El Heraldo Zona Altos 4 agosto 2023

Rutilio Escandón xchi’uk Zoé Robledo laj sbainik sk’elel k’u x-elan x-ech’ spasel sjelovel ta sk’ob federal ti Sistema de Salud IMSS-Bienestar

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas xchi’uk director general del Instituto Mexicano del Seguro Social (IMSS), Zoé Robledo Aburto, layak’ik tsobajel sventa sk’elel k’u x-elan x-ech’ spasel federalización yu’un Sistema de Salud IMSS-Bienestar, ja’ te lajyich’ ak’el ta ojtikinel k’usitik ta xich’an k’anel yu’unik nail k’elel poxtaeletik ta estaro.

Zoé Robledo, ja’ jun bats’i sbek’tal morenista ti oy xa ta 43.7% sk’anele

Jutuk xa mu ta 30 puntos jeloven xchi’uk yantik boch’o jech ta xtajinik yu’un Morenan, ti director yu’un IMSS ja’ jech tabil ta ilel slekil yabtel tita lek, xchi’uk ti jech lek nopol xich’ sba xchi’uk ti peserentee, xchi’uk jech k’u x-elan k’ux ta yo’onik ti slumal Chiapas. P.2

Adán Augusto ja’ ba’aybe ta sventa stajinel boch’o ta xkom ta sventa peserentealil, jech lajyak’ ta ojtikinel Consultoría OEM P.3

López Obrador bisil jech ta x-abtej o batel yo’ jech stsutsan spasel k’usitik abtelal kechajtik xchi’uk jech xich’ ts’akel batel ti spasel abtelaletike P.3

Oy lametel kuxlejalil ta xchi’uk o’ontonaliljun ta steklumal Pantelhó

ZOÉ ROBLEDO, JA’ JUN BATS’I SBEK’TAL

MORENISTA TI OY XA TA 43.7% SK’ANELE

Jutuk xa mu ta 30 puntos jeloven xchi’uk yantik boch’o jech ta xtajinik yu’un Morenan, ti director yu’un IMSS ja’ jech tabil ta ilel slekil yabtel tita lek, xchi’uk ti jech lek nopol xich’ sba xchi’uk ti peserentee, xchi’uk jech k’u x-elan k’ux ta yo’onik ti slumal Chiapas

EL INFORMANTE/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Ta 2024, baluneb ajvaliletik ta estaroetik ta xich’an t’ujel, jech xal un, ti jech k’u x-elan tabil ta ilel stael votoetik, vakib ja’ ta spas kanal ti Movimiento de Regeneración Nacional, jech k’ucha’al ti slumal Chiapas, ja’ tsots sk’oplal yu’un.

Ta slajebal yual julio ti empresa encuestadora RUBRUM, Morena bisil oy ep sk’anel ta Chiapas, yu’un oy ta 57% sk’anel ta sta votoetik, ja’ te nochol tale lek xtok ti PAN oy 11.7%, PRI ta 4.9%, PVEM ta 4%, Movimiento Ciudadano ta 2.5% xchi’uk Partido del Trabajo ta 2%. Yanuk ti k’u x-elan stael ta ilel ta yutil Morena, Zoé Robledo yantik ta xnamaj batel ta stojol boch’o yan xchi’il ta tajimol ti oy ta 43.7% sk’anel stael votoetike; jutuk mu ech’em ta 30 puntos jeloven ta stojol Oscar Eduardo Ramírez Aguilar ti oy ta 14.4%; ja’ te nap’al talel José Antonio Aguilar Castillejos oy ta 8.8%; Rosa Irene Urbina oy ta 7.4%, Carlos Morales ta 7.2% xchi’uk Sasil de León oy ta 6.7%.

Presidente del Consejo Editorial:

Lic. Jesus López Hernández

Director General:

Lic. Zulma Sánchez Macías

Director Editorial:

L.C.C. César Augusto de Coss Arguello

Ja’ te oy spatel o’ontoal yu’unik ta 95%, ti li’ stael ta ilel boch’o oy sk’anel ta sventa st’ujel ajvalil ta Chiapas ja’ te ik’ot ta pasel ta 10 yual julio ta 2023, jayo’ jech un RUBRUM ja’ te laj sjak’anbe ta ch’ojon tak’in vinik antsetik ta slumal estaro ti boch’otik lok’emik ta vaxaklajuneb abile xchi’uk ja’ epik ti ja’ ta sk’anik ak’o sts’ak batel abtelal ti Morenae ta sventa yak’bel skoltaelik ti jnaklumetike.

Ti boch’o kantiratoetik ti lek tabil ta ilel yo’ jech sts’ak batel spasel ti abtelale, ja’ epik jnaklumetik ti jmoj ya’yejik ta yalel ti ja’ xkom Zoé Robledo, ja’ ti director general yu’un IMSS ta orae, yu’un ja’ jech lek tabil ta ilel yo’ jech ja’ xkom ta yaj kantirato Morena ta sventa tune vu’elal ta 2024. Ti k’usitik lek tabil ta ilele ja’ ti ja’ jun lekil tunel j-abtel, mu sna’ x-elk’aj ta yabtel, xchi’uk ja’ jech lek xich’ sba xchi’uk bankilal yu’un movimiento, ti peserente López Obrador; xchi’uk jech k’u x-elan ep sk’anik ti slumal Chiapas.

Xchi’uk ti k’usi yan lek tabil ta ilel jech k’u x-ela-

Gerente Administrativo:

Ing. Thania Mercedes Rodríguez Mijangos

Gerente de Circulación

L.C.C. Minerva García Ruiz

nik ti yantik jtajimoletike, Zoé Robledo ja’ bats’i sbek’tal morena ti stuke, yu’un o no’ox ja’ jun político ta izquierda xchi’uk ja’ jech te bisil oy o. ja’ jech lek ta va’anel, yu’un ti ta spasel eleksion ta 2012, ep boch’otik inamajik ta stojol AMLO, Zoé Robledo jech te ikom o xchi’uk jech te nabal ta stojol o xchi’uk ja’ jech te lek staoj spasel abtelal ta slekubtasel skuxlejal ti jlumaltike Mejikoe.

Traductor Tsotsil variante Chenalhó Toribio Arias Vásquez

Traductor

Diseño Editorial:

L.I.A. Jaime Ginés Soriano

L.D.G. Wendy García Martínez

Adán Augusto ja’ ba’aybe ta sventa stajinel boch’o ta xkom ta sventa peserentealil, jech lajyak’ ta ojtikinel Consultoría OEM

DAVID MARTÍNEZ/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Jech k’u x-elan ta xal staoj ta jak’bel ya’yejalil ti Consultoría OEM, Adán Augusto López Hernández, pasaro secretario sventa Gobernación xchi’uk ja’ ta sk’an ta xkom ta bankilal yu’un Coordinación de Defensa de la Cuarta Transformación, stuk no’ox kantirato yu’un morena ti lek epajem sk’anel ta sventa ja’ xkom ta peserentealil ta sventa t’ujel va’anel ta 2024. Ti encuestae ja’ te iyak’ ta ojtikinel ti López Hernández oy sk’anel ta 35.4% ta skotol k’u yepal lajyich’ik jak’bel ya’yejike, ja’ te nabal talel yu’un Claudia Sheinbaum ti

oy 34.6%. yanuk ti, Marcelo Ebrard laj sta 19.8% yepal sk’anel, Gerardo Fernández

Noroña laj sta 6.1% sk’anel, Ricardo Monreal laj sta 2.2% xchi’uk Manuel Velasco laj sta 1.9%.

Adán Augusto yantik ta xmuy batel sk’anel jech k’u x-elan tabil ta talel ta ilel ta yual mayo, yu’un ti stuke oy to’ox ta segundo lugar, ja’ to’ox tsalbil komel yu’un ti Claudia Sheinbaum, ja’ jech ta xal ti xchanel svunal yu’un OEM.

Yanuk ti boch’o oye p sk’anel yaj kantiratoik ti Frente Amplio por México, Xóchitl

Gálvez ja’ ba’aybe oy, 38.5% yepal sk’anel, ja’ te nap’al talel ta spat Santiago Creel ti oy ta 31.2%. Enrique de la Madrid, Beatriz Paredes xchi’uk Miguel Ángel Mancera ti laj staik 13.4%, 8.3% xchi’uk 4.7% yepal sk’anelike, yanuk ti yantik k’ajlomal ik’otik ta 3.9% ta skotolik.

Ti sjak’el a’yeje ja’ te ik’ot ta pasel ta yual 2023, ta ch’ojon tak’in laj yich’an jak’el xchi’uk ja’ jech layich’ik jak’bel vinik antsetik lok’emik ta 18 yabilalik ta slumal Mejiko. Yo’ jech xvinaj ti li’e, lajyich’an tijel 25 mil ch’ojon tak’inetik, ja’ no’ox jmil lajyich’an tak’el.

DAVID MARTÍNEZ/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Ja’ te ik’ot ta pael ta estaro yu’un Campeche, ti pasaro secretario de Gobernación xchi’uk ti ja’ jtajimol ta sventa Coordinación de Defensa de la Cuarta Transformación, Adán Augusto López Hernández, lajyal ti mol me’eletik ja’ stsatsal yip 4T yo’ jech spas kanale. Ta sk’ak’alil jun tsobajel te ivu’ ta pasel ta kancha de usos múltiples ta colonia Morelos, ta Escárcega, te laj sta ta ojtikinel “ti mol me’eletik ja’ tsotsik sk’oplalik ta spasel ti li’ movimientoe, yu’un k’u xa sjalil jech spasojik talel tsots k’alal jech te ivu’ yu’un spasel kanal Andrés Manuel López Obrador ta sventa Peserensia ta República”.

