Dossier: S-adenosylmethionine (SAMe)

S-adenosylmethionine

(SAMe)

S-adenosylmethionine (SAMe) is een lichaamseigen stof die wordt aangemaakt vanuit het zwavel bevattende aminozuur L-methionine en adenosinetrifosfaat (ATP). Het enzym SAMe-synthetase katalyseert de verbinding tussen adenosine, afkomstig van ATP en het aminozuur methionine. Soms wordt SAMe aangeduid als geactiveerd methionine. SAMe vervult een centrale rol in meer dan 100 biochemische omzettingsreacties in vrijwel alle lichaamscellen (Chiang, 1996, Janicak, 1988, Bottiglieri, 2002).

SAMe is een bron van zwavel en methylgroepen. Na het doneren van een methylgroep kan het verbruikte SAMe worden hergebruikt, in de homocysteïne/S-adenosylmethionine cyclus. Deze cyclus hergebruikt met behulp van enzymen SAMe en zorgt ervoor dat er voldoende methylgroepen beschikbaar zijn voor onder andere DNA-methylatie. De cyclus is afhankelijk van de aanwezigheid van foliumzuur en vitamine B12.

De methylgroepen die SAMe kan doneren, zijn van belang in een groot aantal stofwisselingsprocessen waaronder de omzetting en/ of aanmaak van hormonen, neurotransmitters, nucleïnezuren, eiwitten en fosfolipiden (Hyland, 1994, Friedel, 1989). Daarnaast is SAMe een voorloper van glutathion, een belangrijke antioxidant vooral voorkomend in lever- en rode bloedcellen (Loguercio, 1994).

Een gezond volwassen individu maakt dagelijks enkele grammen SAMe aan, afkomstig uit de afbraak van het in eiwitten voorkomende aminozuur methionine. Naarmate de mens ouder wordt en bij ziekte neemt het vermogen om SAMe aan te maken af. Methyleringsreacties kunnen daardoor minder goed verlopen. Verlaagde SAMe-waarden worden gevonden bij verschillende aandoeningen zoals leveraandoeningen, depressies en alzheimer (Hao 2016, Morrison 1996, Lu 2012).

WERKINGSMECHANISME EN FUNCTIE Methylering

SAMe functioneert als methyldonerende cofactor in enzymen die een rol spelen bij de aanmaak van neurotransmitters (serotonine, adrenaline, noradrenaline, dopamine), diverse eiwitten, hormonen, zoals melatonine, en fosfolipiden (fosfatidylcholine, fosfatidylserine). Methylering van DNA reguleert het activeren en inactiveren van genen, waardoor de productie van gespecialiseerde eiwitten gestimuleerd of juist geremd wordt.

Transsulfurering

SAMe is een voorloper van de zwavelhoudende aminozuren cysteïne en taurine, evenals van het tripeptide glutathion, een zeer belangrijk antioxidant vooral in de lever. SAMe wordt eerst omgezet in S-adenosyl-homocysteïne en vervolgens in cysteïne, glutathion en taurine.

Polyamines

SAMe en arginine katalyseren de productie van diverse stoffen die belangrijk zijn voor celgroei en celdifferentiatie, zoals spermine, spermidine en putrescine. Polyamines binden DNA en reguleren de genexpressie. Ze verhogen de vloeibaarheid (flexibiliteit) van celmembranen en repareren DNA. De flexibiliteit van celmembranen wordt gedeeltelijk ook gereguleerd door fosfatidylcholine, een voor de celmembranen zeer belangrijke stof die ontstaat wanneer methylgroepen worden overgebracht van SAMe naar bepaalde fosfolipiden. Fosfatidylcholine draagt bij aan de souplesse van celmembranen, waardoor de receptoren in de celmembraan toegankelijk blijven en transporteiwitten, die stoffen over de membraan kunnen transporteren, goed blijven functioneren. Op deze manier kan de celmembraan via receptoren op de membraan signalen blijven doorgeven (Bottiglieri, 2002, Lu, 2012)

