Hippocampus nr. 284 (mei/juni 2021)

Explore like never before.

MULTIPLE DIVE ALGORITHMS

WIRELESS CONNECTIVITY

www.suunto.com

WIRELESS TANK PRESSURE

SUPERIOR VIEWING

Mechelen P 004152 – TWEEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD (NIET IN JULI EN AUGUSTUS) VAN DE NEDERLANDSTALIGE LIGA VOOR ONDERWATERONDERZOEK EN -SPORT NELOS Nr. 284 – mei/juni 2021

SUUNTO EON STEEL BLACK - NEW

De Put van Ekeren De ongerepte koraalriffen van Alor Veilig vullen van flessen met gassen

HYDROS PRO

HYDROS X

“PAST ZICH AAN HET LICHAAM AAN - SUPERCOMFORTABEL.” —PAUL, OCEAAN CINEMATOGRAAF

Miami, FL

Jupiter, FL

SCUBAPRO.EU

Het duikmagazine Hippocampus – kortweg Hippo genoemd – draagt de wetenschappelijke naam van het zeepaardje en is het bondsblad van NELOS vzw, de Vlaamse duiksportfederatie. We informeren over zaken die van belang kunnen zijn voor onze jeugdduikers, sportduikers, instructeurs, technische duikers, duikers met een handicap, vrijduikers, vinzwemmers en onderwaterhockeyers. Maar ook artikels over het onderwaterleven, onderwaterfotografie en -videografie, duikbestemmingen en allerlei technische en wetenschappelijke info met betrekking tot de duiksport komen aan bod.

Bondsnieuws Voor een gedetailleerd overzicht van het bondsnieuws in deze uitgave, zie blz.: ..... 4

Regionieuws Zeilboot Zeezot in De Gavers ................. 52-54

Reportages Akoestische thermometrie en onderwatergeluid .............................. 8-9 Oplossingen voor onderwatergeluid van scheepvaart..................................... 10-11 Nieuwe zeeschildpad ontdekt in Thailand............................................... 12-13 2020: het jaar van de 'stille' oceaan...... 14-15 Review Olympus PEN E-PL10 met AOI UH-EPL10 onderwaterhuis.......... 16-19 Brusselse start-up bouwt innovatieve onderwaterdrone................................... 20-21 Project de onderwaterschommel ......... 22-25 De Put van Ekeren .................................... 26-33 Agay, het verborgen juweeltje van Vlaamse duikers........................... 34-38 Zavora, bultrughoofdstad....................... 40-43 Op pad met de padden..............................46-50 De degenkrabben en het vaccin tegen COVID-19 ................................. 58-61 Moeten er 500.000 haaien sterven voor ons coronavaccin?....................... 62-63 Stop 'shark-finning' in Europa............... 64-65 De ongerepte koraalriffen van Alor .... 66-77

Vaste rubrieken Duikspinsels: Op babybezoek ..........................5 Hippoëzie (anker)................................................6 Wist je dat? Schrijven met inktvisinkt........... 7 Hippo las (Veldgids Zeewieren)............. 44-45 Hippo las (ABC onderwaterfotografie)....... 51 Persbericht: fake onlineshop ...................... 55 Close-up (Guido Wouters)....................... 56-57 Retro-Hippo........................................................78 BEFOS-FEBRAS................................................ 95 NELOS-katern/Hippo-colofon.......................97 Lopende agenda............................................... 98

Nr. 284 mei/juni 2021

Van de redactie DOOR IVO MADDER We kregen eindelijk weer een beetje goed nieuws! De COVID-cijfers gaan de goede richting uit en we kijken aan tegen een hele reeks versoepelingen. Laat ons hopen dat alles zoals gepland kan doorgaan en we deze zomer kunnen genieten van gezellige terrasjes, fijne reizen en ontspannende duiken in goed gezelschap. Ondertussen komt ook het clubleven stilaan op gang. In de NELOS-Info nr. 435 kon je al lezen dat de theoretische lessen opnieuw mogen opstarten en in het zwembad trainen we weer in bubbels van tien.

Hoewel er nu perspectief is, kunnen we er niet omheen dat ons doen en laten al een jaar lang door anderen wordt bepaald. Dat beïnvloedde de NELOS-agenda en dus ook de Hippocampus. Traditioneel wordt ons Bondsblad voor een groot deel gevuld met bondsnieuws en verslagen van activiteiten.

Het wegvallen van de meeste van die activiteiten zorgt ervoor dat we soms creatief uit de hoek moesten komen om deze Hippocampus gevuld te krijgen.

Gelukkig houdt ons redactieteam wel van een uitdaging. We nemen je mee naar Agay, Zavora en de ongerepte koraalriffen van Alor. We duiken dichter bij huis de Gavers in, bekijken de Oosterschelde door andere ogen en gaan op pad met de padden. We introduceren je in het blenden van gassen

Regionale info www.avos.be www.bravos-vzw.be www.limos-vzw.be www.ovos.be www.wevos.be

en laten je kennismaken met een nieuw onderwaterhuis. Laat in je agenda voor het najaar zeker voldoende plaats voor clubfeesten, jubileumduiken, cursussen en alle andere activiteiten die nu al in de Lopende agenda op de NELOS-website terug te vinden zijn.

Met een beetje geluk is de editie november/ december een dubbeleditie die we volschrijven met verslagen van alles wat werd ingehaald. Al is er aan elke medaille ook een keerzijde. Waar wij dankzij het COVID-vaccin het aantal overlijdens drastisch zien dalen, is dat bij degenkrabben en vooral haaien net andersom. Ook daar lees je meer over in deze Hippocampus.

Veel leesgenot.

Ivo Madder

Coverfoto: Borstbeeld in de Put van Ekeren, gefotografeerd tijdens het OBK 2020 - Thema mens en natuur - Juniors - zilver. Camera: Olympus E-M1 Mark II, ISO 400, 1/16 sec. bij f/14. Lens: 16 mm. Foto: Werner Graf.

Raadpleeg de brochure NELOS-structuur, voor meer info over wie wat doet binnen NELOS. Je kan deze brochure downloaden via onze website: www.nelos.be/documentencentrum.

Correcties, tips en/of opmerkingen i.v.m. de NELOS-cursusboeken, -dossiers of -documenten stuur je naar het e-mailadres: cursus@nelos.be. De andere e-mailadressen waarin PPT, documenten of instructormanual staat zijn niet meer in gebruik.

AIG-ASSISTANCE Bij je duikschool kan je het persoonlijk verzekeringskaartje bekomen, met daarop volgende info: Policy number: ARENA 2.009.718/010.

In geval van repatriëring/hospitalisatie ten gevolge van een duikongeval in het buitenland.

Call Center: +32 3 253 69 16.

Hippocampus mei/juni 2021

3

Inhoudstafel Bondsnieuws

Maand van de sportclub

79

Zet je club in de kijker en werf nieuwe leden. Neem deze keer zeker deel.

Duikverbod

87

Duikverbod aan de Zeelandbrug tijdens de conserveringswerkzaamheden.

Nieuws van Sectie EDIT

92

De PowerPointpresentaties worden volop afgestemd op het naslagwerk en de Infomap.

Veilig gasblenden

80

Veilig vullen van flessen met gassen. De gevaren, aandachtspunten, wetgeving, enz.

Stille dood Veerse Meer

88

Inventarisatie zuurstofloosheid 2020-2021 in het Veerse Meer.

Vernieuwing op volle toeren

86

Nieuwe opleidingsrichtlijnen voor onderwaterfotografie en -videografie conform CMAS.

Mijn liefde voor Zeeland

90

John Maes heeft het over zijn liefde voor het onderwaterlandschap in Zeeland.

Laatste nieuws over DIVES

Zomeractie NELOS-boetiek

In afwachting van DIVES 2.0 zijn er al enkele aanpassingen doorgevoerd.

Tot einde augustus zijn er diverse artikelen in aanbieding.

94

96

Controleer regelmatig de pagina www.nelos.be/corona op onze NELOS-website voor aanpassingen aan de richtlijnen met betrekking tot het duiken tijdens de coronacrisis. Als gevolg van aanpassingen opgelegd door de Belgische Nationale Veiligheidsraad, de Geneeskundige Commissie NELOS of het NELOS-Duikonderricht kunnen de richtlijnen steeds veranderen.

4

Hippocampus mei/juni 2021

Duikspinsels

Op babybezoek "Nukumi is op weg naar Europa" kopten de kranten een aantal weken geleden. Nee, Nukumi slaagde er niet in het inreisverbod te omzeilen en op het vliegtuig te stappen; ze is een grote witte haai die momenteel de oceaan overzwemt.

Je kan ondertussen wel raden dat ik één van die duikers ben die het grote leven kan

appreciëren. Ik tuur tijdens een duik vaak naar de diepte op zoek naar haaien, manta’s en roggen. Ik mis het geduld om de riffen af te speuren naar slakjes, visjes en andere wezentjes die ongetwijfeld ook wel fascinerend zijn, maar het oog van een fotograaf heb ik niet.

Het nieuws van een grote witte haai die onze richting uitkomt, doet ons wel even dromen. Een witte haai is immers nog net iets anders dan een walvishaai. Zo’n vaart zal het wel niet lopen. Nukumi bevindt zich momenteel ergens in het midden van de Atlantische Oceaan, maar de wetenschappers die haar nauwgezet volgen, zijn het contact even kwijt. Zij gaan er ook vanuit dat Nukumi op een gegeven moment rechtsomkeer maakt en toch voor de Amerikaanse kust bevalt.

Met een beetje geluk doet ze echter haar

Tekening: HBVL.

N

u ben ik zelf helemaal niet bang van haaien. Integendeel, ik vind het fascinerende dieren. In de Malediven bijna elke duik opnieuw omringd worden door haaien was een unieke ervaring die na enige tijd zelfs wende. In Egypte een grote, solitaire hamerhaai recht op ons af zien komen terwijl we trappen aan het maken waren, was spannend, maar vooral bijzonder spectaculair. Hij kwam ons even keuren en zwom een aantal rondjes rondom ons vooraleer weer in de diepte te verdwijnen.

Het was een moment om nooit te vergeten, maar veel dichter had hij toch niet moeten komen. En toen we een aantal jaren later in Egypte een ontmoeting hadden met een walvishaai waren we vol extase. In de Malediven hadden we ze niet gezien en dan kwamen we er nota bene in Egypte eentje tegen!

eigen zin en wordt de Middellandse zee volgend jaar de kraamkamer van een nieuwe generatie witte haaien. Dan speur ik met plezier het rif af om op babybezoek te gaan.

 NATALIE DECROCK

Advertentie

www.stop-finning-eu.org Hippocampus mei/juni 2021

5

Hippoëzie

anker voor anker gaan is sneller gedaan dan bedacht. de kabel rolt uit, een repeteergeweer. de haak trekt zich vast in het slib, bezonken bodems worden omgewoeld, de leiband dwingt het schip. lomer loopt het lichten. het vaartuig slokt de schakels op, de ketting is niet stuk, banden worden niet verbroken. een ligplaats ingeruild

Ludo Bleys Uit 'Link'

Advertentie

6

Hippocampus mei/juni 2021

Foto: Lurii.

met alle kluisters aan boord.

Wist je dat?

Links: Inktvisinkt wordt tegenwoordig vooral gebruikt om voedingswaren te kleuren.

Rechts: Inktvisinkt (sepiazwart) is nog steeds verkrijgbaar voor calligrafie of om sepiakleurige tekeningen te maken.

Met inktvisinkt kan je schrijven Inktvissen heten niet voor niets zo. Ze spuiten inkt als ze in gevaar zijn. Waar halen ze die inkt vandaan? Is het echte inkt waarmee je kan schrijven?

E

en inktvis is in tegenstelling tot wat zijn naam doet vermoeden geen vis maar een weekdier, zoals bijv. een mossel of een zeenaaktslak. Waarschijnlijk ken je als duiker heel wat soorten inktvissen? Ik noem er hier enkele op: de sepia of zeekat, de gewone octopus, de pijlinktvis, de Atlantische dwerginktvis, de blauwgeringde octopus, de kokosnootoctopus, de flamboyante dwergsepia en de mimicry octopus.

die uit twee delen bestaat: een kliergedeelte en een reservoir. In het kliergedeelte wordt de zwarte pigmentkleurstof aangemaakt en in het reservoir wordt die aangelengd met een soort slijm. Dat zorgt voor de vorming van een soort kleine klontjes, die klaar zijn om gebruikt te worden tegen vijanden. Als de inktvis aangevallen wordt, spuwt hij enkele van die klontjes uit. Vermengd met water vormen ze een donkere wolk.

