Penseelstreek 104

2023 | 104 LENTENUMMER

De ‘gele hesjes’ van Dreamzzz

Wonen in Koetshuis Gulden Bodem

Er zit muziek in de jeugd

Pilsner als dagelijksche tafeldrank, zoowel voor kinderen als volwassenen

Henk van der Ploeg: bescheiden, aimabel, mild en intrigerend

Foto Henk Donkers

4-5 Nieuws uit de wijk

7 Uit het bestuur

9 Nieuwe bestuursleden stellen zich voor 10-11 Koningsdag

15 TROF

17 Opening Rembrandtzaal

23 Olga’s column: Klik(o)spaan

31 Huize Sterrenberg

41 Let op ventilatie bij verduurzaming woning

43 Warmtewandelingen Hoogkamp Energie

44 Kijk in de wijk: close ups

COLOFON

Redactieleden:

Henk Donkers (wnd hoofdredacteur)

Jolanda van den Bosch

Olga Helmigh

Wilma Oostendorp

Serge Pothof redactie@penseelstreek.nl

Advertenties

Hans Alink advertentie@penseelstreek.nl

Facebookgroep

Wijkvereniging De Penseelstreek

Verspreiding 4x per jaar huis aan huis in de buurten Hoogkamp, Ster renberg en Gulden Bodem te Arnhem.

Verspreidingscoördinator

Annelies Kruisweg bezorging@penseelstreek.nl

Oplage 1950 ex.

Vormgeving Cécile Bruisten

Druk Wilco, Amersfoort

De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden stukken in te korten of, in overleg met het bestuur, niet te plaatsen.

Bestuur wijkvereniging

Menno Loos (vzt)

Koen Jansen (secr)

Wim Verheggen (penn.m)

Nicolette Piekaar

Linda Hofman

Secretariaat

Bakenbergseweg 3, 6814 MA Arnhem bestuur@penseelstreek.nl

40-41

Kinderopvang Dreamzzz

Wonen in Koetshuis Gulden Bodem

Er zit muziek in de jeugd 28-29

Henk van der Ploeg exposeert in De Bakermat

Sporten in de bierkelders van De Kroon

34-37

John Hinrichs (75) kapper af

Lieke Ligtenberg onze nieuwe wijkagent

in De Bakermat

32-33

Lente

Als dit nummer bij u in de bus valt, is het hopelijk volop lente. In de wijk bloeien er ook allerlei (nieuwe) dingen op. Koningsdag komt eraan, er zijn nieuwe besturen van de wijkvereniging en De Bakermat, de wijkvereniging komt met een jaarplanning van gezellige, ‘verbindende’ wijkactiviteiten, een nieuwe wijkagent maakt haar opwachting en de verbouwing van de Rembrandtzaal is eindelijk voltooid (dankzij een keurcorps van vrijwilligers dat er honderden uren werk in heeft gestoken) met volop nieuwe mogelijkheden voor nieuwe grootschaliger wijkactiviteiten en tentoonstellingen. In dit nummer meer daarover.

Een nieuwe hoofdredacteur voor De Penseelstreek is nog niet gevonden, maar nieuwe jonge redactieleden laten zich in dit nummer gelden met artikelen die kinderen en hun ouders aangaan. Helaas moesten onze jonge reporters Veerle en Féline deze keer verstek laten gaan.

Veel plezier met dit gevarieerde nummer. Wil u zelf wat schrijven voor De Penseelstreek of heeft u onderwerpen waaraan we aandacht moeten besteden: neem contact op via redactie@penseelstreek.nl.

Oude en nieuwe bestuursleden: (v.l.n.r.)

Wim Verheggen, Nicolette Piekaar, Mariëtte van Vlerken, Linda Hofman, Mark Elbers en Menno Loos.

Niet op de foto: Koen Jansen

Lidmaatschap 2023

min. € 12,50 per huishouden

IBAN: NL67 INGB 0007 8197 30

t.n.v. Wijkvereniging

‘De Penseelstreek’ te Arnhem

Redactie website

Mariëtte van Vlerken

webredactie@penseelstreek.nl

Inleveren kopij

Het zomernummer van De Penseelstreek verschijnt op 29 juni 2023 . Deadline kopij: zondag 14 mei

Bent u van plan een artikel te schrijven: neem dan vooraf per e-mail ruim voor de deadline contact op met de redactie

Artikelen in Word aanleveren als platte tekst; afbeeldingen als apart bestand in hoge resolutie (1 MB of meer & min. 200dpi) Kopij opsturen naar redactie@penseelstreek.nl. Foto’s eventueel opsturen via WeTransfer.

Verspreiding volgende wijkkrant : vanaf 1-2 juli 2023

Afscheid voorzitter en secretaris bestuur wijkvereniging

Tijdens de Algemene Ledenvergadering van dinsdag 7 maart traden Mark Elbers en Mariëtte van Vlerken af als respectievelijk voorzitter en secretaris van het bestuur van onze wijkvereniging. Mark was acht jaar bestuurslid waarvan vier als voorzitter. Die functie vervulde hij met veel energie met - naar eigen zeggenals hoogtepunt de viering van het 25 jarig bestaan van de wijkvereniging in 2021. Mariëtte was maar liefst negen jaar (de maximale termijn) secretaris, waarin zij altijd zeer betrokken en deskundig het secretariaat voerde. Zij werden beiden met een luid applaus bedankt door de aanwezige wijkgenoten.

Het bestuur is blij dat beide actief betrokken blijven bij de wijkvereniging. Mariëtte zal zich blijven bezighouden met de website en de maandelijkse nieuwsbrief. Mark gaat zich bezighouden met de commissie Leefomgeving.

Mark en Mariëtte gaven dinsdag 7 maart jl. het stokje over aan respectievelijk Menno Loos als voorzitter en Koen Jansen als secretaris. Ook hun benoeming werd ondersteund met een luid applaus vanuit de zaal.

Henk Donkers Waarnemend hoofdredacteur.

Tekst Henk Donkers

Duurzame energie uit waterkracht in Sonsbeek

In onze wijk vindt een explosieve groei plaats van duurzame energie. Wel uitsluitend in de vorm van zonnepanelen. Sommige wijkgenoten wekken daarnaast (indirect) nog windenergie op, bijvoorbeeld door aandelen in de Arnhemse Energiecoöperatie Rijn en IJssel. Nadeel van beide is dat ze alleen energie opwekken als de zon schijnt of het (hard) waait. In Sonsbeek is er nu in het Nederlands Watermuseum een stabielere vorm van duurzame energieopwekking bij gekomen, namelijk waterkracht. Daarbij worden de hoogteverschillen in de Sint Jansbeek benut. Directeur Monique Verber: “We hadden al langer een kleine centrale, maar die functioneerde niet en lag al tijden stil. Dat irriteerde Dennis Schiricke uit de Burgemeesterswijk. Dankzij zijn inzet hebben we sinds februari een generator die het wel goed doet.” De (mini) waterkrachtcentrale in het Watermuseum moet zo’n 5000 kWh per jaar op gaan leveren. In de eerste weken leverde hij 200 kWh per week. Op jaarbasis zou dat het dubbele van de prognose zijn. Monique Verber: “Er stroomt altijd water door de beek, maar ’s zomers minder dan ’s winters. Het is dus afwachten waar we op uitkomen.” Alle opgewekte stroom is voor het museum, maar dekt bij lange na de behoefte niet.

Omwonenden Mesdaglaan/

Mauvestraat veranderen plantsoen in bloementuin

Omwonenden van de kruising Mesdaglaan-Mauvestraat hebben op zondag 19 maart een deel van het nabijgelegen plantsoen omgetoverd in een bloementuin. Dat deden ze met steun van de gemeente. Kristien Baartmans en Doke Sweere, leden van de initiatiefgroep: “We hebben het idee afgekeken van de Albert Neuhuysstraat. Daar hebben ze al jaren een prachtige bloementuin. Wij zijn dus volgers. De plantsoenendienst van de gemeente heeft twee brede stroken gras gefreesd en daarnaast plantmateriaal en een bloemenrijk zadenmengsel beschikbaar gesteld.” Ruim tien bewoners en enkele kinderen zijn druk in de weer met het verwijderen van grasresten in de perken. Er worden vooral asters en anemonen aangeplant. Het zadenmengsel moet een breed scala aan bloemen opleveren waar veel insecten op af komen. Bij de ondergrondse vuilcontainer komen verschillende soorten bessen, die zowel door buurtbewoners als vogels geconsumeerd kunnen worden. Inmiddels zijn er meer volgers. Iets verderop is Alexandra Luijk voor haar huis aan de Mesdaglaan bezig met de aanleg van een vergelijkbare bloementuin, eveneens met steun van de gemeente. Doke Sweere: “Deze tuin is een pilot. We willen meer bloementuinen in de wijk. Mieke Hegge wil daarvoor een werkgroep biodiversiteit oprichten. Binnenkort hebben we ons eerste overleg. Hopelijk krijgen we meer navolgers.”

Het waterrad buiten drijft de generator binnen aan. Foto’s

Voor wie de tentoonstelling nog niet bezocht heeft: tot 19 april zijn de kunstwerken van Trudy Koning nog te bewonderen in de Rembrandtzaal van De Bakermat. De tentoonstelling is te bezoeken tijdens de koffie-ochtenden (maandag t/m vrijdag van 10.00 tot 12.30 uur) en bevat bloemen, stillevens, portretten en landschappen. In een interview met De Penseelstreek (herfstnummer 2022) zei Trudy Koning dat ze “via het realistische iets abstracts wil laten ontstaan”. Haar schilderijen kenmerken zich door een uitbundig kleurgebruik, ongebruikelijke en zelfs ongemakkelijke kleurcombinaties en een losse, vlotte penseelstreek. Koning: “Een schilderij is voor mij een

momentopname, een beeld dat ik in een flits voor me zie. Dat kan de schittering van een besneeuwde bergtop in een meer zijn, een krantenfoto die me raakt, een gelaatsuitdrukking, een lijnenspel, de bijzondere vorm van een potje, de transparantie van een stuk plastic, een vaas verwelkte amaryllissen die ik in een tafelkleed vouwde en waarin ik ineens een foetus zag …. Dat moment probeer ik te pakken, door het losjes te schilderen in een vlotte penseelstreek, met niet te veel details. Als ik het beeld te pakken denk te hebben, kom ik in een flow en krijg ik het beeld vrij snel op het doek. Soms verander ik er later nog wat aan en voeg ik nog wat toe, maar vaak ook niet. Dat gaat puur op gevoel.”

schilderijenserie ‘Beatrix’.

Henk Donkers en Dennis Schiricke

Bezoekers bespreken de

Foto Henk Donkers

Foto Henk Donkers

Sebastiaan van Sandijk nieuwe voorzitter Bakermat

Het bestuur van De Bakermat heeft een opvolger voor waarnemend voorzitter Han Haarsma gevonden in de persoon van Sebastiaan van Sandijk. Hij is een bekende in De Bakermat want hij heeft mede het initiatief genomen voor de Repairplek. Zelf repareert hij ook elke maand mee. Daarnaast is hij betrokken bij het BurgerServiceLab Arnhem dat uitwisseling en ontmoeting tussen actieve burgers bevordert en buurtinitiatieven versterkt. Hij is ook secretaris van De Groene Vos (centrum voor duurzame leefstijl) in Sint Marten. Van Sandijk is een betrokken wijkbewoner met een breed netwerk. Hij woont met vrouw en twee dochters op de Hoogkamp.

Team de Classic wint nipt

Pubquiz 2023

Traditiegetrouw was er na afloop van de Algemene Ledenvergadering op 7 maart de jaarlijkse Penseelstreek Pubquiz. Dit keer namen er vier teams deel: het Super Trio, Poggenheem, de Classic en de 3 Tulpen. Zij namen het tegen elkaar op in negen rondes van tien vragen over onder andere geschiedenis, sport en entertainment. De organisatie had ook deze keer een vragenronde over Arnhem bedacht. Er werd fanatiek gespeeld en tussendoor ook heel veel gelachen, waarmee het een ontspannen en geanimeerde avond werd.

Lange tijd leek het een nek-aan-nekrace te zijn tussen de teams de Classic en Poggenbeek. In de laatste ronde bleek het team de Classic toch de sterkste en won met slechts 1 punt verschil met 31 punten. De winnaars ontvingen een pakket overheerlijke Arnhemse bieren.

Wijkwethouder Marco van der Wel op werkbezoek in de Penseelstreek

Op woensdagmiddag 15 maart bracht wethouder Marco van der Wel een werkbezoek aan Burgemeesterskwartier, Bakermat en Penseelstreek. Van der Wel is naast wethouder Natuur, Milieu en Zorg (namens de Partij voor de Dieren) ook wijkwethouder van onder andere onze wijk. Hij sprak met de drie besturen. Onze wijkvereniging had het bezoek aan de Penseelstreek voorbereid en ging met hem fietsend door de wijk. Daarbij werd op vier locaties stilgestaan bij onderwerpen die om aandacht van de gemeente vragen zoals duurzaamheid (met Hoogkamp Energie en SBGB energie), de terugkeer van de trolleybus, de verkeersveiligheid, het groot onderhoud Sterrenberg (duurt lang, veel zwaar transport door de wijk), het ondergronds leggen van de hoogspanningsleiding langs de Schelmseweg en Het Palet waarvoor na acht jaar leegstand c.q. tijdelijk gebruik nog steeds geen nieuwe bestemming gevonden is.

Sebastiaan van Sandijk bij de opening van de Rembrandtzaal op 4 maart. Foto Jos Zwaan.

Team de Classic. V.l.n.r. Harold Verhoeven, Ewoud Vogels, Vincent Muller en Bauke Geuzebroek.

Werkbezoek wethouder Marco van der Wel (midden, beige jas). Foto Menno Loos

UIT HET BESTUUR

Mark Elbers | oud-voorzitter wijkvereniging De Penseelstreek

Dat was het dan!

Dinsdag 7 maart legde ik de voorzittershamer neer. Niet echt, want er bestaat geen hamer waarmee je je als voorzitter door de vergaderingen heen slaat. Acht jaar lang heb ik ervaren hoe het bestuur probeert om steeds weer nieuwe activiteiten te bedenken, daar mensen bij te zoeken en het geheel te faciliteren met publiciteit, een beetje geld en veel waardering. En dat geldt zeker ook voor alle activiteiten die ‘gewoon’ elk jaar terugkeren. Je kent ze wel, en het zijn er vele. Laat ik er voor nu eens eentje uitlichten: Koningsdag. Het veldje aan de Bauerstraat wordt dan voor één dag het centrum van de wereld voor vele kinderen en hun ouders, met muziek, spelletjes en heel veel waardevolle spulletjes. Fantastisch dat de loop er weer volop in zal zitten. Ik zie uit naar een zonnige Koningsdag!

Die Koningsdag is een festijn voor de hele buurt, en ook veel mensen vanuit de Burgemeesterswijk nemen de gelegenheid te baat om mee te doen. En dat is één van de redenen om met de wijkvereniging Burgemeesterskwartier eens goed te bekijken waar samenwerking ons verder kan brengen: in het zoeken van vrijwilligers, samen optrekken richting gemeente, het uitwisselen van ervaringen en slimmigheden bij activiteiten en het samen nog beter gebruiken van ons prachtige wijkcentrum De Bakermat. Komende maanden gaan een paar enthousiaste mensen uit beide verenigingen verkennen wat de kansen en mogelijkheden zijn en zij zullen jullie daarvan via de bekende kanalen op de hoogte houden. Wat de uitkomst is van alle denkwerk, staat niet vast. Alles kan, niks moet, want beide verenigingen staan er goed op!

15 maart hadden we, samen met Burgemeesterskwartier en wijkcentrum De Bakermat, onze wijkwethouder Marco van der Wel te gast. In onze drie buurten zijn we naar enkele mooie plekken geweest, maar ook naar een paar echte aandachtvragers. Ik noem hier het groot onderhoud op de Sterrenberg, onze hoop op een herleving van de trolleylijn 2.0 door onze wijk, de verkeersveiligheid op de doorgaande straten in onze wijk en de situatie rond het Palet. Hij sprak ook met vertegenwoordigers van Hoogkamp Energie en SBGB Energie, twee werkgroepen die flink bezig zijn met de energietransitie in hun buurt.