Ti pasaro ajvalilal ta estaro yu’un Tabasco

xtoke iyak’ ta na’el ti le‘ ta yan abile, ta xich’ sa’bel smelolal yo’ jech xyal ta 65 xk’ot ta 63 abilal xich’ k’anel yo’ jech staik ak’bel smoton tak’inik ti mol me’eletike, xchi’uk ja’ jech ta xmuy ta vakmil ti tak’in ta xich’ik ak’bele. Ti li’e

xi “ti va’aye ja’ jech ta xich’ik tabel ta ilel k’u ypeal skoltael sbaik talel ta spasel tsots ta slekubtasel slumal Mejikoe”, xi lajyal.

Xchi’uk xtok, López Hernández te laj slo’ilta ya’yej “chachalaca grandota de Guanajuato”, ja’ ti pasaro peserente

Vicente Fox, yu’un ti stke lajyal ti me ja’ spasik kanale ta xich’an tubesel programas socialetik “ti ja’ no’ox ta xak’be slekilal jch’ajetik”.

Ta yan xtoke, ti pasaro jtunel j-abtel ta Segob lajyal ti Cuarta

sventa slekubtael ti jlumaltike xchi’uk jech k’ucha’al ti ta slekilalik ti boch’otik toj abol sbaike, jech k’ucha’al mol me’eletik, xchi’uk boch’otik oy svokolik ta skuxlejalike, stukik me’iletik, jchanvunetik xchi’uk k’usitik yantik.

“Ti k’u x-elan ta xkil ti vu’une ja’ ti yik’al sureste ja’ te ta xak’be batel lekilal ti slumalil sureste ta slumal mejikoe” xi lajyal ti Adán Augusto López yu’un ti stuke jech ep xa lumetik laj spaxalta ta ojtikinel ti yosilal mejikoe, ja’ te ta xak’anik tsobajeletik, xchi’uk yu’un oy yik’al ja’ xkom ta k’exolil ta sts’akel batel abtelalil yu’un Cuarta Transformación, jech staojik ta ilel ti analista politikoetike.

DAVID MARTÍNEZ/CDMX

Ti peserente Andrés Manuel López Obrador jamal iyak’ ta na’el ti bisil jech ta x-abtej o batel ta 16 ora jujun k’ak’al yo’ jech stsutsan spasel ti k’usitik abtelaletik kechajtike yo’ jech xich’ ts’akel batel spasel ti proyecto de nación.

Ti jech o no’ox nopen spasel ta conferencia de prensa, López Obrador laj sta ta ojtikinel ti chak’ xa lajuk ya’ay ti spasel yabtele, pe te laj sta ta ojtikinel xtok ti oy to k’usi ep kechajtik spasel yu’une, jayo’ jech t ata sk’an ta xak’be yipal spasel yo’ jech mu’yuk k’usi kechel ta xkom yu’un spasel k’alal stsuts spasel ti yabtele.

“Ti vu’une eke chak’ xa lajuk ka’ay ti sk’ak’alil kabtele, pe oy to ep k’usi sk’an pasel, jayo’ jech ta xkak’be yipal spasel abtelal, mu ja’uk no’ox vaxakib ora chi-abtej, vaxaklajuneb ora chi-abtej ta jujun k’ak’al”, xi lajyal.

Ti bankilal yu’un Ejecutivo te laj xcha’al ti ta jlumaltike lek xij-ech’, manchuk me ti ta yorail spasel yabteleja’teitaltsatsalvokolal jech k’ucha’al tsatsal chamel ta skoj Covid-19

“Ja’ jech te tsatsub yip ti cha’tone, be laj snuptik tsatsal, k’ux vokolal, tsots ijelo, ep laj jkil jvokoltik tas tael jk’ulejaltik ti mu bak’in jech xjelo ta vo’vinik abile, jech te ikuch ku’untik ti va’aye. Xchi’uk xtok ti k’ope jech te jtaojbetik xchopolil xtok. Te xa lok’ubalutik batel, lek xij-ech’, yu’un mu’yukuk jtatik ti tsatsal chamele, ven lek oyutik ti jechuke, pe ti li’e ep laj yilbajin komel stael lekil k’ulejalil xchi’uk ti k’usi toj k’ux ta a’yele ja’ ti epik jnaklumetik icham ilajike, pe te xa kuchubal batel ku’untik”.

Jech o xal un, te laj yich’be ta muk’ xchi’k stabel ta ilel slekil spasel yabtel subsecretario de Prevención y Promoción de la Salud,

Hugo López-Gatell —ja’ te ik’ot ta yorail mañanera— te laj yak’be sna’ ti mu stukik oy ta skoj k’u x-elan slo’iltael ach’ to ta redes sociales.

“Ep laj skoltautik k’alal tsots ti vokolale, lek sna’ spasel ti yabtele, ja’ jun jtunel j-abtel ti lek ta spas yabtel xchi’uk lek bij. Jech ta xkal ti li’e yu’un naka to lajyich’ chopol lo’iltael, toj chopol ti k’usi ta spasbeik, te laj slok’esbeik slok’obal ti toj xibal sba sat ta ilele.

“K’alal ta x-uts’intavanik ta sventa medios de comunicación convencionales, k’alal naka uts’intavanej ta spasike, jech yokelik spasel o, xchi’uk oy stak’ubil lek, yan o ya’yejal xtok ma va’aye, yu’un skotol jlok’obal ta slok’esik ta televisione, t’ujanbil lek yu’unik, yu’un ja’ ta sk’anik chak’ik xi’el, jech ta stunesik lok’obaliletik ta televisión xchi’uk ta periodicoetik.

Ja’ jech svokol yu’unik ta orae ti Hugoe”, xi lajyal.

López Obrador bisil jech ta x-abtej o batel yo’ jech stsutsan spasel k’usitik

abtelal kechajtik xchi’uk jech xich’ ts’akel batel ti spasel abtelaletike

Lajyal Adán Augusto ti stsatsal yip spasel kanal yu’un 4T ja’ik ti mol me’eletike

Rutilio Escandón xchi’uk Zoé Robledo laj sbainik sk’elel k’u x-elan x-ech’ spasel sjelovel ta sk’ob federal ti Sistema de Salud IMSS-Bienestar

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas xchi’uk director general del Instituto Mexicano del Seguro Social (IMSS), Zoé Robledo Aburto, layak’ik tsobajel sventa sk’elel k’u x-elan x-ech’ spasel federalización yu’un Sistema de Salud IMSS-Bienestar, ja’ te lajyich’ ak’el ta ojtikinel k’usitik ta xich’an k’anel yu’unik nail k’elel poxtaeletik ta estaro.

Ja’yo jech un, ti jtunel jvu’ele lajyal ti li’ tsobajeletik ta xich’an pasele ja’ ta sventa xich’ tael ta ilel tsots ta x-anilajan ta sk’anan sa’ele, jech o xal u, te laj xcha’yak’ te ti jtunel jvu’el yu’un estaroe oy ta yo’on ta skolta sba ta spasel yo jech x-anilaj jech spasele.

“Ta skotol ko’ontik ta jkolta jbatik ta spasel jech yu’un ja’ ta jk’anbetik slekilalik ti jnaklumetike ta

Chiapas, ja’ tsots sk’oplalik ti me’onetik, jts’unulajeletik ta osil banamil xchi’uk bats’i jnaklumetike. Mu’yuk k’usi yan abtelal tsots sk’oplal anil pasel ta jmoj ti sk’elel stukulanel jnaklumetike, yu’un ja’ ta jlekil jtunestik k’usitik oy ku’untike”, xi lajyal K’alal iyak’ ta na’el ta skolta sba xtok ta sventa xvu’ spasel ti hospital ta 144 vayebaletik ta IMSS.

K’alal ilo’ilaj Zoé Robledo, lajyal ti k’usi ta sk’an ti peserente ta México, Andrés Manuel López Obrador, ja’ ti ta sk’an ta spas ta jmoj nail k’elel poxtaeletik yu’un estaro yo’ jech xjeloik ta sk’ob Modelo de Atención a la Salud (MAS) IMSS Bienestar, yu’un ja’ jech ta stsatsub lek yip spasel yabtel ti li’ nail abtelaletike.

Ti bankilal j-abtel yu’un IMSS lajyal ti me oy lek komon koltael bail yu’unik ti ajvaliletik ta federal xchi’uk estatale, ti ja’ ta

xabtelanik batel ti secretarioetik ta Salud, Hacienda xchi’uk Obras, xchi’uk jech k’u cha’al xchi’iltakik ta abtel ti jech lek yak’ojbeik sk’elel spoxtael jnaklumetik ta slumal Chiapas.

Ti li’ ta tsobajele, lajyal ti ta sk’ak’alil 24 yual julio lajyich’ ich’bel ta sk’ob Secretaría de Salud

estatal jun svunal lista sventa Hospitales Básicos Comunitarios butik ta sk’anan cha’meltsanele: Acala, Cintalapa, Chiapa de Corzo, Teopisca, San Juan Chamula, Las Margaritas, Revolución Mexicana, Tapilula, Salto de Agua, Pijijiapan, Ocosingo xchi’uk Porvenir.

Zoé Robledo lajyal ti va’ay vune te xa lajyich’ ak’bel ta sk’ob secretaria de Gobernación, Luisa María Alcalde Luján, xchi’uk subsecretario de Egresos yu’un Gobernación, Juan Pablo De Botton Falcón, yu’un ja’ jech ta sk’anan pasel ta nail k’elel poxtaeletik ta Chiapas.

Xchi’uk lajyal xtok ti yorail sk’ak’alil ta jmoj ta skolta sbaik ta abte ti ajvaliletik ta jujun estaro yo’ jech skolta sbaik batel ta sk’elel k’u xi ta abtelanel yo jech stsak yip batel ti nail k’elel poxtaeletik tsakalik xa ta sventa modelo IMSS Bienestar, yu’un tiChiapas ja’ ta sbain batel sk’elel stuk’ulanel ti nail k’elel poxtaeletike.