Inktvissen kunnen van kleur veranderen.

Dat doen ze om zichzelf te camoufleren of om met soortgenoten te communiceren.

Bijna alle inktvissen hebben een inktzak, behalve de nautilus en een aantal diepzeesoorten.

Als een inktvis in gevaar is, zal hij zich eerst proberen onzichtbaar te maken door zijn kleur aan te passen aan de ondergrond.

Blijft de dreiging aanhouden, dan zal hij snel wegzwemmen en inkt spuiten. Hij zal van de inktwolk gebruikmaken om zich te verstoppen in een spleet of een holte van het rif. De zwarte wolk maakt de inktvis niet enkel onzichtbaar, er zit ook een stof in die het reukvermogen van de aanvaller uitschakelt.

Ja, maar tegenwoordig doen we dat niet meer. In de 19e eeuw was inktvisinkt populair om mee te schrijven en vooral om er mee te tekenen. De inkt werd eerst gedroogd en daarna gemengd met lak om hem waterbestendig te maken. Met een penseel of kroontjespen werd de bewerkte inkt aangebracht op papier of perkament.

De inkt uit de inktzak werd later ook gemengd met lijnolie om er stempels mee af te drukken. Ook in de fotografische industrie werd de bruinzwarte inkt gebruikt. Foto's met een sepiakleur werden voor het eerst gemaakt door een fotopositief te behandelen met de inkt van een zeekat. Later zijn andere methodes in gebruik genomen, waarbij zilverkorrels werden vervangen door zilversulfide. Dat zorgde ervoor dat de sepiakleurige afdruk stabieler werd. Tegenwoordig wordt sepiakleur via softwareprogramma's aan digitale foto's toegevoegd als men een

oorsprong inkt De inktvis maakt zijn inkt helemaal zelf. In de buik van de inktvis bevindt zich een inktzak,

Kan je schrijven met inktvisinkt?

retrolookfoto wil bekomen.

Probeer het zelf eens …

Met pure inktvisinkt kun je dus prima schrijven. Een beetje verdunnen met water is wel aan te bevelen. Je kunt zelf eens proberen met 'sepia' te schrijven, want je kan de inkt in zakjes kopen. De inkt wordt namelijk nog steeds gebruikt. Niet om te schrijven, maar om er voedsel mee te kleuren, zoals zwarte pasta. Je mag het alleen niet erg vinden dat je schrijfsel naar vis ruikt. Er is trouwens nog een ander nadeel: de onbewerkte inktvisinkt tast op lange termijn het papier aan vanwege zijn hoge zuurgraad.

soorten inkt Er bestaan verschillende soorten inkt: drukinkt, Oost-Indische inkt, vulpeninkt, balpeninkt, ecoline en inktcartridge. De inkt uit pennen, printers, enz. komt niet uit een inktvis. Inkt wordt gemaakt uit een kleurpoeder en een bindmiddel. Het bindmiddel kan van alles zijn: een soort olie, water of acryl. Vroeger werd inkt manueel gemaakt en was hij dus ook erg duur. Tegenwoordig wordt inkt vooral in de fabriek gemaakt, waar men water mengt met kleurstoffen en chemicaliën (vaak giftige goedjes) tot er inkt uitkomt.  IVO MADDER

Bron: https://youtu.be/UDDx1csntO8

Twee sepia's in achtervolging. Gewoonlijk geven inktvissen inkt af in het water om hen te helpen ontsnappen aan een roofdier. Hoewel één van deze inktvissen inkt in het water afgeeft, lijken ze op geen enkele manier gestrest en blijven ze langzaam zwemmen. De voorste sepia is vrijwel onzichtbaar geworden door de wolk inkt.

Pure inktvisinkt wordt onder andere gebruikt om pasta zwart te kleuren.

Hippocampus mei/juni 2021

7

Reportage Milieu

Akoestische thermometrie en onderwatergeluid

G

eluid plant zich voort in water als een serie drukfronten, gekend als een longitudinale golf. Hierbij verplaatsen de waterdeeltjes zich in dezelfde richting als de golf. De snelheid waarmee de drukfronten bewegen is de lokale geluidssnelheid. Deze is afhankelijk van bijvoorbeeld de temperatuur, het zoutgehalte en de druk, maar is onafhankelijk van de eigenschappen van het geluid zelf. In een typische oceaanomgeving is de lokale geluidssnelheid ongeveer 1.500 m/s. In de lucht is dit amper 340 m/s. Verhogingen van temperatuur, zoutgehalte en druk resulteren allemaal in snellere reistijden voor geluidsgolven.

Twee eigenschappen van geluidsgolven zijn de golflengte en de frequentie. Deze laatste blijft constant wanneer de lokale geluidssnelheid verandert en wordt daardoor gebruikt voor het beschrijven van de golven.

De eenheid van geluidsintensiteit is de bel, genaamd naar Alexander Graham Bell, de uitvinder van de telefoon. Omdat het menselijke oor intensiteitsniveaus kleiner dan één bel kan detecteren, wordt meestal met decibel gewerkt. Deze eenheid is gedefinieerd als tien keer het logaritme van de intensiteit van een geluidsgolf ten opzichte van een referentie intensiteit. Daardoor is decibel een relatieve eenheid, en geen absolute. De referentie-intensiteit voor onderwatergeluid werd arbitrair vastgelegd op 1 micropascal (µPa). In lucht werd de referentie vastgelegd op 20 µPa, waardoor geluidsniveaus gegeven in decibel niet kunnen vergeleken worden tussen beide elementen.

8

Hippocampus mei/juni 2021

meten van het geluid in de oceanen Temperatuur is de dominante factor bij het bepalen van de geluidssnelheid in de oceaan. In gebieden met hogere temperaturen (bijv. nabij het oceaanoppervlak) is er een hogere geluidssnelheid. De temperatuur neemt af met de diepte, bijgevolg neemt de geluidssnelheid af totdat de temperatuur stabiel wordt en de druk de dominante factor wordt. De snelheidsmeting en de frequentie van het geluid worden onder andere bepaald door akoestische thermometrie (ATOC – Acoustic Thermometry of Ocean Climate), waarbij bijv. de gemiddelde temperatuur van de Stille Oceaan tussen Californië en Hawaï opgemeten wordt. Men gebruikt dus geluid om warmte effectief te 'zien'.

Akoestische pulsen leggen grote afstanden af in de oceaan omdat ze vastzitten in een akoestische 'golfgeleider'. Dit betekent dat wanneer akoestische pulsen het oppervlak naderen, ze worden teruggedraaid naar de bodem, en wanneer ze de oceaanbodem naderen, worden ze teruggedraaid naar het oppervlak. De oceaan geleidt geluid zeer efficiënt, vooral geluid bij lage frequenties, dat wil zeggen minder dan een paar honderd hertz (Hz).

Het succes van akoestische thermometrie is afhankelijk van het bestaan van het SOFAR-kanaal, dat op een diepte van ongeveer 1.000 meter ligt. Het SOFAR-kanaal (Sound Fixing and Ranging channel) of 'Deep Sound

Foto: OceanCare.

Eén van de manieren om de onderwatergeluiden te meten is via akoestische thermometrie (ATOC – Acoustic Thermometry of Ocean Climate).

Channel' ( DSC ) is een horizontale laag water in de oceaan waar de geluidssnelheid minimaal is. Het SOFAR-kanaal fungeert als een golfgeleider voor geluid, en laagfrequente geluidsgolven – onder de 100 Hz – binnen het kanaal kunnen duizenden kilometers afleggen voordat ze verdwijnen.

Het is dus de autobaan voor geluid. Geluidsgolven stuiteren normaal tussen de lagen van de oceaan, maar in het SOFAR-kanaal kunnen ze ongeschonden grote afstanden afleggen. Wetenschappers denken dat bultruggen het SOFAR-kanaal kunnen gebruiken om met elkaar te communiceren over de lange afstanden die hen tijdens migraties van elkaar scheiden. De blauwe vinvis zendt geluiden uit in het bereik van 5 Hz waardoor ze kunnen communiceren met andere blauwe vinvissen een halfrond verwijderd! Daarentegen zullen hoogfrequente geluiden van meer dan 1.000.000 Hz niet van het ene uiteinde van een olympisch zwembad naar het andere reiken.

De as van het SOFAR-kanaal ligt op het punt van de minimale geluidssnelheid op een diepte waar de druk de temperatuur begint te domineren en de geluidssnelheid toeneemt. Dit punt is aan de onderkant van de thermocline en de bovenkant van de diepe isothermische laag en heeft dus enige seizoenvariatie. Er zijn andere akoestische kanalen, met name in de bovenste gemengde laag , maar de straalpaden verliezen energie door oppervlak- of bodemreflecties. In het SOFAR-kanaal worden met name lage frequenties teruggebogen in het kanaal, zodat het energieverlies klein is en het geluid duizenden kilometers aflegt.

Omgevingsgeluid en lokaal geluid.

Als je de reistijd van een geluidspuls in het SOFAR-kanaal en de afgelegde afstand kent, kun je eenvoudig de gemiddelde snelheid berekenen die hij aflegde (snelheid = afstand / tijd). Die snelheid zal dan direct correleren met een bepaalde temperatuur. Je bekomt geen duidelijk beeld van de temperatuur op elk punt op het pad, enkel de informatie over de gemiddelde temperatuur tussen de twee punten. Als het vorig jaar 1.000 seconden kostte voordat een puls 1.500.000 meter van Californië naar Hawaï aflegde, maar het dit jaar 999 seconden duurt, dan moet het geluid sneller gaan. Die verhoogde geluidssnelheid kan het gevolg zijn van een temperatuurstijging. Kleine veranderingen in de watertemperatuur zijn het gevolg van het opnemen van grote hoeveelheden warmte, omdat water een grote warmtecapaciteit heeft. Veranderingen in temperatuur in diep water kunnen een nauwkeurigere indicator zijn voor het broeikaseffect dan veranderingen in temperatuur in de atmosfeer, omdat lucht een kleine warmtecapaciteit heeft.

akoestische detectie Gehoor is een eigenschap van alle vertebraten. Omdat in water geluid veel verder draagt dan licht, is geluid voor zeedieren van extra belang. Mariene zoogdieren steunen op hun akoestisch detectie om hun omgeving te 'voelen', te communiceren en objecten zoals voedsel, obstakels en andere diersoorten te identificeren. Vissen kunnen verschillende geluiden produceren (klikken, kwaken, knorren, enz.) die bijvoorbeeld gebruikt worden voor het aantrekken van geschikte partners en het afweren van predatoren. Ook mariene ongewervelden maken gebruik van geluid ter bescherming en in het kader van reproductie. Onderzoek hier-

naar is beperkt, maar bijv. voor sommige kreeft- en garnaalsoorten bleek geluid van groot belang te zijn voor het afschrikken van en waarschuwen voor predatoren. Er zijn dus verscheidene mariene diersoorten afhankelijk van de productie en ontvangst van geluid voor een aantal levensaspecten.

Door de mens geïntroduceerde factoren die de het geluidsniveau veranderen kunnen een impact hebben op deze eigenschappen.

oorverdovend geluid De mens veroorzaakt zowel een toename in geluid als een verandering in de geluidsoverdragende eigenschappen van water. In de oceaan is er altijd een natuurlijke hoeveelheid achtergrondgeluid, veroorzaakt door onder meer de organismen zelf, golven, regen, aardbevingen en vulkanisme.