AANMAAK, AANVOER EN BRONNEN VAN SAME

Er zijn geen voedingsbronnen van SAMe. De lichaamseigen aanmaak van SAMe hangt af van de aanwezigheid van methionine en van de cofactoren vitamine B12 en foliumzuur. Methionine, een zwavelhoudend essentieel aminozuur, komt voor in vis (zalm en garnalen) vlees en groente (broccoli, groene erwten, spruitjes, spinazie), ei, volkorenbrood en rijst. Methionine is een apolair (hydrofoob)

zwavelbevattend aminozuur dat door het lichaam gebruikt kan worden voor de aanmaak van eiwitten en andere biomoleculen, waaronder het antioxidant glutathion en SAMe. Methionine kan ook worden omgezet in homocysteïne, een tussenproduct in het SAMe- en aminozuurmetabolisme. Bij een tekort aan cofactoren ontstaat er een hyperhomocysteïnemie dat in verband wordt gebracht met hart- en vaatziekten (Ganguly 2015, Blom 2011). Naast methionine leiden tekorten aan de vitamine B12, foliumzuur en vitamine B6 tot een verminderde aanmaak van SAMe. Deze B-vitaminen spelen een cruciale rol in de methyleringscyclus. Voedingsbronnen van vitamine B12 zijn voornamelijk dierlijke producten waaronder vlees, vis, melkproducten en eieren. Foliumzuur komt voor in bladgroenten zoals spinazie, boerenkool, rucola en sla. Ook broccoli, fruit en volkorenproducten zijn rijke bronnen van foliumzuur.

STOFWISSELING Opname

Uit dierexperimenteel onderzoek blijkt dat SAMe wordt opgenomen in het deel van de dunne darm, het duodenum. De mate van opname en de biologische beschikbaarheid variëren tussen de verschillende toedieningsvormen. Orale inname van SAMe in oplopende doseringen (400 mg, 600 mg, 1000 mg) leidt tot stijgende plasmaspiegels (Bottiglieri 1997). SAMe wordt het beste opgenomen in een lege maag; 30 tot 60 minuten vóór de maaltijd of twee uur na de maaltijd (Galicia, 2016). Op grond van studies met radioactief gelabelde tracers blijkt dat oraal ingenomen SAMe geleidelijk wordt omgezet, waarbij methyl-, zwavel- en stikstofhoudende aminopropylgroepen worden toegevoegd aan onder meer aminozuren en fosfolipiden.

Distributie

Verschillende klinische onderzoeken geven aan dat SAMe niet alleen in bloedplasma terecht komt, maar ook in hersen- en in gewrichtsvloeistof. SAMe lijkt niet significant te binden aan plasma-eiwitten (Stramentinoli, 1987).

Metabolisme

Orale inname van SAMe gedurende 6 weken leidt tot stijging van SAMe en S-adenosylhomocysteïne (Mischoulon, 2012). Na het doneren van een methylgroep wordt SAMe

via S-adenosylhomocysteïne omgezet in homocysteïne. Uit homocysteïne kan SAMe worden terug gevormd. Daarbij wordt homocysteïne eerst omgezet in methionine, doordat het een methylgroep krijgt van een van foliumzuur afgeleide verbinding: 5-methyltetrahydrofolaat (5-MTHF). Vitamine B12 treedt daarbij op als cofactor. Een functionele deficientie van foliumzuur of vitamine B12 leidt dan ook tot een verhoogd homocysteïnegehalte.

Uitscheiding

SAMe wordt uitgescheiden via urine en feces (Friedel 1989). Na orale inname wordt 34% tot 40% van de dosis uitgescheiden in de urine.

