wijngaarden. Ze liggen op de befaamde Rangen de Thann, zoals de Kitterlé bij Guebwiller. En soms zien we wijngaarden in de

‘plaine d’Alsace’. Dit is het vlakke, vette land met al zijn beken en riviertjes, dat het afwateringsge-

bied van de Vogezen is richting de Rijn. De meeste wijngaarden daar zijn aangelegd om economi-

sche redenen. De Haardt-wijngaard bij Colmar is een voorbeeld van een wijngaard op deze vlakte.

Bas-Rhin en Haut-Rhin Het noordelijke deel van het wijnbouwgebied Alsace ligt in het departement Bas-Rhin. Dit is het domein van kool (voor de productie van zuurkool), graan en veeteelt. Zoals in de hele Elzas is de

vlakte bezaaid met kleine dorpen. Hier ligt ook de grootste stad van de streek, de regionale hoofdstad Strasbourg. Bas-Rhin is traditioneel het gebied geweest dat zijn wijnen verkocht aan de handelshuizen. Pas sinds de jaren negentig van de vorige eeuw komt het noordelijke deel kwalitatief opzetten. Veel producenten zijn hier bezig met een inhaalslag en treden uit de anonimiteit.

In het zuidelijke deel van de Elzas, in het departement Haut-Rhin, zijn de natuurlijke omstandigheden per saldo iets gunstiger. Daardoor komen over het algemeen uit dit deel van het gebied de

mooiste wijnen. Het is het centrum van de Elzas als wijnbouwgebied. Verreweg het grootste deel van de 51 grand-cruwijngaarden ligt dan ook in Haut-Rhin. Hier vinden we bekende wijnbouwgemeenten zoals Bergheim, Ribeauvillé, Riquewihr, Kaysersberg, Ammerschwihr, Turckheim en

Eguisheim. Ook Colmar ligt in Haut-Rhin. Colmar is kleiner dan Strasbourg, maar heeft een be-

langrijke regionale functie. Het is de ‘wijnhoofdstad’ van de Elzas. Dat wil overigens niet zeggen

dat de handelshuizen zich er hebben gevestigd. Die zijn bijna allemaal hun geboortegrond trouw gebleven en zijn te vinden in talrijke wijnbouwgemeenten aan de voet van de bergen.

Geologische geschiedenis De Vogezentoppen in het westen van de Elzas, de vele valleien, de voetheuvels en de vlakte vormen de erfenis van een roerig geologisch verleden. Vijftig miljoen jaar geleden is dit landschap in grote lijnen gemodelleerd door het ontstaan van de zogenaamde Rijndepressie.

In het geologische tijdperk jura is de oude moederrots van stollingsgesteente bedekt geweest met een zeer dikke laag van kalkrijk sediment. Deze rots, die reikte van de huidige Vogezen tot waar nu

het Zwarte Woud is, bleek niet stabiel. Gedurende honderd miljoen jaar was er sprake van vulkani-

sche activiteit. Door deze vulkanische activiteit ontstonden er uitpuilingen en breuken. Dit leidde tot

verzakkingen en uiteindelijk een instorting van het middengedeelte. De grote breuklijnen liepen van noord naar zuid. Er ontstond een slenk (een grote ‘geul’) van wel 30 tot 40 kilometer breed en zo’n 300 kilometer lang. Tussen de beide hoge delen – nu de Vogezen en het Zwarte Woud – ontstond

een grote binnenzee. Op de bodem van deze binnenzee ontstond opnieuw een dikke sedimentaire laag. Later trok het water zich terug en viel de binnenzee droog. Door deze slenk stroomt nu de Rijn.

Van de buitenkanten tot aan het hart van de slenk onderscheiden we in de topografie drie eenhe-

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

135

den, gescheiden door twee belangrijke bundelingen van breuklijnen. Deze drie natuurlijke eenheden zijn: •

Het Vogezengebergte: Dit gebergte, met toppen van 400 tot ruim 1.400 meter hoogte, vormde in

het carboon één geheel met het gebergte van het huidige Zwarte Woud. Het was een plateau met als dominant gesteente graniet en een metamorfe vorm daarvan, gneis. Op veel plaatsen wordt de sokkel van hard stollingsgesteente nog bedekt met de sedimentaire laag van zandsteen, de

136

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



zogenaamde grès des Vosges. Het gebergte heeft op veel plaatsen diepe valleien, waarbij geërodeerd bergpuin via stortbeken tot aan het begin van de vlakte is terechtgekomen. Wijngaarden op de lage hellingen van de Vogezen hebben een bodem van graniet, gneis, leisteen, vulkanisch gesteente en zandsteen.

•

De voetheuvels van de Vogezen, de ‘collines sous-vosgiennes’: Daarvan varieert de hoogte van 200 tot 400 meter. Zij vormen een meer of minder smalle band. Dit deel van het landschap is weggezakt, samen met de grote slenk. Door opwaartse bodembewegingen in latere geologische tijdperken zijn ze onregelmatig van vorm en hoogte. Ze worden van elkaar gescheiden door valleien, die soms breed en soms zeer smal zijn.

•

De alluviale vlakte: Deze vormt het centrum van de slenk op een hoogte van 120 tot 220 meter.

Het geringe hoogteverschil tussen de heuvels en de vlakte wordt verklaard door een groot tektonisch incident. Daardoor is het talud van de heuvels op de breuklijn van de slenk bedekt. De wijngaarden in de vlakte liggen op puinkegels die door rivieren vanuit de bergen zijn aangevoerd, maar ook op grote, door de wind aangevoerde lagen löss.

17.4 Klimaat Klimatologisch is de Elzas, zeker gezien de noordelijke ligging, een verwend gebied. Er is sprake

van een subcontinentaal klimaat met weinig neerslag en vaak prachtige, zonnige zomers en nazomers. Colmar is zelfs een van de plaatsen in Frankrijk waar de minste neerslag valt. De Vogezen

zijn een te hoge barrière voor westenwinden, die kou en regen kunnen brengen. De Elzas ligt in de schaduw van de Vogezen, die met name in het zuidelijke deel tot 1.200 en soms zelfs tot ruim

1.400 meter hoogte reiken. De loefzijde, de westelijke kant van het Vogezengebergte, vangt het

grootste deel van alle neerslag op, gemiddeld 2.300 mm per jaar. (Dit is de zogenaamde stijgingsregen, die uit het westen komt.) Aan de oostzijde, de lijzijde, valt daardoor aanmerkelijk minder

neerslag. Op de voetheuvels aan de oostzijde van de Vogezen, waar de meeste wijngaarden liggen, valt 600 tot 650 mm neerslag per jaar. Rond de stad Colmar valt zelfs maar 500 mm. In het departement Bas-Rhin valt meer neerslag dan in Haut-Rhin.

Westenwind Vogezen Wijngaarden

Elzasser laagvlakte

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

Rijn

137

De mooie, warme zomers en nazomers zijn ook in belangrijke mate te danken aan de Vogezen.

De Vogezen zorgen ervoor dat tijdens de rijpingsperiode van de druiven een semicontinentaal

klimaat heerst, waarop Atlantische winden weinig vat hebben. De Elzas heeft een opmerkelijk hoog aantal zonuren, namelijk 1.500 tot 1.800 per jaar. Vooral tussen april en september is het zeer zonnig. De zomers zijn erg warm. De gemiddelde temperatuur tijdens de maand juli ligt boven de 20 °C. Maar er kunnen zich in deze warme tijd ook hevige onweersbuien ontwikkelen. Van de totale

jaarlijkse neerslag valt 50 procent tijdens dergelijke buien, niet zelden in de vorm van hagel. Zulke hagelbuien veroorzaken nogal wat erosie en vernielen soms zelfs de oogst. Deze buien zijn bijna altijd heel lokaal.

Ook tijdens het laatste rijpingsstadium van de druiven, in de maand oktober, laat de zon zich traditi-

oneel veel zien. Dit is natuurlijk gunstig voor de rijping van de druiven en eventueel een Vendanges Tardives (wijn van late oogst). In oktober is de temperatuur over zijn hoogtepunt heen en geeft de

zon nog maar gematigd warmte. Hierdoor rijpen de druiven geleidelijk, wat in hoge mate bijdraagt aan de vorming van verfijnde aroma’s.

Er is over het algemeen weinig wind in de Elzas. Dat is nadelig voor de druiven als ze nat zijn, terwijl de omgevingstemperatuur redelijk hoog is. Op plaatsen waar een kloof of dal diep het Vogezengebergte in steekt, kan de wind dan een gunstige rol vervullen. Zo’n wind die door het dal

waait, zorgt er namelijk voor dat rot weinig kans heeft. Dat geldt voor grijze rot, maar overigens ook voor edelrot. Bij Ribeauvillé bijvoorbeeld waait vaak een wind vanuit het hooggelegen Aubure,

waardoor de wijngaarden extra gezond zijn. Als gevolg daarvan kunnen er in Ribeauvillé zelden druiven met edelrot worden geoogst om een Sélection de Grains Nobles van te maken.

Aangezien de meeste wijngaarden op de heuvels liggen, is de kans op schade door vorst aan de grond in het voorjaar beperkt. Als er vorstschade is, dan treedt die op onder aan de heuvels en vooral in de lager gelegen wijngaarden op de vlakte.

Bij zo’n langgerekt wijnbouwgebied als de Elzas is het onvermijdelijk dat er grote verschillen in

mesoklimaat zijn. De temperatuurverschillen tussen bijvoorbeeld Marlenheim en Thann zijn aanzienlijk. In het zuidelijke deel van de Elzas, tussen de rivieren Fecht en Thur (met plaatsen zoals

Wintzenheim, Eguisheim, Westhalten en Guebwiller), is het aanmerkelijk zachter dan in de dorpen ten noorden van het riviertje Giessen, bij Sélestat. Het blijkt dat de verschillende klimatologische

omstandigheden van groot belang zijn bij de keuze van de aanplant van druivenrassen. Door de wijnbouwers in de Elzas is met klimatologische factoren van oudsher rekening gehouden. Als je

naar alle (meso)klimatologische factoren en de topografie van de streek kijkt, dan is de conclusie

dat de wijngaardhellingen op het zuiden de gunstigste condities kennen en de naar het zuidwesten gekeerde wijngaarden iets beter af zijn dan de wijngaarden die op het zuidoosten liggen.

138

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



17.5 Druivenrassen Monocépages en assemblages In de Elzas worden verschillende druivenrassen gecultiveerd. Op een na zijn ze alle wit. Hoewel de wijnen uit de Elzas wel degelijk in hun smaakkarakter kunnen worden bepaald door de specifieke bodemkwaliteiten en het lokale mesoklimaat, hebben de meeste wijnen eerder een herkenbaar

vruchtkarakter. In een Elzaswijn proef je dus eerder of het een Riesling, Pinot Gris of Gewurztraminer is dan waar de wijn vandaan komt en wat zijn specifieke herkomst is. Dat heeft voornamelijk te maken met de gangbare rendementen. Die zijn in de Elzas over het algemeen behoorlijk hoog. De

wijnen van de 51 grand cru wijngaarden hebben door een wettelijk lager rendement in theorie wel vaker een door terroir getypeerd karakter.

Het vruchtkarakter domineert al gauw het terroir, vooral als de druiven extra laat zijn geoogst om

een Vendanges Tardives of een Sélection de Grains Nobles te produceren. De voornaamste troef van de Elzasser wijnen is ongetwijfeld de bijzondere ontwikkeling van aromatische bestanddelen

van de druiven. Dit potentieel komt bij druiven in de Elzas goed tot uitdrukking vanwege het gema-

tigde klimaat. Het rijpingsproces verloopt langzaam, waardoor de aroma’s al hun expressiviteit kunnen ontwikkelen.

In de Elzas is het gebruikelijk dat de wijnen de naam van het verwerkte druivenras dragen. Sinds

het einde van de negentiende eeuw is het traditie om wijnen van één druivenras (monocépages) te produceren en ze naar het druivenras te noemen. De wet heeft deze traditie later gevolgd. De

meeste wijnen worden van één druivenras geproduceerd. De druiven worden apart gevinifieerd en gebotteld.

Er zijn echter uitzonderingen op deze praktijk van monocépages: •

Crémant d’Alsace, de mousserende wijn van de streek, vervaardigd volgens de méthode traditionnelle, is doorgaans geassembleerd uit meer dan één druivenras. Het is overigens ook toegestaan om een Crémant d’Alsace van één druivenras te maken en dit ras op het etiket te vermelden.

•

Edelzwicker, de eenvoudigste wijn uit de streek, is eveneens samengesteld uit verschillende druivenrassen. Op het etiket wordt nooit melding gemaakt van de verwerkte druiven.

•

Een chiquere versie van een Edelzwicker is de Gentil, waarbij voor minimaal 50 procent riesling, muscat, pinot gris en/of gewurztraminer gebruikt moet worden en aanvullend sylvaner, chasselas en/of pinot blanc. Ook bij de Gentil is er geen vermelding van de verwerkte druivenrassen.

•

In januari 2001 is per decreet bepaald dat voor de appellation Alsace Grand Cru de complantation, het naast of door elkaar planten van verschillende druivenrassen, onder restricties weer is

toegestaan. (Wéér toegestaan, want er wordt teruggegrepen op een oude traditie.) Het decreet

houdt in dat er grands crus op de markt mogen komen die geproduceerd zijn uit een gemengde, bij het betreffende terroir passende aanplant. Het fruit van de verschillende variëteiten wordt

eventueel gemengd geplukt en in ieder geval gemengd gevinifieerd. De uiteindelijke wijn komt

als assemblage op de markt, als een Alsace Grand Cru zonder vermelding van de druivenras-

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

139

sen, met de naam van de betreffende wijngaard nadrukkelijk op het etiket. Sinds 2001 zijn dergelijke wijnen mondjesmaat op de markt gekomen.

Met deze laatstgenoemde regel uit 2001 heeft men duidelijk het concept van terroirwijnen in de Elzas willen ondersteunen. Niet iedereen is het echter met deze beslissing eens. Het zal voor ver-

warring zorgen, wordt gevreesd. Consumenten verwachten bij wijnen uit de Elzas op het etiket duidelijke informatie over het druivenras. Is het een Pinot Blanc, een Riesling of een Gewurztraminer?

En ook wordt met de nieuwe regel gesuggereerd dat in de Elzas terroir hoger moet worden gewaardeerd dan de druivenrassen en dat wijnen van één druivenras te eenvoudig zouden zijn.

Men is het erover eens dat in de Elzas de druivenrassen perfect zijn aangepast aan de verschil-

lende terroirs. Een Riesling van de Schlossberg is volstrekt anders dan een Riesling van de naastliggende Furstentum.

Belangrijkste druivenrassen In de Elzas maken de zeven belangrijkste druivenrassen samen zo’n 97 procent van het wijngaardareaal uit. Deze rassen worden hieronder besproken. n Riesling

De riesling was waarschijnlijk al in de vijftiende eeuw in de wijngaarden van de Elzas aanwezig.

Met 3.262 ha beslaat dit ras zo’n 21 procent van het totale areaal. Riesling wordt altijd de ‘koning’

onder de Elzasser druiven genoemd, zowel kwalitatief als kwantitatief. Wijnen van deze druif kun-

nen in de beste gevallen bijzonder goed rijpen. Ook kan riesling het terroir uitstekend tot uitdrukking

brengen. Men spreekt bij rijpe Rieslings vaak van een goût de pétrole, al kan men beter spreken van een goût de terroir. n Sylvaner

Tot in de jaren tachtig van de vorige eeuw was sylvaner (in het Frans gespeld met y in plaats van i) het meest aangeplante ras. In 1969 werd nog meer dan 27 procent van het wijngaardoppervlak door deze variëteit ingenomen. In 1981 was dat gedaald naar ruim 21 procent. De neerwaartse

tendens zet zich nog steeds voort. Zo’n 5 procent van de Elzasser wijngaarden, 806 ha, is er mo-

menteel mee beplant. Tegelijk is er sprake van een zeker eerherstel voor sylvaner. Menigeen ont-

dekt dat Sylvaner een lekkere wijn kan zijn. Bovendien is sinds 2005 de wet aangepast en is er een Sylvaner Grand Cru Zotzenberg. Daarvóór was het onmogelijk om een Alsace Grand Cru te produceren waarin sylvaner een rol speelt. n Gewurztraminer

Aan het begin van de jaren tachtig van de twintigste eeuw leek het erop dat gewurztraminer (in het Frans zonder umlaut) de toppositie van sylvaner zou overnemen. Vervolgens is er enige stagnatie

ontstaan in de afzet van wijnen van gewurztraminer. De aanplant van gewurztraminer is sinds 2001 wel gestaag toegenomen. Met 3.075 ha neemt gewurztraminer nu zo’n 20 procent van het totaal voor zijn rekening.

140

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



n Pinot blanc

Pinot blanc is de laatste decennia sterk opgekomen, vooral als een belangrijke variëteit voor de

productie van Crémant d’Alsace. Er zat een geleidelijke, maar permanente groei in de aanplant van dit ras. Nu is de aanplant stabiel rond 3.330 ha, dat wil zeggen ruim 21 procent van de Elzasser wijngaarden. Staat er Pinot Blanc op een etiket, dan kan de wijn ook deels van auxerrois gemaakt zijn.

n Pinot gris

Een andere ‘winnaar’ is pinot gris. Daarvan werd de wijn traditioneel Tokay Pinot Gris genoemd,

maar dat is sinds 2007 niet meer toegestaan. Wijn van pinot gris kan krachtig, rijk, fijn aromatisch en mondvullend zijn en dat heeft hem geliefd gemaakt. Pinot gris wordt daarom steeds meer

aangeplant. Vaak gaat de laatste fase van rijpheid bij pinot gris gepaard met botrytis, wat het lastig maakt er een droge wijn van te maken. Eerder oogsten en de wijn een opvoeding sur lie meegeven kan ook. Ook met houtrijping kan een wijnmaker verschil maken. In 2001 was 1.760 ha

met pinot gris beplant (12 procent), in 2020 was dat 2.457 ha, goed voor bijna 16 procent van het wijngaardareaal. n Muscat

Muscat is in de wijngaarden van de Elzas al zeer lang aanwezig. Maar inmiddels is de aanplant

aanzienlijk beperkt en het lijkt erop dat hij steeds marginaler wordt. Overigens is het beter om te

spreken over ‘muscats’ (meervoud), want er zijn twee variëteiten. In het midden en zuiden van de Elzas zie je de rossige muscat à petits grains, dezelfde die ook in Zuid-Frankrijk is aangeplant.