Terugkijkend op de afgelopen jaren wil ik toch een paar zaken benoemen. Het begint met de inzet van bestuursleden en vrijwilligers: wat fantastisch is het om met deze mensen samen te werken, samen de schouders er onder te zetten om de wijk nog fijner en mooier te maken. Dank aan iedereen voor alle enthousiasme en energie die ik heb mogen ervaren. Een echte steunpilaar in onze vereniging was Mariëtte van Vlerken, de afgelopen negen jaar (de maximale termijn!) heeft ze vol verve het secretariaat onder haar hoede gehad: altijd actief, punctueel en zeer betrokken! Dank je wel, Mariëtte! En het is prettig te weten dat je nog dingen blijft doen, zoals de website en de nieuwsbrief. En ik ben blij dat Koen Jansen haar post overneemt. Fijn Koen dat je de vereniging komt helpen!

Hoogtepunt voor mij in de acht jaar was ongetwijfeld het lustrum. Hoe mooi was het om in september 2021, precies tussen twee

lockdowns in, een reeks fantastische activiteiten in de aanbieding te hebben waar de wijk voor uitloopt! De klok, het feest, een sportieve en gezellige zondag op het Mesdagveld, en de optocht van schilder naar schilder. Dat alles afgerond met een mooi boekje over onze wijk en 25 jaar verenigingsleven.

Enfin, vorige keer schreef ik over het nijpende tekort aan vrijwilligers in onze vereniging. En zowaar: de meeste knelpunten zijn opgelost. Nog niet allemaal, maar ik heb er vertrouwen in dat we binnenkort ook een nieuwe hoofdredacteur voor onze wijkkrant gaan vinden. Op deze plek wil ik wel mijn opvolger van harte welkom heten! Menno Loos gaat de spreekwoordelijke hamer overnemen. Hij is al lang actief binnen onze vereniging en ik ben blij dat hij z’n energie gaat inzetten voor het bestuur! Elders in dit blad stelt hij zich alvast kort voor.

Tot slot: ik heb het altijd graag gedaan. Soms is het taai en vraagt het een extra dosis doorzettingsvermogen. Maar ik had het niet willen missen. Want deze ene zin slaat de spijker op zijn kop, daar is geen hamer voor nodig: Samen maken wij de wijk!

Het lustrum was het hoogtepunt van Marks bestuursperiode.

Het werkbezoek van wijkwethouder Marco van der Wel was de laatste activiteit die Mark als voorzitter organiseerde.

UITVAARTVERZORGING

Sinds

Telefoon 026 333 30 29

info@mijnhartuitvaartverzorging.nl www.mijnhartuitvaartverzorging.nl

Met plezier leren pianospelen ?

Kom eens kijken bij

de pianoles

lespraktijk van Lenette Tuijtel Arnhem-Noord

- ervaren docente- werken aan goede basis

- voor jong en wat ouder

T 06 44096498 E lenettetuijtel@upcmail.nl

http://members.upc.nl /l.tuijtel/

Wijnkoperij Henri Bloem

Amsterdamseweg 126, 6814 GJ Arnhem

Tel.: 026 – 4455220

E-mail: arnhem@henribloem.nl

Zie voor aanbiedingen: www.henribloem.nl

1911 verzorgen wij uitvaarten in Arnhem en omstreken

Nieuwe voorzitter en secretaris stellen zich voor

Menno Loos, nieuwe voorzitter

Fijn dat ik me mag voorstellen als uw nieuwe voorzitter. Zoals een goede inwoner van de Penseelstreek betaamt, doe ik er het beste aan mij voor te stellen aan de hand van de schilderkunst. Mijn eerste streken zette ik in het midden van het land, namelijk in de oude Hanzestad Zwolle waar ik geboren ben. Later werd dit het nieuwe Lelystad waar ons gezin naar toe verhuisde toen mijn vader actief werd in de lokale Flevolandse politiek. Het bleek toonaangevend voor veel van mijn latere keuzes. Ik schoolde mij eerst in techniek en ICT in Utrecht aan de HTS en vertrok samen met mijn vrouw die ik daar ontmoette, voor werk naar Den Haag. Aldaar bleek de kust met haar prachtige duinen een mooie inspiratiebron voor vele uren aan het strand. Expressief als ik ben (dat zult u van mij gaan zien en hopelijk ook leren waarderen) probeerde ik sinds die tijd het perspectief van orgaandonatie te veranderen, hetgeen na jaren eindelijk resulteerde in aanpassing van de donorwet. De roeping van mijn vrouw, die kinderarts werd in het Rijnstate, bracht ons naar het mooie Arnhem, waar we in 2013 samen met onze drie kinderen in de Gulden Bodem neerstreken. Hier vond ik al snel inspiratie binnen de gemeentepolitiek waar ik vier jaar als VVD-raadslid mocht fungeren. Ik kwam hierdoor in aanraking met allerlei meer of minder schilderachtige plekken binnen onze stad. Doch deze was nergens zo mooi als in onze wijk. Met de Koningsdagcommissie schilderde ik haar enkele jaren achtereen één dag in het jaar oranje: wat een toonbeeld van saamhorigheid en gezelligheid brengt dat teweeg! Na het overlijden van mijn moeder, die de laatste jaren van haar leven een verdienstelijk beeldend kunstenaar was, zetten haar schilderspullen mij aan tot het zelf maken van kunst. Wat u hiervan vindt, laat ik aan u over!

Koen Jansen, nieuwe secretaris

Ik ben Koen Jansen en 27 jaar oud. In december 2021 verhuisde ik samen met mijn vriendin Anusha van Wageningen naar de Bakenbergseweg in Arnhem. Daarvoor woonde en studeerde ik in Wageningen. In mijn studie BSc Soil, Water, Atmosphere specialiseerde ik mij in water. Sinds twee jaar werk ik bij het adviesbureau Sweco aan de Velperweg als modelleur aan grondwateronderzoek voor natuurherstelprojecten. Mijn vriendin werkt bij concurrent Arcadis, waarmee Arnhem een logische keuze voor ons was.

Wij kozen deze wijk uit vanwege de mooie ligging, dicht bij het station en vlak bij het bos. Ik ben een fanatieke sporter en ben wandelend, hardlopend of op een andere manier graag buiten in de natuur. Verder heb ik vanuit het bestuur van de Veluweloop, een estafettewedstrijd die jaarlijks ook een stukje door de wijk heen gaat, de omgeving al een beetje leren kennen.

Tijdens mijn studie deed ik in diverse besturen en commissies vrijwilligerswerk, maar dat werd met mijn afstuderen aanzienlijk minder. Daarom lijkt het mij leuk om deze functie als secretaris op te pakken. Met mijn inzet voor de wijkvereniging hoop ik de wijk een stapje verder te brengen, en daarnaast ook nieuwe mensen in onze wijk te leren kennen. Ik heb er veel in zin en hoop jullie binnenkort bij een van de activiteiten te ontmoeten.

Omdat ik nog lang niet uitgeschilderd ben en een wijk als de onze altijd onderhoud vergt, vind ik het een eer dit als uw voorzitter te mogen doen. Ik geef de wijk graag kleur, hopelijk doet u met mij mee!

Noot van de redactie: in Penseelstreek 98 (herfst 2021) en 102 (herfst 2022) verschenen artikelen over Menno’s strijd voor een nieuwe donorwet en over zijn schilderchallenge.

Foto Menno Loos

Foto Nurul Kadir

Henk van der Ploeg geeft

het alledaagse een vervreemdende context

De nieuwe tentoonstelling in de Rembrandtzaal van De Bakermat is gewijd aan het werk van kunstenaar/schrijver Henk van der Ploeg. Hij woont en werkt al ruim 45 jaar in onze wijk en is op straat een markante verschijning. De expositie loopt van 6 mei tot 30 juli.

Vorig jaar las Henk van der Ploeg in de wijkkrant van de Burgemeesterswijk een artikel over Plateelbakkerij RAM. Tot zijn verbazing bleek daaruit dat hij al sinds 1977 woont en werkt op de plaats waar bijna een eeuw geleden de schilderzaal lag van deze fabriek voor artistiek, beschilderd aardewerk (plateel). Daar beschilderden plateelschilders aardewerk waarvoor Theo Colenbrander (18411930) de vormen en decors ontwierp. Colenbrander was Neerlands eerste industrieel ontwerper en een vooraanstaand kunstenaar in zijn tijd. In de Penseelstreek is een straat naar hem vernoemd. Colenbrander, die vanwege de plateelbakkerij nog op hoge leeftijd naar Arnhem verhuisd was, liep af en toe rond in de schilderzaal om te kijken of zijn ontwerpen goed werden uitgevoerd. Soms, als een uitvoering hem niet zinde, mepte hij met zijn wandelstok of paraplu een vaas omver. Het werk waaraan een plateelschilder soms dagen

gewerkt had, viel dan aan diggelen.

Plateelbakkerij RAM stond bij de hoek van de Amsterdamseweg en Bakenbergseweg waar nu Pets Place gevestigd is, de winkel voor dierbenodigdheden. Restanten van de fabriek gaan verborgen achter de gevel.

“Ik woon en werk hier sinds 1977”, vertelt Van der Ploeg, “maar dat de beroemde kunstenaar Theo Colenbrander hier heeft rondgelopen was een grote verrassing voor mij. Wat een eer! Voordat ik hier kwam wonen, woonde en werkte hier pottenbakker Wim Fiege boven garage Tiemens. Oudere wijkbewoners herinneren zich die garage nog wel. Fiege overleed plotseling op 63-jarige leeftijd. Een leerling van hem tipte mij en vroeg of deze ruimte iets voor mij was. Zo ben ik hier terecht gekomen. Na Tiemens kwamen tuinmeubelzaak Laheij en nu woon ik boven Pets Place.”

Henk van der Ploeg in zijn woon- en werkruimte. Op de schildersezel het portret-inwording van Theo Colenbrander.

Tekst en foto’s Henk Donkers

Door lichamelijk ongemak schildert Van der Ploeg (1949) nauwelijks meer. De zware drukpers voor het maken van litho’s heeft hij onlangs de deur uit gedaan omdat hij de kracht mist om die te bedienen. Maar toen hij las dat Colenbrander in zijn woon- en werkruimte had rondgelopen, heeft hij de kwast weer ter hand genomen en is hij begonnen aan een portret van Colenbrander. Als ik hem bezoek in zijn atelier is hij halverwege.

Voor veel wijkbewoners is Henk van der Ploeg een kleurrijke, markante verschijning. Hij valt op door zijn wankele loopstijl en een zwaaiend been.

zijdefabriek aan de Velperweg die later opging in de AKU en de AKZO. Via zijn broer, die op de HBS zat, kwam hij in aanraking met jongens die tekenden en naar de kunstacademie gingen. Henk wilde daar eigenlijk ook wel heen, maar miste de vereiste vooropleiding. Daarom ging hij op de avondacademie teken- en schilderlessen volgen. Op basis daarvan werd hij na enkele jaren toegelaten tot de dagopleiding ‘vrij tekenen, schilderen en grafiek’ van de Academie voor Beeldende Kunsten in Arnhem, de voorloper van Artez. In 1976 rondde hij zijn opleiding af en was hij officieel kunstenaar van beroep. Een jaar later betrok hij zijn atelier aan de Amsterdamseweg waar hij ook ging wonen. Daar woont hij 46 jaar later nog steeds, voor een groot deel nog tussen de spullen en in het interieur van de overleden pottenbakker.

Gouden bedje

“Als kunstenaar kwam ik in het gouden bedje van de BKR terecht”, vertelt hij. (lachend) “Niet van het Bureau Krediet Registratie, dat de schulden van alle Nederlanders bijhoudt, maar van de Beeldende Kunstenaars Regeling. Als je bij de gemeente op tijd voldoende kunstwerken inleverde, kreeg je in ruil daarvoor een inkomen.” De kunstwerken kwamen terecht bij overheidsinstellingen en later via de kunstuitleen ook bij particulieren die de werken konden kopen als ze in de smaak vielen. “Veel van mijn schilderijen en litho’s hebben zo een bestemming gevonden”, aldus Van der Ploeg. Waar ze gebleven zijn weet hij niet. Voor de tentoonstelling in De Bakermat is in De Gelderlander, waar Henks broer Harry werkt, een oproep geplaatst om ze te achterhalen.

Toen ik hem onlangs op straat tegenkwam, dreigde hij om te waaien door de harde tegenwind en vroeg hij me hem aan zijn arm te nemen en naar zijn huis te begeleiden. Markant is hij ook door zijn enigszins excentrieke kleding. Altijd heeft hij – met reden - een hoofddeksel op en een stok in zijn hand. Wie is deze opmerkelijke man?

Eén oor

Henk is geboren in Arnhem-Zuid waar hij ook opgroeide. Zijn vader was musicus en bracht het tot eerste trompettist in Het Gelders Orkest (HGO). Hij was afkomstig uit een geslacht van herenboeren in het Land van Maas en Waal. In die kringen werd volgens Henks moeder veel binnen de familie getrouwd met soms inteelt als gevolg. Het feit dat hij met slechts één oor geboren werd, was daar een gevolg van volgens zijn moeder. Een tante van vaderskant miste ook een oor. Door deze opvallende afwijking werd Henk een buitenbeentje. Doordat hij minder goed en maar aan één kant hoorde, bleven zijn leerprestaties op school onder de maat. “Ik was ook wel eens Oost-Indisch doof”, grapt hij. “Als het me goed uitkwam, deed ik wel eens alsof ik iets niet gehoord had. Ook had ik al vroeg ‘verkeerde vrienden’, althans volgens mijn moeder. Daardoor kwam ik in het Voortgezet Lager Onderwijs (VGLO) terecht.”

Na de VGLO ging Henk als spoeler van reageerbuisjes en ander glaswerk aan het werk in het laboratorium van de ENKA, de kunst-

Achterkant huizen Van Eckstraat.

Heimwee naar Arnhem zoals het vroeger was.

Wat schilderde hij zoal? “Veel architectuur, zoals de Rijnbrug en het oude NS-station. En huizen waar ik vanuit mijn keuken tegenaan keek, dus ook veel achterkanten van huizen in de buurt. Later ook veel vrouwenfiguren.” Zijn atelier hang er vol mee. Ze zijn nog steeds te koop

beweren dat de kwaliteit van een kunstwerk afhankelijk is van de tijd die er aan besteed is, maar voor de BKR maakte het niet uit of een kunstenaar er één dag of vele maanden aan gewerkt had.”

“Na de afschaffing van de BKR kon je je eigen werk weer ophalen. Van mij was een derde verkocht (of verdwenen), twee derde kwam weer terug in mijn atelier. Dat was wel frustrerend en geen stimulans om nieuw werk te maken.

“Na de afschaffing van de BKR kon je nog wel doorgaan als kunstenaar maar dan moest je met een goede boekhouding bewijzen dat je er enigszins mee in je levensonderhoud kon voorzien, anders moest je omscholen. Later voerde minister Brinkman de WIK in, de Wet Inkomenssteun Kunstenaars. Je kreeg vier jaar inkomenssteun om een rendabele kunstenaarspraktijk op te bouwen. Dat lukte mij niet. Zo kwam ik in de bijstand terecht. Doordat ik een erfenis en bijverdiensten uit een krantenwijk niet had opgegeven, haalde ik me een hoop financiële ellende op de hals. Daarom sta ik nu financieel onder curatele en is mijn broer bewindvoerder.”

Het oude station-Arnhem met luchtbrug Sonsbeekzijde (boven) en perron en stationshal (onder).

Loopproblemen

Van der Ploeg vertelt het allemaal met een glimlach en een zekere blijmoedigheid. “Door mijn krantenwijk kwam ik in contact met mijnheer Avis op de Hoogkamp. Hij was voorzitter van de kunstcommissie van de AKZO en organiseerde een expositie van mijn werk, wat weer tot verkopen leidde. Mijn krantenwijk leverde ook nieuwe opdrachten op.”

Schilderijen maken doet Van der Ploeg niet meer, behalve dan van Colenbrander. Zijn loopproblemen verhinderen hem te schilderen. Hij moet doorlopend houvast zoeken, aan zijn stok of aan meubilair. Ik vraag hem of die loopproblemen – net als dat ene oor - ook aangeboren zijn. “Nee”, zegt hij. “Ze zijn een gevolg van slechte gewoontes. Daardoor heb ik een klapvoet gekregen. Ik loop moeilijk maar ga wel elke dag naar buiten, zij het beperkt.”

