Vinologenboek Overig Europa

Oostenrijk, Hongarije, Zwitserland, Griekenland, Overig Centraal- en Oost-Europa en vm Sovjet-Unie, Benelux en Groot-Brittannië

wijnacademie sinds 1974

®

Overig Europa

WIJNACA OG DE LO

IE M

VIN O

Vinologenopleiding Boek 5

LEESOPTIES Kies in de menubalk van Acrobat voor twee pagina’s of voor één pagina.

Interactieve inhoud: snel naar het gewenste intem

6.3

Rijpingsprocessen van de druif ..................................................................127 Oogsten: met de hand of machinaal? ........................................................ 128 Transport naar de vinificatieruimte ............................................................130 Vinificatiefase 2: de omzetting van de druiven in most ........................130 Van druif naar most in zeven stappen .......................................................131 n Selectie van de druiven ..........................................................................131 n Kneuzen .................................................................................................131 n Ontstelen ...............................................................................................132 n Persen ...................................................................................................132 n Zwavelen van de oogst of most .............................................................132 n Koelen van de oogst of most .................................................................134 n Eerste klaring .........................................................................................134 Samenstelling van de most ........................................................................134 Correctie van de most ...............................................................................136 n Verhogen van het suikergehalte .............................................................136 n Concentreren van de most .....................................................................137 n Corrigeren van een hoog zuurgehalte.................................................... 138 n Corrigeren van een laag zuurgehalte .....................................................139 n Corrigeren van een hoog suikergehalte .................................................139 n Corrigeren van onvoldoende kleur ......................................................... 139

© Stichting Wijnacademie Secretariaat en Opleidingslocatie Kontakt der Kontinenten, Klooster Cenakel Amersfoortsestraat 18 3769 AR Soesterberg Telefoon: 088 – 6009600 www.wijnacademie.nl

Redactiecommissie:

Chris Alblas, Gerhard Horstink, Magda van der Rijst, Joep Speet

Grafische vormgeving:

Teo van Gerwen Boekproducties, Eindhoven

Omslag:

M68 Creatieve Communicatie, Amsterdam

Productiebegeleiding:

M68 Creatieve Communicatie, Amsterdam

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, hetzij mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever Stichting Wijnacademie.

INHOUD BOEK 5 2022-2023

25 Oostenrijk 25.1

Inleiding.............................................................................................................. 11

25.2

Historie.................................................................................................................13

25.3

Bodem..................................................................................................................15

25.4

Klimaat.................................................................................................................16

25.5

Druivenrassen.....................................................................................................18

Witte druivenrassen...............................................................................................18

Blauwe druivenrassen............................................................................................20

25.6

Wijnbouw............................................................................................................23

25.7

Vinificatie............................................................................................................24

25.8

Wijngebieden en herkomstbenamingen.......................................................26

Wetgeving, kwaliteitsindeling en etikettering..........................................................26

 Wein mit geschützter geographischer Angabe (Landwein)...............................28

 Wein ohne geographische Angabe (Wein)........................................................27

 Wein mit geschützter Ursprungsbezeichnung (Qualitätswein)..........................28

 Kabinettwein......................................................................................................29

 Prädikatswein (Qualitätswein mit Prädikat).......................................................30

 Districtus Austriae Controllatus (DAC)..............................................................31

 Classificatie van mousserende wijnen (Sekt Austria)........................................36

Niederösterreich.....................................................................................................37

 Typeaanduidingen Wachau...............................................................................36

 Wachau.............................................................................................................37

 Kremstal............................................................................................................40

Inhoud Boek 5 (2022-2023)

 Kamptal.............................................................................................................40

 Wagram.............................................................................................................43

 Traisental...........................................................................................................41

 Carnuntum.........................................................................................................44

 Thermenregion..................................................................................................45

Burgenland.............................................................................................................47

 Weinviertel.........................................................................................................45

 Neusiedlersee...................................................................................................49

 Mittelburgenland................................................................................................52

 Leithaberg.........................................................................................................51

 Eisenberg..........................................................................................................53

Steiermark..............................................................................................................54

 Vulkanland Steiermark......................................................................................55

Wien.......................................................................................................................58

 Weststeiermark..................................................................................................55

 Südsteiermark...................................................................................................57

Bergland.................................................................................................................59

26 Hongarije 26.1

Inleiding...............................................................................................................61

26.2

Bodem..................................................................................................................64

26.3

Klimaat.................................................................................................................64

26.4

Druivenrassen.....................................................................................................65

26.5

Wijnbouw............................................................................................................66

26.6

Vinificatie............................................................................................................69

26.7

Kwaliteitsniveaus en regelgeving..................................................................69

26.8

Districtus Hungaricus Controllatus (DHC).....................................................70

26.9

 Villány................................................................................................................71

 Tihany................................................................................................................72

 Eger en Debrői Hárslevelű................................................................................72

 Izsáki Arany Sárfehér........................................................................................73

 Somló................................................................................................................73  Káli ...................................................................................................................74 Wijnbouwgebieden en herkomstbenamingen.............................................74  Villány................................................................................................................75

 Szekszárd..........................................................................................................76

 Tolna..................................................................................................................77

 Kunság..............................................................................................................76  Balatonboglár....................................................................................................77  Badacsony.........................................................................................................78

Inhoud Boek 5 (2022-2023)

 Nagy-Somló.......................................................................................................78

 Pannonhalma....................................................................................................79

 Mátra.................................................................................................................80

 Sopron...............................................................................................................78

 Etyek-Buda........................................................................................................79  Eger...................................................................................................................80  Tokaj..................................................................................................................82

27 Zwitserland 27.1

Inleiding...............................................................................................................89

27.2

Historie.................................................................................................................90

27.3

Bodem..................................................................................................................91

27.4

Klimaat.................................................................................................................92

27.5

Druivenrassen.....................................................................................................93

27.6

Wijnbouw............................................................................................................95

27.7

Vinificatie............................................................................................................96

27.8

Wijngebieden en herkomstbenamingen.......................................................97

Wetgeving, kwaliteitsindeling en etikettering..........................................................97

Wijngebieden.........................................................................................................98

 Vaud................................................................................................................102

 Neuchâtel........................................................................................................105

 Zoete en edelzoete wijnen................................................................................97

 Valais (Wallis)....................................................................................................98

 Genève............................................................................................................104  Bern.................................................................................................................105  Ticino...............................................................................................................106  Zürich..............................................................................................................106  Schaffhausen...................................................................................................107  Graubünden....................................................................................................107

 Aargau.............................................................................................................108

28 Griekenland 28.1 28.2

Inleiding............................................................................................................ 109

Historie.............................................................................................................. 110 Oudheid en Byzantijnse tijd .................................................................................110

Venetiaanse en Ottomaanse overheersing .........................................................112

Toekomst in kwaliteit........................................................................................... 114

28.3 28.4

Negentiende en twintigste eeuw .........................................................................112

Bodem............................................................................................................... 114

Klimaat ..............................................................................................................114

Inhoud Boek 5 (2022-2023)

28.5

Druivenrassen.................................................................................................. 116

Witte druivenrassen ............................................................................................117

 Savatiano .......................................................................................................117

 Roditis ............................................................................................................117  Assyrtiko......................................................................................................... 118

 Moschofilero ...................................................................................................118  Robola ............................................................................................................118

 Vilana ..............................................................................................................118

 Malagousia .....................................................................................................118

Blauwe druivenrassen .........................................................................................119

 Xinomavro...................................................................................................... 119

28.6 28.7

 Agiorgitiko .......................................................................................................119  Liatiko .............................................................................................................120

 Mandilaria .......................................................................................................120  Limnio .............................................................................................................120

Wijnbouw .........................................................................................................120

Vinificatie .........................................................................................................122

Retsina ................................................................................................................122

Tsipouro ...............................................................................................................123

28.8

Vinsanto ..............................................................................................................123

Wijngebieden en herkomstbenamingen ....................................................125

Wetgeving, kwaliteitsindeling en etikettering .......................................................125  OPAP, OPE en OKP .......................................................................................126  Kava, Réserve en Grande Réserve................................................................127

Noord-Griekenland ..............................................................................................128  Naoussa .........................................................................................................129  Amyndeon...................................................................................................... 130

 Goumenissa ...................................................................................................130

Midden-Griekenland ............................................................................................130

 Côtes de Meliton ............................................................................................130  Rapsani...........................................................................................................131  Anchialos........................................................................................................ 132  Zitsa ................................................................................................................132  Messenikola ...................................................................................................133

Peloponnesos .....................................................................................................133

 Patras .............................................................................................................134

 Nemea ............................................................................................................133

 Mantinia.......................................................................................................... 135

 Monemvasia ...................................................................................................136

Ionische eilanden................................................................................................ 136

Inhoud Boek 5 (2022-2023)

 Kefalonia ........................................................................................................136

 Zakynthos .......................................................................................................137

Cycladen............................................................................................................. 138

 Korfou............................................................................................................. 137  Paros ..............................................................................................................138

 Santorini .........................................................................................................138

 Limnos............................................................................................................ 140

Noord- en Zuid-Aegeïsche eilanden ...................................................................140  Samos ............................................................................................................140  Rhodos ...........................................................................................................141 Kreta ....................................................................................................................143

29 Overig Centraal-en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie 29.1

29.2

29.3

Inleiding.............................................................................................................147 Klimaat.................................................................................................................148 Economische structuur.........................................................................................149 Tsjechië...............................................................................................................151

Bodem en klimaat................................................................................................152 Druivenrassen......................................................................................................152

Wijnbouw en vinificatie.........................................................................................154

Kwaliteitsniveaus en regelgeving.........................................................................154

Wijnbouwgebieden en herkomstbenamingen......................................................156  Bohemen (Čechy)...........................................................................................156  Moravië (Morava)............................................................................................158 Slowakije...........................................................................................................159 Bodem en klimaat................................................................................................159 Druivenrassen......................................................................................................160

Wijnbouw en vinificatie.........................................................................................161 Kwaliteitsniveaus en regelgeving.........................................................................161

Wijnbouwgebieden en herkomstbenamingen......................................................163  Malokarpatská.................................................................................................163

 Južnoslovenská...............................................................................................164

 Stredoslovenská..............................................................................................165

29.4

 Nitrianska........................................................................................................164  Východoslovenská..........................................................................................165  Tokajská..........................................................................................................166 Slovenië..............................................................................................................166 Bodem..................................................................................................................167 Klimaat.................................................................................................................168

Inhoud Boek 5 (2022-2023)

29.5

Druivenrassen......................................................................................................168 Wijnbouw..............................................................................................................169

Vinificatie..............................................................................................................170 Kwaliteitsniveaus en regelgeving.........................................................................171

Wijnbouwgebieden en herkomstbenamingen......................................................172  Primorska........................................................................................................173  Posavje............................................................................................................174

 Podravje..........................................................................................................175 Kroatië...............................................................................................................178

Bodem..................................................................................................................179

Druivenrassen......................................................................................................180

29.6

29.7 29.8 29.9

Klimaat.................................................................................................................179 Wijnbouw..............................................................................................................181

Vinificatie..............................................................................................................181 Kwaliteitsniveaus en regelgeving.........................................................................182

Wijnbouwgebieden en herkomstbenamingen......................................................182  Istra en Kvarnereilanden.................................................................................184

 Dalmatië en eilanden.......................................................................................186

 Het Kroatische hoogland.................................................................................187

 Slavonija en gebieden langs de Donau...........................................................188

Servië..................................................................................................................188 Bodem en klimaat................................................................................................189 Druivenrassen......................................................................................................189

Wijnbouw en vinificatie.........................................................................................189 Kwaliteitsniveaus en regelgeving.........................................................................189

Wijnbouwgebieden en herkomstbenamingen......................................................190 Montenegro (Crna Gora).................................................................................191 Kosovo................................................................................................................192

Noord-Macedonië............................................................................................193

Bodem en klimaat................................................................................................193 Druivenrassen......................................................................................................193

Wijnbouw en vinificatie.........................................................................................194

Wijnbouwgebieden en herkomstbenamingen......................................................195

29.10

Bosnië-Herzegovina........................................................................................195

29.11

Albanië...............................................................................................................197

29.12

Bulgarije.............................................................................................................197

Bodem..................................................................................................................199

Druivenrassen......................................................................................................200

Klimaat.................................................................................................................199 Wijnbouw..............................................................................................................201

Vinificatie..............................................................................................................202

Inhoud Boek 5 (2022-2023)

Kwaliteitsniveaus en regelgeving.........................................................................203

 Donauvlakte (noordelijke zone).......................................................................203

Wijnbouwgebieden en herkomstbenamingen......................................................203

 Zwarte Zeegebied (oostelijke zone)................................................................203

 Thracisch laagland (zuidelijke zone)...............................................................204

29.13

 Rozenvallei (Sub-Balkan)................................................................................204

 Strumavallei (zuidwestelijke zone)..................................................................204 Roemenië...........................................................................................................205

Bodem..................................................................................................................207

Druivenrassen......................................................................................................207

29.14

Klimaat.................................................................................................................207 Wijnbouw..............................................................................................................208 Vinificatie..............................................................................................................209 Kwaliteitsniveaus en regelgeving.........................................................................209

Wijnbouwgebieden en herkomstbenamingen......................................................210

 Transsylvanië..................................................................................................210

 Crişana en Maramureş....................................................................................211

 Banat...............................................................................................................211  Oltenia en Muntenia........................................................................................212  Moldova (Moldavia).........................................................................................212  Dobrogea.........................................................................................................213

 Terrassen van de Donau.................................................................................213

Republieken van de voormalige Sovjet-Unie..............................................213 Moldavië...............................................................................................................214 Oekraïne..............................................................................................................216 Rusland................................................................................................................218 Georgië................................................................................................................220 Armenië................................................................................................................222 Azerbeidzjan........................................................................................................223

30 Benelux en Groot-Brittannië 30.1 30.2

Inleiding ............................................................................................................225 Luxemburg........................................................................................................ 226

Historie................................................................................................................ 226 Bodem .................................................................................................................227 Klimaat................................................................................................................ 228 Druivenrassen..................................................................................................... 228 Wijnbouw............................................................................................................. 230 Vinificatie .............................................................................................................232 Wijngebieden en herkomstbenamingen.............................................................. 232

Inhoud Boek 5 (2022-2023)

30.3

30.4

30.5

 Marque Nationale ...........................................................................................233  AOP Moselle Luxembourgeoise .....................................................................233 België .................................................................................................................235 Historie ................................................................................................................235 Bodem .................................................................................................................236 Klimaat ................................................................................................................237 Druivenrassen .....................................................................................................237 Wijnbouw .............................................................................................................238 Vinificatie .............................................................................................................238 Wijngebieden en herkomstbenamingen ..............................................................238 Nederland .........................................................................................................240 Historie ................................................................................................................241 Bodem .................................................................................................................242 Klimaat ................................................................................................................244 Druivenrassen .....................................................................................................245 Wijnbouw .............................................................................................................246 Vinificatie .............................................................................................................248 Wijngebieden en herkomstbenamingen ..............................................................249 Groot-Brittannië ..............................................................................................252 Historie ................................................................................................................252 Bodem .................................................................................................................253 Klimaat................................................................................................................ 254 Druivenrassen .....................................................................................................255 Wijnbouw..............................................................................................................255 Vinificatie .............................................................................................................257 Wijngebieden en herkomstbenamingen ..............................................................258  Wetgeving, kwaliteitsindeling en etikettering ..................................................258  English wine en British wine ...........................................................................259

Inhoud Boek 5 (2022-2023)

25

Oostenrijk

25.1 Inleiding Met ongeveer 45.000 ha aan wijngaarden, goed voor een opbrengst van gemiddeld 2,4 miljoen hl wijn per jaar, is Oostenrijk een middelgroot wijnland. Qua wijngaardoppervlakte is het land minder dan half zo groot als buurland Duitsland. De wijnproductie is relatief beperkt, maar

kwalitatief gezien is Oostenrijk een speler van wereldformaat. De laatste jaren is Oostenrijkse wijn ook op de Nederlandse markt aan een gestage opmars bezig. De exportcijfers naar Nederland

laten die opmars duidelijk zien: 3,4 miljoen liter in 2018, 4,4 miljoen liter in 2019 en in 2021 een

recordhoogte van 5,9 miljoen liter. Daarmee behoort Nederland tot de belangrijkste exportmarkten van Oostenrijk. Absolute nummer één is Duitsland met 42,2 miljoen liter.

Oostenrijk heeft een eeuwenlange wijntraditie, maar de wijnindustrie is eigenlijk nog relatief jong.

Pas na 1985 is Oostenrijk als wijnland doorgebroken. Oostenrijkse wijn was een tijd lang een

gastronomisch nicheproduct, geproduceerd en geëxporteerd in betrekkelijk kleine volumes, maar

tegenwoordig hebben ook grote Nederlandse slijterijketens Oostenrijkse wijnen in hun assortiment.

Oostenrijkse wijnen zijn vaak origineel qua karakter en van een gemiddeld zeer hoog niveau. Kwaliteit staat bij veel Oostenrijkse producenten hoog in het vaandel.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

11

De beroemde abdij in Klosterneuburg, ten noorden van Wenen

Oostenrijk wordt aan alle kanten begrensd door wijnproducerende landen. De wijnbouw is volledig geconcentreerd in het oosten en zuidoosten van het land. De rest van Oostenrijk wordt gedomi-

neerd door het hooggebergte van de Alpen en is dus minder geschikt voor wijnbouw. De wijngaarden liggen grotendeels in een halve cirkel rond Wenen. De regio Niederösterreich is goed voor

ruim 60 procent van het totale wijngaardoppervlak, Burgenland voor zo’n 26 procent, Steiermark

voor ruim 11 procent en de hoofdstad Wenen voor nog geen 1,5 procent van het totaal. Het merendeel van de productie (ongeveer twee derde) bestaat uit witte wijnen, inclusief edelzoete specialiteiten. De productie van rood nam van 1999 tot 2009 toe, maar is de laatste jaren afgenomen.

De Oostenrijkse wijnbouw is relatief kleinschalig, hoewel de gemiddelde bedrijfsgrootte de laatste decennia wel toeneemt. In 1987 waren er 45.380 wijnbedrijven met gemiddeld 1,28 ha aan

wijngaarden. Nu zijn er ruim 11.000 wijnbedrijven met gemiddeld 4 ha. Grootschaligheid is in de

Oostenrijkse wijnbouw een uitzondering. Coöperaties zijn er nauwelijks, maar de coöperaties die er zijn, zoals in het Kremstal en in de Wachau, leveren over het algemeen een uitstekende kwaliteit.

Indrukwekkend is het grote aantal regionale en nationale samenwerkingsverbanden tussen producenten. Ook marketing- en brancheorganisaties zijn in Oostenrijk zeer actief. Een goed voorbeeld daarvan is Österreich Wein Marketing GmbH (in het Engels: Austrian Wine Marketing Board).

TERUG NAAR INHOUD

12



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

Oostenrijkers zelf zijn enthousiaste drinkers van wijnen uit eigen land. Zo’n drie kwart van de

productie wordt niet geëxporteerd. Mede daardoor zijn Oostenrijkse wijnen in het buitenland nooit

spotgoedkoop. Het onbetwiste paradepaardje en unique sellingpoint van Oostenrijk is Grüner Veltliner. De term Groovy Gru of Gru-Vee kent bijna iedereen.

Wijnregio

Oppervlakte (ha)

Niederösterreich

27.160

Burgenland

11.904

Steiermark

5.054

Wien

580

Bergland

215

Tabel 25.1 Wijnregio’s van Oostenrijk (bron: Dokumentation Österreich Wein, 2021)

25.2 Historie Net zoals elders in Europa hebben de kerk en de adel in Oostenrijk een belangrijke rol gespeeld

bij de ontwikkeling van de wijnbouw. De oorsprong van de Oostenrijkse wijnbouw gaat in elk geval

terug tot het begin van onze jaartelling, toen in het centrale deel van Europa de Romeinen het voor het zeggen hadden. Het is aannemelijk dat de wijnbouw in Oostenrijk zelfs uit pre-Romeinse tijden

stamt en dat de Kelten hier al druiven aanplantten. Het zijn echter pas de monniken geweest, die in de late middeleeuwen vanuit machtige abdijen de wijnstok verbreidden, met name langs de Donau

en rondom Wenen. De bekendste wijnabdij is Chorherrenstift Klosterneuburg, een mannenklooster dat in 1108 door de augustijnen is gesticht. Dit klooster ligt even ten noorden van Wenen aan de Donau en heeft voor Oostenrijk dezelfde historische betekenis als Kloster Eberbach voor Duitsland. De abdij bezit veel wijngaarden.

In het midden van de zestiende eeuw werd Hongarije door het Ottomaanse Rijk bezet. De Turkse

bezetting, die pas in 1699 voorbij was, betekende een klap voor de wijnbouw in Hongarije. Hiermee viel een belangrijke concurrent voor de Oostenrijkse wijnbouw weg en braken voor de Oostenrij-

kers gouden tijden aan. Wenen werd in de zeventiende eeuw wel belegerd, maar niet veroverd. De vraag naar Oostenrijkse wijnen steeg enorm, wat tot een forse uitbreiding van het wijnbouwareaal leidde. Overal waar het kon, werden wijnstokken aangeplant. In 1860 werd het eerste wijnonder-

zoeksinstituut van het land opgericht, in Klosterneuburg. Wijnbouw bleef een bloeiende handel tot-

dat de phylloxera in de tweede helft van de negentiende eeuw toesloeg. Door enting van Europese druivenrassen op resistente, Amerikaanse wortelstokken kon men dit euvel weliswaar effectief bestrijden, maar veel wijngaarden zijn nooit meer herbeplant.

Als gevolg van de moord op de Oostenrijkse kroonprins Franz Ferdinand, in Sarajevo, brak de Eerste Wereldoorlog uit (1914-1918). Na deze oorlog werd de Donaumonarchie Oostenrijk-

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

13

Wijngaarden van Nussdorf en Grinzing, voorsteden van Wenen

Hongarije opgesplitst. Oostenrijk verloor belangrijke wijnbouwdistricten; zo verloor het Zuid-Tirol

aan Italië, Slovenië (in het zuidoosten) aan Joegoslavië en Moravië (in het noorden) aan TsjechoSlowakije. Wel kreeg het in 1921 Burgenland. Dat was altijd overwegend Duitstalig geweest,

maar hoorde eeuwenlang formeel bij Hongarije. Na de oorlog leek het er even op dat het nieuwe Oostenrijk de zaken voortvarend kon aanpakken, maar het land beleefde politiek roerige tijden.

De instabiliteit mondde in 1938 uit in de zogeheten Anschluss bij Nazi-Duitsland. Als zodanig werd het land partij in de Tweede Wereldoorlog. Oostenrijk bleef tot 1955 door de geallieerden bezet.

Niederösterreich en Burgenland stonden onder toezicht van de Russen; Wenen werd, net als Berlijn, onder de geallieerden verdeeld.

In het midden van de jaren vijftig van de twintigste eeuw was het wijngaardoppervlak teruggelo-

pen tot 10 procent van wat het voor de phylloxera was geweest. Bovendien waren vakmanschap en ervaring in de eerste helft van de twintigste eeuw grotendeels verloren gegaan. In de jaren

zestig en zeventig was er sprake van een sterke groei, die vooral gericht was op volume en nauwelijks op kwaliteit. In deze jaren werd op grote schaal de kruising müller-thurgau aangeplant,

waar gemakkelijke, zoetige wijnen van gemaakt werden. Het grote keerpunt voor de Oostenrijkse wijnbouw was 1985. In dat jaar kwam het schandaal aan het licht dat als het ‘antivriesschandaal’

de boeken in is gegaan. Enkele bulkwijnproducenten en grote handelaren brachten zoete en halfzoete wijnen in diskrediet door di-ethyleenglycol aan de most toe te voegen om de wijn zoeter en

TERUG NAAR INHOUD

14



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

Terrassen langs de Donau in de streek Wachau

voller te maken. Wat de genadeklap leek, bleek achteraf een zegen. De Oostenrijkers voerden

een stringente, nieuwe wijnwetgeving in en zetten al hun kaarten op kwaliteit, met de nadruk op zuivere, droge en karaktervolle wijnen van edele druivenrassen.

25.3 Bodem De topografie van de Oostenrijkse wijngebieden is zeer gevarieerd, van vlak terrein rond de

Neusiedler See in Burgenland tot golvende heuvels in Steiermark. Op geologisch gebied geldt

deze variatie ook. In het algemeen kan men zeggen dat de bodem in veel Oostenrijkse wijngaar-

den wordt gekenmerkt door kalkrijke löss, zanderige gravelbodems, stenige alluviale terrassen en siltbodems.

De Alpen, die de belangrijkste geologische eenheid van Oostenrijk vormen, beslaan het hele land

behalve het noordoosten en het uiterste oosten. Niederösterreich wordt geologisch vooral bepaald

door het Boheems Massief; Burgenland en Steiermark vooral door zogenaamde intermontane bekkens. Toch zijn de Alpen belangrijk voor de wijngebieden; de stuwende kracht van de Alpen heeft veel gevolgen gehad voor de omliggende gebieden en bovendien komt veel afzettingsmateriaal

in rivierdalen en bekkens uit de Alpen. De gesteenten van het Boheems Massief zijn oude, kristal-

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

15

lijnen gesteenten, stollingsgesteenten (zoals graniet en basalt) en metamorfe vormen daarvan (zie hoofdstuk 2). Deze basisgesteenten worden ook wel Urgestein genoemd. Waar de hellingen steil

zijn, zijn de bodems dun, zuur en zeer arm. Lager op de hellingen worden de bodems dieper en rijker, met meer klei, kiezels en löss.

In Wenen, Burgenland en Steiermark bestaan de basisbodems vooral uit afzettingen van een

oude zee, een oude binnenzee en de vroegere loop van de Donau. In veel delen van Burgenland bestaan de bodems uit kalkrijk zand en kiezels. Vooral rond de Neusiedler See bevat de bodem

veel zand. In sommige delen van Burgenland bestaan de bodems uit kleirijke leem en lokaal soms uit schist/gneis en kalksteen, zoals in Leithaberg (zie blz. 33). Eisenberg staat bekend om zijn

sterk ijzerhoudende leembodems met leisteen. Ook de wijngaarden van Steiermark liggen door-

gaans op afzettingen. Deze afzettingen zijn zeer gevarieerd. Uniek zijn de vulkanische gesteenten in het zuidoosten van Steiermark (Vulkanland Steiermark). In Südsteiermark is kalksteen een typisch kenmerk.

25.4 Klimaat De Oostenrijkse wijngebieden liggen grotendeels tussen de 47e en 49e breedtegraad, ter hoogte

van het noordelijke deel van de Bourgogne en het zuidelijke deel van de Champagne. Het klimaat in Oostenrijk is hoofdzakelijk continentaal. De winters kunnen zeer streng zijn; in de meeste wijn-

regio’s ligt de gemiddelde wintertemperatuur net boven het vriespunt. In het late voorjaar kan vorst in alle wijnregio’s een gevaar zijn en op plekken met weinig wind is wintervorst soms een risico.

In de zomer is het in de Oostenrijkse wijnbouwgebieden zonniger en warmer dan in veel wijnge-

bieden van Noordwest-Europa, maar het is er niet zo warm als in de landen met een mediterraan klimaat. De wijnen zijn daardoor meestal wat rijper, voller en krachtiger dan Duitse wijnen en aromatischer dan Italiaanse.

De wijnbouwgebieden van Oostenrijk behoren tot EU-klimaatzone B, net als Baden in Duitsland

en de Elzas in Frankrijk. De drie belangrijkste invloeden op het klimaat van de Oostenrijkse wijn-

gebieden zijn de koele lucht uit het noorden, het warme Pannonische klimaat uit het oosten (continentaal van karakter) en het gematigde, mediterrane klimaat uit het zuiden. Hoewel de onderlinge

afstanden tussen de diverse wijngebieden vrij klein zijn, bestaan er opmerkelijk grote verschillen in mesoklimaten. Wenen vormt als het ware het scharnierpunt. Ten westen en noorden van Wenen is nog enigszins sprake van maritieme, Atlantische invloed, maar ten zuiden en oosten ervan domineert het continentale, Pannonische steppeklimaat.

De gemiddelde jaartemperatuur in Retz, in het noorden van het Weinviertel, ligt bijna een graad lager dan die in Eisenstadt in Burgenland, ten westen van de Neusiedler See. Ook de jaarlijkse

regenval verschilt aanzienlijk, met een gemiddelde van 495 mm in Retz en 746 mm in Eisenstadt.

Binnen het Weinviertel ziet men dit verschil in neerslag ook: in het oosten, langs de rivier March,

TERUG NAAR INHOUD

16



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

Intrede van de winter in Thallern, Kremstal

is het vochtiger dan rond Retz. Het zonnigste en warmste klimaat heeft Burgenland, met gemid-

deld zo’n 2.000 zonuren per jaar. Burgenland heeft duidelijk een continentaal klimaat. In de zomer kan het in Burgenland 33 °C zijn en in de winter -12 °C. Van de wijngebieden in Niederösterreich is Thermenregion het warmst, mede door de aanwezigheid van beschuttende heuvels en de

Weense bossen in het noorden. De wijnen uit Carnuntum, Thermenregion en Burgenland zijn als

gevolg van de warme Pannonische winden over het algemeen relatief vol. Doordat de wijngaarden van Steiermark vrij hoog liggen en in het gebied relatief veel regen valt (900 à 1.000 mm per jaar) hebben de wijnen uit Steiermark over het algemeen meer zuren en minder alcohol dan andere Oostenrijkse wijnen.

Binnen de afzonderlijke gebieden bestaan soms grote verschillen in groeicondities. De ligging ten opzichte van de Donau, bodemkenmerken, warme winden van de Pannonische vlakte in

Burgenland en koude lucht uit het noorden kunnen van grote invloed zijn. Dit kan ertoe leiden dat

in de ene wijngaard irrigatie noodzakelijk is en in de andere niet. Op de terrassen van de Wachau bijvoorbeeld is vaak irrigatie nodig vanwege de karige en stenige, ondiepe bodems (met slechts een dunne laag vruchtbare aarde) en een relatief beperkte regenval. Een belangrijk gegeven is

dat wijngaarden dicht bij de Donau vaak van de warme Pannonische winden profiteren, die vanuit het oosten door het Donaudal en de dalen van de zijrivieren blazen.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

17

25.5 Druivenrassen In Oostenrijk is een groter aantal druivenrassen aangeplant dan velen denken: zo’n vijftig.

Sommige variëteiten vindt men ook in de rest van de wereld, zoals riesling, sauvignon blanc en merlot, maar een groot deel is autochtoon. Rassen als grüner veltliner, neuburger, zierfandler,

zweigelt en st. laurent zijn van oorsprong Oostenrijks. Daarnaast ziet men de invloed van buur-

landen als Duitsland, Hongarije en Slovenië in de druivenaanplant. Dat alles zorgt voor een breed assortiment wijnen met een uniek karakter.

Ongeveer twee derde van de Oostenrijkse aanplant bestaat tegenwoordig uit witte rassen en ruim een derde uit blauwe. In de afgelopen decennia zijn rode wijnen steeds belangrijker geworden.

Ter vergelijking: in 1990 was nog vier vijfde van de Oostenrijkse wijnen wit en maar een vijfde rood. Rosé speelt nauwelijks een rol van betekenis, behalve in Weststeiermark.

Oostenrijkse naam

Internationale naam

Blauer burgunder / blauburgunder

Pinot noir

Grauer burgunder / ruländer

Pinot gris

Weißburgunder

Pinot blanc

Morillon

Chardonnay

Traminer

Gewürztraminer

Tabel 25.2 Oostenrijkse benamingen van druivenrassen

Witte druivenrassen Het belangrijkste witte druivenras van Oostenrijk is grüner veltliner, goed voor ruim 32,5 procent

van de totale druivenaanplant en daarmee onbetwist Oostenrijks nationale druif. In 1999 was zelfs 36 procent van de Oostenrijkse wijngaarden met grüner veltliner beplant. Buiten Oostenrijk kom je hem in Europa vooral tegen in Tsjechië, Slowakije en Hongarije (vaak onder lokale namen).

Grüner veltliner is een niet-aromatisch ras, ontstaan als een spontane kruising van st. georgener

en traminer. Wijnen van grüner veltliner kunnen zeer divers zijn. Typerend voor sommige Grüner

Veltliners, met name die uit het relatief koele Weinviertel, is een zekere peperigheid. Dit ‘pepertje’ (ook wel Pfefferl genoemd) komt van de stof rotundone. Onderzoek wijst uit dat in koelere jaren

en in koelere wijngaarden de druiven meer rotundone hebben. Grüner Veltliner uit Wachau heeft dit pepertje (veel) minder vaak. Maar er is ook een significante variatie per kloon van de grüner

veltliner. Grüner Veltliners worden zelden op hout gelagerd en zijn gastronomisch breed inzetbaar. .

TERUG NAAR INHOUD

18



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

Rieslings en veltliners In Oostenrijk wordt soms gesproken van rheinriesling als er riesling wordt bedoeld. Deze naam verwijst naar de bakermat van de druif – het Duitse Rijndal – en is bedoeld om hem te onderscheiden van de welschriesling, die niets te maken heeft met de ‘echte’ riesling. De witte (!)

druivenrassen roter veltliner en frühroter veltliner zijn op hun beurt, verwarrend genoeg, niet verwant aan grüner veltliner. Roter veltliner is een genetische ouder van onder andere rotgipfler,

zierfandler en neuburger; frühroter veltliner, die steeds vaker als tafeldruif wordt gebruikt, is een kruising tussen roter veltliner en silvaner.

Oostenrijk kent naast de grüner veltliner nog ruim twintig witte druivenrassen. Veelgebruikte rassen zijn vooral: •

Welschriesling: Deze brengt in Burgenland zoete wijnen voort van hoge kwaliteit. Droge wijnen van dit druivenras vinden we met name in Steiermark en Niederösterreich. Wijnen van

welschriesling zijn doorgaans licht en aromatisch, met een behoorlijke zuurgraad. In Steiermark is welschriesling het meest aangeplante witte druivenras.

•

Weißburgunder: Dit druivenras wint in Oostenrijk aan terrein. Goede gebieden voor pinot blanc zijn onder andere Leithaberg en Südsteiermark.

•

Riesling: Dit druivenras staat in Oostenrijk op bescheiden schaal aangeplant (circa 2.000 ha).

De meeste riesling is aan de Donau te vinden. Goede droge Rieslings komen onder andere uit Wachau, Kremstal en Kamptal.

•

Chardonnay: De laatste jaren in steeds meer wijngaarden te vinden, onder andere in

Burgenland. In Steiermark staat de variëteit al ruim een eeuw aangeplant en heeft daar als alias ‘morillon’.

• •

Sauvignon blanc: Deze wint aan populariteit en is dé specialiteit van Südsteiermark.

Neuburger: Dit druivenras komt vooral voor in de Wachau, Thermenregion (rond Baden) en het

noorden van Burgenland. Is erg gevoelig voor vorst en schimmels en rijpt relatief vroeg. Hij kan volle wijnen met een notige smaak opleveren. Ook edelzoete wijnen van neuburger kunnen goed zijn.

•

(Gelber) muskateller: Dit druivenras staat vooral aangeplant in Niederösterreich en Steiermark.

Deze muskaatvariëteit (muscat blanc à petits grains) wint aan terrein ten koste van muscat ottonel.

Hier alle witte druivenrassen van Oostenrijk noemen, zou te ver gaan. We noemen alleen nog: • • • • • • • • •

frühroter veltliner; roter veltliner;

traminer (gewürztraminer); bouvier;

grauburgunder (pinot gris); rotgipfler;

zierfandler (spätrot);

scheurebe (sämling 88); furmint.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

19

Druivenras

Percentage aanplant

Grüner veltliner

32,5%

Welschriesling

6,6%

Riesling

4,5%

Chardonnay

4,3%

Weißburgunder

4,2%

Sauvignon blanc

3,7%

Muskateller

3,1%

Müller-thurgau

2,9%

Muskat Ottonel

0,7%

Scheurebe (sämling 88)

0,7%

Tabel 25.3 Overzicht van de meest aangeplante witte druivenrassen in Oostenrijk (2021)

Blauwe druivenrassen Het belangrijkste blauwe druivenras van Oostenrijk is de (blauer) zweigelt, die ongeveer 14 pro-

cent van de totale druivenaanplant beslaat en bijna overal in het land te vinden is. Deze in 1922

ontwikkelde kruising tussen st. laurent en blaufränkisch is genoemd naar de bedenker ervan, prof. dr. Fritz Zweigelt, die in Klosterneuburg verschillende kruisingen ontwikkelde. Wijnen van zweigelt zijn vaak soepel en lijken met hun fruitigheid een beetje op een krachtige Beaujolais of een wijn

van pinot noir. Zweigelt geeft vaak hoge opbrengsten en stelt weinig eisen aan de bodem waarop

hij staat aangeplant. Vooral Burgenland en Carnuntum (in Niederösterreich) staan bekend om hun goede Zweigelts. Bordeauxrassen zoals merlot en cabernet sauvignon hebben in Oostenrijk maar

in bescheiden mate succes. De kleine hoeveelheid merlot en cabernet sauvignon die staat aange-

plant, is hoofdzakelijk te vinden in Burgenland. Ook de rol van pinot noir is bescheiden, maar deze druif geeft wel kwalitatief interessante wijnen, met name in Burgenland.

Andere blauwe druivenrassen in Oostenrijk zijn onder andere: •

Blaufränkisch: Dit inheemse druivenras staat op grote schaal aangeplant in Mittelburgenland.

Blaufränkisch geeft vaak wijnen die iets steviger en robuuster zijn dan wijnen van zweigelt. In

Duitsland wordt de blaufränkisch lemberger genoemd, in Hongarije kékfrankos. Hij loopt vroeg uit en rijpt laat. In Burgenland en Carnuntum is het klimaat (door warme Pannonische invloeden) voor blaufränkisch zeer gunstig.

•

Blauer portugieser: Dit druivenras, in de Thermenregion ook wel vöslauer genoemd, speelt

vooral een belangrijke rol in Niederösterreich. Hij is identiek aan het Portugese ras português

azul en wordt wel beschouwd als het werkpaard onder de Oostenrijkse blauwe druivenrassen.

•

Blauburger: Deze kruising tussen blauer portugieser en blaufränkisch werd, net als de zweigelt, door prof. Fritz Zweigelt ontwikkeld in Klosterneuburg. Hij staat vooral aangeplant in Niederösterreich.

TERUG NAAR INHOUD

20



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

Wijngaard met blauburger bij Podersdorf aan de Neusiedler See

•

St. laurent: Dit druivenras is goed aangepast aan de omstandigheden in Burgenland en

Niederösterreich (vooral Thermenregion). Hij rijpt vroeger dan pinot noir, waarmee hij niet

verwant is. Wijnen van st. laurent lijken een beetje op wijnen van pinot noir, maar kunnen ook een robuust karakter hebben. De beste wijnen van st. laurent kunnen voldoende concentratie hebben om op fles te rijpen. St. laurent wordt veel gebruikt in assemblages.

•

Blauer wildbacher: Deze laatrijpende druif is genoemd naar het plaatsje Wildbach, ten zuiden van Graz in Südsteiermark. Hij geeft wijnen met veel zuren en wordt vooral gebruikt voor de zure, droge rosé Schilcher in Weststeiermark.

•

Rösler: Dit hybride druivenras, dat werd ontwikkeld in Klosterneuburg, is in 2009 als druivenras erkend voor kwaliteitswijnen. Hij geeft diepgekleurde rode wijnen.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

21

Blaufränkisch in het noordoosten van Burgenland

Druivenras Zweigelt

Percentage aanplant 13,9%

Blaufränkisch

5,9%

Merlot

1,8%

St. laurent

1,4%

Blauburgunder

1,3%

Cabernet sauvignon

1,3%

Blauer portugieser

1,2%

Blauer wildbacher

1,2%

Blauburger

1,1%

Rösler

0,6%

Tabel 25.4 Overzicht van de belangrijkste blauwe druivenrassen in Oostenrijk (2021)

TERUG NAAR INHOUD

22



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

25.6 Wijnbouw Oostenrijk is het land waar de Hochkultur is ontwikkeld, het hoge-geleidingssysteem. Dit geleidingssysteem wordt, naar zijn bedenker, Lenz Moser genoemd en wordt ook in Duitsland toegepast. Dr. Lenz Moser begon ermee in 1928, op basis van ideeën die al in de negentiende

eeuw zijn ontstaan. Ondanks aanvankelijke tegenstand werd de methode uiteindelijk algemeen

aanvaard. De stokken staan hierbij 3 tot 3,5 meter uit elkaar, terwijl de ranken 120 tot 140 cm de

hoogte in geleid worden. Voordelen zijn grotere opbrengsten, minder vorstschade en een besparing van arbeidstijd, doordat het werk machinaal kan worden gedaan. Voor terraswijngaarden op

steile hellingen, zoals in de Wachau, is het ongeschikt. Inmiddels wordt dit systeem niet meer als zaligmakend beschouwd. In moderne wijngaarden is vaak sprake van een hogere plantdichtheid

en een lager geleidingssysteem. Vooraanstaande Oostenrijkse producenten passen soms andere vormen van geleiding toe, zoals bijvoorbeeld de dubbele lier. Daarbij ligt de nadruk meer op kwaliteit dan op kwantiteit.

Net als in de rest van de wereld blijft ook in Oostenrijk het belang van biologische wijnbouw toenemen. In Oostenrijk wordt zo’n 7.000 ha biologisch bewerkt en daarmee behoort Oostenrijk tot de

koplopers in de wereld.De gemiddelde opbrengst in Oostenrijk is ongeveer 50 hl/ha, veel minder dan die in Duitsland (rond 90 hl/ha). Qua wijngaardoppervlakte is Oostenrijk ongeveer half zo groot als Duitsland, maar de productie is ongeveer een kwart van de Duitse wijnproductie.

Hochkultur

Terrassencultuur in de Wachau

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

23

25.7 Vinificatie Oostenrijk heeft de afgelopen decennia een ware revolutie doorgemaakt op het gebied van vinifi-

catietechnieken. Anders dan voor 1985 worden de witte wijnen nu overwegend droog gevinifieerd, al dan niet met een beetje restsuiker voor meer rondeur. Droge wijnen met extract en duidelijke

zuren zijn in Oostenrijk zelf zeer gevraagd. Veel wijnen worden vrijwel geheel droog gemaakt, met hooguit 4 gr/l restsuiker (of 9 gr/l, mits het zuurgehalte niet meer dan 2 gr/l onder het restsuikergehalte ligt). De vinificatie is meestal reductief, met de nadruk op aromatische expressie en fris-

heid. Om de zuiverheid van hun wijn te behouden, sluiten de meeste Oostenrijkse producenten de fles af met een schroefdop. Ook de glazen Vino-Lok wordt soms gebruikt als afsluiter.

Goede Oostenrijkse witte wijnen bezitten vaak een mooie combinatie van rijpheid en frisheid.

Chemische aanzuring is slechts bij hoge uitzondering, in zeer warme jaren, toegestaan.

Chaptalisatie is niet toegestaan voor Kabinettweine, Prädikatsweine en wijnen van de categorieën Steinfeder, Federspiel en Smaragd in de Wachau. De meeste producenten gebruiken roestvrij

staal voor gisting en lagering van hun witte wijnen. Houtlagering gebeurt hoofdzakelijk op neutrale, grote foeders. Barriques worden niet alleen gebruikt voor chardonnay en ‘grote’ rode wijnen, maar soms ook voor sauvignon blanc, grauburgunder en grüner veltliner. Voor witte wijnen met veel body kan ook vatgisting toegepast worden.

Rode wijnen hebben de laatste jaren in Oostenrijk aan kwaliteit en populariteit gewonnen, net als

in Duitsland. Tot 2009 nam de productie van rode wijn relatief toe, maar de opmars van rode wijn lijkt voorbij. Ongeveer een derde van de productie betreft rode wijn (inclusief rosé). Bij de rode wijnen zijn er grofweg twee verschillende stijlen te onderscheiden: een traditionele stijl met

lagering op grote foeders of gebruikte barriques en een meer internationale stijl met lagering op

nieuwe barriques. Geleidelijk is zich wel een tussenvorm aan het ontwikkelen. Het houtgebruik is

de laatste jaren steeds subtieler geworden. De vraag naar rode wijnen met veel kracht is het laat-

ste decennium afgenomen en subtiele rode wijnen die je licht gekoeld kunt drinken, winnen terrein.

De meeste Oostenrijkse wijnen zijn monocépagewijnen, gemaakt van één enkel druivenras.

Dat geldt met name voor de witte wijnen. Assemblages komen vooral voor bij rode wijnen. In Burgenland bijvoorbeeld worden zweigelt en st. laurent vaak gebruikt voor rode cuvées. Een

specialiteit van het wijngebied Wien is Gemischter Satz. Voor deze witte wijn worden druiven

gebruikt uit wijngaarden waarin diverse rassen door elkaar heen staan aangeplant. Een specialiteit van de wijngaarden rond de Neusiedler See (in Burgenland) vormen edelzoete wijnen. Deze weelderig zoete, honingachtige wijnen worden gemaakt van welschriesling, scheurebe (sämling 88), (gewürz)traminer, grauburgunder, weißburgunder en/of bouvier. De herfstmist rond de ondiepe Neusiedler See bevordert de groei van botrytis.

Mousserende kwaliteitswijn met een flesdruk van minimaal 3,5 bar wordt in Oostenrijk Sekt

genoemd. Oostenrijkse sekt wordt meestal gemaakt van grüner veltliner, weißburgunder en/of

TERUG NAAR INHOUD

24



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

Herfst in de wijngaarden van Grinzing bij Wenen

riesling. De traditionele methode, ook wel traditionelle Flaschengärung genoemd, wordt veel toe-

gepast. Deze is verplicht voor Sekt Austria Reserve of Sekt Austria Große Reserve, die gemaakt worden van handgeplukte druiven uit één deelstaat of één wijngemeente (zie blz. 36). Voor de

productie van mousserende wijnen zonder specifieke herkomstbenaming en Sekt Klassik zijn ook de transfermethode en de Charmatmethode toegestaan.

Natuurwijnen Hoewel Oostenrijk vooral het land is van reductieve wijnen die opvallen door zuiverheid en preci-

sie, worden er door enkele producenten ook (witte) vins naturels en orange wines gemaakt. Hierbij wordt de vinificatie niet of minimaal gemanipuleerd. Zulke wijnen worden

oxidatief opgevoed en hebben vaak meer kleur dan reductief gemaakte witte wijnen. Soms vindt

de gisting en/of rijping in (Georgische) amforen plaats. Sulfiet wordt niet toegevoegd. Toevallig of niet: dicht bij Oostenrijk, in het grensgebied tussen Slovenië en Noordoost-Italië, worden relatief veel orange wines gemaakt.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

25

Steiermark

25.8 Wijngebieden en herkomstbenamingen Wetgeving, kwaliteitsindeling en etikettering Al snel na de gebeurtenissen van 1985 is met voortvarendheid een nieuwe wijnwet opgesteld. In 1999, 2002 en 2009 is die verder aangepast en in overeenstemming gebracht met de Europese regelgeving. De laatste aanpassingen dateren uit 2016. De Oostenrijkse wijnwetgeving vertoont overeenkomsten met de Duitse. In Oostenrijk geldt, evenals in Duitsland, het criterium van de chemisch-analytische en organoleptische kwaliteitsbeoordeling van de wijn. De Oostenrijkse

wijnwetgeving behoort tot de strengste van de wereld, maar tegelijk zijn aan de wijnbouwdistricten maar weinig regels opgelegd. Dit betekent onder andere dat producenten grote vrijheid hebben bij wat ze aanplanten (behalve voor DAC-wijnen). Alleen het gerede product, de wijn, krijgt een beoordeling.

De kwaliteitsniveaus in de Oostenrijkse wijnwet zijn gebaseerd op de Europese wijnwetgeving uit 2009. Oostenrijk heeft daarnaast nog aanvullende regels vastgelegd op onder andere de volgende punten: • •

wijnbereiding (chaptalisatie, vormen van verrijking, ontzuren e.d.);

definities en benamingen van kwaliteitsniveaus (Qualitätswein, Spätlese, Eiswein e.d.);

TERUG NAAR INHOUD

26



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

•

controlemiddelen en procedures (registratie, banderol, kelderboek, declaratie van de oogst e.d.).

KMW In Klosterneuburg is de Höhere Bundeslehr- und Versuchsanstalt für Wein- und Obstbau

gevestigd. Deze hogeschool, hét centrum voor wijnbouwkundig en oenologisch onderzoek in Oostenrijk, werd in 1860 door professor Babo gesticht en is daarmee een van de oudste ter

wereld. In Klosterneuburg werd een systeem ontwikkeld voor de meting van mostgewichten,

de Klosterneuburger Mostwaage (afgekort als KMW). Het principe is vergelijkbaar met het in Duitsland gehanteerde systeem, dat met graden Oechsle werkt. De Oostenrijkse schaal is

simpeler, omdat het aantal graden KMW exact overeenkomt met het percentage natuurlijke suikers in de most (per liter). Dus 15 procent restsuiker per liter most is 15 °KMW. 1 °KMW staat gelijk aan 4,86 °Oechsle. Als vuistregel geldt: Oechsle = 5 x KMW.

Het suikergehalte van de most is een medebepalende factor voor de indeling in kwaliteitsniveaus. De Oostenrijkse wijnwet onderscheidt de volgende categorieën: • • •

Wein ohne geographische Angabe (Wein);

Wein mit geschützter geographischer Angabe (Landwein);

Wein mit geschützter Ursprungsbezeichnung (Qualitätswein). Hiertoe behoren ook: - Kabinettwein;

- Prädikatswein (Qualitätswein mit Prädikat).

De categorieën Wein en Landwein zijn beide eigenlijk alleen relevant voor binnenlands gebruik.

Nog geen vijfde van de Oostenrijkse wijnproductie behoort tot een van deze kwaliteitsniveaus.

Wanneer op een etiket het druivenras wordt vermeld, moet de betreffende wijn voor ten minste 85 procent van dit ras zijn gemaakt. Dit percentage geldt ook voor het oogstjaar. Bij Qualitätsweine (waaronder ook Kabinettweine en Prädikatsweine vallen) moet op het etiket ook het Staatliche Prüfungsnummer worden vermeld. Voor de herkomstbenaming geldt dat de druiven voor de wijn én de wijn zelf uitsluitend uit het betreffende gebied afkomstig mogen zijn. Iedere fles

Qualitätswein heeft een capsule in de kleuren van de Oostenrijkse vlag: rood-wit-rood. Heel soms staat ook de naam van de Ried (wijngaard) op het etiket.  Wein ohne geographische Angabe (Wein)

Bij wijnen zonder geografische herkomstbenaming mag op het etiket alleen het land van herkomst

vermeld worden, dus geen specifiek gebied. Op het etiket staat alleen Österreich, Österreichischer Wein etc. Deze categorie heette tot 2009 Tafelwein. Tegenwoordig is de naam kortweg Wein.

Het suikergehalte van de druiven moet minimaal 10,7 °KMW zijn en het alcoholgehalte minimaal 8,5 procent. De gebruikte druivenrassen en het oogstjaar mogen alleen vermeld worden als het

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

27

rendement maximaal 9.000 kg/ha of 67,5 hl/ha is en de wijn gemaakt is van een of meerdere wet-

telijk toegestane druivenrassen voor deze categorie. In de praktijk komen wijnen van dit kwaliteitsniveau in Oostenrijk weinig voor.

De wijntypes Bergwein en Heuriger behoren ook tot de categorie Wein. Voor Bergwein moeten de druiven afkomstig zijn van hellingen of terrassen met een stijgingspercentage van ten minste 26

procent. Bij wijn die wordt verkocht als Heuriger (zie blz. 59) moet bij botteling het oogstjaar aangegeven worden.

Het wettelijk bepaalde basisrendement voor Oostenrijkse wijnen is 9.000 kg/ha of 67,5 hl/ha.

Dit maximum geldt voor alle wijnen van de categorieën Landwein en Qualitätswein, dus inclusief Kabinettwein, Prädikatswein en DAC-wijnen. Bij wijnen zonder geografische herkomstbenaming die aan dit maximumrendement voldoen, mogen het oogstjaar en de gebruikte druivenrassen vermeld worden.

 Wein mit geschützter geographischer Angabe (Landwein)

Deze categorie wordt in Oostenrijk Landwein genoemd en is vergelijkbaar met de categorie IGP in Frankrijk en Italië. Als herkomst mag alleen een van de drie volgende wijnbouwregio’s genoemd worden: •

Weinland (de verzamelnaam voor de deelstaten ofwel Bundesländer Niederösterreich, Burgenland en Wien);

• •

Steirerland (Bundesland Steiermark);

Bergland (de verzamelnaam voor de Bundesländer Oberösterreich, Salzburg, Kärnten, Tirol en

Vorarlberg).

De wijn moet gemaakt zijn van druiven uit één wijnbouwgebied en een minimaal mostgewicht heb-

ben van 14 °KMW. Als basisrendement geldt maximaal 9.000 kg/ha of 67,5 hl/ha. Dit type wijn mag maximaal 6 gr/l restzoet bevatten. Het alcoholgehalte moet minimaal 8,5 procent zijn.  Wein mit geschützter Ursprungsbezeichnung (Qualitätswein)

Deze categorie is vergelijkbaar met de categorieën AOP in Frankrijk en DOP in Italië. Als herkomst kan elk van de 9 Bundesländer gebruikt worden of een specifiek herkomstgebied uit

Niederösterreich, Burgenland, Steiermark of Wien. Tot deze gebieden behoren ook 17 DAC’s (zie

verderop). Daarnaast kan op het etiket van wijnen met een beschermde oorsprongsbenaming een specifieke wijngaard (een Einzellage) vermeld worden in combinatie met het woord Ried.

Voor de productie van Qualitätswein zijn wettelijk zo’n 40 druivenrassen aangewezen. De gebruikte druivenrassen (of althans de belangrijkste) en het oogstjaar moeten op het etiket vermeld wor-

den. Ook moet op het etiket vermeld worden om welk smaaktype het gaat in relatie tot het restsui-

TERUG NAAR INHOUD

28



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

Heuvels met wijngaarden in Südsteiermark

kergehalte (dus of de wijn trocken is bijvoorbeeld). Het mostgewicht moet minstens 15 °KMW zijn.

Net als voor Landwein geldt een maximumrendement van 9.000 kg/ha of 67,5 hl/ha. Het uiteinde-

lijke alcoholpercentage moet minimaal 9 procent bedragen. Bij deze categorie is chaptalisatie toegestaan (!) tot maximaal 3,5 kg suiker per hectoliter most en tot maximaal 18 °KMW.

Qualitätswein wordt van staatswege zowel chemisch als organoleptisch getest. Goedgekeurde

Qualitätswein moet een rood-wit-rode banderol op de capsule of de schroefdop hebben en een uniek Staatliches Prüfungsnummer (het Oostenrijkse equivalent van het Duitse AP-nummer).

Iedere wijnproducent heeft een eigen registratienummer. Tot de categorie Qualitätswein behoren de meeste Oostenrijkse wijnen, ook Österreichischer Sekt.  Kabinettwein

Kabinettwein is een Qualitätswein waarvoor enkele aanvullende regels gelden. Het is dus een subcategorie van Qualitätswein. De wijn voldoet in elk geval aan de vereisten die gelden voor

Qualitätswein (op het gebied van opbrengst, oogstjaarvermelding etc.). Kabinettwein moet zijn

gemaakt van druiven met een mostgewicht van minimaal 17 °KMW en maximaal 19 °KMW. Het

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

29

alcoholpercentage mag niet boven de 13 procent liggen. Chaptalisatie is verboden. Export mag

uitsluitend op fles. Voor droge Kabinett mag het restsuikergehalte niet boven 9 gr/l liggen, mits het

zuurgehalte minstens 7 gr/l is, net zoals voor alle Oostenrijke stille wijnen geldt met het smaakprofiel trocken (zie tabel 24.5). Anders dan in Duitsland is Kabinett in Oostenrijk geen Prädikatswein.

De categorie Kabinett komt in Oostenrijk weinig voor.

Smaakprofiel Restsuikergehalte Trocken

Bij een restsuiker tussen de 4 en 9 gr/l mag de hoeveelheid restsuiker maximaal 2 gr/l hoger zijn dan de hoeveelheid zuur, om de wijn als droog te laten gelden.

Bijvoorbeeld: bij 8 gr/l restsuiker moet er minimaal 6 gr/l zuur zijn om te kwalificeren als droog (bij een lagere zuurgraad valt het in de categorie halfdroog)

Halbtrocken

Tot maximaal 18 gr/l, mits het totaal aan zuren niet minder dan 10 gr/l lager is

Lieblich

Tot 45 gr/l

Süß

45 gr/l en hoger

Tabel 25.5 Restsuikergehalte en smaaktypen van stille wijnen

 Prädikatswein (Qualitätswein mit Prädikat)

Prädikatswein is een Qualitätswein die gemaakt is van druiven met een bepaalde rijpingsgraad

of die het resultaat is van een bepaalde oogstwijze c.q. druivenbehandeling. Chaptalisatie is niet toegestaan, evenmin als het toevoegen van Süßreserve. De wijn kan op de markt gebracht wor-

den onder dezelfde herkomstbenamingen als gewone Qualitätswein (zie hierboven). Een federale Mostwäger ziet toe op de declaratie van de wijn.

De categorie Prädikatswein is onderverdeeld in: •

Spätlese: Wordt gemaakt van volledig rijpe druiven, met een minimaal mostgewicht van

19 °KMW. De wijn mag pas na 1 maart van het jaar na de oogst op de markt gebracht worden.

•

Auslese: Wordt gemaakt van geselecteerde, rijpe druiven, met als minimaal mostgewicht

21 °KMW. De wijn mag pas na 1 mei van het jaar na de oogst op de markt gebracht worden.

•

Beerenauslese (BA): Wordt gemaakt van overrijpe en/of gebotrytiseerde druiven, met als minimaal mostgewicht 25 °KMW. De wijn mag pas na 1 mei van het jaar na de oogst op de markt gebracht worden.

•

Eiswein: Wordt gemaakt van druiven die op het moment van oogsten en persen tot minimaal -7 °C bevroren moeten zijn geweest, met als minimaal mostgewicht 25 °KMW.

•

Strohwein/Schilfwein: Wordt gemaakt van volledig rijpe of overrijpe zoete druiven, die minimaal drie maanden (ofwel opgehangen ofwel op matten van stro/riet liggend) gedroogd

moeten zijn, met als minimaal mostgewicht 25 °KMW. Vergelijkbaar met Franse vin de paille.

•

Ausbruch: Wordt geheel gemaakt van overrijpe, ingedroogde, gebotrytiseerde druiven, met als

minimaal mostgewicht 30 ºKMW. Tot 2016 was dat 27 ºKMW. Sinds 2016 is de term Ausbruch alleen maar toegestaan voor wijnen uit het stadje Rust aan de Neusiedler See (Ruster Ausbruch).

TERUG NAAR INHOUD

30



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

•

Trockenbeerenauslese (TBA): Wordt voornamelijk gemaakt van ingedroogde, gebotrytiseerde druiven, met als minimaal mostgewicht 30 ºKMW.

Erste Lage en Grosse Lage De vereniging Österreichische Traditionsweingüter (ÖTW), bestaande uit producenten uit

Kamptal, Kremstal, Traisental en Wagram, heeft zich ingespannen voor de classificatie van wijngaarden rond de Donau die de naam Erste Lage mogen voeren, een soort premiers

crus dus. In de ‘Klassifikation 2012’ zijn 62 wijngaarden opgenomen die zich op basis van bodemkenmerken Erste Lage (1ÖTW) mogen noemen. Het tweede niveau is Klassifizierte

Lage. Ook Steiermark heeft een eigen classificatiesysteem, waar het hoogste niveau Grosse Lage wordt genoemd. Alle wijngebieden hebben overigens wel een paar topwijngaarden, die soms op het etiket vermeld worden.

 Districtus Austriae Controllatus (DAC)

Sinds 2002 staat de Oostenrijkse wijnwet toe om kwaliteitswijnen met een typisch regionale herkomst en een duidelijk smaakprofiel uit te brengen onder de naam van het herkomstgebied met

de toevoeging DAC, een afkorting van het Latijnse Districtus Austriae Controllatus. Het gaat om

een gereglementeerd en gecontroleerd type Qualitätswein, gemaakt van druivenrassen die ken-

merkend worden geacht voor een bepaald gebied. Dit systeem doet denken aan het Franse AOPsysteem. Deze profilering (focus) heeft ook een marktstrategisch oogmerk.

De DAC-regelgeving volgt de algemene Oostenrijkse wijnwet, waarbij details kunnen worden ingevuld door regionale en interregionale comités. Bij regionale comités zijn ook wijnproducenten en wijnhandelaren betrokken. De bepaling en toekenning van een DAC-status is een democratisch

proces, dat soms jaren vergt. DAC-wijnen ondergaan, net zoals andere Qualitätsweine, een door de staat gereguleerde chemische en organoleptische analyse. Bij een minimaal alcoholgehalte

van 13 procent en bij het voldoen aan enkele andere voorwaarden mag bij de meeste DAC’s de aanduiding Reserve toegevoegd worden. De gewone DAC wordt in dat geval Klassik genoemd.

Wijnen met de toevoeging Reserve zijn in theorie rijker dan de ‘klassieke’ DAC-wijn, hoewel ze nog steeds droog zijn. Ze ondergaan een langere rijping en worden later op de markt gebracht

dan de normale DAC-wijnen, variërend van een paar maanden tot een heel jaar. Bij DAC-wijnen kan op het etiket ook de naam van een specifieke wijngaard (Ried) vermeld worden.

Hieronder volgt een overzicht van de DAC-wijnen (daterend uit februari 2022): •

Weinviertel: Voor Weinviertel DAC en Weinviertel DAC Reserve is grüner veltliner het enige

toegestane druivenras. De categorie Klassik heeft een minimaal alcoholgehalte van 12 procent en maximaal 6 gr/l restsuiker, de categorie Reserve heeft een alcoholgehalte van minimaal 13

procent en moet droog (trocken) zijn. Weinviertel DAC Reserve kan soms een subtiele hint van botrytis hebben en ondergaat soms houtlagering.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

31

Lente in het Weinviertel

•

Mittelburgenland: Voor deze geheel ‘rode’ DAC is blaufränkisch het enige toegestane druivenras. Wijnen van de categorie Klassik hebben een minimaal alcoholgehalte van 12,5 procent

(maximaal 13 procent) en zijn op het fruit gemaakt. Ze zijn gevinifieerd in roestvrijstalen vaten of in grote, neutrale eikenhouten vaten. Er bestaat ook een krachtigere Klassik-versie, die is

opgevoed op gebruikte barriques. Deze draagt de naam van de wijngaard (cru) op het etiket en heeft een minimumalcoholgehalte van 13 procent (tot een maximum van 13,5 procent). Wijnen

van de categorie Reserve hebben minimaal 13 procent alcohol en rijpen verplicht op eikenhout, hetzij op grote vaten hetzij op barriques. Ze worden pas vanaf 1 maart van het tweede jaar na de oogst op de markt gebracht.

•

Traisental: Voor de categorieën Klassik en Reserve zijn grüner veltliner en riesling de aangewezen rassen. Trasiental DAC (ook Reserve) is altijd een monocépage. De categorie Klassik heeft een minimumalcoholgehalte van 12 procent, Reserve van 13 procent. Beide types zijn

altijd droog. Tot het voorgeschreven smaakprofiel behoren geen tonen van eikenhout of botrytisaroma’s.

•

Kremstal: Druivenrassen, minimaal alcoholgehalte en wijntypen komen overeen met die van Traisental DAC. Bij wijnen van de categorie Reserve kan men in het aroma een hint van botrytis en eikenhout aantreffen.

TERUG NAAR INHOUD

32



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

•

Kamptal: Voor druivenrassen, minimaal alcoholgehalte en wijntypen gelden dezelfde voorwaarden als voor Kremstal DAC. Ook bij wijnen van Kamptal DAC Reserve kan een subtiele toets van botrytis of houtlagering tot het smaakprofiel behoren.

•

Leithaberg: Leithaberg ligt in het noorden van Burgenland. Het productiegebied omvat Eisenstadt (zowel de stad als het politieke district), de gemeenten Winden en Jois en

enkele wijngaarden in Neusiedl am See. De wijngaarden van Leithaberg DAC grenzen aan

het Leithagebirge en hebben een terroir dat grotendeels wordt bepaald door een bodem van kalksteen, leisteen en micaschist. Onder deze DAC vallen zowel rode als witte wijnen. Witte Leithaberg DAC is altijd trocken. Het kan een monocépage zijn of een blend van grüner veltliner, weißburgunder, chardonnay en neuburger. De wijn komt op zijn vroegst vanaf

1 september van het jaar na de oogst op de markt. Rode Leithaberg DAC wordt gemaakt

van (voornamelijk) blaufränkisch en rijpt verplicht in eikenhouten vaten. Pas na 1 september van het tweede jaar na de oogst wordt hij op de markt gebracht. Voor zowel witte als rode Leithaberg DAC geldt dat het alcoholgehalte minimaal 12,5 procent is.

•

Eisenberg: Deze DAC voor rode wijnen van blaufränkisch ontleent zijn naam aan de belang-

rijkste heuvel in het zuiden van Burgenland. Eisenberg Klassik heeft een minimumalcoholpercentage van 12,5 procent en wordt pas na 1 september van het jaar na de oogst op de markt

gebracht. Voor Eisenberg Reserve geldt een minimumalcoholpercentage van 13 procent en het

voorschrift dat deze wijn pas vanaf 1 maart van het tweede jaar na de oogst wordt aangeboden aan de consument. Eisenberg Reserve heeft een rijping ondergaan op kleine of grote eikenhouten vaten.

•

Neusiedlersee: Deze DAC omvat het hele district Neusiedl am See, behalve de gemeenten Winden en Jois. De DAC was tot 2020 uitsluitend van toepasssing op rode wijnen met de

zweigelt als hoofdras. Rode DAC-wijnen worden vrijwel uitsluitend van zweigelt gemaakt, maar een klein percentage andere rassen is toegestaan. Rode wijnen van de Reserve-categorie, die voor minstens 60 procent van zweigelt worden gemaakt, komen pas op de markt vanaf

1 maart van het tweede jaar na de oogst. Deze hebben meer dan een jaar vatrijping ondergaan (in grote vaten of in kleinere barriques) en kunnen goed ouderen. Het restsuikerge-

halte voor de rode Neusiedlersee DAC (inclusief Reserve) is maximaal 4 gr/l. Voor de zoete Neusiedlersee DAC wijnen in de categorie Spätlese en Auslese en de Neusiedlersee DAC

Reserve in de categorie Beerenauslese en Trockenbeerenauslese zijn alle witte druivenrassen

voor Qualitätswein toegestaan. Voor beide wijnen geldt een minimum suikergehalte van 45 g/l.

•

Wiener Gemischter Satz: Dit is een witte wijn die van ten minste drie verschillende kwaliteitsdruivenrassen wordt gemaakt die in de wijngaard samen groeien. De druiven moeten samen worden geoogst. De most van de afzonderlijke druivenrassen wordt samengevoegd en niet

apart vergist. Geen enkele variëteit mag meer dan 50 procent van de blend uitmaken. Wijnen met als geografische herkomst Wien op het etiket zijn altijd droog (trocken), maar wijnen die

op het etiket de naam van een wijngaard (cru) vermelden, niet per se. Wiener Gemischter Satz DAC zónder wijngaardvermelding heeft een alcoholpercentage van maximaal 12,5

procent; mét wijngaardvermelding is dat minimaal 12,5 procent. De release van wijnen met wijngaardvermelding is vanaf 1 maart van het jaar na de oogst.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

33

DAC

Eerste oogstjaar Reserve

Druivenrassen

Weinviertel

2002

grüner veltliner

Mittelburgenland

2005

Reserve

blaufränkisch

Traisental

2006

Reserve

grüner veltliner, riesling

Kremstal

2007

Reserve

grüner veltliner, riesling

Kamptal

2008

Reserve

grüner veltliner, riesling

Leithaberg

2008 (rood)

—

blaufränkisch (min. 85%, max. 15% st. laurent, zweigelt of pinot noir)

2009 (wit)

—

weißburgunder, chardonnay, neuburger en/of grüner veltliner

Eisenberg

2009

Reserve (2008)

blaufränkisch

Neusiedlersee

2011

Reserve (2010)

zweigelt (Reserve: min. 60% zweigelt en verplicht een blend met inheemse druivenrassen)

Wiener Gemischter Satz

2013

—

ten minste drie in één wijngaard samen aange-

Rosalia

2017 (rood)

Reserve

blaufränkisch, zweigelt

Rosalia

2017 (rosé)

Vulkanland Steiermark

2018

Reserve

welschriesling, weissburgunder, morillon, grauburgunder, riesling, gelber muskateller, sauvignon blanc, traminer en blends van deze druivenrassen

Südsteiermark

2018

Reserve

welschriesling, weissburgunder, morillon, grauburgunder, riesling, gelber muskateller, sauvignon blanc, traminer en blends van deze druivenrassen

Weststeiermark

2018

Reserve

blauer wildbacher, welschriesling, morillon, grauburgunder, riesling, gelber muskateller, sauvignon blanc, traminer en blends van deze druivenrassen

Carnuntum

2019 (wit)

chardonnay, weissburgunder, grüner veltliner blends voor minimaal twee derde uit deze druivenrassen en verder uit druivenrassen voor Qualitätswein)

Carnuntum

2019 (rood)

zweigelt, blaufränkisch (blends voor minimaal twee derde uit deze druivenrassen en verder uit druivenrassen voor Qualitätswein)

Wachau

2020

grüner veltliner, riesling, weissburgunder, grauburgunder, chardonnay, neuburger, muskateller, sauvignon blanc, traminer, frühroter veltliner, müllerthurgau, pinot noir, muskat ottonel, roter veltliner, st. laurent of zweigelt. Een blend of “gemischter Satz” is voor de basis DAC toegestaan.

Ruster Ausbruch

2020

uitsluitend witte door botrytis aangetaste kwaliteits druivenrassen uit Rust (Trockenbeerenauslese)

Wagram

2021

chardonnay, frühroter veltliner, grauer burgunder, grüner veltliner, gelber muskateller, roter veltliner, sauvignon blanc, traminer, weissburgunder, riesling, blauburgunder, st. laurent, zweigelt. Een blend of “gemischter Satz” is voor de basis DAC toegestaan.

Reserve (2009)

plante witte druivenrassen voor Qualitätswein, waarvan geen enkel ras meer dan 50% en één minimaal 10% één of meer blauwe druivenrassen voor Qualitätswein

Tabel 25.6 Overzicht DAC-wijnen (bron: Austrian Wine Marketing Board, 2020)

TERUG NAAR INHOUD

34



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

• Rosalia: er is een Rosalia DAC voor rode wijn (blaufränkisch en zweigelt) en een Rosalia DAC rosé (mag gemaakt worden uit één of meerdere blauwe druivenrassen voor rode

Qualitätswein). Bij de Rosalia DAC Reserva geldt een minimum alcoholpercentage van 13% (dat is 1% hoger dan voor de Rosalia DAC). Rosalia is een DAC uit Burgenland.

• Vulkanland Steiermark: deze DAC bestaat sinds 2018. Het betreft een witte wijn waarbij

welschriesling, weissburgunder, sauvignon blanc en traminer de hoofdrol spelen. Vulkanland Steiermark DAC kent niet alleen een Reserve, maar ook specifieke aanduidingen op het etiket voor restsuiker en specifieke herkomst (Ried, Ort of Gebiet).

• Südsteiermark: ook deze DAC bestaat sinds 2018 en is van toepassing op de productie van witte wijn. Belangrijkste druivenrassen zijn: sauvignon blanc, muskateller, weissburgunder,

morillon en riesling. Ook binnen deze DAC bestaat een Reserve en zijn er specifieke aanduidingen op het etiket voor restsuiker en de soms meer specifieke herkomstaanduiding.

• Weststeiermark: deze DAC bestaat ook sinds 2018. Deze streek is ook het klassieke Schilcherland; een rosé, gemaakt van het eeuwenoude druivenras blauer wildbacher.

Belangrijke witte druivenrassen zijn sauvignon blanc en weissburgunder. Ook binnen deze DAC uit Steiermark zijn er specifieke aanduidingen voor restsuiker en herkomst.

• Carnuntum: deze DAC bestaat sinds 2019 en betreft zowel witte als rode wijnen. De belang-

rijkste druivenrassen zijn: chardonnay, weissburgunder, grüner veltliner, zweigelt en blaufränkisch. Ook dit gebied kent de onderverdeling in herkomst.

• Wachau: dit gebied kent al een indeling als het gaat om de wijnstijlen. Sinds 2020 ook een DAC. Het gebied staat met name bekend vanwege de riesling en grüner veltliner. Voor de

zogenaamde “Riedenweine” zijn het ook uitsluitend deze rassen die gebruikt mogen worden

en is “anreicherung” niet toegestaan. Voor de andere herkomstaanduidingen zijn bijvoorbeeld weissburgunder, grauburgunder, chardonnay en sauvignon blanc toegestaan.

• Ruster Ausbruch: deze DAC bestaat eveneens sinds 2020 en geldt uitsluitend voor wijnen die minimaal voldoen aan de criteria voor die van Trockenbeerenauslese. De droge witte en rode

wijnen uit dit gebied vallen, als ze voldoen aan de wettelijke eisen, onder de Leithaberg DAC. De druiven voor de DAC Ruster Ausbruch moeten afkomstig zijn uit Freistadt Rust.

• Wagram: deze DAC bestaat sinds 2021 en is van toepassing op de droge witte en rode wijnen.

Uit dit gebied komen naast de vaak aromatische en kruidige witte wijnen -waarbij een glansrol

voor de grüner veltliner is weggelegd- ook krachtige rode wijnen van de zweigelt, st. laurent en

blauburgunder. Voor de witte wijnen zijn ook de autochtone roter veltliner en de riesling belangrijk.

Meer informatie is te vinden op de website: www.austrianwine.com Wijnen uit een DAC-gebied die zijn gemaakt van andere druivenrassen en in een andere wijn-

stijl dan de DAC toestaat, worden op de markt gebracht onder de generieke naam van de deelstaat (Bundesland) waartoe het gebied behoort, bijvoorbeeld Niederösterreich, Burgenland of

Steiermark. Rode wijnen uit Kremstal kunnen dus op de markt worden gebracht onder de naam Niederösterreich, maar niet onder de naam Kremstal. Niet alle producenten zijn daar overigens even blij mee.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

35

 Classificatie van mousserende wijnen (Sekt Austria)

Österreichischer Wein moet geproduceerd zijn in Oostenrijk en van druiven gemaakt zijn die in

Oostenrijk verbouwd zijn. Dit geldt ook voor Österreichischer Sekt. Vanaf 2022 heet Österreichi-

scher Sekt: Sekt Austria en is er een nieuwe kwaliteitspyramide. De dosages en de indeling in brut, extra trocken, etc. zijn gelijk aan die bij champagne.