Maar in de noordelijke Elzas kent deze laatbloeier te veel moeilijkheden en is hij daarom meer en

meer vervangen door de minder verfijnde muscat ottonel. Die bot juist weer heel vroeg uit, met alle gevaren van dien voor de bloei. Daarom is de opbrengst van muscat in de Elzas wisselvallig. Dat

zal ook een reden zijn waarom er nog maar 318 ha van is aangeplant, wat neerkomt op ruim 2 procent van het totale areaal. n Pinot noir

Pinot noir is de enige blauwe druif in de Elzas. Er wordt naast stille rosé en rode wijn ook crémant

van geproduceerd. Pinot noir won enkele decennia geleden heel langzaam aan aanzien en opper-

vlak, maar daarna nam het percentage weer af. In 2001 was de aanplant ongeveer 1.330 ha, destijds zo’n 9 procent van het totaal. In 2020 ging het om ruim 10 procent ofwel 1.563 ha pinot noir. Een klimaatsverandering waarbij het in dit deel van Europa warmer wordt, zou gunstig zijn voor deze blauwe druif.

Andere druivenrassen Naast de genoemde zeven druivenrassen vinden we in de Elzas op kleinere schaal nog vier druivenrassen: chasselas, auxerrois, chardonnay en klevener de Heiligenstein. Deze behandelen we hier apart.

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

141

n Chasselas

De chasselas (ook wel bekend als gutedel) is in het verleden in het departement Haut-Rhin een

belangrijke variëteit geweest. Vlak na de Tweede Wereldoorlog nam hij nog bijna 20 procent van

de totale aanplant voor zijn rekening. In 1969 stond er nog altijd meer dan 1.000 ha, goed voor zo’n 10 procent van het toenmalige areaal. Chasselas was al die jaren een belangrijk bestanddeel van

Edelzwicker, omdat hij neutraal van smaak is, weinig zuren heeft en vol en gemakkelijk van stijl is.

Maar met het verdwijnen van de markt voor Edelzwicker lijkt er in de Elzas ook geen toekomst meer voor chasselas. Nu is er nog maar ongeveer 55 ha over, wat neerkomt op nog geen 0,5 procent van het totale areaal. n Auxerrois

De auxerrois, een natuurlijke kruising van pinot en gouais blanc, wordt wel het best bewaarde

geheim van de Elzas genoemd. Wijn die van deze druif gemaakt is, mag wel onder de betreffende naam worden verkocht, maar dat gebeurt zelden. De auxerrois wordt, als zijn naam al valt, bijna

altijd in combinatie met pinot blanc genoemd. Auxerrois geniet redelijk wat aanzien in Luxemburg.

In de wijngaard is hij niet de gemakkelijkste. Met name de bloei kan problemen geven. Maar hij gedijt in de Elzas goed op harde, granieten bodems. Auxerrois wordt, opmerkelijk genoeg,

meegerekend in de 3.330 ha die op het conto van pinot blanc staat (zie hierboven). Sterker nog:

veel Pinot Blanc is eigenlijk Auxerrois! Wijn van auxerrois heeft weliswaar wat gebrek aan zuren, maar tegelijk ook het nodige ‘karakter’. Onder de naam Pinot-Auxerrois zie je hem regelmatig. In dat geval zorgt pinot blanc voor souplesse en frisheid en auxerrois voor nét dat beetje meer karakter.

n Chardonnay

Chardonnay heeft ook zijn intrede gedaan in de Elzas. Niet voor de productie van stille cépage-

wijnen, maar voor Crémant d’Alsace. Voor de productie van deze crémant is chardonnay een van

de geautoriseerde variëteiten. Hij brengt finesse, balans en een geheel eigen aroma. Vooralsnog is er ongeveer 222 ha chardonnay aangeplant, ruim meer dan 1 procent van het totale wijngaardareaal.

n Klevener de Heiligenstein

Dit is de lokale benaming voor het zeldzame druivenras savagnin of savagnin rose, dat verder

vrijwel uitsluitend in de Jura geteeld wordt. Ook de schrijfwijzen ‘clevner’ en ‘clevener’ komen voor.

Net als de gewurztraminer heeft de klevener druiven die roze van kleur zijn, maar hij is minder

aromatisch. In de Elzas is de klevener de Heiligenstein uitsluitend toegestaan voor de witte Alsace Klevener de Heiligenstein, een gemeentewijn uit het geografische gebied Heiligenstein in het departement Bas-Rhin.

142

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Steile grand-cruwijngaard in Thann

17.6 Wijnbouw In de twintigste eeuw is in de Elzas steeds meer een wijnbouwcultuur ontstaan waarbij het draait om de afzonderlijke druivenrassen. Men grijpt wat betreft de grand-cruwijngaarden terug op een

oude traditie. Daarmee is er ook in de Elzas alle ruimte om het concept van het terroir en cru’s uit te bouwen.

Een opvallend beeld in de wijngaarden van de Elzas is de hoogbouw: de wijnstokken worden om-

hoog geleid. De laagste takken reiken 80 tot 90 centimeter boven de grond en de hoogste tot ongeveer 180 centimeter. Dat is om twee redenen noodzakelijk. Ten eerste vanwege de koude winters en lentes, die het risico van bevriezing met zich meebrengen. Door de stokken hoog boven de

grond te leiden wordt het bevriezingsgevaar beperkt. Ten tweede vanwege de relatief grote vrucht-

baarheid van de wijngaardbodems in de Elzas. Doordat de stokken een aanzienlijke lengte krijgen, kunnen veel voedingsstoffen door het hout worden opgenomen. Dit stelt de druiven onder een betrekkelijk streng regiem en dat komt de finesse in de wijnen ten goede.

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

143

Niettemin zijn de rendementen in de Elzas wellicht nog te hoog. Bij een gemiddelde jaarproductie

van 1,1 miljoen hl en een wijngaardoppervlak van 15.600 ha is het gemiddelde rendement per hectare (voor alle druivenrassen samen) ca. 65 hl.

Voor het snoeien van de wijnstokken hanteert men in de Elzas traditioneel de Guyot-methode, zowel Guyot simple als Guyot double.

De klimatologische omstandigheden in de Elzas (zonnig en droog) zijn gunstig voor biologische

landbouw. In de Elzas werken dan ook relatief veel wijnboeren biologisch. Ongeveer 15 procent van het wijngaardareaal wordt gecertificeerd biologisch bewerkt.

17.7 Vinificatie Oogstmoment De geoogste druiven komen in de Elzas niet allemaal tegelijk binnen. Sommige variëteiten rijpen

vroeg, andere wat later en een enkeling behoorlijk laat. Het moment van rijpheid hangt ook af van de ligging van de wijngaard, maar grosso modo kun je stellen dat, sylvaner en de pinots over het

algemeen het eerst rijp zijn en daarna muscat, gewurztraminer en vaak als laatste riesling. Het ligt echter vrij dicht bij elkaar.

Riesling is vrijwel altijd de laatste. Deze druif wordt veelal laat in oktober geoogst. Overigens kan

men er in bepaalde jaren voor kiezen om een deel van de oogst van pinot gris, gewurztraminer en/ of riesling te laten hangen, om een verdere rijping af te wachten. Dan kan er een Vendanges Tardives van worden geproduceerd. Zijn de omstandigheden ideaal voor edelrot (door botrytis cinerea), dan kan er Sélection de Grains Nobles worden geproduceerd. Voor een dergelijke wijn zijn hoge suikerwaarden vereist.

Chaptalisatie en malolactische omzetting Bij binnenkomst van het fruit wordt met een mostweger of refractometer het mostgewicht vastge-

steld. Er wordt, voor zover de wet het toestaat, eventueel gechaptaliseerd. In een zo noordelijk gelegen streek als de Elzas is chaptaliseren nogal eens nodig. Voor de categorieën Vendanges Tardives en Sélection de Grains Nobles is chaptaliseren verboden.

In een slecht jaar moet soms een te hoog zuurgehalte worden gecorrigeerd. Omdat bij Elzasser

wijnen maar zelden een malolactische omzetting wordt nagestreefd, zal men in dergelijke gevallen chemische ontzuring toepassen. Minder dan een vijfde van de Elzasser wijnen ondergaat een

malolactische omzetting. Bij malolactische omzetting wordt namelijk een belangrijk deel van het

wijnsteenzuur afgebroken en dat zuur accentueert nu juist de jeugdigheid in een wijn. Elzasser wijnen ontlenen hun karakter aan hun specifieke fruitsmaak en dus voorkomt men de malolactische

omzetting liever. De kenmerkende primaire aroma’s bevorderen wijnmakers ook door een tempera-

tuurgecontroleerde, koele, langzame gisting. Koude inweking (macération à froid) wordt zelden toe-

144

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



gepast, want dat is in de Elzas geen bruikbaar procedé gebleken. De ervaring heeft geleerd dat

wijnen bij zo’n behandeling te veel kleur krijgen en bovendien oxideren. Dat geldt vooral voor wijnen van pinot gris en gewurztraminer.

Lagering en klaring De vinificatie van Elzaswijnen is erop gericht de wijnen zo zuiver mogelijk te produceren. Áls jonge

wijnen al op hout liggen, betreft het grote foudres. Maar in verreweg de meeste gevallen ligt de jonge wijn in neutrale opslagruimten, zoals betonnen kuipen of roestvrijstalen tanks.

In de wintermaanden na de oogst wordt de wijn geklaard en gestabiliseerd. In een zo noordelijk gelegen wijnbouwgebied als de Elzas helpt de kou van de wintermaanden bij het neerslaan van de

zouten van het wijnsteenzuur. Dit bevordert het helder worden van de jonge wijnen. De statische

klaring wordt vaak gecombineerd met het toevoegen van bentoniet, om tegelijkertijd bezinksel en

eiwitten te doen neerslaan. Ook wordt door deze bewerking vlokvorming bij een eenmaal gebottel-

de wijn voorkomen. Sommige wijnbouwers steken de wijn gedurende de lageringsmaanden één of twee keer over op een schone foudre of tank. Andere producenten, vooral de grotere, passen tegenwoordig een dynamische klaring toe met behulp van een centrifuge en filterapparatuur.

Kwaliteit: droog of zoet?

De Elzas produceert jaarlijks gemiddeld 1,1 miljoen hl wijn. Er is een periode geweest dat de pro-

ducenten kampten met een overschot en dat had een negatief effect op de prijsstelling van de wijn.

Die periode is voorbij. De binnenlandse verkoop bedraagt 74 procent van het volume en de res-

terende 26 procent is bestemd voor de export. De belangrijkste exportmarkt voor stille Elzaswijn is België, qua volume en prijs. Nederland staat op de tweede plaats. Duitsland neemt als het

gaat om volume de derde plaats in, maar de vierde plaats als het om de prijs gaat. Bij de export van Crémant d’Alsace voert België de ranglijst aan, gevolgd door Duitsland en op grote afstand Denemarken.

Er valt veel te zeggen over de ‘basislijn’ van de Elzaswijnen. Vaak hebben ze een nadrukkelijk

zoetje, terwijl ze een paar decennia geleden stelselmatig droog waren. Al minstens twintig jaar

wordt in brede kring geprotesteerd tegen de tendens van zoetige Elzaswijnen, maar ondertussen

komen er nog steeds veel wijnen op de markt met een redelijk hoog restsuikergehalte. Daarnaast zijn er producenten die hun wijnen droog tot redelijk droog vinifiëren. Voor beide stijlen, droog en

zoet, zijn liefhebbers. Het probleem is nu dat de consument die een fles Elzaswijn koopt, volstrekt onzeker is over de inhoud. Is het een strak droge, droge, mild droge of zoetige versie?

Op het niveau van het Comité Interprofessionnel du Vin d’Alsace (CIVA) werd al jaren geprobeerd hier een oplossing voor te vinden. Vanaf oogstjaar 2021 is het verplicht om het suikergehalte op

het etiket te vermelden. De nieuwe wet geldt voor stille wijnen met de aanduiding AOC Alsace of Vin d’Alsace. Het is de bedoeling dat deze nieuwe regelgeving zorgt voor meer duidelijkheid en transparantie rondom de smaak van Alsace wijnen.

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

145

Luchtfoto van het dorpje Saint-Hippolyte, in het noorden van Haut-Rhin

Volgens Europese regelgeving moet het suikergehalte op een van de volgende manieren op het achteretiket van de fles weergegeven worden:

Optie 1. Door het gebruik van een van de volgende toepasselijke termen: • • • •

Sec/Dry: maximaal suikergehalte van 4 g/l

Demi-sec/Medium-dry: suikergehalte tussen 4 g/l en 12 g/l Moelleux/Mellow: suikergehalte tussen 12 g/l en 45 g/l Doux/Sweet: minimaal suikergehalte van 45 g/l

Optie 2. Door het gebruik van een schaal met indicatie, bijvoorbeeld: Sec

Demi-sec

Moelleux

Doux

Meer specifieke informatie is te vinden in het EU-reglement (Bijlage XIV, Aanduiding van het suikergehalte)

146

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



17.8 Appellations De wetgever stelt aan de wijnbouw in de Elzas opvallend weinig regels. Zo is er tot voor kort geen enkel voorschrift geweest inzake een minimumplantdichtheid. Pas in 2001 is hierover voor het

eerst iets vastgelegd en alleen voor de grand-cruwijngaarden. De wet stelt nu dat in die wijngaar-

den minimaal 4.500 stokken per hectare moeten staan. Dat is een veilige ondergrens, die voorals-

nog weinig problemen heeft gegeven, want de gemiddelde plantdichtheid in de Elzas is 5.000 stokken per hectare.

De wet schrijft verder voor dat alle Elzasser wijnen in de productiestreek zelf moeten worden ge-

botteld. De stille wijnen moeten worden gebotteld op de enige toegestane fles, de fles van het type vin du Rhin, ofwel de flûte d’Alsace: de bekende slanke, groene fles. De botteling van de stan-

daardwijnen vindt bij de meeste wijnen plaats in de maand mei na de oogst, dus na ongeveer een half jaar.

Waar de wet wél een belangrijke rol speelt, is bij de officieel goedgekeurde en wettelijk bescherm-

de begrippen Vendanges Tardives en Sélection de Grains Nobles. Een decreet van 1 maart 1984 heeft duidelijkheid gebracht in deze termen, die ook vóór die tijd al werden gebruikt. (Men ziet vóór 1984 ook weleens de Duitse termen Spätlese en Beerenauslese.) De officiële begrippen kunnen worden gebruikt in combinatie met de appellations Alsace en Alsace Grand Cru.

De Elzas kent maar drie appellations, twee voor stille wijnen en een voor mousserende. IGP-wijnen worden in de Elzas niet geproduceerd. De appellations zijn: • • •

Alsace of Vin d’Alsace; Alsace Grand Cru; Crémant d’Alsace.

Alsace/Vin d’Alsace De basisherkomstbenaming Alsace is lang de enige appellation voor het hele wijnbouwgebied geweest. Dit is opmerkelijk als je bedenkt dat de Elzas veel scherpe natuurlijke scheidslijnen en ver-

schillende meso- en microklimaten kent. Bovendien vertoont de bodem in de Elzas een zeer grote

verscheidenheid. Desondanks heeft men in 1945, bij een eerste nauwkeurige beschrijving en definiëring van het wijnbouwgebied, geen specifieke terreinen of lieux-dits afgebakend. Dit in weerwil

van hun bekendheid, die in veel gevallen teruggaat tot de middeleeuwen. Ook bij de definitieve

toekenning van de status van een Appellation d’Origine Contrôlée, in 1962, zijn de officiële instan-

ties voorbijgegaan aan een specificatie van wijnbouwdorpen en wijngaarden. Er is bij die gelegenheid geen kwaliteitsdifferentiatie aangebracht. Zodoende was er lange tijd sprake van één generieke herkomstbenaming voor het totale gebied, AOC Alsace, ook wel Vin d’Alsace genoemd.

Vanaf 2011 is het voor 11 gemeenten toegestaan om hun naam aan de generieke naam (Vin d’)

Alsace toe te voegen. De Fransen spreken zelf van dénominations géographiques complémentaires. Hiermee is in feite een categorie Alsace Communale ontstaan. De 11 gemeenteappellations zijn:

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

147

•

voor witte wijnen: Blienschwiller, Côtes de Barr, Klevener de Heiligenstein, Scherwiller, Vallée Noble, Val Saint Grégoire en Wolxheim;

• •

voor rode wijnen: Rodern, Saint-Hippolyte en Ottrott; voor witte en rode wijnen: Côte de Rouffach.

Eind 2012 werden er twee gemeentelijke appellations aan dit lijstje toegevoegd, beide voor witte

wijnen: Bergheim en Coteaux du Haut Koenigsbourg. In totaal gaat het nu dus om 13 dénominati-

ons géographiques complémentaires binnen de AOP Alsace. De genoemde geografische gebieden kunnen meerdere communes omvatten. De 13 gemeenteappellations gelden overigens niet voor

willekeurige Elzasser rassen; ze zijn aan specifieke druivenrassen verbonden. Blienschwiller geldt bijvoorbeeld alleen maar voor sylvaner en Vallée Noble alleen voor gewurztraminer, pinot gris en riesling.

Sinds 2011 kan er ook gesproken worden van Alsace Lieu-Dit. Het is sinds 2011 namelijk per ge-

meente toegestaan om de naam van een bepaalde, individuele wijngaard (lieu-dit) te vermelden op

het etiket. De regels voor een lieu-dit zijn strenger dan die voor een gemeentewijn (Alsace Communale). Zo ligt het toegestane rendement per hectare bijvoorbeeld lager.

Alsace Grand Cru In 1975 werd in de Elzas voor het eerst de aanduiding Alsace Grand Cru gebruikt. De benaming

Grand Cru had betrekking op bepaalde wijngaarden, maar hield ook verband met de druivenrassen riesling, muscat, pinot gris en gewurztraminer. Ook was er een minimaal alcoholgehalte aan verbonden.

Uit de geformuleerde productievoorwaarden blijkt dat de aanduiding Grand Cru in 1975 was gekoppeld aan: • • •

een afgebakend gebied;

één van de vier ‘nobele’ druivenrassen, te weten riesling, muscat, pinot gris of gewurztraminer; een minimaal alcoholgehalte van 10 procent voor Riesling en Muscat en 11 procent voor Pinot Gris en Gewurztraminer;

•

een maximumrendement van 70 hl/ha.

In eerste instantie waren er 25 wijngaarden waarvan de wijnen de grand-crustatus mochten voe-

ren. In totaal ging het om 779 ha (van de op dat moment 12.000 ha). Later werd dat uitgebreid tot 50 wijngaarden, met een totaal areaal van 1.680 ha. En in 2006 is daar de Kaefferkopf in Ammerschwihr als 51e aan toegevoegd. Dit is een lieu-dit, die vóór de instelling van de appellation Alsace

Grand Cru altijd al werd gezien als een van de beste wijngaarden, maar als zodanig nog geen offi-

ciële erkenning had gekregen. Het totaal areaal van grand crus beslaat een oppervlakte van 850

ha. Daarmee valt ruim 5 procent van de Elzasser wijngaarden nu onder AOP Alsace Grand Cru en

dat is aanzienlijk. Die 5 procent zorgt overigens voor slechts circa 4 procent van het totale jaarlijkse volume. Dat heeft te maken met het maximumrendement per hectare dat voor de grands crus is

148

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaarden van grand cru Schlossberg bij Kientzheim (foto: Chris Alblas)

toegestaan. Zoals hierboven is gezegd, was dat in eerste instantie gesteld op 70 hl/ha. Over deze

hoge grens is sindsdien permanent gediscussieerd. Sinds 2001 is het maximumrendement per hectare voor de grands crus teruggebracht tot 55 hl/ha.