De kroning van Willem-Alexander tot koning.

Uitpuilende depots

In 1987 werd de BKR afgeschaft. “Terecht”, vindt Van der Ploeg. “De depots van het rijk en de gemeenten puilden uit. Het maatschappelijk klimaat veranderde ten tijde van de kabinetten Lubbers, de BKR werd gezien als een regeling voor profiteurs en leeglopers. Ik wil niet

“Mijn wankele loopstijl is een gevolg van slechte gewoontes”

Zelfportret

Schrijver

Als kunstenaar beperkt hij zich nu tot schetsjes en aantekeningen in schriften. Hij laat er wat zien. Schrijven en voordragen uit eigen werk zijn een oude liefde van hem. In de jaren ’80 verwierf hij daarmee als performer lokaal enige faam. “Op Henk van der Ploeg kan iedere organisator van poëtische happenings bouwen” schreef een lokale krant over een poëzieavond in het Arnhems Proeflokaal. Als Henque van der Ploeg schreef hij het libretto van de opera ‘Kermen’ (een melige verwijzing naar ‘Carmen’ van Bizet) die in de Spiegeltent werd opgevoerd door ‘De zingende broertjes’ Meric en Vince de Vries, de zonen van zero-kunstenaar Herman de Vries. Daarnaast schreef hij een roman (‘De zestiger jaren man’) maar daar kon hij geen uitgever voor vinden. Samen met beeldend kunstenares Hanny Ramaer maakte hij het monumentale boek ‘De hondse hond’, een combinatie van proza en poëzie van Van der Ploeg en droge-naald-etsen van de Arnhemse kunstenares Hanny Ramaer. Schrijver Thomas Verbogt loofde in een recensie in de Gelderlander zijn proza als ‘zeer intrigerend’ en ‘voortdurend verrassend’. Volgens Verbogt beschikt Van der Ploeg over ‘een rijke fantasie en een vernuftig, meeslepend associatievermogen. Hij is in staat alledaagse aangelegenheden een heel vervreemdende context te geven, terwijl hij grote, verder reikende thema’s als vanzelfsprekend presenteert. […] Hij schrijft over de eenling in de hem verwarrende wereld, over het labyrint dat het bestaan is …’.

Inderdaad… het alledaagse een vervreemdende context geven, de eenling in de hem verwarrende wereld, het labyrint dat het bestaan is. Dat is het leven en werk van Henk van der Ploeg ten voeten uit. Het heeft hem tot een bescheiden, aimabel, mild en intrigerend mens gemaakt.

CHAOS!

Uit deze chaos werd ik geboren

Als een weergaloos dier.

Ten prooi aan alles verslindende monsters

Verdedigd en geborgen door de allerliefste

Van alle moeders.

Dezelfde die mij losliet

Toen de tijd rijp was

En ik maak een duizelingwekkende val

Terwijl ik wanhopig om me heen grijp

Verlos mij.

(zonder titel)

Ik hield van haar, zij hield van een ander. Zo begint en eindigt elk drama, maar nu wil ik iets lichtvoetigs horen. Een kwinkslag en geen schunnigheid maar gevleugeld. Iets geestigs van verlangen naar gezangen die de sombere kamers van de menselijke geest met een vrolijk dessin behangen

Uit: De hondse honden

GOUDEN STRALEN

WERPEN LICHT

OP GULDEN BODEM

WAARIN

LIJNEN

DIEP INGEBED

GAAN LOPEN

NAAR, JA: WAARHEEN?

DAARBOVEN

LEVEN

WIJ

ONS GELUK

Casper Ebeling Koning

Henk van der Ploeg als schrijver.

“De sombere kamers van de menselijke geest met een vrolijk dessin behangen”

Buitentafel Anker

• duurzaam ontwerp

• thermisch verzinkt staal

• recyclebare toplagen

• gelimiteerde oplage

• genummerd en gesigneerd

• gepersonaliseerd met logo

Voor uw complete woning sto ering, ook voor stuc- en schilderwerk, badkamers en keukens. Tapijt, parket, laminaat, pvc en vinyl gordijnen, binnen- en buitenzonwering.

Op het plein bij de Praxis en Lidl. Voor de deur gratis parkeren.

Amsterdamseweg 115 6814 GC ARNHEM

T 026 44 50 218

E info@amelink.nl

I www.amelink.nl

Rembrandtzaal feestelijk geopend na ingrijpende verbouwing

Oranje Fonds en het VSB-fonds. Daarnaast hebben wij met het benefietconcert voor de verbouwing ruim € 7.000,- opgehaald.

Het werk is grotendeels uitgevoerd door een team van liefst twaalf vrijwilligers uit de beide aangrenzende wijken, onder de professionele begeleiding van Henk Peters. Daardoor hebben wij meer dan € 30.000,- aan aannemerskosten bespaard.

Door de verbouwing is er ruimte ontstaan om elkaar te ontmoeten bij concerten, lezingen en andere activiteiten. Daarbij is rekening gehouden met de wensen ten aanzien van akoestiek. Geluid en licht worden op korte termijn voor diverse gelegenheden passend gemaakt.

Grote opkomst bij de opening.

Na een ingrijpende verbouwing is de grote zaal van wijkcentrum De Bakermat op 4 maart feestelijk geopend. Ruim 170 wijkgenoten en andere belangstellenden waren daarvan getuige.

En op 4 maart is het dan eindelijk zover: de officiële opening van de Rembrandtzaal. De zaal ziet er werkelijk práchtig uit! De uitgiftebalies ogen professioneel en strak. De warme kleuren op de muren doen wonderen. De wandkleden komen goed tot hun recht. De zitjes met bloemen en kaarsen, neergezet door Nanette en haar vrijwilligers, doen feestelijk en uitnodigend aan.

Hoofdpijndossier

Aanvankelijk was de Rembrandtzaal een hoofdpijndossier. Wat moet je met zo’n grote ruimte? Er werd zelfs aan gedacht om alleen het benedendeel van De Bakermat in gebruik te nemen als wijkcentrum. Maar in coronatijd bewees de zaal ineens zijn waarde. Groot genoeg om voldoende afstand te bewaren. Met iets minder strikte coronaregels konden de koffieochtenden voorzichtig worden opgestart. Ook konden er grootschaliger activiteiten zoals inentingen worden georganiseerd.

Na de verbouwing van de ingang en de gevel aan de kant van de Van Nispenstraat bleef er dan ook nog een grote wens over: de aanpassing van de voormalige kerkzaal tot een multifunctionele ruimte voor wijkactiviteiten. Om wijkgenoten elkaar op aangename wijze te laten ontmoeten moest de zaal een warmere sfeer krijgen en moesten er drankjes en hapjes geserveerd kunnen worden.

Architectenbureau OpZoom stelde voor om de verlichting aan te passen, de wanden te stuken en een warme kleur te geven, en om twee uitgiftebalies voor drankjes en hapjes te maken. Daarvoor was goedkeuring van de gemeentelijke afdeling Erfgoed nodig, omdat De Bakermat een gemeentelijk monument is, en die werd uiteindelijk verleend.

Voor de financiering van de verbouwing heeft het bestuur toezeggingen gekregen van de gemeente Arnhem (fonds ‘Burgerkracht’), het

Opening

Met 170 buurtbewoners was de opkomst bij de opening groot. Onze interim-voorzitter en bestuurder van het eerste uur, Han Haarsma, zette kort uiteen hoe De Bakermat er voorstaat qua financiën en activiteiten. Ook blikte hij vooruit op de toekomst.

Maar het belangrijkste van de openingsceremonie was de huldiging van de klussers die een enorm aantal uren in de verbouwing hebben gestoken. Zij werden zeer hartelijk bedankt en kregen een daverend applaus.

De klussers die de verbouwing grotendeels hebben uitgevoerd: (v.l.n.r.) Casper Ebeling Koning, Ed Smedema, Ton van den Hanenberg, Henk Peters, René Mulder, Nanne Geuzenbroek, Paul van Velp, Rijk van Vulpen, Chris Mulder, Diederik Cohen Tervaert, Dick Appels. Afwezig: Fred Klokke.

Daarna kreeg Fred de Bruijn van het Team Leefomgeving het woord. Hij vertelde hoe de ontwikkeling van kerk naar wijkcentrum is verlopen. Er waren heel wat obstakels te overwinnen en het is mede aan Fred te danken dat dit gelukt is. De gemeente Arnhem heeft zich werkelijk van haar beste kant laten zien! Ook Fred roemde de klussers én alle andere vrijwilligers: ”Met hen heb je echt goud in handen!”

Na een korte onderbreking opende Angeline Bremer-Cox van de werkgroep Beeldende Kunst de expositie van Trudy Koning die nu te zien is in de Rembrandtzaal. De mooie, kleurige doeken maken de fraaie zaal nog aantrekkelijker.

Mede door de melodieuze pianomuziek en het genot van een hapje en een drankje werd het een gezellige en geslaagde happening. We zijn trots op ons mooie wijkcentrum dat alleen maar kan bestaan door onze vrijwilligers, voor en met onze wijkbewoners.

Tekst Eriek Dantuma (secretaris bestuur Bakermat), foto’s Jos Zwaan

Kinderopvang Dreamzzz

‘Gele hesjes’ gesignaleerd in de wijk

Misschien bent u ze wel eens tegengekomen op straat, een groepje peuters met geelgroene hesjes, waarop met grote letters ‘Dreamzzz’ staat. Het zijn peuters van de kinderopvang, die sinds november 2022 in De Bakermat gevestigd is. ”Men noemt ons al ‘het Dreamteam’,” vertelt de begeleidster.

Op een donderdagochtend in februari breng ik een bezoek aan Dreamzzz in De Bakermat. Buiten zijn gemeentewerkers bezig met een graafmachine en houten palen om een speelplaats aan te leggen.

Binnen tref ik drie begeleidsters: Tineke Joosten en Marjolein Selen zijn er voor de groep peuters van twee tot vier jaar. Karine van Viegen is leidinggevende van de twee locaties van Dreamzzz in Arnhem: De Bakermat is voor de peutergroep en de BSO-groep (buitenschoolse opvang voor kinderen van vier t/m 12 jaar).

In beide groepen zitten vijftien kinderen, dus in totaal worden er dertig kinderen opgevangen. In de Van Lawick van Pabststraat, in het pand waarin ook het koffie- en lunchcafé Lawick van Babs zit, is de opvang voor babies en dreumesen van drie maanden tot twee jaar.

De organisatie Dreamzzz heeft elf vestigingen in Gelderland, Overijssel en Utrecht. Haar formule is: kleinschalige kinderopvang met vaste begeleidsters. De website meldt dat gewerkt wordt volgens de methode van Maria Montessori, gecombineerd met andere pedagogische visies (Emmi Pikler, Thomas Gordon en Rudolf Steiner).

Uitgangspunt daarbij is, dat het kind wordt behandeld als een mens met een unieke identiteit en gestimuleerd wordt om zich zoveel mogelijk zelfstandig en in vrijheid te ontwikkelen. De visie van Dreamzzz is holistisch, dat wil zeggen: het kind wordt als totaal wezen gezien: fysiek, emotioneel, mentaal en geestelijk.

Het Dream(zzz)team is aan de wandel geweest.

Tekst en beeld: Margreet Kraal

De peutergroep in De Bakermat

Ik wil wel eens meemaken hoe die visie er in de praktijk uitziet. De kinderopvang is via een glaswand gescheiden van de andere ruimtes in De Bakermat. Ook dat maakt deel uit van de formule: de kinderen zoveel mogelijk in contact brengen met de directe omgeving en de wijkbewoners. Ze zien wat er buiten hun eigen ruimte gebeurt en doen zo mogelijk mee. Zo hebben ze met Kerstmis samen met de oudere bezoekers van De Bakermat in de huiskamer kerststukjes gemaakt. In de toekomst komen er meer gemeenschappelijke activiteiten, bijvoorbeeld meedoen met schaken, yoga of een activiteit van de Kunstcommissie.

Ook met de landelijke voorleesdagen (25 januari t/m 4 februari) hebben de kinderen van Dreamzzz meegedaan. Familieleden en ouderen uit de buurt hebben een dag voorgelezen en de peuters zijn met de BSO-bus (een stint) naar de kinderboekenwinkel in de binnenstad geweest waar ze voorgelezen zijn uit het prentenboek van het jaar 2023, “Maximiliaan Modderman geeft een feestje”. Alle peuters hebben van Dreamzzz een boekje cadeau gekregen.

zijn planeten afgebeeld en er is een lamp die schijnt als de maan. Hier moet je toch heerlijk kunnen dromen!

Het aantal kinderen verschilt per dag(deel). Deze ochtend zijn er vier peuters. Ze hebben net fruit gegeten aan vier aan elkaar geschoven tafeltjes. Ze hebben zelf geholpen het in stukjes te snijden. Het kind mag op een zelfgekozen tijdstip aan tafel komen om fruit te eten. De lunch is wel een gezamenlijk eetmoment.

De ruimte voor de peutergroep ligt links van de BSO-ruimte en is daardoor iets beslotener. Met een flexibel hekje kan deze nog meer afgescheiden worden.

Schoenen en laarzen gaan uit, de kinderen lopen binnen op sloffen of sokken. Naast de kapstokken hangt een spiegel op peuterhoogte boven een plank met een borstel en een doos tissues. De kinderen kunnen zich hier zelf verzorgen.

De grootste ruimte is verdeeld in hoeken voor verschillende activiteiten. Bij de keukenhoek wordt gegeten. Daarachter is een grotere speelruimte met een bank en planken met speelgoed langs de wanden, waaronder mandjes geschoven zijn. Ieder kind heeft een eigen mandje voor zijn kleren en knuffels, want na de lunch doen alle kinderen een middagslaap in een aparte kamer. Daar staan op de grond zeven bedjes (doet me denken aan Sneeuwwitje en de zeven dwergen!). Een meisje demonstreert hoe ze in haar bed ligt en twee jongens staan op een ander bed te springen. Op de wand

Naast de slaapkamer is een sanitaire ruimte met mini-wc en wastafel. Er is een aankleedkussen, maar de kinderen worden zoveel mogelijk staande verschoond, zodat ze niet passief op hun rug liggen. En wie dat kan, gaat zelf naar de wc of op het potje.

Zelfbewustzijn, zelfvertrouwen en zelfstandigheid zijn het motto van Dreamzzz.

Tineke zit met drie peuters in de ‘werkhoek’. In de open kasten ligt materiaal om creatief bezig te zijn en handelingen uit het dagelijkse leven spelenderwijs te oefenen, zoals fruit klaarmaken om op te eten, kralen rijgen en vegen. De bedoeling is dat het kind meteen kan beginnen en aan het materiaal ontdekt wat je ermee kunt doen. Op een houten dienblad kan gekleid worden met boetseerklei. Twee jongens gaan ermee aan de slag, maar één vraagt om de modderklei. Dat is echte grijze klei, die een beetje natgemaakt moet worden. Terwijl de ene jongen het al vrij snel voor gezien houdt en zijn blad netjes terugzet in de kast, is de andere nog lange tijd onder toezicht van Tineke aan het kneden en rollen met de klei tot zijn hele onderarmen onder de modder zitten. Zij legt mij intussen uit dat de kinderen leren om op te ruimen waarmee ze gespeeld hebben en om op hun beurt te wachten als een ander kind met iets bezig is waarmee zij ook willen spelen.

De andere drie peuters hebben meer behoefte aan beweging. Daarvoor is voldoende ruimte. Eén kind gooit een balletje over met Marjolein, de anderen worstelen met een mat om er een huis van te maken. Ik zie aan de achterwand een soort open poppenhuis met een schuin dak. Dat blijkt de kijktafel te zijn waarop dingen staan die te maken hebben met het thema van de maand. Ik mag raden wat dit thema is. Kan niet missen, want ik zie een paar wanten en andere verwijzingen naar de winter. Over het maandthema wordt altijd een kringgesprek gehouden.

Het valt me op dat de leidsters weinig ingrijpen en vooral opletten. Met Marjolein en Tineke praat ik over het observeren van de kinderen, wat één van hun taken is. Zij kijken natuurlijk naar alle kinderen maar volgen speciaal die kinderen, waarvan zij mentor zijn. Jaarlijks maken zij een verslag van de ontwikkeling van die kinderen, niet alleen voor de organisatie maar ook voor de ouders.