Ti bankilal j-abtel yu’un Seguro Social layal ti ya’yejal sventa j-abteletike tsots sk’oplal yu’unik ta sk’elel stuk’ulanel ti butik nabañik xa stojol OPD IMSS Bienestar, ti va’aye ta xich’ik basificar ba’ay vakib estaroetik ti boch’otik laj spasik firmar xchi’ukik ti OPD: Nayarit, Tlaxcala, Colima, Sonora, Sinaloa xchi’uk Baja California Sur.

TA XCHOLOLCHOL Mu xtun yok’itael

Oy xa ta vo’ob talel yabilal, ti Eduardo Ramírez Aguilar ikom ta kantiratoalil ta sventa Senado de la República ti ja’ laj yich’ va’anel yu’un coalición “Juntos Haremos Historia” ti ja’ jech xchapal k’opik Morena-PT-PES, epal kirixanoetik muk xk’ot ta yo’onik tij ech lajyich’ va’anel jun vinik ti ojtikinbil lek ti ech’em i-elk’aj lok’el ta yabtel xchi’uk ti jech ivit’ lok’el ta PVEM yo’ jech laj snaban sba batel ta stojolal Andrés Manuel López Obrador.

K’alal o no’ox jech i-och batel mu’yuk o no’ox lek lajyich’ ilel xchi’uk na’bil lek ti jech laj spasik chapal k’opale. Naka to i-och batel ta spasel alianza ti jkomiteko vinike te lajyak’ ta ilel k’u x-elan toj ech’em xve’ ta spasel politikae, k’alal lik sk’anan xkomik ta kantiratoetik ti boch’otik nopilik ta stojolal yaj viniktake, xchi’uk te laj spas tsots ta k’anel oxibuk secretarías de despacho ta stojolal ajvalil yu’un Rutilio Escandón Cadenas.

Ti va’aye, mu toj nomik ta ilel skomel ti 2018, Eduardo Ramírez Aguilar laj skoltaan jayibuk kantiratoetik sventa xkomik ta peserentealile, ja’ ta sventa jech xich’ koltael ta ts’akal k’alal me jech ja’ xich’ va’anel komel ta sventa kantiratoalil yu’un ajvalil ta Chiapas ta 2024.

Ja’ jech laj spas xtok ti ta yabilal 2021, ti snail s-opisina ta Senado de la República ja’ te ipas ta snail ts’uts’ub k’obalil ti ja’ te sk’otelik ti boch’otik ta sk’an ta komik ta k’usiuk abtelalile, ja’ jech un, ti Ramírez Aguilar ja’ te ta xalan talel mantal k’u x-elan sbon ti partiroetik ta xak’ik skantiratoike, xchi’uk ja’ ta snop me ta xak’be stak’inalil ta skoltaelik o me mo’oj.

Ti k’usi ik’otan ta pasel ojtikinbil xa, Ramírez Aguilar ja’ xa jech te sto-

yubbaile oy xchi’uk ja’ xa sbel ye ti ja’ tsots yip svu’el k’ucha’al Manuel Velasco, xchi’uk ja’ tsots smantal k’ucha’aluk boch’otik yantik bankilaletik yu’un

Morena xchi’uk yantik partidoetike, yu’un ti stuke ja’ oy yu’un ech’em ta 60 por ciento peserenteetik oy ta stojolal.

Ti k’usi no’oxe ¿bu likem talel yu’un ti epal tak’in ta stunesan Eduardo Ramírez Aguilar ta sventa yak’bel stak’inalil kampanyaetike?

¿me ta lekil abtelal likem talel ti k’u yepal tak’inetik ta xich’an ixtanel ta spasel kampanyaetike?

Ta skotol ti va’ay a’yeje ja’

ta skoj ti li’ ech’ xemunae yu’un te lajyich’ ak’el ta ojtikinel ta jun diario ta xich’ pukel ta sjunul yosilal mejikoe ti boch’o sbainoj peserentealil yu’un, nakal ta jun penthouses ti ech’em yan sba sk’ulejal ti ja’ te xkom ta zona de Polanco ta Ciudad de México xchi’uk te vi’najel ti ja’ jech te laj smukbeik yajvalil ta chanvo’ yajval ta smanel ta 18.5 millones de pesos, xchi’uk ja’ te lajyich’ tunesel jun empresa ti mu’yuke xchi’uk ti ja’ te ivi’naj ti oy ta sbi jun j-abtel vinik ta banamil nakal ta steklumal La Trinitaria.

K’alal jech lajyich’ ak’el ta ojtikinel ti a’yeje, Eduardo

Ramírez Aguilar te ilok’ ta yalbel ya’jyeal ti na bu nakal ta Arquímedes mu ja’uk yu’un, jech lajyal ta jun vídeo muyesbil ta sredes sociales xchi’uk ep xaj ech lajyilik ti boch’otik seguidortak ti politiko boch’o sk’an ta xkom ta ajvalilal ta slumal Chiapas ja’ te iyak’ ta na’el skuy ti naka no’ox ja’ uni jch’om na ta yutil slumal mejikoe.

Ta xpech’ ta tek’el sjam smelolal spasel abtelal

Lajyal ti ja’ yuts’intael ta stojolal, ti k’u x-elan ta xal stuke, ja’ la ta skoj ti ja’ ep sk’anel ta sventa ta xnopaj talel sva’anel kantirato yu’un Morena ta sventa ajvalilal ta Chiapas, ti Eduardo Ramírez ich’ay ta yo’on stael ta ilel k’u x-elan yilel ti kuxlejalile. K’alal lajyal ti ja’ no’ox jch’om na skuy ta yosilal Polanco ja’ smuk’ta stse’inbel sbijilik vinik antsetik.

Ti senador yu’un Chiapas ich’ay ta yo’on ti oy svunal registros catastrales xchi’uk ti ja’ te ta xal ti k’u yepal stojol slok’ jun Penthouses ta Arquímedes ta colonia Polanco, tabil ta ilel ti ech’em ta 120 mil pesos slok’ ta jujun ue, xchi’uk ti stuke, ta xich’ ak’bel stojol ta 105 mil jujun u ta sventa Senador de la República.

Pisile mu’yuk k’usi

chopol ta ilel ti jech jun vinik sk’upin lek sk’ulejal skuxlejale. Mu ja’uk mulil ti Eduardo Ramírez nakal ta Polancoe, ti k’usi chopole ja’ ti politiko yu’un chipaas mu sna’ k’uxi ta xak’ ta ilel ti k’u yepal slok’ sna ti k’alal jech nabil ti mu sta jech yepal ta xich’ stojol ti k’u yal slok’ ta stoje.

Ti k’usi tsots sk’opal xchi’uk ti tse’ej no’ox ta xak’e, ja’ ti Ramírez Aguilar mu ja’uk jech ta spas sba ta yabtel jech k’u x-elan sjam smelolal ta spasel yabtel Morena ¿Bu ikom ti austeridad republicana tsots ta yalel xchi’uk ta spasel jech peserente Andrés Manuel López Obrador xchi’uk ti jech sk’anojbe ak’o jechuk xch’unik spael ti xchi’iltak ta politikoalile?

Yalel ti ja’ uts’intael ta stojole ja’ no’ox yantik ta sjam ta ilel ti k’u x-elan yanto sba stoyobail jun vinik ti ja’ no’ox ta yao’on skuy spasel sba ta jpojvanej yu’un Chiapas xchi’uk ti mu ja’uk jech ta spas sba ti k’u x-elan ta xal stuke.

Eduardo Ramírez Aguilar ja’ te xcha’kuxesoj talel ti va’ay x-elan xchopolik polikoetik ti jech lajyich’ tubesel talel xchi’uk ti li’ oy xa ta vo’ob abil lajyich’ talel tubesele. Ti va’ay x-elanik potikoletike ja’ jech te na to sba slekila ta xch’i ta xk’opoj ta skoj svokolal stojel spatanik jnaklumetik xchi’k ti yanti sba sk’elel xchabielike. Ti va’aye ja’ xa mu xich’ k’anel sutik talel ta slumal Chiapas xchi’k ta México.

Ramírez Aguilar ta sk’an jamaluk xalbe ya’ay sjam smelolal jnaklumetik xchi’uk nail tunel abtelaletik yo’ jehc jamaluk xich’ ak’el ta ojtikinel ti k’u yepal stak’in stuke. Yu’un mu ja’uk no’ox tsots sk’oplal xka’aytik ti k’u yepal sk’ulejaje xchi’uk bu laj sta talel ti ba’ay yepal tak’in ta xich’an tunesel ta spukbel sk’opal sbi stuk ta ta lajuneb xa abil ta sventa ajvalilalil ti jech xa yantik ta xnamaj batel xchi’uke?… Ta yan to k’ak’al.

YU’UN JORGE CEBALLOS

Oy lametel kuxlejalil ta xchi’uk jun o’ontonalil ta

Bisil ta xoraltajik sventa oyuk lametel kuxlejalil ta stojolik ti jnaklumetike

Ti tsobajele, ti ja’ te ik’otik 86 parajetik xchi’uk 18 barrioetik, ta lek ik’ot ta pasel

Ti li’ jevex 27 yual julio ti Consejo municipal ta Pantelho icha’-ochik ta abtel ta kavilto, xchi’uk jech lek xa ta spasik o ti yabtelike

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Elementoetik yu’un

Guardia Nacional, Ejército

Mexicano xchi’uk Policía

Estatal Preventiva, bisil yokelik ta spasel patruyajeetik ta sjol slumal pantelho’ xchi’uk jech k’ucha’al ta nopolik parajeetik, yo’ jech

oyuk lek lametel kuxlejalil xchi’uk junuk yo’onik xnakiik ti jnaklumetike.