In 2001 zijn nog een paar andere wijzigingen doorgevoerd met betrekking tot Alsace Grand Cru: • •

De druiven mogen alleen met de hand worden geplukt.

Chaptalisatie is toegestaan tot maximaal 1,5 procent alcoholvolume (voor 2001 was dat tot maximaal 2,5 procent).

•

Het minimale alcoholgehalte voor Riesling en Muscat is gesteld op 11 procent en voor Pinot Gris en Gewurztraminer op 12,5 procent.

• •

De plantdichtheid in grand-cruwijngaarden moet minimaal 4.500 stokken/ha zijn.

Complantation is (onder voorwaarden) toegestaan.

In de jaren hierna werden nog enkele bepalingen aangescherpt of toegevoegd. Sinds 2005 is het

druivenras sylvaner toegestaan voor de grand cru Zotzenberg en complantation voor de grand cru Altenberg de Bergheim. Later werd complantation ook toegestaan voor de grand cru Kaefferkopf. Sinds

2011 heeft elke Alsace Grand Cru recht op een zelfstandige AOP-aanduiding. Met ingang van de

oogst 2011 zijn producenten van Alsace Grand Cru overigens overeengekomen om in beginsel geen

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

149

Het kerkje van Hunawihr aan de Route des vins d’Alsace

De wijnroute van de Elzas (Route des Vins d’Alsace) dateert van 1953 en is daarmee de oudste

wijnroute van Frankrijk. De route van zo’n 170 kilometer lang voert langs vele wijndorpen en grands crus tussen Marlenheim en Thann. Onderweg zijn er tientallen educatieve wijnwandelpaden aangelegd.

chaptalisatie toe te passen, ook al is het wettelijk wel toegestaan (zie boven). Voor de grand cru Altenberg de Bergheim gold al officieel een verbod op enige vorm van verrijking.

Er is een gestage groei geweest in het jaarlijks geproduceerde volume van Alsace Grand Cru,

mede doordat het aantal wijngaarden met een grand-crustatus in de loop der tijd is gegroeid. In

1983 was de productie amper 4.000 hl en dat is gegroeid tot een gemiddelde jaarlijkse productie

van circa 45.000 hl. Het succes van de appellation Alsace Grand Cru wordt steeds duidelijker. Niettemin zijn enkele belangrijke producenten en négociants tegen het concept van Alsace Grand Cru. Zij vinden sommige grands crus veel te ruim begrensd en brengen hun wijnen niet uit onder deze noemer.

Decennia was de Grand Cru status exclusief voorbehouden aan witte wijn, dat wijzigde in mei 2022.

Na een jarenlange procedure kregen de Grand Cru’s Hengst en Kirchberg de Barr, de wettelijke toe-

stemming ook voor rode wijn van de pinot noir hun naam te mogen gebruiken. De minimale plant-

dichtheid voor Hengst is bepaald op 5.500 en voor Kirchberg de Barr op 5.000. Het minimale alcoholgehalte ligt bij Hengst op 12,5 procent en bij Kirchberg de Barr op 12 procent.

150

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Crémant d’Alsace De appellation Crémant d’Alsace is ingesteld in 1976. Sindsdien heeft deze appellation behoorlijk succes. Zo’n 25 procent van de wijnproductie in de Elzas betreft Crémant d’Alsace. Het is de populairste

en meest geproduceerde crémant van Frankrijk. De productie van Crémant d’Alsace is veel groter dan die van Crémant de Bourgogne en Crémant de Loire. In 2019 bedroeg de productie zo’n 300.000 hl.

Voor de productie van Crémant d’Alsace worden de druiven net iets eerder geoogst dan voor de

productie van stille wijnen. Een Crémant d’Alsace kan worden geproduceerd uit pinot blanc, ries-

ling, pinot gris, pinot noir, auxerrois en chardonnay. Er is ook een rosé Crémant d’Alsace; die mag

alleen worden gemaakt van pinot noir. De prise de mousse, de tweede gisting met behulp van wat liqueur de tirage, moet op fles plaatsvinden. Het dégorgement mag pas plaatsvinden wanneer de

wijn minstens negen maanden op fles is. Een Crémant d’Alsace heeft een koolzuurdruk van mini-

maal 4 atmosfeer. Er wordt wel gesteld dat de ideale Crémant d’Alsace is samengesteld uit 10 procent pinot gris voor de body,

30 procent riesling voor de finesse en 60 procent pinot blanc voor de souplesse. Tegenwoordig is

een Crémant d’Alsace van 100 procent pinot blanc (zonder auxerrois) of 100 procent chardonnay geen uitzondering. Een blanc de noirs van 100 procent pinot noir is ook steeds vaker te vinden.

En ook Crémant d’Alsace die uitsluitend van riesling is gemaakt, komt voor, zij het hoogst zelden.

Vendanges Tardives en Sélection de Grains Nobles In de Elzas bestaan ook de officieel goedgekeurde en wettelijk beschermde begrippen Vendanges Tardives en Sélection de Grains Nobles. Bij wijnen met de aanduiding Vendanges Tardives (Frans voor ‘late oogst’) zijn de druiven op het moment van oogsten overrijp en gedeeltelijk verschrom-

peld. Bij een Sélection de Grains Nobles is op het moment van plukken sprake geweest van over-

rijpheid en pourriture noble. Deze twee wijntypen zijn in de Elzas mogelijk dankzij de vaak prachti-

ge nazomers en herfsten. De druiven kunnen daardoor lang blijven hangen en vormen een hoog tot zeer hoog suikergehalte. De rendementen zijn uiterst beperkt.

Enkele producenten gaan tegenwoordig nog verder. Zij laten hun druiven hangen totdat de vorst

eroverheen is gegaan, in navolging van wat hun Duitse collega’s doen. In bevroren toestand worden de druiven dan geplukt. Het resultaat is een ‘Eiswein’. De officiële instanties, geconfronteerd met dit laatste fenomeen, zijn ermee akkoord gegaan dat dergelijke wijnen worden aangeboden onder de naam Sélection de Grains Nobles.

Om de aanduiding Vendanges Tardives of Sélection de Grains Nobles op het etiket te mogen voeren, moeten de wijnen onder andere aan de volgende voorwaarden voldoen: • •

De druiven moeten handmatig zijn geplukt.

De wijn moet zijn gemaakt van één enkel druivenras en moet onder de naam van het ras worden verkocht.

• •

Het kan alleen gaan om stille witte wijnen van muscat, gewurztraminer, riesling of pinot gris.

De wijn moet een minimale natuurlijke hoeveelheid suiker per liter most bevatten. Bij een

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

151

Vendanges Tardives is dat voor muscat en riesling 220 gram per liter en voor gewurztraminer en pinot gris 243 gram per liter. Bij een Sélection de Grains Nobles is dat voor muscat en riesling 256 gram per liter en voor de andere twee druivenrassen 279 gram per liter.

• •

152

De wijn mag niet zijn verrijkt of gechaptaliseerd.

Het oogstjaar moet zijn aangegeven.

Hoofdstuk 17 - Elzas (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



18

ZuidwestFrankrijk 18.1

Inleiding

De vele en relatief kleine wijnstreken die samen als de Sud-Ouest bekendstaan, hebben vrijwel alleen hun geografische situering in het zuidwesten van Frankrijk gemeenschappelijk. Het betreft de

wijngebieden in het zuidwesten van Frankrijk die buiten Bordeaux en Cognac vallen. Wij vangen al deze wijngebieden samen onder de noemer ‘Zuidwesten’. Sommige ervan liggen stroomopwaarts van Bordeaux, in hoger gelegen stroomgebieden van de rivieren Dordogne en Garonne. Dit ‘achterland’ van Bordeaux wordt ook wel als Haut-Pays aangeduid. Hier liggen wijngebieden als Ber-

gerac, Montravel, Pécharmant, Côtes de Duras en Côtes du Marmandais. Oostelijker, langs de rivier de Lot, vinden we gebieden als Cahors en Marcillac. Ook bij Toulouse, in de omgeving van

Auch en helemaal in het diepe zuidwesten, tegen de Pyreneeën, vinden we enkele wijngebieden.

Voor de meeste gebieden in de Sud-Ouest geldt dat ze beïnvloed worden door de Atlantische Oceaan.

Zoals te verwachten is, levert deze verspreiding een veelheid aan klimaat- en landschapstypen,

bodemstructuren, druivenrassen en wijntypen op. Ook de geschiedenis van elk subgebied is door de specifieke geografische ligging beïnvloed.

De Sud-Ouest kan globaal worden opgedeeld in vier geografische regio’s: • • • •

de bovenloop van de Dordogne (Bergerac en omgeving); de bovenloop van de Garonne en zijrivieren; de Cahors;

het diepe zuidwesten.

Hoofdstuk 18 - Zuidwest-Frankrijk (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

153

In de omgeving van de stad Auch liggen niet alleen Madiran, Pacherenc du Vic-Bilh, Saint-Mont en Tursan, maar ook AOP Armagnac. Het is zelfs de grootste AOP van Zuidwest-Frankrijk. Dit gebied produceert, evenals Cognac, geen wijnen maar wijndistillaten. In de Gascogne vinden we de ap-

pellation Floc de Gascogne, die voor vin de liqueur of mistelle (likeurwijn) geldt. Omdat deze appellations geen wijn produceren, worden ze in dit hoofdstuk buiten beschouwing gelaten.

18.2 Historie De historie van de gebieden die wij tot het Zuidwesten rekenen, is deels ouder dan de wijngeschiedenis van de Bordeaux. De oudste sporen van wijncultuur in de Bordeaux dateren uit de Romeinse tijd, maar op een aantal plaatsen in de Sud-Ouest zijn er aanwijzingen dat er daarvóór al wijnbouw plaatsvond in het oude Gallië.

Bordeaux beleefde zijn opgang onder de Engelse overheersing van Aquitanië (Aquitaine) in de

late middeleeuwen, toen de Nederlandse ingenieur Leeghwater de moeraslanden van Aquitanië

ontgonnen had en de Médoc als wijngebied gestalte kreeg. In die tijd hadden kloosters veel wijngebieden van de Haut-Pays al volop tot ontwikkeling gebracht. La Rochelle, ten noorden van

Bordeaux, was naast Bordeaux de belangrijkste havenplaats van de regio. Deze werd door de Engelsen geblokkeerd, omdat zowel de Engelsen als de Bordelais hun eigen wijnen voorrang

wilden verlenen boven wat er uit andere streken aangevoerd werd. Aangezien de Haut-Pays als

gevolg daarvan zijn wijnen niet of slechts moeizaam kon exporteren via Bordeaux, lag de export feitelijk stil. Dat deed veel wijnen uit de Haut-Pays geen goed. Niettemin toonde men zich vin-

dingrijk in het aanboren van alternatieve manieren voor de export, daarbij vanaf de zeventiende

eeuw geholpen door de Hollanders. De Hollanders distilleerden de wijnen om op deze manier de doorvoerkosten te verminderen. Indertijd waren de Hollanders grote concurrenten van Engeland op de wereldzeeën.

Het waren voorts de Nederlanden, waarheen de Hugenoten vertrokken toen ze in Frankrijk vervolgd werden. Veel Hugenoten waren afkomstig uit het zuidwesten van Frankrijk en dat zorgde voor sterke banden tussen de Nederlanden en de Sud-Ouest. Daarnaast ontstonden er steeds betere mogelijkheden tot transport over land. De Hollanders zochten in de Sud-Ouest vooral

(goedkope) brandewijn en zoete witte wijnen, twee producten die tot op de dag van vandaag in veel gebieden van de Haut-Pays te vinden zijn.

18.3 Bodem Vanwege de sterke geografische spreiding van de vele wijngebieden van de Sud-Ouest is het nau-

welijks mogelijk om een beschrijving van de bodem in algemene termen te geven. Madiran bijvoorbeeld, langs de linkeroever van de rivier Adour, kenmerkt zich door heuvels van klei en kalksteen;

154

Hoofdstuk 18 - Zuidwest-Frankrijk (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



De middeleeuwse Pont Valentré in Cahors

ten zuiden van de Tarn, die het wijngebied Gaillac doorsnijdt, zijn vooral grind- en kleibodems te

vinden; de wijngaarden van Cahors bevinden zich op alluviale terrassen langs de Lot of op hoger

gelegen kalksteenplateaus. De bodemkenmerken worden daarom per gebied of appellation behandeld in paragraaf 18.8.

18.4 Klimaat Het Zuidwesten kent, net als de Bordeaux, een klimaat dat gedomineerd wordt door de Atlantische Oceaan. Dat betekent een relatief hoge jaarlijkse neerslag (in Bordeaux rond de 1.000 mm per

jaar) en een sterk temperende klimaatsinvloed van de warme Golfstroom, die vooral de winters mild maakt.

De zuidelijke ligging zorgt daarnaast voor warme zomerdagen en veel zonuren. In deze relatief omvangrijke regio kent het oostelijke deel meer continentale invloeden. Het klimaat hier wordt gekenmerkt door relatief warme, droge zomers en strenge winters, vooral in hoger gelegen gebieden. In Cahors, in het departement Lot, zijn de zomers over het algemeen warmer dan in de Bordeaux.

Dicht bij de Pyreneeën verschijnen meer invloeden van een bergklimaat. Dit komt vooral tot uitdrukking in koelere nachten, een grotere kans op nachtvorst in de lente en sneller wisselende

weersomstandigheden. Nachtvorst in de lente van 1956 zorgde in veel streken van de Sud-Ouest

voor enorme vorstschade. In sommige gebieden kostte het jaren om deze ramp te boven te komen.

Hoofdstuk 18 - Zuidwest-Frankrijk (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

155

18.5 Druivenrassen De grote overeenkomsten in bodem en klimaat tussen de Bordeaux en het (directe) achterland van de Bordeaux verklaren dat Bergerac en Cahors, evenals sommige streken stroomopwaarts van de Garonne, druivenrassen kennen die ook in de Bordeaux voorkomen: de beide cabernets, merlot,

sémillon, sauvignon blanc en malbec. Deze laatste is de specialiteit van de Cahors en wordt daar

cot of auxerrois genoemd. Het grote aandeel Bordeauxrassen is overigens een betrekkelijk recent gegeven.

Richting Toulouse, meer naar het oosten, is het klimaat sterker continentaal. Daar verschijnen

naast lokale variëteiten ook druivenrassen die wij van minder gematigde klimaten kennen, zoals de syrah. Deze komt onder andere in Gaillac voor. Vooral in de streken die in het uiterste zuiden van

het gebied liggen, aan de rand van de Pyreneeën, komen veel lokale rassen voor. Typische rassen voor Zuidwest-Frankrijk zijn bijvoorbeeld gros manseng, petit manseng, colombard en tannat.

18.6 Wijnbouw Plantdichtheid Afgezien van lokale, specifieke situaties – bijvoorbeeld steile terraswijngaarden in Irouléguy –

wordt de wijze van wijnbouw in de meeste streken van de Sud-Ouest hoofdzakelijk bepaald door de relatief hoge jaarlijkse neerslag. Wijnbouwers proberen te voorkomen dat het grondwaterpeil

in de wijngaarden te hoog blijft. Wijnstokken houden immers niet van ‘natte voeten’. Daarom kiezen wijnboeren voor een relatief hoog aantal wijnstokken per hectare, globaal tussen de 5.000

en 10.000 stokken. Een hoge plantdichtheid betekent ook relatief veel wortels in de grond, waardoor er onderlinge concurrentie ontstaat tussen de wijnstokken, die alle op zoek zijn naar water en voeding. Het wortelstelsel van de druivenstok zal daarom dieper in de grond gaan zoeken,

wat een hogere kwaliteit druiven oplevert. Diepe wortels zijn vooral in natte voorjaren van belang.

Een dieper liggend wortelstelsel zal minder gemakkelijk het in overvloed aanwezige oppervlakte-

water tot zich nemen, waardoor ‘verdund’ druivenmateriaal wordt voorkomen. Druivenstokken die al te gemakkelijk voeding en water tot zich kunnen nemen, leveren in het algemeen druiven van mindere kwaliteit. Een zekere dosis waterstress en voedingstress verhoogt uiteindelijk de kwaliteit van de wijn.

Snoeiwijzen Over het algemeen staan de stokken in het Zuidwesten sur fil, dus geleid door (staal)draad tussen palen. Meestal wordt voor de snoei de Guyot-methode toegepast, enkel of dubbel. In hoger gelegen gebieden, waar gevaar voor nachtvorst in het voorjaar bestaat, komen snoeiwijzen voor die gericht zijn op de beperking van vorstschade. In de Jurançon bijvoorbeeld worden de stokken

langs een latwerk (espalier) opgebonden en geleid, met het merendeel van de trossen hoog boven

de grond.

156

Hoofdstuk 18 - Zuidwest-Frankrijk (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaard met gros manseng en petit manseng in Jurançon

Oogst Om het oogstvolume te reduceren en de afrijping van het gewenste druivenmateriaal te bevorderen wordt plaatselijk aan groene oogst gedaan. In streken zoals Jurançon en Monbazillac worden zoete witte wijnen geproduceerd uit zeer laat geoogste druiven. De druiven worden hier in verschillende selectierondes (tris) door de wijngaarden handmatig geoogst.

18.7 Vinificatie Rode wijnen Voor de rode wijnen van Bordeauxrassen verschillen vinificatie en opvoeding niet veel van de me-

thoden in de Bordeauxstreek. Wel wordt er in de opvoeding veel minder nieuw eikenhout gebruikt.

Dit heeft te maken met de over het algemeen wat eenvoudigere kwaliteit van de wijnen. Ook komt opvoeding op roestvrij staal voor. Bij de vinificatie worden extractiemethoden gebruikt die gericht

zijn op relatief gestructureerde wijnen. Doorgaans vindt er een wat langere inweking plaats dan in de Bordeaux.

Droge witte wijnen Droge witte wijnen lopen in stijl uiteen van frisse, fruitige typen met sauvignon blanc en ugni blanc in de hoofdrol tot meer gecorseerde typen die door sémillon gedomineerd worden en houtopvoe-

Hoofdstuk 18 - Zuidwest-Frankrijk (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

157

ding krijgen. Voor de frisse typen is vergisting en opvoeding op roestvrij staal de meest gebruikte methode. Dit wordt nogal eens gecombineerd met schilcontact en koele voorweking (macération pelliculaire), omdat dit meer aroma’s onttrekt. Dergelijke wijnen hebben meestal geen malolactische omzetting ondergaan.

