S-adenosylmethionine (SAMe)
S-adenosylmethionine (SAMe) is een lichaamseigen stof die wordt aangemaakt vanuit het zwavel bevattende aminozuur L-methionine en adenosinetrifosfaat (ATP). Het enzym SAMe-synthetase katalyseert de verbinding tussen adenosine, afkomstig van ATP en het aminozuur methionine. Soms wordt SAMe aangeduid als geactiveerd methionine. SAMe vervult een centrale rol in meer dan 100 biochemische omzettingsreacties in vrijwel alle lichaamscellen (Chiang, 1996, Janicak, 1988, Bottiglieri, 2002). SAMe is een bron van zwavel en methylgroepen. Na het doneren van een methylgroep kan het verbruikte SAMe worden hergebruikt, in de homocysteïne/S-adenosylmethionine cyclus. Deze cyclus hergebruikt met behulp van enzymen SAMe en zorgt ervoor dat er voldoende methylgroepen beschikbaar zijn voor onder andere DNA-methylatie. De cyclus is afhankelijk van de aanwezigheid van foliumzuur en vitamine B12. De methylgroepen die SAMe kan doneren, zijn van belang in een groot aantal stofwisselingsprocessen waaronder de omzetting en/ of aanmaak van hormonen, neurotransmitters, nucleïnezuren, eiwitten en fosfolipiden (Hyland, 1994, Friedel, 1989). Daarnaast is SAMe een voorloper van glutathion, een belangrijke antioxidant vooral voorkomend in lever- en rode bloedcellen (Loguercio, 1994). Een gezond volwassen individu maakt dagelijks enkele grammen SAMe aan, afkomstig uit de afbraak van het in eiwitten voorkomende aminozuur methionine. Naarmate de mens ouder wordt en bij ziekte neemt het vermogen om SAMe aan te maken af. Methyleringsreacties kunnen daardoor minder goed verlopen. Verlaagde SAMe-waarden worden gevonden bij verschillende aandoeningen zoals leveraandoeningen, depressies en alzheimer (Hao 2016, Morrison 1996, Lu 2012). WERKINGSMECHANISME EN FUNCTIE Methylering SAMe functioneert als methyldonerende cofactor in enzymen die een rol spelen bij de
50
aanmaak van neurotransmitters (serotonine, adrenaline, noradrenaline, dopamine), diverse eiwitten, hormonen, zoals melatonine, en fosfolipiden (fosfatidylcholine, fosfatidylserine). Methylering van DNA reguleert het activeren en inactiveren van genen, waardoor de productie van gespecialiseerde eiwitten gestimuleerd of juist geremd wordt. Transsulfurering SAMe is een voorloper van de zwavelhoudende aminozuren cysteïne en taurine, evenals van het tripeptide glutathion, een zeer belangrijk antioxidant vooral in de lever. SAMe wordt eerst omgezet in S-adenosyl-homocysteïne en vervolgens in cysteïne, glutathion en taurine. Polyamines SAMe en arginine katalyseren de productie van diverse stoffen die belangrijk zijn voor celgroei en celdifferentiatie, zoals spermine, spermidine en putrescine. Polyamines binden DNA en reguleren de genexpressie. Ze verhogen de vloeibaarheid (flexibiliteit) van celmembranen en repareren DNA. De flexibiliteit van celmembranen wordt gedeeltelijk ook gereguleerd door fosfatidylcholine, een voor de celmembranen zeer belangrijke stof die ontstaat wanneer methylgroepen worden overgebracht van SAMe naar bepaalde fosfolipiden. Fosfatidylcholine draagt bij aan de souplesse van celmembranen, waardoor de receptoren in de celmembraan toegankelijk blijven en transporteiwitten, die stoffen over de membraan kunnen transporteren, goed blijven functioneren. Op deze manier kan de celmembraan via receptoren op de membraan signalen blijven doorgeven (Bottiglieri, 2002, Lu, 2012) AANMAAK, AANVOER EN BRONNEN VAN SAME Er zijn geen voedingsbronnen van SAMe. De lichaamseigen aanmaak van SAMe hangt af van de aanwezigheid van methionine en van de cofactoren vitamine B12 en foliumzuur. Methionine, een zwavelhoudend essentieel aminozuur, komt voor in vis (zalm en garnalen) vlees en groente (broccoli, groene erwten, spruitjes, spinazie), ei, volkorenbrood en rijst. Methionine is een apolair (hydrofoob)
