Natuurpunt Oostkamp tu
Klimaatverandering duidelijk voelbaar in de Vallei van de Zuidleie
De vennetjes in Gevaerts-Noord vielen al vroeg in het jaar volledig droog
De recordbranden in Australië, Zuid-Amerika en Californië, het versneld smelten van gletsjers en noordpoolijs en ontdooien van permafrost in Siberië beheersten het voorbije jaar het internationale klimaatnieuws. Bij ons ondervonden we de klimaatverandering aan de lijve door verderzetting van de trend: meer hittegolven en perioden met neerslagtekorten. Terwijl de problemen met de drinkwatervoorziening door voorzorgsmaatregelen van de drinkwatermaatschappijen schijnbaar nogal meevielen, was vooral de droogte in de landbouw het afgelopen halfjaar prominent in het nieuws. Uit de grotere waterlopen (in Oostkamp en Beernem o.a. het kanaal Gent-Brugge) werd door landbouwers massaal water gepompt. Tankwagens reden af en aan van heinde en ver. Dieselpompen werden geïnstalleerd om water naar de omringende velden te verpompen. Grondwater werd massaal opgepompt om de gewassen te beregenen. De impact van de hitte en droogte op natuur bleef in de media, helaas, wat onderbelicht. Aan de hand van een kleine fotoreportage breng ik hieronder een summier en anekdotisch overzicht van enkele vaststellingen uit de Vallei van de Zuidleie. Door het neerslagtekort in het voorjaar vallen de ondiepe vennetjes in Gevaerts-Noord vervroegd droog. Dit was dramatisch voor de overleving van de larven van kikkers en salamanders en ander waterleven. De ooit vrij grote populatie duizendknoopfonteinkruid is teruggedrongen naar een vlekje in een diepere drinkpoel voor de grazers. De Bornebeek, Merlebeek en Lijsterbeek vielen in augustus volledig droog met nefaste gevolgen voor het normaal rijke aquatische leven. Het laagveenmoeras van de Leiemeersen vormt de historische kern van de Vallei van de Zuidleie. Door de lage hoogteliggen en de aanvoer van grondwater is de bodem er het hele jaar door nat, waardoor organisch materiaal niet afbreekt en zich opstapelt onder de vorm van veen. Dat is in het Brugse Ommeland een bijzonder fenomeen. De veenaangroei verloopt aan een snelheid van ongeveer 1mm per jaar. Dit jaar werd echter een historisch lange periode van droogte genoteerd met grondwaterpeilen die op de normaal natste plekken weg-
zakten tot 75cm onder het maaiveld. De voorbije paar jaren kenden we ook droge perioden, maar nooit zakte het waterpeil zo langdurig en zo diep weg. De populatie van duizenden exemplaren van het eenjarige moeraskartelblad (foto 1 volgende pagina), een van de unieke soorten van het gebied, is hierdoor al gereduceerd tot enkele tien-
"Vele planten stonden ter plekke te verschrompelden." tallen exemplaren. De kieming van moeraskartelblad gebeurt vooral in augustus-september, maar door de droogte sterven de kiemplanten en het zaad blijft maar 1 jaar kiemkrachtig. Het is een cruciale soort bij de vorming van trilveen, een uiterst zeldzaam natuurtype in Vlaanderen. Het grondwater in de Leiemeersen is zeer basenrijk en dat uit zich in het voorkomen van unieke soorten die we vooral kennen van natte duinvalleien, zoals de moeraswespenorchis (foto 3 volgende pagina). In 2019 werd al een achteruitgang van deze zomerbloeier
vastgesteld, maar in 2020 kwamen van de ooit honderden exemplaren nog slechts enkele tientallen in bloei. Vele planten stonden ter plekke te verschrompelden. Ook de duizenden brede orchissen, waarvoor het gebied zo gekend staat, kenden een slecht jaar. Vele planten kwamen door de droogte niet tot zaadzetting met zichtbaar verschrompelde zaaddozen. Wanneer een venige bodem langdurig in contact komt met zuurstof, breekt het organisch materiaal af. Dit is precies wat gebeurde op de hoogst gelegen plaatsen in het veenmoeras. Het veen, dat normaal een plastische structuur heeft, verkruimelt en mineraliseert tot stof met vrijstelling van stikstof en fosfor. Dit was goed zichtbaar in bijvoorbeeld molshopen (zie foto 4 volgende pagina). Van de nutriënten profiteren vooral competitieve grassen uit voedselrijkere milieus, zoals de gestreepte witbol, een echte storingssoort die we niet graag zien toenemen, want ze concurreert de lokale typische soorten weg door haar uitbundige groei. Eens het veen ‘veraard’ is, is er geen weg meer terug. Tenzij er De Spille 2020-4
49