Dit geeft een appelachtig karakter aan hun frisheid. Droge witte wijnen die als basis sémillon hebben, ondergaan wél vaak een (gedeeltelijke) vergisting en/of opvoeding op eikenhout. Daardoor

vertonen ze in stijl overeenkomsten met de droge witte wijnen van Graves en Pessac-Léognan. De combinatie van vergisting en/of opvoeding op eikenhout en het gebruik van hogere vergistingtemperaturen levert een gestructureerd karakter op met een minder florale expressie. Traditioneel

stond het houtgebruik in dit soort wijnen in dienst van de structuur van de wijn, maar tegenwoordig is het houtgebruik meer ‘cosmetisch’, bedoeld om geproefd te worden.

Zoete witte wijnen Zoete witte wijnen vinden we in de Sud-Ouest zowel met als zonder edelrot (botrytis). Met name

Monbazillac is de streek van de zoete wijnen met botrytis, terwijl Jurançon bekend is om zijn zoete

wijnen van laat geoogste en deels ingedroogde druiven zonder botrytis. In beide gevallen houdt de gisting op natuurlijke wijze op. Soms voegt men in dit stadium zwaveldioxide toe om de gisting te

stoppen. De betere wijnen ondergaan vervolgens fustopvoeding, in een aantal gevallen op nieuwe barriques, die soms ook voor de fermentatie gebruikt worden. Eenvoudigere wijnen gaan op tanks of grote foudres.

De technologie van de cryo-extractie heeft ook in de Sud-Ouest haar intrede gedaan. Officieel

wordt deze techniek alleen tijdens minder gunstige oogstjaren toegepast, maar in de praktijk is cryo-extractie redelijk wijdverbreid.

Overige wijnstijlen Op een paar plaatsen in de Sud-Ouest worden ook nog andere typen wijn geproduceerd, waaron-

der licht mousserende wijnen en vin jaune-achtige wijnen (beide in Gaillac). De productie van deze wijnen is gering en commercieel van marginaal belang.

18.8 Appellations De bovenloop van de Dordogne (Bergerac en omgeving) De omgeving van Bergerac (ook wel Périgord genoemd) is het gebied waar de geproduceerde wijnen de meeste gelijkenis vertonen met de wijnen uit de Bordeaux. De meest westelijke wijngebieden

grenzen dan ook direct aan de meest oostelijke appellations van de Bordeaux. Bergerac maakt deel uit van het departement Dordogne. De hele regio beslaat in totaal zo’n 12.000 ha wijngaarden, met

bodems die voornamelijk bestaan uit alluviaal slib met veel klei. Hoger gelegen bodems in Bergerac bevatten kalksteen.

158

Hoofdstuk 18 - Zuidwest-Frankrijk (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaard van Monbazillac

n Bergerac, Côtes de Bergerac en Pécharmant

De AOP’s Bergerac, Côtes de Bergerac en Pécharmant zijn aan de rivier Dordogne de voornaam-

ste productiegebieden van rode wijnen. Ze leveren wijnen van vooral cabernet franc, cabernet sauvignon en merlot. De stijl is vergelijkbaar met die van een Bordeaux of Bordeaux Supérieur.

In Pécharmant wordt uitsluitend rode wijn geproduceerd. Men vindt in Pécharmant voornamelijk

merlot en cabernet sauvignon, die stevige, gestructureerde wijnen opleveren. Deze wijnen kunnen

goed ouderen. Pécharmant moet gemaakt zijn van ten minste drie van de volgende druivenrassen: cabernet sauvignon, cabernet franc, merlot en malbec.

De appellation Bergerac geldt voor droge witte wijnen (op basis van sauvignon blanc, sauvignon

gris, sémillon en/of muscadelle), voor rode wijnen en voor rosé (beide op basis van cabernet franc,

cabernet sauvignon, malbec en/of merlot). Zowel witte, rosé als rode Bergerac moeten uit minstens twee druivenrassen zijn samengesteld. Droge witte wijnen uit Bergerac die zijn gemaakt van overwegend sémillon, worden soms in de stijl van droge witte wijnen uit Graves gemaakt, dus met

vergisting en opvoeding op (deels nieuw) eikenhout. De strakke verfijning die op de arme gronden

van de Graves wordt gehaald, wordt hier evenwel niet bereikt, al is een goede Bergerac Sec een prima wijn. AOP Côtes de Bergerac produceert naast rode wijnen ook (half)zoete witte wijnen (moell-

eux) van voornamelijk sémillon, sauvignon blanc en muscadelle. Een Côtes de Bergerac is in theo-

rie beter dan een Bergerac.

Hoofdstuk 18 - Zuidwest-Frankrijk (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

159

n Montravel

Montravel bevindt zich in het noordwesten van de Bergeracregio, op de rechteroever van de Dor-

dogne. De bodem hier bevat vooral zachte kalksteen. In het zuiden van het gebied, dicht bij de ri-

vier, zijn meer kiezelrijke bodems te vinden. In Montravel worden van oudsher vooral blauwe druivenrassen geteeld (merlot, cabernet sauvignon, cabernet franc en malbec), maar oorspronkelijk

gold de appellation alleen voor droge witte wijnen. Voor de rode wijnen gold de appellation Berger-

ac. Sinds 2001 mag de naam Montravel ook voor rode wijnen gebruikt worden. Omdat de gemeenten van Montravel ook binnen AOP Bergerac vallen, kunnen de producenten van Montravel hun rode en witte wijnen ook onder de naam Bergerac aanbieden.

Rode Montravel heeft als cépage principal altijd merlot, vaak aangevuld met cabernet sauvignon, cabernet franc en/of malbec (cot). De wijn moet minstens vijftien maanden gelagerd worden op

roestvrijstalen of eikenhouten vaten. De meeste wijn uit Montravel is echter droog wit, gemaakt op

basis van sémillon, sauvignon blanc en muscadelle. De beste witte wijnen worden op vat vergist en gelagerd. Zowel rode als witte Montravel zijn altijd gemaakt van ten minste twee druivenrassen. n Saussignac, Rosette, Côtes de Montravel, Haut-Montravel en Monbazillac

Onder deze appellations worden uitsluitend zoete witte wijnen geproduceerd. Al in de zeventiende

eeuw kwamen uit de gebieden Saussignac, Montravel en Monbazillac zoete witte wijnen. AOP Côtes de Montravel geldt voor halfzoete witte wijnen (moelleux). Haut-Montravel produceert volle,

zoete witte wijnen (liquoreux), die lijken op de wijnen van Saussignac en Monbazillac. Voor al deze

wijnen is sémillon het belangrijkste druivenras, maar ook sauvignon blanc, sauvignon gris en mus-

cadelle behoren officieel tot de hoofdrassen. De wijnen zijn nooit van slechts één variëteit gemaakt.

Van de bovengenoemde gebieden is Monbazillac ontegenzeggelijk dé appellation voor zoet wit. De zuidelijke heuvels langs de rivier de Dordogne hebben het mesoklimaat dat het optreden mogelijk

maakt van botrytis. De bodem bevat vooral klei en kalksteen. Monbazillacwijnen hebben doorgaans een aantrekkelijke prijs-kwaliteitverhouding. De beste exemplaren zijn zonder meer van serieuze

kwaliteit, al bereiken de wijnen hier niet de complexiteit en intensiteit van de grote wijnen uit Sauternes en Barsac. De druiven moeten met de hand worden geplukt. Op het etiket kan de vermelding ‘Sélection de grains nobles’ staan. n Côtes de Duras

Buiten de appellation Bergerac is het voornaamste productiegebied voor droge witte wijnen Côtes de Duras. Deze appellation ligt tussen de rivieren Dordogne en Garonne, ten zuiden van de stad Bergerac. In Côtes de Duras worden van een grote verscheidenheid aan toegestane druiven

(waaronder sauvignon blanc, sémillon, chenin blanc, ondenc, colombard en ugni blanc) knisperende witte wijnen geproduceerd in een moderne, ‘koele’ stijl zonder houtgebruik en soms met schilcontact. De wijnen lijken enigszins op die uit Entre-Deux-Mers. Rode en rosé wijnen worden hier ook gemaakt, vaak als blend van merlot, malbec, cabernet sauvignon en/of cabernet franc.

160

Hoofdstuk 18 - Zuidwest-Frankrijk (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Agen, de hoofdstad van het departement Lot-et-Garonne

De bovenloop van de Garonne en zijrivieren Deze subregio strekt zich uit langs de oevers van de Garonne en zijrivieren zoals de Agout en de

Aveyron, globaal tussen de plaatsen Marmande en Toulouse. Het meest westelijk gelegen wijngebied is hier Côtes du Marmandais. Ten noordoosten van Toulouse, langs de rivier de Tarn, vinden we Gaillac.

n Côtes du Marmandais

Stroomopwaarts vanaf Bordeaux ligt het gebied Côtes du Marmandais, langs beide oevers van de Garonne. Het gebied kreeg in 1990 de status van AOC. Geologisch en geografisch gezien is het

gebied een voortzetting van de zuidelijke Graves (op de zuidoever van de Garonne) en van EntreDeux-Mers (op de noordoever). Het klimaat is er iets koeler dan in Bordeaux. Dit zorgt voor wat

lichtere wijnen, die hier van bijna 800 ha wijngaard afkomstig zijn. Het grootste deel van de wijnen

is rood en Bordeauxachtig. Daarnaast worden ook witte en wat rosé wijnen geproduceerd. De rode en rosé wijnen bestaan grotendeels uit cabernet franc, cabernet sauvignon en merlot. Als complementaire rassen gelden gamay, syrah, de lokale fer (fer servadou), malbec en abouriou. De witte

wijnen worden gemaakt van vooral sauvignon blanc en/of sauvignon gris, eventueel aangevuld met sémillon en muscadelle. Vinificatie en opvoeding zijn gelijk aan die in de Bordeaux.

Hoofdstuk 18 - Zuidwest-Frankrijk (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

161

n Buzet

Buzet heette tot februari 1986 Côtes de Buzet. Het productiegebied kreeg een AOC-status in 1973.

Ook dit gebied ligt langs de Garonne, tussen Agen en Marmande. De wijnbouw hier stamt uit de

Romeinse tijd. De geproduceerde wijnen leden eeuwenlang onder de handelsbeperkingen die werden opgelegd door het nabije Bordeaux. In Buzet worden vooral rode, Bordeauxachtige wijnen ge-

produceerd, op zo’n 1.800 ha aan klei- en kiezelrijke bodems. Het klimaat is er gematigd. Cabernet sauvignon en cabernet franc staan vooral op de kiezelbodems aangeplant, op de kleirijke bodems

staat meer merlot. Deze drie variëteiten vormen samen met malbec de basis van alle rode en rosé wijnen. In Buzet wordt ook wit gemaakt. Witte wijnen komen vooral van sauvignon blanc, sémillon en muscadelle. De gemiddelde kwaliteit van Buzetwijnen is hoog.

Vrijwel alle wijnen uit Buzet worden geproduceerd door de lokale coöperatie, Les Vignerons Réunis de Buzet, waarvan veel wijnboeren lid zijn. Ook verschillende domeinen en chateaus zijn erbij aangesloten. Deze coöperatie is zeer ambitieus en heeft veel goed werk verricht. Er zijn grote investeringen gedaan in moderne apparatuur voor vinificatie en druiven worden streng geselecteerd op

basis van kwaliteit en terroir. Ook aan de kwaliteit van barriques wordt grote aandacht besteed. De betere rode wijnen worden negen tot twaalf maanden op nieuwe fusten gelagerd en rijpen nog

eens twee tot drie jaar op fles, voordat ze op de markt verschijnen. Een gemiddelde Buzet heeft doorgaans een verfijndere opvoeding gehad dan een gemiddelde Bordeaux. n Brulhois

Verder stroomopwaarts, ten zuiden van Agen, komen we in Brulhois, een kleine appellation met

zo’n 140 ha aan wijngaarden. In 1984 werd dit gebied, toen Côtes du Brulhois geheten, als VDQS

aangewezen en in 2011 werd het tot AOP Brulhois gepromoveerd. Men produceert er rood en rosé van onder andere de beide cabernets, merlot, malbec (cot) en tannat. De laatste twee druivenrassen verklaren de doorgaans stevige kleur van de rode wijnen. (Plaatselijk wordt gesproken van le

vin noir du Sud-Ouest, als concurrent van Cahors.) Het grootste deel van de productie is afkomstig van de twee coöperaties van Brulhois en wordt vooral lokaal geconsumeerd. n Fronton

Tussen de steden Montauban en Toulouse ligt het wijngebied Fronton, dat voorheen Côtes du

Frontonnais heette. Het gebied wordt begrensd door de rivieren Tarn en Garonne en is genoemd

naar het dorpje Fronton. Fronton is met 2.400 ha een relatief grote AOP en de streek heeft een lange wijnhistorie. Al in de tijd van Karel de Grote waren de wijnen bekend. Net als Brulhois geldt de appellation Fronton uitsluitend voor rode en rosé wijnen. Verreweg het grootste deel van de productie is rood. In Fronton staan onder andere fer (fer servadou), cabernet sauvignon, cabernet

franc en syrah aangeplant, maar de hoofdrol in de wijngaarden van Fronton is weggelegd voor de lokale blauwe druivensoort négrette.

Minimaal 50 procent van de wijngaarden moet met deze variëteit aangeplant zijn en in de wijnen moet négrette de dominante variëteit zijn (minimaal 40 procent in de assemblage). Witte wijn uit

Fronton, gemaakt van mauzac, komt op de markt onder de regionale naam IGP Comté Tolosan.

162

Hoofdstuk 18 - Zuidwest-Frankrijk (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Gaillac

De négrette dankt zijn naam aan zijn donkere schil. Hij is perfect aangepast aan de warmte en de arme, onvruchtbare grond van Fronton. De druif is wel veeleisend: hij heeft een dunne schil, kan

slecht tegen vocht, is gevoelig voor oxidatie en heeft een lage zuurgraad. Hij levert doorgaans zeer fruitige, slanke, soepele wijnen op, die wat structuur missen en nauwelijks rijpingspotentieel heb-

ben. Het karakter van de rode wijnen uit Fronton varieert overigens sterk door hun druivensamen-

stelling (variërend van 40 tot 100 procent négrette bijvoorbeeld) en de bodems waarop de stokken

aangeplant staan. Met name de arme en sterk kiezelhoudende bodems in het dal van de Tarn vormen een interessant terroir.

De regio is behoorlijk dynamisch; het beplante oppervlak stijgt gestaag en er wordt volop geëxperi-

menteerd door nieuwkomers in de regio. Niettemin wordt wijn uit Fronton hoofdzakelijk in de omgeving van Toulouse geconsumeerd. De ‘slobberwijnen’ uit Fronton worden ook wel de ‘Beaujolais van Toulouse’ genoemd. n Gaillac

Gaillac ligt langs de rivier de Tarn, ten noordoosten van Toulouse, en is vernoemd naar het plaatsje Gaillac. De grootste plaats in het gebied is Albi. Gaillac wordt wel genoemd als een van de oudste wijnstreken van Frankrijk. De Romeinen maakten er in elk geval al wijn in de eerste eeuw na Chr., maar sommige bronnen lijken aan te tonen dat er hier al voor de komst van de Romeinen wijncul-

tuur was. Ook in de middeleeuwen genoten de wijnen van Gaillac een reputatie die tot ver over de

Hoofdstuk 18 - Zuidwest-Frankrijk (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

163

grenzen reikte. De export slonk met de opkomst van de Bordeaux als wijnproducerend gebied. Er

is hier zo’n 2.400 ha wijngaard aangeplant. Gaillac is beduidend warmer dan de regio’s die dichter bij zee liggen. In Gaillac wordt rood, rosé en wit geproduceerd. De witte wijnen verwierven een AOC-status in 1938, de rode en rosé wijnen in 1970.

Gaillac kent een grote verscheidenheid aan aangeplante druivenrassen en wijnstijlen. Er staan wel vijftien verschillende rassen aangeplant en vrijwel alle denkbare wijntypen worden hier geproduceerd. Rode Gaillac maakt ongeveer de helft van de productie uit. De wijngaarden met blauwe

druiven liggen vooral op de linkeroever van de Tarn, waar de bodem veel kiezel en zand bevat.

Rode wijnen uit Gaillac zijn – ondanks het warmere klimaat en de ietwat andere druivensamenstelling – het best te karakteriseren als kruidige versies van een Bordeaux. De beide cabernetrassen

en de merlot spelen hier een beduidend kleinere rol dan in de Bordeaux. De lokale variëteiten du-

ras en fer servadou (die hier braucol heet) vormen de structuurbepalende rassen in een klassieke

Gaillac. De duras geeft de wijn een goede zuurgraad en tanninestructuur. Rode Gaillac bevat daarnaast ook vaak syrah, die de wijn een zekere kruidigheid verleent. Duras, fer servadou en syrah

zijn de cépages principaux. Er bestaat ook een rode Gaillac Primeur. Die wordt gemaakt van uit-

sluitend gamay. De aanplant van gamay, die bedoeld was om Gaillac ook toegang te verschaffen tot de markt van primeurwijnen, wordt inmiddels door velen betreurd.

Witte wijnen uit Gaillac zijn er in vele soorten: stil, parelend en mousserend, in verschillende gra-

den van zoetheid. De voornaamste witte druiven voor de stille wijnen zijn mauzac (die we ook uit

Limoux kennen), len de l’el (een lokaal ras) en muscadelle. Daarnaast staat in de wijngaarden ook sauvignon blanc aangeplant. Het lokale ras ondenc ten slotte wordt vooral voor zoete witte wijnen

gebruikt. Zoete witte Gaillac gaat door het leven als Gaillac Doux. Deze kan stil zijn of mousserend.

In het laatste geval gaat het om een wijn die geproduceerd is volgens de méthode ancestrale. Wit-

te Gaillac Primeur heeft dezelfde druivensamenstelling als ‘gewone’ witte Gaillac.

De naam van de druif len de l’el is een verbastering van loin de l’oeil (ver van het oog); de

druiven groeien op erg lange stelen en zijn dus ‘ver van het oog’ (de knop) van de twijg. Het druivenras fer of fer servadou, dat aan de basis staat van veel stoere wijnen, ontleent zijn

naam volgens sommigen aan het harde hout van zijn druivenstok: fer is ‘ijzer’ in het Frans.

Maar waarschijnlijker is het een afleiding van het Latijnse woord ferus, dat ‘wild’ betekent. Fer servadou heeft vele aliassen, waaronder mansois (Marcillac), braucol (Gaillac) en pinenc (Madiran).

Ongeveer een derde van de witte druiven in Gaillac wordt gebruikt voor de productie van mousserende wijn. Die is er in vele soorten. Gaillac Perlé, die bestaat in een droge en een lichtzoete variant, is een ‘gewone’ witte wijn, maar bij het bottelen wordt een beetje koolzuurgas behouden, wat

een licht parelende wijn oplevert, een soort vin bourru. Daarnaast bestaat er mousserende Gaillac

164

Hoofdstuk 18 - Zuidwest-Frankrijk (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



die geproduceerd wordt volgens de méthode traditionnelle en die is samengesteld uit dezelfde druivenrassen als stille witte Gaillac. Gaillac met de toevoeging ‘méthode ancestrale’ wordt gemaakt

van mauzac blanc en mauzac rose. De méthode ancestrale wordt lokaal ook wel méthode gailla-

coise genoemd.