Intussen is Veerle Kamphuis binnengekomen. Als pedagogisch coach bezoekt zij alle locaties van Dreamzzz om de begeleidsters te ondersteunen. In de BSO-ruimte heeft zij een bespreking met Karine. Het wordt tijd om met de peuters naar buiten te gaan, even kijken hoever de speeltuin al gevorderd is. Misschien ook even een brood halen bij de bakker.

Vervoer met de Dreamzzz BSO-bus.

Kringmoment met de peuters in de speelhoek. Foto Dreamzz.

Een kijkje in de BSO-groep

Op donderdagmiddag om vier uur bezoek ik – even eens in De Bakermat - de kinderen van de buitenschoolse opvang (BSO). Karine heeft met de BSO-bus tussen twee uur en half vier kinderen bij drie verschillende scholen opgehaald (Montessori, Pieter Brueghel en Pieter Jongeling).

De peutergroep vertrekt voor een wandeling met Tineke naar de speeltuin op de hoek van de Isaac Evertslaan en de Van Lawick van Pabststraat. De speelplaats op het eigen terrein van Dreamzzz is nog niet aangelegd. Eerst laarzen, jassen en hesjes aan. Eén peuter staat al klaar, zijn neusje platgedrukt tegen de glazen deur, die alleen met een toegangscode geopend kan worden.

Samenwerken en leren door te doen

Als de peuters vertrokken zijn gaan de oudere kinderen om de tafel zitten om cup cakes te maken. “Wie kan er al lezen?” vraagt Karine. Meteen worden er vingers opgestoken. “Ik heb al vijf boeken van Harry Potter gelezen,” zegt een jongen. Hij is ook al acht jaar, evenals het meisje dat voorleest welke ingrediënten er nog bij de inhoud van het pak cakemix moeten. “Boter en eieren,” die staan al op tafel. “Wat hebben we nog meer nodig?” “Een kom en een lepel om te roeren.” Eén van de kinderen vliegt al naar de keukenhoek om ze te halen.

In het uur dat ik bij de BSO ben heb ik gemerkt dat ook bij deze leeftijdsgroep het leren door zelf te ervaren en te kijken naar anderen, en respect voor de eigenheid van elk kind centraal staan.

De opvang van de jongste kinderen

Het valt me op hoe aandachtig en behulpzaam alle kinderen zijn. Geïnteresseerd kijken ze toe als één kind het pak meel in de kom doet. Daarna mag een ander de boter erbij doen. Karine zorgt ervoor dat elk kind aan bod komt bij het roeren van de boter en de eieren door het beslag. Een paar meisjes hebben de papieren cakevormpjes op de bakplaat gezet en dan kan ieder kind een lepel beslag in de vormpjes doen.

Intussen demonstreert de achtjarige jongen met een roffel op de tafel wat hij op drumles geleerd heeft. Zijn leeftijdgenote kan niet achter blijven en laat wat atletiekoefeningen zien met als toegift een radslag.

Er komt nog iemand de bakploeg versterken. Hij heeft rode wangen en kijkt slaperig. Hij is net ziek geweest en was na school zo moe, dat hij een poosje op de bank is gaan liggen. “Ik ben heel stoer,” laat hij weten als hij aan de tafel gaat zitten en mee helpt roeren.

Als de cupcakes in de oven staan gaan de kinderen spelen, even lekker achter een ander aan rennen met een politiepet op en een stopbord in de hand, of aan de tafel knutselen of verven. De ruimte is in tweeën gedeeld door een grote open kast met vakken voor het spelmateriaal. Een meisje laat mij zien wat er allemaal is: een speelkeukenhoek, verkleedkleren, spelletjes, puzzels, boeken, teken- en knutselspullen en een bank om lekker op te hangen.

Achter de deur van Van Lawick van Pabststraat 69 kun je als ouder eerst je kind naar de Dreamzzz kinderopvang achter in de gang brengen en daarna aan de voorkant nog even koffie of thee uit het gezellige servies van oma drinken bij Lawick van Babs. Dat is een gezellig huiskamerkoffie- en lunchcafé. Via het grote venster achter de bar kijk je in de speelruimte en kun je volgen hoe je kind het daar doet.

Net als in De Bakermat heeft Dreamzzz bewust verbinding gelegd met de directe omgeving en wordt er zo mogelijk samengewerkt. Lawick van Babs verzorgt sinds 1 februari groentelunches voor Dreamzzz, vertelt Barbara mij (samen met Anna is zij eigenaar van het café). De kinderen hebben daardoor al een warme maaltijd gehad als ze opgehaald worden. En als er bijvoorbeeld wat deeg over is, kan dat bij Dreamzzz gebruikt worden om koekjes te bakken met de kinderen.

Dreamzzz heeft in dit pand een diep naar achteren doorlopende ruimte, waarin kinderen van drie maanden tot twee jaar opgevangen worden. Voorin is de hoek waar de oudste kinderen kunnen klauteren en bewegen. Er scharrelen een paar dreumesen rond terwijl begeleidster Sherely een kind op een aankleedkussen een schone luier aandoet. Verzorgster Rusely loopt met een kind op de arm en ook Karine met wie ik een afspraak heb, ‘staat’ deze ochtend ‘op de groep’.

Ook de baby’s mogen zich vrij bewegen en zelf ontdekken

Midden in de ruimte staat de tafel om aan te eten, werken en creatief bezig te zijn. Het thema van de maand is hier uitgebeeld aan een boom op de wand, waaraan winterse attributen gehangen zijn. In de achterste ruimte, grenzend aan de tuin, kan wat rustiger gespeeld worden. De baby’s slapen nu, maar kunnen hier, als ze wakker zijn, over de grond rollen of kruipen als ze daaraan toe zijn. Bij de formule van Dreamzzz past het om geen boxen te gebruiken. Er hangt een wieg, omdat sommige kinderen behoefte hebben aan geluiden om zich heen tijdens het slapen. Totdat ze gaan rollen kunnen kinderen in deze wieg slapen. En er staan enkele wipstoeltjes, die alleen bij een maaltijd gebruikt worden.

Locatie Van Lawick van Pabststraat. Foto Dreamzzz

Samen cupcakes bakken.

Nu verzamelen een paar dreumesen zich hier en onderzoeken hoe het hekje werkt, waarmee de achterste ruimte gescheiden kan worden van het grotere gedeelte. Karine en ik gaan op de grond zitten bij vier dreumesen die muziekinstrumenten uitproberen, zoals een trommel, cimbaal, belletjes, een triangel, sambabal en wasbord, alles in kindvriendelijke uitvoering. Het testen gaat soms nog heel aarzelend en geeft niet te veel lawaai, zodat ik intussen nog wat vragen kan stellen aan Karine.

Wat doe je dan als een kind brutaal is of moedwillig iets kapot maakt of een ander pijn doet?

“Het kind aanspreken op zijn gedrag, aangeven dat je zo niet met elkaar omgaat en laten zien hoe het anders kan,” zegt Karine. Vaak is een kleine correctie genoeg merkt ik bij dit groepje kinderen al. Hoe is het met de voeding bij Dreamzzz? Veel ouders kiezen tegenwoordig bewust voor biologische of vegan producten. “We eten voornamelijk vegan en hallal. Er wordt wel melk gedronken, maar ook de haverdrank is erg gewild,” antwoordt Karine.

Het wordt tijd om een frisse neus te halen. Soms wordt er een boodschap gedaan in de buurt, maar op een dag als vandaag met open winterweer is het ook heerlijk om in de aangrenzende tuin te spelen. Daarin staan behalve speeltoestellen ook een paar witte slaaphokjes. Het hele jaar door kunnen de kinderen buiten slapen. Sherely en Rusely gaan met de kinderen de tuin in. Karine en ik bekijken nog even de foto’s. Als kinderen herkenbaar zijn, moeten de ouders eerst toestemming geven voordat ze gepubliceerd kunnen worden.

Een paar baby’s zijn inmiddels wakker geworden en vragen om aandacht. Sherely komt binnen helpen en Karine gaat op de grond zitten om een baby de fles te geven. Ik heb net als in De Bakermat, ook dit keer weer genoten van alle ontwapenende kinderen om me heen.

Dank aan de medewerkers van Dreamzzz Arnhem. Helaas bleken om privacyredenen niet alle door mij gemaakte foto’s gepubliceerd te kunnen worden. Voor één foto heb ik een creatieve oplossing gevonden. Daarnaast heeft Dreamzzz enkele vervangende foto’s geleverd die op andere momenten genomen zijn. Ze sluiten daardoor niet helemaal aan op mijn tekst.

De jongsten kunnen binnen en buiten spelen en …. slapen.

“Er worden geen verkleinwoorden gebruikt in de communicatie met de kinderen,” vertelt ze. “Dus geen laarsjes, schoentjes, kindjes, maar laarzen, schoenen en kinderen.” Dat sluit aan bij de visie van Thomas Gordon, die het kind zoveel mogelijk benadert als een gelijkwaardige gesprekspartner.

Dreumesen in actie. Foto Dreamzzz

Foto Dreamzzz

Klik(o)spaan

“Je had een rood label uit je PMD-kliko hangen hè”, aldus een niet nader te noemen buurtgenoot, een paar maanden geleden. “Niet zo best.” Ik knikte verontschuldigend en grapte iets over “de vuilnisgestapo” en “goh, aan sociale controle in de wijk geen gebrek, hè?”.

De buurtgenoot eenmaal uit mijn zicht, trok ik mijn illegaal geloosde aankleedkussen (buitenkant plastic, maar binnenkant verduveld schuim!) uit de kliko en propte het ding in een vuilniszak voor de restcontainer. Vlug reed ik de kliko naar de overzijde van de straat, waar het vuilnis nog moest worden opgehaald. Een paar uur later had ook ík het felbegeerde groene label uit de kliko-klep wapperen. Het voelde als een krul van de meester, een sticker van de juf. En natuurlijk als goedkeuring van buren.

“ZIEN JULLIE DAT IK BRAAF EN CORRECT MIJN AFVAL SCHEID, JONGENS! KIJK DAN!”

Niet dat ik heilig ben: ook ik registreer de wapperende rode lappen als ik de Bakenbergseweg af loop. Niks menselijks is me vreemd, dus ook het opmerken van dit soort publieke, gemeentelijke standjes niet. Want dat is het natuurlijk: die passief-agressieve communicatie van de afvalophaaldienst is niet zonder neveneffect.

Een soort schandpaal eigenlijk, vooral als je pas laat thuiskomt van je werk en dat afkeurende label aan je kliko al de hele dag schreeuwt: “Hier woont iemand die te beroerd of incapabel is om zijn afval goed te scheiden!”. Voer voor roddelpraat. Nu vraag ik me af hoe grondig die afvalcontrole eigenlijk verloopt. Volgens mij checken ze alleen of je alles in je kliko hebt aangeboden in de juiste, groene, semi-doorzichtige PMDafvalzakken. Of gaan ze ook echt dóór je zakken heen? Stel je voor. “Dit gezin drinkt bizar veel blikjes cola, schandelijk!”, “Moet je zien hoeveel zakken frituurfriet er doorheen gaan!”, “Betrapt, er zitten aardappelschillen en koffiefilters in!”, “Oe, een verpakkingszak van Easy Toys!”

In dat geval hebben we van de vuilnisophalers meer te vrezen dan van onze bemoeizuchtige buren. Die kunnen misschien slinks naar binnen loeren, rode labels spotten, een blik op je verloederde tuin werpen, een dubieus pakket voor je aannemen en klikspanen als er iets niet zint, maar die tentakels reiken uiteindelijk toch maar tot een bepaalde grens. Die van de gemeente, wat zeg ik, de overheid, reiken véél verder en véél dieper.

Nu houd ik op, anders verzand ik in paranoïde theorieën. Straks sta ik bekend als ‘die gekkie’ in de wijk. Dan liever te boek als die kletsgrage vrouw die inderdaad een overwoekerde voortuin heeft (“Geen gezicht!”), vaak op dinsdag pizza’s haalt bij Eataliano omdat ze dan 7 euro zijn (“Daar loopt ze weer met een stapel vetmakers!”), Vinted-verslaafd is (“Alweer een bezorgdienst voor de deur?!”), enigszins roekeloos door de wijk sjeest op een

bakfiets (“Asociaal!”) en ja, weleens een rood label uit haar kliko heeft hangen. Om daarna door de wijk te rennen met haar tóch nog verkregen groene label. “KIJK DAN, BUURTGENOTEN, KIJK DAN, IK BEN EEN GOEDE BURGER! ECHT!”

Olga Helmigh (41) is journalist, geboren en getogen in Den Haag en woont nu 11 jaar in Arnhem. Eerst in de Burgemeesterswijk en nu op de Hoogkamp. Ze is getrouwd met Patrick en samen hebben ze twee dochters en één kat.

Tekst: Olga Helmigh, foto: Patrick Hendriks

Wonen in het Koetshuis van Park Gulden Bodem

Tekst en foto’s Serge Pothof

Het Koetshuis is een markant gebouw in ons mooie park Gulden Bodem. Wie kent het niet? Wist u dat het een ‘gewone’ huurwoning is? Wie hebben het geluk om hier te mogen wonen? En waarom staat er vaak een ambulance voor de deur?

Het Koetshuis werd in 2018 op Funda aangeboden als huurhuis, ongetwijfeld met een tekst in de trant van: “Alleenstaande woning, gebouwd omstreeks 1860 met als oorspronkelijke functie koetshuis, gebouw met veel historie, pittoresk gelegen in een stadspark, grenzend aan bossen en landerijen, de stad bevindt zich op loopafstand.” En dat terwijl de tekst ‘een gebouw met veel historie’ op Funda doorgaans alleen iets zegt over de gebrekkige staat van het onderhoud.

Vandaar dat er soms allerlei hulpverleningsvoertuigen op de oprit te zien zijn. Sanne heeft een eigen bedrijf in human resources management. “We hebben het huis behoorlijk moeten verbouwen om het geschikt te maken voor ons gezin. Dat mocht gelukkig van de eigenaar, de gemeente Arnhem, hoewel het een rijksmonument is. Er ontbrak bijvoorbeeld een keuken: het kantoor dat voor ons in het Koetshuis zat, had genoeg aan een kleine pantry aan de achterkant van het huis. Nu zit onze keuken aan de zijkant. Bij de verbouwing zijn we best duurzaam te werk gegaan: we zijn inmiddels van het gas af, hebben overal elektriciteit aangelegd en verwarmen de woning met infraroodpanelen. En we genieten met volle teugen van het huis, de natuur en de wisseling van de seizoenen.”

Het Koetshuis stond in 2018 gewoon als huurhuis op Funda.

Dat geloof je toch niet?

Het Koetshuis met karakteristieke inrijdeuren en een prachtig balkon.

In 2018 rijden Ruud en Sanne Koornstra over een smal bospad tussen 17e eeuwse tamme kastanjes omhoog naar het grasveld van de Gulden Bodem. “Dit bospaadje kan niet goed zijn; we zitten verkeerd!”, roepen ze verbaasd uit. Toch zitten ze goed, op weg naar de eerste bezichtiging van wat niet veel later hun woonhuis zal worden. Ze zijn op slag verliefd op het huis en op de bijzondere locatie. “Eigenlijk wisten we niet goed waar we naartoe reden”, vertelt Sanne. “Hoewel ik in Arnhem ben opgegroeid, had ik niet door dat het om dit pand ging. Eigenlijk hadden we nogal haast, omdat de verhuurder van onze toenmalige woning in Bilthoven de huur onverwacht had opgezegd. We hebben goed overwogen of we hier wilden wonen, op deze toch wat publieke plek, maar, zeg nou zelf, zo’n kans krijg je maar één keer. Nu beschouwen we het als een voorrecht dat we hier mogen wonen.”

Alweer vijf jaar bewonen Ruud (58) en Sanne (45) het Koethuis, samen met hun twee kinderen Mik (8) en Pilou (7), hond Kees en kat Sjors. Ruud is ondernemer en in zijn vrije tijd chauffeur bij een ambulancedienst die uitsluitend wordt ingezet bij grote evenementen.

Ambulance op de oprit van het Koetshuis, met de boomhut van Mik en Pilou op de achtergrond.