De categorieën zijn van laag naar hoog: •

Sekt Austria:: Sekt waarvoor verschillende productiemethoden zijn toegestaan. De rijping sur

lie is minimaal 9 maanden bij een tweede gisting op fles. Bij een tweede gisting op tank is de

minimale periode 6 maanden.Voor deze sekt zijn alle stijlen (ook halfzoet en zoet) en alle kleuren (wit, rosé, rood) toegestaan. Een specifieke herkomstaanduiding is niet toegestaan, alleen een federale staat. Oogstjaaraanduiding is optioneel. De sekt wordt op de markt gebracht vanaf 22 oktober van het jaar na de oogst.

•

Sekt Austria Reserve: Sekt waarvoor alleen de traditionele methode is toegestaan. De rijping sur lie is minimaal 18 maanden. Deze sekt bestaat alleen in de stijlen brut en extra brut (brut

nature) en in de kleuren wit en rosé. De druiven worden met de hand geplukt en komen uit één deelstaat. Voor het persen van de druiven gelden striktere regels dan voor de bovenstaande

categorie. Het etiket draagt als herkomstaanduiding de naam van een deelstaat (een generieke naam, zoals Niederösterreich of Burgenland), maar niet de naam van een gemeente of wijn-

gaard. Oogstjaaraanduiding is optioneel. De sekt wordt op de markt gebracht vanaf 22 oktober van het tweede jaar na de oogst.

•

Sekt Austria Grosse Reserve: Sekt waarvoor alleen de traditionele methode is toegestaan en

het verblijf op het gistbezinksel minimaal 36 maanden duurt. Ook deze sekt moet in de stijl brut of extra brut (brut nature) geproduceerd zijn en bestaat alleen in wit en rosé. Druiven worden met de hand geplukt en met een mandpers of pneumatische pers geperst. De druiven moe-

ten uit één specifieke wijngemeente komen (bijvoorbeeld Poysdorf of Langenlois). De basiswijnen moeten wit óf rosé zijn. Dat wil zeggen dat voor de productie van rosé geen witte en

rode basiswijnen gemengd mogen worden, anders dan bij de productie van champagne. De

naam van de wijngemeente of specifieke wijngaard (Ried) mag op het etiket vermeld worden.

Oogstjaaraanduiding is optioneel. Pas vanaf 22 oktober van het derde jaar na de oogst komt deze sekt op de markt.

 Typeaanduidingen Wachau

Oostenrijks meest prestigieuze wijngebied valt, sinds 2020, binnen het DAC-systeem. Wachau

heeft daarnaast nog een eigen kwaliteitssysteem. De Wachau heeft als enige Oostenrijkse wijngebied een officieel erkende, eigen terminologie om verschillende wijntypen mee aan te duiden.

Een wettelijk kader als zodanig ontbreekt, aangezien het gaat om eisen die verder gaan dan de Oostenrijkse wijnwet. Bedrijven die aangesloten zijn bij de in 1983 opgerichte, regionale orga-

nisatie Vinea Wachau Nobilis Districtus (kortweg: Vinea Wachau) kunnen hun droge (!) wijnen

aanduiden als Steinfeder, Federspiel of Smaragd. Voor deze wijntypen, die alle tot de categorie Qualitätswein behoren, is chaptalisatie niet toegestaan.

TERUG NAAR INHOUD

36



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

• •

Steinfeder is de lichtste versie met maximaal 11,5 procent alcohol;

Federspiel is in de praktijk vaak een halfdroge Kabinett en heeft maximaal 12,5 procent alcohol;

•

Smaragd is de krachtigste versie met minimaal 12,5 procent alcohol. Dit wijntype komt min

of meer overeen met een Spätlese (of Auslese) Trocken c.q. Großes Gewächs in Duitsland.

Soms worden hiervoor druiven gebruikt die door botrytis zijn aangetast.

Niederösterreich Niederösterreich, in het noordoosten van het land, is met ruim 61 procent van alle wijngaarden veruit Oostenrijks belangrijkste deelstaat voor wijnbouw. Het grenst in het noordoosten aan

Tsjechië en in het oosten aan Slowakije. De wijngebieden van Niederösterreich liggen als het ware om Wenen heen. De meeste wijngaarden liggen ten noorden van de Donau.

Binnen Niederösterreich liggen districten met soms grote geologische en klimatologische verschillen. Zo heeft de Wachau heel wat gemeen met het Kamptal, maar verschilt het gebied totaal van de Thermenregion. Een overeenkomst is dat in vrijwel alle wijngebieden van Niederösterreich de

grüner veltliner verreweg het favoriete druivenras is. Hij neemt ruim 45 procent van de aanplant in Niederösterreich voor zijn rekening. De productie van rode wijnen beperkt zich tot ongeveer een kwart. Het gebied telt acht deelgebieden (zie tabel 24.7). Daarvan hebben er zeven een DACstatus (Weinviertel, Kamptal, Wagram, Kremstal, Wachau, Traisental en Carnuntum).

Herkomstgebied Weinviertel DAC

Oppervlakte (ha) 14.001

Kamptal DAC

3.582

Wagram DAC

2.439

Kremstal DAC

2.256

Thermenregion

1.901

Wachau DAC

1.291

Traisental DAC

851

Carnuntum DAC

836

Overig

2

Tabel 25.7 Herkomstgebieden in Niederösterreich

 Wachau

De Wachau kan rekenen op internationaal prestige. De steile hellingen op de noordelijke Donauoever en de pittoreske dorpjes met hun barokke gebouwen vormen een schitterend decor. Niet

voor niets is de Wachau door UNESCO op de Werelderfgoedlijst geplaatst. De wijngaarden van Wachau, zo’n 1.300 ha in totaal, strekken zich zo’n 20 kilometer langs de Donau uit. Veel wijn-

gaarden bevinden zich op terrassen van 200 tot soms wel 400 meter boven de waterspiegel van

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

37

Wachau

de rivier (dat wil zeggen 400 tot 600 meter boven zeeniveau). De meeste wijngaarden liggen op de noordelijke oever. De plantdichtheid in de Wachau ligt tussen 7.000 en 7.500 stokken per hectare.

Dat is dubbel zo veel als bij het geleidingssysteem Lenz Moser. Tegelijkertijd ligt de opbrengst in veel jaren laag: rond 40 hl/ha. In geologisch opzicht kent de Wachau veel variatie, met graniet,

gneis, leisteen, löss en zand. De wijngaarden op primaire rotsformaties leveren wijnen op met een hoge zuurgraad en veel concentratie.

Klimatologisch ondervindt de Wachau zowel Atlantische als continentale, Pannonische invloeden.

De warmte van de Pannonische winden en de koelte van de vochtige lucht uit de noordelijke bos-

sen (Waldviertel) zorgen voor een voortdurende luchtcirculatie, terwijl de Donau warmte opslaat en zonlicht reflecteert. Door hun ligging in een dal en door de dichte bebossing in de omgeving zijn de wijngaarden beschut tegen koude winden. Op sommige plekken regent het zó weinig en zijn

de hellingen zó steil dat vaak irrigatie moet worden toegepast, temeer omdat het in de Wachau ’s

zomers behoorlijk warm kan worden. Er zijn subtiele variaties in microklimaat tussen het westelijke

Al in 1285 mocht de Wachau pronken met de benaming Vinea Wachau Nobilis Districtus. In 1983 werd die naam overgenomen door de regionale producentenvereniging, die een eigen kwaliteitsindeling heeft ontwikkeld (zie blz. 36). De Wachau heeft als wijngebied ook minder glorieuze tijden gekend. Nog tot in de jaren vijftig van de twintigste eeuw was fruitteelt er belangrijker dan wijnbouw.

TERUG NAAR INHOUD

38



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

en het oostelijke deel, voor en na de bocht in de Donau. Het oostelijke deel van de Wachau (ten

oosten van Dürnstein) profiteert meer van de invloed van de warme Pannonische zomer dan het westelijke deel (ten westen van Weissenkirchen). In Oberloiben, Unterloiben en Mautern is het

klimaat aanmerkelijk zachter dan in Weissenkirchen. In het uiterste westen van het gebied, rond Spitz, is de koele invloed uit het noorden het grootst. De oogst vindt in de Wachau relatief laat plaats, vaak pas in oktober en soms in november.

Urgestein, een verzamelterm voor oude stollingsgesteenten zoals graniet en metamorfe vormen daarvan, vormt de basisbodem van veel beroemde wijngaarden in de Wachau. Topwijngaarden

bevinden zich meestal op steile hellingen met een goede zonexpositie. De bekendste wijndorpen en wijngaarden – cru’s met een zeer uitgesproken terroirkarakter en eigen signatuur – liggen

vooral op de linkeroever (noordoever) van de Donau. Van west naar oost zijn dat de dorpen Spitz (met als topwijngaarden Singerriedel, Tausendeimerberg en Honivogl), Joching (met Kollmitz),

Weissenkirchen (met Achleiten en Klaus), Dürnstein (met Kellerberg) en Loiben (met Loibenberg

en Schütt). Op de zuidoever liggen de plaatsjes Mautern, al in de Romeinse tijd van groot belang, en Rossatz. Ook de wijngaard Kirnberg in Rossatz wordt als topwijngaard beschouwd. De exploitatie van de terraswijngaarden is een kostbare zaak: jaarlijks 2.000 manuren per hectare tegen-

over 400 manuren in vlakke, machinaal bewerkte wijngaarden. De hellingen zijn soms even steil als die aan de Moezel. In de prijs van de wijn moeten de hoge productiekosten verdisconteerd worden.

Grüner veltliner en riesling spelen de hoofdrol in Wachau. Grüner veltliner doet het vooral goed

in de lagere delen van Wachau, op bodems van löss en zand; riesling staat meer aangeplant op

De dorpjes Dürnstein (links) en Spitz (rechts) aan de Donau. Welke van de twee ligt het meest westelijk?

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

39

hoge en steile hellingen, op minder vruchtbare bodems met gneis en graniet. De beste Rieslings kunnen zich meten met de top van de wereld. Andere druivenrassen zijn van ondergeschikt

belang, al kunnen ook sauvignon blanc en muskateller hier mooie wijnen opleveren. Voor rode wijnen, die circa 10 procent van de productie uitmaken, wordt vooral zweigelt gebruikt. Wijnen uit de

Wachau worden veelal getypeerd door kracht en rijkdom, gekoppeld aan een goede zuurgraad en een uitgesproken mineraliteit. De beste wijnen uit de Wachau rijpen bovendien uitstekend.  Kremstal

Het Kremstal telt ruim 2.200 ha aan wijngaarden. Het gebied bevindt zich pal ten oosten van de

Wachau en ligt voor ongeveer tweederde deel op de noordelijke oever van de Donau. Het dankt

zijn naam aan het riviertje Krems. Centrum van het gebied is het stadje Krems, dat met de stadsdelen Und en Stein tot de oudste nederzettingen van Oostenrijk behoort. In Krems en Stein werd in de middeleeuwen veel wijn gemaakt op initiatief van het lokale klooster. Krems biedt onderdak aan een wijnbouwschool, gesticht in 1875, en een aardig wijnmuseum in het voormalige klooster in Und. Krems ligt aan de voet van enkele hoge heuvels. Rond de stad zijn de wijngaarden

vaak aangeplant op terrassen. Bij Krems en Stein liggen enkele van de beste wijngaarden van de streek, respectievelijk Sandgrube en Hund. Andere bekende wijngaarden zijn Pfaffenberg, Hochäcker, Kögl, Gebling en Spiegel. Wijnbouwcentra in Krems zijn onder andere Furth bei

Göttweig ten zuiden van de Donau en Gedersdorf, Rohrendorf en Senftenberg ten noorden van de rivier.

Het diepe rivierdal van het Kremstal ligt beschut tegen koude winden uit het noorden, terwijl de invloed van de Pannonische warmte uit het oosten duidelijk merkbaar is. In het oosten van het

Kremstal bevat de bodem veel zandsteen en diepe lagen löss. Dicht bij de Donau domineert een zachte, diepe löss- en leembodem met het nodige grind. Verder van de rivier af liggen de wijn-

gaarden op soms vrij steile hellingen. De wijnstokken wortelen daar in bodems van kalkhoudende löss op oud verweringsgesteente. De primaire rotsbodems van de Wachau treffen we ook aan in het noordwesten van het Kremstal, bij Stein en Senftenberg. Grüner veltliner en riesling zijn met

afstand de belangrijkste rassen. Voor wijnen van deze twee variëteiten mag de herkomstbenaming Kremstal DAC gebruikt worden. Kremstal DAC (inclusief de categorie Reserve) dateert uit 2007.

Rode wijnen maken maar een klein deel van de productie uit. In Kremstal is een van de grootste coöperaties van Oostenrijk actief.  Kamptal

Het Kamptal is genoemd naar de Kamp, een zijrivier van de Donau. Het gebied telt zo’n 3.500

ha wijngaarden en ligt ten noorden van Krems en de Donau. Het wijnbouwcentrum van Kamptal is Langenlois, een van de grootste wijnbouwgemeenten van Oostenrijk. Naast Langenlois zijn

Gobelsburg (bekend om Schloss Gobelsburg), Zöbing en Strass im Strassertal de bekendste wijnplaatsen van het Kamptal. De met afstand bekendste Ried van de streek is de Heiligenstein in Zöbing, ten noordoosten van Langenlois.

TERUG NAAR INHOUD

40



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

De wijngaarden van Kamptal zijn door bergen in het noorden beschut tegen koude lucht. In het Kamptal is het gemiddeld een graad warmer dan in de Wachau. De invloed van de Donau is

beperkt. In Kamptal speelt Urgestein (graniet, basalt, gneis) een minder prominente rol dan in

Wachau en Kremstal. De bodem in Kamptal bestaat in hoge mate uit löss, leem en kalkhoudende

afzettingen. Op de hellingen is ook leisteen te vinden. Vooral van wijngaarden op primaire rotsformaties (graniet, leisteen) komen mooie Rieslings. Vergeleken met de Wachau krijgt de streek wat meer regen, maar dat neemt niet weg dat in sommige wijngaarden irrigatie onontbeerlijk is.

Helse Heiligenstein De Heiligenstein is een op het zuiden liggende rotsformatie die uit het perm dateert, zo’n

270 miljoen jaar geleden. De bodem bestaat voornamelijk uit zandsteen en vulkanisch materiaal. Grüner Veltliners, Rieslings en Weißburgunders van de Heiligenstein worden zeer

gewaardeerd. Veel topproducenten uit Kamptal hebben hier een perceel riesling. De wijn-

gaard Heiligenstein werd al in 1280 vermeld in het register van klooster Zwettl. Hij werd toen Hellenstein ofwel Höllenstein genoemd, want de zon brandde op deze berg altijd höllisch heiss, heet als de hel.

Het Kamptal heeft al wat langer een kwaliteitstraditie dan de Wachau. Grüner veltliner was hier

eerder het meest aangeplante druivenras dan in de Wachau. Hij geeft in Kamptal karakteristieke,

frisse wijnen met een peperig aroma en een goede zuurgraad. De beste wijnen rijpen verrassend goed. Hetzelfde geldt voor de Rieslings uit Kamptal. Evenals in de Wachau en het Kremstal is

riesling ook hier het tweede belangrijke druivenras. Verder zijn er chardonnay en weißburgunder te vinden. Voor rode wijn staan onder andere zweigelt, blauburgunder (pinot noir), cabernet

sauvignon en merlot aangeplant. Voor Grüner Veltliner en Riesling uit dit gebied is Kamptal DAC met ingang van de oogst van 2008 een beschermde herkomstbenaming.

Loisium In Langenlois bevindt zich het Loisium, een futuristisch ogend bezoekerscentrum, dat je niet op het Oostenrijkse platteland zou verwachten. Het is verbonden met oude kelders, waarin

ook eigentijdse elementen opduiken. Het Loisium herbergt ook een hotel, een museum, een vinotheek en een restaurant. Op de wijnkaart van het restaurant staan enkele zeer oude Grüner Veltliners. Servus im Kamptal!

 Traisental

Traisental ligt ten zuiden van Kremstal en ten zuidoosten van Wachau, op de rechteroever van de Donau. Sankt Pölten, in het zuiden van Traisental, is de hoofdstad van Niederösterreich.

Traisental is het kleinste wijndistrict van Niederösterreich. In totaal is circa 850 ha wijngaard in

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

41

Wijngaard in Kamptal

gebruik. Traisental ontstond als wijngebied in 1995 en is genoemd naar de rivier Traisen, een

zijrivier van de Donau. Het is het minst bekende gebied in Niederösterreich, maar de wijnbouw is

hier zeer oud. Archeologische vondsten laten zien dat hier al wijnbouw werd bedreven voordat de Romeinen er arriveerden.

Het gebied heeft naast zanderige en leemrijke bodems ook veel bodems waarin kalk en krijt dominant zijn. De temperatuurverschillen tussen dag en nacht zijn in Traisental aanzienlijk, wat gunstig is voor de druivenaroma’s. Momenteel wordt de wijnbouw er gehinderd door een extreme kleinschaligheid, hoewel het de streek bepaald niet aan potentieel ontbreekt. Traisental kent net als

Wachau, Kamptal en Kremstal wijngaarden op steile terrassen en op glooiende heuvels. De structuur van de bodem is ideaal voor wijnbouw. Zo ook het klimaat. De warme lucht die door de vallei trekt, geeft de druiven wat extra warmte en zorgt tegelijkertijd voor een goede ventilatie.

Van de aanplant komt 55 procent voor rekening van grüner veltliner. Het tweede druivenras van Traisental is riesling. Beide druivenrassen zijn sinds 2006 DAC-variëteiten. De beste wijnen uit Traisental zijn vol en stevig en kunnen goed ouderen. Goede wijngaarden zijn onder andere Zwirch, Berg, Sonnleiten en Fuchsenrand.

TERUG NAAR INHOUD

42



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

Oude Romeinse stadspoort in Carnuntum

 Wagram

Het wijnbouwgebied Wagram, dat tot 2007 Donauland werd genoemd, telt ruim 2.400 ha wijngaar-

den en vormt de schakel tussen Wachau en Kamptal enerzijds en Wenen anderzijds. Het gebied is genoemd naar de Wagram, een uit löss bestaande heuvelrug ten westen van Wenen. Wagram is een zeer dynamisch wijngebied, waar veel geëxperimenteerd wordt.

Klosterneuburg, even ten noordwesten van Wenen, is de belangrijkste wijnstad van Wagram. De stad kent een rijke geschiedenis, niet in het minst in wijnbouwkundig opzicht. In Klosterneuburg is tegenwoordig het wijnonderzoek en -onderwijs in Oostenrijk geconcentreerd. De Großlage Klosterneuburg heeft een oppervlakte van 300 ha aan wijngaarden. Belangrijke wijndorpen

in Wagram zijn onder andere Kirchberg, Fels am Wagram, Feuersbrunn en Grossriedenthal.

Lössbodems en diepe, vruchtbare gronden, waarop vooral grüner veltliner, riesling en weiß-

burgunder gedijen, zijn in Wagram dominant, vooral in het westen. Grüner Veltliners van löss-

bodems zijn Wagrams trots. Men spreekt er zelfs van ‘des grünen Veltliners Lust auf Löss’. Rond Klosterneuburg, in het oosten van Wagram, vindt men vooral kalkhoudende bodems.

De stijl van de Grüner Veltliners uit Wagram zit een beetje tussen de krachtige versies uit het

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

43

Wijngaard van Gumpoldskirchen

Kamptal en de lichtere uit het Weinviertel in. Een specialiteit uit Wagram is het witte druivenras roter veltliner.

 Carnuntum

Het wijnbouwgebied Carnuntum ligt ten oosten en zuidoosten van Wenen. Het is een dynamisch wijngebied, waar goede rode wijnen vandaan komen. De naam herinnert aan een vroegere

Romeinse vesting langs de Donau, daar waar de rivier de Pannonische vlakte bereikt en nu

de grens met Hongarije ligt. Carnuntum is gesitueerd op de zuidelijke oever van de rivier, tus-

sen de gebieden Weinviertel en Neusiedlersee. Göttlesbrunn is het centrum van het wijngebied.

Daarnaast is Höflein een belangrijke productieplaats. Het gebied telt ruim 800 ha wijngaarden op

vruchtbare bodems met grind en löss. Carnuntum profiteert van de warme Pannonische winden uit het oosten.

Carnuntum brengt meer rode wijnen op de markt dan witte wijnen. De rode wijnen worden vaak

gemaakt op basis van blaufränkisch, zweigelt of st. laurent. Zweigelt is daarvan de belangrijkste

druif. In het oosten van Carnuntum, in het bijzonder rond de Spitzerberg, zijn de omstandigheden ideaal voor blaufränkisch. Ook cabernet sauvignon en syrah vindt men in Carnuntum soms. De witte wijnen worden doorgaans gemaakt van grüner veltliner of welschriesling.

TERUG NAAR INHOUD

44



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

 Thermenregion

Het wijngebied Thermenregion beslaat zo’n 1.900 ha ten zuiden van Wenen. De naam Thermenregion refereert aan de warmwaterbronnen in het gebied, die ooit de basis vormden voor

Romeinse thermae (warme baden), en is in 1985 geïntroduceerd ter vervanging van Südbahn, de naam van de spoorweg die van Wenen naar het zuiden loopt. Het is het warmste deel van

Niederösterreich. De bodem bestaat er uit een onderlaag van verweringspuin en een bovenlaag van kalkrijke, bruine aarde, grind en zand. Rond Bad Vöslau treft men diepe grindbodems aan.

Thermenregion heeft een lange wijnbouwgeschiedenis, die teruggaat tot de twaalfde eeuw, toen cisterciënzers hier wijngaarden aanlegden.

Gumpoldskirchen, Bad Vöslau en Baden zijn de belangrijkste wijncentra. Rond het dorp

Gumpoldskirchen, waar men veel Heurige vindt (zie blz. 59), wordt vooral witte wijn geprodu-

ceerd; rond Baden en Bad Vöslau (meer naar het zuiden) is rode wijn dominant. Ook Pfaffstätten, Traiskirchen en Tattendorf zijn belangrijke wijnstadjes. Witte wijn uit Gumpoldskirchen,

Gumpoldskirchner genoemd, wordt samengesteld uit de lokale specialiteiten rotgipfler en zier-

fandler. De laatste variëteit wordt ook wel spätrot genoemd. Heel soms worden ze afzonderlijk gevinifieerd tot monocépage. Gumpoldskirchner is een kruidige, volle witte wijn. Verder zijn in

de Thermenregion als witte variëteiten weißburgunder, traminer, neuburger en riesling te vinden.

In de regel leveren ze originele, vrij krachtige wijnen op. Rond Baden en Bad Vöslau is nog veel blauer portugieser aangeplant. Veel interessantere rode wijnen komen hier van druiven zoals

blauburgunder (pinot noir), blaufränkisch en st. laurent. Zweigelt en cabernet sauvignon vindt men in de Thermenregion ook.

Rood of wit?

Namen als rotgipfler en spätrot roepen onwillekeurig associaties op met rode wijnen. Ten

onrechte, want beide druivenrassen zijn toch echt wit! Rotgipfler komt aan zijn naam vanwege de roodkleurige jonge loten, terwijl spätrot zijn naam dankt aan het feit dat het blad zeer laat verkleurt. Een andere naam voor spätrot is zierfandler, een naam die weer niets te maken heeft met zinfandel. Verwarrend allemaal...

 Weinviertel

Weinviertel beslaat met zijn 14.000 ha zowat een derde van het Oostenrijkse wijngaardareaal en is daarmee de grootste wijnstreek van Oostenrijk. De streek ligt tussen de Manhartsberg in het

westen en de Slowaakse grens in het oosten. In het zuiden wordt Weinviertel begrensd door de

Donau en in het noorden door de grens met Tsjechië. Een groot deel van Weinviertel is vlak en erg

droog, maar glooiende heuvels, bossen en oude dorpen en stadjes maken het tot een aantrekkelijk gebied. Werkelijk uitzonderlijke terroirs zijn in het Weinviertel vrij zeldzaam en het gebied staat niet bepaald bekend als prestigieus. Kwaliteit is in het Weinviertel in hoge mate afhankelijk van de individuele vakkundigheid van de producent.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

45

Ruïne van slot Falkenstein in het noorden van het Weinviertel

Het Weinviertel kent een droog klimaat. Op sommige plaatsen valt jaarlijks niet meer dan 400 mm neerslag. In het westen, rond Retz, is het aanzienlijk droger dan in het oosten, richting de rivier March. De heuvels over de grens met Slowakije houden de warme lucht van de Pannonische

vlakte tegen, waardoor sommige delen van het Weinviertel, vooral de heuvels in het noordoosten,

relatief koel zijn. De gemiddeld vrij lage temperatuur stelt dusdanige beperkingen aan de rijping dat

riesling in het Weinviertel veel minder aangeplant staat dan in de gebieden langs de Donau. Wijnen uit het Weinviertel vallen meestal wat lichter en frisser uit dan vergelijkbare wijnen uit bijvoorbeeld Burgenland. De wijngaarden in het oosten en zuidoosten van het Weinviertel, zoals in Matzen en Mannersdorf, profiteren van warme herfsten door de nabijheid van de Pannonische vlakte.

Binnen het uitgestrekte gebied komt bijna vanzelfsprekend de nodige variatie in bodems voor. Er

is graniet, gneis, kalk, leem, löss, zand en zwarte aarde te vinden. In het westen en noordwesten

van het Weinviertel zijn onder andere Retz, Röschitz, Mailberg en Haugsdorf belangrijke wijnbouwcentra. Rond Retz en Röschitz (bekend om zijn primaire rotsformaties) staat vooral grüner veltliner aangeplant. Mailberg en Haugsdorf produceren goede Grüner Veltliners, maar staan vooral

bekend om hun goede rode wijnen op basis van blauer portugieser en zweigelt. De ingesloten

vallei van Mailberg, in het noorden van het gebied, profiteert van wat hogere temperaturen. De löss- en zandbodems in Mailberg zorgen ook voor de nodige warmte.

TERUG NAAR INHOUD

46



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

In het noordoosten zijn de belangrijkste wijnbouwcentra Falkenstein en Poysdorf. Hier komen vaak peperige Grüner Veltliners vandaan. Ook veel basiswijnen voor Oostenrijkse sekt komen uit het noordoostelijke deel van Weinviertel, vooral uit Poysdorf en omgeving. Oostenrijkse sekt wordt

meestal gemaakt van grüner veltliner, weißburgunder en/of riesling. Meer naar het zuidoosten zijn Korneuburg (aan de Donau, pal ten noorden van Wenen), Wolkersdorf (ten noordoosten van Wenen) en Matzen (in het oosten, richting de rivier March) productieve wijnbouwsteden.

De dominante en meest representatieve druif van het Weinviertel is de grüner veltliner. Maar ook müller-thurgau en welschriesling staan veel aangeplant. Weinviertel was het eerste wijnbouwge-

bied dat een DAC-status verwierf, in 2004 (voor de oogst van 2002). Met ingang van de oogst van 2009 bestaat er ook een categorie Weinviertel DAC Reserve. Grüner Veltliner is voor Weinviertel DAC (Klassik en Reserve) het verplichte ras.

Het Weinviertel is ook bekend om zijn karakteristieke Kellergassen, straatjes die toegang

geven tot kilometers lange gangen en vele keldertjes. Een prachtig voorbeeld daarvan is te vinden in Retz, dicht bij de grens met Tsjechië.

Burgenland Burgenland is behalve de naam van een Bundesland ook de naam van de op een na grootste wijnregio van Oostenrijk. Het overwegend Duitstalige Burgenland behoorde tot 1921 toe aan

Hongarije. Na jarenlange onderhandelingen (als nasleep van de Eerste Wereldoorlog) viel Burgenland conform het Verdrag van Trianon grotendeels toe aan Oostenrijk. Alleen een klein gebied

rond Sopron bleef Hongaars (zie blz. 52). Na het wegvallen van het IJzeren Gordijn is de relatie tussen Oostenrijk en Hongarije in de grensgebieden langzaamaan meer ontspannen geworden.

De grote bloeiperiode voor Burgenland begon toen in Frankrijk de phylloxera toesloeg en er een

groot tekort aan rode wijnen ontstond. Dertig jaar lang profiteerde Burgenland van dit tekort, vooral met wijnen van blauburgunder (pinot noir), totdat ook in Burgenland de wijngaarden vernietigd

werden door de druifluis. Na de druifluisepidemie plantte men hoofdzakelijk blaufränkisch aan. In de jaren zestig en zeventig van de twintigste eeuw verschoof het zwaartepunt naar de productie

van zoete witte wijnen voor de Duitse markt. Massaproductie van dit type wijnen was het gevolg.

Midden in Burgenland ligt de Neusiedler See. Dit meer van 32 km lang (van noord naar zuid)

met een oppervlakte van 320 km2 heeft een gemiddelde diepte van minder dan een meter. Het

is een poestameer of steppemeer, net als het Balatonmeer in Hongarije. De Neusiedler See is een belangrijk groeigebied voor riet en is beschermd als natuurreservaat. Om het meer liggen

veel kleine meertjes, poelen en moerassen. De Neusiedler See is een belangrijke klimaatfactor in

Burgenland, samen met het Pannonische landklimaat. Door het grote, ondiepe waterbekken en de

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

47

Neusiedlersee-Seewinkel

omliggende moerassen is de luchtvochtigheid in de wijde omtrek zeer hoog. In het vroege najaar

draagt het meer daarom in beslissende mate bij tot de ontwikkeling van botrytis. Bovendien heeft het meer een temperatuurregulerende functie. Verschillen in dag- en nachttemperatuur zijn daar-

door niet zo groot. Ook het Leithagebirge speelt een rol, doordat het koele lucht en neerslag van-

uit het westen tegenhoudt. Zon en warmte zorgen ervoor dat ook blauwe druiven goed rijp kunnen worden. De oogst van blauwe druiven is vaak al in september, vroeger dan in andere gebieden

van Oostenrijk. Voor de productie van elegante en levendige wijnen van grüner veltliner is volgens sommigen het klimaat van Burgenland net iets te warm.

Uit Burgenland komen de meeste Oostenrijkse rode wijnen, maar ook zoete wijnen worden hier

gemaakt. De meest aangeplante witte druivenrassen zijn welschriesling en grüner veltliner, waarbij opgemerkt moet worden dat grüner veltliner aan terrein heeft gewonnen de laatste jaren. De ooit zeer populaire müller-thurgau is steeds minder te vinden. Het belangrijkste blauwe druivenras in Burgenland is blaufränkisch, vooral in Mittelburgenland DAC. In Neusiedlersee DAC is zweigelt het dominante blauwe druivenras. De productie in Burgenland is voor circa 60 procent rood en voor 40 procent wit. Sinds de jaren negentig van de vorige eeuw is de productie van rode wijn in opkomst.

Burgenland is de generieke naam voor kwaliteitswijnen die niet binnen een DAC-classificatie

vallen. Het productiegebied van Burgenland telt de volgende zes DAC-zones: Mittelburgenland,

TERUG NAAR INHOUD

48



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

Typische wijnkelder in Burgenland

Eisenberg, Leithaberg, Neusiedlersee, Rosalia en Ruster Ausbruch (zie ook blz. 32-35).  Neusiedlersee

Het wijngebied Neusiedlersee telt zo’n 6.200 ha wijngaarden en ligt ten noordoosten en oosten van de Neusiedler See. Het gebied ligt grotendeels op de warme Pannonische vlakte tussen het meer en de grens met Hongarije. De zomers zijn warm en droog en de winters zijn koud, met

weinig sneeuw. Het gebied is in de jaren zestig van de vorige eeuw tot ontwikkeling gebracht voor de massaproductie van zoete wijn en werd zodoende het grootste wijndistrict van Burgenland.

Wijngaarden liggen meestal op de zanderige bodems tot vlak bij het meer. De bodems in Neusied-

Herkomstgebied

Oppervlakte (ha)

Neusiedlersee DAC

6.239

Leithaberg DAC

2.878

Mittelburgenland DAC

2.041

Eisenberg DAC

505

Ruster Ausbruch DAC

412

Rosalia DAC

241

Tabel 25.8 Herkomstgebieden in Burgenland

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

49

Wijngaard ten oosten van de Neusiedler See

lersee worden gekenmerkt door zand, leem en grind. Daarnaast vindt men bodems met wisselende hoeveelheden krijt. Bekende plaatsen zijn onder andere Apetlon, Frauenkirchen, Gols, Illmitz, Neusiedl am See en Podersdorf.

Ten oosten van de Neusiedler See zijn twee subgebieden te onderscheiden, die beide tus-

sen het meer en de Hongaarse grens liggen. Tussen Gols en Frauenkirchen ligt het gebied Heideboden (ook wel gespeld als Haideboden). Hier worden van de leembodems goede

rode en droge witte wijnen geproduceerd. Het gebied rond Illmitz en Apetlon, meer naar het

zuiden, wordt Seewinkel genoemd. Seewinkel is vooral beroemd om zijn Beerenauslesen en Trockenbeerenauslesen. De omstandigheden zijn hier ideaal voor botrytis.

Tot 2016 was Neusiedlersee een herkomstbenaming voor kwaliteitswijnen uit het gebied ten

oosten van de Neusiedler See die niet een DAC-status hadden. Deze herkomstbenaming is na 2016 komen te vervallen. Niet-DAC-wijnen uit dit gebied komen op de markt onder de naam

Burgenland. Het noordoosten van Burgenland is een uitgelezen wijnbouwgebied voor het produ-

ceren van edelzoete botrytiswijnen. In de mooie, zonnige nazomers treedt in de nabijheid van het meer regelmatig edelrot op als gevolg van ochtendnevels die door een warme middag gevolgd worden. Botrytiswijnen worden gemaakt van onder andere chardonnay, welschriesling,

scheurebe (sämling 88), traminer, grauburgunder en weißburgunder. Een specialiteit uit dit deel

TERUG NAAR INHOUD

50



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

van Burgenland vormen wijnen die zijn gemaakt op basis van druiven die op matten van stro of

riet zijn ingedroogd, respectievelijk Strohweine en Schilfweine genoemd (zie blz. 30). Daarnaast produceert de regio droge witte en rode wijnen. Welschriesling is het meest aangeplante witte druivenras. Op de glooiende, op het zuiden liggende hellingen verder weg van het meer, rond

dorpen als Jois, Gols en Weiden, worden goede rode wijnen geproduceerd. Dat gebeurt op basis van een hele reeks druivenrassen, waaronder zweigelt, blaufränkisch en st. laurent. Zweigelt is

de meest aangeplante blauwe variëteit en de dominante druif in wijnen van Neusiedlersee DAC. De zweigelt levert een breed scala aan wijnen op. Neusiedlersee DAC omvat heel het politieke gebied van Neusiedl am See, met uitzondering van de gemeenten Winden en Jois.

Gols en Jois Gols, ten oosten van de Neusiedler See, heeft een mild klimaat. De beste wijngaarden liggen op ondiepe bodems, die grote rode wijnen opleveren. In deze stad is de organisatie

Pannobile gevestigd, een vereniging van wijnbouwers, die als doel hebben in hun wijnen het milde Pannonische klimaat van de regio uit te drukken. Hun specialisme is het mengen van inheemse druivenrassen als blaufränkisch, st. laurent en zweigelt met geïmporteerde varië-

teiten zoals cabernet sauvignon en merlot. Ten noorden van de Neusiedler See ligt Jois. Hier worden zeer overtuigende, Bourgogneachtige Pinots Noirs gemaakt. Deze wijnen komen uit onder de herkomstnaam Burgenland.

 Leithaberg

Op de westelijke oever van de Neusiedler See ligt het gebied dat tot 2016 Neusiedlersee-

Hügelland genoemd werd, met als belangrijkste wijncentrum Eisenstadt. Eisenstadt, aan de voet

van het Leithagebirge, is de hoofdstad van de deelstaat Burgenland, hoewel de stad niet groot is.

Hier werkte Joseph Haydn jarenlang voor de familie Esterházy. Rust, een door hellingen omge-

ven, fotogeniek stadje aan de westelijke oever van de Neusiedler See, wordt sinds het begin van de zeventiende eeuw geassocieerd met zoete Ausbruch. De wijnen uit Rust maken geen onder-

deel uit van Leithaberg DAC. Naast Eisenstadt en Rust zijn ook Donnerskirchen, Oggau, Mörbisch en Mattersburg wijnbouwcentra. Leithaberg omvat zo’n 2.800 ha aan wijngaarden, de helft minder dan in de hoogtijdagen van de massa-export naar Duitsland.

Kwaliteitswijnen uit deze regio die geen recht hebben op de naam Leithaberg DAC komen op de

markt onder de naam Burgenland. Van de geproduceerde wijnen is 56 procent wit en 44 procent

rood. In de heuvels pionieren al enige jaren producenten met Bordeauxblends en met witte wijnen van chardonnay en sauvignon blanc. Veel aangeplante druiven zijn: • •

welschriesling, chardonnay, neuburger en muskat ottonel voor wit;

zweigelt, st. laurent, blaufränkisch en cabernet sauvignon voor rood.

Het stadje Rust en omgeving vormen de kern van een gebied dat met grote regelmaat Beeren-

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

51

auslese, Ausbruch en Trockenbeerenauslese produceert. Dankzij het zonnige en warme, conti-

nentale klimaat kunnen de druiven hier perfect rijpen. De heuvels rond de wijngaarden houden de warmte en de vochtigheid van de Neusiedler See vast, wat botrytis bevordert.

Het productiegebied van Leithaberg DAC loopt van Jois in het noorden tot Großhöflein en

Zagersdorf in het zuiden. Het klimaat in deze wijnbouwzone wordt enerzijds bepaald door de warme winden die van de Neusiedler See komen en anderzijds door de koele lucht van het Leithagebirge ’s nachts. De bodems van Leithaberg DAC zijn vooral samengesteld uit krijt,

kalksteen en leisteen. Witte Leithaberg DAC wordt gemaakt van weißburgunder, chardonnay, neuburger en/of grüner veltliner; rode Leithaberg DAC heeft blaufränkisch als basisvariëteit, eventueel aangevuld met st. laurent, zweigelt of blauburgunder.

Ruster Ausbruch (DAC sinds 2020) Rust is ongetwijfeld de beroemdste wijnstad van Burgenland. Het rijke verleden van deze

plaats weerspiegelt zich in de vele fraaie gebouwen uit de zeventiende eeuw. In 1624 ver-

leende koningin Maria van Hongarije de stad het privilege om een R met een kroontje in de

vaten te branden. Tegenwoordig staat dit wapen in elke kurk van wijnen uit Rust gebrand. De lokale specialiteit is Ausbruch. Rust kreeg in 1681 van keizer Leopold I het recht om een vrijstad binnen het Hongaarse koninkrijk te worden in ruil voor onder andere 30.000 liter Ruster

Ausbruch. Deze edelzoete wijn wordt precies zo gemaakt als een Trockenbeerenauslese. Er wordt een selectie gemaakt in de wijngaarden, waarbij altijd geprobeerd wordt een dusda-

nige verhouding van edelrotte en gewone druiven te plukken dat het niveau van zoetheid een

Ausbruch oplevert. Het is dus niet zo dat er een bepaalde hoeveelheid edelzoete druiven aan een (half)droge gistende basiswijn toegevoegd wordt, zoals bij Tokaji Aszú. Gelber muskateller en furmint zijn de belangrijkste druivenrassen voor Ruster Ausbruch.

 Mittelburgenland

Mittelburgenland ligt ten zuiden van Leithaberg, niet ver van het Hongaarse Sopron, dat vroeger ook deel uitmaakte van Burgenland. Sopron (Ödenburg in het Duits) had na de Eerste

Wereldoorlog als enige district een Hongaarstalige meerderheid. De stad koos ervoor om bij

Hongarije te blijven in plaats van Oostenrijks te worden. Vandaar de Hongaarse ‘inham’ op de

kaart. Na de val van het IJzeren Gordijn in 1989 hebben enkele Oostenrijkse wijnmakers de stap over de grens gezet om daar wijngaarden te gaan exploiteren.

In Mittelburgenland ligt ruim 2.000 ha wijngaard op zware, zandige leembodems. Het land is vlak en wordt omringd door heuvels. In Mittelburgenland worden overwegend rode wijnen geprodu-

ceerd, mede door het warme klimaat. Blaufränkisch is goed voor ruim de helft van de aanplant, een reden waarom Mittelburgenland ook wel Blaufränkischland wordt genoemd. Blaufränkisch is de enige toegestane druif voor de regionale DAC-wijn (zie blz. 32). Daarnaast staan in

Mittelburgenland st. laurent en zweigelt aangeplant, met een kleine rol voor cabernet sauvignon

TERUG NAAR INHOUD

52



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

Het historische stadje Rust aan de westoever van de Neusiedler See

en merlot. Rijping op barriques is een algemeen ingeburgerd verschijnsel. Als belangrijkste wijnbouwgemeentes gelden Deutschkreutz, Horitschon en Neckenmarkt. Kwaliteitswijnen zonder DAC-status komen op de markt onder de herkomstnaam Burgenland.  Eisenberg

Een klein district vormt Eisenberg (voorheen Südburgenland genoemd), dat met zo’n 420 ha wijngaarden in een smalle strook langs de Hongaarse grens ligt. In dit deel van Oostenrijk ontmoeten het continentale klimaat en het mediterrane klimaat elkaar. Het is een afgelegen, sterk geacci-

denteerd gebied, verspreid over negen dorpen rond de Eisenberg. Kleinschaligheid is hier troef

en internationale trends zijn vooralsnog voorbijgaan aan dit deel van Burgenland. De wijngaarden liggen meestal op zuidelijke hellingen, tot aan de woudlijn. Met percelen tot op 900 meter boven

zeeniveau is dit het hoogste wijngebied van heel Oostenrijk. De bodem in dit gebied bestaat hoofdzakelijk uit verweerd leisteen. Evenals in Mittelburgenland zijn ook hier de voorwaarden aanwezig om mooie rode wijnen te produceren, met name van blaufränkisch. Met ingang van het oogst-

jaar 2008 is Eisenberg DAC erkend, voor Blaufränkisch van de ijzerrijke leisteenbodems rond de Eisenberg. Van de totale productie in dit gebied is 70 procent rood. Bij witte wijn is meer dan de

helft Welschriesling, maar dit aantal loopt wel terug. Welschriesling uit de omgeving van Rechnitz

heeft een goede reputatie. Niet-DAC-wijnen uit Eisenberg komen sinds 2016 op de markt onder de herkomstnaam Burgenland. De oude naam Südburgenland is nu de naam van een Großlage.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

53

Südsteiermark in de herfst

Uhudler Een curiosum uit het zuiden van Burgenland is Uhudler, gemaakt rond de dorpjes

Heiligenbrunn en Moschendorf. Deze (licht)rode of rosé wijn wordt gemaakt van ongeënte

Amerikaanse hybriden, afkomstig van Amerikaanse stokken die hier ooit terechtkwamen na de uitbraak van phylloxera. De wijn heeft een uitgesproken ‘foxy’ smaak en heeft qua

aroma’s iets weg van aardbeienkauwgum. De wet staat dit afwijkende type wijn sinds 1992 officieel toe. Ook in Steiermark wordt een beetje Uhudler geproduceerd.

Steiermark De wijnproductie van de deelstaat Steiermark is goed voor zo’n 9 procent van het totaal in

Oostenrijk. Steiermark ligt tegen Slovenië aan, in het zuidoosten van Oostenrijk. Na de Eerste

Wereldoorlog werd maar liefst 10.000 ha bij Slovenië gevoegd. Tegenwoordig behoort nog maar 5.054 ha wijngaard tot Oostenrijks grondgebied. Aan de Sloveense kant van de grens heet het gebied Štajerska (zie hoofdstuk 22).

Op de stenige, steile hellingen (de uitlopers van de Alpen) valt veel neerslag, maar er bestaat

ook groot gevaar voor uitdroging van de grond. Óf het regent hier veel en langdurig óf het is kurkdroog. Als het regent, is er een reële kans op rotting. Bovendien wil het nogal eens hagelen. Dit weertype heeft grote schommelingen in de opbrengst tot gevolg.

TERUG NAAR INHOUD

54



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

In Steiermark domineren witte druivenrassen met een aandeel van 77 procent. De welschriesling is het meest aangeplante witte druivenras. Verder vindt men in Steiermark onder andere sauvignon blanc (de specialiteit van de streek), muskateller en morillon. In Steiermark worden voorna-

melijk frisse, aromatische witte wijnen gemaakt. Door de ligging aan de voet van de Alpen en de

vele neerslag hebben de wijnen uit Steiermark vaak wat meer zuren en minder alcohol dan elders in Oostenrijk. Sauvignons Blancs uit Steiermark zitten qua smaak een beetje tussen de Nieuwe

Wereld en de Loire in: ze hebben de stuivende aroma’s van de Nieuwe Wereld en de frisheid en zuren van Sauvignon Blanc uit de Loire. Sommige Sauvignons Blancs worden op eikenhout vergist en/of gelagerd.

De eerste wijn van een nieuwe jaargang, die in de eerste week van november op de markt komt,

wordt in Steiermark Junker genoemd. Met deze lichte, jonge wijn wordt traditiegetrouw de nieuwe oogst gevierd. Een groep wijnboeren geeft sinds 1993 onder de naam Steirische Klassik wijnen

uit die gebiedstypische kenmerken moeten hebben. De wijnen zijn vrijwel altijd droog, niet houtgelagerd en gemaakt op het primaire fruit. Ze bezitten een alcoholpercentage van maximaal 13 procent en kunnen jong worden gedronken.

Herkomstgebied

Oppervlakte (ha)

Südsteiermark DAC

2.744

Vulkanland Steiermark DAC

1.671

Weststeiermark DAC

639

Tabel 25.9 Herkomstgebieden in Steiermark Steiermark is opgesplitst in drie districten: Südsteiermark, Weststeiermark en Vulkanland Steiermark. Deze worden hieronder besproken.  Weststeiermark

Ondanks de omvang van Weststeiermark beslaat het wijngaardoppervlak hier niet meer dan

639 ha. Sommige wijngaarden liggen op 600 meter boven zeeniveau. De bodem bevat hier veel

gneis en micaschist. In Weststeiermark is de gemiddelde neerslag hoger dan in andere delen van Steiermark.

Wijngaarden zijn in belangrijke mate beplant met de zeldzame blauer wildbacher, een inheems druivenras dat soms diepgekleurde rode wijnen voortbrengt, maar meestal gebruikt wordt voor de productie van de lokale specialiteit Schilcher. Deze markante, kruidige en wat rustieke rosé met zijn hoge zuurgraad wordt met name rond Deutschlandsberg en Voitsberg geproduceerd.

Schilcher is niet bepaald een allemansvriend, maar sekt van blauer wildbacher kan zeer goed zijn.  Vulkanland Steiermark

Vulkanland Steiermark is sinds 2016 de officiële naam voor Südoststeiermark. Het merendeel

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

55

Wijngaard bij Klöch in Sudoststeiermark

van de 1.671 ha wijngaarden ligt in het zuiden van het gebied bij Klöch, St. Anna am Aigen en

Straden. Andere belangrijke wijnstadjes zijn onder meer Bad Radkersburg, Riegersburg, Hartberg, Weiz en Gleisdorf. Het klimaat wordt zowel beïnvloed door het warme, droge Pannonische klimaat als door mediterrane invloeden. In Vulkanland Steiermark is het duidelijk warmer dan in

Südsteiermark. De bloei van de wijnstok vindt in Vulkanland Steiermark gemiddeld veertien dagen eerder plaats dan elders in Steiermark. Wijngaarden liggen hier soms tot op 700 meter boven de

zeespiegel. Een voorbeeld daarvan zijn de wijngaarden op de Ringkogel bij Hartberg, in het noorden van het gebied.

In Vulkanland Steiermark zijn de heuvels wat lager dan in Südsteiermark. Het gebied wordt Vulkanland genoemd vanwege de sporen van vulkanische activiteit. De vulkaanbodem met

basalt en tufsteen geeft een specifiek karakter aan de wijnen. Het relatief warme klimaat maakt

de streek minder geschikt voor sauvignon blanc; Vulkanland Steiermark is meer het land van de

welschriesling, weißburgunder, grauburgunder en morillon. Rondom het dorpje Klöch staat op de

vulkanische ondergrond vooral de aromatische gewürztraminer aangeplant. De wijnen hiervan zijn vaak rijk en de moeite waard. Gelber traminer, die meer zuren heeft dan gewürztraminer, wint

terrein. De rest van Vulkanland Steiermark maakt strakdroge wijnen die vergelijkbaar zijn met die van Südsteiermark. Van de blauwe druivenrassen staat zweigelt het meest aangeplant.

TERUG NAAR INHOUD

56



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

Zicht op de Donau vanuit Kahlenbergerdorf in Döbling, het 19e district van Wenen

 Südsteiermark

Het kleine district Südsteiermark ligt ingeklemd tussen de andere twee districten van Steiermark, dicht bij de grens met Slovenië. Het heeft de grootste aanplant van de Steiermark (2.744 ha) en levert gemiddeld de beste wijnen. Het klimaat is hier mediterraan, met koele nachten. Rond de

hoofdstad van Südsteiermark, Leibnitz, vindt men enkele goede wijngaarden, vooral op de schist-

bodems van de regio Sausal, ten noordwesten van Leibnitz. De meeste wijngaarden liggen verder naar het zuiden, onder andere bij plaatsen zoals Gamlitz, Leutschach en Ratsch, die alle drie

dicht bij de grens met Slovenië liggen. Südsteiermark heeft vanwege het heuvelachtige karakter

en het klimaat ook wel als bijnaam ‘het Toscane van Oostenrijk’. Tot de beste Rieden, gesitueerd op soms uiterst steile hellingen, behoren Czamillonberg, Grassnitzberg, Hochgrassnitzberg en Zieregg.

Het overgrote deel van de productie is wit. Sauvignon blanc, welschriesling en gelber muskateller

zijn hier de belangrijkste druivenrassen, met bijrollen voor morillon, grauburgunder en weißburgunder. Morillonstokken van bodems met schelpkalksteen leveren bijzondere wijnen op.

Producenten houden er twee duidelijk verschillende stijlen op na: • •

een klassieke stijl, met vinificatie op staal en zonder malolactische omzetting; een internationale stijl, met vergisting op hout.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

57

Heuriger in Grinzing, bij Wenen

Wien Veel wijngaarden binnen de Weense stadsgrenzen zijn in feite uitlopers van Wagram, Weinviertel en Thermenregion. In de middeleeuwen waren de wijngaarden in en rond Wenen uitgestrekter

dan nu. De wijngaarden van Wien hebben een oppervlakte van ongeveer 600 ha en liggen voornamelijk op hellingen aan de noordwest- en noordkant van de stad. Een enkele wijngaard ligt in het zuidwesten.

In het noordwesten liggen de wijngaarden tussen de stad en het Wienerwald, bij plaatsen als

Kahlenbergerdorf, Döbling, Nussdorf, Heiligenstadt, Grinzing, Sievering en Neustift. De ondergrond bestaat hier uit koraalkalk, met in de toplaag leem, zand, leisteen, verweringsgesteente

en fijn grind. Riesling, chardonnay en weißburgunder kunnen hier goede resultaten opleveren.

Vooral de wijngaarden op de hellingen van de Nussberg en de Kahlenberg leveren hooggewaardeerde wijnen op. Ten noorden van Wenen, op de linkeroever van de Donau, ligt Stammersdorf.

De belangrijkste Lage hier is de Bisamberg, waar in het bijzonder de pinot noir en weißburgunder goed gedijen. Het mesoklimaat op deze berg is relatief warm en droog. De wijnstokken staan er goed beschut. Mauer en Maurer Berg, in het zuiden van het productiegebied Wien, vormen de grens met de Thermenregion.

Zo’n 80 procent van de productie in Wien betreft witte wijn. Grüner veltliner speelt in Wien de

TERUG NAAR INHOUD

58



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

hoofdrol, met riesling als tweede druivenras. Op de diepe bodems van löss, leem of zwarte aarde met een kalkrijke ondergrond gedijen ook blauwe rassen zoals zweigelt, st. laurent, pinot noir en merlot.

Weense wijn, vooral witte, wordt automatisch geassocieerd met het typisch Oostenrijkse feno-

meen Heuriger. Omdat toeristen vaak niet zo veeleisend zijn als het om de kwaliteit van de wijn gaat, staat Weense wijn als eenvoudig te boek. Dat is niet terecht, want sinds enige tijd brengt een groeiende groep ambitieuze producenten wijnen van eersteklas kwaliteit op de markt.

Sommige Grüner Veltliners en Rieslings, zeker die van topwijngaarden, hebben een groot bewaarpotentieel.

Typisch Weens is de Gemischter Satz, een traditionele witte wijn die de laatste tijd weer in de

belangstelling staat. Voor deze wijn geldt dat in de wijngaard meerdere druivenrassen aangeplant moeten staan. In maart 2014 is Wiener Gemischter Satz DAC in het leven geroepen (zie blz. 33).

Een van de bepalingen daarvoor is dat er ten minste drie druivenrassen in de wijngaard aanwezig moeten zijn die zijn goedgekeurd voor de productie van Qualitätswein. Wiener Gemischter Satz

DAC is in principe trocken. Een wijn van Wiener Gemischter Satz DAC kan op het etiket ook de naam van één enkele wijngaard dragen. In dat geval hoeft de wijn niet per se trocken te zijn.

Heuriger Heurig betekent ‘van dit jaar’, ‘van het seizoen’. Onder heuriger Wein wordt de wijn van de laatste oogst verstaan. De wijn van het nieuwe jaar wordt op 11 november (Sint-Maarten)

officieel Heuriger. Na 11 november van het jaar na de oogst wordt de wijn Altwein (oude wijn) genoemd. Vaak is Heuriger gemaakt van grüner veltliner. Heuriger heet ook het lokaal van de boer die de wijn uitschenkt. Vaak is het een kleine herberg, die door één familie wordt

gerund. Een eenvoudige, kleine Heuriger noemt men ook wel Buschenschank Buschenschank, vanwege de

uitgestoken bundel dennentakken waaraan te zien is dat de zaak geopend is. De traditie van dergelijke wijnherbergen is al eeuwenoud. Een decreet van keizer Joseph II gaf er in 1784 wettelijke status aan. Behalve hun eigen wijn, vaak geserveerd in grote kroezen, mogen

Heurige ook eten verkopen. Wenen telt in de stad zelf en in de directe omgeving (in voorsteden als Grinzing, Nussdorf en Stammersdorf) honderden Heurige. Ook de Thermenregion staat bekend om zijn Heurige. Toeristen komen van oudsher graag af op deze vorm van Oostenrijkse Gemütlichkeit.

Gemütlichkeit

Bergland Bergland is de verzamelnaam voor de deelstaten Tirol, Vorarlberg, Salzburg, Kärnten en

Oberösterreich. Tot de zeventiende eeuw waren ook in bergachtige gebieden ten westen van

Niederösterreich en Steiermark significante aantallen wijngaarden te vinden. In de vijftiende en zestiende eeuw had Oberösterreich uitgebreide wijngaarden, die een belangrijke economische

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

59

waarde hadden, en in Vorarlberg (in het uiterste westen van het land) was ooit 500 ha met wijn-

stokken beplant. Klimaatveranderingen (de zogenaamde mini-ijstijd) en economische omstandig-

heden hebben er in de achttiende en negentiende eeuw voor gezorgd dat veel wijngaarden uit het westen en midden van Oostenrijk zijn verdwenen. In de twintigste eeuw kwam daar de concurrentie van wijnen uit Noord-Italië (Südtirol) bij.

In 2020 telde Bergland in totaal 215 ha wijngaarden. De verwachting is dat dit de komende

decennia iets zal toenemen. De meeste wijngaarden (125 ha) vindt men in Kärnten (Karinthië), in het zuiden van het land. Hier streeft men naar uitbreiding van het wijngaardareaal en is een

duidelijke kwaliteitsverbetering zichtbaar. Het rendement van de wijngaarden in Bergland is erg laag, rond 20 hl/ha.

Bergland bestaat uit de volgende wijnbouwgebieden: • • • • •

Kärnten;

Oberösterreich; Vorarlberg; Tirol;

Salzburg.

Tip voor verdere studie: www.austrianwine.com, de site van de Austrian Wine Marketing Board.

Op deze site vind je alle officiële gegevens over Oostenrijkse wijnen, druivenrassen, productiecijfers etc. Op de site staan ook links naar filmpjes over verschillende wijngebieden.

TERUG NAAR INHOUD

60



Hoofdstuk 25 - Oostenrijk (2022-2023)

26

Hongarije

26.1 Inleiding Hongarije, dat sinds 1 mei 2004 lid is van de EU, is een veelzijdig en succesvol wijnland.

Hongaren zijn met een wijnconsumptie van jaarlijks gemiddeld 21,2 liter wijn per hoofd van de

bevolking redelijk grote wijndrinkers naar Oost-Europese standaarden. De rijke wijnbouwtraditie

van Hongarije is bijna nooit onderbroken geweest en gaat terug tot de tijd dat de Romeinen hun provincie Pannonia stichtten (het westen van het huidige Hongarije). Onder koning Bela IV, in de dertiende eeuw, was wijnbouw wijdverspreid in Hongarije en waren de steden Eger en

Sopron belangrijke productiecentra. De Hongaarse wijnbouw overleefde de invallen van de

Mongolen in het midden van de dertiende eeuw, de bezetting van een groot deel van het land door de Ottomanen (Turken) in de zestiende en begin zeventiende eeuw en het verlies van grote gebieden aan buurlanden na de Eerste Wereldoorlog.

Eind zestiende eeuw ontdekte men in Hongarije de effecten van het verschijnsel botrytis cine-

rea. Dit was de sleutel tot het succes van zoete wijnen uit Tokaj in de zeventiende eeuw. In de

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

61

loop van de achttiende eeuw beleefde de Hongaarse wijnbouw een glorietijd en een eeuw later werden Hongaarse wijnen in één adem genoemd met goede Franse en Duitse wijnen.

Hongarije had een gunstige marktpositie binnen het Habsburgse Rijk. Eind negentiende eeuw sloeg echter ook in Hongarije de druifluis phylloxera toe. Zo’n 60 procent van de wijngaarden

werd verwoest. Als reactie hierop werden veel nieuwe wijngaarden aangeplant in de zanderige vlakte in het zuiden van het land (Grote Hongaarse Laagvlakte). Daar had de druifluis nauwelijks kans op verspreiding.

Tussen de Eerste en Tweede Wereldoorlog bloeide de wijnbouw op, maar na de Tweede

Wereldoorlog kwam Hongarije onder communistische leiding en ging de infrastructuur voor de wijnhandel vrijwel geheel verloren. De wijnbouw werd genationaliseerd, waardoor een nieuwe

klasse ontstond van kleine boeren die een deel van hun opbrengst aan de staat moesten afdragen. Sommige boeren begonnen vrijwillig coöperaties te vormen, totdat in 1948 het werken in

coöperaties van staatswege werd afgedwongen. Bij sommige coöperaties mochten de individu-

ele leden hun eigen grond behouden. In 1966 werd bepaald dat ieder lid van een coöperatie 0,3 ha grond zelfstandig mocht bewerken en in 1971 werd dit verhoogd tot 0,6 ha. Vanaf 1971 hoefden boeren hun druiven of wijnen ook niet meer uitsluitend aan de coöperatie te verkopen. De verkoop (inclusief de export) van wijn bleef in al die jaren wel via staatsbedrijven gaan. Vooral

naar de Sovjet-Unie werd veel geëxporteerd, hoofdzakelijk bulkwijn. De export naar de SovjetUnie kreeg echter in de jaren 1985-1988 een gevoelige klap ten gevolge van de strenge antialcoholcampagne van de regering-Gorbatsjov.

De nationalisatie van de wijnbouw had, net als in omringende landen, een ongunstige uitwerking.

Diversiteit was ver te zoeken en iedere boer kreeg evenveel geld voor zijn product, of de kwaliteit

Nederlands

Hongaars

Hongaar(s)

Magyar

wijn

bor

biologische wijn

biobor

kwaliteitswijn

minőségi bor

geselecteerd

válogatás

droog

száraz

halfdroog

félszáraz

zoet

édes

halfzoet

félédes

wit

fehér

rosé

rozé

rood

vörös

Tabel 26.1 Verklaring van enkele begrippen op Hongaarse etiketten

TERUG NAAR INHOUD

62



Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

Boedapest aan de Donau

nu goed of slecht was. Hongarije was in het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw de

grootste exporteur van wijn uit het Oostblok, maar na de val van het IJzeren Gordijn veranderde dit. De (her)verdeling van eigendommen verliep problematisch. Veel wijngaarden waren bovendien verwaarloosd en vaak veel te klein om rendabel gemaakt te worden.

De liberalisering van de economie na 1990 heeft uiteindelijk gezorgd voor de komst van kapitaalkrachtige buitenlandse investeerders, onder wie zakenmensen, verzekeringsmaatschappijen en gerenommeerde wijnproducenten. Met name in de regio Tokaj zijn buitenlandse investeerders

geïnteresseerd geraakt. Tokaj heeft van de EU en de Hongaarse regering veel geld ter beschik-

king gekregen om de naamsbekendheid van het gebied te vergroten en de kwaliteit van de wijngaarden te verbeteren. Ook in Somló, Villány en Sopron hebben buitenlandse investeringen tot

een kwaliteitsverbetering geleid. Individuele domeinen in Hongarije hebben kunnen profiteren van het feit dat betrekkelijk veel grond in particulier bezit is gebleven ten tijde van het communisme.

Hongarije kreeg in 1997 een nieuwe wijnwetgeving, waarin het aantal toegestane druivenrassen

voor alle regio’s werd uitgebreid. Dit bood aan producenten de nodige ruimte om te experimente-

ren. In 2002 werden veel druivenrassen die voorheen beperkt waren tot één bepaald gebied, voor het hele land toegestaan. Experimenteren en het herontdekken van pre-communistische tradities

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

63

bestaan in de Hongaarse wijnbouw naast elkaar. Aan kwaliteit en imago moet door de Hongaarse wijnindustrie nog wel gewerkt worden. Een van de problemen in Hongarije is de sterke onderlinge verdeeldheid.

26.2 Bodem De Pannonische vlakte (ook wel bekend als Karpatenbekken of Karpatisch Bassin) is een grote vlakte, die is ontstaan toen de Pannonische Zee tijdens het plioceen opdroogde. De Grote

Hongaarse Laagvlakte (Alföld) vormt de kern van dit gebied. Het landschap van Hongarije bestaat vooral uit uitgestrekte vlakten, die soms onderbroken worden door heuvels. De Donau, die door

Hongarije van noord naar zuid stroomt, verdeelt het land in vrijwel gelijke delen. Het noordoosten van het land wordt gekenmerkt door vulkanische heuvels. Deze vormen samen het Noordelijk Massief, waartoe ook het Mátragebergte en het Bükkgebergte behoren.

De bodems in Hongarije variëren sterk. Hier volgt een klein overzicht:

• De bodem rond Badacsony, aan de noordkant van het Balatonmeer, is vulkanisch met veel

basalt en leisteen. Aan de zuidkant van het meer bevat de bodem vooral (witte) klei, löss en zand. Iets verder van het meer, rondom Balatonfüred-Csopak, zijn vooral leem, rood zandsteen, kalksteen en leisteen te vinden.

• Centraal-Hongarije, ten oosten van de Donau, bestaat vooral uit een grote, droge vlakte met een zanderige bodem. Dit is de Grote Hongaarse Laagvlakte. Het water zit hier vaak enkele meters onder de oppervlakte.

• De bodem van Villány, in het zuiden van Hongarije, bestaat vooral uit klei, löss, kalksteen en leisteen.

• Szekszárd, ten noorden van Villány, is bekend om zijn mineraalrijke bodem van löss en terra rossa.

• In Tokaj, in het noordoosten, zijn veel vulkanische bodems te vinden. De beste wijngaarden liggen op de vulkanische hellingen van het Noordelijk Massief.

• Rond Eger, aan de voet van het Mátragebergte in het noorden, bevat de bodem veel klei, löss en tufsteen. De op het zuiden gelegen uitlopers van dit gebergte zijn zeer geschikt voor wijnbouw.

26.3 Klimaat Hongarije behoort tot de Europese klimaatzone C1, net als Noordwest-Spanje, de Bourgogne en

de Bordeaux. De wijngebieden liggen grofweg tussen de 46e en 48e breedtegraad. Het klimaat is in essentie een landklimaat; de zomers zijn warm en de winters zijn koud. Vorst in de lente en regen in september vormen de belangrijkste risico’s voor de wijnbouw. In het westen van

Hongarije wordt het klimaat Pannonisch genoemd. Het Balatonmeer heeft hier door zijn grote

wateroppervlak een matigende invloed op het klimaat. Doordat het meer niet erg diep is, wordt het water ’s zomers snel warm en is de herfst in de omgeving van het meer mild. In het zuiden

TERUG NAAR INHOUD

64



Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

Kenmerkende basaltformatie in Badacsony

van Hongarije is meer sprake van een gematigd landklimaat met mediterrane invloeden. Rond Pécs (in het zuiden) is de gemiddelde temperatuur twee graden hoger dan in Sopron (in het noordwesten).

De combinatie van een relatief noordelijke ligging, voldoende neerslag, 2.000 zonuren per jaar en lange, warme zomers zorgt voor ideale omstandigheden voor wijnbouw in Hongarije. De lange, zonnige herfst bevordert in Tokaj de vorming van botrytis.

26.4 Druivenrassen De aanplant in de Hongaarse wijngaarden is met ruim 200 verschillende variëteiten buitengewoon gevarieerd. Naast de gangbare Centraal-Europese en mondiale rassen zijn er ook veel traditio-

nele, inheemse druivenrassen te vinden. Internationale rassen zullen waarschijnlijk van blijvende invloed zijn, maar er is een groeiende belangstelling en waardering voor lokale, typisch

Hongaarse rassen. Dit hangt wellicht samen met een zekere nationalistische tendens, die ook in andere Oost-Europese landen waarneembaar is. Zeventig procent van de aanplant betreft witte rassen en dertig procent blauwe rassen.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

65

Furmintdruiven

Met bijna 12 procent van de aanplant is de blauwe kékfrankos (blaufränkisch) het meest voor-

komende druivenras in Hongarije. Bianca is de meest aangeplante witte variëteit. Chardonnay is

met 4 procent van de aanplant de belangrijkste internationale variëteit. Hij wordt ook gebruikt voor mousserende wijnen, met name in Etyek-Buda. Cabernet sauvignon is met bijna 4 procent de belangrijkste blauwe ‘importdruif’. Ook cabernet franc heeft zich gevestigd in de Hongaarse

wijngaarden. De beide cabernets doen het vooral goed in Eger, Szekszárd en Villány. Populair is ook de uit Oostenrijk afkomstige zweigelt.

26.5 Wijnbouw In 2022 telde Hongarije circa 65.000 ha wijngaarden en zo’n 32.000 producenten. De gemiddelde jaarproductie, waarvan ruim twee derde wit is, ligt rond de 2,8 miljoen hl. Van de 65.000 ha aan

wijngaard is 5.000 ha niet in productie voor wijn. Dit betreft zowel nieuwe aanplant als druiven die niet voor de wijnbouw gebruikt worden.

Circa 1 miljoen hl, waarvan 80 procent witte wijn, wordt geëxporteerd. Ruim 50 procent van de export wordt verkocht in bulk. De belangrijkste exportlanden voor Hongaarse wijnen zijn

Slowakije, Duitsland, Tsjechië, Groot-Brittannië (koopt hoofdzakelijk gebottelde wijn) en Polen.

Hongarije is op de goede weg om het imago van goedkope en voorspelbare wijnen van zich af te

TERUG NAAR INHOUD

66



Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

schudden, maar er moet nog wel wat gebeuren om van een kwaliteitsrevolutie te kunnen spreken.

Hoge rendementen, het plukken van onrijpe druiven, verouderde technieken en kwalitatief slechte klonen dragen niet bij tot de productie van wijnen van hoge kwaliteit. Enerzijds zijn er wijnproducenten die streven naar authenticiteit (bijvoorbeeld door inheemse druivenrassen te gebruiken),

anderzijds zoeken producenten aansluiting bij de exportmarkt door internationaal bekende drui-

venrassen te gebruiken en een in het buitenland populaire stijl te ontwikkelen. Weer andere producenten spelen in op de belangrijkste markt in eigen land, Boedapest, waar rode wijnen met veel concentratie en veel hout tegenwoordig populair zijn.

Naam druivenras

Omschrijving

Cserszegi fűszeres (w)

Populaire kruising (uit 1960) van irsai olivér en savagnin rose. Geeft een hoge opbrengst met een hoog suikergehalte en is niet erg

gevoelig voor kou. Levert zowel droge als halfdroge wijnen, vaak met een karakteristieke kruidigheid. Veel te vinden in Etyek-Buda en de Ezerjó (w)

Grote Hongaarse Laagvlakte.

Ras met dunne schil en daardoor gevoelig voor rot. Heeft een forse

zuurgraad en geeft levendige, frisse wijn. Was ooit wijdverbreid, maar de aanplant is teruggelopen. Mooiste wijnen ervan komen uit het noorden van Hongarije (Mór), maar de grootste aanplant heeft

Kunság. Staat aan de basis van een aantal kruisingen (zoals zeta en Furmint (w)

zenit).

Relatief laatrijpend ras van hoge kwaliteit, door zijn dunne schil zeer gevoelig voor edele rotting. Geeft zowel droge als zoete wijnen. De basisdruif van Tokaji Aszú. Levert mooie wijnen in Somló. Heeft de potentie de belangrijkste witte druif van Hongarije te worden.

Hárslevelű (w)

Aanplant neemt toe.

Betekent letterlijk ‘lindenblad’. Aromatisch druivenras, peperig, met

frisse zuren. Wordt onder meer gebruikt als aanvulling op furmint in

Tokaji Aszú. Heeft een iets dikkere schil dan furmint en rijpt wat snel-

ler. Hij levert mooie resultaten op vulkanische bodems. Staat ook aan de basis van droge witte wijnen in onder andere Somló, het

Balatongebied en rond Eger. In Villány veel gebruikt voor (half)zoete Irsai olivér (w) Juhfark (w)

wijnen.

Vroegrijpende, aromatische kruising, in Slowakije bekend als irsay

olivér. Muskaatachtig aroma.

Betekent ‘schapenstaart’. Oud druivenras, waarschijnlijk van

Hongaarse oorsprong. Ooit wijdverbreid, maar nu alleen nog (op kleine schaal) in Somló te vinden en aan de noordkant van het

Balatonmeer. Geeft wijnen met een duidelijk zuur, die goed kunnen rijpen.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

67

Kadarka (b)

Het meest karakteristieke blauwe ras van Hongarije, maar gaande-

weg in betekenis afgenomen. Tegenwoordig maakt kadarka een

comeback en wordt het potentieel van dit ras duidelijk. Was voor de

Tweede Wereldoorlog de belangrijkste druif voor Egri Bikáver. Is ver-

moedelijk van Albanese of Bulgaarse oorsprong. In Bulgarije heet hij

gamza. Verder te vinden in Noord-Macedonië, Roemenië en Albanië.

In Hongarije vooral aangeplant in Szekszárd, Villány en Eger. Rijpt laat en is lastig te cultiveren en vinifiëren. Geeft lichtrode, kruidige Kékfrankos (b)

wijnen met zachte tannine en een mooie zuurgraad.

Ook wel nagyburgundi genoemd. Synoniem voor blaufränkisch. Doet het vooral goed op löss- en leemrijke bodems. Het belangrijkste

blauwe druivenras van Hongarije. Speelt een belangrijke rol in de blend van Egri Bikavér, maar wordt (onder andere in Sopron en Kéknyelű (w)

Kékoportó (b)

Királyleányka (w)

Leányka (w)

Szekszárd) ook voor cépagewijn gebruikt.

Betekent letterlijk ‘met het blauwe steeltje’. Zeldzaam, uiterst gevoelig

druivenras. Is volledig vrouwelijk en moet dus bestoven worden voor voortplanting. Vrijwel uitsluitend in Badacsony aangeplant.

Synoniem voor (blauer) portugieser. Geeft in Hongarije goede wijn.

De naam kékoportó is tegenwoordig niet meer officieel, ten gunste van de naam portugieser.

Betekent ‘prinses’. Heeft een licht ‘druivig’ aroma en een goede zuur-

graad. Levert lichte, aromatische wijnen. Voornamelijk te vinden rond het Balatonmeer, in Eger en Mátra.

Letterlijk ‘meisje’ of ‘maagd’. Werd lang gezien als identiek aan de Roemeense fetească albă, maar onderzoek ondersteunt dit niet.

Heeft een voorkeur voor vulkanische bodems. Met name in Mátra,

Eger en Bükk te vinden. Wijnen ervan zijn aromatisch, floraal, zacht Mezesfehér (w) Olaszrizling (w)

en vol. Vooral in blends gebruikt.

Betekent letterlijk ‘witte honing’. Voornamelijk gebruikt als tafeldruif.

Synoniem voor welschriesling of riesling italico. Ook wel bekend als

laški rizling of graševina. Belangrijkste witte druif van Hongarije, met een aandeel van circa 7 procent van alle druivenrassen, maar het

aandeel neemt af ten gunste van furmint. Voornamelijk te vinden rond het Balatonmeer. Vooral voor droge wijnen gebruikt.

Rajnai rizling (w)

Synoniem voor riesling.

Sárga muskotály (w)

Synoniem voor muscat lunel. Heeft betere zuren dan muscat ottonel.

Rizlingszilváni (w)

Szűrkebarát (w)

Synoniem voor müller-thurgau.

Soms gebruikt voor Tokaji Aszú.

Betekent letterlijk ‘grijze monnik’. Synoniem voor pinot gris. Levert

mooie resultaten op de vulkanische bodems rond het Balatonmeer.

TERUG NAAR INHOUD

68



Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

Turán (b)

Ook bekend als agria. Komt voornamelijk voor in de regio Eger. Het

is een doorontwikkeling van diverse (onbekende) rassen. De druif is vroeg rijp, produceert hoge suikergehaltes en heeft een redelijke

opbrengst. Turán wordt vaak gebruikt om wijnen een diepere, don-

kere kleur te geven, bijvoorbeeld in combinatie met pinot noir, en is Zenit (w)

Zöltveltelini (w)

vaak een belangrijke component in Egri Bikavér.

Gekweekt in Hongarije in de twintigste eeuw. Rijpt vroeg en kan al in de eerste helft van september worden geoogst. Levert smaakvolle wijnen op met zachte zuren.

Ook gespeld als zöld veltelini of zöldveltelini. Synoniem voor grüner

veltliner.

Tabel 26.2 Belangrijkste inheemse en regionale druivenrassen van Hongarije. (w) = wit, (b) = blauw

26.6 Vinificatie Van de geproduceerde wijnen in Hongarije is ruim 70 procent wit, 20 procent rood en bijna 10

procent rosé. Buitenlandse investeerders en wijnmakers hebben de kwaliteit van Hongaarse wijnen een enorme impuls gegeven. De meeste wijnen worden tegenwoordig droog gevinifieerd, anders dan in de communistische tijd.