Door menselijk toedoen wordt in sommige gebieden een 100 maal hogere intensiteit opgemeten. De belangrijkste oorzaken zijn scheepsvaart, bouwwerken, akoestische technieken (zowel voor onderzoek, militaire, en commerciële doeleinden), onderwater explosies (commercieel en militair) en olieproductie. Elke bron kan een ander effect hebben, afhankelijk van het frequentiebereik, de intensiteit en de duur (continu, in pulsen of intermediair) van het geproduceerde geluid. Schepen produceren bijvoorbeeld andere geluidsgolven naargelang hun type, grootte, snelheid en voortstuwingssysteem. Het gaat echter, net zoals bij mariene zoogdieren, meestal om lage frequentiegolven. Golven met een lage frequentie zijn ook deze die het verste reiken. Geluid kan problemen teweegbrengen bij dieren, waaronder een verandering van gedrag, een reductie van de communicatieafstand voor sociaal gedrag, foerageer- en

predatorvermijding, tijdelijke of permanente schade aan het gehoor en/of in extreme gevallen, habitatverlating of zelfs sterfte.

oceaanverzuring Een voorbeeld van een door de mens veroorzaakte verandering die invloed heeft op de geluidsoverdracht onder water is oceaanverzuring, doordat er meer koolstofgas in het water opgelost zit. Dit proces veroorzaakt een vermindering in de geluidsabsorptie bij frequenties lager dan 10 kHz. Hierdoor kunnen lagere frequentiegolven langere afstanden afleggen. Er zijn verschillende voorspellingen voor de mate waarin dit effect zal bijdragen aan de geluidsconcentratie in de toekomst. Er zijn studies die aangeven dat in bepaalde dichter bij de polen gelegen gebieden de geluidsabsorberende capaciteit van het zeewater met 60% zou dalen. Een recentere studie uitgevoerd door drie onafhankelijke teams toonde daarentegen met mathematische modellen aan dat het geluidsniveau tegen 2100 met maximaal 2dB zal stijgen door de invloed van acidificatie (meer koolzuurgas in het water). Dit is minder dan de natuurlijke geluidsvariatie en is dus weinig relevant in vergelijking met geluid gecreëerd door natuurlijke gebeurtenissen zoals stormen of grotere golven.

Of de oceaanverzuring en het broeikaseffect op termijn meer hinder voor de zeezoogdieren teweegbrengen op gebied van hun akoestisch detectie is niet duidelijk. Wat wel zeker is, is dat de overlast door de hoeveelheid niet natuurlijke geluiden hen enorme hinder en schade kunnen toebrengen, soms met de dood tot gevolg.  IVO MADDER

Hippocampus mei/juni 2021

9

Milieu

Foto: WaterProof B.V.

Foto: DNV GL.

Reportage

Oplossingen voor onderwatergeluid van scheepvaart

Geluidsmetingen bij de scheepvaart en het bouwen boorplatforms en windmolenparken op de Noordzee.

Onderwatergeluid is een onderbelichte, maar ernstige bedreiging voor het marien leven.

Op 30 maart 2021 stelde vice-eersteminister en minister van Justitie en Noordzee Vincent Van Quickenborne tijdens een webinar de resultaten voor van het onderzoek naar de maatregelen die de scheepvaartsector kan nemen om onderwatergeluid te beperken.

H

et onderzoek van studiebureau TNO (Nederlandse Organisatie voor toegepa st-natuur wetenschappelijk onderzoek), een onafhankelijke onderzoeksorganisatie, toont aan dat er een set van mogelijkheden is om de emissie van continu onderwatergeluid aanzienlijk te verminderen. Voor het marien leven, van garnaal tot walvis, zou dit een wereld van verschil zijn. Bovendien zouden veel van deze maatregelen ook op andere vlakken voordelig zijn. Ze kunnen immers, naast het onderwatergeluid, ook het energieverbruik en de emissie van luchtvervuiling van het schip verminderen.

een ernstig probleem Geluidshinder is een ernstiger probleem dan algemeen wordt aangenomen. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is geluidshinder, na luchtvervuiling, de grootste bedreiging voor de menselijke gezondheid.

Net zoals bij de mens, heeft geluidsoverlast ook een grote impact op het marien leven: meer dan 150 soorten worden hierdoor bedreigd. Het verstoort vooral de interactie tussen individuen, zoals tussen prooi en predator en bij de voortplanting. Gebrek aan communicatie maakt dat dieren 'ondermaats' presteren.

Op alle soorten van marien leven zijn effecten waargenomen en de impact varieert per soort. Ongewervelden, zoals mosselen, hebben onder andere een lagere groeisnelheid, een hoger metabolisme, een hoger zuurstofverbruik en meer DNA-schade.

Vissen vertonen verstoorde eetpatronen, vormen kleinere scholen en hebben minder nakomelingen. Ze worden ook makkelijker

10

Hippocampus mei/juni 2021

gevangen door andere dieren, waardoor er minder volwassen exemplaren zijn. Zeezoogdieren interageren het meest via geluid en worden het vaakst bestudeerd. Sommige soorten, zoals de blauwe vinvis, passen hun zangpatroon aan om boven het geluid van het schip uit te komen. Maar dit aanpassingsgedrag kost energie. Ook zeezoogdieren zullen door onderwatergeluid minder succesvol foerageren (voedsel zoeken en opnemen). Voor spitssnuitdolfijnen bijvoorbeeld is dat een vermindering van meer dan 50%.

focus op continu onderwatergeluid Er zijn veel bronnen van onderwatergeluid, zowel van natuurlijke oorsprong als door

menselijke activiteiten. In een milieu-analyse ervan wordt onderscheid gemaakt tussen de impact van acuut geluid dat heel sterk is en beperkt in de tijd (zoals een ontploffing of het heien van windmolenpalen) en achtergrondgeluid dat continu duurt. Het onderzoek van studiebureau TNO op vraag van de FOD Volksgezondheid richt zich op het continue achtergrondgeluid, waarvan de scheepvaart één van de grootste bronnen is. Omdat de respons van dieren op onderwatergeluid zo verschillend is, is er nog geen wetenschappelijke consensus over een aanvaardbaar geluidsniveau en binnen welke frequentiebanden men moet werken.

Ook zonder normering is wel al bekend dat elke daling van onderwatergeluid, hoe

Heel wat zeeleven ondervindt grote hinder van lawaai van bijvoorbeeld scheepvaart, bouwwerkzaamheden en militaire operaties. Veel dieren in de Noordzee communiceren en navigeren namelijk via geluid. Wanneer dit door lawaai verstoord wordt kunnen zij elkaar niet meer bereiken en zich slecht oriënteren. Op https://app.nos.nl/op3/noordzee krijg je een idee van de herrie die onder het wateroppervlak te horen is.

Uit onderzoek blijkt verder dat onderwatergeluid (en dan vooral sonar, scheepvaart en bodemonderzoek) ervoor kan zorgen dat dolfijnen en walvissen minder goed kunnen communiceren.

Bovendien kan geluid het eetgedrag van zeedieren verstoren, waardoor ze minder energie binnen krijgen.

beperkt ook, al een groot verschil betekent voor verschillende diersoorten, omdat het de continue stress vermindert. Een school vissen zal bijvoorbeeld met een daling van 6 dB acht keer meer ruimte krijgen om te communiceren.

Voor het onderzoek werd nauw samengewerkt met de Koninklijke Belgische Redersvereniging. De Belgische reders hebben zich in 2018 in het plan voor duurzame scheepvaart geëngageerd om constructief mee te werken.

verschillende soorten oplossingen Het onderzoek toont aan dat elk schip een set van mogelijkheden heeft om zijn geluidsemissies te verlagen en hierdoor ook andere schadelijke emissies (CO2, NOX, SOX, PM of fijn stof) kan verminderen. De voorgestelde maatregelen hebben een impact op de geluidsproductie van de schroef en de weerstand van het schip. Het gaat onder meer om een beter design van de romp en het verminderen van de weerstand door een beter onderhoud van de scheepsromp en scheepsschroef. De winst die gehaald kan worden bij deze individuele maatregelen is sterk variabel per schip en moet case per case bekeken worden.

Dit bevestigt de resultaten van Maersk, de containerrederij die in 2015 besloot om 100 van zijn containerschepen aan te passen met als doel hun energie-efficiëntie te verhogen. 1 miljard US dollar werd geïnvesteerd om boegen boller te maken, nieuwe

De volledige onderzoeksresultaten (in het Engels) zijn terug te vinden op de website van de FOD Volksgezondheid (Nederlandse en Franse samenvatting zijn beschikbaar): • de studie over het verminderen van emissies en onderwatergeluid van scheepvaart: http://bit.ly/health-scheepvaart • de studie over een 'slow steamingscenario voor het Noordzeegebied: http://bit.ly/slow-steaming

propellers en propellerkappen te installeren, motoren met nieuwe technologieën af te stellen en snelheid en diepte te optimaliseren. Vijf van deze schepen werden voor en na hun retrofit nader onderzocht en gaven naast de gewenste vermindering in brandstofverbruik ook een sterke daling van hun geluidsemissie van 6 dB (8-100 Hz band) en 8 dB (100-1000 Hz band). Een vermindering van 6 dB is een daling met maar liefst 75%.

Collectieve maatregelen kunnen ook bijdragen. Het onderzoek geeft aan dat het verminderen van de snelheid van schepen in de Noordzee tot 75% van hun ontwerpsnelheid een flinke vermindering van geluid en emissies oplevert. Een aanzienlijke vermindering van CO2 (10%), NOX (11%), SOX (10%), PM10 (10%) gaat samen met een vermindering van het onderwatergeluid met 1 tot 4 dB. Dit lijkt een beperkt effect, maar decibel is een logaritmische schaal, waardoor 1 tot 4 dB minder achtergrondlawaai namelijk kan resulteren in een toename van het communicatiebereik of de afstand tot waar dieren een geluid kunnen waarnemen met ruwweg 20 tot 40%. Dit is een modellering om het potentieel aan te tonen binnen de Noordzee, één van de drukst bevaarde scheepsroutes ter wereld.

leidende rol binnen de Internationale Maritieme Organisatie (IMO) Vooraleer dit in de praktijk om te zetten is het noodzakelijk om dit op internationaal

niveau af te stemmen. Een gelijk speelveld moet immers behouden worden bij het nemen van dergelijke maatregelen. Met het webinar over onderwatergeluid wil België de problematiek van geluidsoverlast aankaarten en samen met Canada en de sector een leidende rol opnemen binnen de IMO om verdere concrete maatregelen uit te werken.

We nodigen ook andere landen in de wereld uit om het potentieel van geluidsreductie, reductie van CO2-emissie en energie-efficiëntie nader te bestuderen en hun bevindingen binnen de IMO te delen.

Vice-eersteminister en minister van Noordzee Vincent Van Quickenborne: "Het bijzondere aan dit onderzoek is dat niet alleen gefocust wordt op onderwatergeluid, maar ook op de vermindering van CO2-uitstoot en emissie van NOX, SOX en fijn stof. Hiermee worden twee milieudoelstellingen, nl. klimaatverandering en luchtvervuiling, aangepakt waar de scheepvaart op dit moment sterk op inzet. In het kader van mijn Noordzeebeleid wil ik hiermee verder aan de slag samen met de sector. België speelt hierin op internationaal niveau een voortrekkersrol en wil nauw samenwerken met de sector, internationale partners en ngo's. Onze ambitie is om de CO2-uitstoot te verminderen met 55% tegen 2030. Tegen 2050 streven we naar 'zero emissions'. Ook inzake de reductie van onderwatergeluid moeten we ambitieus zijn".  SANDER MAENHOUDT (WOORDVOERDER) & MIEKE VAN DE VELDE (FOD VOLKSGEZONDHEID)

Advertentie

Hippocampus mei/juni 2021

11

Reportage Biologie

Foto: Kees Slot.

Nieuwe zeeschildpad ontdekt in Thailand Duiker Kees Slot uit Kampen heeft een naamgenoot in de Golf van Thailand. Een schildpad, die hij een paar jaar geleden filmde tijdens een duik in Thailand, is nu naar hem vernoemd.

D

e Nederlander Kees Slot leerde in 2003 duiken bij een duikschool in de Nederlandse gemeente Kampen.

Nadat hij zijn brevet CMAS 1*D behaalde, kocht hij een onderwatercamera en sindsdien maakt hij bijna elke duik foto's of video's. Zo ook in 2016 toen hij op vakantie was in Thailand en er rond het eiland Koh Phai (Bamboo-eiland), ongeveer 15 km van de toeristische stad Pattaya, dook op het scheepswrak 'HTMS Khram'. Hij filmde de grote scholen vis en plots verscheen er een karetschildpad. Hij filmde en fotografeerde hem. De videobeelden zette hij, zoals altijd, op zijn YouTubekanaal.