Koetshuis

Het Koetshuis is samen met het inmiddels afgebroken Jachthuis omstreeks 1860 gebouwd, in opdracht van de adellijke baron Brantsen, voormalig eigenaar van Huize Zypendaal. De stal voor de paarden en rijtuigen was gesitueerd aan de voorkant van het gebouw, goed herkenbaar aan de twee machtige inrijdeuren. Aande achterkant bevond zich een eenvoudige koetsierswoning: de beheerder had blijkbaar niet veel nodig en mocht natuurlijk nooit ver weg zijn.

Wie wil er niet zo’n uitzicht vanuit zijn woonkamer?

Het Koetshuis is op zich al bijzonder vanwege de ouderdom, maar het is een rijksmonument omdat het deel uitmaakt van het omringende landschapspark Gulden Bodem en de band met Huize Zypendaal.

De familie Von der Goltz-Brantsen

Het Jachthuis, eens het pronkstuk van landgoed Gulden Bodem.

Jachthuis

De familie Brantsen kocht het grondgebied van de Gulden Bodem in 1757 en rond 1860 liet Willem Gerard baron Brantsen van de Zijp het Jachthuis en bijbehorend Koetshuis bouwen. Het Jachthuis heeft midden op het grasveld gestaan, op de plek van de sculptuur die eruit ziet als een zonnewijzer op een groot blok beton van de IJslandse kunstenaar Sigurdur Gudmundsson (uit ca. 1985).

Het Jachthuis, eens het pronkstuk van landgoed Gulden Bodem Gulden Bodem werd in die tijd de ‘overtuin’ van huize Zypendaal genoemd. Een overtuin is een tuin die van de woning gescheiden wordt door een weg of water, in dit geval de Zijpendaalseweg. De locatie van het Jachthuis was een goede keuze van de heer Brantsen, want ook nu nog wordt het park geroemd vanwege de zichtlijnen van en naar het landhuis. Maar misschien wilde papa Brantsen alleen een oogje in het zeil houden: het Jachthuis werd bewoond door Alwina, de dochter van de baron. Alwina bewoonde het Jachthuis samen met haar echtgenoot, graaf Von der Goltz. Ze heeft volgens de overlevering altijd een voorkeur voor het Jachthuis als woonhuis gehad, boven huize Zypendaal, dat ze, na het overlijden van haar vader, ook heeft geërfd. De reden van haar voorkeur voor het Jachthuis zou zijn dat ze ongelukkig werd van het water dat het landhuis omringt.

Na het overlijden van de laatste telg uit de familie Brantsen wordt de gemeente Arnhem in 1957 de nieuwe eigenaar van het landgoed en wordt het Jachthuis in 1964, wegens gebrekkig onderhoud, gesloopt.

Gulden Bodem en Gravinnenbos

De naam Gulden Bodem verwijst naar de vruchtbare grond, goudkleurige löss, die in deze omgeving in de laatste IJstijd is afgezet.

En verwijst de naam Gravinnenbos nu naar de oorspronkelijke bewoonster van het Jachthuis, jonkvrouw Alwina Brantsen (1868 – 1957), die zich met het huwelijk met graaf Von der Golz, telg uit een vooraanstaande Pruisische familie, op de adellijke ladder ‘omhooggetrouwd’ heeft? Of is de bijnaam afkomstig van gravin Van Limburg Stirum, evangeliste, voorvechtster voor het christelijk meisjesonderwijs en weldoener? Wellicht beide: het leven van deze vrouwen geeft voldoende aanleiding voor een dergelijke vernoeming.

Op 24 november 1894 trad Alwina Brantsen in het huwelijk met Karl Leopold Eugen Graf von der Goltz, een telg uit een befaamd Pruisisch geslacht van diplomaten, bestuursambtenaren en legerofficieren. Ook Karl was beroepsofficier in het Pruisische leger. Na het huwelijk vestigden ze zich in Potsdam, bij Berlijn en kregen drie kinderen: Maia, Wilhelm en Elisabeth. De jaren tot het begin van de Eerste Wereldoorlog moeten de meest zorgeloze jaren voor het gezin zijn geweest. De graaf beleefde tijdens de Eerste Wereldoorlog een aantal hachelijke momenten en het gezin, dat afwisselend in Berlijn en Arnhem verbleef, vernam hoogst zelden meer iets van hem. En ook zoon Wilhelm werd in zijn zeventiende levensjaar opgeroepen in het leger. Graaf en zoon leverden een zware strijd aan het front, maar waren in 1917 bijvoorbeeld wel aanwezig op de bruiloft van dochter Maia in Potsdam. Na de oorlog beëindigde de graaf zijn militaire loopbaan als Generalmajor en behoorde tot de hofhouding van keizer Wilhelm II, die veel in Doorn verbleef. Daar nam graaf Von der Goltz met veel plezier deel aan feesten en jachtpartijen met Duitse vrienden.

Gravin Alwina verbleef in deze periode veel op het Jachthuis, waar ook prinses Juliana een regelmatige bezoeker was. De prinses had een innige band met de familie Brantsen. Het gerucht gaat zelfs dat de familie Brantsen een aandeel had in de ontmoeting van prinses Juliana met prins Bernhard. Voor Alwina was het begin van de Tweede Wereldoorlog dan ook een grote schok, terwijl dit voor haar echtgenoot heel anders lag. Hij zag hierin een kans voor Duitsland om zich te revancheren voor het verlies in de vorige oorlog. Hij gaf zelfs toestemming voor een begraafplaats op het landgoed Gulden Bodem voor Duitse gesneuvelden en andere belangrijke Duitsers. Dit Ehrenfriedhof kwam snel vol te liggen. De oorlog verdeelde ook de bewoners van het Jachthuis in twee kampen. Zo zeer zelfs, dat graaf Von der Goltz het einde van de oorlog niet kon verkroppen: in september 1944 benam hij zichzelf van het leven en werd aan de rand van het gazon voor het Jachthuis begraven. De periode na de oorlog bracht geen verlichting voor Alwina. Vanwege het verleden van haar man en zijn band met de bezetter, en de misdragingen van haar schoonzoon, de echtgenoot van Elisabeth tijdens de oorlog, werden haar bezittingen aanvankelijk allemaal als vijandelijk vermogen aangemerkt en werd het Jachthuis verbeurd verklaard. Alwina verzette zich hier hevig tegen, maar ontkwam niet aan een forse financiële aderlating. Ze leefde na de oorlog een teruggetrokken leven en overleed op 22 april 1957, 88 jaar oud. Ze is begraven op begraafplaats Vrede Oord in Schaarsbergen, vlakbij, maar niet in de grafkelder van de familie Brantsen. Later dat jaar is ook het stoffelijk overschot van graaf Von der Goltz hier naartoe overgebracht en naast Alwina herbegraven. Een steen op de heuvel waarin ze begraven liggen, is de laatste herinnering aan twee markante personen, een Pruisische graaf met dubieus oorlogsverleden en de oranjegezinde ‘laatste echte Brantsen’, zoals Alwina zichzelf graag noemde.

Loop je vast in je leven of loopbaan?

Rijnmotief biedt:

• Counseling bij werk- en levensvragen

• Loopbaancoaching

• Coaching voor leidinggevenden

Rijnmotief / Trijny Moddejonge Bakenbergseweg 72

6814 MK Arnhem

t 06- 27 331 338

m info@rijnmotief.nl

w www.rijnmotief.nl

Wij hebben verse koffie & lekker gebak (to go)!

Ook verkopen wij heerlijke broden en broodjes die dagelijks vers worden gemaakt

Wij bevinden ons aan de Kempcrbergerweg 159

6816 RP Arnhem

Tel. 026 - 442 64 32

Sanne in de gang op de eerste verdieping, met een schitterende trap naar de zolderverdieping, waar Mik zijn slaapkamer heeft.

Inmiddels zijn Mik en Pilou al aardig gewend aan het wonen in het park: “Is dit al ons bos?”, vragen ze geregeld als ze op weg zijn naar huis. Mik vindt het geweldig om boomhutten te bouwen of een tent op te zetten, terwijl Pilou vooral de weidsheid rond het huis heerlijk vindt: “We hebben helemaal geen buren, nou, behalve de buurvrouw dan”. “Dat is Agnes, die in het houten huisje woont, waar we inmiddels goed contact mee hebben”, verklaart Sanne. Sanne wil nog even kwijt dat de picknicktafel, die bij het kunstwerk staat, door henzelf is neergezet “om optimaal van de eerste lentezon te kunnen genieten. Onze eigen tuin, direct om het huis, is erg schaduwrijk met al die hoge bomen er omheen. Maar”, voegt ze er

Muziek maken met het Arnhems Fanfare Orkest

Hang je op donderdagavond maar wat op de bank, dan is het tijd om hier vanaf te komen! Wist je dat je op de donderdagavond ook gezellig samen muziek kunt maken? Dat kan bij het Arnhems Fanfare Orkest, een gezellige muziekvereniging met enthousiaste leden. Wij zijn een fanfareorkest, met koperinstrumenten, saxofoons, drums en percussie. Bij een fanfare denk je misschien aan lopen, maar wij kiezen ervoor om te blijven zitten, wel zo gezellig. Qua repertoire kiezen we bewust voor een breed scala aan muziekgenres, zo is er voor elk wat wils. Onze dirigent Rudy Böhmer leidt onze repetities en zorgt ervoor dat we elke week weer beter klinken. Natuurlijk zorgen we voor een koffiepauze, en na de repetitie is er tijd voor een gezellig drankje aan onze eigen bar.

Denk je: dat lijkt me wel wat? Zeker in deze tijd houden wij rekening met de portemonnee van onze leden, dus voor de kosten hoef

snel aan toe, “maak er gewoon gebruik van, hoor. Hij staat er niet voor niks!”

Ten slotte geeft Sanne nog een gratis tip aan de lezer: “Als u geinteresseerd bent in de geschiedenis van huize Zypendaal en de omringende landgoederen, moet u eens een rondleiding door het landhuis aanvragen. De vrijwilligers daar kunnen u veel vertellen over het landhuis en hun bewoners. Meer dan ik kan in elk geval.” Bent u geïnteresseerd? Het landhuis is op de eerste zondag van de maand met een rondleiding te bezoeken en op de derde op eigen gelegenheid. Zie www.glk.nl/zypendaal om uw bezoek te plannen.

je het niet te laten. Voor slechts € 12,50 per maand heb je elke donderdagavond plezier. Je bent welkom, ook zonder instrument of orkestervaring. Kom gerust eens kijken bij een repetitie in ons clubgebouw Quattro Musica aan de Roggeveenhof 60, Presikhaaf Arnhem. Elke donderdagavond van 19.45 – 22.00 uur. Voor meer informatie: www.arnhemsfanfareorkest.nl.

Mik kijkt dromerig naar zijn tent in het bos.

Optreden Arnhems Fanfare Ortkest op Koningsdag 2022 in Sonsbeek.

Van AMV-les tot orkest

Algemene Muzikale Vorming bij muziekvereniging Eendracht Schaarsbergen-Arnhem

“Ben je jong en wil je muziek (leren) maken? Kom dan op 12 maart naar basisschool ‘t Panorama“, stond er in de vorige Penseelstreek. Muziekvereniging Eendracht Schaarsbergen-Arnhem organiseerde op die dag een voorspeelochtend. Voor de deelnemende AMV-leerlingen was dit hun eerste optreden.

“Welkom op deze Mega Muzikale Morgen”, opent Natasja Kapitein, jeugdcoördinator van de muziekvereniging, het optreden. “Muzikale sterren zijn het die u deze ochtend gaat zien en horen. Alle kinderen hebben het afgelopen half jaar veel geleerd.” Ouders, grootouders en andere geïnteresseerden zitten in de tot concertzaal omgetoverde aula van basisschool ‘t Panorama.

Terwijl het publiek binnendruppelt, spelen de muzikanten van Jeugdorkest JES! Arnhem al even in. De AMV-leerlingen verzamelen zich bij juf Marieke. Van haar hebben ze de afgelopen twintig weken les gehad, dus dat is lekker vertrouwd. Hier en daar zie ik wat zenuwachtige gezichtjes. En ook bij de leiding bespeur ik een gezonde spanning. Maar als de kop eraf is, volgt er een mooi optreden.

plaatsnemen om te kijken naar de leerlingen op de koperblaasinstrumenten, saxofoon en slagwerk. Deze leerlingen hebben al een tijdje individueel les en worden geïntroduceerd door hun eigen muziekleraar.

In de kampvuurmedley, die hierop volgt, is duidelijk ‘Hoofd, schouders, knie en teen, knie en teen’ te herkennen. De wachtende medemuzikanten laten ons het bijpassende dansje spontaan zien. En er is meer herkenning van het Nederlandse lied, onder andere de hit van Flemming ‘Ik neem je mee naar hartje Amsterdam’. Met een voorzichtig meezingen aan het begin eindigde het nummer met een enthousiast geklap uit de zaal, om vervolgens af te sluiten met een daverend applaus.

AMV-lessen

De AMV-groep bijt het spits af, met zijn allen, en daarna met 2 of 3 tegelijk. Ze spelen onder andere ‘Mieke hou je vast’, ‘Zige zage mannetje’ en het ‘Walsje’. Daarna kunnen ze lekker op de eerste rij

Dat applaus en die aandacht, daar hadden de AMV-ers ook wel zin in. Dat lieten ze weten toen ik een AMV-les volgde, twee weken voor het optreden. Als ik aankom, staat Lize al buiten op het plein met haar blokfluit. Ze speelt een liedje en vormt een orkestje met twee andere meisjes van de BSO die lekker meetrommelen op een zandbakemmertje.

Tekst: Wilma Oostendorp Foto’s: diverse personen.

Muziek

Ik bespeur wat zenuwachtige gezichtjes en bij de leiding een gezonde spanning

Binnen stel ik ze een paar vragen; ze hebben namelijk al gehoord dat ze in de ‘krant’ komen en dat vinden ze erg leuk. Op mijn vraag hoe ze het vinden dat ze gaan optreden, reageren ze enthousiast met: Leuk! Super! Superleuk en Geweldig.

Ook over de lessen zijn ze positief. Een belangrijk deel van de les wordt besteed aan het leren blokfluit spelen. Hiervoor leren ze de grepen die bij de noten horen. En velen moeten nog noten leren lezen. Ook maken ze opdrachtjes zoals een notendictee en notensommen. Jasmijn zegt dat de les extra leuk is door deze opdrachtjes en spelletjes die ze in de les doen. En last but not least: het is altijd gezellig in de les van juf Marieke.

De AMV-lessen zijn een goed begin om te ontdekken wat je echt leuk vindt. Zo’n vier van de twintig lessen spelen de leerlingen geen blokfluit meer, maar maken ze kennis met andere instrumenten. Luisteren en zelf uitproberen staat dan centraal.

De leerlingen oefenen op de blokfluit; juf Marieke geeft aan hoeveel gaatjes van de fluit dicht moeten.

Afscheid en nieuw begin

Voor de AMV-leerlingen is dit optreden misschien het eerste van vele. Voor hun deelname krijgen ze een certificaat en een bon voor een proefles op hun favoriete instrument. Het jeugdorkest neemt vandaag afscheid van hun dirigent Jasper Arts. De vereniging heeft in Almer Zijlstra inmiddels een waardige opvolger gevonden. Op zaterdag 13 mei zijn JES! Arnhem en het grote orkest in de Arnhemse binnenstad te beluisteren bij het muziekfestival.

De AMV-leerlingen, de Blokfluiters, zijn blij met hun certificaat.

Muziekvereniging Eendracht Schaarsbergen-Arnhem biedt jeugd veel mogelijkheden

Op 5 juni start er weer een groep voor vier proeflessen AMV op Basisschool ’t Panorama. Vanaf 7 jaar (groep 4) kun je je hiervoor opgeven. In september start de nieuwe AMV-groep met 20 lessen.

Naast de lessen Algemene Muzikale Vorming (AMV) zijn er andere mogelijkheden voor de jeugd. Vanaf 8 jaar kun je muziekles krijgen op een koperinstrument (trompet, bugel, hoorn, trombone, bariton), saxofoon en slagwerk in ons eigen verenigingsgebouw de Lariks in Schaarsbergen.