In het eerste decennium van de 21e eeuw is een langzame toename in de productie van rode wijnen te zien geweest. De belangrijkste productiegebieden voor rode wijnen zijn Sopron, Szekszárd,

Villány en Eger; voor wit zijn dat Tokaj, Nagy-Somló en Badacsony. Witte wijnen worden in verschillende stijlen gemaakt. Er zijn lichte, frisse, aromatische wijnen met een modern karakter, maar ook wat vollere witte wijnen, vaak met een zekere kruidigheid, in een meer traditioneel Hongaarse stijl.

De productie van rosé is in Hongarije miniem, maar de populariteit ervan neemt wel licht toe. Voor rosé worden vooral kékfrankos, pinot noir, kadarka, portugieser en zweigelt gebruikt.

Het historische productiecentrum van mousserende wijn is Budafok (in de buurt van Boedapest).

Tegenwoordig concentreert de productie van mousserende wijnen zich in de wijngebieden

Etyek-Buda, Izsák en Balatonboglár. Zowel de traditionele methode als de Charmatmethode wor-

den gebruikt. Meestal worden mousserende wijnen in Hongarije van een blend van druivenrassen gemaakt, maar ook mousserende wijnen van één druivenras komen voor. Gebruikte druivenras-

sen zijn vooral chardonnay, pinot noir, cserszegi fűszeres en arany sárfehér. De meeste mousserende wijnen zijn wit, maar mousserende rosé komt soms ook voor.

26.7 Kwaliteitsniveaus en regelgeving De huidige Hongaarse wijnwetgeving dateert uit 1997 en is aangepast aan de Europese wijnwet uit augustus 2009. De verschillende kwaliteitscategorieën zijn van laag naar hoog: • Bor (wijn): heette vroeger Asztali bor. EU: Wine without geographical indication.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

69

Wijngaard in Eger

• Oltalom alatt álló Földrajzi Jelölés (OFJ): komt overeen met de vroegere categorie Tájbor (landwijn). EU: Protected Geographical Indication.

• Oltalom alatt álló Eredet-Megjelölés (OEM): bestaat uit de traditionele categorieën Minőségi bor (kwaliteitswijn) en Védett eredetű bor (kwaliteitswijn met gegarandeerde herkomstaanduiding).

EU: Protected Designation of Origin.

Er zijn in Hongarije 33 OEM’s en 6 OFJ’s. De indeling in OEM’s is verwarrend, omdat er traditio-

neel wordt uitgegaan van 22 wijngebieden. Tot de OEM’s behoren de 22 traditionele wijngebieden van Hongarije, enkele overkoepelende regio’s (zoals Balaton, Pannon en Duna) en enkele DHC’s

(zie hieronder) die niet de naam hebben van een van de 22 traditionele wijngebieden. De situatie

was ook voor 2009 al verwarrend, omdat de namen van wijngebieden nogal eens veranderden en die veranderingen soms na een paar jaar werden teruggedraaid. Sommige productiegebieden overlappen elkaar bovendien.

26.8 Districtus Hungaricus Controllatus (DHC) Sinds 2005 kent Hongarije, in navolging van het Oostenrijkse DAC-systeem, de kwalificatie

Districtus Hungaricus Controllatus (DHC). Voor DHC-wijnen geldt dat de kwaliteit en herkomst

TERUG NAAR INHOUD

70



Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

Traditionele wijnkelders in de regio Tokaj

nog beter gegarandeerd zijn. De regels hebben betrekking op onder meer plantdichtheid,

opbrengsten, vinificatietechnieken en toegestane druivenrassen. Tot de vele regels waaraan

DHC-wijnen moeten voldoen, behoren onder andere dat de wijnen lokaal gebotteld moeten zijn

en dat ze door een proefcommissie moeten zijn goedgekeurd. Ieder gebied heeft een eigen DHClogo, dat op de fles afgedrukt mag worden. In 2015 waren er in Hongarije zes gebieden die deze benaming mochten voeren. De DHC’s behoren alle tot de categorie OEM. 

Villány

Villány heeft met ingang van de oogst 2006 de DHC-status. Het was het eerste gebied in

Hongarije dat de DHC-status kreeg. Het logo van Villány DHC is een speciaal soort krokus, die

alleen in Villány groeit en wettelijk beschermd is. Er bestaan twee kwaliteitsniveaus: DHC Villány

Classicus en DHC Villány Premium. Voor DHC Villány Premium geldt een grotere verplichte plant-

dichtheid en een lager rendement (60 hl/ha in plaats van 90 hl/ha). Bij Classicuswijnen is chaptalisatie toegestaan, maar bij Premiumwijnen niet. Wijnen met de aanduiding DHC Villány kunnen wit of rood zijn en mogen van een groot aantal druivenrassen vervaardigd zijn. Voor rood zijn onder andere cabernet franc, cabernet sauvignon, kadarka, kékfrankos, portugieser, merlot, pinot noir, syrah en zweigelt toegestaan; voor wit onder andere olaszrizling, pinot blanc, rajnai rizling, sauvignon blanc, szűrkebarát en zöltveltelini.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

71

Het schiereiland Tihany



Tihany

Dit DHC-gebied is een schiereiland in het Balatonmeer. Het is onderdeel van het wijngebied

Balatonfüred-Csopak. Onder de noemer van deze DHC, die erkend is in 2008, mag alleen rode

wijn geproduceerd worden. Gebruikte variëteiten zijn cabernet franc, cabernet sauvignon, kékfrankos, portugieser, merlot, pinot noir, zweigelt en syrah. Wijnen moeten ten minste een half jaar rijping op eikenhout hebben ondergaan. 

Eger en Debrői Hárslevelű

Uit het productiegebied Eger komen de volgende DHC-wijnen:

• Egri Bikavér: Voor deze rode wijn zijn dertien verschillende blauwe druivenrassen toegestaan, waaronder kadarka, kékfrankos, cabernet sauvignon, cabernet franc, syrah, pinot noir, merlot

en zweigelt. De wijn moet een blend zijn van minstens drie druivenrassen. Geen van deze ras-

sen mag meer dan 50 procent van de samenstelling uitmaken. Kékfrankos moet in de blend het grootste aandeel hebben. Egri Bikavér moet minstens zes maanden op hout gerijpt zijn en mag pas vanaf 1 november van het jaar na oogst verkocht worden.

• Egri Bikavér Superior: Hiervoor zijn dezelfde dertien druivenrassen toegestaan, maar de wijn moet een blend zijn van ten minste vijf druivenrassen. Egri Bikavér Superior moet minstens

30 procent kékfrankos bevatten, tot een maximum van 50 procent. Het rendement is lager dan

TERUG NAAR INHOUD

72



Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

dat bij Egri Bikavér. De wijn moet minimaal een jaar vatrijping en een half jaar flesrijping

hebben ondergaan. Pas vanaf 1 mei van het tweede jaar na de oogst mag de wijn op de markt gebracht worden.

• Egri Csillag: Deze ‘ster van Eger’ is altijd een blend van ten minste vier verschillende druivenrassen. De wijn is te beschouwen als een witte tegenhanger van Egri Bikavér. Hij moet voor

minimaal 50 procent bestaan uit olaszrizling, hárslevelű, leányka, királyleányka, zengő en/of

zenit. Daarnaast mag maximaal 30 procent bestaan uit aromatische variëteiten zoals cserszegi fűszeres, zefír, irsai olivér, tramini en sárga muskotály. Ook internationale rassen als chardonnay, pinot blanc, sauvignon blanc en viognier zijn toegestaan.

• Egerszóláti Olaszrizling: Dit is een van olaszrizling gemaakte, volle witte wijn uit het dorp

Egerszólát. Het was voor 1945 een bekende wijn in Hongarije. Eind jaren negentig van de vorige eeuw hebben enkele wijnmakers deze wijn, die ten tijde van het communisme van povere kwaliteit was, nieuw leven ingeblazen.

• Debrői Hárslevelű: Deze DHC, die geen subcategorie is van DHC Eger maar een zelfstandige DHC (en dus een aparte OEM), dateert uit 2010 en is van toepassing op witte wijn van mini-

maal 85 procent hárslevelű uit vier specifieke gemeenten in het productiegebied van Eger. Er is een Classicus- en een Superior-versie. Er zijn voor beide categorieën naast hárslevelű veertien andere witte druivenrassen toegestaan, waaronder irsai olivér, leányka, chardonnay, szűrkebarát en rajnai rizling. 

Izsáki Arany Sárfehér

Deze DHC voor witte wijn werd erkend in 2006. Het productiegebied is Izsák en omgeving, een deel van de regio (tevens OEM) Kunság. De wijn mag alleen van het druivenras arany sárfehér gemaakt worden. Arany sárfehér wordt ook wel witte kadarka of izsáki genoemd en is een laatrijpend, vorstgevoelig druivenras met veel zuren. Hij wordt vooral gebruikt voor de productie van mousserende

wijnen. DHC Izsáki Arany Sárfehér geldt alleen voor stille wijnen. De wijnen hebben een laag alcoholpercentage en een hoge zuurgraad. Druiven moeten met de hand worden geoogst. 

Somló

Somló is een aparte OEM binnen het productiegebied van OEM Nagy-Somló. Alleen Somló, het oostelijke deel van Nagy-Somló, heeft de DHC-status. DHC Somló bestaat sinds 2006 en kent drie niveaus voor witte wijnen:

• Somlói: Hiervoor zijn als druivenrassen furmint, hárslevelű, juhfark, olaszrizling en tramini toegstaan.

• Somlói Nászéjszakák bora: Hiervoor mogen naast de hierboven genoemde druivenrassen ook kövérszőlő, pinot blanc, rajnai rizling, sárga muskotály en chardonnay gebruikt worden.

• Somlói Arany: Deze benaming geldt voor zoete wijnen (inclusief ijswijnen) van laat geoogste druiven. De toegestane druivenrassen zijn dezelfde als die voor Somlói Nászéjszakák bora.

Druiven moeten met de hand zijn geoogst. Somlói Arany moet ten minste zes maanden vatrij-

ping en drie maanden flesrijping hebben ondergaan. Op het etiket kan de naam van een specifieke wijngaard vermeld staan.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

73

Merlotstokken in Villány



Káli

Het waterbekken van Kál bevindt zich in het wijngebied Balaton-felvidék en geeft zijn naam sinds

2009 aan DHC Káli. Onder de herkomstbenaming vallen zowel droge als zoete wijnen in alle kleuren. De volgende wijntypen zijn te onderscheiden:

• Káli: Witte, rosé en (donker)rode droge wijnen van een breed scala aan druivenrassen, zowel inheemse als internationale.

• Káli Királyi: Rijke witte, rosé en rode wijnen van inheemse en/of internationale druivenrassen.

De verplichte rijpingsperiode is één jaar.

• Káli Királyi Főbor: Alleen zoete witte wijnen van inheemse en/of internationale witte rassen die door passerillage of botrytis zijn verschrompeld. De verplichte rijpingsperiode is twee jaar.

26.9 Wijnbouwgebieden en herkomstbenamingen Hongarije telt traditioneel 22 wijngebieden. Deze zijn te groeperen in vijf grote, overkoepelende regio’s: • Noord-Transdanubië (circa 6.000 ha): Dit gebied omvat het noordwesten van Hongarije. Witte wijnen voeren hier de boventoon. Neszmély (voorheen Ászár-Neszmély) en Mór zijn de voor-

naamste OEM’s. Neszmély is gespecialiseerd in rassen zoals sauvignon blanc, szűrkebarát en

olaszrizling, terwijl Mór is gespecialiseerd in ezerjó, leányka en tramini, die aromatische wijnen

TERUG NAAR INHOUD

74



Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

opleveren. De andere OEM-herkomstgebieden zijn Etyek-Buda, Etyeki-Pezsgõ, Pannonhalma en Sopron.

• Balaton (circa 10.600 ha): In het westen van Hongarije ligt het grote Balatonmeer, dat met 78

km lengte en gemiddeld 8 km breedte het grootste meer van Midden-Europa is. De wijngaarden op de noordelijke oever zijn vrijwel uitsluitend beplant met witte rassen, zoals kéknyelú,

szűrkebarát, olaszrizling, rajnai rizling en tramini. De wijnen ervan kunnen behoorlijk stevig zijn.

Herkomstgebieden rond het Balatonmeer zijn de OEM’s Badacsony, Balatonfüred-Csopak, Balaton-felvidék, Csopak, Nagy-Somló, Somló, Tihany, Balatonboglár en Zala (voorheen

Balatonmelléke). Balaton is ook de naam van een overkoepelende OEM voor wijnen uit de hele Balatonregio.

• Pannon (circa 9.000 ha): Deze regio, in het zuiden van Transdanubië, telt vijf OEM’s. Pécs,

Tolna, Villány en Szekszárd als specifieke herkomstgebieden en Pannon als overkoepelende

OEM. Pécs en Tolna produceren hoofdzakelijk wit; Villány en Szekszárd staan bekend om hun rode wijnen.

• Duna (circa 28.500 ha): Deze regio, genoemd naar de Hongaarse naam voor de Donau, omvat

de Grote Hongaarse Laagvlakte in het zuiden van Hongarije, tussen de Donau en de Tisza. Dit

is een grote, zandige vlakte, die in het Hongaars Alföld wordt genoemd. Dit gebied is goed voor bijna de helft van het Hongaarse wijngaardareaal. Hoewel de regio Duna grote hoeveelheden

wijn produceert, is het in kwalitatief opzicht van ondergeschikt belang. Veel Hongaarse bulkwijn vindt hier zijn oorsprong. Mechanisatie is hier eenvoudig te realiseren, maar de combinatie van een uitgesproken droog, continentaal klimaat en de licht verstuivende, zandige bodem zorgt

voor de nodige complicaties. Duna heeft zes specifieke OEM’s (Kunság, Izsáki Arany Sárfehér, Csongrád, Hajós-Baja, Mono rem Soltvadkerti) en één overkoepelende OEM (Duna) voor wijnen uit Kunság, Csongrád en Hajós-Baja.

• Het Noordelijk Massief (circa 20.600 ha): Dit is de heuvelrug die zich ten noordoosten van

Boedapest uitstrekt langs de grens met Slowakije. Het Noordelijk Massief telt de volgende OEM’s: Mátra, Eger, Debrői Hárslevelű, Tokaj en Bükk.

Hierna worden, globaal van zuid naar noord en van west naar oost, de belangrijkste wijngebieden van Hongarije besproken. 

Villány

Villány, lange tijd Villány-Siklós genoemd (naar de twee belangrijkste dorpen in de streek), ligt in

het uiterste zuiden van Hongarije. Het is een gebied met een lange wijnbouwtraditie, die teruggaat tot de Kelten en Romeinen. Sommige namen in Villány duiden op etnisch Duitse invloeden in het

verleden. Het gebied beschikt over een groot potentieel voor rode wijnen dankzij een uitstekende expositie van de wijngaarden (op glooiende heuvels aan de zuidkant van de rotsige berg

Számsomlyó) en gunstige rijpingscondities onder invloed van de Drava. Ook het relatief warme, milde klimaat is een belangrijke factor. De zomers zijn warm en de winters mild. Sommige

Bordeauxblends uit Villány zijn erg goed. De populariteit van Villány heeft gezorgd voor de

instroom van nieuw kapitaal en een groeiend aantal toeristen. De belangrijke status van Villány ziet men terug in de DHC-status (zie blz. 71). Het wijngaardareaal is zo’n 2.400 ha.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

75

Het dorpje Villány ligt aan de oostkant van een 15 km lange heuvelrug. De toplagen van de bodem rond Villány bestaan vooral uit klei, löss en leisteen, terwijl in de ondergrond veel kalksteen zit.

Blauwe druiven worden hier goed rijp en geven volle, fruitige rode wijnen. Rode wijnen kunnen

monocépages of blends zijn. Cabernet sauvignon en portugieser zijn de meest aangeplante variëteiten, gevolgd door merlot, cabernet franc, kékfrankos, zweigelt en syrah. De historische druif

kadarka vindt men hier veel minder dan vroeger. In koelere delen van het gebied (op hellingen met een meer noordelijke of oostelijke ligging) staat ook pinot noir aangeplant. In de omgeving van

Siklós, in het westen van het gebied, bevat de bodem veel leem en löss en worden voornamelijk witte wijnen geproduceerd van olaszrizling, hárslevelű en leányka. 

Szekszárd

Szekszárd ligt ten noordoosten van Pécs en Villány. Het door heuvels omgeven gebied, zo’n 2.200 ha groot, is genoemd naar de stad Szekszárd, de hoofdstad van de provincie Tolna.

Wijnbouw dateert hier al uit de Romeinse tijd. De bodems bevatten veel zand, terra rossa en diepe

lagen löss. Het gebied was ooit synoniem met Bikavér en het druivenras kadarka, maar de aanplant van dit ras is hier de afgelopen decennia afgenomen. Tegenwoordig wordt kadarka echter

steeds meer erkend als gebiedstypisch druivenras. Bikavér wordt in Szekszárd nog steeds geproduceerd, net als in Eger.

Rode wijnen zijn hier verreweg in de meerderheid en hebben een goede reputatie. De lange, droge en warme zomers begunstigen de rijping van blauwe druivenrassen. Kékfrankos, merlot en cabernet sauvignon zijn de belangrijkste blauwe druivenrassen in Szekszárd. Deze rassen, al dan niet

aangevuld met kadarka, vormen de basis voor de vaak peperige en gestructureerde Bikavér van

Szekszárd. De beste witte wijnen uit Szekszárd komen uit een koele subregio in het zuiden van het gebied. Voor witte wijnen worden onder meer sauvignon blanc en zöltveltelini gebruikt. Szekszárd is een dynamisch wijngebied, waaraan moderne technieken en inzichten bepaald niet zijn voorbijgegaan. 

Kunság

Dit wijngebied behoort tot de regio Duna, tussen de rivieren Donau en Tisza. Kunság is met zo’n 20.000 ha verreweg het grootste wijngebied van Hongarije. De bodem bevat hier veel zand. Het

gebied wordt gekenmerkt door weinig neerslag, warme zomers en droge, koude winters. De aan-

plant bestaat vooral uit internationale druivenrassen en de welschriesling is hier alomtegenwoordig.

Lokale rassen als ezerjó, izsáki en kadarka zijn goed bestand tegen het droge klimaat. De afgelopen jaren is het wijngaardareaal gestaag afgenomen.

Tot het productiegebied van Kunság behoort ook DHC Izsáki Arany Sárfehér (zie blz. 73). Beroemd

is het wijnstadje Monor met zijn bijna duizend wijnkelders, zo’n 30 km ten zuidoosten van Boedapest.

Monor vormt in feite een soort eigen wijndistrict, maar is geen officieel erkend herkomstgebied. De meeste wijnen uit de regio Duna zijn voor lokale consumptie bestemd. Witte wijnen hebben vaak veel alcohol en missen frisheid. Rode wijnen uit Kunság missen vaak wat complexiteit.

TERUG NAAR INHOUD

76



Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

Wijngaarden bij het Balatonmeer



Tolna

Tolna (circa 2.400 ha) werd als onafhankelijk gebied pas erkend in 1998. De groeicondities voor druiven lijken op die in Szekszárd, dat iets oostelijker ligt. De winters zijn zacht en de zomers

warm en droog. Het gebied heeft zijn status vooral te danken aan goede witte wijnen van char-

donnay, sauvignon blanc, zöltveltelini en tramini. In het zuiden wordt wat rode wijn gemaakt van

druivenrassen als kadarka, kékfrankos, portugieser, cabernet franc en cabernet sauvignon. Over

het algemeen wordt Tolna niet gezien als een kwaliteitsgebied. Het zijn vooral grote producenten, die hier het gezicht bepalen. 

Balatonboglár

Dit gebied op de zuidelijke oever van het Balatonmeer is vrij recent in de internationale belang-

stelling gekomen. In het verleden werd het gebied Dél-Balaton genoemd. Balatonboglár is ook de naam van een dorpje. Rond Kéthely, in het zuidwesten van het gebied, beschermen de beboste hellingen van heuvels de wijngaarden in de winter tegen koude winden. Bij het dorpje

Balatonboglár ligt een kleine, vulkanische heuvel. Het landschap is hier aanzienlijk vlakker dan

aan de noordkant van het meer. De bodem in het gebied is wat vruchtbaarder dan de bodem in Badacsony en bevat vooral klei, löss en zand. De druivenaanplant bedraagt zo’n 3.200 ha.

Er zijn hoofdzakelijk internationale druivenrassen aangeplant (chardonnay, merlot, cabernet sau-

vignon, pinot noir), maar ook királyleányka en irsai olivér komen voor. De productie is voorname-

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

77

lijk wit, maar Balatonboglár produceert ook steeds betere rode wijnen, onder meer op basis van cabernet sauvignon, merlot en pinot noir. Ook de mousserende wijnen kunnen goed zijn. In de

jaren negentig liep Balatonboglár voorop met de introductie van nieuwe, Australische productietechnieken. 

Badacsony

Badacsony ligt, net als Balaton-felvidék en Balatonfüred-Csopak, op de noordelijke oever van het Balatonmeer. Het gebied produceert vooral droge witte wijnen. Het wijngaardareaal is zo’n 1.100

ha. Thermale bronnen in de omgeving herinneren aan vulkanische activiteit. De bodem bevat veel basalt en vaak zand. Wijngaarden liggen op de zuidelijke hellingen van uitgebluste vulkanen.

Deze hellingen beschutten de druivenstokken tegen koele wind uit het noorden. Het lokale drui-

venras kéknyelű levert wijnen met een mooie zuurgraad en een goed rijpingspotentieel. Ook van

szűrkebarát, olaszrizling, rajnai rizling, furmint en chardonnay worden geslaagde wijnen gemaakt.

Szűrkebarát uit Badacsony gooit internationaal hoge ogen. Voor het kleine volume rode wijnen worden vooral kékfrankos en zweigelt gebruikt. 

Nagy-Somló

Nagy-Somló telt zo’n 500 ha aan wijngaarden. Het gebied ligt in het noordwesten van Hongarije, tussen het Balatonmeer en Sopron. De wijngaarden liggen deels op de (zuid)hellingen van een

oude, uitgedoofde vulkaan, die Somlóhegy wordt genoemd. Deze verrijst als een berg van ruim 400 meter hoogte boven het vlakke landschap. Een bijzonder kenmerk van de bodem is zwart

basalt. Net als in Badacsony is de bodem hier dus voor een belangrijk deel bepaald door vulkanisch materiaal. Ook zand en löss komen voor. De meeste wijngaarden liggen op de hellingen

van de oude vulkaan, maar Nagy-Somló heeft ook twee kleinere wijnbouwzones op vlakker terrein, ten westen van de Somlóhegy en de rivier Marcal.

Nagy-Somló kent naast enkele grote producenten ook veel kleine wijnhuizen. Ooit waren kerk en adel hier grote wijngaardbezitters. De laatste jaren trekt Somló steeds meer investeerders aan.

De wijnen zijn voornamelijk wit. Ze zijn doorgaans stevig en aromatisch in een frisse, minerale

stijl. Sommige ‘traditionele’ wijnmakers laten hun wijnen enkele jaren op eikenhouten vaten gisten en laten bewust oxidatie toe. Goede wijnen kunnen makkelijk een paar jaar rijpen. De gebruikte

druivenrassen zijn onder andere furmint, hárslevelű, olaszrizling, pinot blanc, tramini en de lokale juhfark. Het oostelijke deel van Nagy-Somló heeft een eigen DHC: Somló (zie blz. 73). 

Sopron

In het uiterste noordwesten van Hongarije, tegen de Neusiedler See aan, ligt Sopron. De zomers zijn hier relatief koel en vochtig, maar in de herfst is het vaak zonnig. De productie is er overwe-

gend rood en sluit in menig opzicht aan bij die in het aangrenzende Burgenland. Ook de aange-

plante druivenrassen vertonen grote overeenkomsten met die in Burgenland. Verwonderlijk is dat

niet, want Burgenland maakte tot 1921 deel uit van Hongarije. Ook Oostenrijkse producenten zijn hier actief. De aanplant van Sopron, zo’n 1.500 ha, bestaat voornamelijk uit blauwe druivenras-

TERUG NAAR INHOUD

78



Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

Wijngaard in Pannonhalma

sen, waarvan kékfrankos het belangrijkst is. Als witte druivenrassen staan vooral zöltveltelini en sauvignon blanc aangeplant. 

Pannonhalma

Pannonhalma is een klein wijngebied (circa 600 ha) in Noordwest-Hongarije. Wijnbouw dateert

hier al uit de tiende eeuw, hoewel het gebied pas in 1990 officieel erkend werd als wijngebied. De

winters zijn hier mild en er valt jaarlijks gemiddeld maar 543 mm regen. De bodem bevat veel löss met wat klei. Vooral bekend is de op een heuveltop gelegen Abdij van Pannonhalma, die ook wijn produceert. Pannonhalma levert goede wijnen in het middensegment, zowel witte als rode. De

productie is voornamelijk wit. De witte wijnen zijn vaak licht en aromatisch, mede door het toepassen van koele gisting. Ze worden vooral gemaakt van olaszrizling (het belangrijkste druivenras

hier), rajnai rizling, rizlingszilváni, tramini, chardonnay en sauvignon blanc. Voor rode wijnen worden vooral kékfrankos, cabernet sauvignon en merlot gebruikt. Pinot noir is in opkomst. 

Etyek-Buda

Dit dynamische gebied ten westen van Boedapest, tot 1997 Etyek geheten, brengt voornamelijk droge witte en mousserende wijnen voort. Het gebied krijgt veel zon en de neerslag is beperkt.

Het wijngaardareaal is zo’n 1.400 ha. De wijnen zijn over het algemeen van goede kwaliteit en zijn gemaakt in een slanke, internationale stijl, waarbij koude fermentatie de norm is. Gebruikte drui-

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

79

Mátragebergte

venrassen zijn vooral szűrkebarát, chardonnay en sauvignon blanc. Voor rode wijnen wordt de laatste jaren steeds vaker pinot noir gebruikt, met goede resultaten. 

Mátra

Mátra werd voorheen Mátraalja genoemd. Het relatief grote gebied ligt bij de stad Gyöngyös, ten

zuidwesten van Eger, en telt ongeveer 6.000 ha. Wijngaarden worden tegen koude winden uit het noorden beschermd door heuvels. De bodems zijn voornamelijk vulkanisch van oorsprong. Mátra produceert vooral witte wijnen (80 procent van de productie), waarvan een deel specifiek voor

export naar West-Europa bestemd is. Olaszrizling, rizlingszilváni, muscat ottonel en chardonnay zijn veelgebruikte rassen. Rosé uit Mátra krijgt steeds meer waardering. Rode wijnen worden voornamelijk van kékfrankos en zweigelt gemaakt. 

Eger

Het herkomstgebied Eger, in het noorden van Hongarije, is genoemd naar de historische stad

Eger, die vooral in de achttiende eeuw een grote bloei kende. Gebouwen in barokstijl herinneren daar nog aan. Beroemd is het verhaal dat de inwoners van Eger hun stad in 1552 met succes

tegen Ottomaanse (Turkse) belegeraars verdedigden en het drinken van ‘stierenbloed’ de overwinnaars kracht gaf.

Het gebied telt ruim 5.000 ha aan wijngaarden. De wijngaarden liggen veelal op hellingen met

TERUG NAAR INHOUD

80



Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

De stad Eger met op de achtergrond de voetheuvels van het Noordelijk Massief

een zuidelijke expositie en worden door het vulkanische Bükkgebergte in het noorden beschut tegen wind en neerslag. Het klimaat is continentaal, met lange winters. Eger behoort met een temperatuurgemiddelde van iets boven 10 °C tot de koelste wijngebieden van Hongarije. De

bodem bevat veel löss, klei en tufsteen. In de zachte tufsteenrotsen in en rond het stadje Eger hebben vooral kleine producenten wijnkelders en wijnlokalen uitgegraven.

Eger is traditioneel bekend om zijn rode Stierenbloed, Egri Bikavér. Het is misschien wel de

bekendste rode wijn van Hongarije. Egri Bikavér was lange tijd een zeer succesvol exportproduct, maar de wijn wisselde in de communistische tijd sterk van kwaliteit. De oorspronkelijke basisdruif kadarka is na de Tweede Wereldoorlog grotendeels ingeruild voor kékfrankos. Egri Bikavér

Superior DHC moet zelfs meer dan 30 procent kékfrankos bevatten (zie blz. 72). Egri Bikavér is altijd een assemblage. Ook cabernet sauvignon, cabernet franc, merlot, syrah en pinot noir zijn

toegestaan. Dit laatste druivenras is in opkomst in Eger. Wijnmakers kunnen de samenstelling van hun Egri Bikavér grotendeels zelf bepalen. Sommige producenten grijpen bijvoorbeeld juist weer

terug op het gebruiken van kadarka. Mede hierdoor kan Egri Bikavér van producent tot producent verschillen in stijl en kwaliteit. Bikavér uit Szekszárd (zie blz. 76) heeft een heel ander karakter;

die is wat kruidiger en robuuster.

Hoewel Eger bekendstaat om zijn rode wijnen is ruim een derde van de productie wit. Voor de

witte wijnen uit Eger worden vooral olaszrizling, leányka en hárslevelű gebruikt. Voor Olaszrizling

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

81

uit het dorp Egerszólát heeft Eger een aparte DHC. Ook DHC Debrői Hárslevelű maakt deel uit van Egers productiezone. Op blz. 72 worden de DHC’s van Eger behandeld. 

Tokaj

Wijnen uit Tokaj, Tokaji genoemd, worden als het vlaggenschip van de Hongaarse wijnbouw

beschouwd. Het herkomstgebied Tokaj (voorheen Tokaj-Hegyalja geheten) ligt in het uiterste

noordoosten van Hongarije. Het telt zo’n 5.000 ha wijngaarden, verspreid over 28 dorpen. Een van die dorpen is Tokaj. De regio Tokaj is in 2002 door de UNESCO aangewezen als cultureel werelderfgoed. De beste wijngaarden van de streek zijn onder meer te vinden in Mád, Tállya,

Tarcal en Tolcsva. Voor die wijngaarden werd al in het begin van de achttiende eeuw een (semi)

officiële classificatie opgesteld, nog vóórdat dit in de Portugese Dourostreek gebeurde. Daarmee is Tokaj het eerste afgebakende wijngebied in de geschiedenis. Andere belangrijke wijndorpen

van Tokaj zijn Bodrogszegi en Sátoraljaújhely. De wijngaarden van Tokaj lopen deels door tot in Slowakije, waar ook een beetje Tokaji (daar Tokajský genoemd) wordt gemaakt. Voor de naam van de wijngaard en een kwaliteitscategorisering van de wijngaarden is de laatste decennia steeds meer aandacht gekomen.

Opvallend aan het gebied is de grote diversiteit aan vulkanische bodems. In de regio Tokaj zijn

meer dan vijfhonderd dode vulkanen te vinden. De meeste wijngaarden liggen op de zuidooste-

lijke helling van een vulkanische bergketen met de naam Zemplén, aan de noordkant van de rivier Bodrog. De dorpen Tarcal en Tokaj liggen aan weerszijden van de ruim 500 meter hoge berg Kopasz, die deel uitmaakt van de Zemplén.

Het dorp Tokaj wordt in het westen, noorden en oosten omsloten en tegen kou beschermd door het Karpatengebergte. Het gevolg hiervan is een lang, warm najaar en een relatief hoge lucht-

vochtigheid tijdens de nacht. Hiermee zijn gunstige voorwaarden voorhanden voor de ontwikke-

ling van botrytis en dientengevolge edele rotting, aszúsodás in het Hongaars. Ook het uitmonden van de relatief kleine en warme rivier Bodrog in de bredere Tisza bevordert de ontwikkeling van

botrytis. Bij aanhoudend mooi weer ontstaat er in de herfst ’s ochtends mist vanuit de rivieren, die zorgt voor het ontstaan van de botrytisschimmel op de druivenschillen. Toch treedt botrytis in

Tokaj niet ieder jaar in dezelfde mate op, evenmin als in Sauternes. Om commerciële redenen

worden er ook droge witte wijnen gemaakt, waarvoor de druiven juist heel gezond moeten zijn.

Oogsten gebeurt bij voorkeur na 11 november, de verjaardag van Sint-Martinus, de Hongaarse schutspatroon van de wijnmakers.

Een centrale plaats binnen de productie van Tokaji is weggelegd voor druiven die als aszú gekwa-

lificeerd kunnen worden. ‘Aszú’ betekent ‘uitgezocht’ of ‘uitgelezen’. Aszúdruiven zijn overrijp en

verschrompeld en zijn in principe door botrytis aangetast. Ze worden in opeenvolgende rondgan-

gen druif voor druif met de hand geplukt (vergelijk de tris in Sauternes). De zoete wijnen van Tokaj

hebben een uniek aroma en een unieke smaak. Ze hebben een hoog extract en hoge zuren. Er bestaan verschillende gradaties in restzoet (zie verderop).

TERUG NAAR INHOUD

82



Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

De rivier Tisza bij Tokaj

Zoete Tokaji is het resultaat van een procedé dat Szepsi Laczkó Máté al in 1630 beschreef.

De eerste vermelding van Tokaji Aszú dateert zelfs uit de zestiende eeuw. Zoete Tokaji van gebotrytiseerde druiven werd ruim een eeuw eerder gemaakt dan edelzoete Rijnwijnen en Sauternes. Vanaf de vroege zeventiende eeuw viel de wijn in de smaak bij koninklijke en

keizerlijke hoven in heel Europa. De bijnaam vinum regum, rex vinorum (wijn der koningen, koning der wijnen), die soms trots op het etiket prijkt, zou van Lodewijk de Veertiende

afkomstig zijn. Tokaji dankt zijn grote reputatie mede hieraan. Ook de Russische tsaren en paus Pius IV waren liefhebbers van zoete Tokaji.

Het belangrijkste druivenras van Tokaj is de furmint, die ruim twee derde van de totale aanplant uitmaakt. Het tweede druivenras is hárslevelű (zie blz. 67). Ook zijn voor Tokaji de volgende

variëteiten toegestaan:

• Sárga muskotály: Dit is de gele variant van de muscat blanc à petits grains, ook wel muscat

lunel of gelber muskateller genoemd. Dit zeer aromatische, relatief laatrijpende druivenras is in de praktijk het derde hoofdras voor Tokaji.

• Zéta: Dit druivenras werd tot 1999 oremus genoemd. Het is een kruising van furmint en bouvier.

Hij rijpt vroeg en is gevoelig voor botrytis. Voor Tokaji toegestaan sinds 1990.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

83

Wijngaard in Tokaj

• Kövérszőlő: Dit inheems Hongaarse druivenras staat ook in Roemenië aangeplant (met name in Cotnari). Er worden soms ook droge (monocépage)wijnen van gemaakt.

• Kabar: Dit experimentele druivenras wordt ook wel Tarcal 10 genoemd. Hij is ontstaan als kruising tussen hárslevelű en bouvier en is eveneens vatbaar voor botrytis.

Tokaj kent een grote diversiteit aan wijnstijlen:

• ‘Gewone’ wijnen: Deze wijnen zijn meestal droog (száraz) en worden vaak gemaakt van één

druivenras, hoewel dit niet verplicht is. Droge wijnen vormen een trend in Tokaj. De meest voorkomende droge wijn is Tokaji Dry Furmint, maar ook droge wijnen van hárslevelű en sárga

muskotály komen voor. De druiven voor dit type wijnen kunnen laat geoogst zijn, maar ze zijn niet aangetast door edele rotting. Rijping vindt plaats in roestvrijstalen of houten vaten.

• Szamorodni: Wanneer men door botrytis aangetaste en gaaf gebleven druiventrossen tegelijk

plukt en vinifieert, spreekt men van Szamorodni. Druiven zijn niet stuk voor stuk geselecteerd.

Voor Szamorodni worden de druiven meteen geperst. Het woord ‘szamorodni’ komt uit het

Pools en betekent iets als ‘van nature’, ‘zoals het geboren werd’ of ‘zoals het komt’. De wijn kan zowel droog als zoet zijn, afhankelijk van de hoeveelheid restsuiker en het aandeel aszúdrui-

ven. Het gemiddelde alcoholgehalte schommelt rond 13 procent. Sommige (meestal de beste) Szamorodni’s rijpen onder een florlaag (zie verderop). Droge Szamorodni lijkt een beetje op

fino sherry of vin jaune uit de Jura. Zoete varianten hebben wettelijk minimaal 45 gr/l restzoet,

maar in de praktijk is dat meestal 80 à 100 gr/l. De rijpingsperiode is verplicht twee jaar, waar-

TERUG NAAR INHOUD

84



Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

van één jaar op vat. Szamorodni kan zelfstandig worden gebotteld of voorbestemd zijn als basiswijn voor Tokaji Aszú.

• Aszú: Dit type wijn is altijd zoet. Hiervoor assembleert men de Szamorodni met een hoeveel-

heid zoete druivenmost van verschrompelde, individueel geplukte druiven die door botrytis zijn aangetast. Belangrijk is dat de basiswijn (‘gewone’ droge of halfdroge wijn) over voldoende

alcohol beschikt, zodat de assemblage niet onstabiel wordt. Pasteurisatie van de Aszú is niet

wenselijk. De assemblage gebeurde traditioneel door de basiswijn in een houten vat van 136 à 137 liter (gönc genoemd) te mengen met aszúdruiven (of de pulp daarvan) uit emmertjes of

kuipjes van ongeveer 20 liter (of circa 25 kg). Die emmertjes heetten puttonyok (enkelvoud: puttony). Hoe meer emmertjes aan de gönc werden toegevoegd, des te rijker en zoeter de wijn

(zie tabel 22.3). De betere wijnmakers maken overigens geen pulp van de druiven, maar doen de uitgedroogde aszúdruiven als verschrompelde krentjes (in hun geheel) bij de vergistende most of basiswijn, omdat het maken van pulp tot onnodige en ongewenste oxidatie leidt.

Tegenwoordig zijn de houten göncs vaak vervangen door stalen vaten. Men laat de aszúdruiven 24 tot 36 uur in de basiswijn intrekken (maceratie). Het gistingsproces gaat verder en

daarna worden de druiven geperst. Het sap daarvan rijpt tot de uiteindelijke wijn. De wijn rijpt

minstens drie jaar in de koele, vochtige kelders van Tokaj, waarvan minimaal 18 maanden op vat. Tot 2013 was de voorgeschreven vatrijping minstens 24 maanden. Tokaji Aszú mag pas

vanaf 1 januari van het derde jaar na de oogst op de markt gebracht worden. Tokaji Aszú verschilt van andere edelzoete wijnen doordat de (most van) botrytisdruiven gemengd wordt met

die van niet-aangetaste druiven. Het alcoholpercentage ligt doorgaans iets hoger dan dat van

een Duitse TBA, maar de mooie zuren maken een Tokaji Aszú licht verteerbaar. Moderne pro-

ducenten proberen de invloed van oxidatie zoveel mogelijk te beperken, maar producenten die

een meer traditionele stijl nastreven, doen dit niet en geven hun Tokaji een langere houtopvoeding mee.

• Late Harvest (Késői Szüretelésű): Dit wijntype speelt een steeds belangrijkere rol in de

Tokajstreek. Het gaat daarbij om wijnen waarvoor gebotrytiseerde en gezonde overrijpe druiven tegelijkertijd geplukt en gegist worden. Ze hebben 50 tot 180 gr/l restsuiker. De stijl is vaak fruitig en modern als gevolg van een reductieve vinificatie. De druiven gisten in stalen vaten en de wijnen worden jonger dan de aszúwijnen op de markt gebracht. De marktvraag naar dit type wijnen is de laatste jaren gegroeid.

• Aszú-Eszencia / Aszú-Essencia / Aszúeszencia: Deze Tokaji Aszúvariant, die in 1970 werd

geïntroduceerd, zit qua zoetheid tussen 6 puttonyos en Eszencia in, dus tussen 180 gr/l en 450 gr/l restzoet. Met ingang van de oogst 2013 is deze categorie komen te vervallen. Tokaji Aszú die meer dan de ‘oude’ 6 puttonyos heeft, wordt nu gewoon Tokaji Aszú genoemd.

• Eszencia: Dit bijzondere wijntype wordt gemaakt van het sap dat vrij ontsnapt aan de aszúdruiven. De druiven voor een Eszencia zijn dus niet geperst. Dit aflopende sap, dat donkerbruin is, is zo rijk aan suikers en onvergistbare elementen dat het jarenlang op een laag pitje door kan

gisten. De uiteindelijke hoeveelheid restsuiker varieert van 450 tot meer dan 800 gr/l. De wijn is wat stroperig, heeft een extreem laag alcoholpercentage (van 1,5 tot 5 procent) en is feitelijk nauwelijks wijn te noemen. Eszencia moet minstens vijf jaar op vat rijpen en is in principe

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

85

Vinificatieschema van verschillende stijlen Tokaji

TERUG NAAR INHOUD

86



Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

Druiven voor Tokaji Aszú

Wijnkelder in Tokaj

alleen bestemd voor assemblagedoeleinden, in het bijzonder om Aszúwijnen geconcentreerder te maken. Over het algemeen is Eszencia niet in de handel. Eszencia wordt ook wel ‘nectar’ genoemd.

• Forditás en Máslás: Deze historische, weinig voorkomende wijntypen worden gemaakt door

(nieuwe) wijn een tweede gisting te laten ondergaan door maceratie van de pulp of marc van

geperste aszúdruiven (net als bij Italiaanse Ripasso uit Valpolicella). Ze hebben 45 tot 80 gr/l

restzoet en lijken in stijl wat op Szamorodni. De rijping is minimaal twee jaar, waarvan één jaar op vat. Forditás is doorgaans zoeter en tannineuzer dan Máslás.

Categorie Tokaji

Minimale hoeveelheid restsuiker (gr/l)

Tokaji Aszú 3 puttonyos

60 gr/l

Tokaji Aszú 4 puttonyos

90 gr/l

Tokaji Aszú 5 puttonyos

120 gr/l

Tokaji Aszú 6 puttonyos

150 gr/l

Tokaji Aszú Eszencia

180 gr/l

Eszencia

450 gr/l

Tabel 26.3 Traditionele indeling voor zoete Tokaji

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

87

Het woord puttonyos, dat voor de zoetheidsgraad van Tokaji Aszú gebruikt wordt, is een van puttony (meervoud: puttonyok) afgeleid bijvoeglijk naamwoord. De emmertjes met

aszúdruiven zijn in Tokaj inmiddels verdwenen. Tokaji Aszú kon tot de oogst van 2013 met drie, vier, vijf of zes puttonyos worden aangeboden, maar met ingang van de oogst 2013 mogen alleen Tokajiwijnen met een restsuikergehalte van minimaal 120 gr/l (voorheen 5

puttonyos) Aszú heten. Het systeem van meting in aantal puttonyos is daarmee in principe van de baan. Vermelding van het aantal puttonyos is nog wel toegestaan, maar het is niet verplicht. Het minimale natuurlijke alcoholgehalte is met ingang van de oogst 2013 ver-

hoogd tot 19 procent, maar het minimaal voorgeschreven eigenlijke (uiteindelijke) alcoholgehalte is gelijk gebleven, namelijk 9 procent.

Voor alle wijnen met de herkomstbenaming Tokaj geldt sinds augustus 2014 dat ze binnen de

regio Tokaj gebotteld moeten worden. Elke vorm van verrijking (chaptalisatie) is sinds augustus 2015 verboden.

Tokaji Aszú en Tokaji Szamorodni worden gebotteld in een karakteristieke, doorzichtige fles met

ingegoten halszegel. De fles heeft een inhoud van 50 cl. De rijping vindt plaats in vochtige, koele ondergrondse kelders die al eeuwen geleden uitgegraven zijn in de rotsen van heuvels. Door de hoge luchtvochtigheid in deze kelders drogen de kurken niet uit en is het dus niet nodig de fles-

sen horizontaal te bewaren. Vaak wordt het vat waarin de wijn rijpt, niet geheel afgevuld en vormt zich aan de oppervlakte van de wijn een soort schimmel. Deze goedaardige schimmelcultuur,

racodium cellare genoemd, vormt een vlies op de wijn. De muren van de kelders zijn bedekt met

een dikke laag van deze witachtige schimmel. Dit fenomeen is enigszins vergelijkbaar met de vorming van flor in Jerez. De schimmellaag verhoogt de houdbaarheid en de complexiteit van de wijn.

TERUG NAAR INHOUD

88



Hoofdstuk 26 - Hongarije (2022-2023)

27

Zwitserland

27.1 Inleiding Zwitserland is een betrekkelijk klein en onbekend wijnland. Het produceert wijnen die zowel uiterst

origineel als zeldzaam zijn. Het wijngaardoppervlak beslaat zo’n 14.600 ha; waarvan 8.200 beplant met blauwe druivenrassen en 6.400 met witte. Zo’n 60 procent van de wijnen op de Zwitserse markt is geïmporteerd. Slechts 1 à 2 procent van de wijnproductie is bestemd voor de export.

Export is nog steeds een moeilijke zaak vanwege de hoge prijzen, die het gevolg zijn van de hoge

productiekosten en het hoge prijsniveau binnen het welvarende land. Veel producten in Zwitserland zijn duur, ook wijn.

De Zwitsers zijn met een gemiddelde wijnconsumptie van circa 35 liter per hoofd van de bevolking grotere wijndrinkers dan bijvoorbeeld Nederlanders.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 27 - Zwitserland (2022-2023)

89

Zwitserland bestaat uit 26 kantons. In het land worden maar liefst vier talen gesproken.

Zwitserland heet die Schweiz in het Duits, la Suisse in het Frans, Svizzera in het Italiaans en Svizra in het Reto-Romaans. De meeste inwoners hebben Duits als geboortetaal. Met een aandeel van 20 procent is Frans de tweede taal. Italiaans wordt in het zuiden van het land

gesproken, in Ticino. Reto-Romaans is zo goed als uitgestorven; ongeveer een half procent van de bevolking van het oostelijke kanton Graubünden spreekt het nog.

27.2 Historie Zo’n drieduizend jaar geleden groeiden er in Zwitserland al wilde druiven in de rivierdalen en langs de oevers van de meren, maar het waren de Romeinen, die de eerste wijngaarden aanplantten in Helvetia, het huidige Zwitserland. Ze deden dat onder andere in de omgeving van Basel en Windisch. In de zesde eeuw na Chr. stichtten monniken uit de Bourgogne het klooster SaintMaurice bij Aigle in het kanton Vaud, waar ze zich met wijnbouw gingen bezighouden. In het

midden van de achtste eeuw was er ook sprake van wijnbouw in het Rijndal bij Chur (in het kanton Graubünden) en aan de Bodensee.

In de middeleeuwen waren het, net als in andere delen van Europa, kloosterorden als die van de cisterciënzers, die de wijnbouw tot ontwikkeling brachten. Bij het Meer van Genève stichtten de cisterciënzers het klooster Dézaley, waar ze in 1142 de eerste wijngaarden in terrasvorm

aanlegden. Vandaag de dag worden deze nog steeds tot de beste van Zwitserland gerekend (zie blz. 103). In 1291 legden de kantons Schwyz, Uri en Unterwalden met hun ‘Eedgenootschap’ de grondslag voor de Zwitserse natie.

Tot het midden van de negentiende eeuw nam de wijnproductie gestaag toe. Rond 1850 telde

Zwitserland 35.000 ha wijngaarden, meer dan twee keer zo veel als tegenwoordig. Buitenlandse

concurrentie, meeldauw en phylloxera hebben het wijngaardareaal in de loop der tijd gehalveerd.

Ook verstedelijking langs de meren zorgde voor een dramatische teruggang in het wijngaardareaal.

Pas na de Tweede Wereldoorlog leefde de wijnbouw op. Met name het kanton Valais heeft daarvan geprofiteerd. Het is het belangrijkste wijnkanton van het land geworden.

Tot medio jaren negentig van de twintigste eeuw voerde de Zwitserse overheid een politiek

waarin de eigen wijnproductie beschermd werd. Dat deed ze door hoge accijnzen te heffen en door importquota te bepalen. In 2001 werd de wijnmarkt opengebroken en in 2006 werd het wijnhandelaren verboden om de eigen Zwitserse wijnen te assembleren met importwijnen.

TERUG NAAR INHOUD

90



Hoofdstuk 27 - Zwitserland (2022-2023)

De stad Chur met op de achtergrond de Alpen

Het belangrijkste evenement binnen de Zwitserse wijnbouw is het Fête des Vignerons in Vevey (kanton Vaud). De oorsprong ervan ligt in de zeventiende eeuw. Hoogst merkwaardig aan

deze traditie is dat het feest maar eens in de 25 jaar plaatsvindt. Een ander belangrijk jaarlijks evenement is de Vinea in Sierre.

27.3 Bodem Zwitserland is een zeer bergachtig land. Twee derde van de oppervlakte wordt ingenomen door

gebergten. In het midden en zuiden van het land zijn dat de Alpen; in het noordwesten is dat de

Jura. Tussen deze twee bergketens ligt het heuvelachtige Schweizer Mittelland. Dit strekt zich uit

van het Meer van Genève in het zuidwesten tot aan de Bodensee in het noordoosten en heeft een gemiddelde hoogte van 400 meter boven zeeniveau. De Alpen worden doorsneden door diepe, soms brede dalen en door grote meren zoals het Meer van Genève (in het Frans: Lac Léman).

De Zwitserse wijnbouw wordt vanzelfsprekend sterk bepaald door de Alpen en de uitlopers daarvan. De invloed van de Alpen is echter niet overal gelijk, wat in diverse mesoklimaten,

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 27 - Zwitserland (2022-2023)

91

topoklimaten en bodemprofielen resulteert. De meeste wijngaarden zijn te vinden aan het begin van grote rivierdalen: in het Rhônedal in het zuidwesten, in het Rijndal in het noorden en in

de dalen van zijrivieren van de Po in het zuiden. In deze dalen en langs de vele meren liggen

veel wijngaarden op gletsjermorenen. Deze glaciale morenen komen vooral voor in het westen en (noord)oosten van het land. De wijngaarden zijn vaak in terrasvorm aangelegd, omdat de

hellingen steil zijn. Op de steilste hellingen, zoals in Valais, kan bodemerosie een risico voor de wijnbouw zijn.

De bodemsoorten in Zwitserland lopen erg uiteen. Kalk, leisteen, graniet en zanderige klei komen

het meest voor. Er zijn veel interessante terroirs die buiten Zwitserland nauwelijks bekend zijn. De kleine gemeente Fläsch in Bundner Herrschaft bijvoorbeeld staat bekend om zijn schistbodems, die minerale, strenge wijnen van pinot noir opleveren. In de gemeente Salgesch in Valais

leveren kalkhoudende bodems goede Blauburgunders op. Graniet en gneis zijn de belangrijkste bodemcomponenten in het noorden van Ticino, kalksteen en klei in het zuiden van dit kanton.

27.4 Klimaat In het Mittelland en in de dieper gelegen dalen heerst een gematigd klimaat. De twee belangrijkste meren van West-Zwitserland, het Meer van Genève en het Meer van Neuchâtel, hebben een

matigende invloed, waardoor extreem hoge of extreem lage temperaturen niet voorkomen. Wijn-

gaarden die aan deze meren liggen, profiteren van de warmte van de weerkaatste zon. Het koele klimaat van de wijngebieden in Duits-Zwitserland (in het noorden en noordoosten) is alleen

geschikt voor vroegrijpende druivenrassen als pinot noir en müller-thurgau. Vorst vormt hier een risico, maar wijngaarden in de nabijheid van meren en rivieren profiteren van een milder meso-

klimaat. Ondanks het koele klimaat in het noorden en oosten van Zwitserland legt men zich hier vooral toe op de productie van rode wijn.

De gemiddelde jaartemperatuur in Zwitserland ligt rond de 10 °C. De temperatuur daalt met ongeveer 0,7 °C per 100 meter hoogte. Het grote verschil tussen dag- en nachttemperaturen heeft een

positieve invloed op de rijping en de aromatische ontwikkeling van de druiven. De belangrijkste

wijnbouwgebieden, zoals Valais en Ticino, hebben meer dan 2.000 zonuren per jaar. Met name

aan de zuid(west)kant van de Alpen is sprake van veel zonlicht en betrekkelijk weinig neerslag. Het zuidelijke Ticino krijgt daarentegen juist wel veel regen.

Valais is de zonrijkste en droogste wijnstreek. De warme wind, föhn genoemd, heeft een

belangrijke invloed op het klimaat daar. In Valais kunnen hoge temperaturen in de zomer

resulteren in geconcentreerde, rijke wijnen. Het gebied rond Sion en Sierre, twee belangrijke

wijnbouwgemeenten in Valais, behoort tot de droogste delen van Zwitserland. De gemiddelde temperatuur in het groeiseizoen is in Sion 14,9 °C.

TERUG NAAR INHOUD

92



Hoofdstuk 27 - Zwitserland (2022-2023)

Het Rhônedal in Valais

27.5 Druivenrassen Karakteristiek voor Zwitserland is de grote diversiteit aan druivenrassen. Het zijn er meer dan

tweehonderd, waarvan er veel autochtoon zijn. Voorbeelden zijn petite arvine, amigne, cornalin en humagne, die goede, originele wijnen kunnen voortbrengen. Tot de minder bekende

druivenrassen behoren rèze, completer en bondola. Ook sommige internationale rassen doen

het goed, zoals pinot noir, syrah, savagnin blanc, pinot gris en marsanne. Enkele internationale (Franse) rassen hebben in Zwitserland een andere naam (zie tabel 27.2). Net als in Duitsland

en Nederland zijn ook ziektebestendige hybriden als regent en solaris in de wijngaarden geïntro-

duceerd. De laatste decennia zijn ook in Zwitserland tal van kruisingen ontwikkeld, onder andere uit Vitis-viniferarassen. Gamaret en garanoir zijn bijvoorbeeld kruisingen van gamay en reichensteiner.

Van de witte rassen – goed voor 44 procent van de totale druivenaanplant – is chasselas de onbetwiste nummer één, vooral in het Franstalige deel van Zwitserland. Dit druivenras, dat betrekkelijk vroeg rijpt, staat regionaal ook bekend als gutedel, dorin, fendant of perlin. In

Zwitserland wordt hij ook gebruikt als tafeldruif. De wijnen ervan zijn vaak licht en droog en kunnen in stijl variëren van neutraal tot aromatisch. Het tweede witte druivenras is müller-thurgau (alias riesling-silvaner). Deze is vooral in het Duitstalige deel van Zwitserland te vinden.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 27 - Zwitserland (2022-2023)

93

Müller uit Thurgau In Wädenswil aan het Meer van Zürich is sinds 1890 de gerenommeerde Eidgenössische

Forschungsanstalt für Obst-, Wein- und Gartenbau gevestigd. De eerste directeur hiervan was Hermann Müller (1850-1927), die afkomstig was uit het kanton Thurgau. Hij was in Geisenheim

(in de Rheingau in Duitsland) begonnen met zijn werk aan de kruising müller-thurgau, die naar hem is genoemd. In Wädenswil voltooide hij dit werk. In Zwitserland zelf wordt vaak de naam riesling-silvaner gebruikt. Deze naam is, zoals in hoofdstuk 20 al ter sprake kwam, eigenlijk onterecht, aangezien müller-thurgau een kruising is van riesling en madeleine royale!

Blauwe druivenrassen zijn qua oppervlakte inmiddels in de meerderheid. Ze vertegenwoordigen

58 procent van de totale aanplant. De belangrijkste blauwe druivenrassen zijn pinot noir (ook wel blauburgunder genoemd), gamay en merlot. Blauburgunder is inmiddels de meest aangeplante druif in Zwitserland. Vooral de aanplant in Duitstalig Zwitserland is groot. Pinot noir werd in de

zeventiende eeuw vanuit Frankrijk naar Zwitserland gebracht. In Zwitserland komen verschillende klonen van pinot noir voor, waaronder cortaillod (rond Neuchâtel) en servagnin (in het kanton

Vaud). In het Italiaanstalige Ticino domineert merlot met een aandeel van maar liefst 85 procent in de wijngaarden.

Druivenras

Oppervlakte aanplant (ha)

Percentage aanplant

pinot noir

3.875

27%

chasselas

3.606

25%

merlot

1.220

8%

gamay

1.145

8%

445

3%

müller-thurgau

Tabel 27.1 Belangrijkste druivenrassen in Zwitserland (bron: Weinwirtschaftliche Statistik 2020)

Druivenras

Zwitserse naam

marsanne

ermitage

sylvaner/silvaner

gros rhin, johannisberg

chasselas

gutedel, fendant, dorin, perlin

pinot gris

malvoisie, malvoisie Valais

pinot noir

blauburgunder, clevener, klävner

savagnin blanc

païen, heida, traminer

Tabel 27.2 Zwitserse benamingen van druivenrassen

TERUG NAAR INHOUD

94



Hoofdstuk 27 - Zwitserland (2022-2023)

Wijngaard bij Montreux in het oosten van kanton Vaud

27.6 Wijnbouw Met uitzondering van het hooggebergte van de Alpen is wijnbouw verspreid over vrijwel alle delen van het land, ook in bergachtige streken. Er is haast geen kanton in Zwitserland waar niet een

paar hectaren wijngaarden te vinden zijn. Voorbeelden van kantons met een kleine aanplant zijn

Basel (110 ha), Luzern (42 ha), Jura (14 ha), Zug (2 ha) en Glarus (2 ha). Het zwaartepunt van de

wijnbouw ligt in het Franstalige deel van Zwitserland, in het westen en zuidwesten. De belangrijkste wijnstreek is Valais, in het Rhônedal. De beste wijngaarden liggen hier op steile zuidhellingen

langs de Rhône, vaak op terrassen die in de rotsen zijn uitgehakt. Omdat irrigatie in sommige delen van Valais nodig is, hebben wijnboeren eeuwen geleden al bisses aangelegd, houten

leidingen (kanaaltjes) waardoor bergwater de wijngaarden in loopt. Valais staat ook bekend als een broedplaats van experimenten op wijnbouwgebied. Vaud en Genève zijn respectievelijk nummer twee en drie als het om wijngaardoppervlakte gaat.

De Zwitserse wijnbouw kenmerkt zich door kleinschaligheid. Een bezit van 10 ha is al veel. De

meeste wijngaardbezitters hebben maar 1 ha. Voor heel wat telers is wijnbouw een nevenberoep.

Grote merken kent Zwitserland dan ook nauwelijks, of het moeten goed verkopende basislijnen zijn van grotere coöperaties.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 27 - Zwitserland (2022-2023)

95

Wijngaardoppervlakte

14.600 ha

Gemiddelde productie

1,1 miljoen hl

Gemiddelde opbrengst

73 hl/ha

Aantal professionele producenten

4.000

Aandeel Franstalig Zwitserland

75%

Aandeel Duitstalig Zwitserland

18%

Aandeel Italiaanstalig Zwitserland

7%

Productie witte wijnen

40%

Productie rode wijnen

60%

Tabel 27.3 Zwitserse wijnbouw in cijfers (bron: Bundesamt für Landwirtschaft)

27.7 Vinificatie Tot 2006 was het Zwitserse wijnhandelaren toegestaan om geïmporteerde wijnen te blenden

met Zwitserse wijnen. Deze praktijk heeft de Zwitserse wijnmarkt een slechte reputatie bezorgd.

Sinds het begin van deze eeuw is er echter veel veranderd. De wijnmarkt is transparanter dan vroeger en de wijnen worden steeds beter. Aan de kwaliteit van de wijnen doen de vaak zeer hoge rendementen, tot 100 hl/ha of meer, echter geen goed. Opmerkelijk is dat Zwitserland

een voorloper was bij het gebruik van schroefdoppen in plaats van natuurkurk. Een opvallende

ontwikkeling in de afgelopen decennia is de verschuiving van de productie van witte wijn naar die van rode wijn, ingegeven door een veranderende voorkeur van de bevolking.

Ondanks de over het algemeen gunstige klimatologische omstandigheden en de opwarming van de aarde is chaptaliseren (zie hoofdstuk 6) nog steeds een gebruikelijke en ook legale praktijk,

vooral bij witte wijnen. Het uiteindelijke alcoholgehalte wordt daardoor hoger en de wijnen smaken

wat voller. Zwitserse wijnen werden tot voor kort gekenmerkt door een opmerkelijk lage zuurgraad.

Een bijzonderheid in keldertechnisch opzicht is de diep gewortelde gewoonte om witte wijnen een volledige malolactische omzetting (biologischer Säureabbau) te laten ondergaan, zodat de wijnen

zachter en minder zuur of scherp overkomen. Heel anders dan de praktijk in Duitsland of Oostenrijk dus! Met name bij wijnen van chasselas kan dat resulteren in een nogal vlak smaaktype, dat voor niet-Zwitsers moeilijk te appreciëren valt. Maar ook hierin is de nodige verandering gekomen, waardoor de wijnen levendiger zijn dan voorheen.

Federweißer of Weißherbst is de naam die in Duitstalig Zwitserland gebruikt wordt voor lichtroze rosé of witte wijn (blanc de noirs) van blauwe druiven, in het bijzonder blauburgunder. Een

specialiteit van Neuchâtel is de zogenaamde Oeil de Perdrix, een rosé die uitsluitend van pinot noir mag worden gemaakt. In heel Zwitserland wordt deze naam nu gebruikt voor een lichte rosé van blauburgunder.

TERUG NAAR INHOUD

96



Hoofdstuk 27 - Zwitserland (2022-2023)

27.8 Wijngebieden en herkomstbenamingen Wetgeving, kwaliteitsindeling en etikettering Omdat Zwitserland geen lid is van de EU, hoeft het zich niet te houden aan de Europese

regelgeving. Voor een land dat bekendstaat om precisie-uurwerken, netheid en orde, heeft

Zwitserland een vrij soepele wijnwetgeving. De betere Zwitserse wijnen dragen meestal de naam

van de gemeente waar ze vandaan komen. Er is geen uniformiteit in de regelgeving; de bepalingen verschillen per kanton.

In 1988 introduceerde het kanton Genève als eerste een AOC. Andere kantons, waaronder Valais,

volgden dit voorbeeld in de jaren negentig. Intussen zijn er zoveel AOC’s en subappellations dat de waarde ervan gering is geworden. Meer dan twee derde van de Zwitserse wijnen heeft een AOC-

herkomst. Ieder kanton heeft zijn eigen regels. AOC’s zijn eerder een herkomstaanduiding dan een kwaliteitsgarantie, omdat de eisen over het algemeen niet al te streng zijn. Begrippen als ‘grand

cru’ en ‘premier cru’ dienen met de nodige voorzichtigheid te worden benaderd, aangezien er niet in alle gevallen sprake is van streng afgebakende wijngaarden van bijzondere kwaliteit. Salgesch bijvoorbeeld, een gemeente in Valais die bekendstaat om zijn Pinot Noir van kalkbodems, heeft

sinds 1988 een eigen grand-crusysteem voor wijnen van pinot noir, waarbij wel rendementen en

mostgewichten zijn vastgelegd, maar er geen wijngaardclassificatie bestaat. In Vaud wordt de term ‘premier grand cru’ gebruikt voor een breed scala aan wijnen. Strikt genomen heeft Zwitserland

maar twee grands crus waarbij het om een specifieke wijngaard gaat: Calamin en Dézaley in Vaud (zie blz. 103).

Tot de typisch eigen Zwitserse terminologie horen onder andere de benamingen voor rosé. In het

Franstalige gedeelte wordt die vaak aangeduid als Oeil de Perdrix (patrijzenoog), in het Duitstalige als Süssdruck (geperst met zachte druk).

Vinatura De organisatie Vitiswiss kent het label Vinatura toe aan exploitanten die op het gebied van

economie, milieu en sociale zekerheid duurzaam werken. Er zijn acht aspecten waarop gelet wordt, waaronder energiezuinigheid, biodiversiteit en de gezondheid van werknemers.

 Zoete en edelzoete wijnen

Net als in Duitsland en Oostenrijk worden wijnen van laat geoogste druiven aangegeven met de termen Spätlese, Auslese, Beerenauslese en Trockenbeerenauslese. Deze termen zijn in

Zwitserland echter niet wettelijk beschermd. Een ander verschil is dat de volgorde anders is (!): eerst komt Auslese en daarna Spätlese. De voorwaarden waaraan (edel)zoete wijnen moeten

voldoen – wijnen van lang aan de stok gerijpte, soms door botrytis aangetaste druiven – verschillen per kanton en herkomst.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 27 - Zwitserland (2022-2023)

97

Valais heeft een traditie op het gebied van (edel)zoete wijnen en heeft voor deze wijnen een

eigen kwaliteitsgarantie: Grain Noble ConfidenCiel. Wijnen onder deze noemer mogen niet zijn

aangezoet en de geoogste druiven moeten een mostgewicht hebben van minimaal 130 °Oechsle.

Wijnstokken moeten ouder zijn dan vijftien jaar. Een rijping van minstens twaalf maanden in kleine houten vaten is verplicht. Vrijwel alle edelzoete wijnen komen uit Valais. Het alcoholpercentage

schommelt tussen 12 en 14 procent. Voor wijnen met het label Grain Noble ConfidenCiel zijn alleen de volgende druivenrassen toegestaan: • • • • • •

johannisberg / gros rhin (silvaner); petite arvine; amigne;

ermitage (marsanne); malvoisie (pinot gris); païen (savagnin).

Wijngebieden De wijngebieden van Zwitserland zijn in zes regio’s te verdelen: • • • • • •

Valais; Vaud;

Genève; Ticino;

Driemerengebied (Meer van Neuchâtel, Bielersee, Murtensee);

Duitstalig Zwitserland (Zürich, Schaffhausen, Graubünden, Aargau, Thurgau, Sankt Gallen e.a.).

Het Franstalige westen en zuidwesten van Zwitserland telt de drie grootste wijnproducerende

kantons: Valais, Vaud en Genève. De wijnbouw in het Italiaanssprekende deel van Zwitserland is beperkt tot één kanton in het uiterste zuiden, Ticino. Hiertoe wordt ook een kleine, Italiaans

sprekende enclave in Graubünden gerekend. Ticino is gespecialiseerd in wijnen van merlot. De verzamelnaam voor Duitstalig Zwitserland is Ostschweiz, hoewel dit ook diverse kantons in het

noorden omvat, zoals Basel en Aargau. In de Duitstalige gebieden is het overgrote deel van de productie rood. Pinot noir en müller-thurgau zijn daar de belangrijkste variëteiten.

Hieronder worden de belangrijkste wijnproducerende kantons van Zwitserland besproken.  Valais (Wallis)

Met zo’n 5.000 ha wijngaarden en een aandeel van 33 procent in de totale Zwitserse wijnproductie is het kanton Valais (Duits: Wallis) verreweg het belangrijkste wijnkanton van Zwitserland.

Ongeveer twee derde van de bevolking spreekt hier Frans; de rest spreekt Duits. De hoofdstad is

Sion (Duits: Sitten). Dit is tevens het officieuze Zwitserse wijnbouwcentrum. Veel grote producenten zijn hier gevestigd.

TERUG NAAR INHOUD

98



Hoofdstuk 27 - Zwitserland (2022-2023)

Wijngaarden in Saillon, ten noordoosten van Martigny en Fully

De wijngaarden van Valais liggen in het dal van de Rhône, die – net als de Rijn en de Tessin/Ticino

– in het Gotthardmassief ontspringt. Door het Meer van Genève loopt hij vervolgens naar Frankrijk.

Het vruchtbare Rhônedal ligt ingeklemd tussen de Berner Alpen in het noorden en de Walliser

Alpen in het zuiden, met als een van de bekendste toppen de Matterhorn bij Zermatt. De wijnbouw is verspreid over een afstand van zo’n 60 kilometer tussen Martigny in het westen en Visp in het

oosten. Belangrijke wijnbouwgemeenten in Valais zijn onder andere Fully, Leuk, Leytron, Martigny,

Saillon, Salgesch, Sierre (Siders), Sion, Vétroz en Visp. De meeste wijngaarden liggen op hellingen aan de noordkant van het dal en op zuidhellingen aan de rechteroever van de Rhône, tussen

Martigny en Leuk. De hoogte van de wijngaarden varieert over het algemeen van 450 tot 800 meter boven zeeniveau. Bij Visperterminen staan zelfs stokken aangeplant op ruim 1.100 meter hoogte.

In geologisch opzicht is Valais vrij gevarieerd. Er is kalksteen, gneis, leisteen en graniet te vinden, maar er zijn ook alluviale bodems. De wijngaardpercelen zijn in de regel aangelegd in terrasvorm

en worden begrensd door hoge muren. Een deel van de terrassen ligt op stroken die horizontaal in de vaak steile hellingen zijn uitgehouwen. Dit zijn de zogeheten tablars.

Zeer gunstig voor het klimaat van Valais is de beschutte ligging dankzij het omringende hoog-

gebergte. Valais wordt verder gekenmerkt door veel zonuren (gemiddeld 300 zonnedagen per

jaar) en warme föhnwinden, wat voor uitstekende rijpingscondities zorgt. Ook in de herfst is het

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 27 - Zwitserland (2022-2023)

99

Wijngaarden rond Sion, de hoofdstad van kanton Valais

nog redelijk warm. De neerslag tijdens het groeiseizoen is beperkt, zodat irrigatie in de zomer

vaak noodzakelijk is. Smeltwater uit de omgeving is rijkelijk voorhanden. Irrigatie gebeurt ten dele nog via traditionele houten leidingen, die bisses of Holzkännel worden genoemd. Opvallend is

de enorme versnippering van het grondbezit. Valais telt niet minder dan 23.000 wijnbouwers en 119.000 individuele perceeltjes. Slechts een vijfde van alle wijnboeren is voltijd in de wijnbouw actief. De meeste druiventelers verkopen hun druiven aan coöperaties of handelshuizen.

In Valais zijn veel verschillende druivenrassen te vinden. De belangrijkste drie zijn pinot noir,

chasselas en gamay, samen goed voor zo’n twee derde van de aanplant. Ook silvaner (alias

johannisberg of gros rhin), marsanne (ermitage), pinot gris (malvoisie) en syrah ziet men hier soms. De Syrahs uit Valais doen soms niet onder voor goede exemplaren uit de noordelijke Rhône.

De chasselas levert de bekende wijn Fendant (de ideale partner voor kaasfondue of raclette), terwijl pinot noir en gamay als assemblage de merkwijn Dôle vormen. Pinot noir is daarin dominant. Hoe meer pinot noir eraan te pas komt, hoe beter. Het is een lichte en fruitige,

toegankelijke rode wijn. Er bestaat ook een witte of bleekroze versie van Dôle (Dôle Blanche), waarvoor de schillen van de druiven niet of maar heel kort meegisten. De gemeente Salgesch

TERUG NAAR INHOUD

100



Hoofdstuk 27 - Zwitserland (2022-2023)

staat bekend om zijn Pinot Noir van kalkhoudende bodems en heeft een eigen grand-crusysteem (zie ook blz. 103). Een bekende wijn uit Valais is ook Johannisberg, gemaakt van het druivenras silvaner. Vaak is deze halfdroog of zoet.

AOC Valais kent acht grands crus, waarvan de wijnen geëtiketteerd mogen worden als Grand Cru AOC Valais: • • • • • • • •

Chamoson; Conthey; Leytron; Saillon; Sierre;

Saint-Léonard; Vétroz;

Ville de Sion.

Wat Valais vooral interessant maakt, zijn de wijnen van typisch regionale druivenrassen, zoals cornalin (rouge du pays), humagne rouge, humagne blanche, petite arvine, amigne, savagnin

(heida, païen) en rèze (resi). Hoewel het aandeel van deze rassen in de aanplant zeer beperkt

is, is het de bedoeling om dit binnen afzienbare tijd op te voeren tot 20 à 25 procent, al dan niet in samenhang met een nieuw in te voeren AOC Valais Terroir. Voor liefhebbers van ‘obscure’

druivenrassen is Valais een ware schatkamer. Naast de al genoemde variëteiten noemen we hier

nog een paar uiterst zeldzame lokale rassen: bernarda (prié blanc), blanchier (planscher), diolinoir (een kruising tussen robin noir en pinot noir), durize, eyholzer (hibou), goron (rotgurra), gwäss (gouais blanc), himbertscha en lafnetscha. Het zijn er te veel om op te noemen!

Het laatrijpende witte druivenras amigne wordt vooral gebruikt voor zoete wijnen, een specialiteit van Valais. Speciaal zijn ook de flétri-wijnen, gemaakt van aan de stok ingedroogde druiven van

pinot gris, marsanne, petite arvine en/of silvaner. Deze wijnen met restzoet kunnen een potentieel alcoholgehalte tot wel 20 procent bereiken. Sinds 1996 heeft Valais voor edelzoete wijnen een eigen kwaliteitsgarantie, genaamd Grain Noble ConfidenCiel (zie blz. 98).

Uit Val d’Anniviers, bij de plaats Sierre, komt de zeldzame Vin du Glacier ofwel Gletscherwein.

Deze witte ‘gletsjerwijn’ werd vroeger vooral gemaakt van het druivenras rèze, aangevuld met

zo’n 10 procent humagne blanche, marsanne, petite arvine en/of pinot gris; tegenwoordig wordt vooral chasselas gebruikt, eventueel aangevuld met marsanne en/of pinot gris. De wijn wordt

gedurende tien à vijftien jaar volgens het solerasysteem oxidatief opgevoed in natuurlijke kelders op de hellingen vlak bij de gletsjer. In de regel worden vaten van larikshout gebruikt. De lage

omgevingstemperatuur beperkt de oxidatie. Het resultaat is een droge, wat bittere wijn, die een

typische terpentijnsmaak heeft. Een gemiddelde leeftijd van 25 jaar wordt beschouwd als ideaal.

Qua karakter doet de wijn enigszins denken aan sherry en vin jaune.

In de hooggelegen wijngaarden van Visperterminen staat circa 40 ha wijnstokken aangeplant.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 27 - Zwitserland (2022-2023)

101

Tot 1.100 meter hoogte liggende wijngaarden bij Visperterminen

Twee derde daarvan is wit. Bijzondere vermelding verdient de aanplant van ongeveer 12 ha

savagnin, die ook in de Franse Jura wordt gebruikt. De wijn ervan, Heida genoemd, heeft een herkenbaar notig aroma.

Druivenrassen uit Valais vertonen veel overeenkomsten met die uit het Aostadal aan de Italiaanse kant van de Alpen. De cornalin uit Aosta is hetzelfde druivenras als humagne rouge uit Valais (en

dus niet Valais’ cornalin). Petite arvine uit Aosta is dan weer wel identiek aan petite arvine in Valais.  Vaud

Het kanton Vaud (Duits: Waadt) ligt aan de noordkant van het Meer van Genève. De hoofdstad is

Lausanne. Ooit was dit het grootste wijnproducerende kanton van Zwitserland, maar tegenwoordig is Vaud het op één na grootste. Het wijngaardareaal is bijna 3.800 ha. De grondslag voor de wijnbouw werd hier al in de twaalfde eeuw gelegd door de cisterciënzers.

Met een aandeel van 61 procent is chasselas (alias perlan) het gezichtsbepalende druivenras van Vaud. De wijn ervan wordt Dorin genoemd en de meest prestigieuze versie Terravin. Chasselas is in Vaud zo alomtegenwoordig, dat de naam van dit druivenras zelden op het etiket van de

wijnen voorkomt. Pinot noir en gamay zijn samen goed voor ongeveer een kwart van de aanplant.