Het ATMEC-instituut (AOW Thai Marine Ecology Center – www.atmec.org) in Bangkok (Thailand) brengt de zeeschildpadden in de Golf van Thailand in kaart, onder andere op basis van de tekening op hun schild.

Tijdens de zomer van 2020 kreeg Kees Slot van Amir Patel, de coördinator van het 'Gulf of Thailand Sea Turtle Identification Project', te horen dat er op basis van zijn foto's een karetschildpad (Eretmochelys imbricata) in de Golf van Thailand geïdentificeerd werd die men daar waarschijnlijk nog niet eerder gezien had. "Amir Patel had mijn video gezien op YouTube", zegt Kees. "Naar aanleiding daarvan contacteerde hij me en vroeg

of ik nog meer materiaal had, waarmee hij de schildpad zou kunnen identificeren. Na het opsturen van al mijn foto- en filmmateriaal bleek dat hij voldoende beelden had om dat te kunnen doen. Deze zeeschildpad kwam nog niet voor in hun database".

Turtle Diverkees Het Ecology Center was zo gelukkig met de glasheldere beelden van de onbekende schildpad dat ze in november 2020 Kees vertelden dat hij het dier een naam mocht geven. Vooral het feit dat Kees de eerste was die de schildpad had vastgelegd op zowel foto als video gaf de doorslag. "Ik was enorm vereerd", zei Kees. "Ik ken wel honderden duikers, maar ik heb nog nooit gehoord over iemand die een dier een naam heeft mogen geven".

Afgezonken schip De 'HTMS Khram' was een marineschip (voormalig 'USS LSM-469') dat bij het Amerikaanse leger na de Tweede Wereldoorlog in onbruik raakte. In 1962 werd het geschonken aan de Thaise regering en als 'Thai Navy vessel 732' omgedoopt tot 'HTMS Khram'. Het Thaise ministerie ontdeed het grote transportschip van wapens, olie en andere materialen die vervuiling konden opleveren. Als een kunstmatig rif werd het vlak bij het eiland Koh Phai, dat in militair gebruik is, afgezonken ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van kroonprins Maha Vajiralongkorn. Het grote scheepswrak dat van boven- tot onderkant van 20 tot 30 meter onder de zeespiegel ligt, is een toevluchtsoord voor grote scholen vis.

12

Hippocampus mei/juni 2021

HTMS Khram.

Tekening: Alex Beuchel.

Foto: Kees Slot.

De video van de zeeschildpad 'Turtle Diverkees' kan je bekijken op https://youtu.be/uUMBKnp_3O4.

Op www.diverkees.weebly.com, de website van Kees Slot, vind je meer info over 'Turtle Diverkees'.

Je kan er ook een duurzame 'Koffiemok Turtle Diverkees' bestellen.

Zeeschildpad Diverkees.

Het is niet ongebruikelijk dat dieren vernoemd worden naar een persoon. Zo heb je de hitlerkever en een nachtvlinder vernoemd naar Donald Trump. Ook wijlen Wim Wellens, voormalig voorzitter van de Geneeskundige Commissie, mocht ooit een schelp op naam brengen: de Coriocella hibyae. De naamgeving verwijst naar zijn echtgenote Ilse Hiby.

"Ik heb een eigen website met duikfoto's en die website heet 'Diver Kees'. Dus bedacht ik 'Turtle Diverkees' als naam voor de zeeschildpad", zie Kees fier. "Er zwemt nu dus een schildpad in de Golf van Thailand met de naam 'Turtle Diverkees'. Als ik er niet meer ben, dan zwemt hij er nog rond, want een schildpad kan 90 jaar oud worden en ik ben nu 56. Dat is toch wel zo'n beetje het

mooiste wat je als hobbyduiker kunt meemaken", zegt Kees heel trots.

"Ik hoop natuurlijk dat het binnenkort weer mogelijk is om te reizen en dan kun je wel raden waar ik dan heen wil gaan en wie ik wil gaan opzoeken. Als ik hem weer zie, maak ik opnieuw foto's van hem", zegt Kees vol verlangen.  IVO MADDER

Advertentie

UW EXPERT IN ONDERWATERFOTO & -VIDEOGRAFIE

WIJ ALLE SERVICEN IN EI MERK GEN E ATEL N IER

ONDERHOUD HERSTELLING

MAATWERK

VERKOOP

WWW.MES-BVBA.BE Hippocampus mei/juni 2021

13

Reportage Milieu

2020: het jaar van de 'stille' oceaan Een zich ontwikkelend 'Oceaan luisterend Netwerk' zal de uitzonderlijke stille zeeën, als gevolg van COVID-19, bestuderen.

T

e midden van verminderde mariene activiteiten, als gevolg van COVID-19, probeert een groeiend netwerk van meer dan 200 wereldwijd goed verspreide niet-militaire hydrofoons veranderingen in het mariene leven vast te leggen door het bestuderen van geluidsgolven.

selijke activiteiten vast te leggen. Door dit te combineren met andere meetinstrumenten, zoals bijv. 'tagging', zal dit uitwijzen welk effect geluid heeft op mariene leven in de Antropocene zeeën. [Nvdr. Antropoceen is een onofficiële indeling van de tijd, namelijk vanaf de mens zich manifesteerde in de zeeën].

Door een combinatie van minder reizen en een vertraagde economie zijn de scheepvaart, het zeebodemonderzoek en heel wat andere menselijke activiteiten in de oceaan erg afgenomen. Dat vormt meteen een uniek moment voor de start van een tijdgebonden studie naar de invloed van geluid op mariene leven.

Geluid plant zich ver voort in de oceaan. Een hydrofoon registreert laagfrequente signalen van honderd en zelfs duizend kilometer ver. De hoogste concentraties non-militaire hyfrofoons, bevinden zich langs de Noord-Amerikaanse kusten – Atlantische, Pacifische en Arctische – Hawaï, Europa en Antartica en er zijn er nog enkele verspreid in het Azië-Pacifisch gebied.

Reeds meer dan een eeuw gebruikt de marine geluid om onderzeeërs, onderwatermijnen en belangen van nationale veiligheid op te sporen. Ook mariene dieren gebruiken geluid en natuurlijke sonar voor navigatie en communicatie doorheen de oceaan.

Maar over de gevolgen van het door mensen gecreëerd geluid op het mariene leven is slechts weinig bekend.

Een groep wetenschappers ontdekte dit netwerk en hoopt informatie te halen uit het bijeenleggen van hun waarnemingen in de 'stille' oceaan gedurende 2020 en het controleren van het 'geluidslandschap' in de toekomst. Ze proberen een totaal van 500 hydrofoons te bereiken om de geluiden van walvissen en andere mariene leven te registreren en daarbij het geluid van men-

Locaties van civiele hydrofoons die mogelijk nuttig zijn om de effecten van de coronapandemie op het oceaangeluid en andere akoestische kenmerken van de oceaan te bestuderen, worden hier weergegeven vanaf 8 februari 2021. Figuur door Eduardo Klein van de Universidad Simón Bolívar, Caracas, Venezuela.

14

Hippocampus mei/juni 2021

"Het meten van variëteit en veranderingen in omgevings- of achtergrondgeluid in de oceaan gedurende een periode, vormt de basis voor karakteristieke mariene 'soundscape' (klanklandschap, achtergrondgeruis, geluidsomgeving)", zegt Peter L. Tyack, professor Mariene Zoogdieren Biologie van de universiteit St.Andrews, Schotland. "Het vaststellen van de gevaren van onderwatergeluiden voor mariene leven vereist het begrijpen van welke niveaus schadelijke gevolgen hebben en waar in de oceaan gevoelige dieren aan te hoge niveaus worden blootgesteld. Het beperkte, sporadische gebruik van de hydrofoons en het moeilijk integreren van de metingen hebben nauwelijks geholpen om onze confidentiële kennis te vergroten".

In 2011 begonnen de betrokken specialisten het 'International Quiet Ocean Experiment' (IQOE) te ontwikkelen en in 2015 lanceerden ze het 'International Quiet Ocean Experiment Science Plan'. Eén van de doelen van dit plan was het vastleggen van omgevingsgeluid in verschillende oceaangebieden om zo de variëteit, veranderingen en andere typische eigenschappen van geluid over een serie frequenties te registreren.

Het plan had ook de bedoeling om 2022 te benoemen als 'The Year of the Quiet Ocean' (Het jaar van de 'stille' oceaan). "Maar door de COVID-19-pandemie zullen de oceanen wellicht nooit zo stil zijn als in april 2020", zegt Jesse Ausubel, directeur van het 'Program for the Human Environment' van de Rockefeller Universiteit. "De COVID-19-pandemie bezorgde ons een onverwacht scenario dat het geluid verminderde naar niveaus lager dan we ooit hadden durven dromen".

IQOE zal 2020 beschouwen als 'The Year of the Quiet Ocean' en plaatst de focus op die onderdelen van het project die de veranderingen van geluidsniveaus en de effecten op organismen die gebeurden in 2020, gebaseerd op de metingen van honderden hydrofoons, gebruikt door de wereldwijde oceaan akoestische vereniging in 2019-2021.

Door het IQOE is het aantal burgerhydrofoons in Noord-Amerika, Europa en elders – voor onderzoek en operationele doeleinden – drastisch verhoogd. Daarmee kan IQCOE en het 'Oceaan Luisterend Netwerk' reeds een tip van de sluier oplichten over het effect van mensen op het mariene leven en ecosystemen. Van de 231 non-militaire hydrofoons geregistreerd in februari 2021 hebben verschillende zich akkoord verklaard

"Om de terugkeer naar normale condities, wanneer de pandemie verdwijnt, vast te leggen, moet het intensieve akoestisch observeren door de bestaande hydrofoons ten minste doorgaan tot einde 2021", zegt Edgard R.Urban Jr, IQOE Project Manager van het Scientific Commitee on Oceanic Research.

De kaart toont het verschil tussen het totale geluidsniveau en het natuurlijk niveau, soms tot 30 decibels (dB). Het onderwatergeluid werd gedurende een jaar gemeten op 15 plaatsen in de Noordzee. Scheepvaartgeluiden domineren de menselijke verhogingen in de Noordzee. Hoewel 30 dB op zich niet luid is, brengt de verhoging het niveau beduidend hoger dan het natuurlijk geluid. om hun geografische coördinaten en andere metadata te laten zien op de IQOE-website (www.iqoe.org/systems), waarmee de organisatoren hopen nog meer medewerkers aan te trekken. Van de geregistreerde hydrofoons staan de meeste in de oceanen rond de VS en Canada, terwijl er nog bijkomen, vooral in Europa. Het is duidelijk dat meer akoestische instrumenten en metingen vereist zijn in het zuidelijk halfrond.

De wetenschappers proberen een globale database te creëren waarbij alle medewerkers standaardmethodes, gereedschappen en dieptes meten, om zo de oceaansounds vast te stellen en het effect op de verspreiding en het gedrag van 'geluidmakende' dieren.

Deel van het project is de ontwikkeling van nieuwe software door de Universiteit van New Hampshire (MANTA), die zal helpen oceaangeluidopnames van deelnemers te standaardiseren, het vergelijken gemakkelijker te maken en moet helpen met het opslaan en zichtbaar maken van het geluid. De nieuwe MANTA-software is beschikbaar op https://bit.ly/3cVNUox. Bovendien wordt

een 'Open Portal to Underwater Sound' (OPUS) getest bij het Alfred Wegener Institute in Bremerhaven (Duitsland) om het gebruik van akoestisch gegevens te promoten en een gemakkelijke toegang te verlenen tot bewerkte gegevens van de MANTA-database. Ondertussen hebben wetenschappers gedurende de voorbije tien jaar krachtige methodes ontwikkeld om de verspreiding en de overvloed aan 'geluidmakende' dieren in te schatten, gebruik makend van passieve akoestische waarnemingen.