BEHOEFTE EN TEKORTEN SAMe-status

Verschillende aandoeningen kunnen bijdragen aan verhoogde SAMe-behoefte, bijvoorbeeld door “SAMe functioneert verminderde biochemische aanmaak, verhoogde als methyldoneomzetting en/of verbruik. De SAMe-status kan gemeten worden in bloedplasma of serum en soms in rende cofactor hersenvloeistof. De metingen zijn echter onconventioneel in standaardlabtests. in enzymen die Klinische verschijnselen van een tekort aan SAMe kunnen zich voordoen zonder afwijkende laboraeen rol spelen bij toriumwaarden. SAMe is van groot belang voor de productie van biomoleculen (neurotransmitters, de aanmaak van fosfolipiden, desoxyribonucleotiden, ribonucleotiden, creatine, carnitine) die wijdverbreid voorkomen neurotransmitters, in talloze lichaamscellen. De endogene (lichaamsdiverse eiwitten, eigen) aanmaak en biologische beschikbaarheid van SAMe is vaak niet optimaal; sterker nog bij enkele hormonen, zoals aandoeningen zijn tekorten aangetoond. Hoewel SAMe een bioactieve vorm is van L-methionine, is melatonine, en suppletie met alleen L-methionine onvoldoende om de SAMe-aanmaak te stimuleren.

fosfolipiden.” Risicogroepen

Een ongezond voedingspatroon, gekenmerkt door een hoge inname van bewerkt voedsel en dus een gebrekkige inname van nutriënten zoals aminozuren en B-vitaminen (m.n. B6, B12 en foliumzuur), overmatig alcoholgebruik en aandoeningen van het spijsverteringsstelsel (colitis ulcerosa, ziekte van Crohn) leiden mogelijk tot een SAMe-tekort. Bij het ouder worden neemt de algehele homeostase af. Dit heeft invloed op de spijsvertering, opname, verwerking en eliminatie van nutriënten. Daarnaast vermindert de aanmaak van complexe moleculen en neemt de efficiëntie van omzettingsprocessen af. Andere risicogroepen met een mogelijk tekort aan SAMe zijn zwangere vrouwen, mensen met eetstoornissen en degenen die roken.

SUPPLETIE

SAMe als voedingssupplement wordt geoogst uit gistcelculturen. Tijdens de fermentatie wordt

uitsluitend de bruikbare S,S-vorm van SAMe gemaakt. De R,S-isomeer heeft een andere, gespiegelde ruimtelijke configuratie. Deze andere vorm is onwerkzaam in het menselijk lichaam. Bij de productie en opslag is het onvermijdelijk dat ongeveer 20% van de S,S-vorm zich omvormt tot de R,S-vorm. Daarna ontstaat een evenwicht.

Daarnaast is het belangrijk dat de SAMe wordt gestabiliseerd. Onbeschermde (kristallijne) SAMe is erg gevoelig voor warmte en vocht en zal snel zijn werking verliezen (Hoogland, 2007). Om SAMe te stabiliseren wordt een tosyl-en sulfaatgroep toegevoegd om SAMe te stabiliseren tegen isomerisatie en ontbinding. Het actieve S-adenosyl-L-methionine bevindt zich vaak in tabletvorm voorzien van een maagzuurresistente coating. Naast de orale vorm van SAMe zijn in klinische onderzoeken ook intraveneuze en intramusculaire vormen gebruikt.

TOEPASSINGEN

De orale vorm van SAMe kan worden toegepast op bepaalde vormen van depressie, kraakbeenslijtage (osteoartritis), slijmbeursontsteking, peesontsteking, leveraandoeningen en hart- en vaatziekten. Naast de orale vorm van SAMe worden in klinische studies soms ook intraveneuze en intramusculaire toedieningsvormen toegepast.

Osteoartritis

SAMe is effectief bij de behandeling van kraakbeenslijtage. Op grond van in-vitrostudies is aangetoond dat SAMe-suppletie de concentratie van proteoglycanen kan verhogen; dit zijn belangrijke bouwstoffen van kraakbeen. SAMe kan pijnklachten en ontstekingsprocessen verminderen en bewegingsfuncties verbeteren. Enkele klinische onderzoeken tonen aan dat orale SAMe net zo effectief is als niet-steroïdale anti-inflammatoire middelen (NSAIDs). Hoewel de inwerktijd van SAMe langer is dan die van medicatie, zijn er geen noemenswaardige bijwerkingen van SAMe. Dit is wél het geval bij gebruik van NSAIDs.