Gaillac Vendanges Tardives heeft ondenc en len de l’el als basisrassen. Verder wordt er in Gaillac een kleine hoeveelheid vin de voile geproduceerd. Dat is een droge, vin jaune-achtige wijn, waar-

van de term voile (sluier) in de naam verwijst naar de dunne laag flor, die het karakter van de wijn bepaalt.

Een aparte appellation vormt Gaillac Premières Côtes. Deze appellation geldt voor stille witte wijnen die van specifieke wijngaarden op kalksteenhellingen komen. De wijngaarden liggen verspreid over

elf gemeenten ten noorden van de Tarn. De appellation Gaillac Premières Côtes wordt gebruikt voor de betere droge witte wijnen. Deze wijnen zijn wat geconcentreerder dan ‘gewone’ Gaillac. Gaillac

Premières Côtes kan ook van het type vin jaune zijn. Basisdruivenrassen zijn mauzac, len de l’el en muscadelle.

n Lavilledieu

In het departement Tarn-et-Garonne, dat bekendstaat als teeltgebied van fruit, ligt het kleine wijn-

gebied van Lavilledieu (tot 2005 Vins de Lavilledieu geheten), ingeklemd tussen de rivieren Garonne en Tarn. Het ligt ten westen van de stad Montauban en grenst in het zuiden aan Fronton. Sinds

1947 was het een VDQS-gebied. Toen eind 2007 besloten werd tot opheffing van de VDQS-status

in het kader van de nieuwe Europese etiketteringsvoorschriften en de VDQS-gebieden konden kiezen voor de minder prestigieuze status van IGP of de ‘hogere’ categorie AOC/AOP, opteerde Lavil-

ledieu voor een IGP-status. Een AOP-status ligt overigens binnen bereik. Er wordt – naast wat rosé – voornamelijk rood geproduceerd van négrette, cabernet franc, gamay, syrah en tannat. Van deze vijf rassen zijn er ten minste vier verplicht. De rode wijnen van Lavilledieu lijken enigszins op die

van Fronton en Brulhois. De wijnen van Lavilledieu zijn in het algemeen elegant en fruitig. De beste wijnen krijgen houtlagering. De productie is geheel in handen van de plaatselijke coöperatie. Het wijngaardoppervlak beslaat slechts 9 ha.

De Cahors Deze wijnstreek in de regio Quercy ligt rondom de gelijknamige, eeuwenoude stad aan de oevers van de Lot, een zijrivier van de Garonne. Lot is ook de naam van het departement. Dit is het domein van de cot of auxerrois, de lokale benamingen voor malbec. Het gebied kent veel middel-

eeuwse resten en wordt rond de stad Cahors gekenmerkt door kalkhellingen. Toeristische trekpleisters zijn onder andere de veertiende-eeuwse Pont Valentré in Cahors (te herkennen aan zijn drie versterkte torens) en het pittoreske, hoog boven de Lot gebouwde middeleeuwse dorpje Puy-

l’Évêque, dat in het hart ligt van AOP Cahors. De productie in de Cahors is vrijwel uitsluitend op

rode en rosé wijnen gericht. De Cahors telt drie IGP-productiegebieden: Comté Tolosan, Coteaux de Glanes en Côtes du Lot. Onder de noemer IGP vallen de witte wijnen uit Cahors, die gemaakt

zijn van onder andere chardonnay. Witte wijnen maken ongeveer 15 procent van de productie uit.

Hoofdstuk 18 - Zuidwest-Frankrijk (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

165

‘Causse’ langs de Lot. Deze arme, kalkhoudende plateaus kunnen tot wel 300 meter hoog zijn. (Foto: René van Heusden)

n Cahors

In AOP Cahors wordt uitsluitend rode wijn geproduceerd op een totaal oppervlak van zo’n 3.300

ha. Dit is maar een fractie van de ruim 50.000 ha die in de gloriedagen van Cahors (in de negen-

tiende eeuw) stonden aangeplant. Beperkende maatregelen van de Bordelais, phylloxera, de veel betere toegankelijkheid van de Languedoc (door de aanleg van spoorwegen) en de vorstschade

die hier in 1956 werd aangericht, hebben het wijngaardoppervlak gedecimeerd. Cahors verkreeg

zijn AOC-status in 1971, na jarenlange noeste arbeid van de plaatselijke coöperatie om de ster van Cahorswijn te doen herrijzen. De wijnstokken staan aangeplant in de zanderige kiezelbodems

langs de rivier of op de drogere kalksteenplateaus hogerop. Deze kalkformaties staan bekend als causses. Op de plateaus komen ook ijzerhoudende bodems voor.

In de negentiende eeuw genoot wijn uit Cahors een grote reputatie als vin noir. De wijn was be-

kend tot aan het hof van de Russische tsaren. De donkere kleur van de Cahorswijn was het resultaat van een speciale productiewijze: een deel van de most werd gekookt om meer kleurextractie

te verkrijgen en ook werd er een langdurige schilweking toegepast. Deze ‘zwarte wijn’ werd vooral

gebruikt om Bordeauxwijn meer kleur en kracht te geven. Cahors moet minimaal 70 procent cot bevatten. Wijnen van 100 procent cot komen ook voor. Cahors koestert tegenwoordig niet alleen het

imago van ‘zwarte wijn’ (onder het motto ‘Back to Black’), maar profileert zich ook als bakermat en zelfs wereldhoofdstad van Malbec. Soms krijgt de cot gezelschap van tannat (voor structuur) en

merlot (voor rondeur en souplesse). De appellation Cahors is uniek, omdat dit in de wijde omgeving de enige appellation is waarbinnen geen cabernetrassen gebruikt worden.

166

Hoofdstuk 18 - Zuidwest-Frankrijk (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Waren Cahorswijnen in de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw nogal eens wrang, schraal, onaangenaam tannineus en wat ‘plantaardig’ van smaak, tegenwoordig zijn de wijnen vaak geconcentreerd en worden ze gekenmerkt door rijp fruit en rijpe tannines. Aandacht voor optimale rijpheid

van de malbec, tanninebeheersing en lagere opbrengsten hebben de kwaliteit van Cahorswijnen

de laatste decennia aanzienlijk verbeterd. Het ‘rustieke’ van Cahorswijnen behoort langzamerhand tot het verleden. Zowel de tegenwoordige wijnstijl als de keuze voor wijnen van 100 procent mal-

bec zijn wellicht beïnvloed door het succes van de malbec in Argentinië. De trend van cépagewij-

nen ziet men ook in Madiran, waar van de traditioneel ‘boerse’ tannat steeds vaker modern gemaakte monocépages worden gemaakt (zie blz.168). Inmiddels kent Cahors zowel diepgekleurde,

klassieke stijlen, die vrij robuust zijn en enige jaren opleg nodig hebben, als wat meer op souplesse en snelle consumptie gemaakte, modernere stijlen. Onder invloed van nieuwkomers in de regio

wordt ook steeds vaker een opvoeding op nieuw eikenhout toegepast, iets wat in Cahors traditioneel niet gebruikelijk was. n Marcillac

De appellation Marcillac ligt in het departement Aveyron en bestaat sinds 1990. Het kleine, geïsoleerde productiegebied beslaat circa 200 ha, waarop vooral fer servadou (ter plekke mansois ge-

noemd) staat aangeplant. Marcillac, vrijwel altijd rood en soms rosé, moet voor ten minste 80 procent van fer servadou gemaakt worden. Aanvullende druivenrassen zijn cabernet sauvignon, merlot en het zeldzame, inheemse ras prunelard. n Saint-Sardos

Saint-Sardos is sinds november 2011 een AOP. Daarvoor, sinds oktober 2005, had Saint-Sardos

recht op de herkomstaanduiding VDQS. Het productiegebied is zo’n 85 ha groot. De belangrijkste druivenrassen voor rode en rosé wijn zijn syrah en tannat. Daarnaast mogen cabernet franc en

merlot gebruikt worden. De gemiddelde jaarlijkse productie is zo’n 9.000 hl. Witte wijn wordt hier niet geproduceerd.

n Coteaux du Quercy

Ongeveer halverwege Cahors en Gaillac ligt het relatief nieuwe gebied Coteaux du Quercy. Het

werd in 1994 als VDQS-gebied erkend en kreeg in 2011 de AOP-status. De bodem is er kalkrijk.

Van ca. 150 ha worden rode en rosé wijnen geproduceerd van cabernet franc (die de basis vormt), gamay, malbec, merlot en/of tannat. De rode wijnen zijn vaak pittig en stevig. n Côtes de Millau

Ook dit voormalige VDQS-gebied is in 2011 aan de Europese AOP-lijst toegevoegd. Deze langs de rivier de Tarn gelegen appellation, die in de praktijk maar zo’n 30 ha aan wijngaarden telt, produ-

ceert hoofdzakelijk rood en rosé. Gamay en syrah vormen de basis voor de rode wijnen, gamay is het basisras voor rosé. Daarnaast kunnen cabernet sauvignon en lokale rassen als duras en fer

(servadou) deel van de wijn uitmaken. Ook wit wordt geproduceerd. Witte Côtes de Millau is gemaakt van chenin blanc, eventueel met toevoeging van mauzac.

Hoofdstuk 18 - Zuidwest-Frankrijk (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

167

n Entraygues-Le Fel en Estaing

Deze twee kleine wijngebieden, voorheen Vins d’Entraygues et du Fel en Vins d’Estaing genoemd, liggen in het departement Aveyron, aan de bovenloop van de rivier de Lot. Ze hadden jarenlang de

VDQS-status, maar zijn in 2011 tot de categorie AOP gepromoveerd. Hier wordt zowel rood, wit als rosé geproduceerd. De wijngaarden liggen op de steile hellingen van de Lotvallei. Entraygues-Le Fel telt maar 14 ha, het iets meer stroomopwaarts gelegen Estaing een fractie meer: 18. Voor de

rode en rosé wijnen van allebei de appellations zijn fer servadou, cabernet franc en cabernet sauvignon de belangrijkste druivenrassen. In Estaing speelt ook de gamay een grote rol. Wit wordt vooral gemaakt van chenin blanc.

Het diepe zuidwesten Het diepe zuidwesten is als subregio onder te verdelen in drie gebieden: •

In een driehoek tussen Mont-de-Marsan, Auch en Pau liggen de wijngebieden Madiran, Pacherenc du Vic-Bilh, Saint-Mont en Tursan.

• •

Ten zuiden en westen van Pau, richting Bayonne, liggen Béarn, Béarn-Bellocq en Jurançon.

Ten zuiden van Bayonne ligt Irouléguy, in de uitlopers van de Pyreneeën.

n Madiran

Madiran is een zeer dynamische regio in de Gascogne, op het kruispunt van de departementen

Gers, Hautes-Pyrénées en Pyrénées-Atlantiques. De appellation geldt alleen voor rode wijn. Hier is de robuuste en tanninerijke tannat het dominante druivenras. Madiran moet voor minstens 50 procent uit deze druif bestaan. Naast de tannat staan ook fer servadou (hier soms pinenc geheten),

cabernet sauvignon en cabernet franc aangeplant. De tannatdruif heeft een zeer astringent karak-

ter. Daarom is het ontstelen van deze druif hier verplicht. Ook kan de druif het best zeer rijp geplukt worden, omdat de wijn ervan anders te zuur is. Wijnen van alleen tannat ziet men steeds vaker.

Madiran wordt geproduceerd op zo’n 1.200 ha kleihoudende kalksteen en kent een lange historie.

Waarschijnlijk werd hier al in de Gallo-Romeinse tijd wijn geproduceerd. Daarnaast heeft ook het

feit dat dit gebied aan de beroemde pelgrimsroute naar Santiago de Compostela ligt, invloed gehad op de wijncultuur. De naam Madiran kan overigens niet genoemd worden zonder ook de naam te

vermelden van Alain Brumont, de man die met zijn Château Montus en Château Bouscassé de internationale reputatie van hedendaagse Madiran wist te vestigen.

Madiran is bekend als de streek waar men begon met micro-oxygenatie, in het Frans ook wel bekend als microbullage. Door deze techniek kunnen de tannines van de tannat verzacht worden.

Door zijn hoge extractie, zeer diepe kleur en tanninerijke karakter moet Madiran een aantal jaren

opgelegd worden om zijn stugheid wat af te bouwen. Madiran mag pas na een jaar lagering op de

markt komen. Een Madiran zal de liefhebber van souplesse niet snel kunnen behagen. Het astringente karakter maakt deze wijn een perfecte tafelpartner voor vettere vleesgerechten. De beste Madirans kunnen zeer goed rijpen.

168

Hoofdstuk 18 - Zuidwest-Frankrijk (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



n Pacherenc du Vic-Bilh

In Pacherenc du Vic-Bilh staat zo’n 290 ha aangeplant, uitsluitend met witte rassen. Pacherenc du Vic-Bilh ligt geheel binnen het productiegebied van het ‘rode’ Madiran, maar er wordt uitsluitend witte wijn geproduceerd.

Courbu, petit courbu, gros manseng en petit manseng zijn de cépages principaux. Verder mogen

sauvignon blanc en de lokale arrufiac gebruikt worden. Een Pacherenc du Vic-Bilh is altijd opvallend goudgekleurd en kan zowel droog als zoet zijn. Zoet komt het meest voor. De zoete wijnen bevatten geen botrytis en worden geproduceerd van druiven die soms pas in december worden geoogst en

deels (aan de stok) ingedroogd zijn. De Fransen noemen dit passerillé. In karakter zijn zowel de droge als de zoete wijnen nog het meest te vergelijken met de wijnen die in de Jurançon worden geproduceerd. De wijnen uit Pacherenc hebben veel textuur – ook zonder houtopvoeding en bâtonnage –

en een licht vegetaal, weeïg karakter, met aroma’s van steenfruit en citrusfruit. Ze hebben doorgaans een forse zuurgraad. Ook de zoete wijnen delen dit fruitkarakter. Ze hebben elegante restsuikers,

waarvan de hoeveelheid sterk afhankelijk is van het oogstmoment en de jaargang. Versies met eikenhout hebben baat bij opleg. n Saint-Mont

Saint-Mont is in geografisch en geologisch opzicht de noordelijke uitloper van Madiran. Het gebied had onder de naam Côtes de Saint-Mont de VDQS-status en is sinds mei 2011 een AOP. Er wor-

den van 900 ha wijngaarden vooral rode wijnen geproduceerd. Rosé en wit zijn in de minderheid.

De streek kent een ondernemende coöperatie: Plaimont. Deze bekende en zeer succesvolle coöperatie is verantwoordelijk voor 98 procent van de productie.

Druivenrassen voor rood en rosé zijn de tannat (minstens 60 procent verplicht), de twee cabernets en de fer servadou. Deze laatste wordt hier soms, net als in Madiran, pinenc genoemd. Ook een

klein aandeel merlot is toegestaan. Witte wijnen komen van lokale rassen als gros manseng, arrufiac en petit courbu. Rode Saint-Mont is, zeker in vergelijking met Madiran, opvallend sappig en snel op dronk.

Ook wordt in dit gebied getekend voor de productie van belangrijke hoeveelheden (witte) IGP Côtes de Gascogne. In ons land heeft deze wijn een goede reputatie verworven door zijn frisse en

zuivere karakter, maar ook door de goede prijs-kwaliteitverhouding. De (voorheen zo genoemde) categorie Vin de Pays des Côtes de Gascogne is in 1982 ontstaan door de forse afzetdaling van armagnac.

n Tursan

Tursan is een zeer kleine appellation (224 ha) in het departement Landes, ten westen van Madiran.

In 2011 werd dit voormalige VDQS-gebied tot AOP benoemd. Er wordt vooral rood geproduceerd.

De rode wijn uit deze streek is voornamelijk van tannat en cabernet franc gemaakt en wordt grotendeels lokaal geconsumeerd. Hij mist wat karakter en is vaak van niet al te hoge kwaliteit. Hij lijkt

wat op de rode wijnen uit Saint-Mont. Ook rosé komt voor, eveneens gemaakt op basis van tannat

Hoofdstuk 18 - Zuidwest-Frankrijk (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

169

en cabernet franc. De rode en rosé wijnen worden grotendeels door de lokale coöperatie geprodu-

ceerd. Witte Tursan is interessanter, maar daarvan is de productie zeer beperkt. Deze heeft als basisdruivenrassen de lokale baroque en de gros manseng. Ook sauvignon blanc en petit manseng maken vaak deel uit van de wijn. n Béarn en Béarn-Bellocq

Béarn, ten noordwesten van Jurançon, is bekend als bakermat van de wereldberoemde sauce bé-

arnaise. Een flinke steak met die saus zou goed samengaan met de robuuste en karaktervolle rode wijn die hier geproduceerd wordt. Rosé is de specialiteit van Béarn. Deze wordt, net als de rode

wijnen, gemaakt van vooral cabernet franc, cabernet sauvignon en tannat. Béarn bezit zo’n 300 ha

aan wijngaarden, die wijdverspreid in het gebied liggen. Men produceert er ook een kleine hoeveelheid vrij scherpe witte wijn van lokale rassen als petit manseng, gros manseng, courbu, lauzet en

camaralet. Wijnen uit bepaalde dorpen in Béarn (o.a. Salies-de-Béarn en Bellocq) mogen worden aangeboden als Béarn-Bellocq. n Jurançon

AOP Jurançon ligt in de omgeving van Pau en grenst in het westen aan Béarn. In Jurançon staat

1.300 ha aangeplant met vooral petit manseng, gros manseng en courbu, op heuvels en terrassen tot een hoogte van zo’n 300 meter. Het is hier relatief koel. Het terrein in Jurançon is behoorlijk

heuvelachtig. De nabijheid van de Pyreneeën zorgt hier voor een groot risico op vorst in het voor-

jaar. Om die reden worden de wijnstokken hier gesnoeid en geleid volgens de zogenaamde espa-

lier-methode. Daarbij hangen de druiventrossen hoog, om het gevaar van vorst aan de grond te ondervangen. De nazomers in Jurançon zijn warm: ideaal om wijnen van laat geoogste druiven te

maken. Soms treedt er edele rotting op in de wijngaarden. De meest aangeplante druivenrassen zijn gros manseng en petit manseng.

Jurançon is een zeer oude wijnstreek. Lokale bronnen claimen dat het de eerste streek van Frankrijk was waar men in de veertiende eeuw al classificaties van afzonderlijke wijngaarden kende. De wijn genoot eeuwenlang een grote reputatie, ook in ons land. De Hollanders importeerden én verhandelden veel van deze wijn, totdat de phylloxera een einde maakte aan de faam van Jurançon.

Jurançon behoorde tot de eerste reeks gebieden die een eigen appellation contrôlée verwierven, in 1936. Deze AOC-status gold tot 1975 alleen voor zoete witte wijnen. Sinds 1975 komen ook droge wijnen – onder de naam Jurançon Sec – op de markt.