Ti li’ ech’ melkux 26 yual julio ja’ te itsobajik ech’em ta 450 bats’i jnaklumetik yajval tak 86 parajeetik

xchi’uk 18 barietik, ja’ lajyak’ tsobajel ti peserente yu’un konsejo ta Pantelhó, Alberto González Sántiz,

Ti Federacion xchi’uk Jtunel jvu’el ta Chiapas, bisil yokelik ta spasel yak’el lametel kuxlejalil yo’ jech junuk yo’onik ti jnaklumetike

SPUKEL A’YEJ/PANTELHÓ

Ti grupo interinstitucional sventa seguridad bisil te ta xk’otik ta steklumal Pantelhó, yu’un ja’ ta sk’anik ti oyuk lek jun o’ontonalil xchi’uk k’elel chabiel ta stojolik ti jnaklumetike.

Jech k’ucha’al ta tsakal talel ta sventa estrategias de seguridad, yaj abteltak Secretaría de Seguridad xchi’uk Protección Ciudadana, ta chapal k’op xchi’ukik Ejército Mexicano xchi’uk

Guardia Nacional, laj spasik patruyajeetik ta ik’ ta sba yak’ol sjol slumal pantealvo’ xchi’uk jech k’ucha’al ti te nopolik bik’tal parajeetike.

Yanuk ti ta beetik, xoraletik xchi’uk ta kareteraetike, ti grupo interinstitucional ta spasik patruyajeetik xchi’uk te ta sk’elik k’usitik karoetik ta xjeloanik, yu’un ja’ jech ta xich’ tsatsubtasbel yip k’elel chabiel yu’un ti Gobierno Federal xchi’uk Jtunel jvu’el ta estaroe.

ja’ te chi’inbil k’otel yu’un Reynaldo Pérez Pérez, Defensor de los Derechos Humanos, yo’ jech oyuk ti lametel kuxlejalil xchi’uk mu’yukuk bajel vok’el ta stojolik ti jnaklumetike. Jech o xal un, te laj sk’anbe yaj naklumtak ak’o mu skap sbaik ta stojolik boch’otik naka no’ox sa’ k’op ta spasik

ta yuts’intael ti steklume, ja’ no’ox laj sk’anbe oyuk lek pasel bail ta jmoj ta volel tsobetel xchi’uk lekil ich’el bail ta muk’ ta jujun yu’unike.

Ti li’ jvevex 27 yual julio, ti Consejo Municipal ta Pantelhó te laj xcha’tsakik ti snail kaviltoe, xchi’uk ja’ jech te likik ta spasel yab -

telik jech o no’ox k’ucha’al, jayo’ jech ti jnaklumetik te laj stojbeik ta vokolal ti elementoetik yu’un Ejército Mexicano, Guardia Nacional xchi’uk jtunel j-abteletik ta yoxkojal jtunel jvu’eletik ti jehc ta spasik patruyajeetik yo’ jech junuk yo’onik xnakiik ti jnaklumetike.

Ti Consejo Municipal ta Pantelhó ta x-abtej ta kakvilto, ja’yo jech ti jnaklumetik te laj stojik ta vokolal ti jehc

te k’otemik Ejército Mexicano, Guardia Nacional xchi’uk Secretaría de Seguridad y Protección Ciudadana

ta spasel patruyajeetik yo’ jech oyuk lametel kuxlejalil ta stojolik ti jnaklumetik ta slumal pantelo’e.

steklumal Pantelhó

Grupo Interinstitucional ta spasik patruyajeil ta ik’ ta sba Pantelhó

Rutilio Escandón laj yak’be slekilal La Trinitaria ta spasel snail DIF Munisipal xchi’uk

materialetik ta sventa slekubtasel naetik

SPUKEL A’YEJ/LA TRINITARIA

K’alal i-ay ta svu’lanel La Trinitaria, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas laj stsaj komel stunesel snail yavil yabtel Sistema

DIF Municipal xchi’uk te lajyak’ komel jutuk mu 400 Paquetes de Mejoramiento de la Vivienda, yo’ jech te staik lekilal ta skuxlejalik ti jnaklumetik ta steklumal Meseta Comiteca Tojolabal. Jech o xal un, ti jtunel jvu’ele lajyal ti kolyal ti jech ep ta xich’ ak’bel stak’inalil jech te ta xlekub batel ta staik koltael yu’un DIF Municipal, yu’un jech lek muk’ xchi’uk lek pasanbil snailal ta sventa skoltaelik jnaklumetike, ta jmoj chapal k’op xchi’uk

DIF Chiapas, DIF Municipal xchi’uk Registro Civil, lajyich’an ak’el 115 actas de nacimiento, ja’ jun vun ti

tsots stu ta k’usitik chich’an lok’esel ta sventa ich’el ta muk’ stael ti biile.

Jech xtok, xmuybaj lajyal ti lek ta xil ti oy chapal k’op ta yak’el materialetik ta sle-

kubtasel naetik ti li’ ta jteklume, yu’un manchuk me ti jtunel jvu’el ta estaro ta xak’ 387 apoyoetik, pe ti ta xich’ pasel ta jmoj stak’inalil xchi’uk ti Ayuntamiento ja’

jech te ta spas ta jmil ti spasel apoyo ta stojolik ti jnaklumetik ta La Trinitaria.

“Ti k’usi k’ak’oj ta ko’ontik spasele ja’ ta stojolik ti jnaklumetik boch’otik abol

sbaike xchi’uk ja’ ta jchanbetik batel slekil spasel yabtel peserente ta México, Andrés Manuel López Obrador, jayo’ jech ta xpuklij ku’untik ti tak’ine”, xi lajyal k’alal laj stabe ta ojtikinel jnaklumetik ta La Trinitaria ti jech lek jmoj svolet stsobetik, yu’un ja’ no’ox jehc ta xich’ tabel slekilal ti steklumalike.

Yanuk ti secretario de Obras Públicas, Ángel Torres Culebro, lajyal ti li’ jmoj ta xich’ pasel abtelaletik ja’ te yilubil ti jtunel jvu’ela ta sk’el stuk’ulanel k’usi ta sk’anik pasbel ti jnaklumetike, yu’un mu ja’uk no’ox k’usi ta xak’ komel xchi’uk ja’ jech te ta xak’ komel yilubil ti slekil spasel yabtele. “Jna’ojtik lek ti li’ ta orae ta xich’an tunesel stak’inal jlumaltik ta sventa slekubtasel kuxlejalile”.

Yanuk ti directora general yu’un DIF Chiapas, Deliamaría González Flandez, lajyal ti kolyal ti jech ta jmoj ta x-abtejik batel ti ajvaliletik ta estaro xchi’uk ta municipal, yu’un ti li’ nail abtelale mu’yuk xa’ox lek jayo’ jech te lajyich’ cha’meltsanel, yu’un ja’ jech te ta xlekub batel yak’bel skoltaelik ti jnaklumetike. Lajyal xtok ti jtunel j-abteletik spasoj sbaik ta jmoj ta skoltael sbaik ta yak’el k’usitik yantik koltaeletik.

Yanuk ti director general yu’un Promotora de Vivienda Chiapas (Provich), Fredy Escobar Sánchez, lajyal ti jujun paquete ja’ te jutuk mu 13 mil pesos lajyich’ik ak’bel ti jnaklujetike, jayo’ jech te ta staik lekilal ta sna sk’ulebik xchi’k oyuk lek bu stak’ xch’i xkuxiike.

Ti peserenta yu’un DIF Munisipal ta La Trinitaria, Rubí López Martínez, laj stojbe ta vokolal jtunel jvu’el ti jech ta xak’beik talel koltael ta slekubtasel yich’el stuk’ulanel jnaklmetike.

Yanuk ti peserente munispal Ervin Leonel Pérez Alfaro te laj stabe ta ojtikinel yak’el ta yo’on spasel yabtel ti jtunel jvu’ele, jech k’ucha’al spasoj obraetik ta sventa Telebachillerato Comunitario, ti Unidad

Deportiva, jun Clínica digna xchi’uk Centro de Atención a Migrantes, yak’belik patruyaetik xchi’uk motopatruyaetik, xchi’uk jech k’ucha’al ti nopol xa xlik xcha’meltsanel boulevare.

Ti jelovel ta jujun naetik ja’ te ta xich’ k’elel poxtael k’usi svokolik ti jnaklumetike: Pepe Cruz

“Ta sk’an ta xkik’tatik komel smexail kabteltik ta yojtikinel ti kosilaltike”, xi lajyal ti secretario de Salud yu’un estaro, doctor Pepe Cruz, K’alal laj spaxalta ta k’elel chanib coloniaetik ta slumal capital yu’un estaroe sventa sk’elel k’u x-elan slekil ta xak’ik poxtael Convoyetik sventa salud ta slekilalik ti jnaklumtake.

Ja’ jech un, ti jtunel j-abtel yu’un estaro te laj yak’an ayudas técnicas xtok, jechik k’u cha’al sillas de ruedas, andaderas xchi’uk bastonetik ta stojolik kirixanoetik boch’otik oy svokolik ta skuxlejalik ta coloniaetik

Las Granjas, Diana Laura, Sahop xchi’uk Monte Real.

“Lijtal ta yak’el k’elel poxtael ta stojolik jnaklumetik xchi’uk stael ta ilel k’usitik ta sk’anan pasel batel yo’ jech tsotsil skuxlejalik ti jnaklumetike”, xi, k’alal lajyalbe xmuyubajuk yo’onik ti brigadistaetik ta xjeloik ta jujun naetik ta slok’esel censo sventa stael ta ilel boch’otik ta sk’anik poxtael jnaklumetik yo’ jech ak’o xnopajik batel ta stojol konvoyotetike.