“De orale vorm van SAMe kan worden toegepast op bepaalde vormen van depressie, kraakbeenslijtage (osteoartritis), slijmbeursontsteking, peesontsteking, leveraandoeningen en hart- en vaatziekten. ”

Depressies

SAMe vervult een belangrijke rol in het centrale zenuwstelsel. SAMe is indirect nodig voor de aanmaak van de myelineschede rondom zenuwuitlopers, de aanmaak van enkele neurotransmitters en fosfolipiden. Daarnaast verbetert SAMe de binding van neurotransmitters aan hun receptoren (Bell 1994).

Bij patiënten met gevoelens van depressiviteit blijken SAMe-niveaus vaak lager. Enkele overzichtsstudies (systematische review, meta-analyse), waarin klinische onderzoeken met elkaar worden vergeleken, tonen aan dat SAMe minstens zo effectief of effectiever is dan tricyclische antidepressiva. Bovendien werkt SAMe sneller en gaat het niet gepaard met de bijwerkingen waar veel antidepressiva om bekend staan. Patiënten met endogene depressies, depressies zonder duidelijk aanwijsbare externe oorzaak, reageren goed op SAMe.

Leveraandoeningen

SAMe wordt voornamelijk aangemaakt en ook gebruikt in de lever (Cantoni, 1952). Via transsulfuratiereacties bevordert SAMe de aanmaak van glutathion, de lichaamseigen bestrijder van vrije radicalen. Deze lichaamseigen antioxidant vervult in de lever een rol bij de ontgifting (Bottiglieri 2002). SAMe-suppletie draagt bij aan gunstige glutathiongehaltes en kan zodoende worden toegepast bij de behandeling van verschillende leveraandoeningen, zoals levercirrose en hepatitis (Arteel, 2004). Glutathiongehaltes in de lever en in de rode bloedcellen stijgen na orale inname van SAMe (Loguercio, 1994).

Intrahepatische cholestase

Orale suppletie met SAMe kan ondersteuning bieden bij de behandeling van intrahepatische cholestase dat een gevolg kan zijn van acute en chronische leveraandoeningen en/of zwangerschap. Hierbij kan o.a. worden gedacht aan: aangeboren afwijkingen van de galwegen, tumoren van lever, galweg of alvleesklier, hepatitis, galstenen. Daarnaast blijkt SAMe, vergeleken met bèta-mimetica, het aantal te vroeg geborenen bij zwangere vrouwen en cholestase te verminderen (Binder 2006, Frezza 1993).

“SAMe heeft synergisten nodig, die in een goed multivitaminepreparaat gevonden worden.”

Hart- en vaatziekten

Verlaagde SAMe-bloedplasmaspiegels worden in verband gebracht met hart- en vaatziekten (Loeher 1996, Obeid 2009). Toediening van SAMe aan gezonde mensen laat gunstige effecten zien op 5-methyltetrahydrofolaat, dat een essentiële rol speelt in het homocysteïne metabolisme. SAMe-suppletie kan dus worden toegepast bij het verlagen van gestegen homocysteïneniveaus (Loehrer 1997).

Fibromyalgie

Sommige fibromyalgiepatiënten ondervinden baat bij gebruik van SAMe. Studies suggereren dat SAMe effectief is bij het verlichten van sommige FMS-symptomen, waaronder pijn, ochtendstijfheid, verminderde het aantal pijnpunten en verlicht stemmingsstoornissen, gevoelens van neerslachtigheid en depressiesymptomen (Sarac 2006). Andere overzichtsstudies geven aan dat SAMe pijn- en vermoeidheidsklachten kan verlichten en slaap kan verbeteren. Uit klinisch onderzoek blijkt dat SAMe, vergeleken met placebo of transcutaneus electrical nerve stimulation (TENS), de symptomen kan verminderen.