TERUG NAAR INHOUD

102



Hoofdstuk 27 - Zwitserland (2022-2023)

Vaak worden ze geassembleerd tot het wijntype Salvagnin, de tegenhanger van Dôle uit Valais.

Salvagnin is een lichte, wat ‘rustieke’ wijn. Vaak wordt in Vaud een lokale kloon van pinot noir

gebruikt, servagnin genaamd. Aan terroirexpressie wordt in Vaud veel aandacht besteed. Met name in het district Lavaux (zie hieronder) kan de chasselas wijnen met een onmiskenbaar terroirkarakter opleveren.

Het kanton Vaud beslaat een groot gebied, grofweg tussen het Meer van Neuchâtel (Lac de

Neuchâtel) en het Meer van Genève. Vaud telt acht geografische AOC’s. Drie daarvan liggen bij of aan het Meer van Neuchâtel: Bonvillars, Côtes de l’Orbe en Vully. De beroemdste AOC’s van

Vaud liggen nabij het Meer van Genève. Van oost naar west zijn dit Chablais, Lavaux en La Côte: •

Chablais ligt tussen Martigny en Montreux. Het grenst in het oosten aan Valais. Chablais produceert krachtige en elegante witte en rode wijnen. De witte wijnen zijn hoofdzakelijk gemaakt van chasselas, de rode wijnen van pinot noir. Aigle, Ollon en Yvorne zijn de

belangrijkste wijnbouwgemeenten. Hier kan de chasselas hoge suikerwaarden bereiken.

•

Lavaux is het gebied tussen Lausanne en Montreux aan de (noord)oostkant van het Meer van Genève. Het wordt als het beste wijndistrict van Vaud beschouwd. Hellingen liggen hier pal op het zuiden en lopen soms zeer steil af naar het meer. Bij Puidoux zijn zeer

steile rotswanden te vinden, waarop terrassen zijn aangelegd tot twintig etages hoog. Een

bekende grand-cruwijngaard is hier Dézaley (54 ha), die wijnen van chasselas voortbrengt

met rijpingspotentieel. De exploitatiekosten zijn vanwege de steile hellingen bijzonder hoog, maar de beste wijngaarden met hun granietbodems en kalkstenen ondergrond maken hun grand-crustatus volledig waar. Een andere grand-cruwijngaard in Lavaux is Calamin (16

ha). Deze staat eveneens bekend om wijnen van chasselas. Calamin Grand Cru en Dézaley Grand Cru hebben allebei een AOC-status. In Lavaux hebben verschillende gemeenten een subappellation binnen Lavaux AOC, waaronder Epesses, St.-Saphorin en Vevey.

•

La Côte is, anders dan de naam suggereert, een vrij vlak gebied. Het is met een aanplant

van 2.000 ha het grootste wijndistrict van Vaud en strekt zich uit ten westen van Lausanne

tot aan Nyon (bij Genève). La Côte produceert bijna de helft van alle wijn in Vaud. Het betreft overwegend lichte, soms licht parelende Chasselas. De rode wijnen zijn vaak licht en fruitig.

De traditionele rode wijn van La Côte is Salvagnin. Tot de belangrijkste gemeenten van La

Côte behoren Féchy, Mont-sur-Rolle en Morges. Rode wijnen uit Morges worden gemaakt op basis van servagnin.

Daarnaast zijn er nog twee appellaties op productniveau, voor de ‘merkwijnen’ Salvagnin (zie eerder) en Oeil de Perdrix. Deze laatste is een rosé op basis van pinot noir met de kleur van een lichtoranje uienschil. Deze kleur doet denken aan een patrijzenoog, vandaar de naam.

Die naam was vroeger enkel voorbehouden aan rosés van pinot noir uit Vaud, maar mag

tegenwoordig worden gebruikt voor alle rosés van pinot noir die voldoen aan het karakter van de oorspronkelijke Oeil de Perdrix.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 27 - Zwitserland (2022-2023)

103

Wijngaarden in Lavaux aan het Meer van Genève. De terrassen die over een lengte van zo’n 30 km aan de noordoostkant van het meer liggen, staan op de Werelderfgoedlijst van UNESCO.

Champagne Binnen Vaud ligt een dorpje met de naam Champagne. Wijnen daarvandaan, overwegend stille wijnen van chasselas, droegen ooit die naam als herkomstaanduiding op het etiket.

Dit was niet naar de zin van de Champenois. Onder zware juridische druk zijn de Zwitsers uiteindelijk gedwongen om deze wijnen onder een andere naam op de markt te brengen.

 Genève

Het kanton Genève is bijna volledig omsloten door Frans gebied. Met een aanplant van zo’n

1.400 ha is het in omvang het derde wijngebied van Zwitserland. Urbanisatie heeft hier zijn tol

geëist. Genève is onderverdeeld in drie districten. Het grootste daarvan is Le Mandement, aan de

westkant van de stad op de rechteroever van de Rhône. Hier ligt Satigny, met 500 ha wijngaard de grootste wijnbouwgemeente van heel Zwitserland. Een andere belangrijke productieplaats van Le

Mandement is Dardagny. De twee andere, veel kleinere districten aan de oostkant van de stad zijn Entre Arve et Rhône en Entre Arve et Lac.

TERUG NAAR INHOUD

104



Hoofdstuk 27 - Zwitserland (2022-2023)

Ongeveer een vijfde van de wijngaarden van Genève is beplant met chasselas, die hier de naam perlan draagt en in de regel vrij eenvoudige wijnen geeft. Tot de andere witte druivenrassen van Genève behoren vooral chardonnay, aligoté, sauvignon blanc, pinot gris en pinot blanc. Een specialiteit van Genève zijn rode wijnen van gamay, het qua aanplant belangrijkste blauwe

druivenras van Genève tegenwoordig. De aanplant van pinot noir vertoont een stijgende lijn.

Van de lokale rassen noemen we hier gamaret en garanoir, twee kruisingen van gamay en reichensteiner (zie blz. 93).

Over de grens Het kanton Genève omvat als gevolg van zijn bijzondere ligging ongeveer 130 ha wijngaarden die op Franse bodem liggen. Een vergelijkbare situatie doet zich voor bij Basel, hoewel

het daar om een beduidend minder groot aantal hectaren gaat. Voor de volledigheid: bij

Wissembourg in het uiterste noorden van de Elzas liggen op Frans grondgebied enkele Duitse wijngaarden.

 Neuchâtel

Het Franstalige kanton Neuchâtel telt zo’n 600 ha wijngaarden. Ze zijn aangelegd op kalkhoudende bodems, die uitlopers zijn van de Jura. Positieve terroirfactoren zijn een ligging op zuidhellingen

en de nabijheid van drie grote meren: Bielersee (Lac de Bienne), Murtensee (Lac de Morat) en Lac de Neuchâtel. Deze meren weerkaatsen het zonlicht, net zoals in Vaud het Meer van Genève dat

doet. Ongeveer de helft van de wijnen uit Neuchâtel is wit en hoofdzakelijk gemaakt van chasselas.

Het belangrijkste druivenras voor rood is pinot noir. Soms wordt een lokale kloon van pinot noir gebruikt, cortaillod genoemd.

Een oorspronkelijke specialiteit van Neuchâtel is de Oeil de Perdrix, een rosé die uitsluitend van

pinot noir mag worden gemaakt. De naam, die verwijst naar de lichtoranje kleur van de ogen van

een patrijs, is niet als merk beschermd en wordt in heel Zwitserland voor roséwijn gebruikt. De witte versie wordt Perdrix Blanche genoemd. Neuchâtel Blanc is een licht parelende wijn van chasselas, die gerijpt is sur lie. Het alcoholpercentage is meestal 10 à 11 procent.

Een specialiteit van Neuchâtel is ook de zogenaamde Non Filtré: ongefilterde wijn van chasselas, die vanaf de derde woensdag van januari beschikbaar is. Het is de eerste wijn van het nieuwe oogstjaar in Zwitserland.  Bern

Het kanton Bern, genoemd naar de hoofdstad van Zwitserland, heeft voor wijnbouw een relatief

kleine betekenis. De aanplant van circa 240 ha bestaat voornamelijk uit chasselas en pinot noir. De wijngaarden liggen vooral aan de Bielersee en de Thunersee.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 27 - Zwitserland (2022-2023)

105

 Ticino

Het Italiaanstalige Ticino (Duits: Tessin) is het zuidelijkste kanton van Zwitserland. Het telt ruim

1.100 ha wijngaarden. Ze liggen in de omgeving van plaatsen zoals Mendrisio, Locarno, Lugano en Bellinzona, op de zuidhellingen van de Alpen. De beste bevinden zich bij het Lago Maggiore en het Meer van Lugano. Binnen Ticino onderscheidt men twee AOC-zones: Sopraceneri en Sottoceneri, respectievelijk ten noorden en ten zuiden van de berg Monte Ceneri. Graniet en gneis vormen de belangrijkste bodemcomponenten in het noorden, klei en kalk domineren in het zuiden. In Sottoceneri zijn de bodems over het algemeen wat zwaarder en vruchtbaarder.

De omstandigheden voor wijnbouw in Ticino zijn goed, maar niet ideaal. Het is een zonnig en warm gebied (mede door de föhn), maar in het voorjaar regent het er vaak veel en lang. Per jaar valt in Ticino zo’n 1.800 mm regen. De bloei verloopt dan slecht en er is al snel sprake van een slechte vruchtzetting. Ook hagel vormt in sommige jaren een risico. De zomers zijn eigenlijk te heet en

te droog. Daarentegen is de herfst meestal ideaal, zodat de oogst uiteindelijk onder uitstekende condities kan worden binnengehaald.

Het noorden van Ticino, Sopraceneri, is wat koeler dan het zuiden en is het thuisland van het inheemse blauwe druivenras bondola. Hiervan wordt de ietwat rustieke rode wijn Nostrano

gemaakt. De aanplant van bondola is tegenwoordig zeer beperkt, maar vroeger was dit een belangrijk druivenras in Ticino. In de gemeenten Giornico, Biasca en Bellinzona wordt als

geleidingssysteem soms nog steeds het traditionele pergola-systeem gebruikt. Het zuidelijke deel,

Sottoceneri, met plaatsen als Lugano en Locarno, staat bekend om de productie van Merlot. Hier is het klimaat wat meer mediterraan. Wijnstokken worden in dit deel van Ticino vaak op moderne wijze langs een draad geleid.

Tot in het midden van de twintigste eeuw steunde de wijnbouw in Ticino vooral op minderwaardige hybride druivenrassen zoals de isabella. Die hybriden waren aangeplant na de vernietigende

uitwerking van meeldauw en phylloxera. Merlot was al in 1906 door de Italiaan Alderige Fantuzzi

aanbevolen voor het produceren van kwaliteitswijn, maar de definitieve doorbraak van dit druivenras zou nog enige tijd op zich laten wachten. Vooral sinds de jaren tachtig van de twintigste eeuw is er sprake van een spectaculaire ontwikkeling, mede dankzij klonale selectie en beperking van

de rendementen. Inmiddels beslaan merlotstokken een kleine 900 ha. Het grootste deel van Merlot del Ticino komt op de markt als rode wijn die een opvoeding op nieuwe barriques heeft gehad.

Daarnaast wordt er een beetje rosé van gemaakt. Merlot Bianco, een wit gevinifieerde versie, wint

aan populariteit, maar rode wijn maakt nog steeds het overgrote deel van de productie uit in Ticino.

De beste wijnen uit Ticino krijgen het zegel VITI.  Zürich

Met ruim 600 ha aan wijngaarden is Zürich qua volume nog altijd het belangrijkste kanton van de Ostschweiz, ondanks een gevoelige afname van het areaal in vergelijking met vroeger. De

wijnstokken profiteren hier met name van de warmte van het Meer van Zürich. Bijna twee derde

TERUG NAAR INHOUD

106



Hoofdstuk 27 - Zwitserland (2022-2023)

Birmenstorf in het kanton Aargau

van de aanplant bestaat uit blauburgunder. Het belangrijkste witte druivenras is müller-thurgau. Een specialiteit is het druivenras räuschling, dat oorspronkelijk uit Duitsland (Rijnvallei) komt en lichte wijnen met een hoge zuurgraad oplevert.  Schaffhausen

Het Duitstalige Schaffhausen, het noordelijkste kanton van Zwitserland, is goed voor iets minder dan 500 ha wijngaarden. De stad Schaffhausen, waarnaar het kanton genoemd is, ligt aan de

Rijn. Zoals Genève bijna volledig door Frankrijk omsloten wordt, zo wordt Schaffhausen omringd door Duitsland. Schaffhausen is min of meer een voortzetting van het Duitse wijngebied Baden (zie hoofdstuk 20). Ondanks de noordelijke ligging is er sprake van een gunstig klimaat door de nabijheid van de Bodensee. De aanplant wordt grotendeels bepaald door blauburgunder

en müller-thurgau. Een specialiteit vormen de zogeheten Goldsiegel Spätlesen van zeer rijpe blauburgunderdruiven. De bekendste wijnbouwgemeente van Schaffhausen is Hallau.  Graubünden

Graubünden (Frans: Grisons) is het grootste en meest bergachtige kanton van Zwitserland. Het is in meerderheid Duitstalig, maar heeft ook inwoners die Italiaans of Reto-Romaans spreken. Een

geografisch curiosum is dat er van de berg Piz Linguin rivieren stromen in de richting van zowel de Rijn als de Donau als de Po. Kwaliteitsfactoren zijn een groot aantal zonuren en de warme föhn uit het zuiden, die in de herfst de rijping van druiven bevordert.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 27 - Zwitserland (2022-2023)

107

Graubünden telt zo’n 420 ha wijngaarden. Pinot noir is er het meest aangeplante druivenras. Rode wijn maakt zo’n 80 procent van de productie uit. Van de witte rassen zijn vooral müller-thurgau en chardonnay belangrijk. Graubünden ontleent zijn faam grotendeels aan de streek (tevens

AOC) Bündner Herrschaft in het Rijndal bij de stad Chur. Uit Bündner Herrschaft, dat grenst aan Liechtenstein, komen zeer goede fruitige en gestructureerde wijnen van pinot noir, hier ook wel

clevener of klävner genoemd. Deze worden in de regel opgevoed op barriques. Bündner Herrschaft heeft vier wijnbouwgemeenten: Fläsch, Jenins, Maienfeld en Malans. In Malans vindt men ook het laatrijpende druivenras completer. In Graubünden wordt de laatste jaren veel geëxperimenteerd.  Aargau

Aargau, ten zuidoosten van Basel, is het minst geaccidenteerde kanton van Zwitserland. Het telt

circa 400 ha wijngaarden, waarvan ruim de helft beplant is met pinot noir. Ook müller-thurgau staat veel aangeplant. De beste wijnen komen van steile hellingen langs de rivieren Aare en Limmat.

TERUG NAAR INHOUD

108



Hoofdstuk 27 - Zwitserland (2022-2023)

28

Griekenland 28.1 Inleiding Wijn is al meer dan vierduizend jaar een belangrijk onderdeel van de Griekse cultuur. Op het vas-

teland en op veel eilanden in de Ionische en Aegeïsche Zee bestaat al duizenden jaren wijnbouw.

Veel Zuid-Europese landen hebben hun wijncultuur voor een belangrijk deel aan de oude Grieken te danken.

Griekenland werd in 1981 lid van de Europese Unie (destijds EG) en in 2001 lid van de eurozone.

Vrijwel heel Griekenland behoort tot de EU-wijnbouwzone CIII, waarin chaptaliseren in principe niet is toegestaan, maar aanzuren wel. Griekenland heeft eigenlijk alles om mooie wijnen te maken.

Zowel het klimaat als de bodemgesteldheid biedt optimale mogelijkheden. Daar maken nieuwe

generaties wijnproducenten goed gebruik van. Veel Griekse wijnen zijn hoogst origineel. Diversiteit is er genoeg: wijngaarden zijn te vinden van zeeniveau (zoals op Samos en in Anchialos) tot op

1.200 meter hoogte (in Epirus en Nemea) en ook aan inheemse druivenrassen heeft Griekenland geen gebrek. Het is duidelijk meer dan het land van retsina, ouzo en muskaatwijn van Samos.

Kwaliteitspotentieel is er dus zeker, evenals enthousiasme en kennis van moderne technieken,

maar de economische en politieke onrust van de laatste jaren hebben het Griekse wijnproducenten lastig gemaakt. Sommigen van hen richten zich op de exportmarkt, die erg geïnteresseerd is

in wijnen van authentieke Griekse druivenrassen als agiorgitiko, athiri en assyrtiko. Griekse wijnetiketten zijn dan ook steeds vaker (mede) in het Engels of Frans gesteld. Op de Nederlandse markt hebben de moderne wijnen van Griekenland voorzichtig hun intrede gedaan.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

109

[FOTO Shutterstock nr. 543392371]

Een keramieken kylix, waaruit de oude Grieken graag wijn dronken

28.2 Historie Griekenland heeft een rijk cultureel verleden, ook als het om wijn gaat. Oude geschriften en

archeologische opgravingen tonen aan dat er zo’n vierduizend jaar geleden volop wijn werd

gemaakt en dat wijn een vast element vormde in het dagelijks leven. De oude Grieken zagen wijnbouw en wijnconsumptie zelfs als een teken van beschaving. De vroegste sporen van wijnproduc-

tie in Griekenland – daterend uit het midden van het derde millennium voor Chr. – zijn gevonden op Kreta, ooit het centrum van het Minoïsche koninkrijk (derde en tweede millennium voor Chr.). In de tweede helft van het tweede millennium voor Chr. waren Kreta, Thira (het huidige Santorini) en het oude Mycene (in het oosten van de Peloponnesos) belangrijke wijn-gebieden. Op de Peloponnesos zijn in verschillende paleizen grote potten voor wijnopslag gevonden uit deze tijd. In het klas-

sieke Griekenland van 1000 tot 300 voor Chr. speelde wijn als offer ook een belangrijke rol in religieuze ceremoniën. De wijngod Dionysos, ook wel Bakchos genoemd, was de inspiratiebron voor

menig dichter in de oudheid. Dionysos werd altijd afgebeeld met een krans van wijnranken om zijn hoofd. Tal van opgegraven vazen tonen afbeeldingen van Dionysische feesten. Vooral in NoordGriekenland werd deze god vereerd.

Oudheid en Byzantijnse tijd Wijn werd in de Griekse oudheid niet alleen verhandeld tussen stadstaten onderling, maar ook

geëxporteerd naar andere gebieden in Zuid-Europa. De wijnen werden vervoerd in grote potten

(pithoi) of amforen (amphorai), die vaak verzegeld waren en de naam van de wijn droegen. Het lijkt

TERUG NAAR INHOUD

110



Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

Antieke amfoor met afbeelding van Heracles in gevecht met de Nemeïsche leeuw

De oude Grieken dronken hun wijn doorgaans niet puur, maar aangelengd met water. In grote mengvaten, kratères geheten, werd wijn met water vermengd. Daarna werd de

aangelengde wijn in schenkkannen overgegoten, zogeheten oenochoès. De wijn werd

gedronken uit drinkschalen, waarvan de kantharos en de kylix de meest gebruikte vormen waren. Het drinken van pure, niet met water aangelengde wijn werd door veel Grieken als onbeschaafd (‘barbaars’) beschouwd. Sommige wijnen werden door de oude Grieken overigens ‘op smaak’ gebracht met een beetje zeewater, honing of bepaalde kruiden.

Zeewater en honing hadden bovendien een conserverende functie. Veel Griekse wijnen in de oudheid waren behoorlijk zoet.

er sterk op dat in de oudheid al een systeem van gecontroleerde herkomstbenamingen bestond,

met name bedoeld om fraude te voorkomen. Zo was er een Arioussos Oinos van het eiland Chios en een Ismarikos of Maronios Oinos uit Thracië (Noordoost-Griekenland). Vooral wijnen uit

Chalkidikè (nu Chalkidiki), Thracië en van de Aegeïsche eilanden werden in de klassieke oudheid hoog gewaardeerd.

Handel drijvende Grieken vestigden zich in de oudheid aan de kusten van de Zwarte Zee, in het

westen van Klein-Azië (het huidige Turkije), in Sicilië, Sardinië, Zuid-Italië, Zuid-Frankrijk, Spanje en Noord-Afrika. Uit hun moederland namen de kolonisten wijnranken en olijfbomen mee. Daar-

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

111

mee gaven ze de aanzet voor de wijn- en olijfoliecultuur rondom de Middellandse Zee. Voorbeel-

den van Griekse koloniën waren Massilia (het huidige Marseille) en Nikeia (Nice). Ook de uit Macedonië afkomstige Alexander de Grote, die van 336 tot 323 voor Chr. een groot Grieks rijk creëerde, nam de wijncultuur mee op zijn tochten. Na hem kwamen de Grieken onder politiek gezag van de

Romeinen. In 148 voor Chr. werd Macedonië door de Romeinen ingelijfd en twee jaar later, na de verovering van Korinthe, werd Griekenland een Oost-Romeinse provincie. De Romeinen zouden veel van de Griekse wijncultuur overnemen.

Terwijl het West-Romeinse Rijk ten onder ging, mede door de aanvallen van de Hunnen, hand-

haafde het Oost-Romeinse Rijk zich. Het veranderde onder invloed van het christendom wel van

karakter. Eind zesde eeuw na Chr. werd het Oost-Romeinse Rijk getransformeerd tot het Byzan-

tijnse Rijk. Ook in de Byzantijnse tijd (middeleeuwen) zette de wijnbouwtraditie zich voort, voornamelijk op particuliere basis en in kloosters. In de twaalfde eeuw was Constantinopel (het moderne Istanbul) het centrum van de wijnhandel.

Venetiaanse en Ottomaanse overheersing Na de kruistochten (twaalfde tot zestiende eeuw) werden veel delen van Griekenland bezet door de Venetianen. Onder andere de Ionische Eilanden en Kreta stonden van het midden van de

veertiende tot laat in de achttiende eeuw onder het bewind van de Republiek Venetië. In deze

eeuwen werd Malvasia een populaire wijn, met name in Monemvasia (in het zuiden van de Peloponnesos) en op Kreta. Eeuwenlang kende Griekenland een rijke wijncultuur, totdat in 1453 de

Ottomaanse Turken zich met geweld vestigden in Constantinopel en grote delen van Griekenland.

Tijdens de Byzantijnse hoogtijdagen waren Griekenland en de westkust van Klein-Azië belangrijke wijnleveranciers geweest, maar onder het islamitische regime van de Ottomanen verloor

Griekenland langzaam zijn dominante plaats in de wijncultuur. Wijnbouw werd nog wel op indivi-

duele basis bedreven en in de meeste kloosters ging het produceren van wijn nog wel door, maar grootschalige wijnproductie vond alleen in Italië, Frankrijk en Spanje plaats. In 1821 begon een opstand tegen de Turkse overheersers en kon de wijnbouw in Griekenland langzaam weer op gang komen.

Negentiende en twintigste eeuw Omstreeks 1880 sloeg in Europa de phylloxera toe. Dit leverde de Griekse wijnboeren gouden

jaren op, omdat veel Griekse wijngebieden door hun geïsoleerde ligging geen last hadden van de druifluis en zowel Frankrijk als Italië wijn nodig had. Er was vooral een grote vraag naar rode

wijnen uit Macedonië, Nemea, Kreta en Rhodos. Om aan de marktvraag te voldoen werd rond 1900 in Noord-Griekenland de aanplant van cabernet sauvignon aangemoedigd.

Aan het begin van de twintigste eeuw was er circa 200.000 ha beplant met druivenstokken. Kwantiteit ging boven kwaliteit. Omstreeks 1920 kwam er echter een einde aan de vraag naar Griekse wijn, toen de Fransen hun wijnstokken op phylloxera-resistente Amerikaanse onderstammen

geënt hadden. Onder toezicht van de Griekse overheid werden miljoenen liters overtollige wijn

TERUG NAAR INHOUD

112



Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

Middeleeuws fort van Monemvasia

gedistilleerd. Alleen grote merkwijnproducenten wisten te overleven. Vrijwel alleen de wijnbouw op Samos ontsprong de dans. Wijn van dit eiland bleef geliefd in West-Europa.

Rond 1970 exporteerde Griekenland veel wijn naar Nederland. Opvallend is de grote daling

na dat jaar. Deze viel samen met het instellen van een kwaliteitscontrole in het kader van EG-

voorschriften. Veel Griekse wijnen waren in het midden van de twintigste eeuw van lage kwaliteit.

Griekenland was bulkleverancier van stevige en vooral zoete wijnen met een hoog alcoholgehalte, die uitstekend versneden konden worden. Ook distillatie was gemeengoed. De grote handelaren en producenten beschikten in beperkte mate over eigen wijngaarden en kochten het merendeel

van hun druiven (of wijn) van boeren of coöperaties. Daarnaast ontstonden in Griekenland kleine wijnhuizen, die zich toelegden op het maken van betere wijnen, en dat met fraaie resultaten.

Gezien de kleinschaligheid en vaak ook de bescheiden technieken kregen deze wijnen uitsluitend in Griekse kring bekendheid. De afzet van gebottelde Griekse wijn door de merkwijnproducenten vond hoofdzakelijk plaats in Griekenland zelf (toerisme) en in landen waar Griekse emigranten

restaurants openden. De bulk werd geëxporteerd naar Italië, Frankrijk, Nederland en Duitsland.

Met uitzondering van wijnen van Samos stelde de reputatie van Griekse wijn in Nederland weinig voor. Door het uitvaardigen van Europese wijnmarktverordeningen kwam er na een overgangs-

periode een einde aan het ‘knoeien’ met wijn. Zowel de toenmalige leden van de EG als de derde landen werden gedwongen hun wetgeving aan te passen.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

113

Toekomst in kwaliteit In het midden van de jaren tachtig van de vorige eeuw keerden enkele Griekse oenologen en landbouwdeskundigen terug van opleidingen in onder meer Frankrijk en zij gaven hun kennis door aan een nieuwe, ambitieuze generatie wijnmakers. EU-subsidies stelden hen in staat om in nieuwe

technieken te investeren. In de jaren negentig nam de kwaliteit van de door kleine, zelfstandige

producenten gemaakte wijnen opzienbarend toe. Ook de wijnen van de grote coöperaties werden beter.

Griekenland is nu bezig zich te ontwikkelen tot een wijnland van hoog niveau. De wijnen worden

deels bereid van inheemse, authentieke druivenrassen en deels van mondiaal bekende rassen (zie blz. 116). Het ontbreekt de meeste bedrijven aan financiële middelen om de export goed op orde te krijgen. Ook wordt er mondiaal nog te weinig over de kwaliteit van de Griekse wijnen geschreven.

De export blijft hierdoor al jaren rond de 13 procent van de productie schommelen.

28.3 Bodem Zowel het vasteland met zijn vaak bergachtige terrein als de eilanden zijn rijk aan kalkhoudende

en mineraalrijke leemgronden en leisteen. Sommige eilanden zijn ook rijk aan vulkaangesteenten.

De meeste wijngebieden hebben leemachtige structuren die boven op kalkgesteente liggen. Daar-

door vindt vanuit de bodem een gestage aanvoer plaats van water dat langs de berghellingen naar beneden sijpelt. Het kleine percentage laagland, dat vaak rijke bodems kent, wordt voor andere

gewassen dan druivenstokken gebruikt. Over het algemeen zijn de bodems die voor de teelt van druiven en olijven worden gebruikt, niet erg vruchtbaar.

Grofweg kan men de volgende indeling maken: •

Noord-Griekenland: Over het algemeen diepe, vrij vruchtbare bodems, rijk aan leem en

zanderig leem. Bodems houden het water relatief goed vast. Het terrein is vooral vlak, met af en toe licht glooiende hellingen.

•

Zuid-Griekenland (Peloponnesos): Minder rijke bodems met een lichtere textuur en veel kalksteen. Wijngaarden liggen vaak op hellingen of op plateaus.

•

Eilanden: Ondiepe bodems met weinig organisch materiaal en weinig klei. De bodems houden vocht over het algemeen niet goed vast. Het gebrek aan klei en organisch materiaal heeft ervoor gezorgd dat het vulkanische Santorini nooit een voedingsbodem is geweest voor phylloxera.

28.4 Klimaat Griekenland ligt op het noordelijk halfrond tussen 35° en 41,5° NB. De wijngebieden in het noorden van Griekenland liggen op dezelfde breedtegraad als Napels en Madrid, maar dat zegt niets over

TERUG NAAR INHOUD

114



Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

Oude wijnstokken bij Athene

de temperatuur. Met name in de hooggelegen wijngebieden, zoals Zitsa, Amyndeon en

Mantinia, is het ronduit koel. Van de hitte hebben vooral de wijngebieden in Centraal-Griekenland

en op de eilanden in het zuiden van de Aegeïsche Zee last. Op Rhodos en Kreta worden sommige druivenrassen al in juli geoogst! Het warmst en droogst is het in Attika, waar jaarlijks slechts zo’n 480 mm regen valt. Het meest gematigd is Macedonië met zijn koude, natte winters en warme

zomers. Behalve de breedtegraad zijn ook hoogteverschillen en de invloed van zee belangrijk voor het mesoklimaat. Veel gebieden ondervinden de gunstige invloed van wind uit zee, maar er zijn

ook wijngaarden die invloeden ondergaan van een continentaal klimaat. Sommige wijngebieden, zoals Naoussa en Nemea, hebben verschillende mesoklimaten binnen hun grenzen, afhankelijk van hun topografie.

Griekenland hoort tot de Europese klimaatzone CIII, waarin most aangezuurd mag worden. Het

heeft een overwegend mediterraan klimaat met zachte, vochtige winters en droge, hete zomers.

Droogte is in sommige wijngebieden een veelvoorkomend gevaar. Er valt in Griekenland gemiddeld 700 mm regen per jaar. De winterse regenval wordt aangevoerd door westelijke of noordwestelijke winden. Het noordelijke deel van het vasteland wordt voor een deel beschut door bergen. In dit

deel van Griekenland heerst een continentaal klimaat: de winters zijn gematigd met veel sneeuw-

val, de zomers zijn heet en over het hele jaar verspreid is er regen. Voorbeelden van wijngebieden met een continentaal klimaat zijn Drama, Naoussa, Mantinia en Nemea. Vooral in Naoussa (in

Macedonië) worden wijnstokken in sommige jaren geplaagd door regen en rot. In Mantinia, dat op

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

115

[FOTO Shutterstock nr. 460508260]

Lente op Paros

een plateau in het midden van de Peloponnesos ligt, moet in koelere jaren de most ontzuurd en gechaptaliseerd worden om goede wijnen te verkrijgen.

De meeste eilanden en ook de westelijke kustgebieden blijven aan de noordwestkant bijna het hele jaar groen. Deze gebieden worden ’s zomers aan de zuidoostelijke zijde juist dor en droog, doordat bergruggen de vochtige lucht tegenhouden. Vrijwel alle eilanden ondervinden ’s zomers de invloed van zeewinden. Bekend is de meltemi, de droge noordenwind die in de zomermaanden en soms

in het najaar berucht is bij zeilers. Vooral in de winter kunnen stormen schade toebrengen aan de wijnstokken.

28.5 Druivenrassen Griekenland profileert zich sinds het begin van deze eeuw meer en meer met het produceren van

moderne wijnen, hetzij van traditionele inheemse druivenrassen, hetzij van internationaal bekende

variëteiten. Griekenland heeft meer dan 300 inheemse en zo’n 20 internationale druivenrassen. Na het instorten van de binnenlandse markt in 2009 zijn veel wijnproducenten zich meer gaan richten

op exportmarkten, die wijnen van inheemse rassen als agiorgitiko, roditis en assyrtiko interessanter vinden dan de zoveelste Cabernet Sauvignon of Chardonnay.

TERUG NAAR INHOUD

116



Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

Druivenras

1. Savatiano (w)

Aanplant in hectaren

Percentage

10.369

16,52%

2. Roditis (w)

9.001

14,34%

3. Agiorgitiko (b)

3.315

5,28%

4. Liatiko (b)

2.419

3,85%

5. Xinomavro (b)

2.159

3,44%

6. Muscat Hamburg (w)

1.964

3,13%

7. Assyrtiko (w)

1.959

3,12%

Tabel 28.1 Belangrijkste druivenrassen van Griekenland (bron: Wines of Greece)

Wijnen van internationale (Franse) druivenrassen als syrah, cabernet sauvignon en sauvignon

blanc zijn vooral bestemd voor de binnenlandse markt. Blends van inheemse en internationale druivenrassen komen ook veel voor. De tendens is dat voor POP-wijnen als basisrassen geen internationale druivenrassen worden toegestaan.

Van het Griekse areaal aan druivenstokken, 110.000 ha in totaal, wordt zo’n 61.500 ha gebruikt voor wijndruiven. Tafeldruiven en druiven die voor de productie van rozijnen of krenten gebruikt worden, zoals sultana en korinthiaki (raisin de Corinthe), maken een belangrijk deel van de

druivenaanplant uit. Een overzicht van de meest aangeplante druivenrassen voor wijnproductie is te vinden in tabel 28.1.

Witte druivenrassen De aanplant van witte druivenrassen is in Griekenland veel groter dan die van blauwe. Hieronder worden de belangrijkste inheemse witte druivenrassen behandeld. n Savatiano

Savatiano is het meest aangeplante druivenras van Griekenland. Hij groeit vooral in Midden-

Griekenland, in het bijzonder in Attika en op het eiland Evvia (Evia, Evvoia). Savatiano rijpt in midden september en is zeer productief. Het is het traditionele druivenras voor de productie van

retsina. Bovendien kan savatiano goed tegen droogte en is hij redelijk ziektebestendig. Wijnen van savatiano hebben vaak een bloemig aroma. De natuurlijke zuurgraad van savatiano is niet hoog. n Roditis

Roditis (ook wel gespeld als rhoditis) is een druivenras met een lichtrode/roze schil, dat in heel

Griekenland voorkomt en waarvan de aanplant toeneemt. Het is het basisdruivenras voor witte wijnen van POP Patras (Peloponnesos) en POP Anchialos (Thessalië), hoewel het in Anchialos vaak

om een andere kloon van roditis gaat. Roditisstokken hebben een grote groeikracht en de druiven,

vaak in grote clusters, rijpen iets later dan savatiano. Roditis behoudt ook in warme gebieden goed

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

117

zijn zuren. Veel wijnen van roditis hebben een fruitig aroma van meloen, banaan en limoen. De

lichtrode schil maakt de druif ook geschikt om er rosé van te maken. Voor de productie van retsina wordt hij vaak geblend met de zachtere savatiano. n Assyrtiko

Assyrtiko is een van de voornaamste druivenrassen van Griekenland. Hij staat vooral aangeplant

op Santorini, maar ook op het vasteland is hij steeds vaker te vinden (in het bijzonder op het schiereiland Chalkidiki). Op Santorini rijpt hij een maand eerder dan in het noorden van Griekenland. Ook als hij rijp is, behoudt hij goed zijn zuren, wat hem voor warme mesoklimaten erg geschikt maakt.

Wijnen van 100 procent assyrtiko komen veel voor, maar assyrtiko wordt ook succesvol geblend

met onder andere malagousia, athiri, aidani en roditis. Goede Assyrtiko kan in de kelder uitstekend ouderen.

n Moschofilero

Van dit steeds populairder wordende druivenras met donkerroze schil worden witte wijnen en soms ook rosés geproduceerd. Ook voor mousserende wijnen wordt hij gebruikt. Moschofilero rijpt laat, vaak pas in het midden van oktober. Het is het belangrijkste druivenras van POP Mantinia op de

Peloponnesos (zie blz. 135). Moschofilero is gevoelig voor rot en schimmel, dus droog weer tijdens de oogst is een absolute voorwaarde voor hoge kwaliteit. Wijnen van moschofilero zijn veelal licht, kruidig en zeer aromatisch, vaak met een parfum van rozen. Het aroma doet een beetje denken aan wijnen van muscat. n Robola

Het aromatische druivenras robola groeit hoofdzakelijk op de Ionische Eilanden, in het bijzonder

op Kefalonia, waar hij de basis vormt voor wijnen van POP Kefalonia. DNA-onderzoek heeft aangetoond dat dit druivenras inheems is en niets te maken heeft met de Italiaanse ribolla gialla (de Sloveense rebula). Hij is redelijk productief, maar gevoelig voor oxidatie. Wijnen ervan hebben aroma’s van bloemen en citrusfruit en kunnen goed ouderen. n Vilana

Vilana is het belangrijkste witte druivenras van Kreta, waar hij het basisdruivenras is voor de POP’s Peza, Candia en Siteia. Hij is zeer productief en rijpt eind augustus. Ook vilana oxideert snel. De kenmerkende aroma’s zijn vooral floraal en citrusachtig. n Malagousia

Malagousia (malagouzia, malagoussia) komt oorspronkelijk uit Centraal-Griekenland, maar is nu

aangeplant in veel Griekse wijngebieden, waaronder Macedonië. Hij rijpt vroeg, vaak in het midden van augustus. Wijnen van malagousia zijn meestal vol en kunnen hoge alcoholpercentages bereiken. Aromatisch lijken ze wat op muskaatwijn, met een hint van abrikoos, sinaasappel, basilicum

en jasmijn. Malagousia is een van de aanbevolen druivenrassen voor witte wijnen van POP Rhodos. Zijn populariteit groeit. De aanplant steeg van 530 ha in 2015 tot 750 ha in 2020.

TERUG NAAR INHOUD

118



Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

Drogende druiventrossen op Santorini

Blauwe druivenrassen Griekenland telt veel inheemse blauwe druivenrassen, maar hun aandeel in de wijngaarden is

beperkt. De twee populairste blauwe rassen maken samen nog geen 10 procent van de totale

Griekse aanplant uit. Internationale druivenrassen als cabernet sauvignon, merlot en syrah rukken op in moderne wijngaarden. Hieronder worden de belangrijkste inheemse blauwe druivenrassen besproken.

n Agiorgitiko

Het druivenras agiorgitiko (aghiorghitiko), ook wel bekend als st. george, groeit voornamelijk in

zijn bakermat Nemea (Noordoost-Peloponnesos), maar langzaamaan hebben ook andere Griekse wijngebieden deze druif ontdekt. Het is het meest aangeplante blauwe druivenras van Grieken-

land. Hij rijpt van midden september tot begin oktober. Wijnen ervan hebben zachte tannine en een gematigde zuurgraad. De veelzijdige agiorgitiko kan zachte, fruitige wijnen opleveren, maar ook

diepgekleurde, geconcentreerde wijnen. Ook voor rosé wordt hij gebruikt, vooral als de druiven op grotere hoogte staan. Agiorgitiko wordt vaak succesvol geblend met andere druivenrassen, waaronder cabernet sauvignon en syrah. Voor POP Nemea is hij het enige toegestane druivenras. n Xinomavro

Xinomavro (soms gespeld als xynomavro) betekent ‘zuur-zwart’. Het is het dominante druivenras

in Noord-Griekenland, vooral in het midden en westen van Macedonië, waar zijn bakermat ligt. Zijn

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

119

rijpheid bereikt hij tussen eind september en midden oktober. In koele jaren wordt xinomavro soms niet helemaal rijp. Xinomavro groeit zeer krachtig en geeft zonder ingrijpen hoge opbrengsten.

Doorgaans geeft hij tanninerijke, gespierde wijnen met een goede zuurgraad. Rode wijnen van

xinomavro kunnen verrassend goed rijpen en lijken wat op wijnen van nebbiolo. Hij wordt behalve

voor rode wijn ook gebruikt voor rosé. Xinomavro is het basisdruivenras voor Amyndeon, Goumenissa, Naoussa en Rapsani. Voor PGE-wijnen wordt hij soms geblend met internationale rassen als syrah en merlot. n Liatiko

Dit donkergekleurde, vroeg rijpende druivenras, dat geen verwantschap heeft met de Italiaanse aleatico, groeit al eeuwen op Kreta en is daar de meest aangeplante blauwe variëteit. Hij geeft

hoge opbrengsten. Wijnen van liatiko zijn over het algemeen relatief zacht en licht. Liatiko is het

enige toegestane druivenras voor POP Daphnes op Kreta. Ook voor zoete (witte) wijnen wordt hij gebruikt.

n Mandilaria

Mandilaria is een donkergekleurd druivenras met een dikke schil, dat vooral staat aangeplant op

de eilanden in het zuiden van de Aegeïsche Zee, waaronder Paros, Rhodos en Kreta. Op Rhodos staat hij bekend als amorgiano (amorghiano). Mandilaria is zeer productief en rijpt laat (begin

oktober). Hij geeft tanninerijke, donkere wijnen en wordt meestal geblend met andere rassen, zoals met kotsifali of liatiko (op Kreta). n Limnio

Limnio is een druif met een zeer donkere schil die als bakermat het eiland Limnos heeft. Ook op

het Noord-Griekse vasteland is hij te vinden, in het bijzonder op het schiereiland Chalkidiki, waar hij vaak in een blend zit met cabernet sauvignon en/of cabernet franc (POP Côtes de Meliton).

Hij rijpt vrij laat. DNA-onderzoek heeft aangetoond dat limnio een ander ras is dan limniona uit Thesssalië. Wijnen op basis van limnio zijn vol en hebben een goede zuurgraad.

28.6 Wijnbouw Sinds het begin van de 21e eeuw is het wijngaardareaal van Griekenland als gevolg van EU-

bepalingen en de economische crisis geslonken tot ongeveer 110.000 ha. Ter vergelijking: aan het begin van de twintigste eeuw was dat bijna het dubbele. Van de 110.000 ha wordt zo’n 61.500 ha gebruikt voor de productie van wijn. Griekenland telt zo’n 1300 wijnbedrijven. De jaarlijkse wijnproductie is gemiddeld 2,5 miljoen hl.

Lange tijd werden veel druivenstokken volgens de gobelet-methode gesnoeid, maar in de meeste

moderne wijngaarden worden de stokken langs de draden van traliewerken geleid. Daarbij komt

cordon vaker voor als snoei- en geleidingsmethode dan Guyot. Vooral op Kreta worden veel oude

TERUG NAAR INHOUD

120



Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

Traditionele gobelet op een helling op het eiland Evvia

wijnstokken nog als traditionele gobelet gesnoeid. Hier en daar zijn originele methoden ontwikkeld

om druivenstokken tegen de elementen te beschermen. Op Santorini bijvoorbeeld worden de druivenstokken tegen de droogte en de windvlagen van de Aegeïsche Zee beschermd door ze in de

vorm van manden te vlechten, die het vocht (van de ochtenddauw) vasthouden. Op Paros worden druivenstokken tegen de wind beschermd doordat ze laag over de grond worden geleid, met ranken die wel 5 meter lang kunnen worden.

De export van Griekse wijnen is tot het einde van de twintigste eeuw voornamelijk een activiteit

geweest van een aantal grootschalige wijnhandelaren en merkwijnproducenten. Huisproductie nam ook een deel voor haar rekening, net als in sommige landen van Midden-Europa (zie hoofdstuk 22), maar die voorzag uitsluitend in de behoefte van de lokale bevolking. De door particulieren

geproduceerde wijn werd vooral gebruikt om distillaten van te stoken. Dit stoken voor huisverbruik

wordt nog steeds toegestaan. Omstreeks 1990 heeft de Griekse overheid de huisdistillateurs onder controle geplaatst van de Griekse douane. Huisgebruikers moeten jaarlijks de accijns afkopen al naar gelang de grootte van hun distilleerketels.

In het laatste kwart van de vorige eeuw is men de weg naar kwaliteitsverbetering ingeslagen. Het was in Noord-Griekenland, dat in de jaren zestig de wijnrevolutie voorzichtig begon. Twintig jaar later was het ‘nieuwe’ Griekenland een feit. Een handvol oenologen kwam in het midden van de

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

121

jaren tachtig terug van wijnopleidingen in Frankrijk en Duitsland, waar zij nieuwe inzichten hadden verworven. In Griekenland zelf waren de mogelijkheden voor een opleiding tot wijnmaker

wel aanwezig (zoals aan de Universiteit van Thessaloniki), maar men gaf vaak de voorkeur aan Italië, een land waarmee van oudsher commerciële betrekkingen werden onderhouden. Meer vooruitstrevende Grieken lieten zich in de jaren zestig en zeventig ook opleiden in Bordeaux, Dijon of Geisenheim. Tijdens en na hun studie liepen deze vaak jonge wijnmakers stages bij

bekende wijnhuizen, waar ze werden aangemoedigd om in eigen land kwaliteitswijn te maken.

Bovendien waren zij na hun studie in staat om vakliteratuur in andere talen dan Grieks te lezen.

Er ontstonden rond 1990 kleine wijnbedrijven, gevestigd in koele gebieden waar grond relatief goedkoop was. De wijnmakers van tegenwoordig hebben er moderne bedrijven van gemaakt

met nieuwe technieken die zij in Athene, Bordeaux of Californië hebben geleerd. De gevestigde

merkproducenten zijn daardoor gedwongen ook aandacht te gaan besteden aan verbetering van de kwaliteit van hun wijnen.

28.7 Vinificatie De Griekse wijnen van nu zijn in kwaliteit mijlenver verwijderd van de oxidatieve en ‘harde’ stijl die vroeger de wijnen typeerde. De meeste wijnbedrijven, groot of klein, passen de moderne

technieken toe die tot een betere kwaliteit leiden. Sinds het einde van de jaren tachtig van de

vorige eeuw beschikken vrijwel alle wijnmakerijen over koelsystemen, waardoor de wijnen fruitiger zijn geworden. Ook verbeterde hygiëne en het gebruik van roestvrijstalen gistingsvaten, waarin de temperatuur beter gecontroleerd kan worden, heeft de wijnen goed gedaan.

Van de wijnproductie is zo’n drie kwart wit. Sommige producenten leggen zich toe op het produceren van vin nature, zoals dat tegenwoordig vaker in Europa gebeurt. Ze passen traditionele

methoden toe zoals het nauwelijks of niet toevoegen van zwavel en het uitsluitend gebruiken van gisten die op de druif en in de omgeving zitten.

Voor de jaren tachtig werden de meeste rode wijnen gelagerd op oude, grote houten vaten. In

de jaren tachtig en negentig kwamen nieuwe barriques op. Het houtgebruik is tegenwoordig – na een aantal decennia van overdadig gebruik van nieuw Frans eiken – subtieler en meer doordacht.

Retsina Retsina is een witte tafelwijn die met dennenhars is gearomatiseerd. Het is nog steeds de meest

geproduceerde wijn van Griekenland, maar de populariteit neemt wel af. De wijn wordt van oudsher geproduceerd in Attika, in Centraal-Griekenland en in het noorden van de Peloponnesos.

Voor of tijdens het gistingsproces wordt hars toegevoegd van de aleppodennenboom (Pinus

halepensis), die veelvuldig voorkomt in Attika en op de Peloponnesos. In de alcohol lost de toe-

gevoegde hars geleidelijk op, wat de wijn zijn kenmerkende harssmaak en vooral harsgeur geeft.

TERUG NAAR INHOUD

122



Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

Bij het klaren van de wijn wordt de hars verwijderd. In de EU-wetgeving is de minimale hoeveelheid toe te voegen hars vastgelegd. Retsina kan een zeer lichte tot zeer zware harssmaak hebben. Er bestaat ook een rosévariant, die onder de naam Kokkineli in de handel gebracht wordt, maar deze is tegenwoordig van weinig betekenis.

Retsina wordt aangeboden met de kwaliteitsbenaming Onomasia kata Paradosi (Appellation

Traditionnelle, Traditional Designation), die tot de PGE-categorie behoort. De bereiding ervan

is – op een enkele uitzondering na – uitsluitend in Griekenland en op Cyprus toegestaan. Voor

de productie zijn tal van inheemse druivenrassen aangewezen. Op de Peloponessos produceert men de wijn voornamelijk op basis van savatiano, roditis en athiri. In Attika heeft retsina een

eigen herkomstbenaming en hij wordt daar uitsluitend van de savatianodruif gemaakt. Voor rosé

retsina wordt vooral mandilaria of roditis gebruikt. Retsina wordt ook nog wel op andere plaatsen gemaakt, maar is daar alleen lokaal van betekenis. Nieuwe, verrassende ontwikkelingen doen

zich voor met op vat gegiste retsina en het druivenras athiri (op Rhodos). Sommige producenten willen retsina een comeback geven.

De oude Grieken sloten de amforen waarin wijn werd vervoerd of bewaard, luchtdicht af met

een beetje vloeibare dennenhars. Deze hars kwam in contact met het wijnoppervlak en werd

door de wijn deels geabsorbeerd, waardoor de wijn naar hars ging smaken. Kennelijk viel het resultaat in de smaak. Retsina was geboren.

Vinsanto De beroemde Vinsanto van Santorini wordt in passito-stijl geproduceerd van laat geoogste assyrtiko en aidani druiven die gedurende één à twee weken door de zon zijn gedroogd. Vroeger werd naast assyrtiko ook de blauwe mandilaria gebruikt, maar deze is door de witte aidani als meng-

druif vervangen. De ingedroogde druiven worden geperst en de fermentatie wordt met behulp van natuurlijk aanwezige gisten zonder toevoeging van alcohol gestopt, waardoor een amberkleurige wijn ontstaat. Vinsanto krijgt minimaal twee jaar vatrijping mee voordat hij gebotteld wordt. In de

praktijk duurt de vatrijping soms wel tien tot twintig (!) jaar. De van zongedroogde druiven gemaakte Vinsanto moet een minimum alcoholgehalte hebben van 9 vol.% (met meer dan 200 g/l restsuiker)

Er bestaat ook een met wijnalcohol versterkte versie van Santorini, een zogenaamde likeurwijn, die

een minimum alcoholgehalte van 15 vol.% moet hebben. Hij kan het best koud worden geserveerd, op 6 à 8 °C. Tsipouro Tsipouro wordt geproduceerd door het langzaam distilleren van de druivenpulp die overblijft na de persing. Deze eau de vie bevat 40 à 45 procent alcohol. De productie gaat terug tot de veertiende

eeuw. In sommige regio’s worden aan de druivenpulp aromatische stoffen toegevoegd, zoals anijszaad of venkel. Soms rijpt de Tsipouro enige tijd op houten vaten. Vooral Macedonië,

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

123

Traditionele distilleerinstallatie voor de productie van Tsipouro in Drama, Noord-Griekenland

Epirus en Thessalië zijn bekend om hun Tsipouro. Op Kreta wordt het distillaat Tsikoudia

genoemd. Bepaalde versies van Tsipouro hebben recht op een POP-status, afhankelijk van hun herkomst.

Liastos Natuurlijk zoete wijnen waarvoor de druiven door de zon gedroogd zijn, worden in Grieken-

land vaak uitgebracht onder de naam Liastos. Ook voor strowijnen wordt deze term gebruikt.

Soms worden de druiven buiten te drogen gehangen of in goed geventileerde ruimtes te drogen gelegd. Vinsanto is een beroemd voorbeeld van een wijn die is gepro-duceerd van zongedroogde druiven. Andere productiegebieden waar het in de zon

drogen van druiven een gangbare praktijk is, zijn Samos, Paros en Sitia.

TERUG NAAR INHOUD

124



Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

Moderne, grootschalige wijnbouw in Epanomi, ten zuiden van Thessaloniki

28.8 Wijngebieden en herkomstbenamingen Griekenland voerde aan het einde van de negentiende eeuw gedeeltelijk een wijnwetgeving in naar Frans model, maar naleving daarvan en controle op de kwaliteit stelden in de praktijk weinig voor.

Voor Samos, Muscat de Patras en Mavrodaphne de Patras werden onder andere met Nederland

bilaterale verdragen afgesloten. In de praktijk stelde ook dat niet veel voor, omdat in importerende landen de controle na invoer vrijwel ontbrak.

In aanloop naar het EU-lidmaatschap heeft Griekenland zijn wijnwetgeving gemoderniseerd en ver-

fijnd. Sinds 2009 past de wijnwetgeving binnen het kader van de EU-termen. De Griekse indeling in kwaliteitscategorieën komt geheel overeen met de EU-wetgeving. Griekenland heeft, tot verbazing van velen, de nieuwe indeling met bijbehorende nomenclatuur behoorlijk snel ingevoerd.

Wetgeving, kwaliteitsindeling en etikettering Van hoog naar laag kunnen de wijncategorieën als volgt ingedeeld worden: •

Prostateuomeni Onomasia Proelefsis (POP): beschermde oorsprongsbenaming. Deze komt

overeen met de Europese categorie PDO (Protected Designation of Origin). De druiven komen voor 100 procent uit het vermelde herkomstgebied. Deze benaming verenigt de oude catego-

rieën OPAP en OPE (zie verderop). Over het algemeen worden voor POP-wijnen hoofdzakelijk of zelfs uitsluitend inheemse druivenrassen gebruikt.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

125

•

Prostateuomeni Geografiki Endeixi (PGE): beschermde geografische aanduiding. Deze komt

overeen met de Europese categorie PGI (Protected Geographical Indication). Voorheen was dit de categorie van Landwijn (in het Grieks: Topikos Oinos). Druiven komen voor minstens

85 procent uit het vermelde herkomstgebied. Griekenland telt zo’n 115 PGE-regio’s. PGEwijnen worden gemaakt van zowel inheemse als internationale variëteiten. Commercieel belangrijke gebieden zijn onder andere Attika, Drama, Epanomi, Peleponnisos en Thivai

(Thebe). In heel Griekenland worden PGE-wijnen van prima kwaliteit voortgebracht. Tot deze categorie behoren ook de traditionele wijnen Retsina en Verdea.

•

Poikiliakos Oinos (PO): cépagewijn, waarbij het oogstjaar op het etiket vermeld mag worden.

De wijn is voor minstens 85 procent van het op het etiket vermelde druivenras gemaakt. Alleen rassen van Vitis vinifera of een kruising daarvan met een andere Vitis-soort zijn toegestaan.

•

Ellinikos Oinos (EO): Griekse wijn, voorheen Epitrapezios Oinos (Tafelwijn). Ook wel kortweg Oinos (Wijn). Wijnen zonder verdere geografische aanduiding, zonder vermelding van het oogstjaar of van de gebruikte druivenrassen. Hieronder vallen enkele belangrijke Griekse merkwijnen.

n OPAP, OPE en OKP

Net als in andere wijnlanden binnen de EU kunnen in Griekenland traditionele begrippen voorlopig naast de ‘nieuwe’ termen (PGE, POP) gebruikt worden. De meeste Griekse producenten

kiezen echter voor de nieuwe termen. Op sommige, vooral oude etiketten kunnen de volgende aanduidingen nog voorkomen: •

Onomasia Proelefseos Anoteras Piotitos (OPAP): witte, rosé en rode kwaliteitswijnen die droog, lichtzoet of (licht) mousserend zijn. Tot 2015 werden de flessen verzegeld met een lichtrode banderol.

•

Onomasia Proelefseos Eleghomeni (OPE): witte en rode kwaliteitswijnen die aan bepaalde

zoetheidscriteria voldoen, in het bijzonder met betrekking tot restsuikergehalte. Het kunnen

versterkte likeurwijnen zijn of vins doux naturels. Onder OPE-wijnen vielen onder andere de

zoete wijnen van Kefalonia, Limnos, Patras, Rhodos en Samos. Tot 2015 werden de flessen verzegeld met een blauwe banderol.

•

Onomasia kata Paradosi (OKP): wijn van een zogenaamde appellation traditionnelle. Deze

benaming geldt voor wijnen die volgens traditionele methoden worden geproduceerd. Hiervan

zijn er twee: Retsina en Verdea. Ze vallen nu binnen de PGE-categorie. Zowel de naam als de productiemethode is beschermd. Verdea wordt alleen geproduceerd op het eiland Zakynthos.

Retsina betreft een witte, rosé of rode harswijn. De herkomst, altijd een PGE-zone, kan op het

etiket worden vermeld (bijvoorbeeld: Retsina Attiki, Retsina Megara). Retsina komt op de markt zonder oogstjaar op het etiket.

TERUG NAAR INHOUD

126



Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

n Kava, Réserve en Grande Réserve

Naast de bovengenoemde categorieën kent Griekenland nog enkele andere kwaliteitsaanduidingen. De belangrijkste zijn: • • •

Réserve (Epilegmenos);

Grande Réserve (Idika Epilegmenos); Kava.

Deze termen worden gebruikt voor superieure wijnen met langere rijping dan de betreffende herkomstbenaming minimaal vereist. Réserve en Grande Réserve kunnen alleen worden

toegepast bij POP-wijnen. De aanduiding Kava werd vroeger gebruikt voor de beste tafelwijnen,

maar tegenwoordig alleen voor PGE-wijnen. De wettelijke minimale rijpingsduur is afhankelijk van het materiaal (hout of roestvrij staal) en is aan veranderingen onderhevig geweest. De minimale

rijping van wijnen met de aanduiding Kava, Réserve en Grande Réserve is in elk geval 1 jaar voor witte wijnen en 2 jaar voor rode.

Grieks (hoofdletters)

Uitspraak

Betekenis/omschrijving

αμπελών (ΑΜΠΕΛΩΝ)

ampeloon

wijngaard (alleen bij POP- en

γλυκύς (ΓΛΥΚΥΣ)

ljikies

zoet

ειδικά επιλεγμένος (ΕΙΔΙΚΑ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΟΣ)

idika epilegmenos

Grande Réserve

επιλεγμένος (ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΟΣ)

epilegmenos

Réserve

ερυθρός (ΕΡΥΘΡΟΣ)

erithros

rood

κάβα (ΚΑΒΑ)

kava

langere rijping (letterlijk: kelder)

κτήμα (ΚΤΗΜΑ)

ktima

domein, estate; minimaal 51

PGE-wijnen)

procent van de druiven komt van eigen wijngaarden (alleen bij POP- en PGE-wijnen)

λευκός (ΛΕΥΚΟΣ)

lefkos

wit

ksiros

droog

οίνος (ΟΙΝΟΣ)

inos

wijn

ξηρός (ΞΗΡΟΣ)

Tabel 28.2 Enkele Griekse aanduidingen op Griekse wijnetiketten (op alfabetische volgorde). De g in de uitspraak is steeds als de g in het Engelse ‘good’. De th in ‘erithros’ moet worden uitgesproken als in het Engelse ‘thing’.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

127

Tot een klooster behorende wijngaard op de berg Athos

Noord-Griekenland Tot Noord-Griekenland rekenen we hier de regio’s – in Griekenland periferieën genoemd – WestMacedonië (Dytiki Makedonia), Centraal-Macedonië (Kentriki Makedonia) en Oost-Macedonië en

Thracië (Anatoliki Makedonia kai Thraki, samen één regio). Macedonië grenst in het noorden aan de Republiek Macedonië en Bulgarije. De regio Oost-Macedonië en Thracië grenst in het oosten aan Turkije. Over het algemeen is de bodem in Noord-Griekenland vruchtbaar en is het klimaat

gematigd. De nabijheid van een meer, briesjes van zee in de winter en koele noordenwind in de

zomer zorgen met name in het oosten van Noord-Griekenland voor niet al te grote temperatuurschommelingen.

In Macedonië en Thracië wordt vooral rode wijn geproduceerd. De wijngebieden uit West-

Macedonië en Centraal-Macedonië zijn het bekendst. Het belangrijkste druivenras is hier de

blauwe xinomavro (xynomavro), die krachtige wijnen oplevert. West- en Centraal-Macedonië tellen samen vier gebieden die een POP-status hebben: Naoussa, Amyndeon, Goumenissa en Côtes

de Meliton. De eerste drie gelden voor rode wijn op basis van xinomavro. POP Amyndeon produ-

ceert ook wat stille en mousserende rosé op basis van xinomavro. Côtes de Meliton, in het zuiden van het schiereiland Chalkidiki, is de thuisbasis van andere druivenrassen. Hier wordt ook witte wijn gemaakt.

TERUG NAAR INHOUD

128



Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

Naast de vier genoemde POP-gebieden, die hieronder nader zullen worden besproken, zijn

andere wijngebieden in opkomst, die eind twintigste eeuw ontwikkeld zijn door nieuwe generaties wijnbouwers. Een voorbeeld daarvan is Epanomi, ten zuiden van Thessaloniki. Ook verder naar

het oosten, in de regio Oost-Macedonië en Thracië, zijn wijngebieden tot ontwikkeling gekomen.

Rond de plaatsen Kavala, Maronia en Alexandroupoli staan niet alleen inheemse maar ook inter-

nationale druivenrassen aangeplant, zoals syrah, cabernet sauvignon, cabernet franc, sauvignon blanc en chardonnay. De wijnen die hier worden gemaakt, zijn over het algemeen modern van

stijl. Nabij de meer in het binnenland gelegen stad Drama, op de voetheuvels van de berg Fala-

kro (2.232 meter), hebben zich eveneens fraaie ontwikkelingen voorgedaan. Drama is een opkomende PGE-zone, waar het klimaat zacht is. Hier worden vooral blauwe internationale druiven-

rassen geteeld, zoals cabernet sauvignon, syrah en merlot, maar de witte assyrtiko en sauvignon blanc ziet men hier steeds vaker. De wijngaarden, die op circa 600 meter hoogte liggen, brengen druiven voort van een hoogwaardige kwaliteit. Vanwege de focus op internationale druivenassen hebben gebieden als Drama en Kavala, hoe goed hun wijnen ook kunnen zijn, voorlopig geen POP-status.

Op het grote schiereiland Chalkidiki staan zowel internationale als inheemse variëteiten aan-

geplant. Belangrijke rassen zijn hier vooral cabernet sauvignon, syrah, assyrtiko, roditis, athiri,

limnio en malagousia. Bijzondere vermelding verdient het PGE-gebied Athos, op etiketten vaak Mount Athos genoemd. De wijngaarden van dit semi-autonome gebied liggen op de hellingen

van de berg Athos en zijn grotendeels eigendom van christelijk-orthodoxe monniken. Hun kloos-

ters hebben vaak een spectaculaire ligging. Het klimaat is mediterraan en de wijnbouw gaat hier zeker terug tot de tiende eeuw na Chr. Gebied

Kleur/type wijn

Belangrijkste druivenrassen

Naoussa

rood

xinomavro

Amyndeon

rood

xinomavro

rosé (stil en mousserend)

xinomavro

Goumenissa

rood

xinomavro, negoska

Côtes de Meliton

rood

limnio, cabernet sauvignon, cabernet franc

wit

athiri, malagousia, roditis, assyrtiko

Tabel 28.3 POP-gebieden van Noord-Griekenland (West- en Centraal-Macedonië)

n Naoussa

Naoussa, in 1971 erkend als een van Griekenlands eerste appellations controlées, is de belang-

rijkste POP van Macedonië. De wijngaarden liggen op de hellingen van de bergketen Vermio, waar ’s winters sneeuw ligt, maar waar de zomers zo droog en heet zijn dat irrigatie onontbeerlijk is. De expositie, hoogte (100 tot 500 meter) en natuurlijke omstandigheden van de wijngaarden zijn heel

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

129

gevarieerd, wat verschillende wijnen oplevert. De herkomstbenaming geldt alleen voor rode wijnen. Deze worden gemaakt op basis van xinomavro en rijpen minimaal een jaar op eikenhout.

Goede exemplaren, vooral die van wijngaarden met klei- en kalkbodems, kunnen zich prachtig

ontwikkelen. Wijnen uit Naoussa zijn vaak krachtiger en robuuster dan die uit Goumenissa. De beste wijnen van Naoussa worden weleens met Barolo vergeleken. n Amyndeon

De wijngaarden van POP Amyndeon (Amindeo, Amyntion, Amyntaion) liggen 500 tot 700 meter hoog, op de noordwestelijke hellingen van het gebergte Vermio, bij de stad Florina in het noor-

den van West-Macedonië. Dit gebied, een van de koelste wijngebieden van Griekenland, wordt

omringd door meren, waaronder het meer Vegoritis (Vegoritida). Hier zijn veel oude wijnstokken

te vinden, die op de zandrijke bodems nooit door phylloxera zijn aangetast. POP Amyndeon produceert alleen rode en rosé wijnen op basis van xinomavro. Van de rosés bestaan ook mous-

serende varianten, die heel goed kunnen zijn. Het continentale klimaat is hier koel genoeg om

frisse, aromatische witte wijnen te produceren, maar deze hebben geen recht op de herkomstbenaming Amyndeon. Ze kunnen uitkomen onder de naam PGE Florina. n Goumenissa

Goumenissa is een vrij klein gebied ten noordoosten van Naoussa en ten noordwesten van

Thessaloniki, in de buurt van de stad Kilkis. De wijngaarden liggen laag (150 tot 450 meter) op de hellingen van de berg Paiko. De bodem is kalkachtig. Naast xinomavro is hier ook het drui-

venras negoska toegestaan, dat zorgt voor een wat ronder karakter en een vollere kleur van de wijn. Dit druivenras maakt ongeveer een derde van de aanplant uit. Wijnen uit Goumenissa zijn over het algemeen wat lichter in stijl dan die uit Naoussa. n Côtes de Meliton

De 400 hectaren van dit productiegebied op de middelste landtong van Chalkidiki, Sithonia

genaamd, zijn in feite in handen van maar één producent, die in zijn eentje de appellation op de kaart heeft gezet. De wijngaarden liggen verspreid over de hellingen van de berg Meliton. De wijnen kunnen zowel wit als rood zijn. Belangrijke witte druivenrassen zijn athiri, malagousia,

roditis en assyrtiko. Voor rode wijnen vormen limnio (minstens 70 procent), cabernet sauvignon en cabernet franc de basis.

Midden-Griekenland Onder Midden-Griekenland verstaan we hier de wijn producerende regio’s Epirus (Ipeiros, Ipi-

ros), Thessalië (Thessalia), Centraal-Griekenland (Sterea Ellada) en Attika (Attiki). Tot CentraalGriekenland behoort ook het grote eiland Euboia (Evvoia, Evvia), waar eveneens wijn wordt

gemaakt. De vier POP’s in dit deel van Griekenland zijn Rapsani, Anchialos, Messenikola en Zitsa. Zitsa is de enige POP in Epirus; de andere drie POP’s liggen in Thessalië.

In Epirus, dat voor een groot deel een continentaal klimaat heeft en in het oosten wordt begrensd

TERUG NAAR INHOUD

130



Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

door het Pindosgebergte, liggen veel wijngaarden op grote hoogte. De regio is ruig en dunbe-

volkt. Het grootste deel van Epirus bestaat uit bergen. Een klein maar belangrijk wijngebied is Metsovo, dat in het oosten van Epirus op de flanken van het Pindosgebergte ligt, op de grens met Thessalië. Hier worden onder meer wijnen gemaakt van agiorgitiko, vlachiko, merlot,

cabernet sauvignon, cabernet franc, traminer en chardonnay. Deze hebben geen recht op de

herkomstbenaming Zitsa, maar wel op PGE Metsovo. De wijngaarden liggen in een beschutte

vallei nabij het klooster Agios Nikolaos op ruim 1.100 meter hoogte. Ze behoren tot de hoogste

wijngaarden van Griekenland. In 1963 werden in Metsovo de eerste cabernet-sauvignonstokken van Griekenland aangeplant. Cabernet sauvignon is in Metsovo nog steeds een zeer belangrijk druivenras.

In Centraal-Griekenland en Attika zijn vooral négociants en coöperaties actief. Deze regio’s tellen (nog) geen POP-gebieden, maar een groot deel van de Griekse wijnproductie komt hier wel vandaan. Attika, ten noordoosten van Athene, is met een areaal van 11.000 ha druivenstokken de

grootste wijnregio van Griekenland. Het klimaat van Attika is zeer droog en warm, en de meeste wijngaarden liggen hier in de onvruchtbare vlakte van Mesogia in het oosten. Van oudsher is

Attika bekend om witte wijn van de savatianodruif, die verreweg het grootste deel van de aan-

plant uitmaakt. Dit druivenras garandeert een hoge productie en kan goed tegen warme, droge omstandigheden (zie blz. 117). Oude savatianostokken kunnen mooie wijnen opleveren, maar wijnen van jonge stokken zijn over het algemeen weinig indrukwekkend. Van savatiano wordt

in Attika op grote schaal retsina gemaakt (zie blz. 122). Inmiddels hebben ook nieuwe genera-

ties wijnboeren zich in Attika gevestigd. Zij bereiken vooral met internationale variëteiten goede resultaten.

Naast Attika zijn ook Atalanti, Viotia en Thivai (Thebe) belangrijke productiegebieden van Midden-Griekenland. Hier worden naast inheemse rassen (savatiano, roditis) ook op grote schaal

internationale rassen geteeld, waaronder cabernet sauvignon. Ook hier worden vooral tafelwijnen en retsina geproduceerd.

Gebied

Kleur/type wijn

Belangrijkste druivenrassen

Anchialos

wit

roditis, savatiano

Messenikola

rood

mavro messenikola, syrah, carignan

Rapsani

rood

xinomavro, krassato, stavroto

Zitsa

wit (stil en mousserend)

debina

Tabel 28.4 POP-gebieden van Midden-Griekenland (Epirus en Thessalië)

n Rapsani

Rapsani is een vrij klein maar belangrijk wijngebied ten noorden van de stad Larisa, in het noordoosten van Thessalië. De wijngaarden, verspreid over een paar dorpen, liggen 150 tot 700 meter

hoog op de zuidelijke hellingen van de Olympus, de hoogste berg van Griekenland (2.917 meter).

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

131

Wijngaard van POP Zitsa bij de plaats Ioannina in Epirus

De beste wijngaarden liggen op grote hoogtes. Het gebied wordt tegen gure noordelijke winden

beschermd door een hoge bergrug. Vanuit het oosten staat het gebied onder invloed van de Aegeische Zee, wat het klimaat in Rapsani vrij vochtig maakt. De herkomstbenaming Rapsani geldt

alleen voor rode wijn. De basisrassen zijn de inheemse xinomavro, krassato en stavroto. Hiervan

worden krachtige rode wijnen gemaakt, die in de regel houtrijping krijgen. Goede Rapsani kan uitstekend rijpen. n Anchialos

Het laaggelegen gebied Anchialos (Anhialos, Aghialos) is niet zo bekend. Het ligt aan de zuidoostelijke kust van Thessalië, ten zuidwesten van de stad Volos, en staat onder invloed van de Aege-

ische Zee (Golf van Pagasitikos). De meeste wijngaarden liggen op zeeniveau, vlak bij de zee. De hoogste wijnstokken staan op 100 tot 200 meter hoogte. De bodem bestaat vooral uit zanderige leem. Er wordt voornamelijk witte wijn bereid van roditis en savatiano. De roditisdruif uit Anchia-

los is een kloon van de roditis die elders in Griekenland staat aangeplant. Het gaat om de zogenaamde groene of witte roditis, die niet de roze kleur heeft van de ‘gewone’ roditis. n Zitsa

Het productiegebied van POP Zitsa, dat rond de plaats Ioannina ligt, niet ver van de grens met Albanië, wordt door bergen beschermd tegen de koude noordenwind en staat onder invloed

van de westelijk gelegen Ionische Zee. In Zitsa domineert op 500 à 700 meter hoogte de witte

TERUG NAAR INHOUD

132



Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

debinadruif. Deze druif is zeer gevoelig voor rot en schimmel. Daarom is een droge periode

tijdens de pluk essentieel voor goede wijn. Het neerslaggemiddelde is hier echter zeer hoog, zo’n 1.000 mm per jaar. Debina staat aan de basis van wijnen die tot POP Zitsa behoren. Wijnen die

op de markt komen als Zitsa zijn altijd wit en kunnen zowel stil als parelend (halfmousserend) als mousserend zijn, variërend van droog tot halfdroog. n Messenikola

De wijngaarden van POP Messenikola liggen in de omgeving van Karditsa op hellingen met een oostelijke expositie. Sommige wijngaarden liggen op een hoogte van ruim 600 meter. Hier vindt

men vooral het blauwe druivenras mavro messenikola, dat uniek is voor dit gebied, en de internationale variëteiten carignan en syrah.

Peloponnesos De Peloponnesos (Peloponnisos) is van het Griekse vasteland gescheiden door de Golf van

Korinthe en het Kanaal van Korinthe. Het gebied is overwegend bergachtig, met in het noorden

en zuiden toppen van boven 2.300 meter, maar vlakke gebieden zijn er ook. De winters zijn over het algemeen mild en regenachtig en de zomers heet en droog, maar er zijn veel verschillende mesoklimaten. Hier hebben nieuwe generaties wijnproducenten de afgelopen jaren hoge ogen gescoord met hun wijnen. Er wordt op de Peloponnesos veel wijn gemaakt, vaak op massale

schaal, zodat deze regio verantwoordelijk is voor ongeveer een kwart van de jaarlijkse Griekse

wijnproductie. De belangrijkste wijngebieden zijn de POP’s Nemea, Patras en Mantinia. Andere

productiegebieden van enige betekenis zijn Messinia (bekend om zijn Cabernet Sauvignon) en het noordelijker gelegen Ilia (bekend om Refosco). Deze twee laatste gebieden liggen in het westen van de Peloponnesos, aan de Golf van Kyparissia. n Nemea

Nemea wordt ook wel het Rhônegebied van Griekenland genoemd. Dit vrij omvangrijke gebied in het noordoosten van de Peloponnesos is met 3.000 ha de grootste POP-wijnstreek van Grieken-

land. De wijngaarden liggen op 200 tot 900 meter hoogte. Het klimaat is gematigd warm. Door de invloed van de zee zijn de winters mild en de zomers niet al te heet. In het westen grenst Nemea aan hoge bergen, waarvan de Kyllini (Killini) de hoogste is. Over het algemeen leveren de rode,

vruchtbare kleibodems van het dal wijnen die jong gedronken moeten worden en komen van de

hoger gelegen wijngaarden wat meer elegante wijnen die kunnen ouderen, maar er is veel variatie.

Bekende productieplaatsen zijn onder andere Koutsi, Gimno en Psari.

In Nemea wordt hoofdzakelijk rode wijn gemaakt van de agiorgitiko, ook wel st. george genoemd.

De oogst vindt plaats van eind september tot begin oktober. Wijnen die onder POP Nemea uitkomen, zijn per definitie rood en mogen alleen van agiorgitiko gemaakt zijn. Ze rijpen minstens een jaar op eikenhout. De rode wijn uit Nemea heeft de bijnaam ‘bloed van Heracles’, een verwijzing

naar de leeuw van Nemea, die ooit door de mythische held Heracles bedwongen is (zie de afbeelding op blz. 111). Lange tijd heeft dit gebied zijn volle rode wijnen in bulk geëxporteerd naar Italië

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

133

Wijnstokken in Nemea, in het noorden van de Peloponnesos

en Frankrijk, maar tegenwoordig zijn er veel producenten die mooie, moderne wijnen maken.

Aan het eind van de twintigste eeuw is veel geïnvesteerd in technische vernieuwing. Er is ook een invloedrijke coöperatie. n Patras

Het productiegebied Patras (ook wel Patra genoemd) ligt in het noordwestelijke deel van de

Peloponnesos, in de regio Achaia. Het gebied is genoemd naar de havenstad Patra. De wijn-

gaarden liggen tussen 400 en 800 meter hoog op de koele noordhellingen van verschillende bergen. De bodem van de heuvelflanken bevat veel kalk. Het klimaat wordt vooral bepaald door de bergen in de omgeving en de nabijheid van de Golf van Patras. De druivenstokken profiteren ’s

nachts van de koele briesjes uit de bergen en overdag van de wind uit het noorden. Patras staat bekend om zijn droge witte wijnen van roditis, de belangrijkste druif hier, maar er worden van

oudsher ook goede zoete, versterkte wijnen gemaakt van muscat blanc à petits grains (wit) en

mavrodaphne (rood). Deze twee druivenrassen staan vooral aangeplant op lagere hoogten. Door enkele producenten wordt aan onbekende druivenvariëteiten aandacht geschonken, waaronder de witte lagorthi en de blauwe mavro kalavritino.