Gediplomeerde muziekdocenten verzorgen de lessen en een instrument krijg je te leen van de vereniging. Inmiddels hebben we ruim 30 leerlingen en groeit onze jeugdafdeling gestaag. Bespeel je al een instrument en lijkt het je leuk om in een feestkapel mee te blazen? Dan ben je van harte welkom bij Fkes (Feestkapel Eendracht Schaarsbergen). Iedere laatste maandag van de maand repeteert een enthousiaste groep muzikanten van 19.45 tot 21.30 uur in ons verenigingsgebouw de Lariks. Op Koningsdag treedt de feestkapel ’s ochtends op bij de Pieter Brueghel school en ’s middags bij de kerk in Schaarsbergen.

Wil je liever in een groot orkest spelen, kom dan donderdagavond naar de repetitie van 20.00 tot 22.00 uur.

Meer informatie: www.eendrachtschaarsbergenarnhem.nl

Jasmijn en Jasper repeteren samen.

Lize begint buiten al met oefenen.

Schelmseweg 67 6816 PA Arnhem T 026 4431474 of 06 54310459 info@totaaltuin.nl www.totaaltuin.nl

Openingstijden: zaterdag 09.00-17.00 uur. Wilt u op andere dagen of liever ‘s avonds langskomen, geen probleem! Bel of mail gerust voor het maken van een afspraak.

Studio Fermate

Van der Staaij

Ambachtelijke

Restauratie

Uw bent bij ons aan het juiste adres voor:

Willemijn van Rijn

Pianolessen voor kinderen en volwassenen

Van Lawick van Pabststr. 5 6814 HA ARNHEM Willemijnvanrijn@gmail.com 026-3826221 | 06 23762033

www.willemijnvanrijn.nl

Glas in lood Glas in lood tussen isolatieglas Monumentale beglazing Isolatieglas voor stalen kozijnen Isolatieglas HR++

Dun isolatieglas 10 mm dik voor monumenten Spiegels - geslepen glas Douchewanden Nieuwe authentieke ramen Beschermende voorzetbeglazing

U vindt ons in het Oosterbeekse Koningsdal. Het adres is Utrechtseweg 172a (achter Glaskunstgalerie De Glorie), Oosterbeek.

www.vanderstaaij.nl

Websites

Webshops

Webapplicaties

Apps

API

Marketing

“Vier verschillende expertises mixen tot één geweldig online eindresultaat. Daar gaan we iedere dag weer voor.”

Milan Brouwer, eigenaar

tuinmaatwerk tuinaanleg tuinonderhoud

‘Huize De Sterrenberg’ is de naamgever aan de wijk ‘Sterrenberg’ en die is weer afgeleid van ‘Het Sterrenbos’. Dat lag hier ooit op een dertig hectare groot, puntvormig landgoed tussen Amsterdamseweg, Bakenbergseweg en Schelmseweg. Het bos heette zo vanwege het stervormige stelsel van beukenlanen die uitwaaierden over het landgoed. Op oude kaarten varieert het aantal lanen tussen de negen en twaalf. Het Sterrenbos lag ten noordwesten van Huize De Sterrenberg, tussen de huidige Jacob Marislaan, Bakenbergseweg, Tooropstraat en Gabriëlstraat. Het middelpunt van de ster lag, mét uitkijkpunt, bij Bosboomstraat 23, op het hoogstgelegen punt van de wijk.

Helaas is de stervorm niet meer te herkennen in het huidige stratenplan dat ontworpen is door Arnhems bekendste architect uit het begin van de 20e eeuw, Willem Diehl. Waarom heeft hij de stervorm ‘weggegumd’? Paste deze niet in zijn ontwerpfilosofie of wilde zijn opdrachtgever, jonkheer ir. H.H. Sandberg Boelens, dat? Deze verwierf het landgoed in 1922 en wilde dit te gelde maken met zijn Maatschappij tot Exploitatie van het Landgoed De Sterrenberg door het tot dan afgerasterde en ‘verboden’ terrein als bouwkavels te verkopen. Zelf ging hij niet in Huize De Sterrenberg wonen, maar in landhuis De Hooge Kamp onder aan de Bakenbergseweg. Dat landhuis is verdwenen. In 1945 staken de Duitsers het bij hun aftocht in brand.

Het landgoed ontstond in 1683 toen stadsrentmeester Willem Muijs een stuk heide van dertig hectare verwierf van de gemeente. Hij liet op zijn landgoed De Muysenberg, een huis bouwen. In 1801 werd advocaat mr. Gerard Umbgrove eigenaar. Hij bouwde op de

Huize De Sterrenberg

fundamenten van het oude huis een nieuw landhuis en liet het Sterrenbos aanleggen. De naam van het landgoed veranderde van Muysenberg in Sterrenberg. Huis De Sterrenberg was toen de helft kleiner dan het huidige en vierkant van vorm. Het middendeel is het oudste, later zijn aan weerszijden gelijkvormige delen toegevoegd. De ronde veranda is van nog latere datum. Er is in de loop der jaren veel verbouwd wat afbreuk deed aan de architectonische kwaliteit. Zo passen de toegevoegde dakkapellen niet bij de stijl van het gebouw en zijn veel ornamenten verwijderd. Daardoor is het gebouw ‘kaler’ geworden en heeft het veel van zijn oorspronkelijke grandeur verloren.

Wellicht komt dat door de wisselende eigenaren en veranderende functies. Tot 1922 woonden er vermogende particulieren onder wie een graaf en een jonkheer. Jonkheer Sandberg Boelens liet de villa vanaf 1922 leeg staan tot hij deze in 1938 verkocht aan de Zusters van Onze Lieve Vrouw. Zij verbouwden de villa ingrijpend tot een rusthuis voor oude nonnen. Na de evacuatie in september ’44 doken buurtbewoners een tijd onder in het gewelfde souterrain. De Duitsers hadden er een uitkijkpost, tot die werd uitgeschakeld door een geallieerde voltreffer. Na de oorlog fungeerde De Sterrenberg als noodvoorziening voor het verwoeste Diaconessenhuis, als rusthuis en opleidingsinstituut van Insula Dei en als klooster van de Missionarissen van het Heilig Hart. Toen de laatsten het pand verlieten werd het een komen en gaan van zorginstellingen en kantoren. Momenteel zitten er een Montessori kinderdagverblijf en buitenschoolse opvang in en een therapeutencentrum voor ‘complementaire zorg’.

Dick Caderius van Veen (tekening) en Henk Donkers (tekst)

John Hinrichs van Arjo Kapsalon:

Bijna een halve eeuw vormde Arjo Kapsalon aan de Van Lawick van Pabststraat een vertrouwd beeld in de wijk. Eind vorig jaar kwam daar een einde aan. John Hinrichs (75) sloot na 46 jaar ontroerd maar vastberaden de deur van zijn geliefde zaak. “Tijd voor pensioen, al had ik nog wel even door kunnen gaan.”

Of je nu in 1976, 1988, 1994 of vorig jaar de hoek om sloeg bij de kruising Izaak Evertslaan/Van Lawick van Pabststraat: aan je rechterhand zag je kapsalon Arjo. Rondom het pand veranderde in de loop der jaren veel: op de plek van het tegenover gelegen Diakonessenziekenhuis kwamen in 1995 luxe appartementen, de voorbij sjezende Puch-brommers uit de seventies maakten plaats voor elektrische bakfietsen en collega-winkeliers, zoals een kinderkledingzaak, concurrerende kapper en yogastudio kwamen en gingen. “Ondertussen deed ik al die jaren gewoon mijn eigen ding en dat ging prima”, aldus de nuchtere John.

We gaan terug naar 1976. John woont op dat moment in Den Haag, waar hij vandaan komt. Zijn oma, woonachtig op de Rembrandtlaan in Arnhem, belt hem om te vertellen dat er vlakbij haar een kapperszaak te koop staat. “Ik werkte toen als kapper bij een Haagse salon en overwoog al een tijdje om voor mezelf te beginnen. Toen ze belde, wist ik: dit is mijn kans.” John besluit het avontuur aan te

gaan en koopt de zaak op. Hij bedenkt een naam, regelt alle kappersspullen en start. “Al vrij snel kwamen de klanten en liep het goed.”

Waar komt de naam ‘Arjo’ vandaan? “Mijn vrouw Marja en ik combineerden onze namen: Arjo. Zo simpel is het”, lacht John. In het eerste half jaar logeert John bij zijn oma, daarna verhuizen Marja en hij naar een huis in de Burgemeester Weertstraat, waar ze nu nog steeds wonen. Ze krijgen twee dochters en voelen zich thuis in de Burgemeesterswijk en de natuurrijke omgeving.

Toch was de verhuizing van Den Haag naar Arnhem in eerste instantie best een cultuurshock, bekent John. “Ik was gewend aan de Haagse mentaliteit: veel ouwehoeren en binnen vijf minuten hele levensverhalen op tafel. Arnhemmers kwamen moeilijker los. Die moet je eerst leren kennen, een band opbouwen. Inmiddels is het door de tijdgeest wel wat veranderd, al blijft het tempo hier een stuk rustiger dan in de Randstad. En dus ook de mentaliteit.”

Tekst: Olga Helmigh, Foto: Henk Donkers

“Wapperende manen, hanenkammen, korte coupes en bobkapsels: ik heb alles voorbij zien komen”

Hoe kwam John in het kappersvak terecht? “Dankzij mijn oom, die in de jaren zestig een kapperszaak had”, aldus John. “Het was eigenlijk de bedoeling dat ik zou gaan werken in ons familiebedrijf in pluimvee, met een slachterij. Maar ik wilde liever wat mijn oom deed. Ik hing na schooltijd graag rond in zijn zaak. Vooral de sfeer vond ik leuk. Het knippen van haar is één ding, maar het kletsen, de gezelligheid, is doorslaggevend geweest.”

Kort na militaire dienst gaat John dan ook naar de kappersacademie in Rotterdam. “Destijds was de opleiding nog gesplitst in damesknippen of herenknippen. Ik koos voor de dames, omdat er meer variatie in zit. Later ben ik ook heren gaan knippen. Uiteindelijk geniet ik het meest van het creëren van een mooie coupe voor iemand.” Heeft John wel eens geweigerd de wens van een klant uit te voeren? “Ja hoor”, lacht hij. “Als iemand een bob-kapsel wilde, of een pony, en ik dacht: joh, dat staat helemaal niet bij je, dan zei ik dat altijd eerlijk. Ik wil wel achter mijn eigen werk staan. Meestal waardeerden klanten mijn eerlijkheid en vertrouwden ze mijn oordeel.”

Ontevreden klanten: zijn die er ook geweest? “Ja, natuurlijk, dat komt voor. Vaak probeer je dan een oplossing te vinden: kunnen we er nog iets aan veranderen zodat je alsnog tevreden bent? Soms lukt dat, soms niet. Tja, die klant komt dan waarschijnlijk niet meer terug. Zo gaat het leven.” Toch is het merendeel van de klanten tevreden geweest, zo valt te concluderen als je kijkt naar het vaste klantenbestand dat Arjo Kapsalon in 46 jaar opbouwde. “We hebben een hele poos een clubje oudere dames gehad dat elke vrijdag om 13:00 uur kwam om hun haar te laten watergolven. Ontzettend gezellig was dat. In de jaren ‘80 kwam Suzanne vaak langs, die voor alles te porren was: half kaal, hanenkam, kuif, felle kleuren. Echt geweldig. Heel experimenteel ingesteld.”

Wat vond John van de haartrends door de jaren heen? “Ik heb van alles voorbij zien komen, zoals de wapperende manen van Farrah Fawcett in de jaren ‘70, pittig en kort in de jaren ‘80, de Friends/Rachel-coupe in de jaren ‘90, ga zo maar door. Nu waren we natuurlijk geen Kinki Kapper, of hippe salon, dus echt hele extreme dingen waren zeldzaam. Meestal keek ik gewoon naar de klant: past de wens bij de vorm van het gezicht? Zo ja, dan sta ik er helemaal achter. Zo nee: dan zei ik dat dus eerlijk.” Als klanten zeiden “er mag niks af, hoor”, was John net zo eerlijk. Dan zei ik: “Wat doe je hier dan? Ik kan er niks ‘aan’ knippen, haha! Zo werkt een schaar niet.”

“Zo werkt een schaar niet”

De andere kappers in de wijk heeft John nooit gezien als concurrenten. “Iedereen vindt een kapper die bij hem of haar past. De één voelt zich hier thuis, de ander daar. Het bijt elkaar niet.” Ineens moet John lachen, hij herinnert zich iets. “In de beginperiode zat er in het naastgelegen pand ook een kapper. Soms zag hij een klant van hem ineens bij mij komen. Dan kwam hij mopperen dat ik zijn klanten afpikte, haha!” Echt gedoe kwam er niet. “Je hebt als kapper vaste klanten, eenmalige klanten en klanten die soms bij jou komen en dan weer naar een ander gaan, zo is het nu eenmaal.”

John prijst zich gelukkig dat hij in die 46 jaar geen échte tegenslag heeft gekend. “Er waren wel moeilijkere periodes, natuurlijk. Zoals de coronapandemie, met alle lockdowns. Toch hebben we ons daar goed doorheen geslagen.” Ook met zijn personeel heeft hij geboft. “Ze bleven vaak lang. Petra is zelfs 31 jaar bij me blijven werken, tot het einde. Dat was heel fijn.”

Vrienden, familie en buren uit de wijk kwamen uiteraard ook geregeld bij Arjo. “En ja, ik knip ook mijn vrouw. Nog steeds. Of ze altijd tevreden is? Eh…”, lacht John. “Soms vindt ze het te kort en dan krijg ik dat zeker te horen, haha! Maar meestal is ze er blij mee.” Wat gaat John doen, nu hij daadwerkelijk met pensioen is? “Veel tijd doorbrengen met mijn vrouw. Wandelen, naar musea, tennissen. Ik vermaak me wel. Ik heb altijd met veel plezier gewerkt en had nog wel even door kunnen gaan. Maar op een gegeven moment is het klaar en moet je er een punt achter zetten.”

Wat er nu op de plek komt waar Arjo Kapsalon zat, is nog niet bekend. “Ik ben er niet enorm mee bezig, hoor. Ik kan het beter loslaten dan ik dacht.” Desondanks wil John nog één ding kwijt om het Arjo-hoofdstuk van zijn leven écht af te sluiten. “Via deze weg wil ik iedereen bedanken: de klanten die altijd bij me kwamen, de welkome buurt die me altijd zo omarmd heeft en iedereen die me prachtige afscheidswensen heeft gestuurd. Dank jullie wel!”

“Na schooltijd hing ik graag rond in de kapperszaak van mijn oom”

John in zijn kapsalon na de tweede herinrichting in 1990.

John liet zich zelf knippen door Petra die 31 jaar in zijn zaak werkte.

De monumentale bierkelders onder sportschool Heijenoord

Veel wijkgenoten sporten regelmatig bij Healthclub Heijenoord aan de Amsterdamseweg.

Sommigen doen dat in de gemetselde gewelven diep onder de sportschool. Het zijn de restanten van de eens roemruchte Arnhemse Stoombierbrouwerij De Kroon. We dalen af in de geschiedenis ervan.

Elke vrijdagochtend werk ik met een aantal wijkgenoten een cardio-fitness-groepstraining af in Healthclub Heijenoord. Dat doen we niet in de gebruikelijke sportzalen maar in de ondergrondse gewelven. Op andere dagen doen individuen of groepen er aan crosscamp of ‘bokszakken’. De gewelven zijn ingericht voor ‘functional gym’ (functionele bewegingen met losse materialen).

Om er te komen moet je via een soort sluip-door-kruip-door-route afdalen in de krochten van de sportschool. Je komt dan terecht in een hele andere ambiance van grote, onverwarmde gewelfde ruimtes met een industriële uitstraling. Het zijn de bier- en ijskelders van de vroegere Stoombierbrouwerij De Kroon. Ze staan op de gemeentelijke monumentenlijst.

Geen bierlucht meer

Er hangt al lang geen bierlucht meer en veel sporters hebben er waarschijnlijk geen of nauwelijks weet van, maar hier in de gemetselde gewelven lag ooit bier te rijpen in grote vaten. Het zijn tongewelven, veel toegepast in de romaanse bouwkunst. De dwarsdoorsnede vormt een halve cirkel, het gewelf heeft de vorm van een halve cilinder. In 1860 vestigde zich hier Bierbrouwerij De Kroon. De in 1856 opgerichte brouwerij vierde hier in 1906 feestelijk zijn vijftigjarig jubileum in de volle overtuiging dat eens het eeuwfeest zou volgen. Een personeelsfoto in een van de voormalige bierkelders herinnert daar nog aan. Rond 1920 kelderde de vraag naar het Arnhemse bier echter en raakte de brouwerij in de problemen. In 1921 staakte het bedrijf de productie.