Ti doctor Pepe Cruz lajyal ti ta xchibal k’ak’al sjelovelik ta jujun nae -

tik ta coloniaetik ta slu

mal capital staoj ta ilel ti mol me’eletike bisil ja’ oy svokolik ta skuxlejalik ta chamel, jayo’ jech ta sk’an ak’o xich’ sa’bel smelolal jun programav ta sventa sk’elel stuk’ulanelik ti mol me’eletike.

Ti K’alal ijeloik ta colonia Las Granjas, ti boch’o sbainoj yabtelanel k’elel poxtael ta estaroe, te ijelo ta sk’elel k’u x-elan x-ech’ spasel jun nail poxtael ti te ta lume, yu’un ja’ toj vokol chilik jnaklumetik K’alal xlok’ik ta sa’el spoxilike jayo’jech te ta staik lekilal likel.

Yanuk ti slekio stunel ti Convoyes de la Salud, “ja’ jun lekil programa ta stojolik kirixanoetik boch’otik mu’yuk staojik matanal poxtael”, xi lajyal González Peñarán k’alal laj sk’opanik ti secretario de Salud.

Yanuk antsetik Guadalupe Moreno xchi’uk Maya Velázquez laj stojbeik ta vokolal ti jech lajyichik batel k’elel poxtaele, yu’un oy jnaklumetik tabilik ta ilel oy staojik askal chamel xchi’uk xchamelik ta yo’onik xchi’uk jech k’u cha’al antsetik oy xch’utik ti ta sk’anik tuk’ulanele.

Ti konvoyetik sventa salud ja’ te ta x-ayinik ta 24 k’alal to ta 26 yual julio ta coloniaetik yu’un Los Manguitos, Bienestar Social, Paraíso, Las Granjas, Diana Laura, Sahop, Monte Real, Los Manguitos, Los Tamarindos, Caleras Maciel, Santa María La Rivera xchi’uk ta parque Caña Hueca.

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ta yokel slekubtasel batel k’elel poxtael

te Adán Augusto ja´ yich´o yip ta swenta

sts´akelbel te muk´ul ajwalil, jich la yak´ ta na´el te Konsultoría OEM P.3

Te Rutilio Escandón sok te Zoé

Robledo wolawanik te yilel binta ut'il ay te federalisasión yun te Sistema yun Salud IMSS-Bienestar

te López Obrador

maba kejchajem ta a´tel ta swenta sju´tesel te bitik

kechel ta pasel sok ta sts´akelbel te proyekto yun slumal Méjiko P.3

Te ajwalil Rutilio Escandón sok te wolawal yun te Instituto Mejikano yun te Seguro Sosial (IMSS), Zoé Robledo Aburto, wolawanik ta spasel te tsoblej yun yilel te federalisasión yun te Sistema yun Salud IMSSBienestar, te banti la yich’ ak’el ta ilel binta ut’il ay sok te bitik tulan sk’olal ya xtuunyun te snaul poxilaletik ta slumal Chiapas.

ZOÉ ROBLEDO JA´ TUL

BATS´IL MORENISTA

TE

AYIX SKOLTAYEL 43.7%

Ay kol lajuneb xcha´ winik puntoetik stsalo k´axel te mach´atik yakal stsalbel sbajsok ta yutil Morena, te wolawal yun te IMSS yakal yich´bel yip ta swenta te lek yakal ta a´tel, te maba yakal spasbel lotil, te junax yo´tansok te muk´ul ajwalil, sok te sk´anoj ta yo´tan te slumal Chiapas. P.2

AY SBUJTS’

K’INAL TA SLUMAL TA PANTELHÓ

Te tsoblej, te banti a k’otik ta lok’el te yajwalul 86 komunidadetik sok waxaklajuneb barrioetik, leknax la yich’ sbaik ta muk’ P.7

Te Rutilio Escandón la spasbey snaul DIF Munisipal sok la ya’bey bitik ya xtuunyunik ta slekubtesel snaik te slumal Trinitaria

Te k’alal xk’otok yil te slumal Trinitaria, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la spasbey sk’inul te snaul Sistema DIF Munisipal la yich’ pasel sok la yak’ kol bajk’ ta chajp Paketeetik yun Slekubtesel te Naetik, ta swenta Slekubtesel te xkuxinelik te jlumaltik li’ ta lum yun te Meseta Komiteka Tojolabal. P.8-9

HIAPAS C

ZOÉ ROBLEDO JA´ TUL BATS´IL

MORENISTA TE AYIX SKOLTAYEL 43.7%

Ay kol lajuneb xcha´ winik puntoetik stsalo k´axel te mach´atik yakal stsalbel sbajsok ta yutil Morena, te wolawal yun te IMSS yakal yich´bel yip ta swenta te lek yakal ta a´tel, te maba yakal spasbel lotil, te junax yo´tansok te muk´ul ajwalil, sok te sk´anoj ta yo´tan te slumal Chiapas.

EL INFORMANTE/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Ta 2024, ya yich´ leel baluneb yach´il ajwaliletik, jich te bit´il chikan ta ilel, sk´olal ya xu´yun wak pam lumetik te Mobimiento yun Rejenerasión Nasional, te banti tulan sk´olal te xu´yun te Chiapas.

Te yajtalul la yak´ ta na´el ta yuil julio te empresa enkuestadora RUBRUM, te Morena ay jelawen 57% skoltayel ta votoetik ta Chiapas, ta patil ay te PAN te ay skoltayel 11.7%, te PRI ay skoltayel 4.9%, te Yaxal Partido ay skoltayel 4%, te Mobimiento Siudadano ay skoltayel

2.5% sok te Partido yun

A´tel ay skoltayel 2%.

Te tsaltomba ta yutil Morena, te Zoé Robledo ay stsaloj k´axel k´alal ta 43.7% te mach´atik yakal stsalbel sbajsok; te banti

stsaloj k´axel kol lajuneb xcha´ winik puntoetik te Oscar Eduardo

Ramírez Aguilar, te ay skoltayel 14.4%; ta patil ay te José Antún Aguilar

Castillejos, te ay skoltayel

Presidente del Consejo Editorial:

Lic. Jesus López Hernández

Director General:

Lic. Zulma Sánchez Macías

Director Editorial:

L.C.C. César Augusto de Coss Arguello

8.8%; te Lox Irene Urbina ay skoltayel 7.4%, Carlos Morales ay skoltayel 7.2% sok te ants Sasil de León ay skoltayel 6.7%.

Te yajtayel te koltayel-ito, ta swenta yilel te mach´a ay skoltayel ta ajwalil yun Chiapas, la yich´ pasel ta sk´aalel lajuneb yun julio yun te 2023, te RUBRUM la yich´ ta k´op ta teléfonoetik te ants winiketik yun Chiapas, te mach´atik k´axemikix ta waxaklajuneb ya´wilal, ja´ bayel la yalik te ya sk´an ya sts´akbel te ajwalil te Morena. Sok te mach´a ya sk´an ya x-och ta kandidato yun te partido-ito, bayel chiapanekoetik la yalik te ja´ ya skoltayik te Zoé Robledo, te wolawal yun IMSS orita, ay lek chapal pa´ ke ja´ ya x-och ta candidato yun te Morena ta swenta sleel te ajwalil ta 2024. Jich bit´il te lek yakal ta a´tel, te maba yakal spasbel lotil, te junax yo´tansok te muk´ul ajwalil López Obrador; sok te sk´anoj ta yo´tan te slumal Chiapas.

Soknix chikan sk´olal

Gerente Administrativo:

Ing. Thania Mercedes Rodríguez Mijangos

Gerente de Circulación

L.C.C. Minerva García Ruiz

te maba jich te bit´il yantik, te Zoé Robledo ja´ tul bats´il morenista, tul polítiko te kaj ta iskierda sok ja´ tey mel ay-a. Ay ta sbabial kuadro sok lek snopoj, melel te k´alal la yich´ leel te a´teltuuneletik ta ya´wilal 2012, bayel mach´atik la yijkitayik te AMLO, te Zoé Robledo ma la yijkitay sok la sts´akliyxanbeel, teyuk-a te tulan a´tejem ta slekubtesel te xkuxinel te Méjiko.

Traductor Tsotsil variante Chenalhó Toribio Arias Vásquez

Traductor Tseltal variante San Juan Cancuc Benjamín Rey Gómez

Diseño Editorial:

L.I.A. Jaime Ginés Soriano

L.D.G. Wendy García Martínez

te Adán Augusto ja´ yich´o yip ta swenta sts´akelbel te muk´ul ajwalil, jich la yak´ ta na´el

te Konsultoría OEM

DAVID MARTÍNEZ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Jich te bit´il la yak´ ta na´el te enkuesta la spas te Konsultoría OEM, Adán Augusto López Hernández, exsekretario yun Gobernasión sok sk´olal ya x-och ta Wolawal yun Skoltayel te Xchanebal Transformasión, ja´ lek yich´o yip pa´ ke ya x-och ta kandidato yun te Morena ta swenta sleel te muk´ul ajwalil ta 2024.

Te enkuesta la yich´pasel, la yak´ ta ilel te ay skoltayel

35.4% te López Hernández, ta patil ay te me´el Claudia

Sheinbaum te banti ay skoltayel 34.6%. Jichek te, Marcelo

Ebrard la stsaj skoltayel 19.8%, te Gerardo Fernández

Noroña ay skoltayel 6.1%, te Ricardo Monreal ay skoltayel 2.2% sok te Mayel Velasco ay skoltayel 1.9%.