"Het integreren van waarnemingen van dierlijk gedrag op 'geluidschappen' kan lange termijn veranderingen in oceaan geluid naar voor brengen", zegt Jennifer Miksis-Olds, directeur van het Center for Acoustics Research and Education van de Universiteit van New Hampshire.

Het prille hydrofoonnetwerk zal verder bijdragen tot het Ocean Observing System (GOOS), een wereldwijde samenwerking voor het waarnemen van stromingen, temperatuur, zeeniveaus, chemische verontreiniging, afval en andere gegevens.

Vergelijkbare onbedoelde mogelijkheden voor mariene onderzoek zijn zeldzaam en belangrijk in moderne geschiedenis. Zij bevatten de start (1945) en het stoppen (1980) van nucleaire testen op grondniveau, die sporen van koolstof en tritium veroorzaakten en door de afbraak ervan belangrijke inzichten in fysische, scheikundige en biologische gegevens van de oceanen verschaften. Zij bevatten ook de terroristische aanvallen in New York City en Arlington op 11 september 2001, waardoor honderden burgervluchten werden geannuleerd en waardoor wetenschappers het effect van condenssporen (of het ontbreken ervan) op weerpatronen kunnen bestuderen. Die aanvallen veroorzaakten ook een vertraging van de scheepvaart en vermindering van oceaangeluid, waardoor biologen het stressniveau van de bedreigde 'North Atlantic Right whale' (Noordkaper – Eubalaena glacialis) in de baai van Fundy onderzochten. Na vergelijking met de gegevens van 2001 kwamen zij tot de conclusie dat de stressniveaus in september hoger waren in de volgende vier jaar als de walvissen zich klaarmaakten om te migreren naar warmere zuidelijke wateren, waar ze bevallen. Die gegevens suggereerden dat de geïndustrialiseerde oceaan chronische stress veroorzaakt bij dieren.

waardevolle mogelijkheid De mogelijkheid om oceaangegevens in de Anthropocene zeeën op te slaan, komt zelden voor. COVID-19 heeft de scheepvaart, het toerisme, de ontspanning, het vissen, de aquacultuur, het onderzoek naar energie, de mariene- en kustwachtoefeningen, de diepzeebouwwerken en het baggeren van havens en kanalen drastisch verminderd.

Jesse Ausubel zegt: "Laat ons gebruik maken van de COVID-pauze om te komen tot veiligere operaties voor de shipping industrie, diepzee-activiteiten, zeemachten en andere gebruikers van de oceanen. We werken om op tijd, betrouwbare en gemakkelijk te interpreteren kaarten van oceaangeluidschappen te bezorgen".  VRIJ VERTAALD UIT EEN PERSBERICHT VAN 9 MEI 2021 DOOR ROLAND WANTENS

Hippocampus mei/juni 2021

15

Reportage

Foto: archief Marco Heesbeen.

Duikmateriaal

Review Olympus PEN E-PL10 met AOI UH-EPL10 onderwaterhuis De laatste Olympus PEN-camera met een standaard onderwaterhuis, was de 'E-PL7' en die is ondertussen al 5 jaar oud.

Het werd dus echt wel tijd voor een nieuwe PEN-cameraset.

Wel, … hier is hij dan. De nieuwe 'Olympus PEN E-PL10'.

H

ij is helemaal up-to-date met wifi en bluetooth voor een snelle en gemakkelijke draadloze verbinding met je smartphone of tablet. Met de Olympus 'Image Share app' kun je zelfs de camera op afstand bedienen met 'live-view' en natuurlijk je beelden bekijken of direct delen op 'social media'. De camera heeft ongeveer dezelfde afmetingen als een compactcamera, maar heeft zeer uitgebreide instelmogelijkheden en biedt wel de mogelijkheid om objectieven te wisselen.

4K-kwaliteit.

Een andere belangrijke verbetering is het scherpstelsysteem. De snelle contrastautofocusdetectie van de 'E-PL10' beschikt over maar liefst 121 scherpstelpunten.

Bij macro-opnamen en visportretten vind ik het zelf altijd erg prettig om één enkel of een groepje scherpstelvelden te selecteren, zodat ik heel nauwkeurig het focuspunt kan kiezen. Dat werkt bij de 'E-PL10' gelukkig ook heel fijn. Je kunt kiezen voor alle velden, maar ook voor een groepje van 9 of voor één enkel veld. Er is zelfs een aparte knop om direct naar de instellingen voor de scherpstelvelden te gaan. Met het draaiwieltje kies je voor alles, groep of enkel en vervolgens kun je met de pijltjes de gewenste positie aangeven. Dit is ook allemaal via het onderwaterhuis te bedienen.

camera. Bij het maken van een foto stuurt de camera dan een signaaltje naar de 'flash trigger', die vervolgens zijn twee LED's laat afgaan. Deze lichtpuls zorgt ervoor dat externe flitsers, aangesloten via een optische kabel, op het juiste moment flitsen. Het is een manueel flitssignaal zonder S-TTL, dus je moet de flitskracht op de externe flitser zelf instellen. De 'flash trigger' heeft een eigen voeding en kan enorm snel achter elkaar flitsen. Zo spaar je energie van de accu van de camera en hoef je ook niet te wach-

onderwaterhuis

De techniek is er in 5 jaar tijd flink op vooruit gegaan. De nieuwe 'TruePic VIII' beeldprocessor is zelfs 3,5x zo snel als zijn voorganger. De beeldprocessor optimaliseert de beelden en zorgt dus samen met de sensor voor de uiteindelijke beeldkwaliteit. Scherpte, kleur en ruis worden allemaal geoptimaliseerd.

Je kunt daardoor, als dat nodig is, ook met wat hogere ISO-waarden fotograferen. ISO 800 levert nog hele nette beelden en zelfs bij ISO 1600 is de hoeveelheid ruis nog beperkt. Door de snelle 'TruePic VIII', kan de 'PEN 10' 8,6 beelden per seconde maken.

Aan de liefhebbers van video is ook gedacht, want de camera kan nu video opnemen in

16

Hippocampus mei/juni 2021

Dat brengt ons bij het 'AOI UH-EPL10' onderwaterhuis. Bij de camera zijn er al heel wat verbeteringen, maar het onderwaterhuis is nog drastischer onder handen genomen.

Wat direct opvalt, is het formaat. Het onderwaterhuis is heel compact. Het is amper groter dan het onderwaterhuis voor de bekende 'Olympus TG-6 compactcamera'. Het is duidelijk veel compacter dan de 'oude' PEN-onderwaterhuizen. De vorige generatie behuizingen waren met name veel hoger, omdat er ruimte nodig was voor de interne flitser van de camera. Dat is nu heel anders aangepakt. Het onderwaterhuis is standaard voorzien van een zogenaamde 'flash trigger'. Dat is iets wat we normaal gesproken vooral zien bij 'high-end'-systemen. De 'flash trigger' wordt met een kabeltje met flitsschoen aangesloten op de

ten totdat de interne flitser van de camera weer opgeladen is. Dat was een nadeel van de oude PEN-toestellen. De interne accu van de 'flash trigger' kan gemakkelijk met het meegeleverde micro USB-kabeltje in één uur tijd worden opgeladen en biedt voldoende capaciteit voor vele honderden flitsen. Let wel, de 'flash trigger' is zelf niet geschikt voor het belichten van de foto, maar uitsluitend bedoeld voor het aansturen van een externe flitser.

De vacuümklep aan de achterzijde verraadt al de aanwezigheid van nog een systeem.

AOI heeft de elektronica van de 'flash trigger' maar gelijk gecombineerd met een volwaardig vacuümdetectiesysteem. Ook iets

Zowel de camera als het onderwaterhuis zijn leverbaar in wit en zwart/grijs.

wat je normaal gesproken alleen maar ziet bij 'high-end' onderwaterhuizen.

Als je de camera hebt geplaatst, zet je het systeem aan middels de kleine schakelaar.

Een knipperende blauwe LED geeft aan dat het actief is. Vervolgens sluit je de behuizing en pomp je het huis vacuüm totdat de LED constant geel brandt. Het systeem gaat nu de controle uitvoeren en controleert of er geen drukveranderingen in de behuizing plaatsvinden. Na ongeveer 4 minuten licht de LED groen op en weet je zeker dat het onderwaterhuis 100% dicht is. Je gaat dus altijd met een gerust gevoel te water. Ik ken het systeem van mijn Nauticam-onderwaterhuis. Ik vind het enorm prettig en zou het nooit meer willen missen. Geen twijfel of ik een haartje of vuiltje op de o-ring over het hoofd heb gezien, maar gewoon lekker zorgeloos duiken.

Na de duik verwijder je eerst de schroefdop van de vacuümklep en laat je weer lucht in het onderwaterhuis lopen door een kleine draai aan het ventiel. Pas dan kun je het onderwaterhuis weer openmaken. De onderdruk houdt het huis anders veilig gesloten.

De behuizing is standaard voorzien van een ultra-compacte 'FLP-06-poort', speciaal voor de '14-42 EZ kit lens' van de 'E-PL10'.

Een 'zoomgear' wordt ook standaard meegeleverd, zodat je onder water met de grote geribbelde draaiknop gemakkelijk kunt inen uitzoomen.

zen moest je aan de binnenzijde een schroefje verwijderen en een schuifje verplaatsen om een poort te kunnen wisselen.

Bij de 'UH-EPL10' hoef je alleen maar de speciale 'port-releaseknop' aan de buitenkant in te drukken om een poort te wisselen. De bajonetvatting van de poorten is niet gewijzigd. Dus alle bestaande poorten kunnen gewoon blijven gebruikt worden.

Macroliefhebbers kunnen gebruik maken van een macrovoorzetlens, zoals de 'INON UCL-165', 'AOI UCL-900' of 'Nauticam CMC1', maar kunnen natuurlijk ook het standaard objectief op de camera vervangen door de 'Olympus 60 mm macrolens'. Die kan gebruikt worden achter dezelfde standaardpoort door enkel een 34 mm poort verlengring toe te voegen.

Voor groothoek zijn er diverse voorzetlenzen van INON, AOI en Nauticam en natuurlijk groothoekobjectieven van Olympus en Panasonic. Als je een groothoekobjectief op de camera plaatst, heb je een 'Dome Poort' nodig op het onderwaterhuis. Er zijn poorten beschikbaar voor populaire objectieven zoals de 9-18 en 8 mm fisheyelenzen.

het water in De watertemperatuur is ondertussen flink gedaald, dus ik draag dikke onderhandschoenen onder

mijn drooghandschoenen. Ik ben benieuwd of ik alle knoppen nog goed kan bedienen.

Ik besluit om de set eenvoudig en compact te houden en heb slechts één 'Mini Flash 1' externe flitser bevestigd. Het onderwaterleven is wat minder uitbundig bij deze lage temperaturen, maar er zijn toch nog voldoende leuke onderwerpen om te fotograferen.

Ik ga lekker aan de slag met wat kleine visjes en merk dat het autofocussysteem uitstekend werkt.

De scherpstelling gebeurt keer-op-keer vrijwel direct. Met alle scherpstelpunten actief valt het focuspunt ook wel eens op een ander onderwerp dan wat ik in gedachten heb, dus ik schakel over naar een enkel scherpstelveld. De bediening van de draaiknoppen gaat perfect, maar bij de drukknopjes bedien ik af en toe toch ook wel onbedoeld een andere knop. Dat kan ook bijna niet anders met die dikke handschoenen. Met het enkele focuspunt verloopt het scherpstellen alsnog heel snel en nauwkeurig en precies daar waar ik het wil.

Ik fotografeer op ISO 400 en 800 en de externe flitser hoeft niet heel hard te werken.

Ik hoef eigenlijk nooit te wachten en

De poort is voorzien van 67 mm schroefdraad voor de bevestiging van een natte voorzetlens. Zowel macro- als groothoekvoorzetlenzen zijn mogelijk.

Het onderwaterhuis is nu eindelijk voorzien van een poortsysteem, waarbij gemakkelijk en snel poorten gewisseld kunnen worden.

Bij de voorgaande PEN-onderwaterhui-

Hippocampus mei/juni 2021

17

Reportage

Het onderwaterhuis is heel compact. Het is amper groter dan het onderwaterhuis voor de bekende 'Olympus TG-6 compactcamera'. Het is duidelijk veel compacter dan de 'oude' PEN-onderwaterhuizen.