Moschatos Patras (Muscat de Patras, Moschatos Patroon) wordt gemaakt van het druivenras

TERUG NAAR INHOUD

134



Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

De havenstad Patra in het noorden van de Peloponnesos

moschatos (muscat blanc à petits grains). Deze muskaatwijn, een vin doux naturel, is zeer

rijk aan geur en smaak. Het plaatsje Rio of Rion (ten noordoosten van Patra) heeft een aparte herkomstbenaming voor zijn muskaatwijn: Moschatos Rio Patras (Muscat Rion, Muscat Riou).

Het wijngaardareaal van Rio is door de toenemende verstedelijking steeds kleiner geworden.

Mavrodaphne Patras rijpt minstens twaalf maanden (in de praktijk veel langer, tot tien jaar of

zelfs meer) op houten vaten en heeft qua stijl iets weg van een tawny port of een oloroso sherry.

Dit is een zeer populaire wijn. n Mantinia

De wijngaarden van POP Mantinia of Mantineia (circa 950 ha) liggen op een plateau van 600

tot 800 meter in de bergen in het midden van de Peloponnesos. Dit deel van de Peloponnesos

staat bekend als Arcadië (Arkadia). Het plateau van Mantinia is een van de koelste wijngebieden van Griekenland. Vooral in de winter kan het hier heel koud zijn. Een typisch druivenras voor

dit gebied is de aromatische moschofilero (zie blz. 118). Vaak komt deze in Mantinia voor als

oude bush vines. Van moschofilero wordt met moderne vinificatiemethoden een frisse, bloemige

droge witte wijn gemaakt, die het best jong gedronken kan worden. Hij is meestal laag in alcohol.

Moschofilero moet minimaal 85 procent van de wijn uitmaken. Houtgerijpte en mousserende versies komen ook voor.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

135

n Monemvasia

Monemvasia (Monemvassia) is een productiezone op de zuidpunt van de Peloponnesos, ten

zuidoosten van Sparti (het oude Sparta). Het staat bekend om zijn zoete witte wijnen op basis van zongedroogde druiven, waarvan malvasia, hier monemvas(s)ia genoemd, de belangrijkste is. De

POP-erkenning dateert uit 2010. Vanuit de havenplaats Monemvasia werden in de middeleeuwen vergelijkbare zoete witte wijnen verscheept, die veel bekendheid hadden. Wellicht is de naam van het druivenras malvasia afgeleid van Monemvasia. Malvasia moet minstens 51 procent van de

wijn uitmaken. Voor Monemvasia Malvasia is houtlagering verplicht. In totaal rijpt de wijn minstens twee jaar voordat hij gebotteld wordt. Naast malvasia worden ook assyrtiko- en kydonitsadruiven gebruikt, plus enkele andere, vooral inheemse, variëteiten.

Gebied

Kleur/type wijn

Belangrijkste druivenrassen

Mantinia

wit (stil en mousserend)

moschofilero

Monemvasia

zoet wit (Malvasia)

monemvasia, assyrtiko, kydonitsa, asproudes

Nemea

rood

agiorgitiko

Patras

wit

roditis

zoet wit (Moschatos)

muscat blanc à petits grains

zoet rood (Mavrodaphne)

mavrodaphne, korinthiaki

zoet wit (Moschatos)

muscat blanc à petits grains

Rio(n) Patras

Tabel 28.5 POP-gebieden van de Peloponnesos

Ionische eilanden De Ionische eilanden liggen aan de westkust van Epirus, Centraal-Griekenland en de Peloponne-

sos. Ze hebben lange tijd sterk onder de invloed van Venetië gestaan en de Turkse bezetting heeft hier niet lang geduurd, waardoor wijnbouw nooit echt weg is geweest. Het belangrijkste eiland is

Kefalonia, gevolgd door Zakynthos en Korfou. Lefkada, dat ten noorden van Kefalonia ligt, produceert ook wat wijn, maar dit eiland wordt hier buiten beschouwing gelaten. Kefalonia is het enige Ionische eiland dat POP-wijnen produceert. n Kefalonia

Kefalonia (Kefallonia, Kefallinia) is een bergachtig eiland met veel groen en staat bekend om zijn

prachtige stranden. Het wijngaardareaal is niet veel meer dan 300 ha. De meeste wijngaarden op

Kefalonia zijn aangelegd op een hoogte van 200 tot 800 meter op stenige kalkbodems. Het belangrijkste druivenras is al eeuwenlang de witte robola. Robola groeit in de omgeving van Omala en

Valsamata op berghellingen tot 800 meter. Veel druivenstokken waren lange tijd ongeënt, maar in 1988 deed phylloxera zijn intrede op Kefalonia en moest het grootste deel geënt worden op

resistente onderstokken. De droogte van de zomer wordt gecompenseerd door vochtige zeelucht.

Tijdens de oogst moet het droog weer zijn, omdat robola gevoelig is voor rot en schimmel. Een

TERUG NAAR INHOUD

136



Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

ander typisch druivenras van Kefalonia is de witte tsaoussi, geschikt voor de productie van een

frisse, droge witte wijn. Vaak wordt hij als mengdruif gebruikt. Het belangrijkste blauwe druivenras

is mavrodaphne, die op lagere delen van het eiland is aangeplant. Hiervan worden goede dessertwijnen gemaakt.

De volgende wijnen hebben een POP-status: • • •

Robola Kefalonias (een droge witte wijn van het druivenras robola);

Moschatos Kefalonias (een zoete witte likeurwijn van het druivenras muscat blanc);

Mavrodaphne Kefalonias (een rode zoete likeurwijn van mavrodaphne en eventueel korinthiaki).

n Zakynthos

Het eiland Zakynthos ligt zo’n 20 kilometer voor de westkust van de Peloponnesos, ten zuidwesten van Patra. Het is bij toeristen geliefd, mede vanwege zijn mooie kustlijn en het milde, mediterrane klimaat. Naast de productie van krenten (die een POP-status hebben) is Zakynthos bekend om

Verdea, een droge of halfdroge witte wijn die bereid is van verschillende inheemse druivenrassen, waarvan skiadopoulo de belangrijkste is. Verdea is altijd een blend. Zowat alle druivenrassen van

Zakynthos zijn toegestaan, waaronder robola, pavlos en goustolidi. Deze traditionele wijn, al sinds

de negentiende eeuw geproduceerd op Zakynthos, heeft sinds 1992 een eigen appellation. De wijn hoeft, opvallend genoeg, niet op het eiland gebotteld te worden. Waarschijnlijk is de naam van de

wijn afgeleid van het Italiaanse verde (groen). Verdea is droog, amberkleurig, licht oxidatief (gemaderiseerd) en doet enigszins denken aan fino sherry.

Het eiland heeft geen gebieden met beschermde POP-status. Rode wijn wordt in beperkte mate geproduceerd van lokale druiven, waaronder de avgoustiatis. Een andere specialiteit van

Zakynthos is Lianoroidi, een zoete witte wijn die wordt gemaakt van een verscheidenheid aan druiven.

n Korfou

Korfou (ook wel Kerkira of Kerkyra genoemd) was in de negentiende eeuw bijzonder populair bij

Europese koningshuizen. Het is het noordelijkste van de Ionische eilanden. Als wijnproducent heeft Korfou tegenwoordig beperkte betekenis. Wijngaarden moeten steeds vaker wijken voor huizen,

hotels en olijfbomen. Traditioneel wordt er een geoxideerde witte wijn bereid, die doet denken aan droge sherry. Jonge wijnmakers hebben zich ontfermd over de karaktervolle witte druif kakotrichi.

Deze vraagt veel zorg, want hij is gevoelig voor schimmel en rot. Op beperkte schaal wordt Gebied

Kleur/type wijn

Belangrijkste druivenrassen

Kefalonia

wit (Robola)

robola

zoet wit (Moschatos)

muscat blanc

zoet rood (Mavrodaphne)

mavrodaphne, korinthiaki

Tabel 28.6 POP-gebied van de Ionische eilanden (alleen Kefalonia)

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

137

geëxperimenteerd met de inheemse blauwe druif skopelitis. De kwaliteit van de wijnen van Korfou valt vooralsnog erg tegen. Ze komen uit onder de namen PGE Corfu en PGE Halikouna.

Cycladen De belangrijkste wijneilanden van de Cycladen zijn Paros en Santorini. Ook op andere eilanden wordt wijn gemaakt, zoals op Tinos, Amorgos en Milos, maar deze eilanden worden hier niet behandeld. n Paros

De wijngaarden van Paros liggen op zo’n 450 meter hoogte en staan onder invloed van de zee,

maar er valt op Paros weinig regen. Wijnstokken hebben hier door de stevige zeewinden moeite te overleven. Ze zijn laag opgebonden om niet te veel wind te vangen. Het eiland is vooral

bekend om zijn rode wijnen, die hoofdzakelijk gemaakt worden van de inheemse mandilaria, een druivenras dat goed bestand is tegen droogte. De rode wijn kenmerkt zich door een volle rode

kleur en een stevige smaak. Vaak wordt om de wijn wat lichter te maken wat monemvasia toegevoegd, tot 50 procent van de blend. Op kleine schaal zijn inheemse druiven aangeplant voor de

bereiding van witte wijn, waarvan monemvasia de belangrijkste is. Ook assyrtiko wordt op Paros geteeld, net als op Santorini. De zoete witte wijn Paros Malvasia wordt gemaakt van zongerijpte monemvasia met eventueel wat assyrtiko. n Santorini

Veel mensen zullen het halvemaanvormige eiland Santorini, ook wel Thira genoemd, kennen

van foto’s met steile rotswanden, witte kliffen en het verhaal van zijn slapende vulkaan, die in de Minoïsche tijd (zeventiende eeuw voor Chr.) met een allesverwoestende kracht is uitgebarsten.

De vulkanische activiteit heeft bodems met allerlei kleuren voortgebracht. Het eiland heeft een arme, vulkanische bodem met een ondergrond van kalk en vrijwel geen klei. De bodem heeft

daarbij een hoog gehalte natrium en silicium. Warme, droge zomers, koelte van zee, een droog najaar en milde winters zorgen voor optimale groeicondities.

Santorini brengt tegenwoordig interessante wijnen voort. De wijnbouw op Santorini is al millennia

oud, maar na de Tweede Wereldoorlog was deze bijna van het eiland verdwenen, omdat de boe-

ren overgingen op de tomatencultuur. De druivenaanplant op het eiland bedraagt nu zo’n 600 ha.

Sinds het begin van deze eeuw worden er op Santorini wijnen van zeer hoge kwaliteit gemaakt

door enkele enthousiaste, goed opgeleide wijnmakers, van wie de meesten de exportmarkt hebben ontdekt.

Santorini is door zijn bodemsamenstelling altijd vrij van phylloxera gebleven. Op de gestolde

lavabodem gedijt de assyrtiko goed. Assyrtikostokken, die hier ongeënt zijn, maken het grootste deel van de aanplant uit. De stokken assyrtiko kunnen 50 tot 100 jaar oud zijn (onder de grond

zelfs 400 jaar), met een gemiddelde opbrengst van slechts 20 à 25 hl/ha. Oude stokken worden

vaak in de vorm van mandjes of ‘nestjes’ geleid, om de plant tegen de droogte en de harde wind

TERUG NAAR INHOUD

138



Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

Wijnstokken op lavagrond dicht bij de zee op Santorini

te beschermen. Hiervoor worden twee à drie kort gesnoeide stokken gebruikt, die rondom de stam worden geleid.

De witte wijnen van POP Santorini worden hoofdzakelijk (voor minstens 75 procent) bereid van

assyrtiko, met een eventuele bijrol voor athiri en aidani. De doorgaans zeer droge witte wijnen zijn hoogst origineel en modern gemaakt. Ze hebben een redelijk hoog alcoholgehalte en een flinke

zuurgraad (vaak minder dan 3 pH). Goede exemplaren kunnen minstens tien jaar rijpen op fles en blijven zich ontwikkelen. De top behoort tot de wereldklasse. Sommige wijnen krijgen houtrijping mee (soms Fumé genoemd). Een bijzondere versie van POP Santorini komt uit onder de naam

Nykteri: dit is een traditionele droge wijn van laat geoogste druiven, die vroeger in de koelte van de nacht geoogst en geperst werden. Deze praktijk is nu niet meer verplicht. Voor de productie van Nykteri wordt kort schilcontact toegepast. De wijn rijpt minstens drie maanden, maar doorgaans

veel langer, in niet geheel afgevulde, oude eikenhouten vaten, zodat hij wat oxidatief wordt. Het alcoholgehalte is hoog, variërend van 13,5 tot 15 en soms zelfs 16 procent.

Men produceert naast de droge witte Santorini nog twee zoete versies: een wijn gemaakt van

onder de zon ingedroogde druiven zonder toevoeging van alcohol en een verstrekte versie, likeurwijn, die met wijnalcohol is versterkt. De wijnen rijpen jarenlang in eiken vaten en kunnen zich op fles prachtig ontwikkelen. Vanwege de lage opbrengsten en de geringe productie zijn dit soort wijnen erg duur. Een minder zoete versie van Vinsanto is Mezzo. Deze kan wit of rood zijn en

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

139

rijpt minder lang. Hij heeft geen recht op de naam Santorini of Vinsanto, maar is zeker een populaire wijn als goedkoper alternatief van Vinsanto. De benaming Vinsanto is afgeleid van Vin (de) Santo(rini).

Rode wijnen en rosés worden op Santorini in kleine hoeveelheden geproduceerd, maar deze hebben geen recht op de herkomstnaam Santorini. Blauwe druivenrassen die hiervoor gebruikt worden, zijn onder andere mandilaria en mavrotragano.

Gebied

Kleur/type wijn

Belangrijkste druivenrassen

Paros

wit

monemvasia

zoet wit (Malvasia)

monemvasia, assyrtiko

rood

mandilaria, monemvasia

wit

assyrtiko, athiri, aidani

zoet wit (Vinsanto)

assyrtiko, aidani

Santorini

Tabel 28.7 POP-gebieden van de Cycladen

Noord- en Zuid-Aegeïsche eilanden Op verschillende eilanden in de Aegeïsche Zee worden van muscat blanc à petits grains en/of muscat d’Alexandrie zoete wijnen gemaakt. De belangrijkste wijneilanden zijn (van noord naar

zuid) Limnos, Samos en Rhodos. Ook op eilanden als Lesbos, Chios en Ikaria wordt wijn geproduceerd, maar deze worden hier buiten beschouwing gelaten. n Limnos

Het noordelijke eiland Limnos, ook wel bekend als Lemnos, ligt zo’n 100 kilometer ten zuiden van

Oost-Macedonië en Thracië. Net als veel eilanden in de Aegeïsche Zee heeft het een vulkanische oorsprong. Veel wijnstokken staan op zeeniveau aangeplant, maar ook op een hoogte van 400 à

450 meter komen ze voor. Limnos is al sinds de oudheid bekend om zijn vurige rode wijnen en zijn

geurige muskaatwijnen. De rode wijn wordt bereid van het inheemse druivenras limnio. Droge witte wijnen worden vooral bereid van muscat d’Alexandrie, die ook aan de basis staat van de likeurwijn Moschatos (Muscat de Limnos). Een variant van deze likeurwijn heeft de aanduiding Vin Doux Grand Cru. n Samos

Samos, het geboorte-eiland van de wiskundige Pythagoras, kent een duizenden jaren oude wijngeschiedenis. In de oudheid was het een welvarend eiland, dat veel wijn produceerde van een variant van het druivenras muscat blanc à petits grains. Het landschap is bergachtig en veel geacciden-

teerder dan dat van Limnos. De meeste wijngaarden liggen in het noorden van het eiland, tussen

Karlovasi en de stad Samos. De beste wijngaarden zijn aangeplant op terrassen tegen steile hellingen, van 500 tot 800 meter boven zeeniveau. Ook op zeeniveau komen wijngaarden voor. De

niet erg vruchtbare bodem heeft een ondergrond van graniet en bevat veel kalk. Samos kent een

TERUG NAAR INHOUD

140



Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

grote, zeer productieve coöperatie, waarin verschillende producenten goed samenwerken (Union des Coopératives Vinicoles de Samos). Er wordt gebruikgemaakt van de nieuwste apparatuur en

de modernste technieken. Frankrijk is de belangrijkste afnemer van Samos’ wijnen. Het druivenras muscat blanc à petits grains maakt ruim 90 procent van de aanplant uit.

Wijnen die op de markt komen als POP Samos zijn te verdelen in de volgende categorieën: •

Samos Vin Doux: Voor deze vin de liqueur wordt de gisting met wijnalcohol gestopt bij een alcoholgehalte van 15 procent. Het resultaat is een mistela-achtige wijn. Het restsuikergehalte is circa 200 g/l. De kleur is lichtgeel.

•

Samos Grand Cru: Deze muskaatwijn heeft een alcoholgehalte van 15 procent en een restsuikergehalte van ongeveer 130 g/l. De zuivere smaak in combinatie met een licht zuurgehalte

maakt de wijn bijzonder elegant. Opmerkelijk is dat van oudsher het grootste deel in bulk naar Frankrijk wordt geëxporteerd.

•

Samos Anthemis: De toevoeging anthemis betekent ‘bloemengeur’. Dit is een versterkte wijn

(vin de liqueur). Het alcoholgehalte bedraagt 15 procent en het restsuikergehalte is circa 200

g/l. De wijn wordt bereid van deels ingedroogde druiven en rijpt 5 jaar op fust. Het resultaat is

een wijn met licht oxidatieve elementen, zoeter en voller van smaak dan een vin doux naturel.

•

Samos Nectar: Dit is een natuurlijk zoete, onversterkte wijn, die bereid wordt van druiven die in de zon sterk zijn ingedroogd (passito-stijl). Daardoor is de smaak zeer geconcentreerd, vol en rijk. Het alcoholgehalte bedraagt rond 14 procent en het restsuikergehalte is zo’n 150 g/l. De wijn rijpt 3 jaar op fust.

Een bekende wijn van Samos is Golden Samena, een lichtgele droge wijn die wordt bereid van

druiven die eind september of begin oktober geoogst worden en van de hooggelegen wijngaarden komen. De wijn heeft een alcoholgehalte van ongeveer 12 procent en een restsuikergehalte van 5 g/l. Golden Samena valt onder de categorie Tafelwijn (Griekse wijn). n Rhodos

Het eiland Rhodos (Rodos) maakt deel uit van een eilandengroep die ook wel bekendstaat als

Dodekanesos (dodeka betekent ‘twaalf’ en nesos ‘eiland’). Het heeft een bewogen geschiedenis

achter de rug. In de oudheid was het eiland een handelscentrum en leverde het wijn aan omringende eilanden en aan de Griekse nederzettingen op de kust van Klein Azië. Het eiland werd

veroverd door de kruisvaarders, die er een vesting van maakten. De ruïnes van de vesting van de

tempeliers zijn nog te bezichtigen. Lange tijd is het eiland onder Italiaans bestuur geweest en pas na de Tweede Wereldoorlog kwam het weer onder bestuur van Griekenland. De wijncultuur is sinds de oudheid op Rhodos nooit weggeweest en werd eeuwenlang door kloosters in stand gehouden. Het

klimaat is hier ideaal voor wijnbouw, temeer omdat de noordenwind meltemi verkoeling brengt in het noorden van het eiland. De meeste wijngaarden liggen in het westen en noordwesten, tot op een

hoogte van zo’n 600 meter. Alleen wijngaarden op de noord- en noordoosthellingen van het Attavyrosgebergte zijn gekwalificeerd voor de productie van appellationwijnen.

Op Rhodos wordt een breed scala aan wijntypen gemaakt (zie tabel 28.8), maar witte wijn

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

141

Bush vines op Rhodos

domineert. Rhodos is steeds meer een producent geworden van mousserende wijn (al dan niet

gemaakt volgens de traditionele methode) in verschillende graden van zoetheid. Van de witte druif athiri, het belangrijkste druivenras van het eiland, worden mooie witte wijnen geproduceerd, zowel stil als mousserend. Athiri moet minimaal 70 procent van de wijn uitmaken. De blauwe mandilaria, hier bekend onder de naam amorgiano, levert een krachtige, volle rode wijn op en daarnaast wat

Gebied

Kleur/type wijn

Belangrijkste druivenrassen

Limnos

wit

muscat d’Alexandrie

zoet wit (Moschatos)

muscat d’Alexandrie

rood

limnio

wit (stil en mousserend)

athiri, assyrtiko, malagousia

zoet wit (Moschatos)

muscat blanc à petits grains,

Rhodos

muscat di trani

Samos

rosé (stil en mousserend)

mandilaria, mavrathiriko

rood

mandilaria, mavrathiriko

zoet wit

muscat blanc à petits grains

Tabel 28.8 POP-gebieden van de Aegeïsche eilanden

TERUG NAAR INHOUD

142



Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

Vallei met wijngaarden in de buurt van Daphnes, ten zuidwesten van Heraklion

rosé. Voor de rosé en de rode wijnen van POP Rhodos geldt dat het aandeel van amorgiano min-

stens 70 procent moet zijn. In kleine hoeveelheden wordt van muscat blanc à petits grains en muscat di trani (een muscatkloon die de Italianen in het midden van de twintigste eeuw hebben mee-

gebracht) een zoete witte wijn geproduceerd met circa 15 procent alcohol. Deze kan heel goed zijn en is er in twee versies: een vin naturellement doux en een vin doux naturel (vin de liqueur). Op

Rhodos is een grote coöperatie actief, die tevens de grootste producent is: C.A.I.R. (Compagnie Agricole et Industrielle de Rhodes). De kwaliteit van de wijnen is doorgaans prima.

Kreta Kreta (Kriti) produceert van alle Griekse eilanden de meeste wijn: zo’n 20 procent van de totale Griekse productie. Het maken van wijn gaat hier terug tot in het derde millennium voor Chr.

Vrijwel zeker hadden de Minoërs in het tweede millennium voor Chr. contact met Egypte en Thira

(het huidige Santorini) en werd er over en weer wijnkennis gedeeld. In de middeleeuwen was Kretensische wijn, veelal zoet, erg populair. Phylloxera heeft in de jaren zeventig van de twintigste eeuw bijna alle historische wijngaarden verwoest.

De winters op Kreta zijn mild en regenachtig, de zomers zijn heet en droog. De bergen op het

eiland, met de Ida (Idi) en Lefka Ori als hoogste (ruim 2.400 m), zijn van groot belang voor het klimaat in de wijngebieden. De bergrug beschut namelijk de druivenstokken tegen de hete

zuidenwinden uit Afrika en levert ’s zomers smeltwater van de toppen. De noordenwind brengt

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

143

de noodzakelijke verkoeling. De wijngaarden zijn geconcentreerd in de vlaktes en op hoge

plateaus. Veel van de beste wijngaarden liggen relatief hoog, tot op 1.000 meter. De wijngebieden met een POP-status bevinden zich allemaal in het midden en oosten van het eiland.

Lange tijd waren de wijnen van Kreta niet erg interessant, mede doordat invloedrijke coöperaties niet genoeg inzetten op kwaliteit, maar de laatste jaren hebben het enthousiasme van jonge,

bereisde wijnmakers en nieuwe investeringen de wijnindustrie een boost gegeven. De focus ligt

op inheemse druivenrassen en sommige producenten proberen vergeten variëteiten zoals dafni en plyto nieuw leven in te blazen. Vooral in de omgeving van de hoofdstad Heraklion/Iraklion

(stad van Herakles) worden interessante wijnen gemaakt. In het westen, rond Chania, worden van inheemse rassen vooral ‘ouderwetse’ wijnen gemaakt, maar ook daar zit ontwikkeling in.

Op Kreta wordt een breed scala aan wijnstijlen geproduceerd. Voor witte wijnen is vilana het

belangrijkste druivenras. Het vlaggenschip onder de witte druivenrassen is echter vidiano. De meeste witte wijnen zijn eenvoudig en fruitig. Rode wijnen laten wat meer variatie zien. Ze

kunnen zacht en fruitig zijn, maar ook geconcentreerd en krachtig. De meeste rode wijnen worden gemaakt op basis van kotsifali en mandilaria, maar voor de rode wijnen van POP

Daphnes en POP Siteia is de vroeg rijpende liatiko het basisdruivenras. Dessertwijnen worden

gemaakt van athiri, assyrtiko en andere druiven, waaronder muscat blanc à petits grains en malvasia di Candia aromatica.

Kreta heeft de volgende POP’s: •

Archanes: Dit gebied ligt in het midden van Kreta, ten zuiden van de hoofdstad Heraklion. Op oosthellingen staan op een hoogte van 300 tot 400 meter met name kotsifali en mandilaria aangeplant, waarvan de rode wijnen recht hebben op de herkomstnaam Archanes.

•

Candia: Deze herkomstnaam staat ook wel bekend als Handakas-Candia, waarbij Handakas een verwijzing is naar Handax, de Arabische naam voor Heraklion, die gelatiniseerd is tot

Candia. De naam Candia werd onder Venetiaans bewind gebruikt voor Heraklion en het hele

eiland Kreta. De wijngaarden bevinden zich in en rond Heraklion, op hoogtes die variëren van 400 tot 700 meter. POP Candia geldt voor witte en rode wijnen. Voor witte wijnen is vilana

het basisdruivenras, voor rode kotsifali. Er wordt ook een zoete witte wijn gemaakt, Malvasia Candia, van een keur aan druivenrassen, waaronder athiri, vidiano, muscat blanc à petits grains en malvasia di Candia aromatica.

•

Daphnes: De wijngaarden van Daphnes liggen op de zanderige, weinig vruchtbare

noordoosthellingen van de berg Ida op een hoogte van 300 tot 500 meter. Hoewel hier op

succesvolle wijze verschillende internationale druivenrassen worden verbouwd, hebben alleen rode wijnen op basis van liatiko recht op de herkomstbenaming Daphnes. In het verleden was deze wijn meestal zoet (vin de liqueur).

•

Peza: De wijngaarden van Peza liggen op de heuvels rond het dal van Peza tot een hoogte van 700 meter. Dit gebied staat vooral bekend om zijn witte wijnen van vilana. Voor rode wijnen zijn kotsifali en mandilaria de belangrijkste rassen.

TERUG NAAR INHOUD

144



Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

Gebied

Kleur/type wijn

Belangrijkste druivenrassen

Archanes

rood

kotsifali, mandilaria

Candia

wit

vilana, assyrtiko, athiri, vidiano, thrapsathiri

zoet wit (Malvasia)

athiri, assyrtiko, thrapsathiri, vidiano, muscat blanc à petits grains, liatiko, malvasia di Candia aromatica

rood

kotsifali, mandilaria

Daphnes

rood

liatiko

Peza

wit

vilana

rood

kotsifali, mandilaria

wit

vilana, thrapsathiri

zoet wit (Malvasia)

athiri, assyrtiko, thrapsathiri, liatiko,

Siteia

muscat blanc à petits grains, malvasia di Candia aromatica rood

liatiko, mandilaria

Tabel 28.9 POP-gebieden van Kreta

•

Siteia (Sitia): Het productiegebied Siteia ligt in het uiterste oosten van Kreta. Wijngaarden

liggen zowel in het noorden als zuiden van deze regio. De blauwe druivenrassen liatiko en

mandilaria staan vooral aangeplant op de berg Omo en aan de noordkust, bij het stadje Sitia, terwijl de witte vilana en thrapsathiri meer in het zuiden te vinden zijn, op een hoog plateau.

De wijnen zijn droog wit, zoet wit of rood (zie tabel 28.9).

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 28 - Griekenland (2022-2023)

145

TERUG NAAR INHOUD

146



29

Centraal en Oost- Europa en voormalige Sovjet-Unie 29.1 Inleiding Onder de noemer Centraal- en Oost-Europa vallen de Europese wijnlanden die een periode van

communistische overheersing hebben gehad. Ook landen van de voormalige Sovjet-Unie die buiten Europa liggen, worden in dit hoofdstuk behandeld. De oostelijke grens van Europa met Azië wordt in het algemeen getrokken bij de Oeral en de zuidoostelijke grens bij de hoogste toppen van de Kaukasus. De onderlinge verschillen tussen de vele landen in dit hoofdstuk zijn groot,

onder meer in etnisch en taalkundig opzicht. Dat potentieel voor goede wijn er ruim voorhanden is, staat buiten kijf. De grote uitdaging in veel landen is de praktische realisering daarvan.

Het huidige Centraal- en Oost-Europa kent een rijke en veelbewogen wijnbouwhistorie. De Grieken introduceerden de wijnbouw in Thracië en in kolonies langs de Adriatische Zee en de

Zwarte Zee. Al in de vierde eeuw voor onze jaartelling was wijnbouw een belangrijk onderdeel

van het levenspatroon van Griekse kolonisten aan de Dalmatische kust (in het huidige Kroatië).

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

147

Restanten van een Romeins theater in Plovdiv, Zuid-Bulgarije

Ook de Romeinen hebben bij de verspreiding van de wijnbouw een belangrijke rol gespeeld,

onder meer langs de Adriatische kust en langs de Donau. De Romeinse provincie Dacia vormde de kern van het huidige Roemenië en het gebied van de Romeinse provincie Pannonia komt nu overeen met West-Hongarije.

Een deel van de Balkan werd ruim vijfhonderd jaar overheerst door de islamitische Ottomanen (Turken). Dit leidde niet alleen tot etnische en religieuze complicaties, maar het betekende

meestal ook de teloorgang van de wijnbouw. In de gebieden die onder het bewind van de christelijke Habsburgers vielen, beleefde de wijnbouw wel een grote bloei. Met Klosterneuburg als voor-

beeld (zie hoofdstuk 24) werden er ook wijnbouwinstituten geopend in Boedapest, Maribor, Poreč en Conegliano. Evenals West-Europa kregen Centraal- en Oost-Europa eind negentiende eeuw

te maken met phylloxera en bijgevolg een forse inkrimping van het wijngaardareaal. Een positief gevolg was in veel gevallen het herplanten van kwalitatief betere druivenrassen dan voorheen.

Klimaat Veel wijnlanden die in dit hoofdstuk besproken worden, liggen in het stroomgebied van de

Donau en haar zijrivieren. Dit stroomgebied omvat – naast Duitsland, Oostenrijk en Hongarije – van west naar oost Slowakije, Kroatië, Servië, Roemenië, Bulgarije, Moldavië en Oekraïne. Het is een zeer uitgestrekt gebied, dat ruwweg tussen 40° en 50° NB ligt.

TERUG NAAR INHOUD

148



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Verwaarloosde wijngaard op de Krim

De uitgestrekte Pannonische laagvlakte vormt het hart van het Donaugebied. Deze laagvlakte omvat een groot deel van Hongarije en delen van Oostenrijk (Burgenland), Slovenië, Kroatië

(Slavonië), Servië (Vojvodina) en Roemenië (Banat, Transsylvanië). Niet alleen hoge bergruggen, zoals de Alpen en de Karpaten, maar ook de Adriatische, Egeïsche en Zwarte Zee

beschermen deze vlakte en de aangrenzende Balkan tegen extreme weersomstandigheden.

Deze matigende invloed staat borg voor een continentaal klimaat met korte maar strenge winters en lange, warme zomers met een late herfst. Temperatuur en neerslag kennen een vrij

nauwkeurig voorspelbaar verloop. Langs de Adriatische kust gelegen delen van Slovenië, Kroatië, Montenegro en Albanië staan daarentegen onder invloed van een mediterraan klimaat met zachtere winters en hogere zomertemperaturen. Ditzelfde geldt voor de delen van Roemenië (zuidoosten), Moldavië, Oekraïne en Bulgarije die aan of dicht bij de Zwarte Zee liggen.

Economische structuur Alle landen in Centraal- en Oost-Europa hebben gemeen dat de wijnindustrie van vlak na de

Tweede Wereldoorlog tot begin jaren negentig in hoge mate bepaald werd door het communistische systeem. De wijnbouw was kleinschalig in de exploitatie van de wijngaarden, maar groot-

schalig in de wijnproductie. De kleinschaligheid van het bezit kwam noch de rentabiliteit noch de kwaliteit van de wijngaarden ten goede. Individueel opererende wijngoederen kwamen niet of

nauwelijks voor en eigen grondbezit was maar in beperkte mate mogelijk. In sommige gevallen,

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

149

zoals in Hongarije, Kroatië en Slovenië, was eigen grondbezit wel toegestaan, wat de basis is geweest voor het huidige succes van deze landen.

Binnen de centraal geleide economie van het communisme was de wijnproductie toegewezen aan grootschalig werkende staatsbedrijven en coöperaties. De volgende factoren hebben een volledige ontplooiing van het kwaliteitspotentieel decennia lang belemmerd: • • • •

gedwongen levering van wijn met een zoetige smaak aan ‘socialistische broedervolken’; dumping (tegen afbraakprijzen) aan het westen voor harde valuta; weinig kritische thuismarkten;

gebrek aan investering in kelderapparatuur.

In de jaren negentig van de twintigste eeuw is een begin gemaakt met privatisering, zij het met wisselend succes. Vooral in Hongarije, Kroatië en Slovenië heeft de privatisering geleid tot de

opkomst van individuele wijngoederen. Ook zijn in diverse landen joint ventures tussen ontmantelde staatsbedrijven en West-Europese ondernemingen opgezet, compleet met flying winemakers en consultants. De omschakeling naar een internationaal concurrerende bedrijfsvoering

blijkt als gevolg van mentaliteitsverschillen veel langzamer en moeilijker te verlopen dan men aanvankelijk gedacht had. Pas in het begin van de 21e eeuw is de kwaliteit van de wijnen uit Oost-Europa significant verbeterd.

De wijnwetgeving in de meeste landen van Centraal- en Oost-Europa is gebaseerd op de EU-

wijnwet van 1 augustus 2009. Herkomstbenamingen vallen binnen het systeem van PDO (Protected Designation of Origin) en Protected Geographical Indication (PGI). Het etiket vermeldt doorgaans het druivenras en het herkomstgebied, vergelijkbaar met het Duitse systeem. Het

Duitse achtervoegsel -er na de plaatsnaam, zoals bijvoorbeeld in Bernkasteler Doctor, heeft in sommige van de in dit hoofdstuk besproken landen de uitgang -i of -ski als tegenhanger. Wijn

uit het Hongaarse Villány wordt bijvoorbeeld geëtiketteerd als Villányi (uit/van Villány) en die uit het Kroatische Motovun als Motovunski (uit/van Motovun). De meeste landen in Centraal- en

Oost-Europa gebruiken een romaans schrift. In verschillende landen, waaronder Servië, NoordMacedonië en Bulgarije, hanteert men het cyrillisch schrift. Bulgaarse etiketten voor exportwij-

nen zijn in de regel in het Engels of in het Frans gesteld. Ook wijnen uit Moldavië, Oekraïne en Rusland dragen etiketten in cyrillisch of romaans schrift, afhankelijk van de markt waarvoor de wijnen bestemd zijn.

TERUG NAAR INHOUD

150



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Wijngaard met kapel bij Velké Bílovice in Zuid-Moravië

29.2 Tsjechië Tsjechië en Slowakije zijn sinds begin 1993 twee onafhankelijke staten. De wijnen uit deze landen

kom je maar zelden tegen op de exportmarkt. Beide landen tellen samen zo’n 38.000 ha wijngaarden. Bij de splitsing van Tsjechoslowakije kreeg Tsjechië ongeveer een derde van de toenmalige wijngaarden, maar Tsjechië heeft tegenwoordig een bijna even groot wijngaardareaal als Slowa-

kije. Vooruitlopend op het lidmaatschap van de Europese Unie in 2004 introduceerden beide landen in 1995 een wijnwet naar Duits-Oostenrijks model.

Tsjechië (officieel: Tsjechische Republiek) is eigenlijk meer een bierland dan een wijnland. Denk

maar aan de stad Pilsen (Plzeň)! In 2020 produceerde Tsjechië 540.000 hl wijn, veel minder dan

bijvoorbeeld Georgië, Kroatië of Zwitserland. Het wijngaardoppervlak was in 2020 zo’n 20.000 ha.

In de loop van de 21e eeuw zijn de Tsjechen wel meer wijn gaan drinken, van jaarlijks 6,6 liter per hoofd van de bevolking in 2000 naar 23 liter in 2020.

Net als in de andere landen in dit hoofdstuk was kwantiteit tijdens het communisme belangrijker dan kwaliteit. Evenals in Hongarije was er op beperkte schaal particulier grondbezit toegestaan, wat na 1989 een gunstige uitgangspositie was. Anders dan Slowakije heeft Tsjechië veel aan-

dacht aan wijnbouw geschonken. In de jaren negentig van de twintigste eeuw heeft de vrije-

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

151

markt-economie een behoorlijke kwaliteitsimpuls gegeven aan de Tsjechische wijnsector en is er veel in wijnbouw geïnvesteerd. In de aanloop naar het EU-lidmaatschap zijn er met subsidiegelden veel nieuwe wijngaarden aangelegd. Tsjechië heeft zowel op het gebied van wijnbouw als

wijnproductie duidelijk een technische voorsprong op Slowakije. Ook wijntoerisme is in Tsjechië

(vooral in Moravië) succesvol aangepakt. In de wijnsteden Znojmo, Mikulov, Brno en Mĕlník vinden jaarlijks grote wijnfestivals plaats in de oogsttijd.

Bodem en klimaat Bohemen en Moravië verschillen geologisch sterk van elkaar. Moravië biedt in geologisch opzicht de meeste variatie. Bijzonderheden in Moravië vormen de granietbodem van Dolní Kounice ten

zuidwesten van Brno en het kalksteen uit de jura in de heuvels van Pálava, vlak bij Mikulov, dicht

bij de grens met het Oostenrijks Weinviertel. Behalve kalksteen bevat de bodem rond Mikulov ook

veel krijt, klei, schalie en löss. De meeste wijngaarden in Moravië liggen op zacht glooiende hellingen (op een hoogte van 100 tot hooguit 250 meter) of op vlak terrein. Veel hellingen in Moravië

liggen op het zuiden en worden tegen koude noordenwinden beschut door hoger gelegen land. In Moravië kom je soms indrukwekkende terraswijngaarden op steile hellingen tegen, zoals de wijngaard Šobes bij Znojmo. Lager gelegen wijngaarden liggen vaak op klei- en zandbodems. Rond

Praag, waar ook enkele wijngaarden liggen, vormen heuvels met kalksteen een geschikte bodem voor witte druivenrassen.

Het klimaat in Tsjechië is overwegend continentaal. Het groeiseizoen is warm en overwegend droog, maar over het algemeen krijgen de wijngaarden te weinig zonuren. Voor een optimale

rijping van de druiven is het in Tsjechië meestal net iets te koel, mede door een koele herfst. Door de gemiddeld geringe neerslag in Moravië zijn de omstandigheden daar over het algemeen gunstig voor biologische wijnbouw. Vanwege de trage rijping worden druiven vaak pas in oktober geoogst.

Druivenrassen De druivenaanplant in Tsjechië vertoont grote overeenkomsten met die in Duitsland en Oostenrijk.

Het grootste deel van de aanplant, zo’n twee derde, bestaat uit witte druivenrassen. De belangrijkste witte druivenrassen zijn riesling, welschriesling, pinot blanc, müller-thurgau, grüner veltliner,

silvaner, irsai olivér en chardonnay. Voor rode wijn worden vooral st. laurent, blaufränkisch, portu-

gieser en zweigelt gebruikt. In Bohemen staat van oudsher veel pinot noir, die ook in nieuwe wijn-

gaarden in Moravië te vinden is. Pinot noir is duidelijk aan een opkomst bezig en de resultaten zijn veelbelovend. In het sinds 2009 bestaande VOC-systeem (zie verderop) zijn druivenrassen en

herkomstgebied aan elkaar gekoppeld. Zo is welschriesling het enige toegestane druivenras voor

VOC Pálava en zijn voor VOC Modré Hory (rode en rosé wijnen) alleen blaufränkisch, portugieser en st. laurent toegestaan.

Omdat in Tsjechië soms de druiven niet optimaal rijp worden en omdat vorst en schimmelziekten in bepaalde delen van het land een probleem vormen, zijn de laatse decennia tal van vroeg-

TERUG NAAR INHOUD

152



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Frankovka in een Tsjechische wijngaard

Internationale naam

Tsjechische naam

blaufränkisch

frankovka

gewürztraminer

tramín červený

grüner veltliner

veltlínské zelené

pinot blanc

rulandské bílé

pinot gris

rulandské šedé

pinot noir

rulandské modré

portugieser

modrý portugal

riesling

ryzlink rýnský

st. laurent

svatovavřinecké

silvaner

sylvánské zelené

welschriesling

ryzlink vlašský

zweigelt

zweigeltrebe

Tabel 29.1 Tsjechische benamingen voor internationale druivenrassen

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

153

rijpende en vorst- of schimmelresistente kruisingen ontwikkeld. Voorbeelden daarvan zijn pálava,

cerason, erilon, laurot, solaris, kofranka, andré en rubinet. De meeste kruisingen zijn echter niet van hoge kwaliteit. Rijpheid van de druiven is een belangrijke factor voor de classificatie van wijnen.

Wijnbouw en vinificatie Wijnbouw in Tsjechië is een kleinschalige aangelegenheid. Het gemiddelde grondbezit bedraagt minder dan 1 ha. De oogst vindt in de regel pas zeer laat plaats, tot ver in november. De late

oogst hangt samen met de marginale klimatologische omstandigheden en de Lenz Mosergelei-

ding, die tot vertraagde rijping van de druiven leidt. Sommige wijngaarden liggen op glooiende hel-

lingen met beboste toppen, maar meer dan de helft ligt in licht golvende vlakten richting de Donau.

De gemiddelde opbrengst per hectare is niet hoog, vooral door slecht onderhoud in het communistische verleden.

Vinificatietechnieken zijn sinds de val van het communisme sterk verbeterd, vooral in Moravië.

Veel wijnen zijn zuiver en technisch goed gemaakt, soms in Nieuwe Wereldstijl. In het algemeen

kan gezegd worden dat de Tsjechische wijnindustrie haar potentieel nog niet ten volle heeft benut.

De thuismarkt is niet altijd even kritisch, waardoor er niet veel stimulans is om te vernieuwen. De meeste Tsjechische wijnen zijn licht, soms zelfs schraal, en de zuurgraad is gemiddeld hoog.

Alcoholpercentages van meer dan 13,5 procent komen zelden voor. Waarneembaar restzoet is

geen uitzondering, mede omdat de Tsjechen zelf een voorkeur voor zoet hebben. Chaptalisatie is onder voorwaarden toegestaan. Met houtgebruik bij witte wijnen (bijvoorbeeld Grüner Veltliner) wordt door sommige wijnmakers geëxperimenteerd.

Tsjechië heeft een lange traditie in het produceren van mousserende wijnen en zoete wijnen.

Tsjechische sekt wordt zowel in Bohemen als in Moravië geproduceerd. Ook ijswijn en strowijn komen voor, vooral in Moravië. Deze kunnen weelderig zoet en complex zijn.

Kwaliteitsniveaus en regelgeving De Tsjechische wijnwet is aangepast aan de huidige EU-wetgeving. Voor kwaliteitswijnen met een beschermde oorsprongsbenaming (BOB/PDO) wordt in Tsjechië de afkorting CHOP

gebruikt. Deze afkorting staat voor Chránĕným Označením ĕ Původu. Wijnen uit een afgeba-

kende regio met een beschermde geografische aanduiding (BGA/PGI) vallen onder de categorie CHZO (Chránĕným Zemĕpisným Označením). Kwaliteitswijn wordt in Tsjechië aangeduid als

Jakostní víno. Stolní víno was tot 2009 de naam voor tafelwijn (wijn uit een EU-land zonder geografische aanduiding).

Voor wijnen met een geografische aanduiding onderscheidt de Tsjechische wijnwet de volgende categorieën:

• Zemské víno (CHZO, landwijn);

• Jakostní víno (CHOP, kwaliteitswijn);

• Jakostní šumivé víno stanovené oblasti (mousserende kwaliteitswijn uit een specifiek wijngebied);

TERUG NAAR INHOUD

154



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Golvende wijngaarden rond Cejkovice in de subregio Slovácká in Moravië

• Jakostní víno s přívlastkem (kwaliteitswijn met predicaat);

• Víno Originální Certifikace (VOC, vergelijkbaar met Oostenrijks DAC).

Wijnen worden in Tsjechië niet alleen ingedeeld naar herkomst maar ook naar de rijpheid van de

druiven. Net als Duitsland en Oostenrijk kent Tsjechië verschillende predicaten om de rijpheid van druiven mee aan te duiden. Het mostgewicht wordt gemeten in °NM (Normalizovaný Moštomĕr), vergelijkbaar met de Oostenrijkse schaal in °KMW (zie hoofdstuk 24). Het verschil is dat 1 °NM staat voor 1 kg natuurlijke suiker per 100 liter most en 1 °KMW voor 1 kg natuurlijke suiker per

100 kilogram most. Wijn uit de categorie CHZO (Zemské víno) moet een minimaal mostgewicht

hebben van 14 °NM. Tsjechische kwaliteitswijn heeft een minimaal mostgewicht van 15 °NM (net

als Qualitätswein in Oostenrijk met 15 °KMW). De predicaten zijn alleen van toepassing op kwaliteitswijn die van maximaal drie druivenrassen is gemaakt. Kwaliteitswijnen met een predicaat mogen niet gechaptaliseerd worden.

Het laagste predicaat is Kabinetní víno met een minimaal mostgewicht van 19 °NM, vergelijkbaar

met Oostenrijks Kabinett. Pozdní sbĕr (Spätlese) is het Tsjechische predicaat voor wijnen met een minimaal mostgewicht van 21 °NM. Net als in Duitsland kunnen wijnen met dit predicaat droog of zoet zijn. Het woord suché op het etiket duidt aan dat de wijn droog is. Op Tsjechische etiketten staan de gebruikte druivenrassen vrijwel altijd vermeld.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

155

Mikulov in het zuiden van Moravië

Nederlands

Tsjechisch/Slowaaks

droog

suché

halfdroog

polosuché

halfzoet

polosladké

zoet

sladké

Tabel 29.2 Smaakaanduidingen in het Tsjechisch en Slowaaks

Wijnbouwgebieden en herkomstbenamingen In Tsjechië worden sinds 2004 officieel twee wijnregio’s onderscheiden: een klein gebied in het

noordwestelijk gelegen Bohemen en een veel groter gebied in Moravië, in het zuidoosten. In het

Tsjechisch heten deze twee regio’s respectievelijk Čechy en Morava. Deze regio’s geven ook hun naam aan de CHOP’s Čechy (České víno) en Morava (Moravské víno). Čechy telt zo’n 630 ha, Morava ruim 17.000 ha. 

Bohemen (Čechy)

De wijngaarden van Bohemen liggen versnipperd rond de hoofdstad Praag, grotendeels ten noor-

den ervan. In Praag zelf zijn maar een paar kleine wijngaarden te vinden. Bekende productieplaatsen zijn Mĕlník, Roudnice en Litomĕřice, die alle in het stroomgebied van de Labe (Elbe) liggen.

TERUG NAAR INHOUD

156



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Wijngaard in de heuvels van Pálava in het productiegebied Mikulovská

Ook langs de rivieren Vltava (Moldau), Berounka en Ohře zijn wijngaarden te vinden. Het klimaat is onberekenbaar en marginaal, wat het voor veel wijnboeren lastig maakt keuzes te maken. De

meeste wijnen uit Bohemen zijn licht van structuur. De meest gebruikte druivenrassen zijn müllerthurgau, riesling, st. laurent en portugieser.

VOC De in 2004 in het leven geroepen categorie VOC (Víno Originální Certifikace) is een Tsjechisch

classificatiesysteem waaraan wijnproducenten vrijwillig kunnen meedoen. De producenten die hun wijnen onder het label VOC op de markt willen brengen, moeten lid zijn van de betreffende

VOC-vereniging. Het gaat hierbij, net als bij DAC in Oostenrijk en DHC in Hongarije, om aanvul-

lende, strengere regels voor kwaliteitswijnen. VOC-wijnen behoren dus in elk geval tot de categorie Jakostní víno. De herkomst is duidelijker gedefinieerd, het aantal toegestane druivenrassen is beperkt en sommige vinificatietechnieken zijn voorgeschreven. De eerste VOC van Tsjechië (in

2009) was Znojmo in Moravië. Wijnen die onder deze benaming op de markt komen, zijn altijd wit en gemaakt van riesling, grüner veltliner en/of sauvignon blanc. Deze druivenrassen worden

gezien als typisch voor het gebied Znojmo. Volgens de definitie zijn wijnen van Znojmo VOC duidelijk aromatisch. Gebruik van barriques is niet toegestaan. De andere VOC’s van Tsjechië zijn

Mikulov (2011), Modré Hory (2011), Pálava (2012), Blatnice (2013), Valtice (2015), Mĕlnik (2015), Slovácko (2016), Hustopečsko (2016), Kraví hora (2017), Bzenec (2017), Mutĕnice (2018) en vinice Velké Pavlovice (2019).

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

157

Bohemen heeft twee subregio’s (beide ook CHOP’s):

• Mĕlnická (rond Mĕlník): Dit is de grootste van de twee subregio’s. De bekendste productiecen-

tra zijn Karlštejn, Mĕlník, Praha (Praag) en Kutná Hora. De bodems zijn hier voornamelijk alluviaal (met mergel, klei en zand). Pinot noir, portugieser, st. laurent en müller-thurgau staan hier veel aangeplant. Mĕlník staat bekend om zijn Pinot Noir.

• Litomĕřicka (rond Litomĕřice): Hier worden overwegend witte wijnen geproduceerd van riesling, pinot gris, pinot blanc en müller-thurgau. Het stadje Velké Žernoseky aan de Elbe staat bekend

om zijn Rieslings. Rode wijnen komen vooral van st. laurent en portugieser. In Most worden ook koosjere wijnen gemaakt (Košer víno). 

Moravië (Morava)

Moravië is een veel belangrijker en omvangrijker wijngebied dan Bohemen. Romeinse legioenen

hadden hier al wijngaarden. De wijngebieden liggen tussen Brno en de Oostenrijkse grens (Weinviertel). Veel wijngaarden liggen in de nabijheid van een van de rivieren Svraka, Morava of Dyje.

In Moravië ligt zo’n 96 procent van de Tsjechische wijngaarden. Uit Moravië komt over het alge-

meen betere wijn dan uit Bohemen. Zo’n 80 procent van de wijnen uit Moravië behoort tot de categorie kwaliteitswijn.

Moravië is onderverdeeld in vier subregio’s (tevens CHOP’s):

• Mikulovská: Deze subregio ligt rond de plaats Mikulov. De wijngaarden liggen grotendeels op

de zuidelijke uitlopers van de kalksteenhoudende Pálavaheuvels, die goed warmte vasthouden.

Pálava is ook de naam van een inheems druivenras dat hier soms wordt gebruikt. Mikulovská is de warmste subregio van Moravië. Chardonnay, pinot blanc en pinot gris zijn hier veel aangeplant. Druiven uit deze streek staan ook aan de basis van mousserende wijnen.

• Slovácká (wijn uit de regio Slovácko, tegen de grens met Slowakije): Belangrijke productieplaat-

sen van Slovácko zijn onder andere Blatnice (bekend om zijn VOC-wijn), Břeclav, Bzenec, Dolni Bijanovice en Cejkovice. Hier gedijen riesling, pinot blanc, pinot gris, zweigelt en blaufränkisch.

Riesling is voornamelijk aangeplant in het noordelijke deel van Slovácko. In het zuiden worden aardige rode wijnen gemaakt, in het bijzonder van blaufränkisch.

• Velkopavlovická (rond de plaats Velké Pavlovice): Dit is de grootste subregio van Moravië. De

stad Brno maakt hiervan deel uit. Bodems zijn hier rijk aan magnesium, leem en löss. De beste

rode wijnen van Tsjechië komen voornamelijk uit deze subregio. Als blauwe rassen staan vooral st. laurent, zweigelt en blaufränkisch aangeplant. Ook zoete witte wijnen uit dit gebied kunnen van goede kwaliteit zijn.

• Znojemská (rond de plaats Znojmo): De stad Znojmo is altijd een belangrijk wijncentrum geweest.

Onder de stad is een uitgebreid netwerk van wijnkelders uitgegraven. Een andere belangrijke productiestad is Vrbovec. Bodems in deze subregio bestaan vooral uit kiezel, klei en löss. Znojmo

staat bekend om zijn witte wijnen van sauvignon blanc, riesling en grüner veltliner. In het produc-

tiegebied van Znojmo ligt ook de al eerder genoemde wijngaard Šobes. Deze cru heeft een eigen CHOP-status. Tussen Znojmo en Mikulov ligt het stadje Novosedly, dat zijn naam geeft aan het productiegebied Novosedelské Slámové víno. Dit is een CHOP voor strowijn.

TERUG NAAR INHOUD

158



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Heuvel met wijngaard in de subregio Znojmo in Zuid-Moravië

29.3 Slowakije In 1993 splitste Slowakije zich af van het Tsjechische deel van Tsjechoslowakije. In de jaren na

Slowakijes onafhankelijkheid is het wijngaardareaal aanzienlijk geslonken: van 25.000 ha in 1993 tot 15.722 ha in 2008. Na 2008 is een lichte groei ingezet. In 2020 was het wijngaardareaal ruim 20.000 ha. De wijnproductie in dat jaar bedroeg 400.000 hl, aanzienlijk minder dan de productie

van Tsjechië. In Slowakije geproduceerde wijnen worden vrijwel alle door de Slowaken geconsumeerd. Een klein deel wordt geëxporteerd naar omliggende landen als Tsjechië of Polen.

Bodem en klimaat Het klimaat van Slowakije is overwegend continentaal, met hier en daar een bergklimaat. De

zomers zijn warm en droog, de winters zeer koud. De wijngaarden in Slowakije krijgen gemiddeld meer zon en warmte dan die in Tsjechië. De warmste wijnbouwzone van Slowakijke, Južnoslovenská, ligt in het zuiden, tegen de grens met Hongarije. De gemiddelde temperatuur in het

groeiseizoen is daar 18,5 °C en het aantal zonuren per jaar 2.200. In het algemeen is het war-

mere zuiden met zijn diepere, vruchtbare bodems met veel klei beter geschikt voor de ontwikke-

ling van blauwe druiven, zoals cabernet sauvignon, blaufränkisch (frankovka modrá) en de meeste nieuwe kruisingen. Op de vette, ziltige kleibodems van Južnoslovenská, die goed water vasthou-

den, gedijen blaufränkisch, st. laurent en cabernet sauvignon beter dan witte variëteiten. De minder vruchtbare, stenigere bodems van de heuvels in Malokarpatská, ten noordoosten van Bratis-

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

159

Rijen druivenstokken bij Bratislava, de hoofdstad van Slowakije

lava, zijn meer geschikt voor witte variëteiten als riesling, grüner veltliner, silvaner en

welschriesling. In Tokajská, in het oosten, bevatten de bodems veel klei of löss en is de ondergrond vulkanisch.

Vrijwel alle wijngaarden in Slowakije liggen op een hoogte van 100 tot 350 meter boven de zee-

spiegel. De meeste wijngaarden zijn te vinden rond de Váh, Nitra en Hron, drie zijrivieren van de

Donau, hetzij in de uitlopers van het Tatragebergte, hetzij in de golvende heuvels rond Bratislava.

In het oosten van Slowakije liggen de wijngaarden in het stroomgebied van de rivieren Hronád, Topla en Ondava.

Druivenrassen De druivenaanplant in Slowakije vertoont veel overeenkomsten met die in Tsjechië. Ook de Slo-

waakse namen voor de druivenrassen lijken op die in Tsjechië, met slechts kleine verschillen. Zo is de Slowaakse naam voor pinot blanc rulandské biele (in het Tsjechisch: rulandské bílé) en wordt blaufränkisch in Slowakije frankovka modrá genoemd (in het Tsjechisch: frankovka).

In Slowakije zijn witte druivenrassen in de meerderheid. De belangrijkste rassen zijn grüner veltliner, welschriesling, müller-thurgau, riesling, pinot blanc, gewürztraminer, irsai olivér en furmint.

Een uitzondering vormt de regio Tokaj; daar zijn furmint, lipovina (de Hongaarse hárslevelű) en

muškat žltý (Hongaars: sárga muskotály) de meest aangeplante rassen. Opvallend in Slowakije is

TERUG NAAR INHOUD

160



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

een grote verscheidenheid aan muscatsoorten. Net als in Tsjechië is er in Slowakije veel aandacht voor nieuwe kruisingen. Deze zijn vooral ontwikkeld om ook bij een vroege rijping hogere suikerwaarden te bereiken. Voorbeelden van Slowaakse kruisingen zijn devín, hetera en hron. Rode

wijnen zijn goed voor ongeveer een derde van de productie. Blaufränkisch en st. laurent zijn daar-

voor de meest gebruikte rassen. Het merendeel van de blauwe aanplant is te vinden in het zuiden van het land, tegen de grens met Hongarije. Laatrijpende rassen doen het vooral goed in de warme regio Južnoslovenská.

Wijnbouw en vinificatie De opbrengst in Slowaakse wijngaarden is doorgaans niet hoog. De geringe rentabiliteit kan verklaard worden door klimaatomstandigheden (zoals vorst), maar ook door tekortschietende wijn-

bouwtechnieken. Wijnbouw is in veel delen van Slowakije zeer kleinschalig. Kleine privéwijngaarden voor eigen gebruik zijn geen uitzondering. Er zijn honderden wijnmakers die van hun eigen druiven wijn maken voor eigen consumptie. Er zijn officieel circa 400 wijnproducenten geregistreerd die kwaliteitswijnen maken.

Ook aan Slowakije zijn de technische ontwikkelingen niet voorbijgegaan. Gecontroleerde malolactische omzetting, rijping sur lie en gebruik van barriques komen algemeen voor. Witte wijnen

(inclusief zoete ijswijn en strowijn) domineren de productie. Deze wijnen worden doorgaans reductief gemaakt en de gistingstemperatuur komt zelden boven 15 °C uit. De productie van mousserende wijn in Slowakije is significant. Mousserende wijnen worden zowel in wit als rosé als rood

geproduceerd. Ook parelende wijnen en aromatische mousserende wijnen komen voor. Deze laatste zijn vaak zoeter dan gewone mousserende wijnen en zijn gemaakt op basis van aromatische rassen als irsai olivér, muškát ottonel en muškát moravský. Restsuikergehaltes kunnen sterk uiteenlopen. Als productiemethode kan de Charmatmethode, transfermethode of traditionele

methode worden toegepast. Witte mousserende kwaliteitswijnen worden gemaakt van grüner veltliner, pinot blanc, chardonnay, riesling en/of welschriesling. Voor de rosé en rode variant zijn

blaufränkisch en st. laurent de basisrassen. De meeste druiven voor de productie van mousserende wijn komen uit het westen van Slowakije, waar het iets koeler is.

Kwaliteitsniveaus en regelgeving Net als Tsjechië heeft Slowakije een wijnwet die de principes van de Franse en de Duitse wijnwet verenigt: wijn wordt geclassificeerd op herkomst én op mostgewicht (rijpheid) van de verwerkte druiven. Het mostgewicht wordt net als in Tsjechië in graden NM gemeten (zie blz. 155). De huidige wijnwet dateert uit 2009 en is in overeenstemming met EU-regelgeving.

Voor kwaliteitswijnen met een beschermde oorsprongsbenaming (BOB/PDO) wordt in Slowakije

de afkorting CHOP gebruikt. Deze afkorting staat voor Chráneným Označením Pôvodu. Het most-

gewicht moet minimaal 16 °NM zijn. Wijnen uit een afgebakende regio met een beschermde geografische aanduiding (BGA/PGI) vallen onder de categorie CHZO (Chráneným Zemepisným

Označením). Hiervoor geldt als minimum een mostgewicht van 13 °NM. Kwaliteitswijn wordt in

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

161

Wijnkelders in Velka Trna, Slowakije

Slowakije aangeduid als Akostné víno. Stolové víno was tot 2009 de naam voor tafelwijn (wijn uit een EU-land zonder geografische aanduiding). Deze categorie heet nu Víno bez zemepisného označenia. Het mostgewicht hiervan is minimaal 13 °NM. Mousserende wijn met een druk van minimaal 3 bar heet in het Slowaaks Šumivé víno.

Voor Slowaakse kwaliteitswijnen (per definitie wijnen met een CHOP-status) bestaat de volgende indeling:

• Akostné víno (kwaliteitswijn waarbij chaptalisatie is toegestaan);

• Akostné víno s prívlastkom (kwaliteitswijn met predicaat, waarbij verrijking/chaptalisatie onder strikt toezicht gebeurt);

• Akostné šumivé víno: mousserende kwaliteitswijn met een druk van minstens 3,5 bar uit een

specifiek wijngebied, inclusief Pestovatel’ský Sekt (sekt van één wijnboer) en Sekt vinohradnickej oblasti (sekt uit één wijnregio);

• Districtus Slovakia Controllatus (DSC): vergelijkbaar met DAC in Oostenrijk en VOC in Tsjechië, van toepassing op kwaliteitswijnen met een CHOP-status waarvoor striktere, op nationaal of regionaal niveau afgesproken regels gelden, boven op de EU-wetgeving.

De predicaten voor Akostné víno s prívlastkom zijn vergelijkbaar met die voor Tsjechische wijnen

met predicaat, maar er zijn enkele subtiele verschillen. Het minimale mostgewicht is voor sommige predicaten in Slowakije wat hoger. Voor de smaakaanduiding van mousserende wijnen (al dan

TERUG NAAR INHOUD

162



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

niet kwaliteitswijn) geldt de wettelijk vastgelegde indeling in Brut Nature, Extra Brut etc. die in tabel 6.7 van hoofdstuk 6 te vinden is. Voor de term doux (zoet) kan ook sladké worden gebruikt.

Wijnen die op de markt komen onder de naam Tokaj/Tokajská (Vinohradnícka oblast’ Tokaj) moeten aan dezelfde voorwaarden voldoen als Hongaarse Tokaji. Alle wijntypen hebben de

CHOP-status. Net als Hongaarse Tokaji rijpt Slowaakse Tokajská in kelders die in de rotsen zijn

uitgehakt. De toegestane druivenrassen zijn hetzelfde als die bij Hongaarse Tokaji. De volgende Slowaakse Tokajwijnen kan men tegenkomen:

• Tokajský Furmint;

• Tokajská Lipovina;

• Tokajský Muškát žltý;

• Tokajské Samorodné (droog of zoet); • Tokajský výber (5 of 6 putňový); • Tokajský mášláš;

• Tokajský forditáš;

• Tokajská esencia.

Wijnbouwgebieden en herkomstbenamingen De Slowaakse wijngebieden strekken zich uit langs de hele grens met Hongarije. Veel wijngaar-

den liggen in de omgeving van de hoofdstad Bratislava. Een deel van de wijngaarden bevindt zich op hellingen tussen Modra en Nitra met een ligging op het zuidoosten en zuidwesten. Een ander deel ligt in de lager gelegen Donauvlakte. In Slowakije zijn de volgende zes wijnbouwzones te onderscheiden:

• Malokarpatská (Kleine Karpaten); • Južnoslovenská; • Nitrianska;

• Stredoslovenská;

• Východoslovenská; • Tokajská. 

Malokarpatská

Dit is een van de belangrijkste wijngebieden van Slowakije, waar wijnbouw al minstens driedui-

zend jaar voorkomt. Het ligt in het zuidwesten van Slowakije en grenst in het westen aan Tsjechië.

De belangrijkste productieplaatsen zijn Vrbové, Trnava, Modra en Pezinok. Ook de wijngaarden in en rond Bratislava maken deel uit van Malokarpatská. De wijngaarden, die een oppervlak beslaan van ongeveer 5.600 ha, liggen op zuidhellingen of in de vlakten van de Kleine Karpaten, op een hoogte van 100 tot 250 meter boven de zeespiegel. Het klimaat is hier continentaal. Bodems

bevatten voornamelijk zand en löss. In dit gebied worden vooral witte wijnen geproduceerd. Druiven bereiken vaak hoge suikerwaarden. De meest gebruikte druivenrassen voor wit zijn grüner

veltliner, welschriesling, müller-thurgau, pinot blanc, riesling en irsai olivér. Van de blauwe druivenrassen zijn st. laurent, blaufränkisch, cabernet sauvignon en portugieser het belangrijkst.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

163

Wijngaard met vogelverschrikker in de regio Malokarpatská



Južnoslovenská

Deze zone ligt ten zuiden van Malokarpatská, door de Donau gescheiden van Noordwest-Hongarije.

De wijngaarden in het zuiden van Južnoslovenská zijn de zuidelijkste van Slowakije. Deze regio is de warmste wijnregio van Slowakije. De bodem in hogere gedeelten bestaat voornamelijk uit löss, maar ook zware, water vasthoudende kleibodems komen hier voor. De onderlaag van de bodems bestaat voornamelijk uit ziltig zand. Wijngaarden liggen op een hoogte van 100 tot 340 meter

boven zeeniveau. Bodem- en klimaatomstandigheden zijn gunstig voor de rijping van (relatief)

laatrijpende blauwe druivenrassen als blaufränkisch, st. laurent en cabernet sauvignon. De meest aangeplante druivenrassen zijn niettemin grüner veltliner en welschriesling. De wijnen die hier

geproduceerd worden, zijn gemiddeld voller en alcoholrijker dan wijnen uit Malokarpatská. Een mostgewicht van 23 °NM (niveau Spätlese) is hier geen uitzondering. 

Nitrianska

Deze zone grenst aan het noorden van Južnoslovenská en het oosten van Malokarpatská.

Centraal in dit gebied ligt de plaats Nitra. In geologisch opzicht is dit de meest diverse wijn-

bouwregio van Slowakije. Bodems zijn soms per wijngaard verschillend. Gemiddelde neerslag

en aantal zonuren per jaar zijn nagenoeg gelijk aan die in Južnoslovenská, maar de gemiddelde temperatuur tijdens het groeiseizoen ligt iets lager. Wijngaarden liggen op een hoogte van 100 tot 350 meter boven zeeniveau. De productie is vooral wit. De belangrijkste druivenrassen zijn grüner veltliner, welschriesling, müller-thurgau en fetească regală. Dit laatste druivenras vindt

TERUG NAAR INHOUD

164



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Tokaj in het oosten van Slowakije

men op grote schaal in Roemenië. De meest aangeplante blauwe druivenrassen zijn ook hier st. laurent en blaufränkisch, maar samen maken deze nog geen 15 procent van de aanplant uit. De condities in Nitrianska zijn gunstig voor de productie van ijswijn. 

Stredoslovenská

Dit wijnbouwgebied ligt centraal in het zuiden van Slowakije, ten oosten van Nitrianska. Het kli-

maat is er mild en droog, maar de gemiddelde temperatuur tijdens het groeiseizoen is met 15 °C betrekkelijk laag. De bodem bevat veel leem en/of klei. Wijnen uit Stredoslovenská, meestal wit,

zijn doorgaans vrij aromatisch. Als belangrijkste druivenrassen gelden grüner veltliner, welschries-

ling, pinot blanc, riesling, blaufränkisch, müller-thurgau en st. laurent. Samen maken deze druivenrassen zo’n 75 procent van de aanplant uit. 

Východoslovenská

De wijngaarden van deze zone liggen verspreid over het oosten van het land, op hoogten van 100 tot 250 meter boven zeeniveau. Bodems in dit gebied zijn voornamelijk van vulkanische oor-

sprong. Het klimaat is sterk continentaal. Východoslovenská is de op één na warmste wijnbouwregio van Slowakije. Laatrijpende druivenrassen gedijen hier goed. Welschriesling is met afstand de meest aangeplante variëteit. Ook riesling is een belangrijk druivenras, net als in Stredoslovenská.

Grüner veltliner vindt men in Východoslovenská maar op kleine schaal. Blauwe druivenrassen spelen hier nauwelijks een rol van betekenis.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

165



Tokajská

De regio Tokaj of Tokajská telt zo’n 1.000 ha en is daarmee de kleinste wijnregio van Slowakije.

Het gebied is een voortzetting van het Hongaarse gebied Tokaj-Hegyalja. Ooit was het onder-

deel van het Habsburgse en later van het Hongaarse Rijk. De bodem in de regio bestaat vooral

uit klei of löss op een vulkanische ondergrond. Een deel van het Slowaakse Tokaj, zo’n 565 ha,

mag de herkomstbenaming Tokaj ((Tokajská/Tokajské/Tokajský) voeren. De wijn heeft in Slowa-

kije een CHOP-status. Het gaat om zeven gemeenten die wijn produceren volgens dezelfde productiemethoden en onder dezelfde voorwaarden als voor Hongaarse Tokaji. In 2004 zijn Hongarije en Slowakije het hierover eens geworden. De gebruikte druivenrassen zijn hetzelfde, met dien verstande dat de Hongaarse hárslevelű in Slowakije lipovina wordt genoemd en de

Hongaarse sárga muskotály in het Slowaaks muškat žltý heet. Ook Slowaakse Tokajwijn rijpt in kelders die in rotsen zijn uitgegraven en een hoge luchtvochtigheid hebben.

29.4 Slovenië Slovenië (Slovenija) grenst aan Italië, Oostenrijk, Hongarije en Kroatië. Het land is met ruim 2

miljoen inwoners relatief dunbevolkt. Sinds 2004 is het lid van de EU en in 2007 trad het toe tot de eurozone en de groep Schengenlanden. Slovenië maakte zich in 1991 als eerste los van

Joegoslavië, zonder dat dit met al te veel geweld gepaard ging. De wijnbouw heeft hier minder te lijden gehad onder oorlog dan in andere westelijke Balkanlanden.

Het tegenwoordig vrij welvarende Slovenië was het eerste land van ex-Joegoslavië dat een succesvolle wijnindustrie ontwikkelde. In 1967 werd van overheidswege een instituut opgericht voor kwaliteitscontrole. Slovenië is de laatste jaren sterk in opkomst op de West-Europese export-

markt. De Sloveniërs zijn erin geslaagd om een effectieve wijnwetgeving op te stellen en een

Voormalig Joegoslavië In 1943 werd een aantal landen op de Balkan verenigd in één staat, de Socialistische Federale Republiek Joegoslavië. Het land kwam onder leiding te staan van Josip Broz Tito

(1892-1980), die alle vormen van nationalisme gewelddadig de kop indrukte. Na de dood

van Tito staken nationalistische en etnische verschillen alsnog de kop op. In 1991 verklaarden Slovenië en Kroatië zich eenzijdig onafhankelijk. Een jaar later scheidde ook Bosnië zich af van Joegoslavië. Een lange reeks Balkanconflicten volgde. Tegenwoordig zijn de

gebieden van voormalig Joegoslavië verdeeld over zeven onafhankelijke staten. Van noordwest naar zuidoost zijn dit: Slovenië, Kroatië, Bosnië-Herzegovina, Servië, Kosovo, Montenegro en Noord-Macedonië. Voormalig Joegoslavië behoorde tot de top 10 van wijnproducerende landen in de wereld, met in sommige jaren een productie van ruim 6 miljoen hl.

TERUG NAAR INHOUD

166



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Het wijngebied Kras in de regio Primorska, bekend om zijn terra rossa

succesvolle privatisering door te voeren. Privaat grondbezit was in de tijd van het communisme niet helemaal afgeschaft. Daarbij komt dat de banden met het Westen altijd sterk zijn geweest.

De lange wijnbouwtraditie gaat terug tot de Kelten en de Romeinen. In de middeleeuwen was een

groot deel van de wijnbouw in handen van kloosters. Na de Tweede Wereldoorlog was de wijnproductie vooral in handen van coöperaties en was kwantiteit belangrijker dan kwaliteit, net als in

andere landen achter het IJzeren Gordijn. Maar vooral in de regio Podravje werden in de jaren

zestig en zeventig door kleine privéwijnbedrijven al behoorlijk goede witte wijnen gemaakt. Potentieel is er dus al enige tijd.

Slovenen zijn, net als Kroaten, enthousiaste wijndrinkers. De wijnconsumptie per hoofd van de

bevolking ligt in Slovenië hoger dan die in Oostenrijk of Duitsland. Van de productie wordt zo’n 10 procent geëxporteerd, voornamelijk naar Bosnië-Herzegovina, Kroatië, de VS en Tsjechië. Wijntoerisme is in Slovenië goed geregeld. Er zijn maar liefst twintig Sloveense wijnroutes.

Bodem Slovenië is een zeer bosrijk land. Het wordt doorsneden door de rivieren Sava en Drava, die

hun naam geven aan de wijngebieden Posavje en Podravje. Bodems in Slovenië wisselen sterk per gebied. Een kenmerkende bodem in Goriška Brda bijvoorbeeld is de ponca-bodem (in het

Sloveens: opoka). Dit is een sedimentair flyschgesteente, dat is afgezet toen de huidige heuvels

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

167

een oceaanbodem waren. Het is een conglomeraat dat rijk is aan mineralen, kalk, mergel en

zandsteen. Deze ponca-bodem draineert goed, wat in dit neerslagrijke gebied een voordeel is.

Een groot deel van Slovenië is heuvelachtig of bergachtig, omdat het land aan de uitlopers van de Alpen ligt. Ruim 70 procent van de wijngaarden heeft een hellingsgraad van 15 procent of

meer. Het zuidoosten van Slovenië is het vlakst. De wijngebieden Kras en Dolenjska zijn zoge-

naamde karstgebieden, met hier en daar grotten en spleten als gevolg van het oplossen van de kalksteenbodem door het zuur van water (zie blz. 173). In Kras vindt men ook terra rossa.

Klimaat Het klimaat van Slovenië is overwegend continentaal, met warme zomers en koude winters

(sub-Pannonisch klimaat en Alpenklimaat). De mesoklimaten verschillen sterk van elkaar. In de kustregio Primorska, waar een mediterraan klimaat heerst, is de gemiddelde temperatuur twee

graden hoger dan in het binnenland, waar het klimaat meer continentaal is. De druiven rijpen in Primorska sneller en hebben minder zuren dan druiven landinwaarts. Mede daardoor zijn de

wijnstijlen in het westen van Slovenië heel anders dan die in het oosten. Koelte krijgt de kust-

streek van de veel voorkomende bora, een droge noordoostenwind uit de Alpen. In het noordoosten ligt het accent meer op elegante witte wijnen met een goede zuurgraad; in het westen

worden wat krachtigere wijnen gemaakt en ook wat meer rood. Slovenië heeft gemiddeld 2.100 zonuren per jaar. Het jaarlijkse neerslaggemiddelde is 800 tot 1.400 mm. Vorst in de lente,

droogte tijdens het groeiseizoen en hagel in de zomer zijn de grootste risico’s voor de wijnbouw.