Tekst en foto’s Henk Donkers

Functional gym in de voormalige bier- en ijskelders van De Kroon onder Healthclub Heijenoord. Links aan de muur de personeelsfoto van het 50-jarig bestaan in 1906.

Ondergistend bier

De Kroon dankte zijn opkomst en glorietijd aan het feit dat het als een van de eerste brouwerijen in Nederland ondergistend bier produceerde. Tot die tijd werd er in Nederland, zoals in andere gematigde streken, bovengistend bier geproduceerd. Bij dit bier zetten gisten bij hoge temperaturen (15 à 25 graden) de suikers uit het gemoute graan om in alcohol. Omdat de gisten naar boven drijven en een soort dekentje vormen op het bier-in-wording, spreekt men van hoge gisting of bovengisting. Bovengisting duurt enkele dagen. Veel (Belgische) speciaalbieren zijn bovengistende bieren.

Bij ondergisting of lage gisting zakt de gist langzaam naar de bodem. Deze gisten werken het beste bij lage temperaturen (2 à 12 graden). Ondergisting duurt één tot enkele weken. Het grote voordeel van ondergistend bier is dat het proces beter te beheersen is, minder bevattelijk is voor schadelijke bacteriën en het eindresultaat voorspelbaarder is. Het nadeel is dat deze bieren alleen geproduceerd kunnen worden bij lage temperaturen. Daarom werden ze –vóór de opkomst van nieuwe koeltechnieken in de tweede helft van de 19e eeuw – geproduceerd in gebieden met strenge winters zoals Tsjechië en Beieren. Het bekendste ondergistende bier is pilsner, vernoemd naar de Tsjechische plaats Pilzen.

De Midden-Europese brouwers selecteerden hun ondergisten eeuwenlang door hun bieren te ‘lageren’ in koude grotten. Die gisten kwamen in de tweede helft van de negentiende eeuw ook beschikbaar voor brouwers elders. In 1845 kwamen er Beierse gisten terecht bij brouwerij Carlsberg in Kopenhagen. In 1883 slaagde men erin pure gistculturen te isoleren en op industriële schaal te kweken. Brouwerijen als Carlsberg en Heineken gingen ze produceren en leverden ze ook aan brouwerijen elders in Europa.

‘Dun bier’

Reeds in 1856 kwamen deze ondergisten al in Arnhem terecht dat een lange traditie van bierbrouwen kende. In de binnenstad waren langs de Sint Jansbeek op het eind van de Middeleeuwen zo’n 25 brouwerijen gevestigd, veelal huisbrouwerijen, enigszins vergelijkbaar met de huidige ambachtelijke microbreweries. Je kon destijds beter bier drinken dan water. Bier bevatte minder bacteriën terwijl water vaak besmet was. Veel bier was overigens ‘dun bier’ met weinig alcohol, een aftreksel van de mout die al voor een eerder brouwsel gebruikt was. Vooral armen en kinderen dronken het. Door concurrentie van bier uit West-Nederland, hoge accijnzen en de opkomst van koffie en thee was er in 1850 in Arnhem echter nog maar één brouwerij over, het Witte Paard aan de Korte Oeverstraat. Deze brouwerij werd in 1856 gehuurd door de Duitse bierbrouwers

Rudolf Werthemann en Otto Türstig (mooie naam voor een bierbrouwer), twee Hernhutters. Zij begonnen als een van de eersten in Nederland met het brouwen van ondergistend bier, toen ‘Beiers bier’ geheten. Omdat ze aan de Korte Oeverstraat te weinig koelvermogen hadden en onvoldoende bergruimte voor het daarvoor noodzakelijke ijs, lieten ze in 1860 een nieuwe eigentijdse brouwerij bouwen aan wat toen nog de Amsterdamsche Straatweg heette. Ze noemden hun brouwerij De Kroon.

Ligging van De Kroon op een kaart uit 1886. De Holle Weg werd later de Brouwerijweg. Rozenburg, was destijds een uitspanning waar Arnhemmers die te voet of per fiets voor een uitstapje de stad verlieten, iets konden drinken. De Arnhemsche Bandfabriek, lang Arnhems grootste fabriek, vestigde zich hier in 1870. De Eau-deCologne-fabriek is er nooit gekomen. In het pand ernaast vestigde zich in 1883 tabakspakhuis Valburg (nu Veilingbedrijf Derksen) voor de verwerking van tabak uit de Betuwe.

IJs

Omdat er nog geen kunstmatige koeltechnieken bestonden, gebruikte men voor de benodigde lage temperaturen ijs als koelmiddel. Dat was tot de tweede helft van de 19e eeuw schaars. Alle ijs was natuurijs. In de winter werden er blokken ijs uit vijvers en plassen gezaagd die bewaard werden in goed geïsoleerde ijskelders. Dat gebeurde in Nederland bijvoorbeeld op landgoederen als Sonsbeek. Daar werd ijs gewonnen uit de Koude Vijver (!) en bewaard in de nabijgelegen (inmiddels gerestaureerde) ijskelder. Pas rond 1860 kwamen er koelmachines die kunstijs konden maken. Rond 1880 kwamen er ijsfabrieken die dat op industriële schaal deden. Daardoor kon ook in gematigde streken als Nederland het hele jaar door en op industriële schaal ondergistend bier gebrouwen worden. Carl von Linde (grondlegger van het Linde-concern) had in 1873 speciaal voor bierbrouwers een vriesmachine ontwikkeld. Sommige brouwerijen schaften een eigen vriesmachine aan en verkochten blokken ijs als bijproduct. Andere brouwers kochten ijs in bij ijsfabrieken. Die produceerden geen consumptie-ijs maar leverden blokken waterijs als koelmiddel aan bedrijven en particulieren.

Uit de schaarse documentatie over De Kroon heb ik niet kunnen achterhalen hoe deze brouwerij aan zijn ijs kwam. IJs kun je niet over grote afstanden vervoeren, zeker niet als – zoals in die tijdpaard en wagen het belangrijkste vervoermiddel zijn. Het moest dus van dichtbij komen. In de beginjaren van De Kroon moet het natuurijs geweest zijn want er was nog geen kunstijs. Maar waar haalden ze zoveel natuurijs vandaan en konden ze het lang genoeg bewaren in hun ijskelders? Betrokken ze later kunstijs van ijsfabrieken? Voor zover bekend produceerde de ‘Arnhemsche Kristal-IJsfabriek’

Personeelsfoto 50-jarig bestaan 1906.

aan de Vosdijk (Molenbeke) rond 1890 als eerste ‘chemisch zuiver machinaal ijs’. Dat werd verkocht in de Koningsstraat ‘waar steeds ijs voorradig is’. Leverde deze fabriek behalve kleine hoeveelheden aan particulieren ook aan grootverbruikers als De Kroon? Veel later, rond 1920, vestigde zich om de hoek aan Amsterdamseweg 57 ‘Kristal-IJsfabriek De IJsbeer’ van de firma Overmeer & Co**,

mogelijk vanwege een grote afnemer om de hoek, maar De Kroon staakte het jaar erop de productie al. Dat De Kroon een eigen kunstijsmachine had, is onwaarschijnlijk want het bedrijf verkocht geen ijs als bijproduct zoals brouwerijen met een eigen vriesmachine wel deden. Al met al blijft de ijsvoorziening van De Kroon vooralsnog een raadsel.

Vogelvluchtbeeld van Stoombierbrouwerij omstreeks 1907. Links in de parktuin de villa van de eigenaren

Emil Werthemann en Otto Türstig, gebouwd in 1861 en in 1869 uitgebreid met een dwarsaanbouw zodat de villa gesplitst kon worden in twee aparte woningen. De villa is overdreven groot afgebeeld ten opzichte van de fabriek. De paarden en mensen zijn weer overdreven klein weergegeven om de fabriek imposanter te maken. Rokende schoorstenen waren destijds een teken van vooruitgang en welvaart. Op de achtergrond de huizen langs de Amsterdamseweg. De villa stond op de huidige toerit naar de Praxis en is in 1984 met de andere gebouwen afgebroken. De grote deur onder in het derde, meest rechtse bouwblok geeft toegang tot de bier- en ijskelders en is er waarschijnlijk nog steeds.

Zicht vanaf de brouwerij richting de huidige Brouwerijweg. De huizen op de achtergrond staan er nog steeds. Gebouw is waarschijnlijk het paardenverblijf. Kratten en fusten bier werden vervoerd met paard-en-wagen.

Stoom

Bij de start in 1860 maakte de fabriek eerst gebruik van een heteluchtmachine, maar omdat die te weinig kracht leverde werd er een os aan toegevoegd. Toen ook die onvoldoende soelaas bood, schakelde men over de op stoomkracht (inclusief een rokende schoorsteen). Vanaf 1867 heette de fabriek daarom Stoombierbrouwerij De Kroon. De fabriek breidde gestaag uit, onder andere met grote nieuwe bier- en ijskelders. Daarin ‘lagerde’ men het bier om het te laten rijpen. Daardoor verbeterde de kwaliteit aanzienlijk (er werden zelfs prijzen gewonnen) en groeide de vraag flink. Via het nabijgelegen station, dat rond 1878 een goederenemplacement gekregen had, kon het gemakkelijk afgevoerd worden naar klanten elders in het land. De Kroon leverde bier onder de merknamen ‘Arnhemsch Kroonbier’, ‘Arnhemsch Beijersch’ en ‘Pilsner de Kroon’. Tot 1913 gebeurde dat in vaten, daarna ook in flessen. De Kroon bezorgde ook bier aan huis, 25 flessen voor 1 gulden 50.

Dagelijkse tafeldrank

De brouwerij maakte rond 1880 reclame met de slogan ‘Ons Pilsner kan zoowel voor kinderen als voor volwassenen beschouwd worden als uitnemend geschikt voor dagelijksche tafeldrank’. Zo’n reclame zou de reclamecodecommissie tegenwoordig verbieden. Helemaal uit de lucht gegrepen was de reclame niet want in die tijd waren lang niet alle huizen aangesloten op de waterleiding en het tafelbier had een lager alcoholpercentage dan het tegenwoordige pils. Ups en downs

De Kroon beleefde goede en slechte tijden. Toen oprichter Türstig in 1885 overleed en mede-oprichter Werthemann in 1890 vertrok vanwege een slechte gezondheid, ging het bedrijf bijna failliet. Toen de zoon van Türstig in 1900 de leiding overnam van de zoon van Werthemann, krabbelde De Kroon weer op, onder andere door overname van de Wageningse brouwerij Germania en uitbreiding met een mineraalwaterfabriek. In 1906 werd het 50-jarig bestaan feestelijk gevierd in de volle overtuiging dat eens het eeuwfeest zou volgen.

De concurrentie die ook ondergistend bier was gaan maken, werd steeds groter en sterker. Daarom sloot Türstig in 1921 een overeenkomst met de grote brouwerijen Heineken, Amstel en Oranjeboom om het klantenbestand en de depots van De Kroon over te nemen. Het personeel namen ze niet over en Heineken c.s. bedongen dat er geen bier meer gebrouwen zou worden aan de Amsterdamseweg. Om dat de kunnen controleren kocht Heineken 1 m2 grond op het bedrijfsterrein. In 1921 stopte de productie en stonden de veertig werknemers op straat. De inventaris werd geveild en de gebouwen afgebroken. Het verhaal dat de fabriek failliet ging, klopt feitelijk dus niet. De eigenaar had het van de hand gedaan voordat het failliet gegaan zou zijn.

Van het brouwerijverleden is weinig bewaard gebleven. Er is –behalve de personeelsfoto uit 1906 - nog één flesje Arnhemsch Kroonbier zodat we weten hoe het etiket eruit zag en een porseleinen bierdop die een sporter in 2010 vond. En natuurlijk zijn de koele, coole kelders er nog die nu in gebruik zijn bij de sporters van Healthclub Heijenoord.

Bronnen:

E. de Jonge (2011). Bier brouwen in Arnhem. Voordracht Historische Herberg op 11 november 2011. J. Vredenburg (2005) Heijenoord en Lombok. Van landgoed tot uitbreidingswijk in Arnhem. Uitgeverij Matrijs. Arnhemse monumentenreeks 16. Met dank aan Benno Landsheer en Ad Habets.

** Geurt Thomassen die in de nabijgelegen Rozenstraat een machine- en motorenfabriek had, was mede-oprichter van ijsfabriek De IJsbeer. Zijn bedrijf maakte compressoren, een essentieel onderdeel van een koelmachine. In de fabriek brak op 11 maart 1948 een enorme brand uit (‘Rookwolken verduisterden de sterrenhemel’, aldus een lokale krant). In de Rozenstraat is nog lang een ijsopslag geweest van Overmeer & Co.

‘Ons Pilsner is uitnemend geschikt als dagelijksche tafeldrank, zoowel voor kinderen als volwassenen’

Je ziet ze groeien bij Skar.

Dagopvang (0-4 jaar)

Peuterwerk (2-4 jaar)

Bso (4-13 jaar)

Nieuwsgierig?

Leer ons kennen via www.skar.nl/locaties/arnhem/de-holle-boom

Annemariek Faber Kindadvies

Consultatie | Advies | Begeleiding | Bijles

Ben jij tussen de 8 en 14 jaar en wil je vooruitgaan op school?

Ik help je graag!

info@annemariekfaberkindadvies.nl

Amsterdamseweg 214 | Arnhem

Wij zijn BOOOM Digital. Een digital agency met creatieve denkers, doeners, designers en developers. Wij zetten jouw bedrijf, merk of product online zoals zij dit verdient.

“Wij streven er altijd naar om het uiterste uit jouw idee te halen en dit de best mogelijke plek op het internet te geven”

Milan Brouwer, eigenaar

Onze nieuwe wijkagente

Lieke Ligtenberg: “De burgers in de wijk zijn onze ogen en oren”

Tekst: Jolanda van den Bosch

Sinds december 2022 is Lieke Ligtenberg (38) onze nieuwe wijkagente. Behalve Hoogkamp, Gulden Bodem en Sterrenberg behoren ook de Burgemeesterswijk en Park Sonsbeek tot haar werkgebied. Zij volgt Rudy Machielsen op, die nu wijkagent is in Lombok en Heijenoord. Wie is Lieke Ligtenberg en hoe kijkt ze tegen haar werk aan?

“Ik werk nu ruim 13 jaar bij de politie. Ik ben daar gaan werken omdat ik een bijdrage wilde leveren aan de veiligheid in onze samenleving. Bovendien kun je je binnen de politie in diverse richtingen ontwikkelen. Dat heb ik gedaan en deze werkervaring laat ik graag samenkomen in mijn huidige functie als wijkagent. Het is een prachtig dynamisch beroep en iedere dag is anders.”

Kwetsbare mensen

“Ik ben bij de politie begonnen in Zuid-Holland-Zuid, voornamelijk in Dordrecht. Tijdens mijn opleiding vond ik het werken in de wijken al heel leuk. Na mijn opleiding heb ik een aantal jaren op straat gewerkt. Daarna langere tijd binnen diverse rechercheafdelingen, waarbij ik onder meer aan complexe onderzoeken werkte met een internationaal karakter.

Een paar jaar geleden keerde ik terug naar blauw, vanwege de dynamiek en het mensenwerk. Ik ben toen in het basisteam Arnhem-Noord gaan werken. Ik werkte in de noodhulp en liep mee met een wijkagent. Daar werd ik erg enthousiast van. Verder heb ik me het afgelopen jaar in dit team intensief beziggehouden binnen zorg en veiligheid, waarmee ik veel affiniteit heb. Ik richtte me daarbij op het thema ‘onbegrepen gedrag’. Ik wil graag bijdragen aan het welzijn van kwetsbare mensen en aan de veiligheid en leefbaarheid in de wijk.”