Duikmateriaal

kan reeksen foto's direct achter elkaar maken. De foto's zien er onmiddellijk helder en kleurrijk uit.

Uiteindelijk vind ik ook nog een donderpad met een gevuld nestje. Het diertje zelf zit op een onmogelijke positie,

maar met deze compacte set lukt het me toch nog om er wat foto's van te maken.

Met de standaard 14-42 lens kun je zelfs al wat grotere macro-onderwerpen fotograferen. Voor echt kleine slakjes en details, is een macrovoorzetlens wel een aanrader. Na ruim een uur stap ik tevreden uit het water met een goed gevulde geheugenkaart.

conclusie De 'Olympus PEN E-PL10' met 'AOI UH-EPL10'-onderwaterhuis is een opvallend compacte onderwatercameraset. De beeldkwaliteit is uitstekend en het geavanceerde autofocussysteem zorgt voor een snelle en nauwkeurige scherpstelling.

De camera kan volledig automatisch worden gebruikt, maar biedt ook zeer uitgebreide instelmogelijkheden en natuurlijk de mogelijkheid om andere objectieven te gebruiken.

18

Hippocampus mei/juni 2021

Zeeappel.

Foto's (4): Marco Heesbeen.

Met de standaard 14-42 lens kun je zelfs al wat grotere macro-onderwerpen fotograferen.

De 'flash-trigger' en het vacuümdetectiesysteem maken de set ‘overcompleet’ en een plezier om mee te werken. Een externe flitser is wel noodzakelijk om je foto's te belichten.

Voor nieuwe onderwaterfotografen of bestaande gebruikers van een compactcamera, die een camera zoeken met uitgebreide instelmogelijkheden en hoge prestaties is de 'Olympus PEN E-PL10'set in deze prijsklasse mogelijk dé perfecte camera, mits ze wel met een externe flitser aan de slag willen gaan.

Zowel de camera als het onderwaterhuis zijn leverbaar in wit en zwart/grijs.  MARCO HEESBEEN

Foto: archief Marco Heesbeen.

Ik besluit om de set eenvoudig en compact te houden en heb slechts één 'Mini Flash 1' externe flitser bevestigd.

Landschapje.

Grondel.

Hippocampus mei/juni 2021

19

Reportage Duikmateriaal

Er zijn al ettelijke onderwaterrobots of -drones te koop of te huur. Deze toestellen worden op afstand bestuurd door een operator. Je kan een dergelijke drone aankopen vanaf 1.500 euro bij bijv. Onderwaterhuis.nl. Deze toestellen laten je toe onder water te fotograferen of te filmen zonder zelf nat te worden. Ze zijn met een lange kabel verbonden met een controller die op zijn beurt communiceert via wifi met een smartphone of tablet.

D

e Fransman Christophe Chatillon wil verder gaan. Met zijn Brusselse start-up uWare Robotics plant hij goedkope autonome drones te maken die alleen of in groep kunnen opereren.

Hij kreeg er in februari de Innovative Starters Award voor, een prijs van 500.000 euro om zijn strategisch innovatieplan uit te voeren.

Christophe Chatillon heeft echter niet op deze beloning gewacht om aan de slag te gaan. Samen met zijn team van acht mensen heeft hij zijn prototype van onderwaterrobot zo goed als klaar.

De eerste robot krijgt de vanzelfsprekende naam uOne en de tests in Belgische en Spaanse wateren blijken alleszins positief.

kenmerken

Christophe Chatillon met de uOne-robot.

20

Hippocampus mei/juni 2021

Foto's (5): uWare Robotics.

Brusselse start-up bouwt innovatieve onderwaterdrone

De uOne is 50 centimeter lang, 40 centimeter hoog, 40 centimeter breed en weegt maar 12 kilogram. De behuizing wordt via 3D-printing vervaardigd. Hij is volledig autonoom en beschikt over een zeer performante artificiële intelligentie. Hij kan niet alleen rotsen, kabels en andere objecten herkennen, maar ook vis- en koraalsoorten.

Het prototype van de uOne.

Hij kan beelden maken in hoge resolutie en met fotogrammetrie zijn omgeving in 3D genereren.

De software laat de robot toe het werkgebied in kaart te brengen en zichzelf en collega-robotten te lokaliseren.

De communicatie tussen verschillende robots gebeurt door li-fi (light-fidelity), een draadloze verbinding op basis van leds die veel meer informatie kan uitwisselen dan de traditionele akoestische verbindingen.

De uOne is uitgerust met systemen om

watermonsters te nemen voor verder onderzoek en om de watertemperatuur te meten. De robot zal in zijn definitieve versie tussen de 15.000 en 20.000 euro kosten.

gebruik uOne kan onder meer gebruikt worden voor onderwaterinspecties van windmolenparken, voor het monitoren van onderzeese kabels en telecominfrastructuren of voor het controleren van scheepsrompen.

Hij kan ingezet worden om vispopulaties te tellen, wrakken te zoeken en om de waterkwaliteit te meten. Hij herkent vis-, koraal- en plantensoorten, wat de wetenschappers toelaat de toename of afname van soorten te bepalen. De robot is eveneens in staat om correcte gegevens te verzamelen over afval (plastics) en andere verontreinigingen van het water.

Door zijn autonome werking zonder verbindingskabel, zijn licht gewicht en zijn kleine afmetingen kan hij op moeilijk bereikbare plaatsen ingezet worden. Op https://uware.io kan je meer info vinden over deze onderwaterrobot. 

De uOne inspecteert een scheepsromp.

Fotogrammetrie Bij fotogrammetrie worden er van een omgeving een zeer groot aantal foto's genomen uit verschillende hoeken. Door meting en interpretatie van deze beelden wordt de omgeving gereconstrueerd in een 3D-model. Eén van de bekendste toepassingen van fotogrammetrie is Google Streetview (3D), maar er zijn tal van andere mogelijkheden.

Buiten het maken van kaarten uit luchtfoto's wordt de techniek nog aangewend in tal van andere disciplines als de chirurgie, de archeologie, de architectuur, 3D-modellen van onderwaterkunstwerken of zelfs het forensisch onderzoek.

Foto: Ben van Asselt.

De onderwaterrobot weegt maar 12 kg en is gemakkelijk hanteerbaar.

PATRICK SWINNEN

Advertentie

Hippocampus mei/juni 2021

21

Mermaid Nyxe (Kelly Klingenberg) op de onderwaterschommel in de Nionplas.

Reportage

Foto: Filip Staes.

Onderwaterfotografie

Het idee was simpel: een meisje in een zomerse jurk onder water op een schommel fotograferen. Bij de uiteindelijke uitvoering kwam echter wel wat meer kijken. Een heus project was ontstaan.

Project de onderwaterschommel

Een andere manier om op te vallen is proberen creatief om te gaan met hoe je iets in beeld brengt. Denk daarbij maar aan de 'snoot' die vandaag de dag tot de basisuitrusting behoort van ieder zichzelf respecterende fotograaf. Het was een geniale zet van de Canadese fotograaf Keri Wilk om deze trechter op zijn onderwaterflitser te gaan gebruiken. De 'snoot' werd reeds lang gebruikt bij portretfotografie in studio's, maar Wilk was de allereerste die dit onder water uitprobeerde. Daar oogstte hij veel succes mee, want in elke wedstrijd viel hij in de prijzen.

22

Hippocampus mei/juni 2021

ideeën opdoen Ondertussen zijn er al heel wat jaren verstreken en zagen we allerlei attributen de revue passeren: 'magic balls', 'magic tubes', 'lensfilters', 'kleurfilters', 'bokehmakers', enzovoort. Het lijkt wel alsof alles al uitgevonden is. Je moet over een heel creatief brein beschikken om met iets geheel nieuw te komen, dat dan ook nog eens aanslaat bij een jury. Toch zie je op internet regelmatig beelden verschijnen die je nog nooit gezien hebt of waarvan je je afvraagt: "Hoe hebben ze dat klaargespeeld?".

Ik werk graag met modellen en bij mijn Mermaid Nyxe (Kelly Klingenberg) op de onderwaterschommel in de Nionplas.

Foto: Filip Staes.

E

én van de vaardigheden waarover een wedstrijdfotograaf moet beschikken, is creativiteit. Je moet namelijk opvallen bij de jury. Juryleden zien vaak dezelfde soort beelden voorbijkomen. In het algemeen mag je stellen, en dat geldt zeker voor grote internationale wedstrijden, dat je foto niet meer dan twee tot drie seconden lang bekeken wordt. Op die korte tijd moet je dus een diepe indruk met je foto maken, een beeld hebben dat er uitspringt. Je kan hiervoor op zoek gaan naar soorten die nauwelijks voorkomen of hele schuwe dieren achterna zwemmen. Als ze dan nog fatsoenlijk in beeld gebracht zijn, maak je veel kans om in de prijzen te vallen.

deelname aan het ONK (Open Nederlands Kampioenschap) in 2018 en hetzelfde jaar tijdens het OBK (Open Belgisch Kampioenschap) had ik goed gescoord met mijn foto's van een zeemeermin. Ze eindigden in beide wedstrijden op de eerste plaats in de categorie groothoek met model. Het waren niet de allereerste foto's van een zeemeermin, maar ik was wel de eerste die met zo'n foto's voor de dag kwam bij een 'shoot-out'-wedstrijd.

Voor mijn deelname aan het ONK zoet water van afgelopen jaar (2020) was ik op zoek naar ideeën om creatief uit de hoek te komen. Je moet een onderwerp vinden met

Foto: Filip Staes.

Mermaid Nyxe deed de fotoshoot nog eens over in TODI, maar nu als zeemeermin.

uitwerken van het idee Tijdens één van mijn internetzoektochten viel mijn oog op een foto van een meisje in een luchtig jurkje op een onderwaterschommel. Het beeld sprak me meteen aan en bleef hangen. De vraag was of ik zoiets kon realiseren in het koude water van één of andere zoetwaterplas. Allereerst moest ik aan het materiaal geraken: zitplankje, touwen, bloemen, drijvers en spaghettiband.

Gelukkig heb ik een creatieve vrouw die alles voor me vond. Het eerste werk was de bloemenslinger stevig vastmaken met kabelbinders aan de touwen. Daarna maakte De zichtbaarheid viel die dag wat tegen, zodat ik de schommel heel dicht tegen de takken moest hangen.

ik nog enkele loodblokjes vast onder het houten zitje, zodat het goed onder water bleef hangen. De touwen maakte ik vast aan twee opblaasbare drijvers, waartussen ik de spaghettiband vastmaakte. Zo bleven de touwen op dezelfde afstand van elkaar hangen. De constructie was klaar, nu was het kwestie om iemand te vinden die het aankon om in een zomerjurkje op twee meter diepte op een schommel te gaan zitten. Model Kelly vond het een grandioos idee en was meteen bereid om mee te doen. Daarna was het tijd om een locatie te vinden. Ik wou een mooie

Fotograaf: Filip Staes is geen onbekende in de onderwaterfotografiewereld. Hij behaalde de afgelopen twintig jaar vele podiumplaatsen tot ver over de grenzen heen. Meer info hierover op zijn website www.FSfotografie.be. In 2020 richtte hij zijn eigen onderwaterfotografie-academie op waar je o.a. webinars, workshops, themaduiken, groepsreizen en individuele opleidingen van starter tot gevorderde fotograaf kan volgen. Meer info hierover op www.o-f-a.be.

Modellen: Foto: Filip Staes.

een mooi bijpassende achtergrond en dan liefst nog in helder water. Eén van de plekken waar je ideeën kan opdoen is het internet. Typ maar eens onderwaterfoto's in en je krijgt meteen enkele duizenden beelden voorgeschoteld. Ja, maar dat is kopiëren, zie ik je al denken. Natuurlijk! Tenminste als je de foto exact wil namaken. Dat mag echter de bedoeling niet zijn. Soms haal ik mijn ideeën uit een samenraapsel van foto's of maak ik mijn eigen interpretatie van een beeld dat ik ergens zag. Het kan zelfs zijn dat je met een idee komt en dat dan later blijkt dat je niet de eerste was.