Druivenrassen Qua druivenaanplant vertoont Slovenië grote overeenkomsten met Oostenrijk (Steiermark) en

Italië (Friuli). Er zijn overwegend witte druivenrassen aangeplant. Volgens de Sloveense wijnwet zijn er in totaal 48 druivenrassen toegestaan. De toegestane druivenrassen zijn per regio ver-

schillend. Een typisch druivenras van Goriška Brda is bijvoorbeeld rumena rebula (de Sloveense naam voor de Italiaanse ribolla gialla), die een dikke schil heeft en door producenten soms

gevinifieerd wordt met schilinweking. Veel van de internationaal bekende druivenrassen als

chardonnay, sauvignon blanc, riesling en pinot noir werden in 1823 op verzoek van de Oostenrijkse aartshertog Johann in Maribor (in de wijnregio Podravje) aangeplant. We zouden deze dus voor Slovenië inheems kunnen noemen.

Als belangrijkste blauwe druivenrassen gelden: Rood:

• refošk (8,3%)

• merlot (7.4%)

• žametovka (5,5%)

• modra frankinja (4,3%)

• cabernet sauvignon (2,8%)

TERUG NAAR INHOUD

168



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

De belangrijkste witte druivenrassen van Slovenië zijn: Wit:

• laški rizling (13,9%) • chardonnay (7,4%)

• sauvignon blanc (6,7%) • malvazija (4,7%) • rebula (4,3%)

• renski rizling (4,1%)

• Šipon/furmint (3,9%) • sivi pinot (3,2 %) • beli pinot (3,1%)

• rumeni Muškat (3,0%)

In 2007 heeft het Europees Gerechtshof geoordeeld dat de naam van het druivenras tocai

friulano, dat veel staat aangeplant in het Italiaanse Friuli, niet meer gebruikt mocht worden

vanwege de gelijkenis met de beschermde naam Tokaj(i). Op Italiaanse etiketten verschijnt

sindsdien de naam friulano. Omdat deze naam aan de Sloveense kant van de grens te ‘Friulaans’ klinkt, heeft een van oorsprong Sloveense producent uit Collio in 2013 de naam jakot

als alternatief voorgesteld. Tokaj, maar dan omgekeerd. De naam tokai/tokaj is ooit gekozen vanwege het prestige van de wijnen uit het Hongaarse Tokaj, maar met Tokaji heeft friulano niets te maken. Friulano is niets anders dan sauvignonasse of sauvignon vert. Deze heeft

geen genetische verwantschap met sauvignon blanc. De trossen zien er hetzelfde uit, maar sauvignonasse is aromatisch neutraler dan sauvignon blanc.

Wijnbouw In de negentiende eeuw en de vroege twintigste eeuw waren er veel Sloveniërs die druiven ver-

bouwden voor wijnproductie, maar het wijngaardareaal is in de loop van de twintigste eeuw sterk teruggelopen. Slovenië telt officieel ruim 21.000 ha geregistreerde wijngaarden. Het werkelijke

aantal zal iets hoger liggen. Hoewel de Sloveense wijnindustrie steeds professioneler en in som-

mige gebieden grootschaliger wordt, zijn er maar liefst ruim 29.000 wijnboeren actief. Het gemid-

delde wijngaardbezit is dus erg klein. Een bezit van meer dan 10 ha is een zeldzaamheid. Er zijn

niet zoveel coöperaties meer als vroeger, maar de coöperaties die er zijn, produceren vaak wijnen van behoorlijke kwaliteit. Slovenië produceert jaarlijks gemiddeld 0,8 miljoen hl wijn.

De omstandigheden voor wijnbouw zijn in grote delen van Slovenië ideaal. Veel wijngaarden zijn aangelegd op glooiende of steile hellingen. Op steile hellingen zijn de wijngaarden als terrassen

aangelegd. Het oogsten gebeurt in veel gebieden met de hand, omdat machinaal plukken door de steile hellingen vaak onmogelijk is. Eeuwenlang werd als geleidings-systeem het pergola-systeem (zie hoofdstuk 5) toegepast, dat een hoge fruitopbrengst gaf. Tegenwoordig wordt als snoei-

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

169

Ruim vier eeuwen oude wijnstok met žametovkadruiven in Maribor

systeem vooral Guyot gebruikt, dat een hogere kwaliteit druiven geeft. Een lokale variant hiervan,

cappuccina genoemd, wordt in onder andere Goriška Brda toegepast. Ditzelfde gebeurt in Collio, aan de andere kant van de grens.

Vinificatie Wijnen werden in Slovenië vroeger vaak gevinifieerd in grote, oude vaten van eikenhout, maar

tegenwoordig worden voor de gisting vaak roestvrijstalen vaten gebruikt en vindt hooguit de rijping

plaats in kleine of grote vaten van Sloveens of Frans eikenhout. Veel wijnbedrijven zijn tegenwoordig van alle moderne apparatuur voorzien. Van de geproduceerde wijn is zo’n 70 procent wit.

Hoewel de lokale bevolking in Slovenië vaak een voorkeur heeft voor de halfdroge wijnen van weleer, gaan steeds meer producenten over op het maken van droge, frisse variëteitswijnen voor de

exportmarkt, met name van druivenrassen als sauvignon blanc, pinot gris, furmint en chardonnay.

Ze worden reductief gemaakt en de vergisting gebeurt bij lage temperaturen. Rode wijnen, vooral die van pinot noir, zijn sinds de jaren negentig van de twintigste eeuw sterk verbeterd. Malolacti-

sche omzetting vindt voor rode wijnen vrijwel altijd plaats. In het kustgebied Primorska wordt ook voor witte wijnen vaak ‘malo’ toegepast.

Zijn veel wijnen uit het oosten van Slovenië wit, fris en gemaakt in een moderne stijl, in het westen worden meer volle, complexe witte en rode wijnen gemaakt. In sommige delen van Primorska

TERUG NAAR INHOUD

170



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Wijngaard in Haloze (Štajerska Slovenija)

worden natuurlijke wijnen en orange wines gemaakt met alternatieve vinificatietechnieken. Om

oranje wijn te maken gisten witte druiven met schilletjes en al, vaak in amforen, zoals die ook in de Romeinse tijd werden gebruikt. De oranje kleur komt door langdurig schilcontact. Oranje wijnen hebben vergeleken met normale witte wijnen meer tannine en een laag zuurgehalte. Dit laatste

komt doordat de pitjes van de druiven geheel rijp moeten zijn en de druiven daarom zeer rijp geplukt worden. Het oxidatieve geeft de wijnen een wat appelige smaak met nootachtige en soms paddenstoelachtige aroma’s. Het aromatisch neutrale druivenras rumena rebula, dat een dikke schil heeft, leent zich voor dit soort wijnen goed. Een tussenvorm bestaat ook: wijnen waarbij een langere schil-inweking wordt toegepast dan normaal, maar zonder de extreme eigenschappen van oranje wijnen.

Mousserende kwaliteitswijn wordt in de meeste regio’s van Slovenië geproduceerd. Hiervoor wordt de Charmatmethode of traditionele methode toegepast (zie hoofdstuk 6). In Podravje en Posavje

worden ook edelzoete wijnen gemaakt van gebotrytiseerde druiven. De beste worden gemaakt van šipon, laški rizling en renski rizling.

Kwaliteitsniveaus en regelgeving De Sloveense wijnwetgeving voldoet sinds 2009 aan de Europese richtlijnen voor wijnetikettering.

Voordat de Sloveense wijnwetgeving was aangepast aan de EU-wijnwet, bestond in Slovenië een kwaliteitsaanduiding met gekleurde zegels. De Sloveense wijnwetgeving bepaalt dat alle wijnen

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

171

die in Slovenië geproduceerd worden, moeten worden geanalyseerd en geproefd voordat ze op de markt komen.

De verschillende kwaliteitsniveaus voor wijnen met een herkomstaanduiding zijn:

• Zaščitena Geografska Označba (ZGO): Correspondeert met PGI in de EU-wijnwet. Deze aanduiding wordt echter zelden gebruikt. Vaak zien we nog de oude aanduiding voor landwijn uit één bepaalde regio: Deželno vino PGO.

• Zaščitena Označba Porekla (ZOP): Correspondeert met PDO in de EU-wijnwet. Traditioneel bestaat deze categorie uit Kakovostno vino ZGP (kwaliteitswijn uit één district, bijvoorbeeld Štajerska Slovenija) en Vrhunsko vino ZGP (premium kwaliteitswijn uit één district). Deze aanduidingen komen op etiketten nog veel voor.

• Priznano/Posebno Tradicionalno Poimenovanje (PTP): Deze categorie komt overeen met DAC in Oostenrijk. Het gaat hierbij om markante, vaak traditionele ZOP-wijnen met aanvullende regelgeving. Voorbeelden hiervan zijn Teran, Metliška Črnine en Cviček.

Ongeveer 70 procent van de productie in Slovenië is geklasseerd als ZOP-wijn. Alle Sloveense

wijnen moeten op de fles een smaakaanduiding hebben in overeenstemming met het restsuikergehalte: suho (droog), polsuho (halfdroog), polsladko (halfzoet) of sladko (zoet).

Zoete kwaliteitswijnen worden, net als in Duitsland, geëtiketteerd naar hun zoetheidsgraad (restsuikergehalte):

• Pozna trgatev (Spätlese); • Izbor (Auslese);

• Jagodni izbor (Beerenauslese); • Ledeno vino (Eiswein);

• Suhi jagodni izbor (Trockenbeerenauslese).

Voor mousserende kwaliteitswijnen die volgens de Charmatmethode of de traditionele methode gemaakt zijn, kent Slovenië de aanduiding penina.

Wijnbouwgebieden en herkomstbenamingen In Slovenië zijn drie wijnbouwzones te onderscheiden. Deze zones zijn tevens ZGO-gebieden.

Van west naar oost zijn dit: • Primorska; • Posavje;

• Podravje.

In totaal zijn er in Slovenië negen ZOP’s erkend:

• in Primorska: Goriška Brda, Vipavska Dolina, Kras en Slovenska Istra; • in Posavje: Dolenjska, Bela Krajina en Bizeljsko Sremič; • in Podravje: Štajerska Slovenija en Prekmurje.

TERUG NAAR INHOUD

172



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Primorska



Primorska, ook wel Primorje genoemd, ligt in het westen van Slovenië, aan de Adriatische Zee-

kust. Het gebied telt 8.000 ha aan wijngaarden. Het is een heuvelachtige regio met een mediterraan

klimaat. Door de ligging langs de grens met Italië (Friuli) is er in Primorska een sterke Italiaanse

invloed op de wijnbouw, druivenrassen en vinificatiestijlen. De wijnen lijken een beetje op die uit

Friuli: aromatische witte wijnen en krachtige rode. Er wordt in Primorska ongeveer evenveel rode

als witte wijn geproduceerd, maar per district verschilt dit sterk. Rumena rebula (ribolla gialla) is de belangrijkste witte druif van Primorska. Hiervan worden tal van wijntypen geproduceerd, ook wij-

nen waarbij langdurig schilcontact en rijping in amforen worden toegepast (‘natuurlijke’ wijnen en orange wines). Ook zoete wijnen in passito-stijl worden in Primorska geproduceerd.

Primorska is onderverdeeld in vier districten:

• Slovenska Istra (rond de havenplaats Koper, op het schiereiland Istrië); • Kras (vlak bij de Italiaanse stad Triëst);

• Vipavska Dolina (de vallei van de rivier Vipava, meer landinwaarts);

• Goriška Brda (ten noordwesten van Nova Gorica, een voortzetting van het Italiaanse Collio Goriziano).

In Slovenska Istra en Kras is de meerderheid van de wijnen rood. De belangrijkste blauwe drui-

venrassen zijn in beide gebieden refošk, barbera, cabernet sauvignon en merlot. Voor witte wijnen wordt vooral malvazija (malvasia istriana) gebruikt. Slovenska Istra is een van de warmste gebie-

den van Slovenië en loopt door tot in Kroatië. Het kleine gebied Kras is de Sloveense voortzetting van de Italiaanse streek Carso. Het ligt op een kalkstenen plateau met een ijzerrijke bodem. De

bovenlaag bestaat grotendeels uit rode aarde (terra rossa). In Kras is zo’n 70 procent met refošk aangeplant, die hier kraški teran wordt genoemd. Wijnen hiervan zijn diep van kleur, aromatisch, krachtig, strak en rijk aan zuren en tannine. Het bekendste voorbeeld is de populaire wijn Teran, die een PTP-status heeft. De stijl is voor veel westerse wijndrinkers even wennen.

De naam van het Krasplateau in Slovenië is een verwijzing naar een geologisch verschijnsel: karst. Karstgebieden zijn gebieden waar kalksteen aan de oppervlakte onder invloed

van de zuren in smelt-, rivier- of regenwater verweert en oplost. Dergelijke gebieden ken-

merken zich door verwerings- en erosieverschijnselen zoals spleten, ondergrondse rivieren,

zinkgaten en grotten. Karstgebieden zijn vaak droog, want het meeste water verdwijnt rechtstreeks in de ondergrond. Kras en Dolenjska zijn voorbeelden van karstgebieden in Slove-

nië. De grotten van Postojna, zo’n 40 kilometer ten noordoosten van Triëst, zijn beroemd. In Kroatië vinden we karst onder meer op het schiereiland Istrië en op de Kvarnereilanden. In Nederland komen karstverschijnselen voor op het kalkplateau van de Sint-Pietersberg in Zuid-Limburg.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

173

Het heuvelachtige Goriška Brda

In Vipavska Dolina en Goriška Brda zijn witte wijnen dominant (circa 60 procent van de productie).

In het relatief koele Vipavska Dolina, dat invloeden ondervindt van zowel een landklimaat als een matigend Middellandse Zeeklimaat, wordt een aantal lokale, bijna uitgestorven druivenrassen

weer aangeplant, zoals de witte zelen en pinela. Sommige wijngaarden liggen een paar honderd meter boven de zeespiegel. Vipavska Dolina is berucht om de stormachtige wind burja, die voor erosie in de wijngaarden kan zorgen. De meeste witte wijnen van Vipavska Dolina worden

gemaakt in een frisse, minerale stijl. De belangrijkste regionale rassen zijn rebula, malvazija en

laški rizling. Internationale druivenrassen als chardonnay, sauvignon blanc, cabernet sauvignon en merlot gedijen hier goed. Recent blijkt ook pinot noir mooie wijnen op te leveren. In het warmere

en zeer heuvelachtige Goriška Brda, waar sinds het eind van de jaren tachtig van de vorige eeuw wijnen van hoge kwaliteit worden gemaakt, is de witte rebula het belangrijkste druivenras. De

beste witte wijnen ondergaan vaak houtlagering. Veel rode wijnen, vaak blends, worden gemaakt

op basis van merlot en cabernet sauvignon. Een specialiteit uit Goriška Brda vormen zoete wijnen van verduc (verduzzo) en pikolit (picolit). Zowel in Vipavska Dolina als in Goriška Brda worden

goede ‘natuurlijke’ wijnen gemaakt. In Goriška Brda wordt geëxperimenteerd met orange wines.

Veel producenten in Goriška Brda zijn georiënteerd op Italië en passen Italiaanse technieken toe. 

Posavje

Posavje, de Savavallei, is de kleinste wijnregio van Slovenië. De druivenaanplant bedraagt 4.300 ha. Posavje ligt in het midden van Slovenië en is van Kroatië gescheiden door de grensrivieren

TERUG NAAR INHOUD

174



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Kolpa en Sutla. De streek is heuvelachtig en de beste wijngaarden liggen op steile hellingen. In

het lage deel van de vallei is het warmer en daar zijn meer blauwe dan witte druivenrassen aan-

geplant. Posavje is kwalitatief het minst interessante gebied van Slovenië, hoewel het van de drie wijnbouwzones het grootste aantal ZOP’s heeft. Er worden ongeveer evenveel rode als witte

wijnen geproduceerd. De meeste wijnen zijn assemblages en worden alleen lokaal gedronken.

Een groot deel van de wijnen uit Posavje is bulkwijn.

Posavje is te verdelen in drie wijngebieden, die ook hun naam aan een ZOP geven: Bizeljsko Sremič, Bela Krajina en Dolenjska.

Bizeljsko Sremič ligt langs de noordelijke oever van de Sava en wordt door bergen beschermd

tegen harde noordenwinden. Het gebied is bij toeristen geliefd om zijn in zandsteen uitgehouwen

grotten, repnice geheten, die vaak dienstdoen als wijnkelders. Dit subgebied is vooral bekend om de productie van de mousserende wijn Bizeljčan. Deze wijn heeft een PTP-status en kan wit of

rood zijn. Een andere specialiteit van Bizeljsko Sremič is de lokale witte wijn Rumeni Plavec, die

een zeer hoge zuurgraad heeft. Deze wijn draagt de naam van het lokale druivenras waarvan hij gemaakt is.

Uit Bela Krajina, net als Kras een karstgebied, kunnen goede Rumeni Muškat (Muscat blanc à

petits grains) en Modra Frankinja (Blaufränkisch) komen. Een bekende rode wijn uit Bela Krajina is Metliška Črnina. Deze ZOP-wijn heeft een PTP-status. Het is een lichtrode blend van voorna-

melijk modra frankinja, portugalka en žametna črnina. Het alcoholgehalte schommelt rond de 11

procent. Ook de droge, witte Belokranjec is een PTP-wijn uit het productiegebied van Bela Krajina.

Deze wijn is altijd een blend. Hij wordt vooral gemaakt van laški rizling en kraljevina, die samen

minstens de helft van de samenstelling moeten uitmaken. Aanvullende rassen zijn onder andere beli pinot, chardonnay, sauvignon blanc en renski rizling. Bela Krajina is tot slot bekend om de productie van zoete wijnen, inclusief ijswijn. Hiervoor is laški rizling vaak de basis.

Uit het groene en heuvelachtige Dolenjska, het grootste subgebied van Posavje, komt de rinse,

lichtrode Cviček, een populaire wijn met PTP-status die is gemaakt van meerdere witte en blauwe druivenrassen, waaronder žametovka, kraljevina, portugalka, modra frankinja, laški rizling, modri

pinot en zweigelt. Žametovka (blauw) en kraljevina (wit) zijn traditioneel de hoofdrassen. De wijn is zeer droog en heeft een laag alcoholgehalte, doorgaans 10 procent. Cviček is te vergelijken met

Schilcher uit Weststeiermark (zie hoofdstuk 24). Voor de andere wijnen uit Dolenjska worden voornamelijk laški rizling, zeleni silvanec (silvaner/sylvaner), sauvignon blanc, kraljevina, beli pinot en modra frankinja gebruikt. 

Podravje

Podravje, de vallei van de rivier Drava, is met 8.900 ha wijngaarden de grootste wijnbouwzone van Slovenië. Het gebied ligt in het (noord)oosten van het land en grenst in het noorden aan

Oostenrijk (Steiermark). Podravje is koel en heuvelachtig. Er worden vooral aromatische witte

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

175

Dolenjska

wijnen gemaakt met een goede structuur en frisse zuren. Podravje is onder te verdelen in twee wijndistricten, die allebei ZOP-gebieden zijn: Štajerska Slovenija (‘Sloveense Steiermark’) en Prekmurje.

Het heuvelachtige Štajerska Slovenija, het grootste wijnbouwdistrict van Slovenië, is internationaal sterk in opkomst. De zandige leembodem in Štajerska bevat veel mineralen en kalk.

Warme dagen, koele nachten en voldoende regen maken Štajerska tot een ideaal wijngebied.

De vrij zoete en oxidatieve smaakstijl die hier vroeger veel voorkwam, heeft plaatsgemaakt voor stuivende, droge en frisse wijnen. De (soms alleen historisch) belangrijkste productieplaatsen

van Štajerska Slovenija zijn Maribor, Haloze, Gornja Radgona, Ljutomer, Ormož en Jeruzalem.

In Gornja Radgona, tegen de grens met Oostenrijk, werd in 1852 voor het eerst in Slovenië een mousserende wijn volgens de traditionele methode gemaakt. Hier komen nu volle witte wijnen vandaan van ranina (bouvier) en dišeči (gewürztraminer).

Het kleine district Prekmurje is gemiddeld wat warmer dan Štajerska Slovenija. Het is een voortzetting van de Pannonische vlakte in het noordoosten. Hier worden vollere, zachtere wijnen

geproduceerd, voornamelijk wit. Aangeplante druivenrassen zijn vooral laški rizling, chardonnay, sauvignon blanc, renski rizling en beli pinot. Prekmurje is kwalitatief gezien minder interessant dan Štajerska Slovenija.

TERUG NAAR INHOUD

176



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Het wijndorp Jeruzalem

Witte wijnen vormen met ruim 90 procent de meerderheid van de productie in Podravje. Vinificatiewijzen zijn sterk beïnvloed door buurland Oostenrijk. Veel van de geproduceerde witte wijnen zijn droog, fris en aromatisch en hebben een relatief laag alcoholpercentage. De vinificatie is doorgaans reductief, met koude gisting en rijping in roestvrijstalen vaten. De wijnen worden

vroeg gebotteld en de flessen worden vaak voorzien van een schroefdop. Hier en daar wordt geëxperimenteerd met grote eikenhouten vaten.

De meest aangeplante witte druivenrassen in Podravje zijn laški rizling, beli pinot, sauvignon blanc, renski rizling, gewürztraminer, chardonnay, sivi pinot en šipon. Wijnen van sauvignon

blanc en šipon, de traditionele druif van het gebied, zijn de laatste jaren succesvol op de exportmarkt. Laški rizling wordt hoofdzakelijk gebruikt voor bulkwijnen of goedkope blends. Laški Rizling uit Ljutomer was in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw een succesvol

exportproduct. Het meest aangeplante blauwe druivenras in Podravje is modri pinot. Hij levert mooie resultaten. De aanplant van modra frankinja en zweigelt neemt toe. Tot de aanplant in Podravje behoren ook ranina (bouvier), zeleni silvanec (silvaner/sylvaner), rizvanec (mül-

ler-thurgau), kerner, portugalka (portugieser), kraljevina, gamay en zweigelt, maar wijnen van

deze variëteiten zijn buiten Slovenië nauwelijks te vinden. In Podravje worden ook goede zoete wijnen gemaakt van druiven die door botrytis zijn aangetast.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

177

29.5 Kroatië Kroatië (in het Kroatisch: Hrvatska) is sinds 1 juli 2013 lid van de Europese Unie. Het Balkanland verklaarde zich in 1991, tegelijk met Slovenië, onafhankelijk van het toenmalige Joegoslavië.

Kroatië is een succesvol wijnland, maar slechts een klein deel van de wijnen wordt geëxporteerd.

Vooral Kroatisch Istrië heeft in de 21e eeuw grote vooruitgang geboekt. Door producenten daar is veel in apparatuur en kennis geïnvesteerd. De thuismarkt voor Kroatische wijn is groot. De 4,3

miljoen inwoners van Kroatië drinken zelf veel wijn, jaarlijks zo’n 22 liter per hoofd van de bevolking. Wijn vormt een belangrijk onderdeel van de cultuur.

De wijnbouw in Kroatië dateert uit de tijd van de oude Grieken. In de vierde eeuw voor Chr. was

er vrijwel zeker al wijnbouw op het eiland Hvar voor de kust van Dalmatië. Ook op de eilanden Vis en Korčula cultiveerden Griekse kolonisten al wijnstokken. In de Romeinse tijd en in de periode

dat Kroatië deel uitmaakte van het Habsburgse Rijk (achttiende en negentiende eeuw) floreerde

de wijnbouw. Onder het communisme in de twintigste eeuw was de wijnproductie voornamelijk in

handen van grote staatsbedrijven, maar privéwijngaarden bleven op kleine schaal wel bestaan. De gewapende conflicten na het uiteenvallen van Joegoslavië hadden grote gevolgen voor de wijnbouw; veel wijngaarden gingen verloren of werden onbegaanbaar door niet ontplofte mijnen.

Kroatië kan bogen op een lange traditie van kleine, zelfstandige producenten. In het begin van de 21e eeuw hebben privébedrijven de wijnproductie naar een hoger niveau getild. Het wijngaardei-

gendom is, zoals in veel Balkanlanden, erg versnipperd. In 2020 was 20.000 ha wijngaarden verdeeld onder zo’n 1.600 wijnboeren/producenten.

Ook Kroatië ontkwam niet aan de dramatische gevolgen van de phylloxera, hoewel die op een paar eilanden (zoals op het Kvarnereiland Susak en op Korčula voor de kust van Dalmatië) niet is doorgedrongen. Susak is opgebouwd uit een dikke zandlaag en ook

Korčula heeft bodems met veel zand, waar de druifluis niet gedijt. Op deze eilanden staan nog druivenstokken van vóór de phylloxeraramp.

Kroatisch

Nederlands

suho

droog

polusuho

halfdroog

slatko

zoet

bijelo

wit

crno

rood

rosa

rosé

Tabel 29.3 Wijnstijlen en smaakaanduidingen in het Kroatisch

TERUG NAAR INHOUD

178



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

De kust van Dalmatië bij Split

Bodem Kroatië ligt aan de Adriatische Zee, tegenover Italië. Het is een uitgestrekt en dunbevolkt land, met een inwoneraantal van 4,2 miljoen op een oppervlakte van 56.594 km2. Alleen de Adriati-

sche kust is al ruim 1.800 km lang, de 1.244 eilanden niet meegerekend. Het oosten en noorden van Kroatië worden begrensd door rivieren; de Donau vormt in het oosten de natuurlijke grens met Servië, de Drava in het noorden vormt de grens met Hongarije en de Sava vormt de zuid-

grens met Bosnië-Herzegovina. De Dinarische Alpen verdelen Kroatië in een continentaal deel en een kustdeel.

Het Karpatisch Bassin en de Dinarische Alpen vormen het grootste deel van de geomorfologie

van Kroatië. Kroatië is relatief vlak. Laaglanden maken het grootste deel van het land uit, vooral in het noorden en oosten. Het hoogste punt van Kroatië, 1.831 meter, bevindt zich in de Dinarische

Alpen. In de Dinarische Alpen, de kustgebieden en op de eilanden vinden we veel karstgebieden

(zie blz. 173). De smalle kuststrook, vooral rond de Kvarnergolf en in het noorden van Dalmatië, is bedekt met lagen door de zee afgezet flyschgesteente. De bodems van Istrië en de eilanden in de Kvarnergolf zijn vaak ijzerrijk.

Klimaat De wijngebieden van Kroatië liggen verspreid over EU-klimaatzones B, C1, C2 en C3. Het noor-

den en noordwesten ondervinden invloeden van de Alpen. Het noordoosten vormt het westelijke

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

179

deel van de grote Pannonische vlakte. Het binnenland heeft een continentaal klimaat, met koude

winters en warme zomers. De meeste wijngaarden van het continentale deel van Kroatië liggen in heuvelachtige gebieden aan de rand van de Pannonische vlakte. De Dalmatische kust heeft een droog, mediterraan klimaat. Landinwaarts is het op grotere hoogten koud onder invloed van de

Dinarische Alpen. Aan de kust zijn de zomers warm en vochtig en de winters mild. Het water van de Adriatische Zee is in de winter gemiddeld 12 °C. Druivenrassen In Kroatië zijn circa tweehonderd verschillende druivenrassen te vinden, waarvan er zo’n veertig inheems zijn. Vooral Dalmatië is rijk aan inheemse variëteiten. Sommige lokale druivenrassen zijn uitstekend aangepast aan de soms moeilijke groeicondities. Met name in het continentale

Naam druivenras

Omschrijving

Crljenak kaštelanski (b) Kortweg crljenak. Ook wel bekend als tribidrag. Identiek aan zinfandel en primitivo. Heeft plavac mali als nakomeling.

Graševina (w)

Synoniem voor welschriesling. Ruim aangeplant in het continentale deel van Kroatië, vooral in Slavonija.

Malvazija istarska (w)

Is qua aanplant het derde druivenras van Kroatië. Heeft een voorkeur voor lichtere bodems. Wordt voornamelijk gevinifieerd in een frisse, fruitige stijl (aromatisch vrij neutraal), zonder gebruik van hout, maar wijnen van zeer rijp geplukte malvazijadruiven komen ook voor. Kan alcoholrijke wijnen opleveren, tot 16 procent voor edelzoete wijnen in passito-stijl. Geschikt voor late oogst. Vaak wordt daarbij lang schilcontact toegepast, net zoals in Slovenië gebeurt. De gisting vindt soms plaats op vaten van acacia- of eikenhout. Belangrijk druivenras in Istrië en op de Kvarnereilanden.

Maraština (w)

Identiek aan malvasia bianca lunga, die onder de naam malvasia del Chianti veel aangeplant staat in het Italiaanse Toscane. Is verwant aan malvazija istarska. Her en der aangeplant aan de Kroatische kust, vooral in Dalmatië.

Plavac mali (b)

Is qua aanplant het tweede druivenras van Kroatië. Heeft zinfandel als voorouder. Belangrijkste druivenras van Dalmatië (met name het zuidelijke deel).

Teran (b)

Blauwe druif die in Slovenië bekendstaat als refošk en in NoordoostItalië als terrano. Geeft stevige wijnen met veel zuur, met name in Istrië en op de Kvarnereilanden.

Tabel 29.4 Enkele belangrijke druivenrassen van Kroatië. (w) = wit, (b) = blauw

TERUG NAAR INHOUD

180



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

deel van Kroatië komen internationale druivenrassen (sauvignon blanc, chardonnay, riesling, pinot noir) steeds vaker voor. De qua aanplant belangrijkste druivenrassen van Kroatië zijn graševina (welschriesling), plavac mali en malvazija istarska.

Wijnbouw Wijnbouw vindt in Kroatië plaats in Continentaal Kroatië en in het Adriatische kustgebied. Zo’n

60 procent van de productie is afkomstig uit het binnenland van Kroatië en zo’n 40 procent uit het kustgedeelte.

De wijngaarden van Continentaal Kroatië liggen grotendeels in de stroomgebieden van de rivieren Sava, Drava en Donau (‘Dunav’ in het Servo-Kroatisch). De meeste wijngebieden zijn heuvelachtig en veel wijngaarden liggen op een hoogte van 150 tot 300 meter boven zeeniveau. In Conti-

nentaal Kroatië staan vooral witte druivenrassen aangeplant. Zo’n 90 procent van de productie is

hier wit. Graševina is de belangrijkste variëteit. Het bekendste wijngebied van Continentaal Kroatië is Slavonija, in het zuidoosten.

Het kustgebied loopt van Istrië in het noorden tot het zuiden van Dalmatië. Op het schiereiland

Istrië, de noordkust en de Kvarnereilanden worden fruitige, droge witte wijnen geproduceerd (van

voornamelijk malvazija) en krachtige rode. In Dalmatië en op de eilanden langs de kust vormen de honderden wijngaarden een mozaïek van terroirs en mesoklimaten. Hier groeit een groot aantal inheemse druivenrassen, waaronder plavac mali.

Vinificatie Eind jaren negentig heeft Kroatië in kwalitatief opzicht een grote stap voorwaarts gezet. Waren de witte wijnen onder het socialisme vaak geoxideerd en de rode wijnen wrang, tegenwoordig

wordt er op grote schaal reductief en hygiënisch gewerkt. In Poreč op het schiereiland Istrië is een wijnbouwschool gevestigd, die regionaal een belangrijk kenniscentrum is. Experimenten worden in Kroatië niet geschuwd. Op Istrië bijvoorbeeld worden door sommige producenten

witte wijnen gemaakt met overrijpe druiven die langdurig schilcontact krijgen. Het resultaat is

tanninerijke orange wine. Naar voorbeeld van wijnmakers in Noordoost-Italië, Slovenië en Georgië maken sommige producenten gebruik van ingegraven amfora’s voor gisting en lagering. Op Istrië wordt soms ook acaciahout gebruikt in plaats van eikenhout.

Ongeveer twee derde van de wijnen die in Kroatië geproduceerd worden, is wit. Het overige deel van de productie betreft voornamelijk rood. Rosé wordt slechts in kleine hoeveelheden

gemaakt. Ook mousserende wijn (pjenušavo vino of pjenušac) en dessertwijn worden op kleine schaal geproduceerd. De meeste witte wijnen zijn afkomstig van Continentaal Kroatië, de

meeste rode van het zuidelijke deel van het kustgebied. Met name in Dalmatië wordt veel met lokale druivenrassen gewerkt.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

181

Internationale naam

Kroatische naam

blaufränkisch

frankovka

gewürztraminer

traminac

müller-thurgau

rizvanac bijeli

muscat blanc à petits grains

muškat bijeli

pinot blanc

pinot bijeli

pinot gris

pinot sivi

pinot noir

pinot crni

riesling

(rajnski) rizling

sylvaner

silvanac zeleni

welschriesling

graševina

Tabel 29.5 Bekende druivenrassen en hun Kroatische naam

Kwaliteitsniveaus en regelgeving Kroatië is in 2013 toegetreden tot de EU. Er zijn van laag naar hoog drie categorieën te onderscheiden:

• Stolno vino (tafelwijn);

• Kvalitetno vino (kwaliteitswijn);

• Vrhunsko vino (premium kwaliteitswijn).

De wijnen uit de hoogste twee categorieën zijn geclassificeerd als PDO in EU-termen.

Wijnbouwgebieden en herkomstbenamingen Kroatië is qua wijnbouw te verdelen in het continentale deel (dat weer onderverdeeld wordt in een

oostelijke zone en een westelijke zone) en het kustgedeelte. In totaal zijn er dus drie regio’s. Deze wijnregio’s geven elk hun naam aan een beschermd herkomstgebied (PDO). Verdeeld over de

drie regio’s zijn er twaalf subgebieden aangewezen en 61 wijndistricten, vinogorje (letterlijk ‘wijnheuvels’) genoemd. De twaalf subgebieden zijn officiële PDO’s, de 61 specifieke wijndistricten (nog) niet. Daarnaast telt Kroatië nog honderden namen van wijnen die volgens de EU-richtlijnen niet gelden als PDO. De enige wijnsoort die anno 2015 een beschermde herkomstbenaming (PDO) had, is de rode Dingač van het schiereiland Pelješac, in het uiterste zuiden van Dalmatië.

De wijnbouwregio Oostelijk Continentaal Kroatië (Istočna kontinentalna Hrvatska) is te verdelen in de volgende subgebieden:

• Hrvatsko Podunavlje (ten oosten van Slavonija, langs de Donau); • Slavonija (Slavonië).

TERUG NAAR INHOUD

182



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Wijngaarden in het zuiden van het Dalmatische eiland Hvar

De wijnbouwregio Westelijk Continentaal Kroatië (Zapadna kontinentalna Hrvatska) is te verdelen in de volgende subgebieden:

• Moslavina (ten zuidoosten van Zagreb);

• Prigorje-Bilogora (ten oosten van Zagreb);

• Zagorje-Međimurje (ten noorden van Zagreb, tegen de grens met Podravje in Slovenië); • Plešivica (ten westen van Zagreb, tegen de grens met Posavje in Slovenië); • Pokuplje (ten zuidwesten van Zagreb).

Het kustgebied van Kroatië (Primorska Hrvatska) is van noord naar zuid te verdelen in de volgende subgebieden:

• Hrvatska Istra (het Kroatische deel van Istrië);

• Hrvatsko Primorje (Kvarnereilanden en de noordelijke Kroatische kust); • Sjeverna Dalmacija (noordelijk deel van Dalmatië);

• Dalmatinska zagora (het binnenland van Dalmatië);

• Srednja i Južna Dalmacija (Centraal- en Zuid-Dalmatië).

De bovenstaande indeling gaat uit van de huidige beschermde herkomstbenamingen, maar het is praktischer om de wijngebieden van Kroatië in vier regio’s te verdelen. Ook in Kroatië zelf wordt de onderstaande indeling gehanteerd: • Istra en Kvarnereilanden;

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

183

Het stadje Vrbnik op het eiland Krk

• Dalmatië (inclusief eilanden);

• het Kroatische hoogland (binnenland, rond Zagreb); • Slavonija en gebieden langs de Donau. 

Istra en Kvarnereilanden

Hrvatska Istra (Kroatisch Istrië) en de eilanden in de Kvarnergolf delen klimaat en enkele culturele aspecten met Noordoost-Italië en Slovenië. Het klimaat is mediterraan, met koele invloeden uit de Alpen. Op verschillende plekken vindt men kenmerkende ijzerrijke, rode bodems.

Kroatisch Istrië heeft een aanplant van circa 6.000 ha. Het is qua wijnbouw onderverdeeld in de

subgebieden (vinogorje) Zapadna Istra, Centralna Istra en Istčna Istra (respectievelijk West-, Cen-

traal- en Oost-Istrië). De ruige kustzone tussen Rijeka en Zadar is voor de wijnbouw vrij onbetekenend. De beste wijngaarden worden door het Karstgebergte in Slovenië goed beschermd tegen

kou uit de Alpen en liggen op kalkhoudende hellingen met een dikke bovenlaag van rode aarde.

De belangrijkste wijncentra op Istrië zijn Umag, Poreč, Rovinj, Pula, Buzet, Motovun, Pazin en

Labin. Van de Kvarnereilanden zijn vooral Krk, Rab, Cres en Pag belangrijk voor de wijnbouw.

Witte wijnen domineren in dit deel van Kroatië. Veel daarvan worden gemaakt van de lokale malvazija istarska, die zowel frisse, fruitige wijnen kan opleveren als houtgelagerde, rijpere stijlen

waarbij langdurige maceratie heeft plaatsgevonden. Alcoholpercentages kunnen variëren van 11,5

TERUG NAAR INHOUD

184



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Wijngaarden rond het stadje Motovun

tot 14 procent voor droge wijnen en 15 à 16 procent voor zoete wijnen in passito-stijl. Wijnen die bedoeld zijn om jong te drinken, worden op staal gevinifieerd, terwijl ‘serieuzere’ wijnen op hout

worden vergist en/of gelagerd. Sommige producenten werken met ingegraven amfora’s, naar het voorbeeld van Georgische kvevri. Een andere lokale variëteit is de muškat momjanski uit de

omgeving van Momjan, in het noordwesten. Hiervan worden zowel droge als (edel)zoete wijnen gemaakt. Op Istrië vind je ook Franse rassen als pinot blanc en chardonnay.

Het noordelijkste Kvarnereiland Krk heeft als specialiteit de witte žlahtina, een druivenras dat

oorspronkelijk uit het noorden van de Kroatische kust komt. De lokaal zeer bekende wijn hier-

van, Vrbnička Žlahtina (uit het stadje Vrbnik), is droog en delicaat en heeft een alcoholpercen-

tage van hooguit 12 procent. Op het eiland Pag worden gewaardeerde witte wijnen gemaakt van het inheemse druivenras gegić.

Rode wijnen komen in dit deel van Kroatië minder voor. De bekendste rode wijn van Istrië en de

Kvarnereilanden is Teran, een soms ietwat wrange, stevige wijn van het gelijknamige druivenras (zie blz. 180). Optimale rijpheid van de druiven moet tegenwicht bieden aan de stevige zuren en

tannine. De wijn doet denken aan Teran uit het Sloveense gebied Kras (zie blz. 173). Vooral het

vestingstadje Motovun, in het midden van Istrië, is bekend om zijn Teran. Motovunski Teran heeft

een hoog melkzuurgehalte en een laag alcoholgehalte. Ook cabernet sauvignon en merlot, al dan niet in combinatie met teran, worden op Istrië en de Kvarnereilanden voor rode wijnen gebruikt.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

185



Dalmatië en eilanden

Dalmatië strekt zich uit van de kuststad Zadar tot de zuidelijke grens van Kroatië. In het binnen-

land liggen de Dinarische Alpen. De bekendste kustplaats is Split. Dalmatië is in drie productiere-

gio’s te verdelen, die ook beschermde herkomstbenamingen zijn: Sjeverna Dalmacija (het noordelijke deel), Dalmatinska Zagora (het binnenland) en Srednja i Južna Dalmacija (het centrale en

zuidelijke deel, tussen Split en Dubrovnik). Ook de wijnproducerende (schier)eilanden Korčula,

Hvar, Vis, Pelješac en Brač worden tot Dalmatië gerekend. De wijngaarden liggen veelal op steile

hellingen met een rotsachtige, kalkrijke bodem en profiteren van een mediterraan, in het zuidelijke deel zelfs subtropisch klimaat.

De wijngaard van Dingač op het langgerekte en steil in zee aflopende schiereiland Pelješac is een absolute bezienswaardigheid. De kalkstenen helling is bijna 70° steil. De wijnstokken van plavac mali zijn grillig ogende bush vines. Het regent op dit eiland zelden en vrijwel de enige

vochtigheid bestaat uit zeemist. De enige mogelijkheid om de wijngaard te bereiken was vroeger met ezels over de bergrug. Inmiddels hebben de boeren ter verbetering van de bereikbaarheid gezamenlijk een 400 meter lange tunnel gegraven vanaf Potomje.

Dalmatië is rijk aan inheemse druivenrassen. Voorbeelden daarvan zijn babić, pošip, vugava,

vranac en plavac mali. De productie is overwegend rood. Veel rode wijnen zijn vol en krachtig en hebben een behoorlijk hoog alcoholpercentage (circa 15 procent). Het belangrijkste blauwe

druivenras van Dalmatië is plavac mali, ook wel crljenak genoemd. Deze is familie van de zinfandel en levert geconcentreerde wijnen op. In de regel droogt een deel van de druiven tijdens het

rijpingsproces in, wat resulteert in een hoog alcoholpercentage en een lichtzoete impressie. Van plavac mali worden op het schiereiland Pelješac (ten noordwesten van Dubrovnik) de beroemde rode wijnen Dingač en Postup gemaakt. Dingač heeft een beschermde herkomstbenaming. Op het eiland Hvar worden van plavac mali de bekende wijnen Faros en Ivan Dolac gemaakt.

Prošek Een specialiteit van Dalmatië is de zoete Prošek. Hij wordt onder andere op de eilanden Hvar en Brač gemaakt. Voor de productie worden laat geoogste en deels ingedroogde witte en blauwe druiven gebruikt, waaronder malvasija dubrovačka, malvazija istarska, grk, pošip,

vugava, babić en plavac mali. Aan de geoogste druiven wordt ingedikte oudere wijn toege-

voegd. De wijn rijpt drie jaar op fust. Het alcoholpercentage ligt rond 15 procent. Het restsuikergehalte is 70 à 150 gr/l. De kleur van de wijn varieert van goudgeel tot amber en donkerbruin. Prošek wordt nauwelijks geëxporteerd en de productie is zeer beperkt. De EU wil overigens de naam verbieden om verwarring met ‘prosecco’ te voorkomen…

TERUG NAAR INHOUD

186



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Steile wijngaarden van Dingač op het schiereiland Pelješac

Ten zuiden van de stad Šibenik, in het noordelijke deel van Dalmatië, bevinden zich de bijna

onmogelijk te bewerken wijngaarden van Primošten. De hellingen van Primošten staan op de

Werelderfgoedlijst van UNESCO. De steile wijngaarden op rotsbodems in dit gebied zijn beplant

met de regionale blauwe druif babić, die wijnen van goede kwaliteit oplevert. Steeds meer producenten hebben het potentieel van babić ontdekt. Het eiland Korčula is bekend om zijn witte druivenrassen pošip en grk. Pošip is ook het belangrijkste witte druivenras van Hvar en Brač. Een specialiteit van het eiland Vis is de aromatische witte druif vugava. 

Het Kroatische hoogland

Deze wijnbouwzone vormt het westelijke deel van Continentaal Kroatië en is het koelst van alle

Kroatische wijnregio’s. De hoofdstad Zagreb is het centrum ervan. De regio is te verdelen in vijf subgebieden (zie blz. 183). Witte wijnen maken 80 procent van de productie uit. Ook ijswijnen worden hier geproduceerd. Het meest aangeplante druivenras is hier de graševina. Andere belangrijke witte variëteiten zijn pinot bijeli, pinot sivi, sauvignon blanc, silvanac zeleni en moslavac (furmint). Pinot crni is in termen van kwaliteit de belangrijkste blauwe variëteit.

Het subgebied Pokuplje, ten zuidwesten van Zagreb, brengt door het warme water van de rivier Kupa de evenwichtigste oogsten voort. In het koelere Plešivica worden goede wijnen van pinot-

rassen, sauvignon blanc en rizling gemaakt. Moslavina is bekend om zijn frisse witte wijnen van de inheemse škrlet.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

187



Slavonija en gebieden langs de Donau

In het oosten van Kroatië, richting de grensrivieren Drava en Dunav (Donau), liggen de subregio’s Slavonija (Slavonië) en Hrvatsko Podunavlje. Een belangrijk district in Hrvatsko Podunavlje is

Baranja. Tot de wijndistricten van Slavonija behoren onder andere de productiecentra Kutjevo,

Požega, Đjakovo en Daruvar. Slavonija is ook bekend om zijn eikenhout voor de productie van wijnvaten. Vooral Italiaanse producenten nemen deze vaten af.

Dit deel van Kroatië is relatief vlak, op enkele heuvels in het zuidoosten na. Het belangrijkste druivenras is ook hier graševina, die met name rond de stad Kutjevo goede wijnen geeft. Traminac

levert mooie resultaten rond Ilok. Daarnaast blijken ook sauvignon blanc en chardonnay succes-

vol. De lange, warme herfsten begunstigen de productie van zoete wijnen van laat geoogste druiven. Rode wijnen, die slechts een klein deel van de productie uitmaken, worden voornamelijk gemaakt van frankovka, pinot crni, merlot en cabernet sauvignon.

29.6 Servië Servië (officieel: Republiek Servië) heeft een veelbewogen geschiedenis. Wijnbouw dateert ook

hier waarschijnlijk al uit de Romeinse tijd. Volgens de overlevering zou de Romeinse keizer Pro-

bus (276-282 na Chr.) de aanplant hebben bevolen van de eerste druivenstokken op de hellingen van het gebergte Fruška Gora. In de middeleeuwen floreerde de wijnbouw onder invloed van het christendom. Islamitische Ottomanen (Turken) hebben vervolgens een negatieve invloed gehad

op de wijnbouw. Ook Servië ontsnapte eind negentiende eeuw niet aan de dramatische gevolgen van de druifluis. In de twintigste eeuw heeft de wijnbouw in Servië veel te lijden gehad onder de

twee wereldoorlogen, het socialistische collectivisme en de onafhankelijkheidsstrijd na het uiteenvallen van Joegoslavië.

Sinds 2006 is Servië een zelfstandig land. In het noorden ervan ligt de autonome provincie Vojvodina, een belangrijke wijnregio, waar een deel van de bevolking Hongaars spreekt. Tot het begin

van de 21e eeuw was de economische situatie in Servië zeer ongunstig. In de loop van het eerste

decennium van deze eeuw heeft de wijnindustrie zich hersteld en is ze de weg naar kwaliteit ingeslagen. In de hoofdstad Belgrado wordt sinds 2010 een jaarlijkse wijnbeurs gehouden, de Beo

Wine Fair. Ook aan wijntoerisme wordt in Servië steeds meer aandacht besteed. Niettemin importeert het land aanzienlijk meer wijn dan het exporteert.

In 2012 telde Servië ongeveer 44.000 ha aan wijngaarden maar dat is gedaald naar circa 22.000 ha. De wijnconsumptie is de afgelopen jaren gedaald van 25 liter per hoofd van de bevolking in 2010 tot amper 5 liter in 2019. Sommige wijngebieden in Servië hebben een enorm potentieel,

maar veel wijnbedrijven ontberen het materiaal of de expertise om dit potentieel te benutten. Veel wijnen missen de kwaliteit van wijnen uit buurlanden als Kroatië of Hongarije.

TERUG NAAR INHOUD

188



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Bodem en klimaat Servië wordt aan alle kanten door land begrensd. Het klimaat is overwegend continentaal. Bergen zoals de Fruška Gora ten noordwesten van Belgrado en rivieren zoals de Donau, Morava en

Timok hebben een matigende invloed. Vojvodina, het noordelijke deel van Servië, is zeer vlak,

maar het zuidelijke deel is bergachtig. Vojvodina heeft dezelfde extreme klimaatomstandigheden als de Pannonische vlakte in Hongarije. De bodem in het noorden van Vojvodina is overwegend zanderig, net als in de Grote Hongaarse Laagvlakte aan de andere kant van de grens. De regio

Timok, in het oosten van Servië, heeft een sterk continentaal klimaat. De bodem in Timok is alluviaal en bevat hier en daar kalksteen. Zand en grind bepalen de bodem ten zuiden van de plaats

Smederevo, in de wijnregio Šumadija-Velika Morava, die tussen de Donau en de Morava in ligt.

Druivenrassen Het is onbekend hoeveel druivenrassen Servië precies heeft en aanplantgegevens blijken niet

altijd betrouwbaar. Ook het wijngaardareaal van Servië is onzeker. De meest aangeplante witte druivenrassen zijn graševina (welschriesling), riesling, chardonnay, smederevka, župljanka en rkatsiteli. De smederevka, genoemd naar de stad Smederevo aan de Donau, geeft vaak wat

oninteressante wijnen. In Bulgarije staat dit druivenras bekend als dimyat. Als blauwe rassen komen in Servië vooral cabernet sauvignon, merlot, prokupac, frankovka (blaufränkisch) en

pinot noir voor. De inheemse prokupac kan mooie wijnen opleveren, zelfstandig of in een blend.

Hij wordt vooral in de regio Zapadna Morava verbouwd. Servië heeft nog tal van andere

inheemse druivenrassen, waaronder neoplanta, bagrina, sila en sirmium, maar deze laten we hier buiten beschouwing.

Wijnbouw en vinificatie Het oogstseizoen in Servië begint soms al in juli en eindigt in oktober. De wijnproductie wordt

gedomineerd door aan de ene kant een klein aantal grote producenten en aan de andere kant

kleine privéwijnbedrijven die voor eigen gebruik en een kleine, lokale markt produceren. De laatste

jaren hebben zich middelgrote wijnbedrijven ontwikkeld die met moderne apparatuur werken en op kwaliteit gericht zijn. Witte wijnen maken meer dan de helft van de productie uit, maar de rode wijnen uit Servië zijn doorgaans beter dan de witte.

Kwaliteitsniveaus en regelgeving Omdat Servië geen EU-lid is, hoeven de wijnen en de herkomstbenamingen niet te voldoen aan

de Europese wetgeving, maar als kandidaat-lid van de EU heeft Servië zijn wijnwetgeving aangepast aan de EU-regelgeving. De categorie PGI (Protected Geographical Indication) heet in Servië Geografska Indikacija (GI). Wijnen van de categorie PDO (Protected Designation of Origin) kunnen op de markt komen als Kontrolisano Poreklo i Kvalitet (KPK) of Kontrolisano i Garantovano

Poreklo i Kvalitet (KGPK), vergelijkbaar met het Italiaanse systeem van DOP en DOPG. Het Ser-

visch is een Zuid-Slavische taal met cyrillisch schrift, dus voor de westerse consument vormen de voor de binnenlandse markt bestemde wijnetiketten een ware puzzel.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

189

Graanvelden en wijngaarden aan de voet van het Fruška Goragebergte in Vojvodina

Wijnbouwgebieden en herkomstbenamingen Servië heeft acht wijnregio’s. De meeste wijngaarden zijn te vinden in het stroomgebied van de

Donau en de Morava. De Donau loopt van west naar oost langs Belgrado. De Morava ontspringt in het zuiden van Servië en mondt ten oosten van Belgrado uit in de Donau.

De noordelijke, autonome provincie Vojvodina is wat wijnbouw betreft een uitloper van het Kroatische binnenland. Het noordelijke deel van Vojvodina is Hongaars georiënteerd. Vojvodina heeft drie wijnregio’s:

• Subotica-Horgoš: Deze regio in het noorden bestaat uit de districten Palić, Horgoš, Potisje en

Čoka. Hier wordt op zanderige bodems vooral witte wijn geproduceerd van graševina, riesling

en župljanka. Subotica-Horgoš grenst aan Hongarije en deelt enkele druivenrassen met Hongarije, zoals ezerjó en kadarka. De wijnen zijn qua karakter meer Hongaars dan Servisch. Ook culturele invloeden uit Hongarije zijn hier duidelijk.

• Srem: Deze regio ligt ten zuiden van Novi Sad, richting de Donau. In het westen grenst Srem

aan het zuidelijke deel van de Kroatische wijnregio Hrvatsko Podunavlje. De beste wijngaarden

liggen op de uitlopers van het laaggebergte Fruška Gora, op een hoogte van 200 tot 300 meter.

Deze wijngaarden hebben een groot potentieel. De nabijheid van de Donau zorgt voor matiging

van het klimaat in de zomer en in de winter. Het belangrijkste druivenras is hier graševina. Voor

TERUG NAAR INHOUD

190



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

rode wijnen worden vooral vranac, portugieser, merlot en cabernet sauvignon gebruikt.

• Banat: Deze regio in het zuidoosten van Vojvodina ligt tegen de grens met Roemenië. De

belangrijkste subregio is Vršac. Aan de andere kant van de grens ligt de Roemeense regio Banat. De wijngaarden liggen op de voetheuvels van de zuidelijke Karpaten.

De belangrijkste wijnregio’s uit het midden en zuiden van Servië zijn:

• Šumadija-Velika Morava: Deze heuvelachtige regio ligt ten zuiden en zuidoosten van Belgrado. De beste reputatie heeft de subregio Oplenac, waar het druivenras prokupac een

hoofdrol vervult. Ook chardonnay, sauvignon blanc, riesling, blaufränkisch en pinot noir leveren in Oplenac veelbelovende resultaten. Een bekende wijngemeente in Šumadija-Velika Morava is Smederevo aan de Donau. In Šumadija-Velika Morava worden vooral witte en lichte rode wijnen geproduceerd, maar ook Cabernet Sauvignon kan hier heel goed zijn.

• Timok: Deze regio rond de rivier Timok heeft twee subregio’s: Krajina en Knjaževac. Het centrum van Krajina is Negotin. Negotin was ooit de grootste wijnstreek van Servië. In Timok wordt veel gebruikgemaakt van lokale rassen, waaronder de witte bagrina en de blauwe začinak en prokupac.

• Zapadna Morava: Deze bekende regio ligt in het centrale deel van Servië. De twee subregio’s zijn Čačak (in het westen) en Kruševac (in het zuiden). Deze laatste subregio, ook wel Župa genoemd, bevat volgens de overlevering de oudste wijngaarden van Servië. Het is een

gebied met licht glooiende hellingen ten westen van de rivier Morava. Hier worden vooral wijnen gemaakt van tamjanika (muscat blanc à petits grains) en prokupac.

29.7 Montenegro (Crna Gora) Montenegro, door de Montenegrijnen zelf Crna Gora (zwarte berg) genoemd, is sinds 2006 zelf-

standig. Het is een klein land aan de Adriatische Zee, ingeklemd tussen Kroatië, Bosnië-Herzegovina, Servië, Kosovo en Albanië. De taal die er wordt gesproken, is Zuid-Slavisch en het schrift is zowel romaans als cyrillisch. Montenegro werd in 2010 kandidaat-lid van de EU. De euro is hier sinds 2002 het wettige betaalmiddel.

Montenegro telt zo’n 4.500 ha wijngaarden. De helft daarvan is in handen van één groot wijnbe-

drijf. Het klimaat in de wijngebieden van Montenegro is mediterraan. Sommige wijngaarden liggen tot op een hoogte van 600 meter boven zeeniveau.

Zo’n 80 procent van de aanplant in Montenegro bestaat uit blauwe druivenrassen. Verreweg de

belangrijkste daarvan zijn de lokale vranac en kratošija (zinfandel). De vranac geeft diepgekleurde rode wijnen met veel tannine en een groot bewaarpotentieel. Daarnaast staan internationale ras-

sen als cabernet sauvignon, merlot, grenache en syrah aangeplant. De belangrijkste witte druivenrassen zijn de inheemse krstač en žižak. Een klein deel van de aanplant bestaat uit chardonnay, rkatsiteli, sauvignon blanc en pinot blanc.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

191

Wijngaard in Dupilo, ten westen van het Skadarmeer in Montenegro

De wijngebieden van Montenegro zijn in twee regio’s te verdelen:

• Kustzone: De wijngaarden liggen op terrassen aan weerszijden van het kustgebergte.

• Skadarmeer: Dit is de belangrijkste regio. Wijngaarden liggen in de buurt van het uitgestrekte

Skadarmeer op de grens met Albanië, ten zuiden van de hoofdstad Podgorica. De belangrijkste subregio’s zijn hier Podgorica en Crmnica. In Crmnica bevindt zich een van de grootste single vineyards van Europa, Cemovsko Polje. De bodem is hier bezaaid met kiezels. Vranac maakt het grootste deel van de aanplant uit.

29.8 Kosovo Kosovo, ten zuiden van Servië, verklaarde zich in 2008 onafhankelijk van Servië, maar deze onafhankelijkheid is door Servië nog steeds niet erkend. Kosovo is geen lid van de EU, maar gebruikt wel de euro als betaalmiddel. De bevolking van Kosovo is overwegend Albanees en het gebruikte schrift is romaans. Kosovo had ooit de twijfelachtige reputatie de basiswijn voor ruim 30 miljoen liter zoetige

(lieblich) rode Amselfelder aan Duitsland te leveren, het schoolvoorbeeld van een industriële merkwijn zonder enige persoonlijkheid. Deze Amselfelder was onder andere gemaakt van cabernet sauvignon, pinot noir, prokupac en gamay. Nu zijn er tekenen van een meer kwaliteitsgerichte aanpak. Na jaren van oorlog met Servië, handelsembargo’s en politieke instabiliteit lijkt de rust weergekeerd.

Wijnmakers kijken voor inspiratie vooral naar wijnen uit de Bordeaux, de Bourgogne en Californië.

TERUG NAAR INHOUD

192



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

De klimaatomstandigheden in Kosovo zijn ideaal voor wijnbouw. Zon schijnt er gemiddeld zo’n

270 dagen per jaar en in de zomer valt er voldoende regen, maar niet te veel. De meeste bodems zijn vrij arm. Sommige wijngaarden bevinden zich op een hoogte van 300 tot 400 meter. Kosovo heeft een wijngaardareaal van 3.200 ha. De meeste wijngaarden bevinden zich in het westelijke deel van het land, in de regio Dukagjini (in het Servisch: Metohija). Van de wijngaarden die in

productie zijn, liggen de meeste in de zuidelijke subregio’s Rahovec (Orahovac) en Suhareka

(Suva Reka), nabij Prizren. Het grootste deel van de aanplant in Kosovo bestaat uit internationale variëteiten als cabernet sauvignon, merlot, pinot noir, gamay, chardonnay en riesling. Tot de regionale druivenrassen behoren vranac en prokupac.

29.9 Noord-Macedonië De voormalige Joegoslavische republiek Macedonië, sinds februari 2019 officieel Republiek

Noord-Macedonië genoemd, is sinds 1992 onafhankelijk. Het land is kandidaat-lidstaat voor toe-

treding tot de EU. Er wordt Zuid-Slavisch en Albanees gesproken. Geschreven wordt er in zowel romaans als cyrillisch schrift. Er was al lange tijd een conflict met Griekenland gaande over de

naam Macedonië. De naam Macedonia is een erkende PGI voor wijn uit het gelijknamige noordelijke deel van Griekenland.

De wijnbouw in Noord-Macedonië dateert van ver voor onze jaartelling. Wijn is in de Macedonische cultuur in de loop van deze eeuw een steeds grotere rol gaan spelen en is een belangrijk

exportproduct. Ongeveer 85 procent van de geproduceerde wijn wordt geëxporteerd. Grote wijn-

drinkers zijn de Noord-Macedoniërs niet, maar de wijnconsumptie is in de loop van deze eeuw wel

toegenomen. Het areaal met aanplant van druiven bedraagt zo’n 22.000 ha, daarvan is 84 procent voor de wijnproductie en is 16 procent tafeldruiven. Er zijn 74 geregistreerde wijnbedrijven. In 2019 lag de consumptie rond de 9 liter per capita (15+).

Bodem en klimaat Noord-Macedonië heeft een warm en gematigd landklimaat met mediterrane invloeden. De rivier

Vardar, die door het midden van het land stroomt, heeft een matigende invloed. Het klimaat in de wijngebieden Ohrid, Prespa en Bitola (in het zuiden van de regio Pelagonija-Polog) wordt grotendeels bepaald door twee grote meren, die op de grens met Albanië liggen. De zomers zijn warm

en droog. De herfst duurt lang, wat in een goede rijping van de druiven resulteert. Grote stukken

land in Noord-Macedonië zijn zeer vruchtbaar en er wordt dan ook veel fruit geproduceerd. Wijngaarden liggen op een gemiddelde hoogte van 650 meter. De meeste wijngebieden liggen in

warme en droge delen van het land. Koele nachten zorgen voor wijnen met finesse en verfijnde aroma’s.

Druivenrassen In Noord-Macedonië zijn ongeveer 30 verschillende druivenrassen te vinden. Van de druivenaan-

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

193

Jonge aanplant in Kavardarci, een stad in de subregio Tikveš

plant is iets meer dan de helft blauw. Voor blauwe druivenrassen zijn de klimatologische omstan-

digheden beter dan voor witte. Als internationale rassen staan vooral cabernet sauvignon, merlot, syrah, pinot noir, chardonnay en sauvignon blanc aangeplant. De belangrijkste blauwe regionale druivenrassen zijn vranec (in Montenegro, Servië en Kroatië bekend als vranac), kratošija

(tribidrag, zinfandel) en prokupec (in andere Balkanlanden onder andere bekend als niševka,

prokupac of prokupka). Witte regionale rassen zijn onder andere temjanika (muscat blanc à petits grains), žilavka (ook te vinden in Bosnië, Kroatië en Servië), rkatsiteli (oorspronkelijk uit Georgië) en graševina (welschriesling). Een inheems druivenras is de blauwe stanušina. De bakermat hiervan ligt in het wijngebied Tikveš.

Wijnbouw en vinificatie Doordat er na de Tweede Wereldoorlog vrijwel geen wijn uit Noord-Macedonië naar het westen is geëxporteerd, zijn de wijnen van dit land in de vergetelheid geraakt. Ten tijde van het commu-

nisme werd ook hier de wijnbouw genationaliseerd en werd de meeste wijn geproduceerd door

grote wijnbedrijven. Er waren in die periode zo’n 30.000 familiebedrijven die hieraan druiven leverden. De productie bestond vooral uit bulkwijn, die in grote tanks naar andere landen werd ver-

voerd en daar werd gebotteld. Na de val van het communisme en het uiteenvallen van Joegoslavië werden de bedrijven weer geprivatiseerd. Met hulp van westerse investeerders zijn nieuwe,

moderne wijnbedrijven ontstaan en nieuwe wijngaarden aangeplant, vooral in hogere delen van het bergachtige zuiden. Nog steeds bestaat een groot deel van de productie (zo’n 60 procent)

TERUG NAAR INHOUD

194



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

echter uit goedkope bulkwijn. De belangrijkste exportmarkten daarvoor zijn Duitsland, Servië en

Kroatië. Het aandeel gebottelde wijn en kwaliteitswijn is de afgelopen jaren wel toegenomen. Voor wijnen op fles zijn Kroatië, Servië en Slovenië de belangrijkste exportmarkten.

Noord-Macedonië is vooral geschikt voor de productie van rode wijnen. Witte druiven zijn vaak

bestemd voor de productie van brandewijn of rakija. Door verbeterde vinificatietechnieken worden

droge witte wijnen steeds beter. Het zijn vooral de grote bedrijven, die steeds betere wijnen produceren. Het grootste wijnbedrijf van Noord-Macedonië behoort tot de grootste in Zuidoost-Europa.

Wijnbouwgebieden en herkomstbenamingen Noord-Macedonië telt drie regio’s, die in zestien wijngebieden (subregio’s) kunnen worden onderverdeeld. De regio’s zijn:

• Pčinja-Osogovo (in het noordoosten); • Pelagonija-Polog (in het westen);

• Povardarje (in het midden en zuidoosten).

In Povardarje, de vallei van de Vardar, wordt ruim 85 procent van alle Macedonische wijn geproduceerd. In een groot deel van Povardarje wordt het klimaat sterk beïnvloed door de Vardar. De

omstandigheden in deze brede vallei zijn enigszins vergelijkbaar met die in het Rhônedal. De temperatuur kan hier in de zomer oplopen tot 40 °C, maar ’s nachts waait een koele wind door de vallei.

De hellingen zijn zeer geschikt voor wijnbouw. Het belangrijkste druivenras in Povardarje is vranec.

De hoofdstad van Noord-Macedonië, Skopje, geeft zijn naam aan de noordelijkste subregio van

Povardarje, maar de belangrijkste en bekendste subregio van Povardarje is Tikveš. De wijngaarden liggen op een hoogte van gemiddeld 300 meter boven zeeniveau en worden aan drie kanten

beschermd door bergen en hooglanden. Belangrijke productieplaatsen zijn Negotino, Kavardarci en Stobi. Het mesoklimaat van de wijngaarden van Kavadarci wordt in hoge mate bepaald door de

rivier Crna, die bij de stad Stobi samenkomt met de Vardar. Stobi was in strategisch en economisch opzicht een belangrijke stad in de Romeinse oudheid en is tegenwoordig een belangrijk centrum van wijnproductie.

De wijngaarden in de regio’s Pčinja-Osogovo en Pelagonija-Polog liggen gemiddeld hoger dan die in Povardarje, tot een hoogte van wel 900 meter. De wijnbouw is hier zeer kleinschalig.

29.10 Bosnië-Herzegovina Bosnië-Herzegovina is sinds het uiteenvallen van Joegoslavië een onafhankelijke federale repu-

bliek. Het land heeft veel te lijden gehad onder een bloedige oorlog tussen 1992 en 1995. Feitelijk

bestaat het land uit twee delen: de federatie Bosnië-Herzegovina in het bergachtige zuidwesten en Republica Srpska in het vlakkere noordoosten. Iets minder dan de helft van de bevolking is islamitisch. In de hoofdstad Sarajevo overheerst de islam, die hier overwegend gematigd en tolerant is.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

195

Wijngaarden in Medjugorje

In 2008 werd een associatieverdrag gesloten met de EU en in 2016 werd een verzoek tot EU-lidmaatschap ingediend.

Exacte cijfers over wijnconsumptie, wijngaardareaal en wijnproductie in Bosnië-Herzegovina zijn moeilijk te vinden. Volgens gegevens van de OIV had het land in 2019 bijna 5.000 ha wijngaar-

den. Er zijn plannen om het met enkele duizenden hectaren te vergroten. Een groot deel van de wijngaarden is in handen van kleine boerderijen en huishoudens die wijn voor eigen consumptie produceren of hun product op de zwarte of grijze markt verkopen. Grote wijndrinkers zijn de

inwoners van Bosnië-Herzegovina niet. De wijnconsumptie bedroeg in 2019 een kleine 4 liter per capita (+15)

Het overgrote deel van de wijngaarden ligt in het zuidwesten van het land, tussen de steden

Mostar en Trebinje. Veel wijngaarden liggen in het stroomgebied van de kleine rivier Neretva in de wijnregio Mostar. Als belangrijkste productiecentra gelden Mostar, Čitluk, Ljubuski,

Medjugorje, Čapljina, Stolac en Trebinje. In Medjugorje zijn wijngaarden aangelegd op een

steenplateau met een bovenlaag van graniet. De wijngaarden in de omgeving van Trebinje, zo’n 30 km ten oosten van het Kroatische Dubrovnik, dateren uit het einde van de negentiende

eeuw. De meerderheid van de aanplant betreft hier witte druivenrassen, met een hoofdrol voor de lokale žilavka, die wijnen oplevert met een expressief aroma en een goede zuurgraad. Van de blauwe druivenrassen is de lokale blatina het meest aangeplant.

TERUG NAAR INHOUD

196



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

29.11 Albanië Albanië ligt aan de Adriatische Zee en grenst aan Montenegro, Kosovo, Noord-Macedonië en

Griekenland. Het is kandidaat-lidstaat van de EU en is een parlementaire republiek. Het is iets

kleiner dan Nederland en heeft slechts 3,5 miljoen inwoners. Albanië was in de communistische

periode erg geïsoleerd en is in West-Europa niet bekend als wijnland, maar voor de inval van de

Ottomanen in de late vijftiende eeuw had Albanië vele wijngaarden, verspreid over het hele land.

Albanië telt ongeveer 11.000 ha wijngaarden. Naar verwachting neemt de wijnindustrie de komende jaren toe.

Albanië is een bergachtig land met een overwegend mediterraan klimaat. De winters zijn mild en

vochtig en de zomers heet en droog. Door het bergachtige terrein is maar een kwart van het land

geschikt voor landbouw. Wijngaarden zijn verspreid over Albanië te vinden, maar de belangrijkste regio’s bevinden zich in de zuidelijke helft van het land. Als geleidingssysteem komt het pergola-

systeem (zie hoofdstuk 5) nog vaak voor. Een relatief groot deel van de wijngaarden, zo’n 18 procent, is beplant met tafeldruiven. Ook wilde wijnstokken zijn hier en daar te vinden. De druiven-

aanplant bestaat uit lokale, regionale en internationale rassen. De belangrijkste blauwe variëteiten zijn merlot, shesh i zi, cabernet sauvignon en kallmet. Dit laatste druivenras is gelijk aan de Hongaarse kadarka. Als witte druivenrassen staan vooral shesh i bardhë, chardonnay, muskat i

bardhë en trebbiano aangeplant. Vooral de inheemse druivenrassen zouden veelbelovend kunnen zijn voor de toekomst.

29.12 Bulgarije Bulgarije, dat op 1 januari 2007 toetrad tot de Europese Unie, kent al drieduizend jaar wijnbouw.

Druiventeelt werd vanuit Griekenland geïntroduceerd in het gebied dat in de Romeinse oudheid

bekendstond als Thracia (Thracië). Volgens de Romeinse schrijver Plinius de Oudere was zelfs de allereerste Europese wijnboer een Thraciër, Evmolp genaamd. In de Romeinse tijd en in de mid-

deleeuwen nam de wijnbouw een hoge vlucht. De verwerking van druiven tot wijn kwam weliswaar nagenoeg tot stilstand tijdens de vijf eeuwen durende Ottomaanse bezetting (midden veertiende tot eind negentiende eeuw), maar veel van de wijngaarden bleven in gebruik voor de teelt van

tafeldruiven. Druivenstokken hebben altijd een belangrijke rol gespeeld in de Bulgaarse landbouw.

De moderne Bulgaarse wijnbouw begon ongeveer een eeuw geleden. De productie was in het begin van de twintigste eeuw voornamelijk in handen van coöperaties die bestonden uit kleine

wijnboeren. Onder het communistische bewind werd de wijnproductie genationaliseerd en vanaf

1949 werden productie en handel gedomineerd door het staatsbedrijf Vinprom, dat een monopoliepositie had. Tegelijkertijd werd de wijnproductie ondergebracht in grote agro-industriële complexen met gemengde landbouw. De meeste wijn was bestemd voor export, vooral naar de Sovjet-Unie en de overige Comeconlanden.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

197

Bulgaars bankbiljet van rond 1952. In 1952 werd wijnbouw in Bulgarije van staatswege gepromoot.

Welbeschouwd heeft Bulgarije binnen Zuidoost-Europa een pioniersrol gespeeld. Het was het eerste communistisch geregeerde land dat zijn wijnindustrie in hoge mate afstemde op de wensen van de markt in Noordwest-Europa. De grondslag hiervoor werd al in de jaren zestig gelegd met de grootschalige aanplant van internationale druivenrassen. Een brede tussenruimte tussen de stokken en

draadgeleiding maakte mechanisatie mogelijk. Ook kwamen de nodige keldertechnische verbeteringen tot stand, onder andere op advies van de gerenommeerde wijnbouwfaculteit van de University of California in Davis (rond 1970). In de jaren tachtig en negentig waren de modern gemaakte

Bulgaarse cépagewijnen een groot succes in West-Europa, niet in de laatste plaats door hun lage

prijs. In de jaren tachtig en negentig waren Bulgaarse wijnen ruim vertegenwoordigd op de Neder-

landse markt. Vooral Bulgaarse Cabernet Sauvignon was een groot succes in West-Europa. In het begin van de jaren tachtig was Bulgarije een zeer grote wijnproducent, maar aan het eind van de jaren tachtig daalde de productie als gevolg van de anti-alcoholcampagne van de regering-

Gorbatsjov. Door de lage verkoopprijzen bleven de nodige investeringen bovendien achter. Wijngaarden werden verwaarloosd en dode of zieke druivenstokken werden niet altijd vervangen.

Privatisering kwam in de jaren negentig van de twintigste eeuw moeizaam op gang, vooral door-

dat het moeilijk bleek landbouwgrond aan de oude eigenaars (van voor het communisme) terug te geven. De problemen met eigendomsrechten op het gebied van de wijngaarden deden de wijn-

bouw stagneren. Matige oogsten in de jaren negentig maakten de situatie niet beter. Druiven werden bovendien uit economische overwegingen vroeg geplukt, wat tot schrale wijnen leidde,

TERUG NAAR INHOUD

198



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

precies in de periode dat Nieuwe Wereldlanden als Australië met volle, fruitige wijnen de markt bestormden. In het midden van de jaren negentig beleefden Bulgaarse wijnen een exportpiek, maar rond 2000 stagneerde de afzet naar westerse landen.

Wijnproductie en wijnbouw bleven tot in het begin van de 21e eeuw grotendeels gescheiden; weinig wijnbedrijven hadden eigen wijngaarden. Die situatie is nu veranderd. In de aanloop naar de

toetreding tot de EU in 2007 heeft Bulgarije kunnen profiteren van veel investeringskapitaal uit het

buitenland en landbouwsubsidies. Inmiddels investeren Bulgaarse wijnproducenten een groot deel

van hun winst in nieuwe barriques en kelderapparatuur, en is de wijnbouw moderner dan ooit. Nog steeds wordt het merendeel van de Bulgaarse wijnen geëxporteerd. De Bulgaarse thuismarkt voor wijn is niet zo groot.

Bodem Bodems zijn in Bulgarije zeer gevarieerd. Bulgarije kent onder andere zure, geelbruine bodems, grijze bosgrond (in de buurt van de bergen in de Donauvlakte), lössbodems op kalksteen (in de

Donauvlakte) en vruchtbare, alluviale bodems (in het Thracische laagland). In Zuidwest-Bulgarije zijn veel bodems met klei en zand te vinden, waarop het druivenras melnik goed gedijt. In het gebied tussen het Sakargebergte en de rivier Maritsa bevat de bovenlaag veel terra rossa.

De wijngaarden in het noorden van Bulgarije liggen veelal op hoogten van 100 tot 250 meter, die in het zuiden op 100 tot 500 meter. De moderne wijnbouw heeft zich geconcentreerd op het glooiende, vruchtbare laagland in het zuiden van het land.

Verspreid over Bulgarije zijn unieke rotsformaties te vinden. Een bezienswaardigheid ten

noordoosten van de stad Melnik, in de voetheuvels van het Piringebergte, zijn de steile rotsen van zandsteen (‘piramides’), die soms een hoogte van 100 meter bereiken. Ze zijn verspreid

over een oppervlakte van 17 km2. Een andere geologisch interessante rotsformatie vindt men

ten westen van Varna, in het oosten van het land. Holle stenen zuilen van enkele meters hoog staan daar op zandsteen. Deze formaties worden Pobiti Kamani genoemd.