Te Adán Augusto yakal ta moel te skoltayel yejtaltel k´alal ta yuil mayo, te banti ay ta xchebal lugar, ta spatnax ay-a te me´el Claudia Sheinbaum, jich la yak´ ta na´el ta jun estudio te la spas te OEM.

Te mach´a kandidatoil ya skoltayik yun te Frente Amplio yun Méjiko, ja´ ay ta sbabial lugar te Xóchitl Gálvez, te banti ay skoltayel 38.5%, ta patilal ay te mamal Santiago Creel, te ay skoltayel 31.2%. Te mamal

Enrique de la Madrid ay skoltayel 13.4%, te me´el Beatriz Paredes ay skoltayel 8.3% sok mamal Mikel Ángel Mancera ay skoltayel 4.7%, te yantik kandidatoetik ay skoltayelik 3.9% ta spisilik.

Te enkuesta la yich´ pasel ta yuil julio yun 2023, te la yich´ jojk´oyel ta teléfonoetik, te banti la yich´ ich´el ta k´op ta mil ta tul jlumaltik te k´axemikix ta waxaklajuneb ya´wilalik, ta spamal slumal Méjiko. Ta slok´esel te muestra-ito, la yich´ pasel joeb xcha´ winik llamadaetik, te banti mil ta tul mach´atik la sjak´ik.

DAVID MARTÍNEZ/TUXTLA

GUTIÉRREZ

K’alaltel ta slumal Kampeche, te exsekretario yun Gobernasión sok te sk’olal ta x-och ta Wolawal yun Skoltayel te Xchanebal Transformasión, Adán Augusto López Hernández, la yal te ja’ tulan sk’olalik te me’elmamaletik ta XchanebalT.

Te k’alal la spas jun tsoblej ta swenta spukel k’op ayej, te la yich’ pasel ta muk’ul naj usos múltiples yun te kolonia Morelos, ta slumal Eskársega, la yal te “ju’yunMéxicoa muk’ul ajwalil te Andrés Mayel López Obrador, ta skaj te bayel a koltaywanik te me’elmamaetik, teyuk-a te ju’yun te slucha, melel la yich’ koltayelyun te me’elmamaletik”.

Te mamal k’axemnix ta ajwalil ta slumal

Tabasko, la yak’ ta na’el te, li’ ta yan ja’wil, ya stak’ ya yich’ ts’ujtesel koel ta oxeb xchan winik ya’wilal te me’elmamaletik ya yich’ik abeyel stak’in, te ya yich’ moesel ta wak mil pesoetik te tak’in ya yich’ik abeyel. “Ta swenta yich’el ta wenta sok yalbeyel wokolyun te spartisipasionik te me’elmamaletik, ta swenta slekubtesel te Méjiko.

Te López Hernández soknix la yal te “sokem sjol te muk’ul chachalaka yun slumal Guanajuato”, te mamal k’axemix ta muk’ul ajwalil, Vicente Fox, te la yal te ya xtup’ te programaetik yun jlumaltik tame ja’ a ju’yun te yan partidoetik, te skontroik, te la yal te “ja’ ta swenta skoltayel te ch’ajiletik”.

Ta yan k’op, te mamal k’axemix ta wolawal ta

Segob,laxcha’yalteyayich’ ts’akelbel te Xchanebal Transformasión ta swenta slekubtesel te slumal Méjiko sok ta swenta skoltayel te mach’atik wokol ayik, jich bit’il te me’elmamaletik, te mach’atik ayik ta diskapasidad, te me’ba antsetik te ay yalik, te nopjunetik te ma’yuk stak’inik, sokxan yantik jlumaltik.

“Te ya kale, yakal yich’bel yip te ik’etik yun te sureste yun Méjiko”, xi la yal te Adán Augusto López, te kol spisil sbeintayej te slumal Méjiko ta spasel te tsoblejetik yun spukel te k’opetik, sok ja’ sk’olal ya sts’akbel te Xchanebal Transformasión, jich te bit’il staoik ta ilel te mach’atik ya sna’beyik swentail.

Te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador la yal te ya x-a´tejxanbel spisil k´aal waklajuneb oraetik ta swenta sju´tesel te bitik kechel ta pasel sok ta swenta sts´akelbel te proyekto yun slumal Méjiko.

Te k´alal a k´opoj ta prensa ta sab te bit´il k´ayem ta spasel, te López Obrador la yal te ya sk´an ta yakuk xlajix te ya´tel, la yal te ayto bitik kechel ta paselyun, te ya sk´an ya sju´tes jilel te k´alal ya xlok´ ta ya´tel.

“Ya jk´anek te yakuk xlajix te ka´tel, ja´naxyunts´in, ayto bayel bitik kechel ta pasel, ayto bayel a´telil, teyuk-a te ya sk´an ya ka´beytik yipal spasel, maba waxakebnax ora ta jujuntik k´aal, waklajuneb or aya x-a´tejotik ta jujuntik k´aal”, xi la yal.

Te muk´ul ajwalil la yal te “lek ayotik, lek yakalotik ta beel”, manchuk tame la staj bayel wokolilyun te muk´ul chamel Covid-19.

“Ja´naxyunts´in, ja´ jich la yich´ pasel te tak´in (acero), la staotik te muk´ul chamel, lon wokol a k´ax, ja´ jun chopolil te la yits´in te stak´in jlumaltik, la kiltik sok la jchajpantik te wokolil-ito. Sok te yakal yuts´inbelotik orita te kerra. Ja´naxyunts´in, yakalotik ta lok´elbeel, lek ayotik, te manchuk la staotik te muk´ul chamel-ito, lekxan ayotik jichuke, bayel la yuts´in stak´in jlumaltik te muk´ul chamel-ito, ja´xan lon mel o´tantik sbaj te ay mach´atik a lajik, k´uniltik yakalotik ta lekubel”, xi la yal.

Jichyunabi, la yalbey wokolyun sok te yich´oj ta muk´ te subsekretario yun Prebensión sok Promosión yun te Salud,

Hugo López-Gatell – te k´ot ta tsoblej ta mañanera – sok la yal te ya skoltay ta skaj te ay yakal ta leel smul, te yakal ta leel smul ta redes sosialetik.

“Bayel la skoltayotik te k´alal a k´ax te wokolil-ito, sok lon lek a a´tej, ja´ tul a´teltuunelil te ma spas lotil sok lon p´ij. Yakal kalbel te k´op-ito melel ay bayel yakal ta leel smul, lon chopol te bitik yakal spasbelik”.

“Te k´alal la spukik lotil k´op te medioetik yun komunikasión, te k´alal ya spasik chopolil, melel yakal ta spasbelik y ya sk´an ya yich´ kanantayel, sok ay mach´atik ya sk´ainik, te yanek-a, kol spisil te bitik la slok´esik ta televisión ja´ ta swenta sk´ainel te jlok´omba, ja´naxyunts´in, ta swenta yak´el xiwel, jich bit´il te lok´ombail ta televisión sok ta periódikoetik. Ja´ jich ay Hugo te orita”, xi la yal.

DAVID MARTÍNEZ/CDMX

te López Obrador maba kejchajem ta a´tel ta swenta sju´tesel te bitik kechel ta pasel sok ta sts´akelbel te proyekto yun slumal Méjiko

te Adán Augusto la yal te ja’ tulan sk’olalik ta xchanebal transformasión te me’elmamaletik

Te Rutilio Escandón

Robledo wolawanik te yilel binta ut'il ay te federalisasión yun te Sistema yun Salud IMSS-Bienestar

COMUNICADO/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Te ajwalil Rutilio Escandón sok te wolawal yun te Instituto Mejikano yun te Seguro Sosial (IMSS), Zoé Robledo Aburto, wolawanik ta spasel te tsoblej yun yilel te federalisasión yun te Sistema yun Salud IMSS-Bienestar, te banti la yich’ ak’el ta ilel binta ut’il ay sok te bitik tulan sk’olal ya xtuunyun te snaul poxilaletik ta slumal Chiapas.

jichyunabi, te ajwalil la yal wokolyun te a’teliletik yakal ta pasel-ito, jich ya yich’ ilel sok na’el stool te bitik tulan sk’olal pasel ya sk’an, teyuk-a te la xcha’ yak’xan sk’opyun te ya xkoltaywan ta spasel te bitik pasel ya sk’an, swenta jich ya xu’ ta pasel te proseso-ito.

“Bujts’anax k’inal ya jkoltaytik ta spasel melel ja’ ta swenta slekubtesel te

Chiapas, sok ja’xan tulan sk’olal ta swenta skoltayel te me’bajetik, te jlumaltik ya x-a’tejik ta lum k’inal sok te bats’il lumetik. Ja’ lon lekil a’telil te spasel sok xchajpanel te bitik tulan sk’olal ya xtuun, melel lek ya jtuuntestik te stk’inal jlumaltik”, xi la ya te k’alal la xcholbey sk’olal te soknix yakal ta koltayel ta spasel te hospital yun 144 wayibaletik yun te IMSS.

Te k’alal a k’opoj te Zoé Robledo, la yal te binta xchapoj te muk’ul ajwalil yun Méjiko, Andrés Mayel López Obrador, ja’ te slekubtesel sok yak’el k’axel ta snaul poxilaletik yun jlumaltik ta Modelo yun Atensión ta Salud (MAS) IMSS Bienestar, ta swenta slekubtesel te yach’il institusión-ito.