Jurançon kan bogen op koninklijke goedkeuring, zegt men weleens. Toen in de stad Pau de

latere koning Hendrik de Vierde werd gedoopt (in 1553), werden zijn lippen ingesmeerd met knoflook en Jurançon. De wijn kreeg als bijnaam vin du roi.

170

Hoofdstuk 18 - Zuidwest-Frankrijk (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Béarn met op de achtergrond de Pyreneeën

Jurançon is altijd wit en vrij zoet; Jurançon Sec is altijd wit en droog. Er wordt hier geen rode wijn met een appellationstatus geproduceerd. Gros manseng en petit manseng zijn de voornaamste

druivenrassen voor de droge Jurançon, een strakdroge en pittige, aromatische wijn. Daarnaast mogen onder andere courbu, petit courbu en lauzet als cépages accessoires dienen. De zoete variant is de specialiteit van Jurançon en wordt hoofdzakelijk geproduceerd van de petit manseng. Deze soort, die in rijpe toestand een lagere zuurgraad en een hoger suikergehalte heeft dan de gros

manseng, is vanwege zijn kleine druiven met dikke schil veel geschikter voor het laat oogsten van

deels ingedroogde druiven. Hij is bovendien gevoelig voor edelrot (pourriture noble). Jurançon met

de vermelding ‘Vendanges Tardives’ op het etiket wordt uitsluitend van petit manseng en gros manseng geproduceerd. Zoete Jurançon heeft een interessant zoetzuur karakter. Voor een dessertwijn zijn de zuren vaak net iets te hoog, maar bij foie gras past hij uitstekend. Voor de droge wijnen

geldt een basisrendement van 60 hl/ha. Voor de zoete is dat 40 hl/ha, maar in de praktijk is dat

vaak veel minder, vooral bij de zeer laat geoogste druiven, die soms pas in december geoogst worden. Edelrot treedt vaak niet bij alle druiven tegelijk op, waardoor verschillende plukrondes in de

wijngaard nodig zijn. Wijnen van verschillende tris mogen hier afzonderlijk gebotteld worden. De wijnen van Jurançon hebben een goede prijs-kwaliteitverhouding. n Irouléguy

De naam Irouléguy verraadt al dat we ons hier in Frans Baskenland bevinden. Ook de taal op de

etiketten is onmiskenbaar Baskisch. Irouléguy verkreeg in 1970 de status van AOC. Het wijngaard-

Hoofdstuk 18 - Zuidwest-Frankrijk (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

171

oppervlak besloeg een eeuw geleden bijna 500 ha. Tegenwoordig is dat circa 200 ha.

De wijngaarden liggen hier hoog, tot op 400 meter, op steile heuvels in de uitlopers van de

Pyreneeën. De heuvels zijn zo steil dat de meeste wijngaarden op terrassen liggen. Het gebied

staat onder sterke Atlantische invloed vanuit de nabijgelegen Golf van Biskaje. De heuvels op het

zuiden, waar de meeste wijngaarden liggen, worden evenwel beschermd tegen koude invloeden uit het noorden. Ze vangen jaarlijks zeer veel zon.

Veel van de productie bestond uit stevige rosé, vooral gemaakt van tannat en de twee

cabernetrassen. De afgelopen jaren is er een opvallende stijging te zien in het aantal rode wijnen, dat inmiddels goed is voor 60 procent van de productie. Deze worden van dezelfde rassen

gemaakt als rosé. Het kleine beetje wit dat er wordt gemaakt, is samengesteld uit courbu, petit courbu, gros manseng en petit manseng. Deze witte wijn is droog en fris, met minerale en citrusachtige nuances.

IGP-wijnen Het Zuidwesten produceert een relatief groot aantal wijnen dat als IGP op de markt komt: twaalf in totaal. Vooral uit het departement Gers komen veel IGP-wijnen. Een bekend voorbeeld is IGP

Côtes de Gascogne, die voor een groot deel geproduceerd wordt binnen de grenzen van AOP

Saint-Mont. De voor de witte Côtes de Gascogne gebruikte druivenrassen zijn dezelfde als die voor armagnac, namelijk ugni blanc, folle blanche en (vooral) colombard, tegenwoordig steeds vaker

aangevuld met sauvignon blanc, chardonnay en/of gros manseng. Er bestaan ook zeer succesvolle monocépagewijnen binnen Côtes de Gascogne. Veel witte Côtes de Gascogne heeft colombard

als basisdruif en telt zelden meer dan 12 procent alcohol. Hij wordt met de modernste technieken gemaakt. Rode Côtes de Gascogne zien we veel minder vaak. Hiervoor zijn tannat, cabernet

sauvignon, cabernet franc en merlot de belangrijkste druivenrassen. Op het etiket van een Côtes de Gascogne mogen een of meer druivenrassen vermeld staan. Deze ontwikkeling wordt vooral bepaald door een sterke marktvraag naar wijnen die van één druivensoort zijn gemaakt.

Voor IGP-wijnen uit het grootste deel van de Sud-Ouest geldt de regionale benaming IGP Comté Tolosan, voorheen Vin de Pays du Comté Tolosan. Deze IGP-benaming geldt niet voor mousserende wijnen.

172

Hoofdstuk 18 - Zuidwest-Frankrijk (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



19

Jura

19.1

Inleiding

In dit hoofdstuk komt het relatief onbekende wijngebied Jura aan bod. Het departement Jura ligt tussen de Bourgogne en de grens met Zwitserland, in het oostelijke deel van de Saônevallei.

De Jura behoort tot de Franche-Comté. Op de wijnen uit de Jura is het predicaat ‘authentiek’ zeker van toepassing. De wijnen uit deze bergachtige, tamelijk geïsoleerde streek zijn zeer onderscheidend, met als beroemdste voorbeeld vin jaune, die op sherry lijkt. Ook de van

ingedroogde druiven gemaakte vin de paille (‘strowijn’) en de lokale likeurwijn Macvin du Jura

(met wijndistillaat versterkte most) zijn een specialiteit uit deze streek. In de Jura vindt men

bovendien druivenrassen die men buiten de streek niet of nauwelijks aantreft. Wijnen uit de Jura worden niet op grote schaal geëxporteerd. Vooral de wijnen van lokale druivenrassen worden zelden buiten de regio gedronken.

De laatste jaren is een nieuwe generatie wijnmakers opgestaan in de Jura. Langzaam maar

zeker komt er ook meer aandacht voor de wijnen uit de Jura; steeds meer buitenlandse (ook

Nederlandse) importeurs en sommeliers ontdekken het wijngebied en ook in de wijnliteratuur

lijken Jurawijnen populairder dan voorheen. Het boek Jura Wine van Wink Lorch (2014) is daar een goed voorbeeld van.

Hoofdstuk 19-Jura (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

173

19.2 Historie De wijnbouw in de Jura is oud. De Romeinen hielden zich al met wijnbouw bezig in dit gebied,

aangetrokken door de warme bronnen van Salins-les-Bains en Lons-le-Saunier. In de middel-

eeuwen hadden de Jurawijnen een goede reputatie. In de vijftiende en zestiende eeuw werden met name de wijnen van Château-Chalon geprezen. In de vroege zestiende eeuw was de

Franche-Comté een neutrale buffer tussen Oostenrijk en het rijk van Bourgondië. De wijnbouw floreerde er sterk. De streek is onder Bourgondisch bewind geweest, maar heeft ook Spaanse

overheersers gekend. Toen het gebied in de zestiende eeuw werd geregeerd door de Spaanse tak van de Habsburgers, is waarschijnlijk het druivenras trousseau geïntroduceerd, dat onder

verschillende namen in Spanje en Portugal werd verbouwd. De hoofdstad Arbois is het toneel geweest van verschillende revoluties. De invloed van de Bourgogne ziet men terug in de

druivenrassen pinot noir en chardonnay, die al sinds de middeleeuwen in de Jura verbouwd worden.

De bekendste wijnproducent van de Jura is Henri Maire, het grootste wijndomein en wijnhandelshuis in de Jura. Het bedrijf is gevestigd in Arbois, het centrum van de Jura. De

gelijknamige en inmiddels (in 2003) overleden oprichter van deze propriétaire-négociant speelde

een belangrijke rol in de productie en verkoop van Jurawijnen na de Tweede Wereldoorlog.

Hij blies het hele wijngebied Jura nieuw leven in. De helft van de wijnen wordt tegenwoordig door Henri Maire verkocht, de rest door particuliere domaines en coöperaties.

Louis Pasteur De Jura leverde niet alleen de wieg van de schrijver Victor Hugo en de gebroeders Lumière

(de uitvinders van de film), maar is ook de geboortestreek van wetenschapper Louis Pasteur (1822-1895). Zijn vader had een wijngaard in Montigny-lès-Arsures. Louis Pasteur, die

opgroeide in Arbois, heeft zijn vader geholpen bij het wijn maken en heeft later het fenomeen van de gisting geanalyseerd. Hij ontdekte hoe gistcellen werken en besefte dat oxidatie wijn

doet verkleuren en verouderen. Tot dan toe was de houdbaarheid van wijn een groot probleem; een groot deel van de productie verzuurde in die tijd snel en werd zo onverkoopbaar. Door zijn

nieuw verworven inzichten in het fermentatieproces wist Pasteur de oplossingen te formuleren: aan de ene kant hygiëne in de wijnkelders en aan de andere kant de toepassing van een

proces dat later pasteurisatie is gaan heten. Het huis waar Louis Pasteur heeft gewoond, is nu

een monument. De ouderlijke wijngaard is gemarkeerd met een gedenksteen. Van de wijngaard wordt nog steeds wijn geproduceerd.

19.3 Bodem Het wijngebied Jura ligt ten zuiden van de Vogezen en ten noorden van de Alpen. Het is een

bergachtig gebied met veel bossen. De hoogste toppen van het Juragebergte, niet ver van de

174

Hoofdstuk 19-Jura (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaarden en karakteristieke klokkentoren van Arbois

Zwitserse grens, liggen op ongeveer 1.400 meter hoogte. Het hele wijnbouwgebied omvat 85 gemeenten.

De Jurawijngaarden vormen als het ware de oostelijke pendant van de Bourgogne, die aan de andere kant van het Saônedal ligt. De wijngaarden liggen in een lange, smalle strook rondom

Lons-le-Saunier, tussen de uitlopers van het Juragebergte en de vlakte van Bresse. Dit gebied noemt men Revermont. De wijngaarden strekken zich uit over bijna 80 kilometer lengte, van

Salins-les-Bains in het noordoosten tot aan Saint-Amour in het zuidwesten. De wijngaarden zijn

alleen te vinden op de gunstigst gelegen hellingen op het westen, het zuidwesten of het zuiden.

De hellingen vormen een onregelmatig reliëf en worden vaak onderbroken door dalen. In het

westen van de streek liggen de meeste wijngaarden op de flanken van het laagste plateau van het Juragebergte, op een hoogte tussen 250 en 400 meter boven de zeespiegel.

In laaggelegen delen bestaat de bodem voornamelijk uit klei, in hogere gebieden vinden we

kalksteen, net als in de Côte d’Or. Wijngaarden die een ondergrond van mergel hebben, worden tot de beste van de Jura gerekend. Deze treffen we verspreid over het hele gebied aan. L’Étoile is een voorbeeld van een dorp waar de bodem voornamelijk mergel bevat. Witte druivenrassen gedijen daarop het best.

Hoofdstuk 19-Jura (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

175

19.4 Klimaat De Jura staat onder de invloed van een landklimaat, meer nog dan de Bourgogne, en is relatief koel. De gemiddelde jaartemperatuur komt niet ver boven de 10 °C uit. De winters zijn soms streng en de zomers zijn doorgaans mild. In de zomer kan het echter ook erg heet worden.

De herfst duurt lang en is mooi en zonnig. De wijngaarden in de bergen hebben geen last van sneeuw of vorst, zolang de zon maar voldoende schijnt om de druiven goed te laten rijpen.

Onvoldoende rijpheid van druiven is een punt van zorg in de Jura. Wel worden de wijngaarden aangelegd op plaatsen waar zij het meest kunnen profiteren van de zon.

19.5 Druivenrassen Eind negentiende eeuw kwamen er zo’n veertig druivenrassen voor in de Jura. Tegenwoordig zijn er maar vijf belangrijk: • •

voor rode wijnen: poulsard, trousseau en pinot noir; voor witte wijnen: savagnin en chardonnay.

n Poulsard, trousseau en pinot noir •

De lichtgekleurde poulsard, ook bekend als ploussard, is ideaal voor rosé, omdat hij lichtrode, delicate, fruitige wijnen geeft die jong moeten worden gedronken. Poulsard komt al eeuwen

voor in de Franche-Comté. Vooral op kleibodems doet hij het goed. Hij heeft een dunne schil en is lastig te verbouwen. Oudere wijnen van poulsard krijgen vaak een oranjeachtige kleur.

Poulsard wordt ook gebruikt voor vin de paille. Bijna een kwart van de wijngaarden in de Jura

is ermee beplant. Het dorp Pupillin (zie onder ‘Arbois’ in paragraaf 19.8) heeft zich volledig toegelegd op de poulsard.

•

De trousseau staat garant voor dieper gekleurde, steviger en tanninerijke wijnen. Ooit was

de trousseau wijdverbreid in de Jura, maar tegenwoordig is het een marginaal druivenras. In totaal is er nog maar zo’n 100 ha mee beplant, voornamelijk in Arbois. Hij loopt vroeg uit en

kan de warmte van roodgekleurde (grind)bodems goed gebruiken om volledig rijp te worden.

Volgens DNA-onderzoek is de trousseau identiek aan de Portugese bastardo.

•

Van de pinot noir worden soms cépagewijnen gemaakt. Als mengcomponent geeft hij kleur en structuur, met name in rode wijnen die gebaseerd zijn op poulsard.

n Savagnin en chardonnay •

De savagnin, plaatselijk ook naturé genoemd, is genetisch verwant aan de traminer en gewürztraminer. De aanplant is beperkt. De oogst van savagnindruiven vindt vaak pas in november plaats, omdat hij laat rijpt. Savagnin staat aan de basis van wijnen zonder een uitgesproken

fruitigheid. Zelfs als een wijn van savagnin niet sans ouillage wordt opgevoed (ouillage is het

bijvullen van het vat), blijft hij een florachtige ondertoon hebben. Het is het enige druivenras dat is toegestaan voor vin jaune.

176

Hoofdstuk 19-Jura (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaarden van Château-Chalon

•

De chardonnay, lokaal soms melon d’Arbois genoemd, is goed in staat gebleken de specifieke terroirs uit te drukken. De diverse mergelbodems van de Jura geven aan de Chardonnays

een andere smaak dan die van witte Bourgognes. Chardonnay groeit al eeuwen in de Jura en wordt steeds belangrijker. Sommige producenten geven de voorkeur aan chardonnay boven de streekgebonden savagnin. De chardonnay is een vroeg rijpend ras en heeft een goed

suikergehalte, wat in een koel gebied als de Jura een groot voordeel is. Voor Crémant du Jura worden vaak onrijpe chardonnay druiven gebruikt.

19.6 Wijnbouw Wijnbouw vindt in de Jura op kleine schaal plaats. De meeste wijngaarden in de Jura liggen,

zoals eerder gezegd, op 250 à 400 meter hoogte. Omdat sommige hellingen met wijngaarden vrij steil zijn, moeten er hier en daar maatregelen genomen worden om bodemerosie tegen te

gaan. Om de kans op vorst in de herfst te verminderen worden druivenranken vaak volgens de

Guyot-methode omhoog geleid. Meestal gaat het om Guyot double. De hoogbouw is ook nodig,

Hoofdstuk 19-Jura (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

177

omdat het te dicht bij de grond vaak vochtig is, wat bij de druiven tot rot kan leiden. De oogst kan een lange periode bestrijken, soms tot in november. Omdat de druiven in dit koele gebied pas laat rijpen, is zo laat mogelijk oogsten de gangbare praktijk. Wijnboeren in de Jura gebruiken

overigens weinig (chemische) bestrijdingsmiddelen; een relatief groot deel van de wijngaarden, zo’n 15 procent, wordt biologisch bewerkt.

Rond 1890 had de Jura een wijngaardoppervlak van bijna 20.000 ha. In de jaren vijftig en

zestig van de twintigste eeuw was dat nog maar 700 ha. De Jura is ook heden ten dage een

wijnbouwgebied van beperkte omvang: 2.500 ha slechts, waarvan ongeveer 1.950 ha wijnen met een AOP-status oplevert. In een overvloedig jaar levert het wijngaardareaal een oogst op van

ongeveer 100.000 hl. In totaal komt niet meer dan één procent van de productie van Franse AOPwijnen uit de Jura.

19.7 Vinificatie Vanwege het koele klimaat mag er in de Jura gechaptaliseerd worden. De soms lage suiker-

waarden van de druiven maken dit noodzakelijk. Typerend voor de Jura is de oxidatieve stijl van

veel witte wijnen. De meeste witte wijnen rijpen een paar maanden op eikenhout voordat ze op de markt komen. Primaire, fruitige aroma’s zijn in de witte wijnen en rosés zelden sterk aanwezig. In sommige witte wijnen, vooral als ze van savagnin gemaakt zijn, proef je ook een nootachtige hint van goût de jaune. Sommige producenten voeden hun witte wijnen (of een deel ervan) op een

moderne, Bourgondische manier op, in barriques en met een lange rijping sur lie. De rode wijnen

worden juist vaak in roestvrijstalen tanks gelagerd en jong gebotteld. Ongeveer drie kwart van de productie in de Jura is wit. Daarnaast houden veel producenten zich bezig met het distilleren van wijnen.

n Vin jaune

Vin jaune, ‘gele wijn’, is de specialiteit van Château-Chalon, maar hij mag ook in de AOP’s Arbois, Côtes du Jura en L’Étoile geproduceerd worden. Hij wordt uitsluitend gemaakt van

savagnindruiven, die vaak pas in november worden geoogst. Het bijzondere van deze wijn is

de zogenaamde fleur. Dat is een grijsachtige sluier, die zich na de vinificatie in het rijpingsvat

ontwikkelt en aan de oppervlakte van de wijn blijft liggen, net als flor in het Sherrygebied. Dit

‘vlies’ wordt spontaan veroorzaakt door een goedaardige schimmel die op sommige plekken in

de Jura van nature voorkomt. Men spreekt bij deze rijping onder een florlaag van een rijping sous

voile. Een deel van de wijn verdampt, doordat de wijnvaten tijdens de lagering van de wijn niet worden bijgevuld (sans ouillage noemt men dat). De reden daarvoor is dat vin jaune zuurstof

nodig heeft om zich te kunnen ontwikkelen. De fleur beschermt de wijn tegen oxidatie. In de loop van dit proces krijgt de wijn zijn kenmerkende gele kleur. Na minstens vijf jaar rijping sous voile

heeft de vin jaune een nootachtige, sherryachtige geur en smaak. Het grote verschil met sherry is, dat vin jaune niet versterkt is; hij bezit slechts 13 à 13,5 procent alcohol.