Klimaat Het klimaat in Bulgarije is continentaal, met warme, soms hete zomers en koude winters. Het kan in de zomer makkelijk 35 °C worden en in de winter -20 °C. Het warme zuiden is zeer geschikt

voor de productie van volle rode wijnen. In het koelere noorden, in de buurt van de Donau, worden wat elegantere (rode) wijnen gemaakt. Het centrale en westelijke deel van Noord-Bulgarije

heeft veel zon, maar de winters kunnen koud zijn. In het oosten van het land heeft de Zwarte Zee een matigende invloed op de temperatuur. Het Balkangebergte houdt in het centrale en zuidelijke deel van Bulgarije de koude winden uit de Russische steppen tegen. De vallei van de rivier Struma, in het zuidwesten, profiteert van mediterrane invloeden uit het zuiden.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

199

Zicht op het Balkangebergte (Stara Planina) bij Sliven

Zandstenen rotsen rond de stad Melnik

De luchtvochtigheid is in de Bulgaarse wijngebieden vaak hoog. Vocht kan in combinatie met

hoge temperaturen schimmelziekten veroorzaken. Grijze rot en meeldauw komen in Bulgarije dan ook relatief vaak voor. Andere risicofactoren voor de wijnbouw zijn regen in de oogstmaand september, vorst in de winter en hagel.

Druivenrassen Bulgarije heeft een gevarieerde aanplant van zowel regionale als internationale druivenrassen. Tot

het eind van de jaren vijftig van de twintigste eeuw domineerden inheemse en regionale variëteiten

de wijngaarden, zoals dimyat, mavrud, rkatsiteli en pamid (zie tabel 22.9). Aan het eind van de jaren vijftig werden massaal internationale variëteiten aangeplant op vruchtbare bodems om de Sovjet-

Unie van grote hoeveelheden wijn te voorzien. De meest aangeplante internationale rassen zijn merlot, cabernet sauvignon, muscat ottonel, chardonnay, gewürztraminer, ugni blanc, riesling, sauvignon blanc, aligoté en welschriesling. Recentelijk zijn syrah, pinot noir en cabernet franc aangeplant. Pinot noir doet het vooral goed in het relatief koele noordwesten van het land. Cabernet sauvignon en

merlot staan voornamelijk aangeplant in het warmere zuiden. De beste witte wijnen van Bulgarije komen uit het koelere oosten, met name uit productiegebieden als Schumen en Veliki Preslav.

Van de aanplant in Bulgarije bestaat ruim 60 procent uit blauwe rassen. Alleen in het oosten van het land, in de regio rond de Zwarte Zee, zijn witte rassen dominant. Merlot is van de

blauwe druivenrassen de meest aangeplante in Bulgarije. Dat was in het begin van deze eeuw nog cabernet sauvignon. De meest aangeplante witte variëteit is misket.

TERUG NAAR INHOUD

200



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Naam druivenras

Omschrijving

Dimyat (w)

Aromatisch ras, ook te vinden in Servië (onder de naam smederevka).

Fetiaska (w)

Synoniem voor de Roemeense fetească albă.

Gamza (b)

Synoniem voor de Albanese kadarka. Vooral aangeplant in het noorden van Bulgarije.

Mavrud (b)

Laatrijpend, inheems druivenras. Geeft dieprode, intense, tannineuze wijnen van goede kwaliteit met behoorlijk rijpingspotentieel. Vanwege zijn langzame rijping en de behoefte aan een lang groeiseizoen traditioneel vooral aangeplant in het warme zuiden (rond Plovdiv en Assenovgrad), maar nu wijdverbreid.

Melnik (b)

Volledige naam is eigenlijk shiroka melnishka losa. Specialiteit uit de omgeving van de steden Melnik, Sandinski en Harsovo in het warme zuidwesten van Bulgarije (Strumavallei). Geeft robuuste wijnen met een donkerrode kleur en stevige tannine. Rijpt laat. De druiven zijn klein en suikerrijk en hebben een dikke schil.

Misket (w)

Ook wel rode misket genoemd. Bulgaarse kruising van dimyat en riesling. Heeft een roze schil en is vorstbestendig. Levert wijnen op met een druivig aroma. Vooral aangeplant in de Rozenvallei.

Pamid (b)

Veel aangeplant, maar niet bijzonder van kwaliteit. Heeft een lage zuurgraad en levert lichte wijnen op die jong gedronken moeten worden.

Rkatsiteli (w)

Komt van oorsprong waarschijnlijk uit Georgië. Heeft goede zuren en suikerwaarden.

Rubin (b)

Bulgaarse kruising van nebbiolo en syrah. Geeft fruitige, spicy wijnen.

Saperavi (b)

Kaukasisch ras (Georgië). Geeft wijn met goede kleur en zuren. Is een teinturier.

Senzo (b)

Synoniem voor de Zuid-Franse cinsaut/cinsault.

Tabel 29.6 Regionale en nationale rassen van Bulgarije. (w) = wit, (b) = blauw

Wijnbouw Wijnbouw komt in vrijwel heel Bulgarije voor, met uitzondering van het gebied rond de hoofdstad

Sofia en het Balkangebergte (Stara Planina) in het midden van het land. Het Balkangebergte loopt van west naar oost en deelt Bulgarije in twee wijnbouwzones, de Donauvlakte en het Thracische laagland. Wijngaarden liggen grotendeels op golvende vlaktes op een hoogte van 100 tot 300

meter. Er zijn in Bulgarije zo’n 260 wijnbedrijven actief. De belangrijkste en meeste ambitieuze daarvan bezitten eigen wijngaarden. Het wijngaardareaal bestond in 2020 uit 66.000 ha.

Het wijngaardbezit in Bulgarije is zeer gefragmenteerd. Veel wijnboeren hebben nog geen 0,5 ha.

Een groot aantal wijngaarden is in de jaren negentig verwaarloosd of opgegeven.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

201

Wijnafdeling in Bulgaars warenhuis. Бяло вино betekent ‘witte wijn’.

Tot het begin van de jaren zestig van de vorige eeuw werden druivenstokken niet geleid en ston-

den ze als bush vines in de wijngaard. Daarna werden op grote schaal op vlakke grond internatio-

nale variëteiten als cabernet sauvignon en chardonnay aangeplant, die omhoog werden geleid om de druivenopbrengst te vergroten. De leeftijd van de druivenstokken is tegenwoordig over het

algemeen relatief laag, zeker vergeleken met landen als Slovenië of Kroatië. De helft van de druivenstokken in Bulgarije is ouder dan dertig jaar. Vanaf 2008 zijn jaarlijks duizenden hectaren

opnieuw beplant, vooral in het Thracische laagland. Doordat er in Bulgarije voldoende regen valt, is irrigatie bijna nooit nodig.

Vinificatie In 2020 produceerde Bulgarije volgens cijfers van het OIV 0,9 miljoen hl wijn. Het merendeel van

de geproduceerde wijnen is rood. Buitenlandse investeringen en EU-subsidies hebben veel bijgedragen aan de modernisering van vinificatiepraktijken. Roestvrijstalen vaten, temperatuurcontrole en andere moderne technische middelen zijn ook in Bulgarije doorgebroken. Eikenhout, vooral

van Franse herkomst, wordt breed toegepast. Eikenhouten chips in oude vaten komen echter nog steeds voor. Chaptalisatie is vrijwel nooit nodig, omdat druiven in de meeste jaren voldoende rijp worden.

Steeds meer wijnmakers lijken na de flirt met internationale rassen voor oude, bijna vergeten

inheemse variëteiten te kiezen. Daarnaast bestaat er de laatste jaren steeds meer belangstelling

TERUG NAAR INHOUD

202



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

voor biologische wijnen en jonge wijnen in de stijl van Beaujolais Nouveau, als tegenhanger van de ouderwetse Bulgaarse rode wijnen, die vaak vol zijn en jarenlang op eikenhout rijpen. Een Bulgaarse wijnrenaissance ligt in het verschiet.

Kwaliteitsniveaus en regelgeving In 1957 werden voor het eerst wijngebieden geografisch afgebakend. In 1978 werd de eerste wijnwet opgesteld, die in 2000 (in aanloop naar het EU-lidmaatschap) aan de Europese regelgeving is aangepast. Als EU-lid voldoet Bulgarije sinds 2009 aan de etiketteringsvoorschriften voor wijn.

Bulgarije heeft maar twee regio’s die in EU-termen PGI zijn: de Donauvlakte en het Thracische laagland. De Donauvlakte loopt over vrijwel de hele breedte van Bulgarije. Hij wordt begrensd

door de Donau in het noorden en de voetheuvels van het Balkangebergte in het zuiden. Daar-

naast telt Bulgarije 52 PDO’s. De term Reserve wordt gebruikt voor PGI- en PDO-wijnen die van

één druivenras zijn gemaakt en minstens één jaar gerijpt hebben voordat ze op de markt komen.

Het merendeel van de Bulgaarse wijnen (zo’n 80 procent) valt binnen de categorie PGI. Veel

PDO-herkomstbenamingen bestaan feitelijk alleen op papier. Veel wijnbedrijven gebruiken voor de productie van hun wijnen druiven uit meerdere wijnbouwregio’s. ‘Terroirwijnen’ zijn in Bulgarije zeldzaam.

Etiketten voor exportwijnen zijn in het Engels of Frans gesteld. Het eigen, cyrillische schrift wordt daarbij vermeden.

Wijnbouwgebieden en herkomstbenamingen Traditioneel worden er in Bulgarije vijf wijnbouwzones onderscheiden, die in 1960 wettelijk zijn vastgesteld. Deze vijf zones worden hieronder besproken. 

Donauvlakte (noordelijke zone)

Dit is een uitgestrekte vlakte langs de Donau, met op enkele plaatsen ook wijngaarden op hellin-

gen. De zone omvat vrijwel het hele noordelijke deel van Bulgarije, van de Servische grens tot de Zwarte Zee. Het klimaat is gematigd continentaal. Men produceert hier iets meer rood dan wit.

Rode wijnen zijn vaak het interessantst. Tot de meest geproduceerde wijnen behoren Cabernet

Sauvignon, Merlot, Gamza, Muscat Ottonel, Chardonnay, Aligoté en Sauvignon Blanc. De bekendste productiegebieden zijn Russe, Pleven en Suhindol. 

Zwarte Zeegebied (oostelijke zone)

In de regio rond de Zwarte Zee staan veel wijnstokken aangeplant. Het is een gebied dat onder kli-

matologische invloed van de Zwarte Zee staat. De herfsten zijn hier lang en mild. De koele zeewind zorgt voor druiven met goede zuren en expressieve aroma’s. De productie bestaat hoofdzakelijk uit witte wijnen. Naast bekende, internationale rassen als sauvignon blanc, chardonnay en riesling zijn hier ook de inheemse rassen misket en dimyat te vinden. Houtgerijpte Chardonnay uit deze zone

kan heel goed zijn. Belangrijke productiecentra zijn Preslav, Khan Krum, Novi Pasar, Schumen en Varna.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

203

Rozenvallei



Rozenvallei (Sub-Balkan)

De Rozenvallei stond voorheen bekend als Sub-Balkan. Dit centrale deel van Bulgarije is een

heuvelachtig gebied aan de voet van het Balkangebergte. De productie is voornamelijk rood. De rode wijnen zijn over het algemeen beter dan de witte. Witte wijnen worden in zowel droge als halfzoete stijlen gemaakt. Veelgebruikte druivenrassen zijn hier onder andere misket, muscat

ottonel, rkatsiteli en cabernet sauvignon. De belangrijkste productieplaatsen zijn (van west naar oost) Karlovo, Sliven en Sungurlare. 

Thracisch laagland (zuidelijke zone)

Het verreweg grootste productiegebied van Bulgarije is het Thracische laagland (‘Thracian Val-

ley’ of ‘Thracian Lowlands’ op etiketten), dat loopt tot de Griekse grens. Het klimaat is hier

gematigd continentaal. In het zuidwesten wordt het gebied begrensd door het Rhodopegebergte.

In het zuidoosten ligt het Sakargebergte. Uit het stroomgebied van de rivieren Maritsa en

Tundza komen goede rode wijnen, waaronder Merlot, Mavrud, Gamza en Cabernet Sauvignon.

Voor pinot noir is het hier iets te warm. Bekende productiecentra zijn Haskovo, Plovdiv, Stambolovo, Assenovgrad en Jambol. Veel wijnbedrijven hier hebben buitenlandse investeerders aangetrokken. 

Strumavallei (zuidwestelijke zone)

De Strumavallei is een kleine productiezone rond Melnik, tegen de grens met Griekenland en

TERUG NAAR INHOUD

204



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Wijngaard bij Karnobat in het oosten van Bulgarije

Noord-Macedonië. De zone heeft dankzij de rivier Struma en de invloed van de Egeïsche Zee een mediterraan klimaat. Het is het zonnigste en warmste deel van Bulgarije. De Strumavallei

wordt in het noordoosten begrensd door het Piringebergte. Het is een ruig, bergachtig gebied.

Veel wijngaarden liggen op berghellingen. Het gebied is vooral bekend om rode wijnen van het druivenras melnik. Ook cabernet sauvignon en merlot staan veel aangeplant. Belangrijke productieplaatsen zijn Melnik, Damianitza en Harsovo.

29.13 Roemenië Roemenië, dat sinds 2007 lid is van de EU, is qua productie het grootste wijnland van Zuidoost-

Europa. Het is een Latijnse enclave binnen de Slavische wereld, zij het met een belangrijke min-

derheid van Hongaarse origine. De taal is romaans. Het is een land met een oude en diepgewortelde wijncultuur. Roemenen drinken veel meer wijn dan Bulgaren of Hongaren. In 2019 was de

wijnconsumptie volgens officiële cijfers 23,5 liter per hoofd van de bevolking, de wijnen van de vrij grote zwarte markt in Roemenië niet meegerekend. Soms wordt thuisgemaakte wijn illegaal te koop aangeboden op plaatselijke markten of langs de weg. Er wordt bijna vijfmaal zoveel wijn

geïmporteerd als geëxporteerd. De kwaliteit van Roemeense wijnen is de afgelopen jaren sterk

verbeterd. Vooral Pinot Noir heeft op sommige exportmarkten een goede reputatie als betaalbare wijn van degelijke kwaliteit.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

205

Kleine privéwijngaard op het Roemeense platteland

Wijnbouw is hier naar alle waarschijnlijkheid geïntroduceerd door de Grieken, lang voordat de Romeinen onder keizer Trajanus hun provincie Dacia stichtten aan het begin van de tweede

eeuw na Chr. In de zevende eeuw voor Chr. vestigden de Grieken zich in het gebied dat tegenwoordig bekendstaat als Dobrogea, aan de Zwarte Zeekust. Ook in de regio Muntenia (rond Drăgăşani en Ştefăneşti) is de wijnbouw al zeker tweeduizend jaar oud. Ondanks opeenvol-

gende bezettingen wist de wijnbouw zich ononderbroken te handhaven. Een grote bloei kwam na de oprichting van de Roemeense staat in 1861. Deze bloei was van korte duur als gevolg

van de phylloxera. Aangetaste wijngaarden werden daarna op grote schaal beplant met hybride rassen, die tot de jaren dertig van de vorige eeuw de wijnproductie domineerden. Onder het

communistische bewind van de Sovjet- Unie en het stalinistische regime van dictator Ceauşescu werd het wijngaardareaal fors uitgebreid, tot een recordomvang van 340.000 ha in 1972. Het

grootste deel daarvan was in handen van staatsbedrijven, vooral coöperaties. Door het rooien van wijngaarden met hybriden is de beplante oppervlakte daarna sterk teruggelopen. In 2020 bestond het wijngaardareaal uit 190.000 ha.

Structurele problemen waarmee Roemenië te maken heeft, zijn de lage productiviteit van de wijn-

gaarden en een ernstig gebrek aan technische faciliteiten. Het grote potentieel van het land wordt daardoor nog maar ten dele benut. Particuliere wijnbedrijven zetten nu de trend in kwaliteitsverbetering.

TERUG NAAR INHOUD

206



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Bodem Met uitzondering van enkele vlakten wordt Roemenië gedomineerd door bergen. Mede daardoor liggen de wijngebieden verspreid over het hele land en variëren de plaatselijke klimatologische

omstandigheden sterk. De belangrijkste bergketens zijn het Karpatengebergte, dat van het noordoosten naar het zuidoosten loopt, en de Transsylvanische Alpen, die zich van west naar oost uitstrekken. Grote vlakten zijn onder andere de vlakte aan de Zwarte Zeekust en de Pannonische vlakte in het westen.

In het westen van Roemenië, in de regio Crişana-Maramureş, zijn de bodems zeer gevarieerd. Men vindt hier vulkanische bodems, zachte leisteen, kalksteen, grind, klei en terra rossa (als gevolg van

ijzeroxide). Op de steile hellingen in deze regio kan erosie een probleem zijn. Terra rossa vindt men ook rond Oprisor in het zuiden (in de regio Oltenia) en in Dealu Mare (in Muntenia). In Moldova, in

het noordoosten, bevatten de bodems veel mergel en klei op een ondergrond van kalksteen. In Odobeşti, het centrum van Moldova, zijn veel wijngaardbodems diep en vruchtbaar. Ook in het zuidoosten, in de regio’s Muntenia en Dobrogea, bevindt zich een kalkstenen ondergrond. Zanderige bodems zijn vooral te vinden in het zuiden van Roemenië, langs de Donau.

Klimaat Roemenië heeft over het algemeen een continentaal klimaat met grote temperatuurverschillen tussen zomer en winter. De winters kunnen zeer streng zijn. Vorst in de lente vormt in sommige wijngebieden een risico. De kuststreek Dobrogea profiteert van de matigende invloed van de Zwarte

Zee, waardoor de winters daar wat milder zijn. De temperatuur tijdens het groeiseizoen is redelijk hoog, maar zelden problematisch.

De wijnregio’s liggen verspreid over EU-klimaatzones B, C1 en C2. De wijngaarden van Trans-

sylvanië liggen het koelst. Transsylvanië is de enige zone die behoort tot klimaatzone B, waarin

most gechaptaliseerd of ontzuurd mag worden. De hoogste gemiddelde temperatuur hebben de wijnregio’s Oltenia en Muntenia, die op de zuidelijke uitlopers van de Karpaten liggen. Oltenia

heeft 2.400 tot 2.600 zonuren per jaar, maar het neerslaggemiddelde is hier met soms 800 mm

per jaar hoog. Ook in het noordwesten van Roemenië kan jaarlijks veel regen vallen, gemiddeld zo’n 650 mm. Tijdens de oogst valt er in de meeste wijngebieden geen regen. Het droogste en

zonnigste gebied is Dobrogea, tussen de Donau en de Zwarte Zee. Droogte in de zomer vormt hier in sommige jaren een probleem.

Druivenrassen De aanplant in Roemenië is met ruim 90 verschillende druivenrassen zeer gevarieerd. Veel rassen zijn hybriden, kruisingen of regionale rassen. In 2018 behoorde 34 procent van de aangeplante

druivenrassen niet tot de soort Vitis vinifera. Het merendeel van de hybride rassen heeft een Amerikaanse herkomst. In de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw zijn hybride rassen vooral aan-

geplant vanwege hun vorstresistentie en productiviteit, niet vanwege hun kwaliteit. De bedoeling is dat hybride rassen in de nabije toekomst plaatsmaken voor rassen die tot Vitis vinifera behoren.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

207

Rijen druivenstokken in de regio Dobrogea, Oost-Roemenië

De meest aangeplante druivenrassen van Roemenië zijn de witte fetească albă en fetească regală (zie tabel 29.8). Het derde druivenras van Roemenië is riesling italico (welschriesling), soms kortweg riesling genoemd. Andere belangrijke witte variëteiten zijn aligoté, sauvignon blanc, muscat ottonel, chardonnay en pinot gris (pinot grigio).

Van de blauwe druivenrassen staat merlot het meest aangeplant, gevolgd door cabernet sauvig-

non. Een druivenras dat steeds belangrijker wordt, is de inheemse fetească neagră. De aanplant

hiervan neemt snel toe. Ook pinot noir voelt zich thuis in Roemenië. Op sommige exportmarkten is goedkope Roemeense Pinot Noir in het begin van de 21e eeuw zeer succesvol geweest.

Wijnbouw Wijnbouw komt in vrijwel heel Roemenië voor. De meeste wijnbedrijven bezitten eigen wijngaarden, maar in de praktijk blijken lang niet alle bedrijven voldoende capaciteit te hebben om de

oogst te vinifiëren. Als snoei- en geleidingsmethoden komen tegenwoordig vooral Guyot en cordon voor. In oudere wijngaarden is de plantdichtheid vrij laag, maar in nieuwe wijngaarden ligt

de plantdichtheid rond 4.500 stokken per hectare. Irrigatiesystemen zijn maar op zeer beperkte

schaal in de wijngaarden aanwezig, maar dit zal in de toekomst waarschijnlijk veranderen, zeker na meerdere droge jaren. De oogst vindt vaak mechanisch plaats.

TERUG NAAR INHOUD

208



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Naam druivenras

Omschrijving

Băbească neagră (b)

Aanplant neemt af. Geeft lichte, eenvoudige, fruitige rode wijnen.

Fetească albă (w)

Betekent letterlijk ‘meisjesdruif’. Geeft zachte, aromatische wijnen met

Fetească neagră (b)

Levert wijnen op met een stevige ruggengraat. Meest aangeplante

een lage zuurgraad.

druivenras in Transsylvanië. Geeft hoge opbrengsten. Aanplant neemt toe. Roemeniës belangrijkste inheemse blauwe druivenras voor kwaliteitswijnen.

Fetească regală (w)

Kruising van fetească albă en graša. Kan net als fetească albă frisse,

aromatische droge witte wijnen geven, maar wijnen hebben iets meer body. Houtgerijpte wijnen hiervan kunnen zeer succesvol zijn.

Galbenă (w)

Geeft frisse witte wijnen.

Grasă (w)

Betekent letterlijk ‘de vette’. Kan zeer hoge mostgewichten bereiken.

Belangrijk druivenras van Cotnari.

Tămâioasă românescă (w) Kloon van muscat blanc à petits grains. Aromatisch ras voor zoete wijnen.

Rubin (b)

Kruising van cabernet sauvignon en saperavi. Veelbelovende kwaliteit.

Tabel 29.7 Belangrijkste inheemse druivenrassen van Roemenië. (w) = wit, (b) = blauw

Vinificatie Roemenië produceert jaarlijks gemiddeld 4,9 miljoen hl wijn. Witte wijnen maken 58 procent van

de productie uit. De traditionele voorkeur voor halfdroge en halfzoete wijnen heeft plaatsgemaakt voor een drogere smaak. Vinificatietechnieken voldoen, mede dankzij EU-subsidies, aan de

moderne standaarden. Temperatuurcontrole, roestvrijstalen gistingstanks, barriques, goede hygiënische omstandigheden en pneumatische persen komen in moderne bedrijven algemeen voor. In ouderwetse bedrijven ziet men soms nog betonnen gistingskuipen en grote houten vaten van

eikenhout uit de Karpaten. Vaak wordt Frans eikenhout gebruikt, maar steeds vaker leveren ook Hongaarse en Roemeense kuipers vaten van goede kwaliteit.

Kwaliteitsniveaus en regelgeving De Roemeense wijnwet is geheel in overeenstemming met de Europese regelgeving. De

Roemeense term voor PDO is DOC (Denumire de Origine Controlată). Mousserende DOC-wijnen behoren tot de categorie Vin spumant cu denumire de origine controlată. PGI-wijnen krijgen de naam Vin cu Indicaţie Geografică (IG).

Daarnaast kent Roemenië nog twee wettelijk erkende termen:

• Rezervă voor wijnen die ten minste zes maanden op eikenhout en zes maanden op fles hebben gerijpt;

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

209

• Vin de Vinotecă voor wijnen die ten minste een jaar op eikenhout en vier jaar op fles hebben gerijpt.

Roemenië telt 31 DOC’s. Voorbeelden van DOC’s zijn Banat, Coteşti, Cotnari en Dealu Mare.

DOC-wijnen moeten gemaakt zijn van druivenrassen die tot de soort Vitis vinifera behoren.

Afhankelijk van de rijpheid van de geoogste druiven kunnen DOC-wijnen de volgende classificatie krijgen:

• DOC-CMD (Cules la maturitate deplină) voor wijnen van volledig rijpe druiven; • DOC-CT (Cules târziu) voor wijnen van laat geoogste druiven;

• DOC-CIB (Cules la înnobilarea boabelor) voor (edel)zoete wijnen van gebotrytiseerde druiven.

In Roemenië zijn 12 gebieden aangewezen voor de categorie Vin cu Indicaţie Geografică. Voor-

beelden hiervan zijn Colinele Dobrogei, Dealurile Moldovei en Dealurile Transilvaniei. Voor wijnen uit deze categorie moet 85 procent van de druiven uit het betreffende herkomstgebied afkomstig

zijn en binnen dit gebied gevinifieerd zijn. De druivenrassen moeten tot Vitis vinifera behoren of tot een kruising van Vitis vinifera met een andere Vitissoort (zie hoofdstuk 4).

Wijnbouwgebieden en herkomstbenamingen Het Roemeense wijnbouwareaal van circa 190.000 ha is in acht wijnbouwregio’s te verdelen: • Transsylvanië;

• Crişana en Maramureş; • Banat;

• Oltenia en Muntenia; • Moldova (Moldavia); • Dobrogea;

• terrassen van de Donau;

• zandgronden en andere gunstige bodems in het zuiden.

De laatste regio, die nogal onhandig genaamd is, heeft geen DOC’s en wordt hieronder buiten beschouwing gelaten.  Transsylvanië

Transsylvanië is, met een oppervlakte van zo’n 7.000 ha, de bekendste wijnregio van Roeme-

nië. Het is een centraal gelegen plateau binnen de hoefijzervormige Karpaten, met Târnave als voornaamste DOC. Een belangrijke subregio van Târnave is Jidvei. Andere DOC’s zijn onder andere Aiud, Alba Iulia en Lechinţa. De wijngaarden liggen tot op 500 meter hoogte op steile

hellingen langs de bovenloop van de rivier Mureş. Deze wijngaarden behoren tot de koelste van Roemenië. In Transsylvanië worden vrijwel uitsluitend witte wijnen geproduceerd. Deze hebben vaak goede zuren en expressieve aroma’s. Fetească regală en fetească albă zijn de meest

gebruikte witte rassen. De kleine hoeveelheid rode wijnen wordt vooral gemaakt van pinot noir, zweigelt en merlot.

TERUG NAAR INHOUD

210



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Wijngaard in Recaş in de Roemeense regio Banat

 Crişana en Maramureş

De Pannonische vlakte, tegen de grens met Hongarije, is in twee subgebieden te verdelen:

Crişana in het westen, rond de rivier Mureş, en Maramureş in het noordwesten, in de beneden-

loop van de rivier Sameş. Het totale wijngaardareaal bedraagt 9.100 ha. Het neerslaggemiddelde is hier relatief hoog. Het klimaat in het zuidelijke deel, rond Arad, is mediterraan met een lange,

warme herfst. De regio heeft twee DOC’s: Miniş en Crişana. DOC Crişana heeft drie subdenominaties: Diosig, Biharia en Silvania. Als belangrijkste witte druivenrassen gelden fetească albă,

fetească regală, welschriesling, muscat ottonel, traminer, furmint, pinot gris en sauvignon blanc.

In de Minişheuvels ten oosten van de plaats Arad is het klimaat gunstig voor de rijping van blauwe variëteiten als cadarca, cabernet sauvignon, merlot, burgund mare (blaufränkisch) en pinot noir.  Banat

Banat ligt tegen de grens met Hongarije en Servië (Vojvodina) en telt zo’n 3.000 ha wijngaarden.

Het is het kleinste wijnbouwgebied van Roemenië. Er komen zowel witte als rode wijnen vandaan.

Het klimaat is hier gematigd mediterraan, koeler dan in veel andere gebieden in Roemenië. Banat heeft slechts twee DOC’s: Recaş (in het noorden van het gebied, langs de rivier Timiş) en Banat, in het zuiden, tegen de grens met Servië. Aangeplante druivenrassen zijn traditioneel vooral cadarca, welschriesling, furmint, fetească regală, blaufränkisch, muscat ottonel en fetească

neagră. In nieuwe wijngaarden worden steeds vaker internationale variëteiten aangeplant, waarvan cabernet sauvignon, merlot, pinot noir en sauvignon blanc de belangrijkste zijn.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

211

 Oltenia en Muntenia

Oltenia en Muntenia liggen in de voetheuvels van de Karpaten ten noorden en westen van Boekarest. Muntenia ligt ten noorden van Boekarest. Oltenia ligt ten westen van Muntenia, ten zuiden van de Karpaten. Oltenia dankt zijn naam aan de rivier Olt, die de scheiding vormt tussen

Oltenia en Muntenia. De regio telt zo’n 53.000 ha wijngaarden. De wijngaarden liggen tegen de

zuidelijke en zuidoostelijke uitlopers van de Karpaten. Het gebied is erg warm en sommige sub-

gebieden behoren tot de warmste van Roemenië. Er komen vooral stevige rode wijnen vandaan.

De DOC’s van Oltenia-Muntenia zijn Dealu Mare, Drăgăşani, Pietroasa, Ştefăneşti, Sâmbureşti, Banu Mărăcine, Mehedinţi en Segarcea. Belangrijke productieplaatsen zijn Vânju Mare, Calafat en Craiova (alle in Oltenia). De bekendste DOC is ongetwijfeld Dealu Mare (letterlijk ‘grote

heuvel’) in Muntenia. De wijngaarden in dit historische gebied liggen op heuvels van 130 tot

550 meter boven de zeespiegel met een zuidelijke expositie. De roodbruine grond (terra rossa) in sommige delen van het gebied dankt zijn kleur aan ijzeroxide. In het warme Dealu Mare

wordt vooral rode wijn geproduceerd van cabernet sauvignon, merlot, fetească neagră, pinot noir en syrah. Sommige producenten hebben hier veel ambities en de rode wijnen zijn van steeds betere kwaliteit. De zelfstandige DOC Pietroasa is feitelijk een kleine subregio van

Dealu Mare. Op kalkhoudende bodems hier worden zoete witte wijnen gemaakt van onder andere tămâioasă românescă.

De belangrijkste DOC’s van Oltenia zijn Drăgăşani, Ştefăneşti en Sâmbureşti. In het uitgestrekte

productiegebied van Drăgăşani ten westen van de Olt worden zowel witte als rode wijnen gepro-

duceerd. Het is een dynamisch wijngebied met kleine, kwaliteitsbewuste bedrijven. Voor witte wijnen worden onder andere fetească regală, muscat ottonel en sauvignon blanc gebruikt. Een specialiteit van Drăgăşani zijn de blauwe druivenrassen negru de Drăgăşani en novac, die levendige rode wijnen voortbrengen. In Ştefăneşti, dat in het dal van de rivier Argeş ligt, voeren robuuste rode wijnen de boventoon. Sâmbureşti is een relatief kleine regio, gespecialiseerd in zware en gestructureerde rode wijnen, vaak op basis van cabernet sauvignon.  Moldova (Moldavia)

Deze heuvelachtige streek in het noordoosten van Roemenië heeft een lange reputatie. Het

gebied is de grootste wijnbouwregio van Roemenië, met bijna 69.000 ha, ruim een derde van het totale wijngaardareaal van Roemenië. Roemeens Moldova grenst aan de voormalige Sovjetrepu-

bliek Moldova (Moldavië). Wijngaarden liggen op de oostelijke uitlopers van de Karpaten, vaak als terraswijngaarden aangelegd op de hellingen van naar het zuiden gekeerde natuurlijke amfitheaters, die bescherming bieden tegen gure noordenwinden. De hoogte waarop de wijngaarden lig-

gen, varieert van 200 tot 500 meter. De bodems bevatten hier voornamelijk zand, mergel, klei en kalksteen, maar ook zwarte bosbodems komen veel voor.

Moldova produceert zowel witte als rode wijnen. Wit is daarbij in de meerderheid, vooral in het noorden van de regio. Voor witte wijn worden vooral de druivenrassen fetească albă, fetească regală, frâncuşă, welschriesling, aligoté en sauvignon blanc gebruikt. Tot de meest aangeplante blauwe

TERUG NAAR INHOUD

212



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

druivenrassen behoren merlot, cabernet sauvignon en oporto (portugieser). Moldova kent daarnaast veel druivenrassen die men elders nauwelijks aantreft, zoals galbena, busuioaca, zghihara en

plavaie. Het centrum van de streek is van oudsher Odobeşti, dat zijn naam geeft aan een DOC. In en rond Odobeşti wordt vooral eenvoudige witte wijn geproduceerd voor plaatselijke consumptie.

Andere productiecentra zijn onder meer Iaşi (de hoofdstad van Roemeens Moldova) en Huşi.

De bekendste DOC van Moldova is Cotnari. Cotnari was ooit wereldberoemd om zijn zeer zoete witte wijnen op basis van grasădruiven. Van deze roem is nu weinig meer over. Grasă is nog steeds het druivenras dat de mooiste zoete wijnen voortbrengt, al dan niet aangevuld met

tămâioasă românescă, fetească albă en/of frâncuşă, maar Cotnari is tegenwoordig vaak niet meer dan een halfdroge of halfzoete witte wijn van hooguit aardige kwaliteit. Droge Cotnari wordt vooral van frâncuşă gemaakt. Andere belangrijke DOC’s van Moldova zijn Coteşti, Nicoreşti en Panciu.

Het relatief koele Panciu, ten noorden van Odobeşti, is vooral bekend om zijn stille en mousse-

rende witte wijnen. In Coteşti, ten zuiden van Odobeşti, is het warmer en kunnen diepgekleurde

rode wijnen worden geproduceerd. Nicoreşti ligt oostelijk van Panciu en is eveneens een gebied voor rode wijn. Vooral wijnen van băbească neagră kunnen goed zijn.  Dobrogea

Deze streek tussen de Donau en de Zwarte Zee telt ruim 17.000 ha wijngaarden. De zon schijnt

hier soms 300 dagen per jaar en tussen april en oktober valt er maar weinig regen. Het klimaat is

warm, getemperd door koele wind van de Zwarte Zee. Deze omstandigheden begunstigen biologische wijnbouw in het gebied. Dobrogea is van oudsher gespecialiseerd in de productie van zoete wijnen van laat geoogste druiven. Door de geringe neerslag in de zomer en herfst komt botrytis

weinig voor. Aangeplante druivenrassen zijn vooral chardonnay, sauvignon blanc, muscat ottonel, pinot gris en welschriesling. Rode wijnen worden gemaakt van merlot, cabernet sauvignon,

fetească neagră en syrah. De belangrijkste DOC is Murfatlar. Murfatlar is traditioneel bekend om zijn droge en zoete witte wijnen (met name van laat geoogste chardonnay), maar steeds vaker worden hier soepele en volle rode wijnen geproduceerd. 

Terrassen van de Donau

Dit is een vlak gebied van ongeveer 11.000 ha in het zuiden van Roemenië. De wijngaarden lig-

gen op terrassen nabij de Donau, die de grens vormt met Bulgarije. Kwaliteitswijn wordt hier maar zelden geproduceerd. De enige DOC is Oltina.

29.14 Republieken van de voormalige Sovjet-Unie In het begin van de jaren negentig van de twintigste eeuw viel de toenmalige Sovjet-Unie uiteen.

Het grote land was een supermacht op wijngebied, in volume althans. In de jaren zeventig van de vorige eeuw was het een van de grootste wijnproducenten ter wereld. Het kwaliteitsniveau liet,

beoordeeld naar westerse begrippen, te wensen over. Bovendien hadden de Sovjets lange tijd

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

213

Modern wijnbedrijf in Odessa (Oekraïne)

een uitgesproken zoete smaak, ongeacht of het nu om stille of mousserende wijn ging. Favoriete wijnen van de tsaren waren altijd al zoete champagne, Tokaji Aszú en Château d’Yquem.

De anti-alcoholcampagne van de regering-Gorbatsjov in de jaren tachtig van de twintigste eeuw

zorgde voor een dramatische terugval in consumptie en productie. Ook toeleverende landen zoals Hongarije, Bulgarije en Roemenië werden hierdoor zwaar getroffen. Tegenwoordig is er echter

sprake van een belangrijke wijnindustrie, met name in Rusland, Moldavië, Georgië en op de Krim.

Sinds het begin van deze eeuw zijn ook de Russen meer ‘wijnbewust’ en neemt de import van droge wijn toe.

In Rusland, Oekraïne en Moldavië komen steeds vaker internationale druivenrassen voor, maar veel van de aangeplante druivenrassen in Georgië zijn autochtoon.

Moldavië Moldavië (officieel: Republiek Moldavië) ligt in het uiterste zuidwesten van de voormalige SovjetUnie, tussen de rivieren Prut, Donau en Dnjestr. Het land is omsloten door Roemenië en Oekra-

ine. In het gebied van het huidige Moldavië was volgens de Griekse geschiedschrijver Herodotus

al in de vijfde eeuw voor Chr. een wijncultuur. Moldavië ligt laag, met af en toe heuvels van 350 meter boven de zeespiegel. Het land loopt geleidelijk af richting de Zwarte Zee. De omstandig-

heden voor wijnbouw zijn in Moldavië bijzonder gunstig. Het gematigd continentale klimaat wordt

TERUG NAAR INHOUD

214



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

beïnvloed door de naburige Zwarte Zee. Ook de vele rivieren die het land doorsnijden, hebben een matigende invloed op het klimaat. De meeste wijnstokken hoeven in de winter niet

beschermd te worden tegen de kou, anders dan in Rusland (zie verderop). De gemiddelde

temperatuur in de zomer is 20 °C. Hoge geleiding (cordon) is meestal voldoende om vorst-

schade te vermijden. Tegelijk maakt deze geleiding, in combinatie met grote tussenruimten tussen de rijen, mechanisatie mogelijk.

Door geschiedenis, cultuur en taal is Moldavië zeer nauw verwant met buurland Roemenië.

Moldavië vormde in het midden van de negentiende eeuw samen met Walachije zelfs de

basis van het nieuw gestichte Roemenië. Het werd in 1812 geannexeerd door Rusland en de tsaren stimuleerden de aanplant van Europese (lees: Franse) druivenrassen. De Sov-

jet-Unie annexeerde Moldavië in 1940, maar ondanks de daaropvolgende russificatie is de

bevolking in meerderheid Roemeens blijven spreken. In 1991 verklaarde Moldavië zich onafhankelijk. In een zelfverklaard autonoom gebied in het oosten (Transnistria, met Tiraspol als hoofdstad) wordt Russisch gesproken. De uiterste zuidwestpunt ligt aan de Donau, die toegang geeft tot de Zwarte Zee.

De wijnindustrie is voor Moldavië een zeer belangrijke economische sector. De meeste wijn is

voor de export bestemd, vooral naar de voormalige Sovjetstaten. Het merendeel wordt in bulk

vervoerd. In het begin van deze eeuw was de wijnindustrie in Moldavië technisch niet ver ontwik-

keld en was er een gebrek aan een goede infrastructuur en hygiëne in de vinificatieruimte. Ook de mentaliteit liet soms te wensen over. Er werd te veel vertrouwd op de weinig kritische Russische

exportmarkt en diverse joint ventures zijn daardoor op een mislukking uitgelopen. Toen Rusland in 2006 een importverbod voor Moldavische wijnen instelde, werden de wijnen op de thuismarkt kritischer bekeken. Tegenwoordig zie je steeds vaker moderne apparatuur en wordt de kwaliteit van de druiven beter in de gaten gehouden. Verschillende producenten streven ernaar hun wijnen te exporteren naar Europa en de VS. Een nationaal promotieprogramma onder de naam Wine of Moldova moet Moldavische wijn als ‘merk’ positioneren op de internationale markt.

Aan investeringskapitaal en buitenlandse ervaring is tegenwoordig geen gebrek. Wijnstijlen zijn over het algemeen moderner dan vroeger, maar ook traditionele wijnen worden nog gemaakt.

Voor rode wijnen die in de jaren zestig beroemd waren, zoals Negru de Purkari (Purkar, Purcari)

en Roşu de Purkari (Purkar, Purcari), is sinds het begin van deze eeuw weer belangstelling. Een

specialiteit van Moldavië is de versterkte rode wijn Cagor. Voor deze wijn met een alcoholpercen-

tage van zo’n 16 procent wordt de most maar deels vergist. Cabernet sauvignon vormt meestal de basis, net als bij Negru de Purkari en Roşu de Purkari.

In 2019 was het wijngaardareaal van Moldavië ruim 140.000 ha, maar minder dan de helft hiervan is commercieel rendabel, mede als gevolg van de hoge leeftijd en de slechte staat van veel drui-

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

215

venstokken. Het merendeel van de wijngaarden (zo’n 80.000 ha) is beplant met Vitis viniferaras-

sen. De aanplant bestaat overwegend uit Europese (Franse) rassen, met daarnaast enkele regio-

nale (voornamelijk Kaukasische) en lokale invloeden. Zo’n 70 procent van de aanplant betreft witte druivenrassen. De meest aangeplante witte rassen zijn aligoté, rkatsiteli, sauvignon blanc, char-

donnay, riesling en traminer. Als blauwe druivenrassen staan vooral merlot, cabernet sauvignon, pinot noir en saperavi aangeplant. Merlot en cabernet sauvignon worden niet overal even goed rijp, wat soms in ‘groene’ rode wijnen resulteert. Pinot noir lijkt een betere toekomst te hebben.

Wijnbouw wordt vooral bedreven in het midden en zuiden van het land, rond de hoofdstad

Chişinău, waar het fruit een goed mostgewicht en een goede zuurgraad bereikt. Er zijn vier wijnbouwzones te onderscheiden: • noord (Bălţi);

• centraal (Codru);

• zuidoost (Ştefan Vodă);

• zuidwest (Valul lui Trajan).

In de kleine regio Bălţi ligt de nadruk op witte distillatiewijnen. Codru met zijn koele, milde land-

klimaat staat bekend om zijn frisse witte en gestructureerde rode wijnen. Ook mousserende wijnen worden hier geproduceerd. Ştefan Vodă is warmer en produceert rode wijnen die goed kunnen ouderen, zoals de al eerder genoemde Negru de Purkari uit het bekendste district van Ştefan

Vodă, Purkari. Deze beroemde wijn is een blend van cabernet sauvignon, saperavi en de lokale rara neagră (băbească neagră). Valul lui Trajan heeft een meer mediterraan klimaat met weinig

neerslag en profiteert van meer zonuren dan andere regio’s. De zomers zijn warm en droog en de winters zijn mild. Bodems kunnen water hier goed afvoeren. Deze regio produceert rijke rode wijnen met kwaliteitspotentieel. Ook liquoreuze wijnen komen hiervandaan.

De zones Codru, Ştefan Vodă en Valul lui Trajan zijn te vergelijken met PGI-zones in de Europese wetgeving. In juni 2012 sloten Moldavië en de EU een overeenkomst over de erkenning en

bescherming van Moldaviës ‘geographical indications’. De PDO’s Româneşti (voor rode wijnen) en Ciumai (voor droge en zoete rode wijnen) zijn ook erkend door de EU. Oekraïne Oekraïne ligt ten oosten van Moldavië. Het is een overwegend vlak land, soms heuvelachtig, met

in het zuidwesten het Karpatengebergte. Het klimaat is gematigd continentaal. Net als in Rusland is het grootste deel van het land te koud voor wijnbouw. In 2019 was het wijngaardareaal 42.000

ha, maar dit was ooit veel meer. In 1940 was het totale areaal naar schatting 103.000 ha en in het midden van de jaren vijftig zelfs 400.000 ha. De belangrijkste commerciële wijnbouwzones liggen in het zuiden van Oekraïne, waar de Zwarte Zee de kou tempert: op de Krim en rond de steden Odessa (circa 50 procent van de oppervlakte), Mykolajiv en Cherson. In het westen, tussen de

Karpaten en de grens met Hongarije, ligt ook nog een wijnbouwzone. Aan de kust van de Zwarte Zee is het klimaat mediterraan van karakter, maar landinwaarts is het klimaat meer continentaal.

TERUG NAAR INHOUD

216



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Wijngaarden bij Gursuf (Hurzuf) in het zuiden van de Krim

In sommige delen van het land is de winter zo streng dat de druivenstokken ’s winters beschermd moeten worden. De meeste wijngaarden liggen in droge delen van het land, zodat irrigatie soms onontbeerlijk is.

Van de druivenaanplant betreft zo’n 20 procent tafeldruiven. De meest aangeplante druivenrassen in Oekraïne zijn chardonnay, riesling, aligoté, pinot noir, pinot gris, merlot, cabernet sauvignon en rkatsiteli. Rkatsiteli was ooit veruit het belangrijkste druivenras, maar moet terrein afgeven aan

andere variëteiten. Lokale (al dan niet inheemse) en regionale rassen zijn onder andere podarok magaracha, pervenets magaracha, saperavi, cevat kara en telti kuruk. De lijst van bijzondere druivenrassen is lang.

Krim De Krim is een schiereiland in de Zwarte Zee, dat aan het eind van de achttiende eeuw

(onder Catharina de Grote) een deel van het Russische rijk werd. In 1954 werd het door

Rusland afgestaan aan Oekraïne. De Krim heeft een grote reputatie op het gebied van zoete en versterkte wijnen. De rode ‘Ruby of Crimea’ was ooit een zeer gewaardeerde, bekende merkwijn, maar van die roem is weinig meer over. Het is een robuuste, zoete blend van

saperavi, matrassa, aleatica, cabernet sauvignon en malbec. Hoewel de Krim in maart 2014 door Rusland is geannexeerd, wordt in dit boek de Krim nog tot Oekraïne gerekend.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

217

De Krim is van oudsher een belangrijke wijnregio. In de negentiende eeuw stonden Krimwijnen

hoog aangeschreven bij de Russische aristocratie. Velen zijn van mening dat de Krim een groot

potentieel heeft om wijnen van hoge kwaliteit te produceren. De klimatologische omstandigheden

aan de zuidkust zijn voor wijnbouw erg gunstig; de gemiddelde temperatuur in het groeiseizoen is 16,5 °C en de gemiddelde temperatuur in juli is 24 °C. Het aantal zonuren per jaar is 2.250. Het

mediterrane klimaat resulteert in extreem rijpe druiven, die het best geschikt zijn voor de productie

van stevige, zoete en versterkte wijnen, in de praktijk vaak vins doux naturels. Vooral aan de zuidkust, rond de plaats Jalta, worden veel zoete wijnen geproduceerd. Sommige wijnen worden

gemaakt in de stijl van port. Een bijzonderheid vormen de wijnen die Kagor genoemd worden (een verbastering van de naam Cahors); dit zijn diepgekleurde, oxidatieve wijnen die gemaakt zijn van

verhitte most, een beetje in de stijl van madeira. Aan de westkust van de Krim worden meer droge wijnen geproduceerd.

Rusland De wijnbouw in Rusland (officieel: Russische Federatie) is al vele eeuwen oud. In de vijfde

eeuw voor Chr. was er al wijnbouw rond de Zwarte Zee. In de middeleeuwen vond er op grote

schaal wijnbouw plaats in de regio Dagestan en aan de oevers van de rivier Don. De moderne wijnbouw in Rusland vindt zijn oorsprong in de jaren vijftig van de twintigste eeuw, toen er op

grote schaal commerciële wijngaarden werden ontwikkeld. Tot de anti-alcoholcampagne van de

regering-Gorbatsjov in het midden van de jaren tachtig nam het produceren en bottelen van wijnen een hoge vlucht. Sinds de jaren negentig is het wijngaardareaal gestaag afgenomen. Het

wijngaardareaal bedroeg in 2020 zo’n 96.000 ha. Grote wijndrinkers zijn Russen niet, maar de

consumptie van wijn is in de loop van deze eeuw wel toegenomen. Dronk een gemiddelde Rus in 2000 slechts 3,2 liter wijn per jaar, in 2020 was dit toegenomen tot 8,6 liter.

Het merendeel van de wijngaarden en wijnbedrijven is sinds de jaren negentig van de vorige

eeuw geprivatiseerd. Grote wijnbedrijven domineren de markt. Een opvallend kenmerk van de Russische markt is de sterke historische voorkeur voor mousserende wijnen en halfzoete wij-

nen. Ook halfzoete rode wijnen vinden in Rusland traditioneel gretig aftrek. Heel langzaam is de smaak van de Russische consument wel aan het veranderen richting droge wijnen, mede door

westerse invloeden. Sinds het begin van de 21e eeuw worden ook steeds vaker moderne, Europese technieken gebruikt. Veel nieuwe druivenstokken worden uit Frankrijk geïmporteerd. Een recente ontwikkeling is ook de opkomst van zogenaamde garagisten.

Alleen de zuidelijkste delen van Rusland zijn geschikt voor wijnbouw. Wijngaarden liggen aan

de Zee van Azov, de Zwarte Zee en de Kaspische Zee, aangezien daar het koude, continentale klimaat getemperd wordt en de vegetatiecylus van de druivenstokken lang genoeg is. Ondanks de betrekkelijk zuidelijke ligging heeft een deel van de wijngaarden te kampen met een kort

groeiseizoen en lange, zeer strenge winters. De kou maakt het in sommige regio’s noodzakelijk

om de stokken ’s winters te beschermen door hun wortels en voeten met aarde te bedekken. De gunstigste vegetatieomstandigheden zijn te vinden in de regio’s Kuban (ten westen van Krasno-

TERUG NAAR INHOUD

218



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Russisch uit Rusland?

Russische wijn wordt nauwelijks geëxporteerd. Import daarentegen komt veel voor. Wijnen die in Rusland gebotteld worden en als Russische wijn verkocht worden, hoeven niet van

druiven of most gemaakt te zijn uit Rusland zelf. Naar schatting ruim de helft van de ‘Russische’ wijnen is gemaakt van geïmporteerde mostconcentraten en bulkwijn die in Rusland gebotteld wordt. Misleiding en onduidelijkheid zijn het gevolg.

dar) en Dagestan. De nabijheid van de zee zorgt daar voor relatief milde winters, zodat de stokken geen bescherming nodig hebben.

In Rusland zijn meer dan honderd verschillende druivenrassen aangeplant. Afhankelijk van de regio is 15 tot 30 procent van de wijngaarden beplant met tafeldruiven. Internationale druiven-

rassen komen op grote schaal voor. De belangrijkste variëteiten zijn cabernet sauvignon, chardonnay, sauvignon blanc, riesling en verschillende pinotrassen. Een opvallende verschijning in veel Russische wijngebieden is de Bourgondische aligoté. Lokale en regionale druivenrassen

zijn onder andere de witte rkatsiteli en de blauwe saperavi. Ook is er een groot aantal winterresistente hybriden ontwikkeld. In hun naam komt vaak ‘severny’ voor, wat zoveel betekent als ‘noordelijk’. Voorbeelden hiervan zijn saperavi severny en cabernet severny.

Een systeem van gecontroleerde herkomstbenamingen voor in Rusland geproduceerde wijnen

was anno 2015 in ontwikkeling. Inheemse, voor specifieke regio’s typische druivenrassen spelen hierbij een belangrijke rol. De herkomstbenamingen laten we hier buiten beschouwing, omdat betrouwbare gegevens ontbreken.

De wijngaarden in Rusland zijn verdeeld over vier grote regio’s:

• Donvallei: Deze regio ligt bij de rivier Don, ten noordoosten van de Zee van Azov, en staat

ook wel bekend als Rostov (naar de gelijknamige grote plaats in de buurt). Deze regio met

zijn droge, warme zomers en koude winters is niet zo belangrijk als de overige regio’s. Druivenopbrengsten zijn hier laag.

• Kuban: Deze regio, ook wel bekend als Krasnodar, ligt aan de benedenloop van de rivier

Kuban, ten westen van de plaats Krasnodar. Het is de grootste wijnregio van Rusland. De

regio is te verdelen in vijf zones, waaronder Anapa, Taman en Zwarte Zee. Deze drie weste-

lijke zones hebben 193 tot 233 vorstvrije dagen, waardoor ook laatrijpende rassen als riesling, sauvignon blanc en cabernet sauvignon goed kunnen rijpen. De vruchtbare bodems in Anapa en Taman zorgen soms voor (te) veel groeikracht, zodat streng snoeien belangrijk is. De

Zwarte Zeezone is wat natter dan Anapa en Taman. De kalkhoudende bodem van de Zwarte Zeezone bevat veel mergel. Hier worden stille, mousserende en zoete wijnen geproduceerd.

In het oosten van Kuban, richting Stavropol, worden vooral druiven verbouwd voor de productie van brandewijn.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

219

Rkatsiteli

Saperavi

• Stavropol Krai: In deze regio bij de plaats Stavropol (ten oosten van Krasnodar) wordt zo’n

13 procent van de Russische wijnen geproduceerd. De regio is droger en koeler dan Kuban.

Het gebied heeft maar 180 tot 190 vorstvrije dagen. In de winter moeten de druivenstokken tegen de strenge kou worden beschermd. In Stavropol Krai staan als internationale rassen vooral sauvignon blanc, riesling, rkatsiteli en aligoté aangeplant. Een veel voorkomende inheemse variëteit is de witte levokumský ustoichivy.

• Dagestan: Deze op één na belangrijkste wijnregio van Rusland ligt ten oosten en zuidoosten

van Grozny aan de Kaspische Zee. Het gebied is vrij vlak. Sommige delen van Dagestan hebben een semiwoestijnklimaat, maar de omstandigheden zijn overwegend gunstig voor het ver-

bouwen van druiven. Ook druiven voor de productie van brandewijn worden hier verbouwd. Een belangrijk productiecentrum in Dagestan is de plaats Makhachkala.

Georgië Georgië ligt aan de Zwarte Zee en wordt in het oosten begrensd door Rusland, Armenië en Azerbeidzjan. Het ligt vrijwel geheel in Zuidwest-Azië. Het land kan bogen op een diep gewortelde

wijncultuur, zoals in hoofdstuk 1 al ter sprake kwam. Nog steeds is de aandacht van de christelijke

Georgiërs voor wijnbouw groot. Bovendien zijn de omstandigheden voor wijnbouw hier gunstig. De wijngaarden, zo’n 49.000 ha in totaal, liggen tussen de bergen van de Grote Kaukasus en de

TERUG NAAR INHOUD

220



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Wijngaarden in de omgeving van Krasnodar

Zwarte Zee en kennen een grote variatie aan bodems en klimatologische omstandigheden. Het

klimaat varieert van gematigd tot subtropisch. In het westen van het land valt veel meer regen dan in het oosten. Een gunstige factor is dat er nergens winterbescherming nodig is. Er worden verschillende geleidingssystemen gebruikt, waaronder cordon de Royat, Guyot en soms pergola.

Toen in 2006 Rusland een verbod instelde op invoer van wijnen uit Georgië en Moldavië, verloor Georgië een belangrijke afzetmarkt. Het dwong Georgische wijnproducenten de kwaliteit

van hun wijnen te verbeteren en een nieuwe markt aan te boren. Aan geloof in zijn eigen wijnen, kwalitatief hoogstaande inheemse druivenrassen, unieke vinificatietechnieken en bijzondere terroirs heeft Georgië geen gebrek. Wijn is een belangrijk exportproduct, maar tegelijk

wordt veel wijn door Georgiërs thuis gemaakt voor eigen consumptie. Georgiërs drinken per persoon gemiddeld 29,3 liter wijn per jaar.

Buitenlandse investeerders en banken hebben de weg naar Georgië inmiddels gevonden. De toenadering tot de West-Europese markt is de afgelopen jaren duidelijker geworden. Aan de

smaak en stijl van de Georgische wijnen, die vaak een hoog extractgehalte hebben, met veel tannine en oxidatieve tonen, moeten de meeste West-Europese consumenten wel even wen-

nen. Nog steeds zijn er Georgische wijnmakers die voor de vergisting, opslag en rijping van hun wijnen gebruikmaken van kvevri, aardewerken amforen of vazen, die in de grond worden begra-

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

221

ven. Dit is een oude, Georgische traditie. Deze werkwijze heeft sommige producenten van vins nature en orange wines geïnspireerd.

De Georgische wijnbouw steunt hoofdzakelijk op autochtone druivenrassen. Er zijn in Georgië

honderden inheemse druivenrassen te vinden. Voorbeelden van witte rassen zijn rkatsiteli, mts-

vane, tsitska, kisi en chichvi. Blauwe inheemse rassen zijn onder andere saperavi, aladasturi en otschanuri. Rkatsiteli en saperavi komen het meeste voor. Ook wilde wijnstokken van de Vitis vinifera silvestris ziet men in Georgië veel (zie hoofdstuk 1).

Georgië heeft tien wijnbouwregio’s. De belangrijkste regio’s zijn:

• Kakheti: Het zeer droge Kakheti (Kachetië) ligt in het zuidoosten. Het is met 70 procent van het wijngaardareaal en 80 procent van de wijnproductie de belangrijkste regio van Georgië.

De belangrijkste druivenrassen zijn hier saperavi, rkatsiteli en mtsvane kakhuri. Naast modern geproduceerde wijnen maakt men hier ook traditionele wijnen met veel tannine, waarbij de

fermentatie in kvevri plaatsvindt en de maceratie soms maanden duurt. Een specialiteit van de subregio Kindzmarauli is halfzoete rode wijn, vaak gemaakt van saperavi.

• Kartli: Deze iets koelere regio ligt ten westen van Kakheti. In Kartli worden voornamelijk wij-

nen in een lichte, Europese stijl gemaakt van inheemse druivenrassen. Het gebruik van kvevri is zeldzaam. Tot deze regio behoort ook de hoofdstad Tbilisi, waar bedrijven voor de productie van mousserende wijn en brandewijn gevestigd zijn.

• Imereti: Deze regio ligt in het midden van het land. De omstandigheden zijn hier vochtiger.

Imereti was in de negentiende eeuw zeer belangrijk voor de wijnproductie en -handel.

• Racha en Lechhumi: Deze noordelijke regio’s liggen langs de rivieren Racha en Lechhumi. Het zijn kleine wijnregio’s, beroemd om hun halfzoete wijnen. Een voorbeeld is de halfzoete rode wijn van de appellation Khvanchkara, die gemaakt wordt van onder andere aleksandrouli en mujuretuli. Vooral op de Russische markt is deze wijn lange tijd mateloos populair geweest.

• Meskheti: In de zuidelijke regio Meskheti zijn veel wijngaarden als terrassen aangelegd op

hellingen langs de rivier Mtkvari. Ze liggen op hoogtes tussen 900 en 1.700 meter boven zeeniveau. Irrigatie is hier vaak nodig.

In totaal heeft Georgië 18 geografische herkomstbenamingen voor wijn. Deze zijn door de EU

erkend, maar het zijn geen PDO’s of PGI’s. De EU spreekt van Wine with Geographical Indication. Van de 18 herkomstgebieden liggen er 14 in Kakheti.

Armenië Het bergachtige Armenië kan net als Georgië als de bakermat van de wijnbouw beschouwd worden. Er zijn meer dan vijftig inheemse druivenrassen te vinden, waaronder de blauwe areni. Het overgrote deel van de druivenoogst wordt gebruikt voor de productie van brandy. Het klimaat varieert met de hoogte waarop de wijngaarden liggen, maar het is overwegend droog. In de zomer hebben veel wijngaarden irrigatie nodig. In de winter moeten de wijnstokken tegen extreme kou worden beschermd.

TERUG NAAR INHOUD

222



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

Klooster met wijngaard in het westen van Armenië. Op de achtergrond de berg Ararat.

Armenië telt zo’n 16.000 ha wijngaarden. De wijngaarden liggen vrijwel alle ten westen van de hoofdstad Yerevan. Sommige liggen op een hoogte van wel 1.600 meter. Armenië telt vijf

wijnbouwregio’s, waarvan de vallei van de berg Ararat en de voetheuvels van de Araratvallei de

belangrijkste zijn. De Ararat ligt tegen de grens met Turkije. Een interessante regio is ook Vaiots Dzor, waar rode wijnen gemaakt worden van areni.

Sinds 2008 is er een groei in de wijnproductie te zien, mede gestimuleerd door investeringen in wijngaarden en moderne technologie. De belangrijkste exportmarkt is van oudsher Rusland.

Wijnen in een meer ‘Europese’ stijl worden geleidelijk ook naar andere landen geëxporteerd, waaronder China en de VS. Azerbeidzjan Azerbeidzjan wordt in het westen begrensd door de Kaukasus en in het oosten door de Kaspische Zee. Met name de olie- en gasindustrie is in dit land belangrijk. Wijnbouw is ook hier al duizenden jaren oud. Het wijngaardareaal is zo’n 17.000 ha. Tafeldruiven maken zo’n 15 procent van de

druivenaanplant uit. De belangrijkste druivenrassen voor rode wijn zijn madrasa (ook wel bekend als matrasa of matrassa), saperavi en cabernet sauvignon. Madrasa komt oorspronkelijk waarschijnlijk uit de regio Şamaxi in Noordoost-Azerbeidzjan en is goed bestand tegen het droge

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

223

klimaat. Hij staat aan de basis van droge, zoete en versterkte wijnen. Voor witte wijnen worden

vooral de autochtone bayahshira en rkatsiteli gebruikt. In jonge wijngaarden staan ook internationale rassen als chardonnay, pinot blanc, viognier, syrah en grenache aangeplant.

De wijnbouw concentreert zich vooral in het noorden van het land. Door de Kaukasus worden winden uit het noorden tegengehouden. Belangrijke regio’s zijn (globaal van oost naar west)

Şamaxi, Ismailli, Gabala, Gandja-Qazax en Tovuz. In Azerbeidzjan worden veel dessertwijnen

geproduceerd. Zoete rode wijnen vormen een belangrijk deel van de productie. Hiervoor wordt in het bijzonder madrasa gebruikt.

Economisch gaat het al jaren goed met Azerbeidzjan. De belangrijkste exportmarkt voor wijn is

Rusland, maar ook in West-Europa beginnen Azerbeidzjaanse wijnen langzaam door te dringen.

Vooral jongere generaties producenten passen moderne vinificatietechnieken toe.

TERUG NAAR INHOUD

224



Hoofdstuk 29 - Centraal en Oost-Europa en voormalige Sovjet-Unie (2022-2023)

30

Benelux en Groot-Brittannië

30.1 Inleiding In België, Nederland, Luxemburg en Groot-Brittannië is wijnbouw ooit belangrijker geweest dan

tegenwoordig. Van deze vier landen heeft alleen Luxemburg door de eeuwen heen wijnbouw van enige omvang en op professioneel niveau weten te behouden. In dit land zijn de klimatologische

omstandigheden relatief gunstig, vooral dankzij een zuidelijker ligging ten opzichte van de andere drie landen.

In Nederland en België is kleinschaligheid tegenwoordig troef en lijkt wijnbouw van recente datum,

maar in de middeleeuwen was wijnbouw hier al aanwezig. Mede door toedoen van Napoleons protectionistische beleid werd in de negentiende eeuw de wijnbouw buiten Frankrijk echter de das om gedaan. In de zestiende eeuw had tevens een zeker verval ingezet onder invloed van een koeler klimaat, de zogenaamde kleine ijstijd. Ook het zuiden van Groot-Brittannië had de afgelopen

eeuwen te lijden onder een verandering van klimaat, maar ook dit land produceert nu wijn. Vooral op het gebied van mousserende wijnen is Groot-Brittannië in opkomst als wijnproducent.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

225

Wijnstokken in Wormeldange

Alle landen in dit hoofdstuk liggen in de Europese klimaatzone A, dat wil zeggen de koudste zone.

Hierin is het geoorloofd om de most te chaptaliseren en te ontzuren. Voor de vier landen geldt dat de opwarming van de aarde op korte termijn waarschijnlijk een gunstig effect heeft op de

wijnbouw. Maar risico’s zijn er ook, want het klimaat lijkt tegelijk steeds extremer te worden, met stormen en veel regen.

30.2 Luxemburg Groothertogdom Luxemburg is met een oppervlakte van zo’n 2.600 km2 een van de kleinste

landen van Europa. Het land is zeer welvarend. Luxemburgers zijn behoorlijk grote wijndrinkers.

Vrijwel de hele productie van Luxemburg wordt in het land zelf geconsumeerd. Aangezien wijn in

Luxemburg relatief goedkoop is, hebben ook buitenlandse bezoekers een behoorlijk aandeel in de aankoop van wijn.

Historie Wijnbouw langs de Moezel is oud. De Romeinen begonnen ermee in de eerste eeuw na Chr. en na de Romeinse overheersing is de wijnbouw langs de Moezel gebleven. In de middeleeuwen, toen het klimaat in Noord-Europa warmer was dan nu, zetten kloosters de wijnbouw voort. Ook in het

TERUG NAAR INHOUD

226



Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

noordwesten van Luxemburg, in Ösling, waren wijngaarden. Met de komst van Napoleon namen burgers de bezittingen van de opgeheven kloosters over.

Het begin van de twintigste eeuw ging gepaard met grote veranderingen. Vlak na de eeuwwisseling (later dan veel andere wijnlanden dus) kreeg Luxemburg te kampen met de phylloxeraplaag.

Na de Eerste Wereldoorlog, waarin het groothertogdom neutraal bleef, moest Luxemburg een

nieuwe handelspartner vinden. Dat werd buurland België. In 1921 ontstond de Union économique belgo-luxembourgeoise. Dit betekende voor de Luxemburgse wijnbouw een omwenteling. Na

jarenlange massaproductie van simpele mengwijnen op basis van het druivenras elbling moest de wijnbouw zich gaan richten op het produceren van kwaliteit. Veel kleine wijnbouwers overleefden die omschakeling niet. De gedwongen herstructurering had enkele gevolgen: • •

Er werden coöperaties opgericht. De eerste, in Grevenmacher, dateert van 1921.

In 1925 werd in Remich het Institut Viti-Vinicole opgericht. Dit semi-overheidsinstituut, dat nog steeds bestaat, heeft zowel adviserende als controlerende taken.

•

In 1935 werd het zogenaamde Marque Nationale voor kwaliteitswijn gecreëerd. In 1985 is het

Marque Nationale uitgebreid tot Marque Nationale – Appellation Contrôlée Moselle Luxembourgeoise als wettelijke garantie voor de herkomst van wijn. In 1988 is ook een Marque Nationale gecreëerd voor mousserende wijnen.

In het midden van de twintigste eeuw verdween een groot deel van de Luxemburgse wijnen naar Duitsland, waar ze werden gebruikt voor het maken van sekt. Tegenwoordig wordt het overgrote deel van de wijnen lokaal geconsumeerd of geëxporteerd naar België.

Bodem De Luxemburgse wijngaarden liggen op de westelijke oever van de Moezel (in Luxemburg Moselle genoemd), die de grens vormt met Duitsland. Over een afstand van 42 kilometer zijn in de oostelijke kantons Grevenmacher en Remich wijngaarden te vinden. De beste percelen hebben

stijgingspercentages van meer dan 20 procent, terwijl andere op hellingen van 5 tot 20 procent

liggen. De hoogte van de wijngaarden varieert van 150 tot 250 meter boven zeeniveau. De meeste

wijngaardhellingen zijn gericht op het zuidoosten, zuiden of zuidwesten. In het laatste kwart van de twintigste eeuw is men op grote schaal bezig geweest met herverkaveling, naar het Duitse voor-

beeld van de Flurbereinigung. Wegen zijn aangelegd om de bereikbaarheid te vergroten, wijngaarden zijn bijeengevoegd en steile hellingen zijn afgeplat om een efficiëntere bewerking mogelijk te maken. Ook zijn maatregelen genomen tegen erosie door stromend water.

Geologisch gezien zijn de Luxemburgse wijngebieden in tweeën te verdelen. In het zuiden, in het kanton Remich, waar tussen de plaatsen Schengen en Greiveldingen het alluviale dal breed en

open is, bestaat de bodem vooral uit zware Keuper, kleileem, mergelkalk en bontzandsteen. De

hellingen zijn hier licht glooiend. De wijnen die hiervandaan komen, zijn vaak wat zwaarder, ronder, voller en minder aromatisch dan die uit het noorden. Noordelijker, in het kanton Grevenmacher, is het rivierdal aanzienlijk smaller en zijn de hellingen soms zeer steil als gevolg van erosie. Tussen

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

227

Greiveldingen en Grevenmacher komen dan ook terraswijngaarden voor, net als in sommige delen van de Duitse Mosel. Hier overheerst de harde en arme rotsbodem, vaak dolomiet, vermengd

met Muschelkalk. De opbrengsten zijn hier vaak lager dan in het zuiden. De beste Rieslings van

Luxemburg komen uit dit deel. Met name de wijngaard Köppchen in Wormeldange en de kalkstenen hellingen van het dorpje Ahn staan bekend om hun Rieslings.

Keuper is de naam van een pakket gesteentelagen in de ondergrond, dat bestaat uit dolosteen, schalie en evaporiet. De Keuper ontstond 200 tot 230 miljoen jaar geleden. Onder

de Keuper ligt de zogenaamde Muschelkalk met daaronder Buntsandstein. Samen vormen deze drie gesteentelagen de Germaanse Triasgroep.

Klimaat Luxemburg heeft een lastig klimaat voor het succesvol telen van druiven. De druiven kampen in

koele jaren vaak met een te laag suikergehalte en een te hoge zuurgraad. Chaptaliseren en ontzuren zijn daarom beide toegestaan. Tegelijk heeft de watermassa van de Moezel een temperende

werking op de kou, zeker in het voorjaar. De opwarming van de aarde heeft voor de Luxemburgse wijnbouw voorlopig gunstige gevolgen. Maar weinig oogstjaren ‘mislukten’ in dit millennium. Milde en warme jaren komen steeds vaker voor.

Het klimaat aan de Moezel is zachter dan dat in de rest van Luxemburg. De gemiddelde tempera-

tuur ligt twee graden hoger dan elders in het land. De gemiddelde neerslag in het Moezeldal is 700 à 725 mm per jaar, wat vrij weinig is. Westenwinden verliezen veel van hun water boven de Ardennen. Deze winden hebben overigens niet veel vat op de wijngaarden, omdat die meestal goed

beschut liggen. De Luxemburgse wijngaarden kunnen wel getroffen worden door redelijk strenge

wintervorst en voorjaarsvorst. Ook hagel en coulure (zie hoofdstuk 5) kunnen opbrengsten negatief beïnvloeden.

Druivenrassen Luxemburgse wijnen worden meestal gevinifieerd als monocépages en genoemd naar het des-

betreffende druivenras. Voor de productie van wijnen met de herkomstbenaming AOP Moselle Luxembourgeoise zijn veertien druivenrassen toegestaan (zie blz. 233). Vrijwel alle druiven in Luxemburg (90 procent van de aanplant) zijn wit. Pinot noir, pinot noir précoce, gamay en st.

laurent maken samen zo’n 10 procent van de aanplant uit. Pinot noir is met een aandeel van ruim 7 procent in de wijngaarden het meest aangeplante blauwe druivenras. Hij speelt een belangrijke rol

als basisdruif voor crémant en rosé. Heel soms wordt van pinot noir een rode wijn gemaakt, al dan niet op vat gelagerd.

Rivaner is de Luxemburgse naam voor müller-thurgau. Dit is het meest aangeplante ras (21,5

procent van de aanplant in 2020). Hij rijpt makkelijk, is niet al te kieskeurig en levert onder verschil-

TERUG NAAR INHOUD

228



Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

[FOTO Shutterstock nr. 481971910]

De Moezel (Moselle) als grens tussen Duitsland en Luxemburg

lende omstandigheden hoge opbrengsten. Wijnen van rivaner zijn in de regel ongecompliceerd, droog en fruitig, gemaakt om jong te drinken. Rivaner heeft in de tweede helft van de twintigste

eeuw vooral de elblingdruif verdrongen. Dit laatste Moezelras werd ooit beschouwd als ‘typisch’ Luxemburgs en dateert mogelijk uit de Romeinse tijd, maar heeft vanwege zijn beperkte eigen-

schappen sterk aan belang ingeboet. Elbling geeft lichte, frisse wijnen die vaak vrij zuur en laag in

alcohol zijn, zonder uitgesproken aroma’s. Het aandeel van elbling in de wijngaarden is geslonken tot nog geen 5 procent in 2020.

In Luxemburg worden rivaner en elbling Konsumsorten genoemd, tegenover Edelsorten als auxerrois, pinot blanc, pinot gris en riesling. Met name auxerrois is een echte Luxemburgse specialiteit geworden. Hij heeft een lage zuurgraad en (al dan niet houtgelagerde) wijnen van auxerrois kun-

nen, als de opbrengsten in de wijngaard laag worden gehouden, vol zijn en mooi rijpen. De laatste jaren stijgt ook de populariteit van pinot gris, mede vanwege zijn lage zuren en het rijpingspoten-

tieel van zijn wijnen. De aanplant van pinot gris gaat vooral ten koste van de aanplant van rivaner.

Pinot blanc wordt vooral gebruikt voor de productie van mousserende wijnen. In 2020 waren auxerrois, pinot blanc en pinot gris samen goed voor 43 procent van de productie.

Riesling speelt qua volume een geringe rol (12,5 procent van de aanplant), maar hij wordt in

Luxemburg meer en meer gewaardeerd en serieus genomen. Vooral op de kalksteenrijke bodems

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

229

[FOTO Shutterstock nr. 507087349]

De bekende wijngaard Köppchen bij Wormeldange

van het kanton Grevenmacher levert riesling goede resultaten. Het dorp Wormeldange wordt

beschouwd als de Luxemburgse ‘hoofdstad’ van riesling en staat bekend om zijn goede Rieslings van de hooggelegen wijngaard Köppchen. Ook het dorp Ahn, ten noorden van Wormeldange, staat bekend om Riesling.

Naast de hierboven genoemde druivenrassen zijn ook sylvaner, muscat ottonel, gewürztraminer en chardonnay toegestaan voor wijnen van AOP Moselle Luxembourgeoise. De aanplant hiervan is

echter miniem. Gewürztraminer is vooral van belang voor wijnen van late oogst (vendange tardive,

vin de paille). Chardonnay, in het eerste decennium van de 21e eeuw in de Luxemburgse wijngaar-

den geïntroduceerd, is vooral bestemd voor de productie van mousserende wijnen.

Wijnbouw

De Luxemburgse wijngaarden, bijna 1.300 ha in totaal, liggen langs de westelijke oever van de

Moezel. De beste wijngaarden hebben een zuidelijke of zuidoostelijke expositie. De gemiddelde

rendementen zijn in Luxemburg zeer hoog. In het verleden waren rendementen van 140 hl/ha geen uitzondering, maar inmiddels zijn de gemiddelde rendementen wat naar beneden bijgesteld. Niet-

temin zijn ze nog steeds hoog: 115 hl/ha voor AOP-wijnen van de druivenrassen elbling en rivaner (müller-thurgau) en 100 hl/ha voor AOP-wijnen van andere druivenrassen.