Te wolawal yun te IMSS, la yal te, ta swenta te junax yakalik ta a’tel te ajwalil federal sok te ajwalil yun Chiapas, ta wolawaletik

yun te Salud, Hasienda sok Obraetik, ay ju’emix ta yak’el sok slekubtesel te snaul poxilaletik, ta swenta skoltayel ta lek te jlumaltik chiapaneka.

te k’alal la stsob sbaik, la yal te Sekretaría yun Salud estatal, ta sk’aalel 24 yun julio, la yak’ te sjunil lista yun te Hospitaletik

Básikos Komunitarios te ya sk’an ya yich’ lekubtesel: jich bit’il te ta yun slumal Akala, Sintalapa, Chiapa yun Korso, Teopiska, San Juan Chamula, Te Margaritaetik, ta Rebolusión Mejikana, Tapilula, Salto yun Ja’, Pijijiapan, Okosingo sok ta slumal Porvenir.

te Zoé Robledo la xcholbey sk’olal te jun-ito la yich’ abeyel te wolawal yun Gobernasión, Luisa Maruch Alcalde Luján, sok te subsekretario yun Egresoetik yun Gobernasión, Xun Pablo De Botton Falcón, ta swenta te ya sk’an ya yich’ lekubtesel te snaul poxilaletik-ito ta slumal Chiapas.

sok te Zoé

la yal te lek yakal ta pasel te a’teliletik pa’ ke jich ya xkoltaywanik te ajwaliletik ta swenta xchajpanel te proyektoetik yun te sistema yun salud ta jlumaltik, te snaul poxilaletik ayik ta modelo IMSS Bienestar, te banti ja’ ta swenta slekubtesel sok xk’uxutayel te snaul poxilaletik yun te Chiapas. te wolawal yun te Seguro Sosial, la xcholbey sk’olal te tulan sk’olal te bitik

ut’il ya yich’ koltayel sok chajpanel te mach’atik ya x-atejik li’ ta snaul poxilal, sok te lumetik ayik ta OPD IMSS Bienestar, jichyunabi, ya yich’ abeyel ta mel ya’tel sok yich’ chajpanbeyel sjunik te mach’atik ya x-a’teik ta snaul poxilal, ja’ nail ya yich’ik chajpanel te mach’atik ayik ta slumal Nayarit, Tlaxkala, Kolima, Sonora, Sinaloa sok ta Alan Kalifornia Sur.

TA LÍNEAETIK

Ma staj stuuk te ok´el

K´alal ta yoebaltel ja´wil, te k´alal a chiknaj sk´olal te ya x-bajt ta kandidato yun Senado ta Repúblika te Eduardo Ramírez Aguilar, ta swenta te koalisión “Junax ya Jpastik Historia” yunik te Morena-PT-PES, bayel mach´atik ma la xch´uunik te ya xk´axbel ta ijk´al tsajal partido, te swoloj te Andrés Mayel López Obrador, te winik-ito te nailaltel ay ta Yaxal Partido.

Te k´alal a chiknaj sbiil, la yich´ alel sk´olal te ja´ ta swenta xchapel sk´opoik sok spasel negosiasión polítika Te k´alal yich´belto ik´el ochel ta alianxa, te mamal komiteko la ya´bey yipal spasel te spolítika, la sk´anbey skandidatura te sjoytak, sok k´an sk´anbey oxeb sekretaríaetik yun despacho te ajwalil ya swol te Rutilio Escandón Cadenas.

Ta ya´wilal 2018, te Eduardo Ramírez Aguilar kaj ya´bey stak´in kandidatoetik ta alkalde munisipaletik, ta swenta skoltayel, sok pa´ ke ya yich´ koltayelyun te patilal, ta swenta sleel te kandidatura yun ajwalil ta 2024.

Ja´nix jich te bit´il la spas ta 2021, te s-ofisina ta Senado yun Repúblika k´atp´oj ta snaul yujts´iyel k´apil, te banti a k´otik ta lok´el te mach´atik ya sk´anik ya´telik ta a´teltuunelil, ja´ tey la yal sok xchap te Ramírez Aguilar te binta partidoil ya skoltayik, sok tey la xchap tame ya ya´bey stak´inal te tajimal ya spasik.

Na´bilix stojol te resultado, yakal stoybel sbaj te Ramírez Aguilar, yakal yalbel te

ja´xan bayel ayskoltayel, te stsaloj te Mayel Velasco, te ja´xan stsaloj te wolawaletik yun te Morena, yunla ay skoltayelyun ox winik por ciento te alkaldeetik.

Ta yan k´op, ¿banti lok´emtel te tak´in la stuuntesbel ta kampañas elektoraletik te Eduardo Ramírez Aguilar? ¿Banti talem te tak´inetik stuuntesej ta tajimal elektoraletik?

Spisil te k´opetik-ito jajchtel te yan semana, te k´alal la yich´ ak´el

ta na´elyun jun medio yun komunikasión nasional te kuxinem ta jun muk´ul naj toyem stojol te wolawal yun te Junta yun Koordinasión Polítika yun te Senado yun Repúblika, te kuxinem ta jun penthouses ta Polanko ta Siudad yun Méjiko, te banti ay la stoj 18.5 millones ta pesos te naj-ito, te banti la stuuntesbey sbiil jun empresa te ma´yukbay chikan sok sbiil tul me´ba kampesino ta slumal Trinitaria.

Te k´alal la yich´ ak´el

ta na´el te k´op-ito, te Eduardo Ramírez Aguilar lok´ xcholbey sk´olal te lotil te ja´yun te departamento ay ta kalle yun Arkímedes, ta jun video te la smoes ta sredes sosiales, sok te ja´ la yilik te mach´atik t´umbilyun, te polítiko ya sk´an x-och ta ajwalil yun Chiapas la yal te yakalnax smajanbel te naj banti kuxinem.

Ma xyich´ ta muk´ te ideolojía

La yal te ja´la jun chopol kerra ta stool, ta skaj te ja´ ay bayel skoltayel pa´ ke ya x-och ta kandidato yun te Morena ta swenta sleel te ajwalil yun Chiapas, te Eduardo Ramírez ch´ay ta yo´tan te bats´ilal. Te k´alal la yal te yakal smajanbel te naj ta Polanko, ja´ jun lo´loyel ta stool te jlumaltik.

Te senador yun Chiapas ch´ay ta yo´tan te sjunil te banti chikan te jayeb stojol ta majanel te jun Penthouses ta Arkímedes yun te kolonia Polanko, te banti k´axem ta wak winik mil pesos stojol ta jujuntik uj, y ay stojol 105 mil

pesos ta jujuntik uj te k´alal ay ta Senador yun Repúblika.

Maba yunuk chopol te ay mach´atik ya sk´an lek ya xkuxinik. Maba mulil te ya xkuxin ta Polanko te Eduardo Ramírez, te binta chopol ja´ te ma sna´ binta ut´il ya xcholbey sk´olal te banti yakal stajbeltel te tak´in te polítiko chiapaneko ta swenta stojel te smajanel snaj.

Te bintaxan lon tulan sk´olal sok te chopol sbaj, ja´ te maba yakal yich´bel ta wenta te Ramírez Aguilar te k´opetik sok te mantaliletik yun te Morena, ¿banti a jil te skanantayel o xk´uxutayel te tak´in te yakal yalbel sok spukbel sk´olal te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador, sok te yakal yalbel te polítikoetik ta spartido te yakuk yich´ik ta muk´?

Te Eduardo Ramírez Aguilar ja´ yakal spasbel te bit´il la spasik te nailal polítikoetik, te chopol sok elek´etik te yakal ta tup´eltel te joeb ja´wil-ito. Te chopol polítikoetik, te mach´atik kuxinemik ta muk´ul naetik sok ay skanantayelik y te ja´ yakal slajinbelik te stak´in jlumaltik. Te bitik ma stak´ sujtixtel ta Chiapas sok te spamal Méjiko.

Te Ramírez Aguilar ay ya sk´an xcholbey ya´ay te jlumaltik sok te a´teltuuneletik te banti stao te bayel stak´in, te sk´ulejal, melel tulan sk´olal ya sk´an ya jna´tik te ¿Banti la staj o banti a chiknajtel tel tak´in la slajintel ta lajuneb ja´wil ta swenta spasel kandidatura yun ajwalil? Te k´uniltik yakal ta lajel sk´olal ta stool… K´ombajtik.

POR JORGE CEBALLOS

Ay sbujts’ k’inal ta slumal ta Pantelhó

Yakalto ta beintayel te slumal Pantelhó ta swentaa skanantayel te jme’tatik

Te tsoblej, te banti a k’otik ta lok’el te yajwalul 86 komunidadetik sok waxaklajuneb barrioetik, leknax la yich’ sbaik ta muk’

Te jueves 27 yun julio, te Komité Munisipal yun slumal Pantelhó la xcha’ tsak te ya’tel ta a’teltuunelil, sok stojil la sts’akikbel te ya’telik

COMUNICADO/TUXTLAGUTIÉRREZ

Te kananetij yun te Guardia Nasional, Ejérsito Mejikano sok te Kanan Estatal Prebentiba, yakalto sbeintaybelik te yolil slumalPantelhó ó, sok te kamunidade-

tik slak’ojik, pa’ ke jich ya yich’ kanantayel te jlumaltik, sok jich bujts’an k’inal ya ya’ayik te sme’tatik.

Te k’axixtel sk’aalel miérkoles 26 yun julio, la stsob sbaik 450 ta tul bats’il jlumaltik yun te 86 komuni-

dadetik sok waxaklajuneb barrioetik, te wolawan ta spasel te wolawal yun te konsejal yun te Pantelhó, Alberto González Sántiz, te la yich’ joinelyun te Reynaldo Pérez Pérez, Defensor yun te Derechos Humanoetik, ta swenta xchajpanel te jlumaltik, stup’el te uts’inel sok yich’el sbaik ta muk’ te jlu-

maltik.

Te k’alal la yich’ pasel te tsoblej-ito, la yalbey te jlmaltik te manchuk ya yak’ sbaik-a te chopol jenteetik, te mach’atik ya sk’an sjinik te jlumaltik, ya yalbey te junuknax ya yak’ sbaik, sok xjech skoltay sbaik te jlumaltik.