CONTRAINDICATIES

Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met een bipolaire stoornis. Deze mensen kunnen door gebruik van SAMe in een manische fase terechtkomen. Die kan ook optreden bij gebruik van gangbare antidepressiva. Een typische kenmerk is het vertonen van een ziekelijke opgewektheid, die samenvalt met sterke ongeremdheid in psychisch functioneren. Deze toestand is omkeerbaar en verdwijnt na het stoppen van SAMe-suppletie.

DOSERING

Om SAMe-suppletie effectief op te bouwen is een hogere startdosering nodig. Bouw de dosering over enige tijd geleidelijk op tot 800-1200 mg per dag. Opbouw van dosering voorkomt misselijkheid en gastro-intestinale storingen. Na een aantal weken de hoge startdosering te hebben volgehouden kan worden overgegaan op de onderhoudsdosering. Voor de meeste aandoeningen is een onderhoudsdosering van 200 tot 600 mg actief SAMe per dag voldoende. Bij specifieke aandoeningen kunnen hogere functionele doseringen van therapeutische waarde zijn.

VEILIGHEID

Oraal, intraveneus en intramusculair gebruik van SAMe bij aangegeven doseringen is veilig. Er is geen toxiciteit gerapporteerd. Dat blijkt uit klinische studies met een totale populatie omvang van 22.000 patiënten en een studieduur uiteenlopend van enkele dagen tot en met 2 jaar. Ook gebruik bij kinderen is veilig. Over het gebruik bij zwangerschap en lactatie zijn onvoldoende gegevens bekend. Zwangere of lacterende vrouwen die eventueel SAMe willen gebruiken, dienen een arts te raadplegen. Suppletie met SAMe kan als veilig worden beschouwd. In voedingssupplementen is de toegestane hoeveelheid wettelijk beperkt tot maximaal 1600 mg per dag.

BIJWERKINGEN

Over het algemeen worden verschillende SAMe-doseringen goed getolereerd. Bij langdurig gebruik van zeer hoge doseringen (1600 mg) kunnen bijwerkingen ontstaan. Symptomen zijn hoofdpijn, misselijkheid, diarree of constipatie en droge mond.

INTERACTIES

SAMe kan mogelijk een interactie aangaan met enkele geneesmiddelen, supplementen en kruiden: • Antidepressiva • geneesmiddelen die het serotoninegehalte verhogen • medicijnen met een serotonerge werking • MAO-remmers • Levodopa (L-dopa) • Vitamine B6, B12 en foliumzuur

SYNERGISTEN EN ONDERSTEUNENDE STOFFEN

SAMe heeft synergisten nodig, die in een goed multivitaminepreparaat gevonden worden. Daarnaast wordt aangeraden minimaal twee gram vitamine C en een onderhoudsdosis omega-3 per dag te nemen.

Voor een goed functionerende methylatiecyclus is het belangrijk om voldoende vitamine B12, B6 en foliumzuur te suppleren. Zowel vitamine B12 als foliumzuur spelen een rol in de omzetting van homocysteïne naar methionine. Vitamine B6 is belangrijk voor de vorming van cysteïne uit homocysteïne. Cysteïne kan uiteindelijk worden omgezet in glutathion. Zonder deze belangrijke cofactoren zou homocysteïne opstapelen in het bloed, hyperhomocysteïnemie, wat leidt tot weefselschade waardoor een verhoogde kans bestaat op onder andere hart- en vaatziekten, trombose en herseninfarcten.

ZUID-AMERIKAANSE KRUIDENTINCTUREN

NIEUW!

Met één van de grootste diversiteit ter wereld, is het Amazone-regenwoud een buitengewoon rijke bron van heilzame planten. De nieuwe kruidentincturen van Epigenar® worden voornamelijk bereid uit geselecteerde planten die al eeuwenlang worden gebruikt door de Indianen van Peru en Brazilië. Om materialen van de beste kwaliteit te verkrijgen, werken we nauw samen met ecologisch verantwoorde kruidenleveranciers en worden grondstoffen volgens strikte richtlijnen verwerkt. Wij bieden het beste van het regenwoud in praktisch toepasbare tincturen, waarbij de gekalibreerde druppelaar garant staat voor gemakkelijke afgifte.