178

Hoofdstuk 19-Jura (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Vin jaune heeft frisse zuren, vaak mooi geïntegreerde houtaspecten en aroma’s van kruiden

(zoals kerrie), gedroogde vijgen en paddenstoelen. De structuur is elegant, de smaak is zowel

vet als droog en de afdronk is lang. Vin jaune wordt altijd gebotteld in een clavelin, een brede fles

van 62 cl. Die 62 cl is wat er overblijft van een liter vin jaune na zo’n zes jaar vatrijping (zonder

bijvullen!); vandaar die aparte flesmaat. De wijn heeft een buitengewoon rijpingspotentieel van wel honderd jaar of meer. In 2012 werd een fles vin jaune uit 1774 verkocht voor bijna 40.000 euro!

Men kan een vin jaune voor het drinken het best decanteren. n Vin de paille

De Jura heeft ook een reputatie voor de productie van vin de paille, ‘strowijn’. Deze kan in de Jura binnen de appellations Arbois, Côtes du Jura en L’Étoile geproduceerd worden. Het is een zoete

wijn, die zijn karakter dankt aan de gebruikte druivenrassen poulsard, chardonnay en/of savagnin in combinatie met het terroir van de Jura, in het bijzonder Revermont. Vin de paille kan alleen in

zeer goede, warme jaren worden geproduceerd, omdat de druiven goed rijp en volstrekt gezond

moeten zijn. Ook sommige producenten in de Elzas, in de Rhônestreek en aan de Neusiedlersee in Oostenrijk maken vin de paille.

Voor de bereiding van vin de paille wordt zogenaamde passerillage toegepast. Deze methode

houdt in dat de druiven worden ingedroogd, waardoor ze verschrompelen. Traditioneel werden

de trossen direct na de oogst voor minstens twee maanden op stromatten gelegd om ze te laten indrogen; vandaar de naam. Tegenwoordig liggen ze meestal een paar maanden in open kistjes in een goed geventileerde, overkapte ruimte. De druiven verliezen in deze periode een deel

van hun vocht en zuren, terwijl de hoeveelheid suiker relatief toeneemt. In feite zijn het rozijnen

geworden. Om 310 tot 350 gram suiker per liter te halen moeten de druiven vaak meer dan drie maanden indrogen. Pas daarna, in januari of februari, worden de druiven geperst en begint de

gisting. Uit 100 kilo druiven weet men niet meer dan 15 à 20 liter most te persen. Het rendement

is dus zeer laag. De gisting kan lang duren, wel één à twee jaar. De uiteindelijke wijn is zeer zoet

(door onvergiste suikers) en heeft een alcoholgehalte van 14,5 tot 17 procent. De jonge wijn moet in de Jura ten minste drie jaar rijpen op kleine fusten en wordt daarna gebotteld op halve flesjes.

Een vin de paille uit de Jura kan men haast oneindig lang bewaren. Het is een zeldzame wijn, die wordt geschonken bij bepaalde desserts en die perfect samengaat met foie gras.

19.8 Appellations In de Jura zijn vijf appellations voor wijn te onderscheiden. Vier hiervan behoren tot de oudste van Frankrijk. De tijd staat echter niet stil in de Jura. In 2014 is er een appellation erkend voor

wijndistillaten op basis van minstens twee typische Jurarassen: AOP Marc du Jura. De opvoeding

van deze brandewijn is minstens 24 maanden. Omdat Marc du Jura, net als Macvin du Jura, geen wijn is, wordt deze appellation hieronder niet besproken.

Hoofdstuk 19-Jura (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

179

Arbois De districtsappellation Arbois was een van de allereerste appellations van Frankrijk (15 mei 1936).

Met een oppervlakte van ongeveer 650 ha is de appellation de grootste van de vijf appellations voor wijn in de Jura. Arbois ligt in het noorden van de wijnproducerende gebieden in de Jura.

Niet alleen de gemeente Arbois zelf valt onder AOP Arbois, maar ook elf omliggende communes.

Enkele daarvan zijn Pupillin (de hoofdstad van de ‘ploussard’), Montigny-lès-Arsures, Mesnay, Les Planches-près-Arbois en Saint-Cyr-Montmalin. De wijngaarden liggen verspreid over het gebied.

Sinds 1970 mogen de wijnen uit Pupillin op de markt komen onder de naam Arbois-Pupillin, een subappellation dus.

Er zijn meer blauwe dan witte druiven aangeplant in het productiegebied van Arbois. De nadruk

ligt hier dan ook op de productie van rood en rosé. Arbois is de belangrijkste appellation in de Jura voor rode wijnen. Voor de rode wijnen, die ongeveer de helft van de productie in Arbois uitmaken, worden naast de lichtgekleurde poulsard ook trousseau en pinot noir gebruikt. De ondergrond van klei en kalk in Arbois is voor de poulsard en trousseau zeer geschikt. Het noordelijke deel

van Arbois staat bekend om zijn gestructureerde wijnen van trousseau. Rode Arbois is doorgaans soepel en lijkt wat op Bourgogne. Rosé bevat in de regel een groot aandeel poulsard en is over het algemeen van goede kwaliteit.

In Arbois worden ook witte wijnen gemaakt, inclusief vin jaune, vin de paille en crémant. Behalve savagnin vindt men in de wijngaarden van Arbois ook chardonnay. De chardonnay, die in deze

streek ook wel melon d’Arbois wordt genoemd, staat vaak aan de basis van cépagewijnen, die in een Bourgondische, niet-oxidatieve stijl worden gemaakt. Witte wijnen waarin ook savagnin

is verwerkt, kunnen uitgesproken nootachtig smaken. Een aanzienlijk deel van de witte en rosé

wijnen uit Arbois wordt volgens de traditionele methode mousserend gemaakt en verkocht onder de naam Crémant du Jura.

Arbois is ook de naam van een wit druivenras uit de Loirestreek. Hij wordt – op kleine schaal – gebruikt voor wijnen uit Cheverny en Valençay (in de Touraine). In het departement Loir-etCher was hij lange tijd veel aangeplant. De arbois wordt in de Loire ook wel orbois, menu pineau of petit pineau genoemd.

Côtes du Jura Na AOP Arbois is AOP Côtes du Jura de grootste appellation. Er is ongeveer 560 ha Côtes du Jura in productie. Deze appellation, die sinds 1937 bestaat, omvat in theorie het hele

wijnbouwgebied van de Jura, van Salins-les-Bains in het noorden tot Saint-Amour in het zuiden.

Binnen alle wijnbouwgemeenten van de Jura kan Côtes du Jura worden geproduceerd. Eigenlijk is het een zogenaamde ‘vangnet-appellation’. Onder deze generieke herkomstbenaming vallen alle AOP-wijnen die niet onder Arbois, L’Étoile en Château-Chalon vallen. In de praktijk worden

180

Hoofdstuk 19-Jura (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



wijnen echter niet vaak als Côtes du Jura op de markt gebracht. De appellation betreft witte wijnen (inclusief vin jaune en vin de paille), mousserende wijnen (Côtes du Jura Mousseux), rode en rosé wijnen. Wit overheerst hier duidelijk. De belangrijkste producent van Côtes du Jura is Château d’Arlay, een naam die in geen boek over de Jura ontbreekt.

Rode Côtes du Jura is gewoonlijk gemaakt op basis van pinot noir, rosé op basis van poulsard.

Wit wordt gemaakt van alleen savagnin of savagnin met wat chardonnay. De rode wijnen van

Côtes du Jura zijn doorgaans lichter en minder geconcentreerd dan de rode wijnen van Arbois. De stijlen van de witte wijnen kunnen zeer uiteenlopen. Kenmerkend voor de witte wijnen is de vaak licht oxidatieve geur.

L’Étoile Ook de appellation L’Étoile bestaat sinds 1937. Met 78 ha is het een kleine appellation. De AOP

ligt ten noorden van de stad Lons-le-Saunier. Het dorp L’Étoile dankt zijn naam waarschijnlijk aan stervormige fossielen van kleine zeediertjes. De gemeenten St-Didier, Plainoiseau en Quintigny hebben ook recht op de appellation.

De appellation geldt alleen voor stille witte wijnen, waarvan verschillende typen worden

geproduceerd. Er zijn stille witte wijnen van minstens 80 procent chardonnay en/of savagnin,

maar ook vins jaunes van 100 procent savagnin en vins de paille, waarvoor chardonnay, poulsard

en savagnin gebruikt mogen worden. De chardonnay is het dominante druivenras in L’Étoile.

De stille witte wijnen bevatten vrijwel altijd een licht sherryachtige toon, net als vin jaune. Ze zijn gebaat bij enkele jaren flesrijping.

Château-Chalon Château-Chalon ligt ten zuiden van de appellation Arbois. Het is de kleinste, maar tevens de

bekendste appellation van de Jura. De appellation Château-Chalon behoort net als Arbois tot

de eerste appellations van Frankrijk (15 mei 1936). De appellation geldt alleen voor vin jaune.

Tot de appellation behoort nauwelijks 50 ha aan wijngaarden, verdeeld over 4 gemeenten:

Château-Chalon, Menétru-le-Vignoble, Domblans en Névy-sur-Seille. Château-Chalon zelf is een vestingdorp, dat hoog op een rotspartij ligt en de bakermat van vin jaune genoemd mag worden.

De verplichte druif voor vin jaune is savagnin, die hier vaak pas begin november wordt geoogst.

De mergelbodems van Château-Chalon geven de savagnin een uniek karakter. De druiven

hebben op het moment van oogsten dikwijls een deel van hun vocht verloren, waardoor het toch al lage rendement nog verder afneemt. In sommige jaren willen de producenten helemaal geen

Château-Chalon op de markt brengen. Zo kozen de producenten ervoor om de oogsten van 1974, 1980, 1984 en 2001 niet onder de naam Château-Chalon aan te bieden, hoewel het volgens de regels van de INAO wel toegestaan was.

Na de gisting ondergaat een Château-Chalon de langst verplichte vatlagering van alle Franse

Hoofdstuk 19-Jura (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

181

Het dorp Château-Chalon

wijnen: zes jaar en drie maanden op eikenhout, zonder oversteken of bijvullen. Binnen deze

periode is vijf jaar sous voile verplicht. Na afloop van de rijpingsperiode is de wijn nog zeer vitaal.

Hij kan op fles zeer oud worden. Château-Chalon wordt verplicht gebotteld in een clavelin (zie paragraaf 19.7). De wijn smaakt onder andere heerlijk bij Comtékaas.

Crémant du Jura In de Jura produceren verschillende appellations mousserende wijnen volgens de méthode

traditionnelle. Het gaat hierbij om de productiegebieden van Arbois, L’Étoile en Côtes du Jura.

Deze wijnen hebben sinds 1995 recht op de appellation Crémant du Jura. Er worden jaarlijks zo’n 1,7 miljoen flessen geproduceerd, waarvan 90 procent wit en 10 procent rosé. Ze kunnen zeer

goed zijn en ze zijn fruitiger dan de andere wijnsoorten uit de Jura. Vooral het gebied van L’Étoile heeft een goede naam als het gaat om mousserende wijn. Chardonnay, pinot noir en de lokale trousseau en poulsard zijn de belangrijkste variëteiten voor Crémant du Jura, maar de overige

druivenrassen van de Jura mogen ook gebruikt worden. De prijs-kwaliteitverhouding van Crémant du Jura is doorgaans zeer goed.

182

Hoofdstuk 19-Jura (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



IGP-wijnen van de Jura IGP-wijnen uit de Jura komen op de markt onder de naam IGP Franche-Comté (voorheen Vin de

Pays de Franche-Comté). Deze wijnen mogen in de departementen Jura, Doubs en Haute-Saône geproduceerd worden, maar in de praktijk komen ze vooral uit het productiegebied van Côtes du Jura. Aan de naam Franche-Comté kan de naam van een specifiek gebied worden toegevoegd.

IGP Franche-Comté kan wit, rosé of rood zijn, stil of mousserend. Naast lokale druivenrassen zijn vele andere toegestaan, waaronder viognier, merlot en syrah.

Hoofdstuk 19-Jura (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

183

184 TERUG NAAR INHOUD



20

Savoie

20.1 Inleiding De vrijwel uitsluitend kleine wijngaarden van de Savoie liggen in het oostelijke deel van Frankrijk.

De opbrengsten zijn echter in kwalitatieve zin van belang. ‘Klein maar fijn’ dus.

Savoie ligt ten zuiden van de Jura. Het is een koel, bergachtig gebied tegen de Alpen aan.

De ligging van de wijngaarden wordt vooral door het bergachtige terrein bepaald; ze liggen

ver verspreid van elkaar. De noordelijkste wijngaarden liggen bij het Meer van Genève (in het

Frans: Lac Léman). De departementen Haute-Savoie en Isère zijn vooral bekend als skigebied.

De wijnen uit de Savoie zijn over het algemeen fris van stijl. De meeste druivenrassen van

de Savoie zijn streekgebonden. Wijnen uit de Savoie worden vooral lokaal geconsumeerd,

maar in Nederland zien we de laatste jaren steeds meer wijnen uit dit gebied. In dit hoofdstuk

worden ook de wijnen uit Bugey, in het departement Ain, tot de Savoie gerekend. Ain vormt een overgangsgebied tussen de Savoie, de Jura en de Bourgogne.

Hoofdstuk 20-Savoie (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

185

20.2 Historie De Savoie is een gebied dat al in de prehistorie bewoond werd, maar de vroegste aanwijzingen

voor wijnbouw komen uit de eerste eeuw voor onze jaartelling. In die tijd bevolkten de Allobrogen, een groep Keltische stammen, het gebied tussen de rivier Isère en het Meer van Genève. Ook

een deel van de Rhônevlakte werd door hen bewoond. (Zie paragraaf 11.2 in het hoofdstuk over

de Rhône.) Ze leefden van de landbouw en produceerden ook wijn. De naam Allobrogen zien we terug in de naam Vin de Pays d’Allobrogie (tegenwoordig IGP Vin des Allobroges). In de eerste eeuw voor Chr. werden de Allobrogen na een serie conflicten door de Romeinen verslagen. De

Romeinse overheersing bracht in het hele gebied, inclusief het huidige Vienne, veel welvaart. Aan het einde van de vierde eeuw na Chr. kreeg het leefgebied van de Allobrogen de naam Sabaudia of Sapaudia, ‘land van de sparren’. Hiervan is de huidige naam Savoie afgeleid.

Na de val van het Romeinse Rijk heeft de kerk de wijnbouw overgenomen. Er zijn bewijzen

dat in de middeleeuwen in Crépy door benedictijner monniken wijnbouw werd beoefend. In de middeleeuwen hadden vooral de graven en hertogen van het Huis van Savoie veel militaire en economische macht. Ook het grootste deel van Zwitserland en Noord-Italië maakte een

tijdlang deel uit van het rijk van Savoie. Van de zestiende tot de achttiende eeuw werd de Savoie meerdere malen bezet door Franse en Spaanse troepen, maar het wijngaardoppervlak werd steeds groter. In 1860 werd Savoie vrijwillig deel van Frankrijk. In de negentiende eeuw was

het wijngaardareaal ongeveer 20.000 ha, bijna tien keer zo veel als nu. Phylloxera heeft aan de wijngaarden echter een grote slag toegebracht. Het heeft tot 1942 geduurd voordat Savoie zijn eerste appellation, Seyssel, kreeg.

20.3 Bodem De Savoie grenst in het noorden aan het Meer van Genève en in het zuiden aan de rivier

de Isère. De zuidwestelijke grens wordt gevormd door de rivier de Rhône. De verschillende wijnbouwdistricten liggen verspreid over vier departementen. De wijnbouwgebieden van

Savoie liggen in Haute-Savoie, Savoie en Isère; het wijnbouwgebied van Bugey ligt in Ain. Een belangrijke geografische factor in het wijngebied is de Rhône, die vanuit het Meer van Genève naar het zuidwesten stroomt.

Veel wijngaarden liggen op kiezelbodems die door erosie ontstaan zijn: op morenen

(opeenhopingen van bergpuin aan de rand van gletsjers), puinkegels of op rivierterrassen.

Sommige liggen op mergelachtige kalkbodems of schistbodems. Met name in Bugey overheersen kalk en mergel. De bodem van Abymes en Apremont, ten zuiden van Chambéry, is van relatief recente datum. In 1248 stortte de noordelijke flank van de voornamelijk uit kalkgesteente en mergel bestaande Mont Granier in, waarbij de vallei waarin nu de dorpen Apremont en Les

Marches liggen, geheel werd bedekt met puin (les éboulis du Mont Granier). Het land lag twee

eeuwen braak en was niet geschikt voor enige vorm van landbouw. In de veertiende eeuw werden

186

Hoofdstuk 20-Savoie (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaarden van Abymes met op de achtergrond de Mont Granier

er op grote schaal druivenstokken geplant. De kwaliteit van de witte wijnen uit Apremont en

Abymes, gemeenten die op de afgebrokkelde flanken van de Mont Granier liggen, wordt mede bepaald door het hoge gehalte aan kalk in de bodem. In Chignin, eveneens ten zuiden van Chambéry, is kalkmergel met kiezel de dominante factor.

20.4 Klimaat In de Savoie heerst een landklimaat met strenge winters en milde, soms warme zomers. We

kunnen tegelijk van een gematigd bergklimaat spreken. Bergketens scheiden de wijngaarden van

elkaar, waardoor een verscheidenheid aan microklimaten ontstaat. De nabijheid van het Meer van Genève en het Meer van Bourget heeft een temperende werking. Het is in de omgeving van deze grote watermassa’s iets milder en bijna mediterraan. Ook de rivier Isère matigt het klimaat.

De Savoie is kouder en vochtiger dan de Jura. In de vlakten zijn er veel vorstdagen, soms bijna

100 per jaar. De gemiddelde jaartemperatuur is rond 10 °C, net genoeg voor wijnbouw. De zomers kunnen zonnig en warm zijn, gemiddeld 20 °C. De Savoie telt ongeveer 1.800 zonuren per jaar en

Hoofdstuk 20-Savoie (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

187

de jaarlijkse neerslag bedraagt gemiddeld 1.200 mm. De vochtigheid houdt vooral verband met

de wind uit het zuidwesten. Regen in september en oktober is een groot risico voor de wijnbouw.

Volledige rijpheid van druiven is in de Savoie dus geen vanzelfsprekendheid. Blauwe druiven worden voornamelijk verbouwd in delen met een warmer microklimaat.

20.5 Druivenrassen Vanwege de uitgestrektheid van het gebied en door de verscheidenheid aan terroirs zijn er in de Savoie veel verschillende druivenrassen aangeplant. Elders in Frankrijk voorkomende rassen

als chardonnay, cabernet sauvignon en cabernet franc vinden we hier maar op beperkte schaal.

In het departement Ain, waar de wijnen van Bugey vandaan komen, zijn de Bourgognerassen

in de meerderheid en staat ook poulsard (bekend uit de Jura) aangeplant, maar Ain vormt een uitzondering.