Te k’axixtel jueves 27 yun julio, te Konsejo Munisipal

yun te Pantelhó la xcha’ tsak te ya’tel ta a’teltuunelil, sok stojil la sts’akikbel te ya’telik, teyuk-a te la yalbey wokolyun te kananetik yun te Ejérsito Mejikano, Guardia Nasional soknix te a’teltuuneletik yun te yoxebal órdenetik yun te ajwalil, te la skanantayik te jlumaltik, te jme’tatik.

Te

a’teltuuneletik junax yakal skanantaybelik te slumal Pantelhó

Te Federasión sok te Ajwalil yun Chiapas yakalto spasbelikxan te a’teliletik ta swenta slekubtesel sok skanantayel te jme’tatik

COMUNICADO/PANTELHÓ

Te a’teltuuneletik yun kanan yakalto skanantaybelik te slumal Pantelhó, ta swenta xchajpanel sok skanantayel te jlumaltik.

Ta swenta spasel te a’teliletik yun skanantayel te jlumaltik, te kananetik yun te Sekretaría yun Seguridad sok Proteksión Siudadana, te junax a la xchap sk’opiksok te Ejérsito Mejikano sok te Guardia Nasional, la sbeintay yilik ta wilibaletik te yolilal munisipio sok te

komunidadetik slak’ojik.

Sok te yantik, la sbeintay yilik te kalleetik, beetik sok te karreteraetik, la yilik te mach’atik ya xk’axik ta beel, ta swenta slekubtesel sok ya’beyel yipal spasel te a’telil yun te seguridad yakal spasbel te Ajwalil Federal sok te Ajwalil yun slumal Chiapas.

Te Konsejo Munisipal yun te Pantelhó yakal spasbel te ya’telik ta a’teltuunelil munisipal, teyuk-a te la yalbeyik wokolyun te talemik ta

kanantaywanej te a’teltuuneletik yun te Ejérsito Mejikano, Guardia Nasional sok Sekretaría yun Seguridad sok

-

Proteksión Siudadana ta swenta te la spasik patrullajeetik sok te yakal ska

nantaybelik te jme’tatik ta slumal Pantelhó.

Te Rutilio Escandón la spasbey snaul DIF

Munisipal sok la ya’bey bitik ya xtuunyunik ta

slekubtesel snaik te slumal Trinitaria

COMUNICADO/LA TRINITARIA

Te k’alal xk’otok yil te slumal Trinitaria, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la spasbey sk’inul te snaul Sistema DIF Munisipal la yich’ pasel sok la yak’ kol bajk’ ta chajp Paketeetik yun Slekubtesel te Naetik, ta swenta Slekubtesel te xkuxinelik te jlumaltik li’ ta lum yun te Meseta Komiteka Tojolabal.

Jichyu abi, te ajwalil la yal te ja’ wokolayalyun te yakal ta abeyel stak’inalito, lek ya yich’ik kolrayel ta DIF Munisipal te jlumaltik, melel lek pasbil sok chapala ta swenta skoltayel te jlumaltik; soknix junax a a’tejik te DIF Chiapas, DIF Munisipal sok te Rejistro Sibil y la yak’ik 115 aktaetik yun p’ejkajel, te ja’ jun

te tulan sk’olal ta swenta xchajpanel yantik junetik, ta swenta xchajpanel te sjunik te jlumaltik.

Soknix la spak’ sk’abyun te pajal yakal spas -

belin tulan ta yak’ el te bitik ya xtuun ta swenta slekubtesel te snaik te jlumaltikn li’ ta munisipio, melel manchuk tame la yak’ 387 ta chajp orita

te Ajwalil, ta swenta te junax ya stsob stak’ iniksok te Ayuntamiento, ya yich’ ak’el mil ta chajp te koltayel ta stool te slumal Trinitaria.

“Ja’ kak’o jk’optik ta stool te jente wokol ayik, sok yakal jk’ainbeltik ta spasel te bit’il yakal spasbel te muk’ul ajwalil yun Méjiko, Andrés Mayel López Obrador, teyuk-a tik’ yakal ta lok’el-a te tak’in” xi la yal te k’alal la yalbey wokolyun te slumal Trinitaria te junax ayik, pa’ ke jich ya xu’ ta pasel te a’teliletik yun slekubtesel te jlumaltik li’ ta munisipio. Jichek te wolawal yun te Obras Públikaetik, Ángel Torres Culebro, la yal te jich te bit’il la yich’ pasel te proyektoetik-ito, ja’ tey chikan ta ilel te ya sk’oes ta pasel te ajwalil te binta ya sk’anik te jlumaltik. “Te orita ya jna’tikix te ya stak’ lek ya yich’ tuuntesel te tak’in ta swenta slekubtesel te kuxinel sok ta swenta slekubtesel te jlumaltik”.

Jichek te wolawal yunn te DIF Chiapas, Deliamaría González Flandez, la xcholbey sk’olal te ja’ wokolayalyun te junax yakalik ta a’tel te Ajwalil

Estatal sok te Munisipal, ju’ ta lekubtesel te najito te bolobenix, jich lek ya yich’ ilel sok chajpanel te bitik ya sk’an te jlumaltik. Sok la yal te junax ya x-a’tejikxanbel ta swenta yak’el yantik koltayel.

Te wolawal yun te Promotora yun Vivienda Chiapas (Provich), Fredy Escobar Sánchez, la yal te ay stojol kol oxlajun mil pesoetik te paketeetik la yich’ abeyel ta chajpalchajp te me’iltatil, jich ya stak’ slekubtesik te snaik.

Te wolawal yun te DIF Munisipal yun slumal

Trinitaria, Rubí López Martínez, la yalbey wokolyun te yakal ta koltaywanej te ajwalil chia -

paneko, te ya slekubtesbey xkuxinel te jenteetik.

Sokek te alkalde Ervin Leonel Pérez Alfaro la yalbey wokolyun te yak’oj sk’op te ajwalil, ay pasbil a’tliletik jich bit’il te snaul nopjun Telebachillerato

Komunitario, te Snaul Tajimal, jun lekil Klínika sok te Snaul SKoltayel Migranteetik, te la yich’ ak’el patrullaetik sok motopatrullaetik, sok li’ ta pael cha’wej ya yich’ lekubtesel te bej bulevar.

Yakal ta ilel ta wolowol te naetik ta swenta yilel te bitik tulan sk´olal ya xtuunyunik te jlumaltik: Pepe Cruz

COMUNICADO/TUXTLA GUTIÉRREZ

“Ya sk´an kijkitaytik te ofisina ta swenta sbeintayel te lum k´inal”, xi la yal te wolawal yun te Salud ta jlumaltik, doktor Pepe Cruz, te k´alal la sbeintay te k´axixtel martes te koloniaetik yun te slumal Tuxtla Gutiérres, ta swenta yilel te koltayel sok te poxtayel ya yak´ik te muk´ul karroetik yun te salud, ta swenta skoltayel te mach´atik wokol ayik.

Te a´teltuunel soknix la ya´bey koltayel téknikaetik te mach´atik ayik ta diskapasidad ta koloniaetik Las Granjas, Diana Laura, Sahop sok Monte Real, la ya´bey xilaetik te ya xbeen sok namate´iletik.

“Tal ka´beytik poxtayel te jlumaltik sok tal kiltik te bitik tulan sk´olal ya xtuun ta swenta xchajpanel sok xpoxtayel te jlumaltik”, xi te k´alal la yalbey sbujts´ k´inal ya´ayik te brigadistaetik te ya sbeintayik te naetik ta swenta stsakbeyel sbiil te mach´atik ya sk´anik koltayel, sok ta swenta yalbeyel te yak´uk xbajt sk´anik poxtayel ta muk´ul karroetik yun Salud.

Te doktor Pepe Cruz la yal te, ta che´ k´aal te yakal ta ilel te naetik ta koloniaetik

yun te slumal Tuxtla, ay tajbil ta ilel te ja´ bayel ayikto ta wokol te me´elmamaletik, teyuk-a te ya sk´an ya yich´ chapel jun a´telil ta swenta skoltayel te jlumaltik-ito.

Te k´alal la sbeintay te kolonia Te Granjaetik, te wolawal yun te salud ta jlumaltik xk´otok yil te snaul poxilal yakal ta pasel li´ ta kolonia, ta swenta slekubtesel te koltayel, te banti ay swokolik pa´ ke ya xbajtik ta snaul poxil te jlumaltik, y jich te bit´il ya yich´ paselito, jich ma xk´axix swokolik-a.

Te binta ut´il yakalik ta a´tel te muk´ul karroetik yun poxtayel, “ja´ jun lekil programa ta swenta skoltayel te mach´atik ma staik te poxtayel-ito”, xi la yal te me´iltatil González Peñarán te k´alal la spakbey yo´tan te wolawal yun te Salud.

Jichek te Guadalupe Moreno sok Maya Velázquez la yalik wokolyun te k´ot te karroetik yun poxtayel-ito, melel ay jlumaltik te mach´atik tajbilik ta chamel ta xch´ich´ik, sok ay xchamelik ta yo´tanik, soknix ay alajel antsetik te ya sk´anik koltayel.

Te muk´ul karroetik yun Salud ya x-a´tejikbel ta sk´aalel 24 k´alal ta 26 yun julio ta koloniaetikTeManguitoetik, Bienestar Sosial, Paraíso, Te Granjaetik, Diana Laura, Sahop, Monte Real, Te Tamarindoetik, Kaleras Masiel, Santa Maruch Te Rivera sok ta parke Kaña Hueka.

Ta swenta slekubteselxanbel te salud