TERUG NAAR INHOUD

230



Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

Wijngaard in Remich

De percelen zijn zeer versnipperd naar eigendom. Het wijngaardbezit is zeer klein: gemiddeld

nog geen 4 ha. Het gemiddelde bezit neemt wel toe, aangezien kleine wijnboeren steeds vaker

hun bezit verkopen aan grotere landeigenaren. In 2020 telde Luxemburg 268 wijnbedrijven, tegen 357 in 2013. Ongeveer 30 procent van de wijngaarden wordt onderhouden door onafhankelijke

wijnboeren die ook zelf wijn maken. De meeste zelfstandig opererende domeinen hebben zich verenigd in de Organisation Professionnelle des Viticulteurs Indépendants.

De meeste Luxemburgse wijnbouwers werken in coöperatief verband. Coöperaties bevinden zich in Grevenmacher, Wormeldange, Stadtbredimus, Greiveldange, Remerschen en Wel-

lenstein. Vijf hiervan hebben zich in 1921 verenigd in de groep Domaines Vinsmoselle. In 1966 sloot ook de zesde coöperatie (die in Wormeldange) zich hierbij aan. Domaines Vinsmoselle, met een bezit van 800 ha wijngaarden, is verantwoordelijk voor ruim 60 procent van de wijnproductie in Luxemburg.

Sommige wijnmakers hebben gemeenschappelijke kwaliteitseisen afgesproken en brengen hun

wijnen onder een bepaalde naam uit, als een soort kwaliteitsgarantie. Alleen wijngaarden op steile hellingen of terrassen komen in aanmerking en rendementen worden structureel laag gehouden.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

231

Voorbeelden van dergelijke samenwerkingsverbanden zijn Domaine et Tradition, Privatwënzer (Charte des Vignerons Indépendants) en Charta Schengen Prestige.

Vinificatie Luxemburgse wijnen kenmerken zich door een hoge zuurgraad. Meestal zijn ze droog en soms halfdroog van stijl. Het restsuikergehalte van het merendeel van de witte wijnen ligt tussen 5 en

12 gr/l. Witte wijnen, zowel stille als mousserende, maken het grootste deel van de productie uit.

Het kleine beetje rode en rosé wijnen dat Luxemburg produceert, wordt vooral gemaakt van pinot noir. Ook pinot noir précoce, st. laurent en gamay zijn toegestaan voor rode en rosé wijnen, maar

de aanplant hiervan is zeer gering. Doorgaans zijn Luxemburgse rode en rosé wijnen licht, net als

de witte wijnen. Alcoholpercentages van meer dan 13 procent komen zelden voor. De productie van rood en rosé neemt de laatste jaren licht toe.

Om frisse, fruitige wijnen te verkrijgen passen de meeste wijnmakers bij de vinificatie stalen tanks

toe. Deze hebben eind jaren zeventig van de twintigste eeuw de van oudsher gebruikte eiken-houten vaten grotendeels vervangen. Af en toe worden nog traditionele foeders of moderne barriques

gebruikt om een wijn meer complexiteit of een ander smaakprofiel te verlenen. Net als in Duitsland

wordt tegenwoordig door sommige wijnmakers geëxperimenteerd met gecontroleerde

Spontangärung, waarbij voor de vergisting alleen gebruik wordt gemaakt van natuurlijke, op en rond de druiven aanwezige gisten. Chaptalisatie is toegestaan, behalve als het om warme jaren gaat of

specifieke wijntypen (zoals vendange tardive of vin de glace). Ook ontzuren komt voor, zij het onder

specifieke voorwaarden.

Vins mousseux de qualité en Crémant de Luxembourg worden geproduceerd uit Luxemburgse

basiswijnen. Deze basiswijnen zijn (hoofdzakelijk) gemaakt van elbling, maar in theorie kunnen alle druivenrassen worden gebruikt. De gebruikte methode is de méthode traditionnelle. Crémant de

Luxembourg maakt ongeveer een kwart van de Luxemburgse wijnproductie uit. De minimale gistingsperiode op fles (sur lie) is 9 maanden.

Luxemburg kent ook enkele zoete wijnspecialiteiten, die het land zelden verlaten. In 1993 werd in

Luxemburg voor het eerst ijswijn geproduceerd, in 1995 gevolgd door vendange tardive en strowijn. Op

blz. 234 wordt nader ingegaan op deze zoete wijnen. Ze worden alleen in goede jaren geproduceerd.

Wijngebieden en herkomstbenamingen Luxemburg is lid van de Europese Unie en de wijnwetgeving is sinds 2009 in lijn gebracht met de

Europese regelgeving. Uniek is dat Luxemburg slechts één AOP kent: Moselle Luxembourgeoise.

Deze herkomstbenaming is van toepassing op stille en mousserende wijnen. Terroir, herkomst en beperkte rendementen zijn sinds 2014 speerpunten in de Luxemburgse wijnwet.

Vrijwel alle wijngaarden van Luxemburg liggen direct langs de Moezel, verspreid over twee

kantons: Remich en Grevenmacher. De wijngaarden vormen een smalle strook langs de rivier, zel-

den breder dan 400 meter. In totaal vijftien gemeenten zijn aangewezen voor de productie van AOP

TERUG NAAR INHOUD

232



Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

Moselle Luxembourgeoise. Bekende gemeenten in het kanton Remich zijn Remich, Wintrange

en Schengen. In kanton Grevenmacher vinden we plaatsjes als Wormeldange, Ahn, Machtum,

Grevenmacher en Wasserbillig. De afstand tussen Schengen in het zuiden en Wasserbillig in het

noorden bedraagt 42 kilometer. Daarnaast is er nog één wijngaard ten noorden van Wasserbillig, bij het plaatsje Rosport. Deze wijngaard ligt aan de westoever van de rivier Sauer (Frans: Sûre), een zijrivier van de Moezel.  Marque Nationale

In 1935 werd per ministerieel decreet het zogenaamde Marque Nationale geïntroduceerd. Het

moest wijnbouwers aansporen om kwaliteit te produceren, wat ook een betere prijs voor hun wijnen garandeerde. In 1959 werden voor stille wijnen enkele aanvullende kwaliteitsvermeldingen

ingevoerd: Vin Classé, Premier Cru en Grand Premier Cru. Deze ‘kwaliteitszegels’ werden toege-

kend na analytisch en organoleptisch onderzoek. Bij de organoleptische beoordeling kon een wijn maximaal 20 punten halen: • • •

tot 15,9: Marque Nationale plus vermelding Vin Classé;

tot 17,9: Marque Nationale plus vermelding Premier Cru;

vanaf 18,0: Marque Nationale plus vermelding Grand Premier Cru.

In 1985 werd de herkomstbenaming Appellation Contrôlée Moselle Luxembourgeoise geïntro-

duceerd voor kwaliteitswijnen. Deze herkomstbenaming was tevens een wettelijke garantie voor de herkomst van de wijn. In 1988 werden ook mousserende wijnen onder het Marque Nationale

gebracht. In 1991 is de benaming Crémant de Luxembourg erkend, nadat het Europese parlement

de van origine Franse term ‘crémant’ ook legaal verklaarde voor andere wijn producerende landen en gebieden binnen de Europese Unie. Crémant de Luxembourg wordt geproduceerd volgens de

regels die in Frankrijk gelden voor crémants. Nadat er al sinds 1993 mee werd geëxperimenteerd,

is er in 2001 officiële regelgeving gekomen voor de productie van zoete wijnen, waaronder soorten

als vendange tardive, vin de glace (ijswijn) en vin de paille (strowijn).  AOP Moselle Luxembourgeoise

Met ingang van het oogstjaar 2014 geldt voor alle Luxemburgse kwaliteitswijnen de appellation

Moselle Luxembourgeoise. Alle wijnen die voor deze herkomstbenaming in aanmerking komen, worden chemisch geanalyseerd en organoleptisch gekeurd door het Institut Viti-Vinicole in

Remich. De wijngaardpercelen die onder de appellation vallen, zijn kadastraal nauwkeurig in kaart

gebracht. Landwijnen en tafelwijnen worden in Luxemburg niet of nauwelijks geproduceerd. Er zijn voor de productie van AOP-wijnen slechts veertien druivenrassen toegestaan.

Een belangrijk punt ten opzichte van eerdere regelgeving is de beperking van het gemiddelde maximumrendement. Als maximumrendement geldt nu 100 hl/ha (maar 115 hl/ha voor wijnen

van elbling of rivaner). Jaarlijks wordt bekeken of de rendementen eenmalig naar boven mogen

worden bijgesteld. Vóór 2014 telde voor het keurmerk Marque Nationale alleen de kwaliteit in het

glas, maar nu krijgt ook terroirexpressie meer aandacht. De officiële website van de regering van

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

233

Luxemburg formuleert het zo: ‘La philosophie de l’AOP-Moselle Luxembourgeoise est différente.

La “qualité dans le verre” est remplacée par le principe d’origine.’

Wijnen van superieure kwaliteit kunnen op de markt komen onder de vermelding Vin de Charte/

Charta-Wein (waaronder de initiatieven Domaine et Tradition, Charta Schengen Prestige en Charte des Vignerons Indépendants/Charta.Privatwënzer vallen), Grand Premier Cru of Premier Cru. Voor deze kwaliteitsaanduidingen geldt het volgende gemiddelde maximumrendement: • • •

60 hl/ha voor Vin de Charte;

75 hl/ha voor Grand Premier Cru; 85 hl/ha voor Premier Cru.

Voor zoete stille wijnen (alle wit) gelden sinds 2001 de volgende officiële benamingen en

bepalingen: •

Vin de glace (Eiswein): Voor dit wijntype zijn alleen de druivenrassen pinot blanc, pinot gris en riesling toegestaan. Druiven moeten met de hand zijn geplukt bij een buitentemperatuur van

hoogstens -7 °C. Verrijking is niet toegestaan. Als minimaal mostgewicht geldt 120 °Oechsle.

De productie is doorgaans miniem.

•

Vendange(s) tardive(s) (Spätlese): Voor dit wijntype zijn naast pinot blanc, pinot gris en riesling ook auxerrois en gewürztraminer toegestaan. De overrijpe, (gedeeltelijk) door edele rotting

aangetaste druiven moeten handmatig worden geoogst. Ook hier is geen enkele vorm van verrijking toegestaan. Als minimaal mostgewicht geldt 95 °Oechsle voor rieslingdruiven en 105 °Oechsle voor de vier andere druivenrassen.

•

Vin de paille (Strohwein): Handgeplukte, gezonde druiven van de rassen auxerrois, pinot blanc, pinot gris en/of gewürztraminer worden te drogen gelegd op matten van stro of op een tralie-

werk (eventueel daarop te drogen gehangen) voor een periode van minimaal 2 maanden. Verrijking van de most is niet toegestaan. De druiven moeten een mostgewicht hebben van minstens 130 °Oechsle.

Crémant de Luxembourg kan wit of rosé zijn. Druiven moeten met de hand zijn geoogst. Uit 150

kilo druiven mag niet meer dan 100 kilo most worden verkregen. De wijn moet voor het dégorge-

ment minimaal 9 maanden sur lie doorbrengen. Het type brut komt het meeste voor.

In 2015 zijn ook de volgende aanduidingen wettelijk vastgelegd: •

Côtes de...: Wijnen met op het etiket de vermelding ‘Côtes de...’ gelden als eenvoudige, makke-

lijk drinkbare, fruitige wijnen voor alledag. Het maximumrendement is 100 hl/ha (115 hl/ha voor elbling en rivaner).

•

Coteaux de...: Wijnen met deze aanduiding op het etiket drukken duidelijk het druivenras uit

waarvan ze zijn gemaakt (la typicité du cépage). Ze moeten, al naar gelang hun herkomst, een van de twee bodemkenmerken van het gebied uitdrukken: het Keupermergel uit het kanton

Remich of de rotsige kalksteenbodem uit Grevenmacher. De druiven kunnen van verschillende wijngaarden komen. De oogst moet handmatig gebeuren. Het maximumrendement is 75 hl/ha.

TERUG NAAR INHOUD

234



Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

[FOTO Shutterstock nr. 507087322

FOTO nr. 481975108]

De dorpen Wormeldange (links) en Ahn (rechts)

Deze wijnen hebben ook recht op de aanduiding Grand Premier Cru. •

Lieu-dit: Wijnen met deze vermelding drukken – althans, dat is de bedoeling – meer dan andere het terroir en de herkomst uit. Deze vins de terroir of Lagenweine zijn afkomstig van de als

beste beschouwde percelen van het AOP-productiegebied, met een zuidoostelijke tot zuidwes-

telijke expositie, gelegen tussen 150 en 200 meter boven de zeespiegel. Druiven worden met de hand geoogst. Ook voor deze wijnen, die op de fles de vermelding Grand Premier Cru mogen dragen, worden de rendementen laag gehouden, tot 75 hl/ha.

30.3 België België is door de EU officieel erkend als wijn producerend land. Wijnbouw komt vooral voor in de provincies Vlaams-Brabant en Limburg, in het Nederlandstalige deel van het land dus.

Historie Waarschijnlijk produceerden de Romeinen al wijn in het tegenwoordige België, maar wijnbouw op grote schaal kwam hier voor het eerst voor ten tijde van Karel de Grote (negende eeuw na

Chr.). Hij stimuleerde de bouw van abdijen en kloosters, die wijn nodig hadden voor hun diensten.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

235

De meeste kloosters hadden een wijngaard. Ook werd wijn (al dan niet aangevuld met kruiden) gebruikt als medicijn.

In de elfde en twaalfde eeuw breidde de wijnbouw zich uit. Ook de adel begon wijngaarden aan te

leggen en wijn werd een commercieel product. In 1079 had het dorp Borgloon, ten zuidwesten van Maastricht, zo’n 50 ha aan wijngaarden. Het wijngaardareaal groeide ook in de late middeleeuwen flink. In elke grote stad vond je wijngaarden. In 1411 stonden in Leuven bijvoorbeeld meerdere

openbare wijnpersen. In de loop van de zestiende eeuw is de Belgische wijnbouw echter teloor-

gegaan als gevolg van godsdienstoorlogen en de kleine ijstijd. In de zeventiende eeuw werd een betere manier ontdekt om bier te maken (door hop toe te voegen), waardoor wijn bijna geheel uit

beeld verdween. Napoleon bracht in de negentiende eeuw de genadeklap toe door wijnbouw bui-

ten Frankrijk te verbieden. Klimatologisch was 1815-1816 bovendien dramatisch voor de wijnbouw.

De druifluis, de Eerste en de Tweede Wereldoorlog waren ten slotte desastreus voor de wijngaarden die dit alles overleefd hadden.

In 1945 werd de laatste wijngaard, een ommuurde wijngaard in Hoei (Huy) ten zuidwesten van

Luik, bij een bombardement verwoest. De eerste moderne wijngaarden werden in 1962 en 1964

aangelegd in respectievelijk Hoei en Borgloon. In de jaren zeventig kwam de professionalisering van de wijnbouw op gang.

Bodem België heeft een rijke ondergrond, met afzettingen uit veel verschillende geologische perioden. Het land kan op geologisch gebied worden ingedeeld in drie eenheden (van oud naar jong): • • •

paleozoïsche sokkel (primair);

mesozoïsche (trias, jura, krijt) en cenozoïsche (tertiair) deklagen; quartaire mantel.

Het uiterste zuiden van België bevat zuidwaarts gerichte deklagen die onderdeel zijn van het Bek-

ken van Parijs. Hoe meer je naar het noorden-noordoosten gaat (richting Antwerpen en Turnhout), hoe dikker de afzettingslagen uit het mesozoïcum en cenozoïcum worden. Boven deze deklagen

bevindt zich de quartaire mantel, die hooguit 2 meter dik is. Deze sedimentlaag is ‘pas’ 1,8 miljoen jaar oud en bedekt met name een groot deel van Laag- en Midden-België. Vanaf het quartair

maakten in zee gevormde afzettingen plaats voor continentale afzettingen, zoals afzettingen door rivieren, wind en erosie.

België is in zijn ontstaansgeschiedenis meerdere keren overspoeld door de zee, waarbij steeds dikke lagen sediment werden afgezet. Daarna trok de zee zich terug. Tijdens elke ijstijd was de

zeespiegel een stuk lager. Uit het droog liggende Noordzeegebied werd materiaal door de wind verplaatst. De zwaardere zanden werden langzaam verplaatst en kwamen met name in Laag-

België terecht als dekzand. Silt en leem werden hoger door de lucht vervoerd en konden zo meer landinwaarts verplaatst worden. Vooral in Midden-België werden deze materialen afgezet. Een

TERUG NAAR INHOUD

236



Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

Wijngaard in Riemst (Belgisch Limburg)

goed voorbeeld van dergelijke door de wind getransporteerde leem- of lössafzettingen is de Brabantse leemstreek.

In België is de laatste decennia, net als in Nederland, steeds meer aandacht gekomen voor terroirverschillen. Zo weet men dat de Haspengouw veel mergel in de ondergrond heeft en dat langs de

oevers van de Maas (in de Maasvallei) een dikke laag kiezels is afgezet. Specifieke bodemkenmerken van de verschillende Belgische wijnstreken worden besproken op blz. 239 - 240.

Klimaat Het klimaat in België is verwant aan dat in Noord-Brabant en Nederlands Limburg. Het relatief

koele klimaat dwingt wijnboeren om veel blad te laten hangen voor een optimale fotosynthese.

Het klimaat is, net als dat in Nederland, vrij vochtig. De zonnigste en droogste streek van België

is Maaseik, ten westen van de Maas. De weerkaatsing van de zon in de Maas zorgt op sommige plaatsen voor een warm microklimaat in de wijngaarden, vergelijkbaar met dat aan de Moezel in

Duitsland en Luxemburg. Ook in het wijngebied Côtes de Sambre et Meuse profiteren wijngaarden van de warmte die de rivieren (respectievelijk de Sambre en de Maas) afgeven.

Druivenrassen In België worden, net als in Nederland, vooral druivenrassen aangeplant die goed bestand zijn

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

237

tegen de grillen van het klimaat en tegen (schimmel)ziekten die met dit klimaat gepaard gaan. De belangrijkste rassen zijn müller-thurgau, pinot blanc, pinot gris, auxerrois, riesling, chardonnay,

optima en pinot noir. Er wordt ook geëxperimenteerd met (vooral in Duitsland ontwikkelde) rassen die een nog grotere resistentie hebben tegen meeldauw en grijze rot, zoals acolon, johanniter,

rondo en regent. In beperkte mate zijn ook kerner, dornfelder en bacchus aangeplant. De laatste

jaren zijn vooral wijnen van pinot blanc, chardonnay en pinot noir succesvol. Anders dan in Nederland overheersen in België de klassieke druivenrassen.

Wijnbouw Wijnbouw in België blijft een kleinschalige aangelegenheid, maar de laatste jaren is er wel een sterke toename te zien. Het wijngaardareaal beslaat zo’n 600 ha, meer dan dat van Nederland. Veel pro-

ducenten, vooral die in Wallonië, zijn eigenlijk meer wijnhobbyisten en verkopen hun wijn alleen aan

vrienden en kennissen. Hooguit een tiental producenten doet er werkelijk toe. De grootste wijngaard is zo’n 30 ha. Niettemin is de behoefte aan professionalisering groot. Er zijn in België verschillende opleidingen tot wijnbouwer. Het aantal wijnbouwers groeit al jaren gestaag en het economische belang van wijn stijgt mee. De meeste commerciële wijnproducenten komen uit Vlaanderen.

Vlaanderen telt nu zo’n zestig producenten. Ongeveer de helft daarvan produceert wijn met een Beschermde Oorsprongsbenaming (BOB) of Beschermde Geografische Aanduiding (BGA).

In de Belgische wijngaarden worden de wijnranken over het algemeen hoog opgebonden, waardoor ze minder last hebben van vorst aan de grond en schimmelziekten. Loofwandbeheer krijgt veel aandacht.

Vinificatie Van de jaarlijkse productie in België is zo’n 40 procent mousserende wijn en een gelijk percentage stille witte wijn. Sommige domeinen leggen zich uitsluitend toe op het maken van mousserende

wijnen, die steeds populairder worden. Een kleine 20 procent van de Belgische productie betreft rode wijn. Het aandeel van rosé is verwaarloosbaar.

Belgische wijnen hebben over het algemeen meer finesse dan kracht. Het alcoholpercentage ligt

meestal rond de 12 procent. Wijnen mogen onder voorwaarden gedeeltelijk ontzuurd of gechaptaliseerd worden. De verhoging van het natuurlijk alcoholgehalte kan gebeuren door de toevoeging van saccharose, geconcentreerde druivenmost of gerectificeerde geconcentreerde druivenmost.

In de productdossiers van de BOB- en BGA-wijnen is dit vastgelegd. Houtlagering wordt niet vaak toegepast, maar bij sommige rode BOB-wijnen, zoals Hagelandse en Heuvellandse wijn, is hout-

lagering de laatste jaren in opkomst. Moderne houttechnieken, waaronder het werken met blokjes, chips en planken, krijgen meer en meer aandacht.

Wijngebieden en herkomstbenamingen België telt acht geografische Beschermde Oorsprongsbenamingen, traditioneel ook wel Gecontroleerde Oorsprongsbenamingen genoemd. Binnen elke BOB gelden aparte regels voor toegestane

TERUG NAAR INHOUD

238



Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

[FOTO Teo?]

Kasteel Genoels-Elderen in Belgisch Limburg

druivenrassen, rendementen en minimale natuurlijke alcoholpercentages. Voor erkenning als BOB moet een minimum aantal punten behaald worden, die worden toegekend door een Erkenningscommissie. Deze voert onder meer een organoleptisch onderzoek van de wijnen uit.

Hieronder worden de acht BOB-productiegebieden behandeld: •

Hageland (Hagelandse wijn) is erkend in 1997. Hageland is een heuvelachtige gebied in

Vlaams-Brabant tussen Leuven, Aarschot, Diest en Tienen. Het heeft een gunstig, beschermd klimaat. De toppen van de heuvels zijn zandbanken die bloot kwamen te liggen toen de zee

zich 7 miljoen jaar geleden terugtrok, en de hellingen zijn rijk aan ijzer. Het ijzerhoudende zand stamt uit het tertiair en is gemengd met leem uit jongere tijden. Müller-thurgau wordt het meest gebruikt, maar ook pinot gris, pinot blanc en auxerrois staan aangeplant. Zo’n 25 rassen zijn

toegestaan. Witte wijn is dominant. De belangrijkste blauwe druivenrassen zijn pinot noir, dornfelder en regent. Circa 30 ha is productief, waarbij het gemiddelde maximumrendement 67 hl/ ha is.

•

Haspengouw (Haspengouwse wijn) is erkend in 2000 (oogstjaar 1999). Haspengouw ligt in het oosten van België rond Hasselt, Sint-Truiden en Tongeren, in de provincie Limburg. De

wijngaarden, waarvan zo’n 25 ha productief zijn, liggen erg verspreid. Het oostelijke deel van Haspengouw staat bekend als Maasvallei. Hier bevat de bodem veel leem en mergel. De

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

239

ondergrond in het grootste deel van de regio is kalkhoudend. Met name chardonnay en pinot noir gedijen hier goed. Als gemiddeld maximumrendement geldt 55 hl/ha.

•

Côtes de Sambre et Meuse geldt met ingang van het oogstjaar 2003 als gecontroleerde her-

komstbenaming. Deze appellation ligt in Wallonië, ten zuiden van Luik (Liège), in het stroomge-

bied van de rivieren Sambre en Maas. De beste wijngaarden liggen op de steile oeverhellingen.

Het wijngaardareaal is ongeveer 35 ha en het maximumrendement is 65 hl/ha.

•

Heuvelland (erkend in 2005) ligt in het zuiden van West-Vlaanderen. Hier zijn heuvels te vinden tot 120 meter hoog. De wijngaarden liggen hoofdzakelijk op de zuidelijke flanken van onder

andere de Monteberg, Kemmelberg en Zwarteberg. De droge, schrale bodem bevat afwis-

selend zand en klei op een ijzerhoudende ondergrond. De ijzerzandsteen aan de oppervlakte

zorgt voor een warmer microklimaat. Het klimaat is koel, met frisse nachten. Door de nabijheid

van de Noordzee zijn de winters relatief zacht. Het aantal toegestane druivenrassen is beperkt.

De gemiddelde maximumopbrengst is in principe 65 hl/ha, maar voor de rassen müller-thurgau, kerner, auxerrois en dornfelder is dat 80 hl/ha. Ook mousserende wijnen hebben recht op de BOB-status.

•

Maasvallei Limburg, als BOB erkend in 2017, is een grensoverschrijdende appellation, waarvan het productiegebied zich uitstrekt van het Belgische Lanaken, Maasmechelen en Maaseik tot

aan het Nederlandse Roermond. Op blz. 250 wordt dit herkomstgebied uitgebreid besproken.

•

Vlaamse Mousserende Kwaliteitswijn (erkend in 2005), Vin Mousseux de Qualité de Wallonie ofwel Waalse Mousserende Kwaliteitswijn (sinds 2008) en Crémant de Wallonie (sinds 2008)

zijn BOB’s voor mousserende kwaliteitswijnen uit respectievelijk Vlaanderen en Wallonië. De wijnen kunnen wit of rosé zijn. De belangrijkste druivenrassen zijn chardonnay, pinot blanc, pinot noir en pinot meunier.

Wijnen die niet onder een van de hierboven genoemde herkomstbenamingen vallen, kunnen gebotteld worden als Vlaamse Landwijn (in Vlaanderen) of als Vin de Pays des Jardins de la

Wallonie (in Wallonië). Dit zijn Beschermde Geografische Aanduidingen (BGA’s), vergelijkbaar

met de categorie IGP in Frankrijk. De criteria hiervoor zijn minder streng. Het maximumrendement ligt aanzienlijk hoger, tot gemiddeld 90 hl/ha. Wijnmakers uit een BOB-productiegebied kunnen

ook kiezen voor een BGA-aanduiding, als ze druivenrassen willen gebruiken die volgens de BOBregels niet zijn toegestaan.

30.4 Nederland Sinds het begin van deze eeuw is Nederland een steeds serieuzere wijnproducent geworden. De kwaliteit van de wijnen is sterk verbeterd. Momenteel zijn in elke provincie van het land wel wijngaarden te vinden, ook in Groningen en Friesland.

De gemiddelde Nederlander drinkt zo’n 24 liter wijn per jaar. Veel mag wijn niet kosten, want

Nederlanders geven in de supermarkt gemiddeld maar zo’n drieënhalve euro uit aan een fles wijn.

TERUG NAAR INHOUD

240



Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

Oude Nederlandse gevelsteen

Nederlandse wijn is de laatste jaren populairder geworden, maar het is over het algemeen nog niet veel meer dan een streekproduct. Wijnbedrijven zetten hun productie vooral in hun eigen regio af.

Historie Volgens de overlevering werd de eerste wijn in Nederland gemaakt van wijnstokken die langs de Maas groeiden, dicht bij het Valkhof in Nijmegen. Wellicht gaat de wijnbouw rond het zuidelijker gelegen Maastricht terug tot laat-Romeinse tijden, maar het is onzeker of de Romeinen daad-

werkelijk druivenstokken hebben aangeplant in het huidige Nederland. Er zijn tot op heden geen overtuigende bewijzen gevonden voor het bestaan van wijngaarden of het maken van wijn in de Romeinse tijd.

Van de eerste eeuw na Chr. tot de middeleeuwen was het klimaat in Noordwest-Europa warmer

dan tegenwoordig. Het warmst en droogst was het tussen 950 en 1250 (middeleeuws klimaatoptimum). De milde winters en warme zomers waren voor wijnbouw zeer geschikt. Karel de Grote stimuleerde tijdens zijn regering (768-814) de wijnbouw in onze contreien, maar ook uit deze tijd zijn geen betrouwbare bewijzen voor Nederlandse wijnbouw bekend. Wel zijn er tal van

aanwijzingen dat in de late middeleeuwen in Zuid-Limburg, Brabant en Vlaanderen wijnbouw werd bedreven. De vroegste geschreven bron over wijnbouw in Limburg dateert uit 1324. In de middeleeuwen waren wijngaarden vrijwel alleen te vinden in het zuiden van het land.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

241

Na 1500 nam de wijnproductie in de Zuidelijke Nederlanden sterk af door de volgende factoren: • •

Er kwam concurrentie van betere wijnen uit Frankrijk, Duitsland en Zuid-Europese landen.

Bier werd een populaire drank en was goedkoper. Sinds de veertiende eeuw werd bier met hop bereid, waardoor het langer houdbaar was geworden. De kwaliteit van bier werd bovendien beter.

• •

Er waren tal van kleine en middelgrote oorlogen in het westelijke deel van Europa.

De kleine ijstijd met zijn natte zomers en koude winters (van circa 1450 tot 1850) was ongunstig voor de wijnbouw.

Niettemin tonen bronnen uit de zeventiende eeuw aan dat op sommige plaatsen nog steeds wel

wijngaarden waren. Eind zeventiende eeuw werden in het Jekerdal en vooral op de Louwberg bij Maastricht veel wijnstokken aangeplant en rond 1675 liet stadhouder Willem III op de ommuurde Hof te Dieren ‘wijnbergen’ aanleggen. Tot het begin van de negentiende eeuw was er op redelijk

grote schaal wijnbouw rond Maastricht, totdat koude zomers en het protectionisme van Napoleon

Bonaparte daaraan definitief een einde maakten. In Nederland was het sowieso politiek erg onrustig aan het einde van de achttiende eeuw. In 1795 kwamen de ‘patriotten’ in opstand tegen de

Republiek der Verenigde Nederlanden en werd met hulp van het Franse leger de Bataafse Republiek uitgeroepen. Rond 1805 hief Napoleon zware accijnzen op niet-Franse wijnen.

Nadat de phylloxera ook in Nederland had huisgehouden, bloeide de wijncultuur niet op, in tegenstelling tot de ons omringende landen. In 1946 werd de laatste wijngaard gerooid. De eerste

‘moderne’ wijngaard werd pas in 1967 aangelegd bij Maastricht. Deze wijngaard van 800 m2, Sla-

vante geheten (naar een voormalig franciscaner klooster) ligt op een terras langs de Maas op de

oosthelling van de Sint-Pietersberg. Hierdoor aangemoedigd kwamen rond 1970 in Limburg enkele commerciële wijnbedrijven op. Apostelhoeve, boven op de Louwberg, was het eerste. De rest van Limburg en ook Brabant volgde al snel. De afgelopen decennia is de wijnbouw gestaag toegeno-

men. Vooral in het eerste decennium van deze eeuw steeg het aantal hectaren wijngaard in hoog tempo. Sinds 2003 is met name de Achterhoek aan een opmars bezig.

Bodem Nederland wordt door de grote rivieren min of meer in twee helften verdeeld. De zuidelijke provin-

cies zijn rijker aan heuvelachtig terrein. Goede drainage en bescherming tegen koude wind maken hier de rijpingscyclus van verschillende druivenrassen mogelijk, ondanks de noordelijke breedtegraad.

In Nederland staan wijnstokken aangeplant op bijna alle denkbare bodems. De bovenlaag is in

Nederland vaak niet dikker dan een meter. Het basismateriaal bestaat in de meeste gevallen uit

los materiaal dat is afgezet door ijs, wind, rivieren en de zee. De ene bodem is meer geschikt voor het produceren van wijnen van hoge kwaliteit dan de andere, maar in veel wijngaarden worden

ontbrekende voedingsstoffen door bemesting of een andere vorm van preparatie aangevuld. Zo

kan een bodem bijvoorbeeld worden ingespoten met vloeibare kalk. De grindbodems rondom het

TERUG NAAR INHOUD

242



Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

plaatsje Thorn (Midden-Limburg) en de hellingen in Zuid-Limburg zijn zeer geschikt voor het telen

van druiven, maar ook op basische, kalkrijke bodems in Zeeland kunnen wijnstokken goede resultaten geven.

Tekort aan water is vrijwel nooit een probleem. Op de meeste plaatsen in Nederland bevindt het grondwater zich niet erg diep, tot 1 à 2 meter onder de oppervlakte. In sommige delen van

Midden- en Oost-Nederland ligt de grondwaterspiegel wat lager, doordat daar zogenaamde stuwwallen liggen. Dit zijn ruggen die bestaan uit door een ijstong opgestuwd materiaal. Op de Lim-

burgse heuvels zit het grondwater vaak op tien meter diepte of zelfs meer, maar de laag löss op de kalksteenbodems in Zuid-Limburg houdt vrij veel vocht vast, waardoor de wortels van de druivenstokken geen gebrek aan water hebben.

Het heuvelachtige terrein van Zuid-Limburg wordt bepaald door uitlopers van de Eifel en de Ardennen. De oudste afzettingen in de ondergrond stammen uit het carboon. Hierbij moet men denken aan leisteen en zandsteen. In het krijt werd Zuid-Limburg bedekt door een diepe, vrij warme zee.

Het kalkskelet van overleden diertjes in deze zee heeft kalksteenpakketten op de bodem tot gevolg gehad. Verschillende soorten kalksteen uit het krijt komen in Zuid-Limburg aan de oppervlakte,

met name in het dal van de Geul, de belangrijkste beek in deze regio. Ook het spierwitte kalksteen, zoals dat van de kliffen van Dover, vinden we in Zuid-Limburg. In de kalksteenformaties komen

belemnieten voor: resten van uitgestorven inktvissen (zie module 1B hoofdstuk 14). Het kalksteen bevat ook vuursteen. Toen het klimaat na het krijt koeler werd en de zeespiegel daalde, werden zand en klei afgezet op het kalksteen. Zo’n 10 miljoen jaar geleden kwam de bodem van Zuid-

Limburg omhoog en werden de afzettingen blootgesteld aan de elementen, met erosie en verwe-

ring als gevolg. Circa 3 miljoen jaar geleden begon de Maas zich in te snijden in het onderliggende gesteente en ontstond het Maasdal.

Over het algemeen bestaat de ondergrond van Limburg voor een groot deel uit kalksteen, dat

relatief dicht aan de oppervlakte ligt. Dit kalksteen lost na verloop van tijd door zuur (regen)water

op. Karstverschijnselen zoals grotten, ondergrondse holtes en zinkgaten (dolines), die we kennen uit het gebied Kras in Slovenië (zie hoofdstuk 22), komen ook in Zuid-Limburg voor. Daarnaast is

daar veel löss te vinden, dat samen met kalksteen en mergel veel bodems typeert. Dekzand (zand

dat door de wind is aangevoerd en afgezet tijdens een ijstijd) komt weinig voor in Zuid-Limburg. De lössdekens dateren uit de ijstijden. Löss houdt goed vocht vast en wortels kunnen er makkelijk hun weg in vinden. De lagen löss zijn vijf tot twintig meter dik. Lössbodems zijn herkenbaar aan een

bruingele kleur. Waar löss in de ondergrond voorkomt, bevinden zich zogenaamde brikgronden,

die een laag ingespoelde klei bevatten. In het zuidoosten van Limburg ligt echter weinig löss. In de Maasvallei bevatten de bodems vooral klei, zand en grind. Deze bodems warmen gemakkelijk op, waardoor druiven goed rijp kunnen worden, met in warme jaren zelfs een beetje botrytis.

Net als Limburg is de Achterhoek qua landschap sterk afwisselend. In de ondergrond hebben

veel geologische processen hun sporen achtergelaten. Gesteenten uit het trias zijn redelijk dicht aan de oppervlakte te vinden. Een voorbeeld daarvan vinden we in Winterswijk en omgeving:

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

243

daar zijn vlak onder het bodemoppervlak bontzandsteen en Muschelkalk (schelprijk kalksteen van 240 miljoen jaar geleden) te vinden. Afzettingen uit het jura en het krijt komen in de Ach-

terhoek weinig voor aan de oppervlakte. In het kwartair is vooral zand afgezet, vaak vermengd met grind en soms met klei. Het grootste deel van de bodems in de Achterhoek heeft zand als moedermateriaal. De bovenlaag bestaat op veel plaatsen uit dekzand. Zand heeft weinig voe-

dingsstoffen, dus de bodems zijn vaak arm. Langs de rivieren Oude IJssel, IJssel en Berkel zijn als gevolg van overstromingen kleidelen bezonken. In deze kleiachtige afzettingen hebben zich zogenaamde vaaggronden gevormd. Dit zijn minerale, niet uit organisch materiaal bestaande

gronden, die over het algemeen jong zijn en weinig veranderd zijn door bodemvorming. Vaag-

gronden zijn vaak lichtgekleurd en hebben een humusarme bovengrond.

Klimaat

Nederland heeft een gematigd zeeklimaat met neerslag in alle jaargetijden. Voor wijnbouw is het

wisselvallige Nederlandse klimaat een behoorlijke uitdaging. Westenwinden voeren vaak depressies aan vanaf de Atlantische Oceaan en de zonintensiteit is laag. Niet alleen is het vrij koud

(met kans op voorjaarsvorst), maar het is ook vochtig, wat vaak tot schimmelgroei leidt. Vooral meeldauw en valse meeldauw komen in Nederlandse wijngaarden veel voor.

De klimaatverschillen binnen ons land zijn niet erg groot. De gemiddelde temperaturen in het

groeiseizoen (april-oktober) verschillen niet veel. Maastricht heeft een gemiddelde jaartemperatuur van 10,2 °C en in het groeiseizoen een gemiddelde temperatuur van 14,3 °C; in de Achterhoek is de gemiddelde jaartemperatuur 9,8 °C en de gemiddelde temperatuur in het groeisei-

zoen 13,9 °C. Het warmtegetal (de optelsom van alle temperaturen boven 18 °C) is in Zuid-Lim-

burg hoger dan in de Achterhoek, wat Limburg voor druiven in het groeiseizoen gunstiger maakt,

vooral tijdens de rijping. Zeeland heeft met zo’n 10,8 °C de hoogste gemiddelde jaartemperatuur.

Beduidend koeler is het in Friesland, waar druiven enkele weken later rijp worden en minder suikers opbouwen dan in Limburg. Ook op Texel is het koel, waardoor de wijnstok langzaam groeit en de oogst wat later plaatsvindt dan in bijvoorbeeld de Achterhoek of Limburg. Door de vaak harde wind op Texel hebben de druivenstokken daar wel weer minder last van schimmels.

De hoeveelheid zonuren verschilt per gebied wel aanzienlijk. Langs de kust is het aantal zonuren het hoogst en is er doorgaans minder bewolking. De wijngaarden in Zeeland profiteren

hiervan. De Achterhoek en Zuid-Limburg kennen slechts zo’n 1.550 zonuren per jaar. Ook wat de gemiddelde neerslag betreft zijn de verschillen binnen Nederland redelijk groot. Veel neer-

slag is overigens niet overal een probleem. Dat in Zuid-Limburg vaak meer neerslag valt, is voor

de wijnstokken niet erg, want het grondwater zit op kalksteenplateaus erg diep en op hellingen is de afwatering goed.

Een factor die mede het klimaat in de wijngaard bepaalt, is het reliëf en de ligging op de zon. Op

hellingen, vooral zuidhellingen, hebben de druiven een betere zonexpositie, wat de rijping bevor-

dert. Bovendien kan op hellingen de wind goed bij de stokken en worden druiven droog geblazen.

TERUG NAAR INHOUD

244



Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

[FOTO Shutterstock nr. 59357527]

Wijngaard bij Nijkerk (Gelderland)

Wijngaarden op steile hellingen in Zuid-Limburg hebben daarbij over het algemeen veel minder last van nachtvorst.

Druivenrassen Ongeveer twee derde van de aanplant in Nederland bestaat uit witte rassen. De druivenrassen die het relatief vochtige en koele klimaat kunnen verdragen, zijn vooral ‘noordelijke’ witte rassen die

ook in Duitsland en Luxemburg te vinden zijn. Het overgrote deel van de druivenstokken in Nederland is hybride. Voor hybride rassen passen kwekers kruising toe, met als doel een druivenras te

krijgen dat beter bestand is tegen moeilijke omstandigheden. Deze nieuwe druivenrassen zijn niet alleen meer schimmeltolerant, maar ze zijn ook een paar weken eerder rijp dan de meeste ‘klas-

sieke’ rassen, doordat ze minder zon nodig hebben. Het is overigens niet zo dat de nieuwe rassen geheel resistent zijn tegen schimmelziekten zoals meeldauw; in natte jaren moet alsnog een paar keer gespoten worden.

Witte rassen die in de jaren negentig van de vorige eeuw hun intrede hebben gedaan in de Nederlandse wijngaarden, zijn vooral johanniter en solaris. Van recenter datum zijn souvignier gris,

muscaris, riesel, cabernet blanc en merzling. Johanniter is momenteel het meest verbouwde witte druivenras. Blauwe rassen die in Nederland gedijen zijn dornfelder (vooral in Zuid-Limburg), pinot noir en schimmeltolerante rassen die in het proefstation van Geisenheim in Duitsland ontwikkeld

zijn, zoals rondo, regent en cabernet cortis. Regent is het meest aangeplante blauwe druivenras,

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

245

maar steeds meer wordt hij vervangen door andere blauwe rassen. Een deel van de blauwe druiven wordt gebruikt voor de productie van (stille en mousserende) witte wijnen en rosé.

PiWi Hybride druivenrassen die beter bestand zijn tegen het marginale klimaat (doordat ze vroeger

rijpen) en schimmeltolerant zijn, worden ook wel PiWi-rassen genoemd. PiWi is een afkorting van het Duitse woord pilzwiderstandsfähig (bestand tegen schimmel).

Klassieke Vitis vinifera-rassen hebben het in veel delen van Nederland moeilijk en gedijen vooral

in het zuiden van het land (Zeeland, Brabant en Limburg). Pinot blanc, pinot gris, auxerrois, müllerthurgau en kerner zijn de meest voorkomende klassieke witte rassen. In zeer beperkte mate wordt

ook chardonnay aangeplant. De aanplant van riesling is beperkt tot naar schatting 5 à 6 ha. Vrijwel

alleen in Limburg kan deze laatrijpende druif goed rijp worden. In de beginjaren van de wijnbouw in Limburg lag de nadruk op de klassieke witte druivenrassen, maar sinds 2000 is er meer aandacht gekomen voor (klassieke) blauwe rassen en hybriden. De belangrijkste klassieke blauwe druivenrassen zijn in Limburg pinot noir en de vroegerrijpende dornfelder.

Wijnbouw Nederland telt zo’n 165 professionele producenten. Het wijngaardareaal is tegenwoordig circa 275 ha. Gemiddeld worden in Nederland jaarlijks zo’n 1 miljoen flessen wijn geproduceerd, waarvan

ongeveer twee derde witte wijnen en de rest rode wijn of rosé. Ieder jaar is een steeds groter deel daarvan mousserende of parelwijn. In elke provincie zijn wel wijngaarden te vinden, al dan niet

commercieel van opzet. De meeste wijngaarden zijn betrekkelijk klein, in de orde van enkele hectaren, maar enkele wijngaarden hebben een omvang van 10 à 13 ha. Circa 75 ha bevindt zich in

de provincie Limburg, waaronder ruim dertig commerciële wijngaarden, grotendeels in het zuiden

gelegen. Gelderland is qua wijngaardareaal (65 ha) de tweede provincie van Nederland voor wijn-

bouw, maar deze provincie telt wel de meeste commerciële wijngaarden van Nederland. Een groot deel daarvan (33 ha) ligt in de Achterhoek. Dat Gelderland en Overijssel zich hebben ontwikkeld

tot belangrijke wijnbouwprovincies is mede te danken aan EU-subsidies voor plattelandsvernieuwing. De wijngaarden in Noord-Nederland zijn gemiddeld het jongst.

De Nederlandse wijnbouw beleefde tussen 2000 en 2010 de grootste groei. Sindsdien stijgt het

aantal bedrijven langzaam. Dit heeft met name te maken doordat de grond in Nederland schaars

is en het starten van een wijnbedrijf een behoorlijke investering vraagt. Een belangrijke reden voor

de snelle groei in die periode is de subsidie die boeren kregen om andere gewassen te gaan telen.

Bij de toename in productie van de afgelopen decennia spelen de volgende factoren een rol: • • • •

het gebruik van schimmeltolerante druivenrassen; klimaatverandering;

investeren in betere technologieën;

samenwerkingsverbanden (zoals de coöperatie Achterhoekse Wijnbouwers) en het delen van kennis.

TERUG NAAR INHOUD

246



Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

Druivenras

Omschrijving

Cabernet blanc (w)

Levert geen hoge opbrengst. Zeer aromatisch. Smaak van de wijnen lijkt wat op Sauvignon Blanc.

Cabernet cortis (b)

Kruising van cabernet sauvignon met solaris. Geeft vrij tanninerijke,

Johanniter (w)

Heeft in zijn stamboom riesling. Wijnen ervan zijn friszuur. Hij wordt

krachtige wijnen.

vaak geblend met solaris. Ook voor mousserende wijnen is hij geschikt.

Door de compactheid van de trossen kan soms botrytis optreden.

Muscaris (w)

Is verwant met de muskaatfamilie, wat terug te proeven is in de wijnen.

Muscaris levert friszure wijnen op met een druivig, soms honingachtig aroma.

Pinotin (b)

Kruising met als ouder o.a. cabernet sauvignon. Heeft niets met pinot

Regent (b)

Veel aangeplant in Nederland. Wijnen ervan zijn fruitig, krachtig en

Rondo (b)

Wordt vaak in blends gebruikt vanwege zijn fruitigheid (kersen en

Solaris (w)

Levert wat vollere wijnen op dan johanniter, waarmee hij vaak in een

Souvignier gris (w)

Net als johanniter afkomstig uit het proefstation in Freiburg.

noir te maken.

redelijk tannineus. Wijnen ondergaan relatief vaak houtrijping. pruimen). Kan net als regent houtrijping verdragen.

blend zit. Hij rijpt vroeg en bereikt hoge suikerwaarden.

Ontwikkeld in 1983. Stamt af van cabernet sauvignon en heeft een dikke, rozeachtige schil (vandaar de naam ‘gris’). Wijnen zijn vaak wat neutraal. Wint snel aan populariteit en heeft een zeer hoge schimmeltolerantie.

Tabel 30.1 Belangrijkste ‘nieuwe’ druivenrassen in Nederland

Nederland is een innovatief wijnbouwland, onder andere op het gebied van duurzaamheid en

milieu. Duurzame, biologische wijnbouw is in Nederland geen overwaaiende trend, ook al geven de weersomstandigheden, plantenziekten, schimmels en insecten jaarlijks grote zorgen. In veel wijngaarden wor dt structureel biologisch gewerkt. Bordeauxse pap, een mengsel van koper(sulfaat)

en gebluste kalk dat een effectief middel is bij de bestrijding van schimmelziekten als meeldauw en

valse meeldauw, is in Nederland niet toegestaan voor biologische wijnbouw. Volledig gecertificeerd biologisch werken is in Nederland vrijwel onmogelijk, aangezien het soms eenvoudigweg te nat is om niet te hoeven ingrijpen. Ook nachtvorst in het voorjaar levert soms problemen op. Sommige wijnboeren hebben sproei-installaties in de wijngaard om de bloesems met water te bespuiten, zodat een beschermend laagje ijs de druiven voor vorstschade behoedt. Een probleem is ook

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

247

botrytis (grijze rot), als na een regenbui in het najaar de druiven niet snel drogen. Botryticiden zijn

vaak onontbeerlijk. Sterk ontbladeren kan een oplossing zijn, omdat daardoor de druiven makkelijker drogen.

Het maken van een goede fles wijn in Nederland is door de kleinschaligheid, lage rendementen en andere factoren relatief duur, zeker vergeleken met landen als Spanje of Frankrijk. Arbeid, grond

en productie brengen hoge kosten met zich mee. De controle vanuit de overheid is redelijk streng.

Strikt is ook de regelgeving op het gebied van gewasbeschermingsmiddelen. Naar schatting is

de kostprijs voor een fles wijn in Nederland al gauw 5 euro, aangezien de productie te gering is

om een lage flesprijs mogelijk te maken. Accijnzen zijn bovendien hoog, zeker in vergelijking met

bijvoorbeeld Duitsland. Een fles Nederlandse wijn kost daarom al gauw meer dan een tientje. Veel

Nederlandse wijnboeren hebben daarom extra inkomstenbronnen, zoals agrotoerisme, het geven van rondleidingen en cursussen, of het runnen van een horecagelegenheid.

Sinds 2013 hebben veel wijngaarden in Nederland waar blauwe druiven groeien, last van

het uit Azië afkomstige fruitvliegje Drosophila suzukii. De vrouwtjes doorboren de schil van

gezonde, rijpe druiven (liefst blauwe) en leggen in de druif hun eitjes, wat tot azijnvorming in de druiven leidt (zure rot). Een oplossing voor dit probleem is nog niet gevonden.

Kleinschaligheid is nog steeds wel kenmerkend voor de Nederlandse wijnbouw. Zo gebeurt het

oogsten in de regel met de hand. Slechts een enkel wijnbedrijf heeft een oogstmachine, die door middel van trilling de rijpe druiven van de wijnstok haalt. Vaak worden vrijwilligers ingezet bij het

plukken van de druiven. In vergelijking met de traditionele wijnlanden zal Nederland ook in de toekomst een kleine speler blijven. Door de hoge exploitatie- en productiekosten is de prijs-kwaliteitverhouding niet concurrerend genoeg ten opzichte van bijvoorbeeld Duitsland of Frankrijk.

Vinificatie Doordat de most in Nederland verrijkt mag worden, kunnen met name rode wijnen enige volheid

krijgen, in combinatie met frisse zuren. Om wijnen de nodige alcohol te geven moet overigens wel regelmatig chaptalisatie worden toegepast.

De laatste jaren neemt de productie van mousserende wijnen toe. Er worden op sommige plaatsen zelfs wijngaarden aangelegd, speciaal om mousserende wijnen te produceren. Voor de productie worden verschillende methodes toegepast, van het inspuiten van CO2 bij eenvoudige wijnen tot een tweede vergisting op fles (méthode traditionnelle) bij duurdere exemplaren. Soms worden

mousserende wijnen van Nederlandse druiven in Luxemburg geproduceerd, aangezien daar meer expertise voorhanden is.

Een enkele producent maakt ook dessertwijnen. Hiervoor worden (vaak door botrytis aangetaste)

TERUG NAAR INHOUD

248



Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

Wijngaard in Sellingen, provincie Groningen

druiven na de oogst enkele weken te drogen gelegd. Voor zoete witte wijnen worden vooral johanniter en solaris gebruikt.

Wijngebieden en herkomstbenamingen Als officiële aanduiding voor een beschermde herkomst wordt in Nederland de term BOB

(Beschermde Oorsprongsbenaming) gebruikt. Voor een afgebakende regio wordt de term BGA (Beschermde Geografische Aanduiding) gehanteerd, die op hetzelfde neerkomt als de term

Landwijn. De term BGA geeft aan dat ten minste één van de stadia van productie, verwerking of

bereiding plaatsvindt in een bepaald gebied. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit houdt toezicht op de juiste uitvoering van de EU-wetgeving. Wijn van basiskwaliteit kan op de markt

komen als Wijn uit Nederland (zonder vermelding van oogstjaar en gebruikte druivenrassen) of Cépagewijn Nederland (met vermelding van oogstjaar en gebruikt druivenras).

Vrijwel alle wijnen die in Nederland op de markt komen, behoren tot de categorie Landwijn. De

eisen voor deze categorie zijn minder streng dan voor de categorie BOB. Bij een BGA-wijn moet ten minste 85 procent van de gebruikte druiven uit het betreffende gebied afkomstig zijn; voor

BOB-wijnen is dat 100 procent. Voor elk van de twaalf provincies is er een BGA voor wijn geregistreerd met de naam van de provincie (bijvoorbeeld Landwijn uit Limburg;

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

249

Limburgse Landwijn). Op het etiket kan de naam van een kleiner gebied worden toegevoegd (zoals Achterhoek). De productie van BOB en BGA-wijnen is alleen toegestaan voor druivenrassen die

op een lijst van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland vermeld staan, maar de lijst is lang: bijna honderd rassen mogen gebruikt worden, zowel Vitis vinifera-rassen als kruisingen van Vitis

vinifera met andere Vitis-rassen. Vanaf 2021 geldt voor alle BOB’s een organoleptische keuringsprocedure.

Er is in Nederland nog niet echt een algemeen erkende benaming voor mousserende wijnen.

Mousserende wijnen komen soms op de markt als Parelwijn, Sprankel of een andere fantasienaam, aangezien de term ‘mousserend’ beschermd is en niet van toepassing is op de mous-

serende wijnen die in Nederland gemaakt worden. De naam Parelwijn wordt in de regel gebruikt

voor wijnen die geen tweede gisting op fles hebben ondergaan en een lagere flesdruk hebben dan mousserende wijnen die volgens de traditionele methode zijn geproduceerd.

Nederland telt zes BOB’s voor wijnen: •

Maasvallei Limburg werd eind 2017 door de Europese Commissie als BOB erkend. Het pro-

ductiegebied ligt langs de Maas, grofweg tussen Roermond en Maastricht. De wijngaarden

behoren onder andere tot de gemeenten Stein, Sittard-Geleen, Maasgouw en Roermond. Deze BOB is uniek, omdat het een grensoverschrijdend wijngebied is: een deel ervan ligt in België.

De bodem van Maasvallei Limburg wordt gekenmerkt door grind en zand, dat al meer dan

vierhonderdduizend jaar door de Maas wordt afgezet. De bovenlaag bestaat uit (zand)leem en draineert goed. Het klimaat in de Maasvallei is mild en droog.

Toegestane druivenrassen zijn acolon, auxerrois, chardonnay, dornfelder, gewürztraminer, pinot blanc, pinot gris, pinot noir, riesling en siegerrebe.

•

Mergelland werd in februari 2018 als BOB erkend. De wijngaarden liggen in het heuvelachtige

zuidwesten van Zuid-Limburg. BOB Mergelland omvat onder andere de gemeenten Maastricht, Voerendaal, Vaals en Eijsden-Margraten. De bodems hebben een bovenlaag van löss en een

ondergrond van kalksteenformaties uit het krijt (mergel). Gebieden met rivierklei als toplaag zijn uitgesloten van BOB Mergelland. De heuvels zorgen voor een goede drainage en ventilatie en bieden door de thermiek bescherming tegen nachtvorst.

Toegestane druivenrassen zijn auxerrois, chardonnay, dornfelder, gewürztraminer, müller-

thurgau, pinot blanc, pinot gris, pinot noir, pinot noir précoce (in Duitsland bekend als frühburgunder) en riesling.

•

Vijlen werd medio 2018 als BOB erkend. Het gebied behoort tot de gemeente Vaals in het zuiden van Limburg. Omliggende heuvels verminderen de kans op nachtvorst. De bodem bevat een bovenlaag van löss met daarin veel stenen (vuursteen, kiezel, kalksteen). Toegestane

witte druivenrassen zijn pinot gris, chardonnay, johanniter, solaris, souvignier gris, muscaris en

cabernet blanc. Als blauwe druivenrassen mogen monarch, cabernet cortis, pinot noir, baron en pinotin gebruikt worden.

•

Oolde, ook medio 2018 erkend, behoort tot de gemeente Lochem in Gelderland. De bodemtextuur in Oolde is vrij complex. Van belang zijn vooral beekeerdgronden met als kenmerk lemig,

TERUG NAAR INHOUD

250



Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

Wijndomein De Apostelhoeve op de Louwberg in Maastricht

fijn zand. Toegestane druivenrassen zijn cabernet blanc, solaris, regent, pinotin en cabertin,

alleen hybride rassen dus. Op de toekenning van een BOB-status voor Oolde is door sommigen verbaasd gereageerd. De productie is gering en het gebied moet zich eigenlijk nog bewijzen.

•

Ambt Delden in Overijssel werd in 2019 erkend als BOB. Wijngaard Hof van Twente in Bentelo heeft de standaard gezet voor de BOB Ambt Delden-wijnen. Toekomstige wijnmakers, die hun wijnen dezelfde benaming mee willen geven, moet aan dezelfde strikte voorwaarden voldoen

als die van Hof van Twente in Bentelo. Zo zijn voor het maken van witte wijnen slechts drie druivenrassen toegestaan: johanniter, solaris en souvignier gris. En voor rode en rosé wijn alleen

de blauwe druivenrassen regent en pinotin. Mousserende wijnen mogen alleen van de souvignier gris en de johanniter worden gemaakt. De bodem in deze wijnregio is uniek en bestaat uit beekeerdgronden. Beekeerdgronden zijn zandgronden met mineralen in de bodem. Het zand waaruit de bodem bestaat is heel erg fijn.

•

Achterhoek-Winterswijk werd medio 2020 erkend als BOB. De bodem in dit stukje van de

Achterhoek bestaat uit leem en kalk met een flinke humuslaag. Dat heeft een goede invloed

op de volheid van de wijn. En de zonnige dagen en wat koudere nachten in het uiterste oosten van Gelderland leveren rijpere druiven en frisse, fruitige wijnen op. Wijngaard Hesselink en Wijngaard de Reeborghesch hebben de BOB Winterswijk aangevraagd. Er zijn op dit

moment geen andere wijngaarden in dit gebied, dat bekend staat om zijn coulisselandschap-

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

251

pen en de steengroeve met fossielresten.

De volgende druivenrassen zijn toegestaan: johanniter, solaris, souvignier gris, merzling, chardonnay, regent, pinotin, acolon, cabertin, cabernet cortis, cabaret noir en monarch.

Registratieaanvragen Er zijn vier nieuwe aanvragen voor een Beschermde Oorsprongsbenaming (BOB) voor wijn: Rivierenland, Schouwen-Duiveland, Voerendaalse Bergen en Twente: •

Rivierenland: Het afgebakend geografisch gebied voor de BOB Rivierenland bestrijkt een aaneengesloten gebied tussen en langs de rivieren die vanuit Duitsland en Limburg de provincie

Gelderland in stromen tot aan Gorinchem waar de rivierklei en zavel over gaat in veengebied.

•

Schouwen-Duiveland: Voor de BOB Schouwen-Duiveland wordt het hele eiland SchouwenDuiveland als afgebakend geografisch gebied aangemerkt.

•

Voerendaalse Bergen: Het afgebakende gebied voor de BOB Voerendaalse Bergen ligt aan de rand van gemeente Voerendaal.

•

Twente: Twente is een aaneengesloten gebied met unieke eigenschappen. De wijngaarden zijn

aangeplant op leemhoudende gronden, die bekend staan om hun water vasthoudende vermogen.

Meer informatie over de productdossiers is te vinden op de website van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.

30.5 Groot-Brittannië Groot-Brittannië heeft een lange traditie op het gebied van wijnhandel. De Engelsen hebben hierin

eeuwenlang een belangrijke rol gespeeld, in het bijzonder in het geval van port, sherry en madeira.

De Britse wijnconsumptie is sinds het einde van de twintigste eeuw sterk toegenomen. Londen is een belangrijke stad voor wijnveilingen en is jaarlijks het toneel van een grote internationale wijnbeurs.

Historie Hoe ver terug in de tijd de Britse wijnbouw ontstond, is onzeker. Er zijn archeologische bewijzen

voor de prehistorische aanplant van Vitis vinifera-stokken in Essex en Suffolk, maar deze vondsten gaan terug tot de tijd dat de zomers warmer waren dan nu en de Britse eilanden nog deel uitmaakten van het Europese continent. Het is niet duidelijk in hoeverre de Romeinen de hand hebben

gehad in de verspreiding van de wijnbouw. Zeker is wel dat de Britten vanuit Italië wijn importeerden voordat de Romeinen in de eerste eeuw na Chr. voet aan wal zetten in Engeland.

Na de komst van de Romeinen is wijnbouw vrijwel zeker langdurig een vorm van landbouw

geweest. Zo wordt in het boek Ecclesiastical History uit het begin van de achtste eeuw melding

gemaakt van wijnbouw in Brittannië en maakte het befaamde Domesday Book uit de elfde eeuw melding van ongeveer veertig wijngaarden. In de twaalfde en dertiende eeuw was wijnbouw

wijdverbreid in Engeland, mede gestimuleerd door de warme zomers van vóór de kleine ijstijd. Ook

TERUG NAAR INHOUD

252



Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

Rif met kalksteen in Kimmeridge Bay aan de ‘Jurassic Coast’ van Dorset (Zuid-Engeland)

in Engeland waren monniken de grote promotors van wijnbouw, hoewel lang niet alle wijngaarden in handen waren van kloosters.

Vanaf het midden van de veertiende eeuw zette het verval in voor de wijnbouw. Dat had onder

andere te maken met het klimaat: in de veertiende eeuw veranderden de oceaanstromingen van

richting en werden de zomers aanzienlijk koeler en vochtiger. De opheffing van de kloosters in de

zestiende eeuw betekende zowat het einde van de commerciële wijnbouw in Engeland en Wales.

Pas in de jaren vijftig van de twintigste eeuw kwam daar verandering in met de aanleg van de

eerste nieuwe wijngaarden. Vooral in de jaren tachtig was sprake van een explosieve groei. Begin jaren negentig was er in totaal bijna 1.100 ha aan wijngaarden aangeplant in Engeland, Wales en Schotland; in 2019 bedroeg hun wijngaardareaal tezamen meer dan 3.500 ha.

Bodem Wijngaarden zijn in Engeland aangelegd op bodems van bijna alle denkbare samenstellingen. In

de ondergrond van de wijngaarden zijn onder andere kalksteen, grind, krijt en klei te vinden. Krijt vindt men vooral in het zuiden van Kent, klei in het noorden van Kent en in Essex. De kalk- en krijtbodems in het zuidoosten van Engeland, waar de meeste wijngaarden liggen, lijken op de bodems in de Franse gebieden Champagne en Chablis.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

253

Wijngaarden in Surrey

Het dorpje Kimmeridge in het Zuid-Engelse graafschap Dorset heeft zijn naam gegeven aan een mergelbodem die zeer rijk is aan vette kalk. Deze bodemsoort van circa 180 miljoen jaar oud

wordt kimmeridge of kimméridgien genoemd (zie hoofdstuk 9 van module 1B). De ondergrond van deze kimmeridgekalk kent een goede drainage, ondanks het hoge kleigehalte. Waar het kimmeridge dicht onder de toplaag zit en zich met de toplaag heeft vermengd, vinden we de

beste wijngaarden. In Sussex komt de kalkafzetting tot vlak aan de oppervlakte, net als in de Champagne.

Klimaat Wijn maken in een zo noordelijk gelegen land als Groot-Brittannië is geen sinecure, zeker gezien het marginale klimaat. De Britse wijngaarden zijn vooral te vinden in het relatief warme zuidelijke deel van het land. Dankzij de warme Golfstroom, die langs de zuidzijde van Groot-Brittannië

stroomt, heerst er met name in Sussex, Kent en op sommige plekken in Wales (vooral in het

zuiden) een vrij mild klimaat met zachte winters. Het matigende maritieme klimaat zorgt tegelijk ook voor stormen en veel regen in de zomer. Het droogste deel van Engeland is de regio East Anglia.

Waar heuvels en bossen als windbrekers optreden, kunnen relatief warme microklimaten voor

geslaagde oogsten zorgen. Een regelmatig terugkerend euvel is nachtvorst in het voorjaar, waar-

TERUG NAAR INHOUD

254



Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

door de opbrengsten van jaar tot jaar sterk kunnen wisselen. In sommige jaren verloopt de vrucht-

zetting ronduit moeizaam. Een voorbeeld van een dramatisch jaar was 2012, waarin de druivenop-

brengst bijna twee derde minder was dan in andere jaren. De klimaatverandering van de afgelopen jaren, met een warmere herfst en zomer, is voor de Britse wijnbouw niet ongunstig.

Druivenrassen De Britse wijnbouw heeft vanwege het koele klimaat lange tijd in hoge mate gesteund op vorst-

bestendige, vroegrijpende en/of ziektebestendige Duitse kruisingen (zoals reichensteiner, müllerthurgau, huxelrebe, schönburger en bacchus) en Frans-Amerikaanse hybriden (zoals de wijdver-

spreide seyval blanc). Een populair wit hybride ras was ook lange tijd madeleine x angevine 7672, ontwikkeld in de jaren dertig van de twintigste eeuw en in Engeland geïntroduceerd in de jaren vijftig. Deze rassen staan nog steeds wel aangeplant, maar het aandeel van de meeste neemt langzaam af. Vooral müller-thurgau, ooit veel geteeld, heeft procentueel ingeleverd.

De laatste jaren concentreren steeds meer wijnboeren zich op Vitis vinifera-rassen (zoals pinot

blanc) en hoogwaardige kruisingen als kerner en auxerrois. Het aandeel van de ‘champagneras-

sen’ chardonnay, pinot noir en pinot meunier samen is tegenwoordig goed voor meer dan de helft van de totale aanplant en zal waarschijnlijk stijgen. Deze drie rassen worden vooral gebruikt voor de productie van (witte en rosé) mousserende wijnen. Rode wijnen en rosés worden nu vooral

gemaakt van pinot noir, pinot meunier, rondo, dornfelder en regent. Blauwe druiven rijpen soms

moeilijk, maar de opwarming van de aarde, betere klonen en verbeterde technieken hebben ervoor gezorgd dat de rode en rosé wijnen sinds het begin van deze eeuw beter zijn geworden. Voor witte tafelwijnen is de aromatische bacchus nog steeds een veelgebruikt druivenras. Wijnen hiervan lijken een beetje op Sauvignon Blanc.

Wijnbouw Zuid-Engeland en Wales worden tegenwoordig erkend als serieuze wijn producerende streken.

Waar de wijnindustrie in het midden van de twintigste eeuw nog voornamelijk in handen was

van amateurs, worden de wijngaarden tegenwoordig geëxploiteerd door goed opgeleide wijnbouwers. De Britse wijnbouw telt inmiddels ruim 770 commerciële wijngaarden, met een totaal van Druivenras

Aandeel aanplant

Pinot noir (b)

33%

Chardonnay (w)

32%

Pinot meunier (b)

13%

Bacchus (w)

5%

Rondo (b)

3,15%

Seyval blanc (w)

2%

Pinot gris (w)

2%

Tabel 30.2 De zeven belangrijkste druivenrassen in Groot-Brittannië in 2019 (bron: WineGB 2019)

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

255

Wijngaard in Kent

Jaar

Productie (x miljoen flessen)

2015

5,06

2016

4,1

2017

5,9

2018

13,1

2019

10,5

Tabel 30.3 Wijnproductie in Groot-Brittannië 2015-2019 (bron: WineGB 2019)

ruim 3.500 ha in productie. Naar verwachting zal het wijngaardareaal de komende decennia flink stijgen.

In 2019 waren er 165 wineries in bedrijf. Druiventelers zonder eigen kelder exploiteren meestal

een gezamenlijke productiefaciliteit, waar ieder voor zich zijn of haar eigen wijn kan maken. Op een paar uitzonderingen na is het kleinschaligheid troef. De gemiddelde wijngaard is zo’n 4 ha,

maar de grootste aaneengesloten wijngaard is meer dan 100 ha groot. De druiventelers en wijnmakers worden vertegenwoordigd door de in 1965 opgerichte United Kingdom Vineyards Association (UKVA), die samenwerkt met de Britse overheid en de EU.

TERUG NAAR INHOUD

256



Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

Regio

Belangrijkste wijngebieden

South East

Kent Surrey East Susex West Sussex

Wessex

Dorset

South West

Devon Somerset Cornwall

Mercia

Yorkshire

East Anglia

Norfolk Suffolk Essex

Wales

North Wales South Wales

Channel Islands

Jersey Guernsey

Tabel 30.4 Belangrijkste wijnproductiegebieden van Groot-Brittannië

De beste wijngaarden liggen op beschutte plekken, lager dan 100 meter boven zeeniveau.

Fruit-opbrengsten variëren sterk, met een gemiddelde van slechts 20 hl/ha. In de zuidelijke wijngebieden is de opbrengst per hectare beduidend hoger dan in noordelijker streken, maar ook

ligging en wijngaardbeheer spelen hierbij een rol. De oogst vindt gewoonlijk plaats tussen eind september en eind oktober, maar in 2013 vond de pluk van sommige druivenrassen pas in

november plaats. De wijnproductie per jaar schommelt sterk (zie tabel 26.3), met een gemid-

delde van ongeveer 8 miljoen flessen per jaar. De verwachting is dat de productie de komende jaren zal groeien.

Vinificatie Wijnmakers in Groot-Brittannië hebben als gevolg van het klimaat structureel te maken met twee

grote uitdagingen: een gebrek aan suikers en een teveel aan zuren. Chaptalisatie is een algemeen gangbare praktijk. Technieken als malolactische omzetting en houtrijping worden soms toegepast om de vaak hoge zuren af te ronden. De laatste jaren zijn de wijnen wel steeds beter geworden, niet alleen door verbeterde technieken maar ook als gevolg van de opwarming van de aarde.

Chaptalisatie komt de laatste jaren minder vaak voor dan vroeger, aangezien de natuurlijke

suikerwaarden van druiven bij de oogst zijn toegenomen. Engelse wijnen zijn als gevolg van dit

alles rijker aan alcohol en minder ‘dun’ dan vroeger. De zuurgraad van veel Engelse wijnen blijft

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

257

wel hoog, met een pH van vaak 2,9 tot 3,2. Voor mousserende wijnen zijn lage suikergehalten

en hoge zuurgehalten geen probleem, wat het succes van deze wijntypen in Engeland verklaart.

Ongeveer twee derde van de productie van Engelse wijn betreft mousserende wijn. Sinds 2010 groeit de productie van mousserende wijnen ten koste van stille wijnen. Mousserende wijnen

die volgens de traditionele methode zijn gemaakt op basis van chardonnay, pinot noir en pinot

meunier krijgen steeds meer bekendheid en de kwaliteit ervan is in de loop van deze eeuw toe-

genomen. Mousserende wijnen zijn vooral een specialiteit van Sussex. Stille witte wijnen maken ongeveer een kwart van de Engelse productie uit. Slechts tien procent van de productie bestaat uit rood en rosé.

Wijngebieden en herkomstbenamingen De meeste wijngaarden van Groot-Brittannië liggen in het zuidelijke deel van het land. De groot-

ste concentratie aan wijngaarden is te vinden in het zuidoosten, in de graafschappen Kent, West Sussex, East Sussex en Surrey. Hier is de gemiddelde omvang van de wijngaarden ook het

grootst. Andere wijngebieden, veelal gekenmerkt door kleine wijngaarden, bevinden zich meer

westwaarts, zoals in Wales, Devon, Dorset, Somerset en in de dalen van de rivieren Thames en Severn. Ook in Noord-Ierland, Yorkshire en op de Kanaaleilanden Jersey en Guernsey worden wijndruiven verbouwd. De noordelijkste commerciële wijngaard bevindt zich rond York.  Wetgeving, kwaliteitsindeling en etikettering

Momenteel vallen wijnen uit Engeland en Wales onder de EU-regelgeving. Wijnen met als her-

komstnaam ‘England’ of ‘Wales’ moeten dus van verse druiven uit Engeland of Wales afkomstig zijn. Er zijn vier categorieën. Van hoog naar laag zijn dit: • • •

English/Welsh Quality Wine (in EU-termen: Protected Designation of Origin); Regional Wine (in EU-termen: Protected Geographical Indication);

Varietal Wine (in EU-termen: Wine without geographical indication), gemaakt van één of meerdere specifiek op het etiket vermelde druivenrassen;

•

British Wine / UK Wine, zonder vermelding van druivenras of oogstjaar.

De nationale organisatie UKVA (United Kingdom Vineyards Association) bewaakt de kwaliteitsstandaarden en controleert de toekenning van de herkomstbenamingen English/Welsh Quality Wine, Regional Wine en Varietal Wine.

Mousserende wijnen die gemaakt zijn volgens de klassieke methode komen op de markt als

(English) Quality Sparkling Wine. Engelse wijn kende lange tijd geen beschermde oorsprongsbenamingen naar Europees model, onder meer vanwege het struikelblok seyval blanc, maar

sinds 2008 hebben English Quality Wine en Welsh Quality Wine een PDO-status. Wijnen van

seyval blanc komen op de markt als English/Welsh (Counties) Regional Wine. De Britse regering heeft zich ingespannen om wijnen uit Sussex een door de EU beschermde herkomstbenaming te bezorgen, maar vooralsnog is de naam Sussex alleen in Groot-Brittannië zelf beschermd.

TERUG NAAR INHOUD

258



Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

Chaptalisatie is voor English/Welsh Quality Wine onder voorwaarden toegestaan tot een bepaald maximum. Aanzuren is verboden, behalve bij (English) Quality Sparkling Wine, waar na het

dégorgement 1 gr/l aan zuren mag worden toegevoegd om de wijn stabieler te maken. Dit mag in Frankrijk overigens ook bij champagne en veel crémants.  English wine en British wine

Er is een groot verschil tussen English wine en British (made) wine. English wine is wijn die in

Groot-Brittannië is gemaakt van versgeplukte druiven uit Groot-Brittannië. British (made) wine is eigenlijk nauwelijks de naam wijn waardig. Deze is gemaakt op basis van mostconcentraat,

dat praktisch het hele jaar door in bulk wordt geïmporteerd uit het buitenland. Vooral Cyprus en

Spanje zijn belangrijke leveranciers. Alleen de verwerking vindt ergens in het Verenigd Koninkrijk plaats. Tot het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw was British wine vrijwel altijd ver-

sterkt, vaak in de stijl van sherry of port, maar sindsdien worden de meeste wijnen gemaakt in

de trant van tafelwijn. Het aantal producenten dat British wine maakt, is beperkt. British wine kan

ook op de markt komen als United Kingdom wine of Wine from the UK.

 TERUG NAAR INHOUD Hoofdstuk 30 - Benelux en Groot-Brittannië (2022-2023)

259

Vinologenopleiding Boek 2b

Italië

VIN O

VIN O

Languedoc-Roussillon, Provence, Corsica, Loire, Champagne, Elzas, ZuidwestFrankrijk, Jura, Savoie

wijnacademie

wijnacademie

wijnacademie

wijnacademie

sinds 1974

sinds 1974

sinds 1974

sinds 1974

marketing, inkoop en selectie, gezondheid, wetgeving, wijnproeven

VIN O

wijnacademie

wijnacademie

wijnacademie

wijnacademie

sinds 1974

sinds 1974

sinds 1974

sinds 1974

wijnacademie sinds 1974

Opleidingslocatie & Secretariaat Kontakt der Kontinenten, Klooster Cenakel, Amersfoortsestraat 18, 3769 AR Soesterberg

®

Wijn

WIJNACA OG DE LO

IE M

Oostenrijk, Hongarije, Zwitserland, Griekenland, Overig Centraal en OostEuropa en voormalige Sovjet-Unie, Benelux en Groot-Brittannië

Wijnlanden buiten Europa

®

Overig Europa

WIJNACA OG DE LO

IE M

®

VIN O

Vinologenopleiding Boek 7

WIJNACA OG DE LO

IE M

®

IE M

Spanje, Portugal, Duitsland

Vinologenopleiding Boek 6

WIJNACA OG DE LO

VIN O

Vinologenopleiding Boek 5

VIN O

Vinologenopleiding Boek 4

®

Frankrijk

Bordeaux, Bourgogne, Beaujolais, Rho^ ne

WIJNACA OG DE LO

IE M

®

Frankrijk

WIJNACA OG DE LO

IE M

®

®

IE M

Wijnbouw & vinificatie

Vinologenopleiding Boek 3

WIJNACA OG DE LO

IE M

WIJNACA OG DE LO

VIN O

Vinologenopleiding Boek 2a

VIN O

Vinologenopleiding Boek 1