• Mermaid Nyxe (Kelly): www.instagram.com/mermaidnyxe • Mermaid Celine: www.mermaidceline.com Hippocampus mei/juni 2021

23

Reportage

Foto: Filip Staes.

Onderwaterfotografie

Nog sneller dan anders zwom Kelly naar de schommel.

de wedstrijdfoto maken Op een mooie zomerdag, meer bepaald 18 augustus 2020, was het zover: de schommel hing op de ideale plek, Kelly zat op de schommel, veiligheidsduikster Linde hing achter me en ik concentreerde me op de belichting en compositie. De vlotters mochten niet op de foto staan, want er mocht nadien geen uitsnede gemaakt worden. De zichtbaarheid viel die dag wat tegen, zodat ik de schommel heel dicht tegen de takken moest hangen. Er kwamen al snel algen in het water terecht, wat ons regelmatig van plek deed veranderen. De zon stond 's morgens eigenlijk op de verkeerde plek, maar dan hadden we de beste zichtbaarheid en Kelly moest ook af en toe lucht gaan happen. Allemaal zaken waar je rekening mee dient te houden. Uiteindelijk hielden we twee sessies

24

Hippocampus mei/juni 2021

met tussendoor een rust- en opwarmpauze die Kelly goed kon gebruiken. Na de tweede sessie had ik in totaal bijna driehonderd foto's gemaakt. Daar zou vast wel een mooi plaatje tussen zitten. Onze inspanningen werden dan ook beloond met een eerste plaats, een mooie erkenning voor het harde werk.

nog meer experimenteren met de schommel Later verhuisde de schommel naar TODI en deden we het allemaal nog eens over in een meer gecontroleerde omgeving. Kelly transformeerde tot zeemeermin en zwom nog sneller dan anders richting de schommel.

Mermaid Celine (Celine Van de Voorde) vond ik bereid om te poseren voor de categorie 'No Limits' van het ONK.

Foto: Filip Staes.

achtergrond, ergens dicht tegen de oever, waarvoor er niet te ver moest gelopen en gezwommen worden. Voor het ONK zoet water moest dat een locatie in Nederland zijn.

Na wat opzoekwerk kwam ik bij de Nionplas bij Raamsdonksveer in Noord-Brabant uit.

Ik maakte een verkenningsduik en kwam enthousiast terug boven. Het water was redelijk helder en op verscheidene plekken had ik tegen de oever boomstammen gevonden, die mooi overwoekerd waren met algen.

Met zo'n grote staart tussen twee touwen op een plankje gaan zitten bleek geen sinecure te zijn, maar ze bracht het er meer dan behoorlijk vanaf. De zonnestralen, die door het dak in het water vielen, hielpen me om een eerder intiem en zelfs een beetje mysterieus portret neer te zetten. Foto's die ik zeker ga gebruiken voor wedstrijden.

Ook Celine droeg haar steentje bij. Ik had haar gevraagd of ze voor me wou poseren voor de categorie 'No Limits' van het ONK en na de sessie vroeg ik of ze nog even op schommel wou gaan zitten. Dat deed ze alsof ze nooit iets anders gedaan had en ik stapte dan ook meer dan tevreden uit het

Foto: Filip Staes.

Met zo'n grote staart tussen twee touwen op een plankje gaan zitten bleek geen sinecure te zijn.

water. Het is altijd een groot plezier om met haar te mogen werken, omdat ze precies weet waar en hoe ze moet gaan hangen.

Mocht je inspiratie nu geprikkeld zijn om modellen te gaan fotograferen, dan wil ik nog het volgende meegeven: zorg ervoor dat je met ervaren modellen werkt, die weten waar ze mee bezig zijn en stel de veiligheid voorop. Het is niet ongevaarlijk om een onderwaterfotoshoot te doen en de voorbereiding is uiterst belangrijk. Hou een uitgebreide briefing en drijf het niet tot het uiterste. Voor de rest wens ik je vooral veel plezier, want dat ga je ongetwijfeld hebben! 

Foto: Filip Staes.

FILIP STAES

Mermaid Celine (Celine Van de Voorde) poseerde op de schommel alsof ze nooit iets anders gedaan had.

Hippocampus mei/juni 2021

25

Reportage

Luchtfoto van de Put van Ekeren, gemaakt vanaf de westkant.

Foto: Dirk Wuyts.

Geschiedenis

Een stukje geschiedenis over het ontstaan van de 'Put van Ekeren', een duikplaats waar velen hebben leren duiken.

land van polders en dijken Tot na de Tweede Wereldoorlog strekten zich natte poldergebieden uit ten noorden van Antwerpen, zowel op de linker- als op de rechteroever van de Schelde. Op het stadhuis van Antwerpen hangt een schilderij uit 1596, met een zicht op de polders ten noorden van de stad. Dit schilderij toont een laag gelegen, waterrijk landschap dat doorsneden wordt door geulen en kreken.

Reeds in de middeleeuwen werden er dijken gebouwd en polders in gebruik genomen voor bewoning en landbouw. Die eerste dijken waren niet erg stevig en werden slecht onderhouden, met als gevolg dat zij regelmatig doorbraken en het polderlandschap overstroomde. De Schelde gaf, maar nam ook terug. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568 – 1648) werden de dijken soms doorgestoken door de strijdende partijen. In 1584 staken de Watergeuzen de Scheldedijken door bij hoog water. Met platbodemschepen voeren zij over de ondergelopen polders in een poging om zo het Spaans garnizoen van Antwerpen aan te vallen. Deze actie bleef zonder succes en de Watergeuzen moesten zich terugtrekken bij het keren van het tij.

26

Hippocampus mei/juni 2021

De Put van Ekeren Foto: Ivo Madder.

H

et 'Recreatiedomein Muisbroek', beter gekend als de 'Put van Ekeren' ligt dicht bij de stad Antwerpen, in het midden van een drukke wereldhaven. Het is een uniek stukje prachtige natuur, waar het zalig verpozen is. De twee vijvers werden gegraven voor de aanleg van het vormingsstation Antwerpen-Noord van de Belgische Spoorwegen. Ze herbergen nu een groot aantal inheemse vissoorten en zijn een rustplaats voor waterwild en trekvogels.

De 'Put van Ekeren' is een ideale plaats om te leren duiken. In dit artikel behandelen we enkele aspecten die betrekking hebben op de geschiedenis van de 'Put'.

De westkant van de Put van Ekeren.

Ferrariskaart van 1777 - Geopunt Vlaanderen.

Tussen 1649 en 1652 werd een transversaaldijk aangelegd van aan de Schelde tot Ekeren: de 'Ekerse Dijk'. Delen van deze dijk kregen ook wel eens een andere naam.

Zo werd het westelijke deel van de dijk, vanaf de Schelde, ook 'Wilmardonkse Dijk' genoemd. Het middelste deel heette soms 'Oorderendse Dijk' en het oostelijke deel was dan de 'Ekerse Dijk'. Bij de NELOSduikers is deze 'Ekerse Dijk' goed bekend.

Het kasseibaantje dat vanaf de Noorderlaan tot aan de 'Put van Ekeren' loopt, is een overblijfsel van die 'Ekerse Dijk'. Het straatnaambordje vermeldt trouwens 'Ekersedijk'. Het verhoogde pad, dat langs de zuidkant van de 'Put' loopt, toont duidelijk dat er hier ooit sprake was van een echte dijk.

Tot ongeveer het midden van de 18e eeuw bleef het gebied ten noorden van de 'Wilmardonkse Dijk' en de 'Oorderendse Dijk' een waterrijk land, doorweven met kreken.

Die toestand werd veroorzaakt door een grote bres in de Scheldedijk: 'Het Groote Gat'. Meer oostelijk was men er al in geslaagd om het land ten noorden van de 'Ekerse Dijk' deels in te polderen en droog

te leggen. Dat land werd 'Muisbroek' genoemd. Op een kaart van de 'Muisbroekse polder' uit 1662 ziet men, op de plaats van de huidige 'Put van Ekeren', net ten noorden van 'Den Eeckerschen Dijck', weilanden en akkers die 'De Hondert Roeden', 'Achter Landt', en 'Leerwyck' genoemd worden. Maar de 'Polder van Muisbroek' omvatte een gebied dat nog veel groter was dan het huidige domein rond de 'Put'.

Het woord 'broek' verwijst naar moerassig gebied. Op gezette tijden liep de laaggelegen 'Polder van Muisbroek' onder water en dat deed de 'Ekerse Dijk' nog wel eens doorbreken. Het instromende water vormde welen (of wielen) aan de zuidkant van de dijk. Op oude kaarten kan je die welen nog terugvinden. Toen het gebied ten zuiden van de Put van Ekeren werd ingericht als natuurgebied 'De Bospolder – Ekers Moeras' werden de oude welen terug uitgegraven om waterminnende flora en fau-

na opnieuw kansen te geven. Een bezoek aan 'De Bospolder' is trouwens een aanrader. Je kan dit natuurgebied betreden langs de ingang aan de zuidkant van de parking van de 'Put van Ekeren'. Overigens vormt de 'Put' op zich ook een prachtig natuurgebied.

Wie daar op een vroege lentemorgen langskomt, kan genieten van een bont spektakel.

Overal zie je watervogels. Een aalscholver spreidt zijn vleugels op de boei en talrijke kleine vogels laten hun zang door de lucht rollen.

Op de Ferrariskaart van 1777 zie je een stuk land met ongeveer de contouren van de 'Put van Ekeren'. Erboven staat 'Polder de Muysbroeck' en onderaan zie je de 'Eeckersen Dijck' en het riviertje 'Schoon Schijn'. Aan de zuidzijde van de 'Ekerse dijk' liggen enkele kleine waterplassen: 'De welen van de Bospolder' en er is geen 'Put' te zien. Ook op een kaart uit 1903 is nog steeds geen 'Put van Ekeren' te zien.

Foto: Ivo Madder.

In de 16e en 17e eeuw begon men transversaaldijken aan te leggen. Dat waren dijken die vanaf de Schelde het land inliepen.

Zij dienden enerzijds om het gebied op te delen om de gevolgen van overstromingen te beperken en anderzijds om inpoldering mogelijk te maken. Tijdens de laatste jaren van de 'Tachtigjarige Oorlog' werd de Ferdinandusdijk aangelegd van aan de Schelde tot Merksem. Een extra reden voor de aanleg van die dijk was de bescherming van de stad tegen acties van de Watergeuzen.

Een bezoek aan het natuurgebied 'De Bospolder - Ekers Moeras' is een aanrader.

Hippocampus mei/juni 2021

27

In 'De Bospolder' werden de oude welen terug uitgegraven om waterminnende flora en fauna terug kansen te geven.

Reportage Geschiedenis

De Tachtigjarige Oorlog In de 16e eeuw kwamen onze contreien onder Spaans bewind. In dezelfde periode maakte de katholieke kerk geen goede beurt, wegens de pronkzucht en de geldhonger van de hogere geestelijkheid. Dit leidde tot het ontstaan van het protestantisme. Ruwweg kan je stellen dat het protestantisme de christelijke leer herleidde tot een eenvoudigere vorm met de Bijbel als basis.

Het protestantisme raakte snel verspreid in de Nederlanden. De katholieke Spanjaarden beschouwden de protestanten als ketters en startten een wrede vervolging. Als antwoord daarop grepen de protestanten naar de wapens en er ontstond een regelrechte oorlog: de 'Tachtigjarige Oorlog' (1568 - 1648). De opstandelingen noemden zichzelf Geuzen of Staatsen of de Republiek.

Antwerpen, onder burgemeester Filips van Marnix van Sint-Aldegonde, koos de kant van de Geuzen, maar moest zich in 1585 overgeven aan de Spaanse veldheer Farnese. De stad kwam 'De Val van Antwerpen' niet meer te boven en bleef onder de Spaanse knoet.

In 1648 eindigde de 'Tachtigjarige Oorlog' met de 'Vrede van Munster'. Vlaanderen bleef onder Spaans bewind, terwijl de Republiek onafhankelijk werd. Daarom wordt de 'Vrede van Munster' wel eens de geboorteakte van de Nederlandse staat genoemd.