Sociale cohesie

“Hoogkamp, Sterrenberg en Gulden Bodem zijn mooie en rustige wijken. Het zijn nette buurten. De mensen zijn hier sociaal naar elkaar toe en ik heb de indruk dat men elkaar kent. De sociale cohesie in de wijk – er voor elkaar zijn - is belangrijk. Ik vind het ook mooi wat er hier aan buurtpreventie gedaan wordt en dat er een actieve wijkvereniging is.”

Onraad en contact

“Als politie hebben we de burgers in de wijk nodig. Zij zijn de ogen en oren in de wijk. Bij onraad kunnen zij dat melden. De politie schat de melding in en grijpt, waar nodig, met spoed in.” “Ik heb geen kantoor in de wijk. Ik werk vanuit het politiebureau aan de Beekstraat 39 in Arnhem. Zoveel mogelijk kom ik naar de locatie toe als er meldingen zijn of mensen een beroep op mij doen. Sinds 14 maart houd ik in de oneven weken van 19.00 tot 20.00 uur een spreekuur in De Bakermat. Daar bent u van harte welkom.”

Samenwerking

“Vaak komt de politie bij een incident ter plaatse en schat in wat voor de situatie nodig is. Strafbare feiten worden bijvoorbeeld in samenwerking met de recherche afgehandeld. Maar het kan ook

zijn dat we andere in- of externe partners nodig hebben. Hier ligt vaak een taak voor de wijkagent. Wij kunnen een situatie aandragen bij een instantie of het in samenwerking met onze partners aanpakken. Zo kunnen we personen die hulp nodig hebben doorverwijzen of aandragen bij de hulpverlening. Of we kunnen structurele overlast samen met handhaving aanpakken.

Ik ga regelmatig alleen op pad, maar ik werk ook veel samen met de wijkagenten van de naastgelegen wijken. In sommige situaties kun je er niet op af gaan, dan ga ik samen met een collega. Binnen ons team informeer ik mijn directe collega’s over wat er speelt in de wijk. Zij nemen aandachtspunten mee in de surveillance.”

Buurtpreventie

“Samenwerking met mensen in de wijk vind ik erg belangrijk. Zij zijn daar namelijk 24/7 aanwezig en nemen het meeste waar van wat er plaatsvindt. Ik ben blij met een initiatief als de buurtpreventie. Maandelijks houd ik de buurtpreventie op de hoogte van wat er zich in de wijk heeft afgespeeld. Zo weten de aangeslotenen waar extra op gelet moet worden. Mijn verzoek is dan ook om daar scherp op te zijn. En natuurlijk om het direct bij de politie te melden als er sprake is van bijvoorbeeld een verdachte situatie. Zo houden we de buurt zo veilig mogelijk. In het land zijn voorbeelden van buurtpreventie-acties in de wijken, bijvoorbeeld wanneer de donkere dagen aanbreken. Wie weet kan de bestaande buurtpreventie nog worden uitgebreid.”

Adviezen

“Mijn advies is: Ben er voor elkaar en let op elkaar. Sociale samenhang is belangrijk voor welzijn, leefbaarheid en veiligheid. En bij strafbare feiten, verdachte situaties en onraad; doe een melding bij de politie.

Meldingen bij de politie

• Spoed: bel alarmnummer 112 (gratis)

• Geen spoed, wel politie: bel 0900-8844 (gebruikelijke belkosten) of vul een meldingsformulier in.

• Ook zijn er mogelijkheden om vertrouwelijk of anoniem te melden.

• Je kunt in contact komen met de wijkagent via het contactformulier op de website van de politie of via het algemene nummer van de politie. De wijkagent is ook actief op instagram (wijkagent_burgemeesterswijk_eo).

Kijk voor meer informatie op www.politie.nl/contact.

Schaken voor jong en oud

Inloopochtend voor de jeugd een succes

Tijdens de coronaperiode is schaken weer populair geworden. Of het nu komt door het verplicht thuiszitten, de Netflixserie The Queens Gambit of de jeugdboekenserie Simon de Schaker, schaken blijkt weer hot. Op maandag 20 februari zat de huiskamer van De Bakermat lekker vol. Jong en oud speelden diverse potjes schaak. Het was een leuke eerste dag van de voorjaarsvakantie.

Sinds het begin van dit jaar kan er iedere maandagochtend geschaakt worden tijdens de koffieochtend in de huiskamer van De Bakermat, zo ook deze maandag in de voorjaarsvakantie. Deze ochtend is er extra aandacht voor de jeugd. Met oproepjes op Nextdoor, bij de basisscholen, de bakker en de tennisvereniging wisten zo’n 15 kinderen hun weg naar De Bakermat te vinden. Voor de meesten was het de eerste ontmoeting met het wijkcentrum; voor sommigen ook de eerste kennismaking met schaken. Na even aftasten wie er tegen wie speelt, vond iedereen een tegenstander. En soms meerdere, als het al snel tot een schaakmat was gekomen. En het zelfvertrouwen groeide. Op de vraag wil jij met mij spelen, kwam zelfs het antwoord: “Ja hoor, als je tegen je verliest kunt…“ De meegekomen ouders dronken een kopje koffie en speelden hier en daar ook lekker mee.

De Bakermat heeft sinds kort de beschikking over een groot aantal schaakborden, klokken en een instructiebord. Dit materiaal is afkomstig van voormalige schaakverenigingen in Eerbeek en Rheden. Wegens teruglopend ledenaantal zijn deze verenigingen ter ziele

gegaan, de Eerbeekse schaakvereniging pas onlangs. De gulle gever van de materialen van de Rhedense schaakvereniging is Frans Horstink. Hij is wijkgenoot, zelf een fanatiek schaker en zoon van voormalig voorzitter van de vereniging. Frans vond in De Bakermat een mooie bestemming voor het clubmateriaal, waarvoor hartelijke dank verschuldigd is. Hij was ook aanwezig bij de openingszet op deze mooie schaakochtend. Al met al was er genoeg enthousiasme om een vervolg in gang te zetten.

Kom mee schaken

Wil je ook graag (leren) schaken? Dat kan. Na de meivakantie starten er schaaklessen op de donderdag, einde van de middag voor kinderen vanaf ongeveer groep 5. Wij zorgen voor passende instructie en begeleiding, zowel voor beginners als voor kinderen die al een aardig partijtje kunnen spelen.

Meld je aan bij Nanette, coördinator van De Bakermat: coordinator@wijkcentrumbakermat.nl En houd ook de websites van De Bakermat en de Penseelstreek in de gaten. Ook in het weekend wil De Bakermat af en toe de mogelijkheid bieden om te komen schaken.

Tekst en foto’s Wilma Oostendorp

De jongens spelen een leuk potje schaak. Frans Horstink helpt waar gewenst. Het instructiebord (op de achtergrond) was deze maandag niet nodig.

Schaken is meer dan een spel

Voor ‘Oma’s schat’, deel twee van de spannende jeugdboekenserie ‘Simon de Schaker’ van Joyce van der Meijden schreef Judit Polgar het voorwoord. Polgar is schaakgrootmeester en oprichter van Chess Palace Education. Ze is de beste vrouwelijke schaker ooit en de enige vrouw die doordrong tot de top-10 van de wereldranglijst. Zij schrijft:

“In het avontuur van Simon proef je de magie van het eeuwenoude schaakspel. Volg Simons inspirerende voorbeeld: ga elke uitdaging aan en zorg ervoor dat je dromen uitkomen.

Schaken is meer dan alleen een spel. Je zult merken dat je ook beter omgaat met uitdagingen die je tegenkomt in je leven. Want schakers zijn goed in logisch nadenken, problemen oplossen en beslissingen nemen. Maar laten we vooral niet vergeten: schaken is ook erg leuk!”

Net als goede verhalen, brengt schaken ons dichter bij elkaar.

Meer activiteiten voor de jeugd

Wat zou het leuk zijn als er in De Bakermat meer activiteiten voor kinderen zouden zijn. En het nieuwe wijkcentrum een ontmoetingsplek zou worden voor iedereen in de wijk: jong, oud, of daar ergens tussenin. Met die gedachte meldde ik me midden 2022 als vrijwilliger bij De Bakermat. Door mijn contact met Nanette (coördinator) werd ik steeds enthousiaster over het idee om activiteiten te organiseren voor kinderen en hun ouders. Dat was makkelijker gedacht dan gedaan. Er wordt natuurlijk al wel eens wat voor kinderen georganiseerd in de zalen van De Bakermat, zoals het Sinterklaasfeest en de kinderdisco – wie kan zich niet de rij herinneren voor de kinderdisco, succesvol georganiseerd door de wijkvereniging van de Burgemeesterswijk –maar met een wat structureler aanbod wordt De Bakermat nog meer een ontmoetingsplek voor de jeugd.

Wie helpt er mee om het aanbod uit te breiden?

Oud tegen jong: speelt Karel tegen een toekomstig schaakgrootmeester?

Denk bij verduurzaming aan goede ventilatie

Door de hoge energieprijzen en de oorlog in Oekraïne maken veel wijkgenoten werk van energiebesparing en verduurzaming.

Veel wijkgenoten willen hun huis verduurzamen. Zeker als je weet dat je er nog een tijd blijft wonen is dat een investering die de moeite waard is door de gestegen energieprijzen. Een goede planning is daarbij belangrijk. Ga bijvoorbeeld nu niet in zonnecellen investeren als je weet dat je dak aan renovatie toe is en installeer geen warmtepomp als je je huis nog beter kunt isoleren.

Op radio, tv en internet vliegen de aanlokkelijke aanbiedingen je om de oren: vloer- of spouwmuurisolatie in één dag, warmtepompen, vacuüm- of driedubbelglas in bestaande kozijnen enzovoorts. Veel mensen vragen zich af waar ze moeten beginnen en in welke volgorde dat ze maatregelen het beste kunnen nemen. Daarom heeft de Werkgroep SBGB energie – met een Aanjagers-subsidie van de gemeente – aan adviesbureau lbs63 gevraagd een stappenplan verduurzaming te ontwikkelen voor de typische jaren ´30-woningen in Sterrenberg en Gulden Bodem. Het rapport is de downloaden van de site van de Penseelstreek (www.penseelstreek.nl/werkgroepen/ duurzaamheid/werkgroep-sb-gb-energie). In het kader vind je een korte samenvatting.

In dit artikel willen we één onderdeel van het stappenplan uitlichten, namelijk ventilatie. Als je alle kieren gedicht hebt, verliest je huis minder warmte, maar kun je gebrek krijgen aan verse, gezonde lucht. Omdat mensen zuurstof inademen en CO2 uitademen, neemt de CO2-concentratie toe als je langere tijd met meer mensen in een ruimte bent en de lucht onvoldoende ververst wordt met buitenlucht. Bij te hoge CO2-concentraties (meer dan 1200 ppm, parts per million) kunnen mensen last krijgen van vermoeidheid en hoofdpijn. Ventileren is dus erg belangrijk voor een gezond binnenklimaat.

Blower Door Test

Om daar zicht op te krijgen hebben we in een voorbeeldwoning in onze wijk een zogenoemde blower door test uitgevoerd. Daarbij wordt met een ventilator in de buitendeur extra tocht veroorzaakt zodat goed zichtbaar wordt waar lucht het huis in en uit kan.

Ventilator in de buitendeur voor de blower door test. Foto Jan Dijk

Daarbij constateerden we het volgende:

• Alle kieren en naden in woonkamer en keuken maakten een gat van 20 bij 30 centimeter, de grootte van een A4.

• De luchtdichtheid (aantal liters lucht dat per seconde binnendringt per m2 vloeroppervlak bij een bepaalde onderdruk in huis) bedroeg ruim 2. Die waarde is gebruikelijk voor een jaren ´30-woning maar meer dan drie keer zo hoog als de huidige norm voor nieuwbouw en tien keer zo hoog als voor een energieneutraal huis.

• De tocht kwam onder meer onder de deuren door en uit spotjes in het plafond.

• Ondanks de kieren en gaatjes was er toch te weinig luchtverversing voor een gezond binnenklimaat. De CO2concentratie liep flink op.

De proef liet zien hoe belangrijk een goede gerichte ventilatie is op weg naar verduurzaming van jaren ´30-woningen. Als kieren gedicht worden gaat er minder warmte verloren, maar komt er ook minder verse lucht naar binnen. Gericht ventileren en warmte terugwinnen uit de lucht die naar buiten gaat, zijn daarom belangrijke stappen voor (1) een gezonde luchtkwaliteit en (2) minimalisering van warmteverliezen. Als je hiermee aan de slag wil, kunnen adviseurs als lbs63 je hierbij adviseren, je begeleiden bij offertetrajecten en de uitvoering. Ze hebben het momenteel wel erg druk door de grote vraag.

Plannen SBGB

De komende maanden gaat de Werkgroep SBGB energie zich bezighouden met:

• Stappenplan verduurzaming voor typische jaren ’50-woningen. We zoeken nog een voorbeeldwoning voor de ontwikkeling van dit stappenplan. Wie meldt zich?

• Informatieavond over bodemwarmtepompen (WKO-systemen) waarbij de warmtewisselaar voor de warmtepomp in de bodem zit in plaats van in een buitenunit.

Voor vragen kunt u ons bereiken via sbgbenergie@gmail.com. Via dit mailadres kunt u zich ook aanmelden voor aankondigingen van informatieavonden en andere acties.

Werkgroep SBGB energie, Jeike Wallinga (voorzitter)

Stappenplan verduurzaming jaren ´30-woning

Aanbevelingen om eenvoudig energie te besparen

1. Verbeter de ventilatie en breng betere kierdichting

2. Verbeter het CV-verwarmingssysteem

Aanbevelingen om het huis te isoleren

3. Isoleer de spouwmuren

4. Isoleer de vloer onder de woonkamer

5. Isoleer uw dak en verbeter de dakkapellen

6. Vervang glas, ramen en/of kozijnen en plaats nieuwe deuren

7. Indien nodig: pas energiezuinige koeling toe

Aanbevelingen voor duurzame installaties

8. Verwijder of vervang de (gas)haard

9. Installeer een ventilatiesysteem.

10. Leg een warmtepompsysteem aan

11. Installeer een zonneboiler

12. Installeer een inductiekookplaat

13. Bespaar op elektriciteit

Uit het ‘Stappenplan verduurzaming jaren ´30-woningen’ dat SBGB heeft laten maken, blijkt het belang van een goede ventilatie.

Warmtewandelingen Hoogkamp laten warmteverliezen zien.

Er was in januari en februari weer veel belangstelling op de Hoogkamp voor de warmtewandelingen. Ongeveer 60 deelnemers verdeeld over 5 avonden hebben deelgenomen. In een goede sfeer werden deze wandelingen gemaakt en werden her en der tips voor isolatie en ervaringen uitgewisseld. De beelden van de gevels van de huizen geven globaal de temperatuurverschillen aan die de gevel uitstraalt. De warmtelekkages zijn duidelijk zichtbaar op die beelden. De verschillen tussen triple glas, HR++-glas, oud dubbelglas en enkel glas zijn duidelijk waarneembaar. Ook in de stenengevels zijn temperatuurverschillen goed te zien.

Na afloop kreeg iedere deelnemer de warmtebeelden van de eigen woning toegestuurd, waarmee ieder weer verder kan puzzelen hoe het huis beter geïsoleerd kan worden. Op onze buurtavonden van 9 en 23 maart zijn we verder ingegaan op het in beeld brengen van het energieverbruik van je woning en wat er nodig is om over te schakelen op een alternatief voor aardgas.

Werkgroep Hoogkamp Energie, Fried Hoenderboom

Oud dubbel glas met ventilatierooster

Verschil in warmteverlies van ramen.

Niet-geïsoleerde voordeur met enkel glas.

Verschil in isolatie van tuindeuren, links weinig, rechts veel warmteverlies.

Ramen met triple glas, bij aansluiting kozijn is er warmteverlies.

Close Up

Jan Zwartjes

Voor een goed overzicht moet je zo nu en dan wat afstand nemen. Wil je de Penseelstreek overzien dan is Google Earth een goed hulpmiddel. Voor details zijn close-ups geschikter. Zelfs op een wat sombere dag in februari valt dan op hoe kleurrijk onze omgeving is. Krokussen en sneeuwklokjes kondigen de naderende lente aan. Mossen geven groentinten aan beton. Zelfs ergerlijke graffiti herbergt dan een zekere schoonheid in zich. Verval wordt minder negatief. Roest en rot worden fascinerend.

En een kunstwerk… ook in close up blijft het een kunstwerk.