De lijst van druivenrassen die in de Savoie worden gebruikt, is lang. Alleen de belangrijkste variëteiten, twee blauwe en vijf witte, worden hier behandeld: • •

voor rode wijnen: gamay en mondeuse;

voor witte wijnen: jacquère, roussette, bergeron, gringet en chasselas.

n Gamay en mondeuse •

De gamay is na de uitbraak van phylloxera geïmporteerd uit de naburige Beaujolais. Van de gamay produceert men naast rode wijnen ook (droge) rosés.

•

De mondeuse (noire) is een lokale druif van hoge kwaliteit. Hij geeft wijnen met sap, een licht bittere, peperige smaak en een eigen, wat rustiek karakter. Vóór de phylloxera was het de

belangrijkste druif van de Savoie. Sommige wijnen van mondeuse zijn Beaujolaisachtig licht, maar er worden ook stevigere, op barrique gerijpte wijnen van gemaakt. Deze hebben meer structuur door een langere inwekingsperiode. Vooral wijnen van mondeuse uit de gemeente Arbin hebben een goede reputatie. Arbin levert de stevigste rode wijnen van de Savoie. De mondeuse is aan een langzame opmars bezig. Er wordt in de Savoie ook een witte variant

van de mondeuse gebruikt, de mondeuse blanche. Deze dient als cépage accessoire voor de wijnen van de appellation Vin de Savoie.

n Jacquère, roussette, bergeron, gringet en chasselas •

De jacquère geeft frisse, droge witte wijnen. Ze zijn licht van karakter en bedoeld om jong te

drinken. De jacquère is zeer productief. De druif is perfect aangepast aan de klei en kalkrijke bodems in het gebied. Met zo’n 800 ha aanplant is jacquère het belangrijkste druivenras van de Savoie. Hij staat aan de basis van bekende cru’s als Apremont, Abymes en Cruet.

•

De roussette (vaak altesse genoemd) geeft frisse witte wijnen met karakter en

rijpingspotentieel. Wijnen van roussette hebben aroma’s van wilde bloemen en gedroogd

fruit. De wijnen op basis van dit druivenras hebben zelfs een eigen appellation: Roussette de

188

Hoofdstuk 20-Savoie (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Savoie. Waarschijnlijk is de roussette een autochtoon druivenras. De aanplant is tegenwoordig 340 ha.

•

De bergeron is de plaatselijke naam van het druivenras dat wij kennen onder de naam

roussanne. De bergeron staat eveneens garant voor vieve wijnen met karakter, vooral de wijnen uit Chignin.

Er is zelfs een aparte cru Chignin-Bergeron. De kiezelgrond van Chignin is een geschikte

voedingsbodem voor dit druivenras. De bergerondruif wordt ook wel de ‘prince de Chignin’ genoemd.

•

De gringet is een van Cyprus afkomstig, laat rijpend druivenras met een van nature hoge

zuurgraad. Hij is nauw verbonden met Ayze, een gemeente in de Haute-Savoie. Van gringet worden zowel stille als parelende als mousserende wijnen gemaakt. De aanplant is uiterst beperkt, zo’n 40 ha.

•

De chasselas treffen we vooral aan bij het meer van Genève, waar waarschijnlijk zijn

oorsprong ligt. Hij staat aan de basis van lichte witte wijnen. We komen de chasselas ook in Zwitserland tegen.

20.6 Wijnbouw Hoewel de Savoie bijna even groot is als Bordeaux, is slechts zo’n 2.000 ha in productie voor de wijnbouw. De meeste delen zijn ongeschikt. De wijnbouwgebieden zijn vooral te vinden op de

lagere hellingen van de uitlopers van het Alpenmassief, op een hoogte van 300 tot 450 meter.

Wijngaarden liggen alleen op de gunstigste plekken en dat zijn er niet veel in de Savoie. Op

grotere hoogte is de gemiddelde temperatuur te laag voor een optimale rijping van de druiven. In

dit grillige, sterk geaccidenteerde landschap vormen de wijnbouwdistrictjes een complex mozaïek.

Het succes en het karakter van druivenrassen worden in belangrijke mate bepaald door het microklimaat en de bodemsamenstelling.

De maximaal toegestane rendementen voor de verschillende appellations zijn relatief hoog, vaak boven 60 hl/ha. De snoeiwijze is hetzij taille courte (gobelet of cordon de Royat), hetzij taille longue (Guyot simple of double).

20.7 Vinificatie Savoie staat in de regel garant voor knisperend lichte, droge witte wijnen, vergelijkbaar met

wijnen uit de Muscadet. Zo’n 70 procent van de productie in de Savoie is wit. De witte wijnen zijn meestal gemaakt op basis van jacquère of chasselas. Net als in het aangrenzende Zwitserland wordt chaptalisatie toegepast als de omstandigheden daartoe aanleiding geven. Malolactische

omzetting wordt zelden nagestreefd, om de frisheid te behouden. Sommige producenten die met chardonnay werken, experimenteren met vatopvoeding, maar meestal worden de witte wijnen in

Hoofdstuk 20-Savoie (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

189

de Savoie op roestvrij staal opgevoed en jong gedronken. Wijnen uit Crépy, gemaakt op basis van chasselas, zijn soms licht parelend en worden doorgaans sur lie gebotteld, net als veel andere

witte Savoiewijnen uit de omgeving van het Meer van Genève. Krachtigere witte wijnen komen ook voor, maar deze zijn zeldzaam. Chignin-Bergeron, gemaakt van de roussanne, is er een voorbeeld van.

Ook de meeste rode wijnen zijn niet al te zwaar, hoewel sommige producenten wijnen met meer stevigheid creëren door bij de donkergekleurde en tanninerijke mondeuse meer extractie toe te

passen. Soms krijgen deze wijnen een rijping op barriques mee. Arbin (zie paragraaf 20.8) levert

de stevigste rode wijnen van de Savoie, met veel zuren, een bittertje en de nodige tannines. Maar doorgaans zijn rode wijnen uit de Savoie Beaujolaisachtig en fruitig van stijl.

Mousserende wijnen uit de Savoie zijn zeer de moeite waard. Ze worden in verschillende delen van het gebied gemaakt. Ze kunnen pétillant zijn of mousseux. Wijnen die volgens de méthode

traditionnelle worden geproduceerd, komen soms gewoon op de markt als Vin de Savoie. Vooral binnen de appellation Seyssel worden mousserende wijnen gemaakt. Een bijzondere wijn is de Rosé de Cerdon. Dit is een lichtzoete rosé, die volgens de méthode ancestrale wordt gemaakt.

De wijn wordt (na filtering) gebotteld voordat de most volledig is uitgegist, waardoor in de fles een lichte pareling ontstaat. In Bugey is meer dan de helft van de wijnen (licht) mousserend.

20.8 Appellations (inclusief Bugey) Het aantal appellations in de Savoie is beperkt. Het wijngaardoppervlak in de Savoie beslaat ruim 2.000 ha. Een belangrijk deel van de Savoiewijnen wordt tegenwoordig gebotteld op de eigen

Savoiefles. Dat is een licht gestileerde Bourgognefles met op de overgang van buik naar hals een in het glas gebrand Savoiewapen.

Bij de wijnen van Savoie betrekken we ook de wijnen van Bugey. Beide wijngebieden grenzen immers aan elkaar. In Bugey is ongeveer 500 ha aangeplant.

Vin de Savoie AOP Vin de Savoie (of kortweg: Savoie) is de belangrijkste appellation van de Savoie. Het is een

generieke benaming. Meer dan drie kwart van alle wijnen uit de Savoie wordt verkocht als Vin de Savoie. Het wijngaardareaal beslaat ongeveer 1.700 ha. Vin de Savoie heeft in 1973 de AOCstatus verworven, rijkelijk laat in verhouding tot andere appellations in het gebied. AOP Vin de Savoie produceert vooral droge witte wijn.

In totaal mogen vijftien gemeenten, verdeeld over vier departementen, hun naam als

dénomination géographique aan de appellation (Vin de) Savoie toevoegen. Eén gemeente,

Chignin, heeft voor de wijnen van één bepaalde druif een aparte status (Chignin-Bergeron).

190

Hoofdstuk 20-Savoie (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Wijngaarden van Chignin-Bergeron (foto: Lars Daniëls MV)

We spreken dus in feite van zestien cru’s of subappellations. We kunnen de vijftien gemeenten verdelen in vier ‘zones’: • •

bij het Meer van Genève: Crépy, Marin, Marignan en Ripaille;

iets zuidelijker, in de buurt van Bonneville, aan de oever van de Arve: Ayze (soms gespeld als Ayse);

• •

aan de oevers van het Lac du Bourget: Chautagne en Jongieux;

ten zuidoosten van Chambéry, in de buurt van de rivier de Isère: Abymes (of Les Abymes),

Apremont, Arbin, Chignin, Cruet, Montmélian, Saint-Jean-de-la-Porte en Saint-Jeoire-Prieuré.

De originele lijst van 1973 bevatte ook de cru’s Charpignat en Saint-Marie-d’Alloix, maar deze zijn verdwenen. In 1983 werden Jongieux en Marin toegevoegd. Crépy volgde in 2008.

Hoofdstuk 20-Savoie (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

191

Crépy Crépy ligt aan de Franse oever van het Meer van Genève, ten westen van Ripaille, Marin en Marignan. Wijnbouw werd hier al in de dertiende eeuw bedreven. Het gaat om een gebied

van niet meer dan 80 ha. Er komt een lichte witte wijn vandaan, die Zwitsers van stijl en vaak licht parelend is. Dit licht mousserende effect wordt ook wel lokaal ‘crépytant’ genoemd. Wijn uit Crépy wordt veelal sur lie gebotteld. Crépy kreeg in 1948 een eigen AOC-status en is

sinds 2008 als dénomination géographique complémentaire verbonden aan de appellation

(Vin de) Savoie. Wijnen uit Crépy verlaten het gebied zelden.

De verschillende gemeenten hebben allemaal hun specifieke kenmerken, terroirs, druivenrassen en/of wijntypen. Zo gelden de benamingen: •

Abymes, Apremont, Cruet, Montmélian en Saint-Jeoire-Prieuré uitsluitend voor witte wijnen van minstens 80 procent jacquère;

•

Crépy, Marignan, Marin en Ripaille alleen voor witte wijnen van minstens 80 procent chasselas;

• •

Arbin en Saint-Jean-de-la-Porte alleen voor rood van mondeuse;

Chignin-Bergeron alleen voor witte wijnen van de bergeron (roussanne).

Bijzondere vermelding verdient de gemeente Ayze, waar stille, licht parelende en mousserende witte wijnen worden geproduceerd op basis van het obscure ras gringet.

Op de Nederlandse markt komen de laatste tijd mondjesmaat wijnen uit de Savoie. Wij zien vooral wijnen uit Apremont, Chignin en Chignin-Bergeron. Apremont, zeer representatief voor witte Vin

de Savoie, wordt vroeg gebotteld en parelt daarom vaak wat in het glas. Ook Chignin en ChigninBergeron zijn goede vertegenwoordigers van Savoiewijnen.

Roussette de Savoie De appellation Roussette de Savoie bestaat sinds 1973 en produceert uitsluitend stille witte wijn

van de druif altesse, die ook roussette genoemd wordt. De wijngaarden die deze wijn produceren, liggen vooral langs de Rhône en in de omgeving van het Lac du Bourget. Deze AOP komt voor in

combinatie met de namen van vier geografische herkomstbenamingen. Dit zijn (van noord naar zuid): • • • •

Frangy;

Marestel;

Monthoux;

Monterminod.

Crémant de Savoie Met ingang van de oogst van 2014 is de appellation Crémant de Savoie erkend. Mousserende wijnen uit de Savoie konden lange tijd alleen op de markt gebracht worden als Mousseux

de Savoie, Vin de Savoie Méthode Traditionnelle of Pétillant de Savoie, alle drie binnen de

appellation Vin de Savoie. De gebruikte druivenrassen zijn voornamelijk altesse, jacquère en

192

Hoofdstuk 20-Savoie (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



chardonnay. Altesse en jacquère moeten minstens 60 procent van de samenstelling uitmaken.

Crémant de Savoie kan wit of rosé zijn en is, zoals de naam Crémant al aangeeft, gemaakt volgens de méthode traditionnelle.

Seyssel AOP Seyssel omvat een gebiedje van 75 ha, dat gedeeltelijk op de westelijke oever van de

Rhône ligt, in het departement Ain, en gedeeltelijk op de oostelijke oever van de Rhône, in de

Haute-Savoie. Deze appellation bestaat sinds 1942. Er wordt een stille witte wijn van de altesse geproduceerd en een mousserende wijn van de lokale molette, aangevuld met minimaal 10 procent altesse en soms wat chasselas. Deze Seyssel Mousseux, die volgens de méthode

traditionnelle wordt bereid, is bekender dan de stille wijn van Seyssel.

Bugey

Bugey maakte ooit deel uit van de Bourgogne en was in de middeleeuwen een belangrijk

wijngebied. De wijnen van Bugey (of Vin du Bugey) behoorden lange tijd tot de categorie VDQS en hebben in 2009, na lange tijd van aanvragen en afwijzingen, de AOC-status gekregen. Het

huidige gebied van Bugey telt ongeveer 500 ha aan wijngaarden, verspreid over 68 gemeenten in het departement Ain. Bugey kan stil zijn (wit, rood en rosé), maar ook pétillant of mousseux (wit

en rosé). Ruim 60 procent van de productie is mousserende wijn: Bugey Cerdon en Bugey Brut.

De aanplant in dit gebied ten westen van de Rhône wordt gedomineerd door de Bourgondische

rassen chardonnay, aligoté, pinot noir en gamay. Witte wijnen (zowel stil als mousserend) worden

voornamelijk van chardonnay gemaakt, rosé en rode wijnen voornamelijk van gamay en pinot noir.

Ook aan de mondeuse blanche en mondeuse noire is een belangrijke rol toebedeeld. Veel wijnen uit Bugey zijn een blend, maar cépagewijnen komen ook voor, met op het etiket de naam van het verwerkte druivenras. Dit geldt alleen voor rode wijnen van pinot noir, gamay en mondeuse.

De naam Bugey kan ook worden aangevuld met de volgende dénominations géographiques: • • •

Manicle (voor stille witte en rode wijnen);

Montagnieu (voor stille rode wijnen en witte mousserende of parelende wijnen);

Cerdon (voor mousserende rosé, al dan niet met de vermelding ‘méthode ancestrale’).

De cru Cerdon is de interessantste en bekendste. Deze cru is de belangrijkste leverancier van rosé uit Bugey. Tien gemeenten hebben het recht Cerdon te produceren, beter bekend als

Rosé de Cerdon. Het is een lichtzoete, parelende rosé met 7,5 à 8,5 procent alcohol en een

frisse, fruitige smaak. Deze wijn wordt gemaakt van gamay en poulsard, terwijl andere rosés

uit Bugey voornamelijk uit gamay en pinot noir bestaan. Voor Bugey-Cerdon laat men de in de

most aanwezige suiker niet helemaal vergisten. Vroeger werd de fermentatie geblokkeerd door

toevoeging van zwavel, maar tegenwoordig gebeurt dat door de most tot 5 °C af te koelen en te

filtreren. Er blijft wat restsuiker in de wijn achter, waardoor de fermentatie in de fles op natuurlijke wijze wordt vervolgd. Dosage komt er niet aan te pas. Er wordt ook wat Cerdon volgens de méthode traditionnelle geproduceerd.

Hoofdstuk 20-Savoie (2022-2023)

 TERUG NAAR INHOUD

193

Roussette du Bugey Net als Savoie kent Bugey een aparte appellation voor stille witte wijnen die van roussette

(altesse) zijn gemaakt. Dit is de appellation Roussette du Bugey, die sinds 2009 bestaat. Deze appellation kende in het verleden zes cru’s, maar tegenwoordig hebben alleen Montagnieu en

Virieu-le-Grand recht op vermelding als dénomination géografique complémentaire op het etiket.

IGP-wijnen van de Savoie In het productiegebied van de departementen Savoie, Haut-Savoie en een deel van Ain worden IGP-wijnen geproduceerd onder de naam Vin des Allobroges. Deze wijn stond jarenlang (sinds 1981) bekend als Vin de Pays d’Allobrogie. In de meeste gevallen is dit een witte wijn van

jacquère, chardonnay en/of chasselas. Er is ook een rode versie, gemaakt van gamay, pinot noir en/of mondeuse. Daarnaast zijn nog vele andere druivenrassen toegestaan, zoals pinot gris,

sauvignon blanc, cabernet franc, cabernet sauvignon en merlot. Er is sinds 2011 ook een IGP

Isère, eventueel aangevuld met de geografische specificatie Balmes Dauphinoises of Coteaux

du Grésivaudan. In 2011 werd ook IGP Coteaux de l’Ain gedefinieerd (voorheen Vin de Pays de

l’Ain). Deze heeft als dénominations géographiques complémentaires Pays de Gex, Revermont, Val de Saône en Valromey, alle gelegen in het departement Ain. De genoemde IGP’s gelden alleen voor stille wijnen.

194

Hoofdstuk 20-Savoie (2022-2023) TERUG NAAR INHOUD



Vinologenopleiding Boek 2b

Italië

VIN O

VIN O

Languedoc-Roussillon, Provence, Corsica, Loire, Champagne, Elzas, ZuidwestFrankrijk, Jura, Savoie

wijnacademie

wijnacademie

wijnacademie

wijnacademie

sinds 1974

sinds 1974

sinds 1974

sinds 1974

marketing, inkoop en selectie, gezondheid, wetgeving, wijnproeven

VIN O

wijnacademie

wijnacademie

wijnacademie

wijnacademie

sinds 1974

sinds 1974

sinds 1974

sinds 1974

wijnacademie sinds 1974

Opleidingslocatie & Secretariaat Kontakt der Kontinenten, Klooster Cenakel, Amersfoortsestraat 18, 3769 AR Soesterberg

®

Wijn

WIJNACA OG DE LO

IE M

Oostenrijk, Hongarije, Zwitserland, Griekenland, Overig Centraal en OostEuropa en voormalige Sovjet-Unie, Benelux en Groot-Brittannië

Wijnlanden buiten Europa

®

Overig Europa

WIJNACA OG DE LO

IE M

®

VIN O

Vinologenopleiding Boek 7

WIJNACA OG DE LO

IE M

®

IE M

Spanje, Portugal, Duitsland

Vinologenopleiding Boek 6

WIJNACA OG DE LO

VIN O

Vinologenopleiding Boek 5

VIN O

Vinologenopleiding Boek 4

®

Frankrijk

Bordeaux, Bourgogne, Beaujolais, Rho^ ne

WIJNACA OG DE LO

IE M

®

Frankrijk

WIJNACA OG DE LO

IE M

®

®

IE M

Wijnbouw & vinificatie

Vinologenopleiding Boek 3

WIJNACA OG DE LO

IE M

WIJNACA OG DE LO

VIN O

Vinologenopleiding Boek 2a

VIN O

Vinologenopleiding Boek 1