28

Welen of wielen

Van 1715 tot 1795 werden onze contreien bestuurd door de Oostenrijkse Habsburgers. De Oostenrijkse Nederlanden, zoals ze werden genoemd, omvatten toen een gebied dat ongeveer overeenkomt met het huidige België, met uitzondering van het prinsbisdom Luik. In de periode 1770 tot 1778 werden, onder leiding van graaf De Ferraris, tevens generaal in het Oostenrijkse leger, 275 topografische landkaarten getekend. Al deze kaarten samen omvatten zowat het volledige Belgische grondgebied en zijn voor hun tijd uitzonderlijk gedetailleerd. Ze werden met de hand getekend en ingekleurd. De Ferrariskaarten werden later nog enkele keren uitgegeven in boekvorm. Ze werden intussen ook gedigitaliseerd en zijn te consulteren op de website van de Koninklijke Bibliotheek van België (www.kbr.be) en op de website www.geopunt.be van de Vlaamse overheid.

Wanneer een dijk het begeeft en er wordt een bres geslagen, stroomt het water met geweld het land in. Daarbij wordt het terrein achter de dijk uitgespoeld. De putten en vijvers die zo ontstaan, worden 'welen' of 'wielen' genoemd. Op de Antwerpse linkeroever liggen grote vijvers die de namen 'Galgenweel' en 'Burchtse Weel' dragen.

Deze welen ontstonden doordat de Spanjaarden de dijken doorstaken bij het beleg van Antwerpen in 1584. In de jaren '50 van de vorige eeuw werd het 'Galgenweel' verder uitgegraven om er een grote watersportvijver van te maken met een oppervlakte van 47 ha.

Hippocampus mei/juni 2021

Foto: Ivo Madder.

Ferrariskaarten

Ook de naam van het verdwenen polderdorp Oosterweel vindt waarschijnlijk zijn oorsprong in een dijkbreuk. Oosterweel was ooit het enige dorp in Vlaanderen dat permanent lager lag dan de zeespiegel. Van het dorp is enkel het kerkje overgebleven.

Het staat nu in een diepe put als gevolg van het opspuiten van de polders. Een bizar gezicht op de hoek van de Oosterweelsteenweg en de Kastelweg (nabij kaai 345).

Foto: Ivo Madder.

De Belgische Spoorwegen sloegen twee vliegen in één klap. De stoomtreinen uit die tijd hadden grote hoeveelheden water nodig en dat water kon meteen uit de nieuw uitgegraven 'Put' gepompt worden. Als je vanaf de loods van duikclub CVD het pad langs de noordzijde van de Put volgt, vind je na 300 m tussen het groen een gebouw met een naastliggende betonnen plaat. Ooit maakte dat deel uit van de pompinstallatie die het water naar de treinen moest leiden.

Het zwengelsysteem bij het pompgebouw.

De hangar van CVD mag niet meer betreden worden omwille van instortingsgevaar.

Foto: Jos Van Reeth.

Toen rond 1928 het 'Vormingsstation Antwerpen-Noord' in gebruik genomen werd, was de 'Put van Ekeren' een feit. De 'Put' is waarschijnlijk ergens tussen 1920 en 1928 uitgegraven. Blijkbaar was de aanleg van het vormingsstation in 1925 reeds goed gevorderd, want op vrijdag 13 februari van dat jaar bezocht koning Albert I de werken. En op een kaart van 1929 staat de 'Put' reeds afgebeeld met de laconieke vermelding 'water'. Een deel van het terrein voor het vormingsstation werd niet verhoogd en is nu het natuurreservaat 'De Kuifeend'.

Eén van de toegangsdeuren van de 'Pomperij'.

Foto: Ivo Madder.

Na de Eerste Wereldoorlog won de haven van Antwerpen snel aan belang. Om de verbinding met het hinterland te verbeteren, planden de Belgische Spoorwegen de aanleg van een groot rangeerstation in de haven. Dat moest op een terrein komen dat 500 m ten noorden van de 'Ekerse Dijk' ligt.

Om problemen met de drassige ondergrond te vermijden ging men het terrein ophogen.

De nodige vaste grond werd verkregen door een grote en diepe put te graven.

Foto: Ivo Madder.

de Put van Ekeren wordt uitgegraven

De pompen zelf zijn er niet meer en graffiti, vuilnis en woekerend groen geven het gebouw nu een verloederde aanblik. Merkwaardig: een plaatje met de vermelding 'Pomperij' siert nog steeds het gebouw.

Dat het water van de 'Put' werd gebruikt voor de aandrijving van stoomtreinen, wordt door sommigen ontkend. Het water zou immers een hardheid hebben die het ongeschikt maakt voor gebruik in stoomtreinen. Waar of niet waar? Maar als het water van de 'Put' niet gebruikt werd voor de stoomtreinen, waar haalde men dan voldoende geschikt water voor de aandrijving? En waarom werd er aan de noordzijde van de 'Put' dan een pompinstallatie gebouwd? En kan het dat dit water ongeschikt zou zijn voor stoommachines, terwijl het van uitstekende kwaliteit is voor een uitbundige vegetatie, vele vissoorten en andere levensvormen?

Plaatje 'Pomperij'.

De witte lijnen zijn geen zonlicht, maar graffiti.

Over de 'Put' nog het volgende. Er is niet één put, er zijn er twee, ook wel de 'Grote Put' en de 'Kleine Put' genoemd. Waarom? Dat hebben we niet kunnen ontdekken. 'Onze duikput' is de 'Grote Put'. De 'Kleine Put' ligt aan het oosteinde van de 'Ekerse Dijk'. Het is niet bekend waarom de 'Grote Put' bestaat uit een centraal diep gedeelte met steile wanden en een ondiepe aflopende rand.

Mogelijk heeft het te maken met de moerassige bovenlaag van het terrein.

Op de steile wanden van het diepe deel zie je ergens grote, verticale en evenwijdige krassen. Zijn dit sporen van graafbaktanden? En sieren die nu al bijna 100 jaar de wand van de diepe put?

De 'Grote Put' is iets meer dan één kilometer lang, van west naar oost. Hij heeft een omtrek van 2,5 kilometer en een oppervlakte van Hippocampus mei/juni 2021

29

Reportage Geschiedenis

ongeveer 23 ha. De oppervlakte van de 'Kleine Put' is ongeveer een tiende daarvan. Het diepste punt van de 'Grote Put' bevindt zich op iets meer dan 20 m onder de oppervlakte.

De bodem is zanderig en de wanden van het ondiepe deel zijn versterkt met basaltstenen.

Op de bodem en in de wanden van de diepe put vind je veel fossiele schelpen. Het bewijs dat dit gebied ooit, duizenden jaren of nog veel langer geleden, de bodem van de zee vormde. Overigens vind je zowat overal in de Antwerpse ondergrond zulke fossiele schelpen. Vraag het maar eens aan de werklieden die de premetrotunnels hebben uitgegraven. In de Antwerpse zuidrand heeft men met de uitgegraven grond van die tunnels ooit nog gronden opgevuld om ze bouwrijp te maken. Daar vinden eigenaars nu nog steeds mooie witte schelpen in hun gazon en bloemenperkjes.

En dan is er nog het verhaal van de bom.

Enkele jaren geleden werd in de haven een zware bom gevonden, uit Wereldoorlog I of II. Blijkbaar was die bom niet stabiel genoeg om ze te laten afvoeren door DOVO, de dienst die bommen onschadelijk maakt.

Het leek beter om de bom ter plekke te laten ontploffen. 'Ter plekke', dat betekende: op een veilige plaats in de buurt van de haven.

Als veilige plaats werd de 'Put van Ekeren' uitgekozen. De bom werd afgezonken en onder water tot ontploffing gebracht, waarna er tal van dode vissen kwamen bovendrijven. AVOS heeft toen heftig geprotesteerd en de verzekering gekregen dat dat niet meer zal gebeuren.

surfen en duiken Van omstreeks 1980 tot 1996 is de 'Put van Ekeren' het domein van de 'Bell Windsurf Club' (BWSC). Die club ontstond als perso-

Dan sluit AVOS een gebruiksovereenkomst met de stad Antwerpen. AVOS staat voor Antwerpse Verstandhouding voor Onderwateronderzoek en -Sport. Zij verenigt méér dan 50 NELOS-duikclubs. Duikers kunnen zo, sinds 1 januari 1997, hun hobby beoefenen in de 'Put van Ekeren'. Wel moeten die duikers zich aan het daarvoor geldende AVOS-reglement houden. Vooreerst is er een AVOS-duikvergunning vereist en mag er enkel in het westelijke deel van de 'Put' gedoken worden. Het oostelijke deel is natuurgebied en daar mag niet gedoken worden.

Foto's (2): Ivo Madder.

In samenspraak met de stad heeft AVOS talrijke inspanningen geleverd om het duiken in de 'Put' aangenaam te maken. Zo werd er een steiger gebouwd om het in- en uitstappen te vergemakkelijken en werden er mooie infoborden geplaatst. Alle info omtrent het duiken in de 'Put van Ekeren': ligging, bereikbaarheid, vergunningen, reglement en meer, is te vinden op de website van AVOS (www.avos.be).

Zwemmen in de 'Put' is bij politiereglement uitdrukkelijk verboden en om er te mogen duiken moet je een duikvergunning hebben.

Links: de oostkant van de 'Grote Put'. Rechts: de 'Kleine Put'.

30

neelsclub van de 'Bell Telephone Mfg Co', toen één van de grootste privéwerkgevers van Antwerpen. In de tweede helft van de jaren '80 begon het met 'den Bell' bergaf te gaan en in 1996 verliet de BWSC het domein. Mogelijk heeft daarbij ook gespeeld dat er op de 'Put', die door bomen en struikgewas omzoomd wordt, te weinig windzekerheid was.

Hippocampus mei/juni 2021

Niet enkel sportduikers gaan kopje onder in de 'Put'. Ook de duikers van de Antwerpse

Foto: Peter Vaes.

Foto: Ivo Madder.

Zoetwaterbaars.

AVOS heeft duidelijke verbodsborden aangebracht om zwemmers te waarschuwen.

Het domein van de 'Put van Ekeren' is vrij toegankelijk voor recreanten. Daardoor dagen er in de zomerperiode dikwijls niet-duikers op, die aan en in de 'Put' verkoeling komen zoeken. Zwemmen in de 'Put' is bij politiereglement uitdrukkelijk verboden, maar veel recreanten lappen dit verbod aan hun laars. Ze houden geen rekening met de duikers en springen onoplettend van de steiger in het water, met kans op botsingen en ongelukken. Eén en ander heeft reeds geleid tot onvriendelijke woordenwisselingen en in zeldzame gevallen zelfs tot licht handgemeen. AVOS heeft duidelijke verbodsborden aangebracht om zwemmers te waarschuwen en de politie houdt regelmatig toezicht. Helaas blijft het dikwijls dweilen met de kraan open.

Snoek tussen het fonteinkruid.

Onder water valt dadelijk de rijke plantengroei op, die aantoont dat het water van de 'Put' van uitstekende kwaliteit is voor flora en fauna. Dat bewijst onder andere de dichte begroeiing van planten met krullende blaadjes: waterpest.

naar een andere richting. Fonteinkruid kan doorgroeien tot aan of zelfs doorheen het wateroppervlak. Daar buigt het af, zodat de top van de plant op het water gaat drijven.

Tijdens de zomer van 2020 werd er zo een soort tunnel of grot gevormd, waar duikers graag doorheen zwommen (zie artikel 'De Cenote van Ekeren' in Hippo 282). Aarvederkruid kan ook vrij lang worden en onderscheidt zich door zijn gevederde bladeren.

Elders vind je hoge stengels met langgerekte bladeren. Dat is fonteinkruid. Waar het blad aan de stengel vastzit, draait het rond die stengel: de bladvoet is stengelomvattend. Op die plaats zit slechts één blad.

Het volgende blad zit wat hoger en wijst naar een andere richting, het volgende weer

Kranswieren behoren niet tot de hogere planten, omdat zij geen echte wortels hebben. Zij zitten in de bodem vast met een systeem van draden die enkel de plant verankeren en verder geen rol spelen bij de voedselopname. De plant is herkenbaar aan de dunne stengels waarop, op regelmatige

flora en fauna onder water

Foto: Luc Rooman.

brandweer en de Civiele Bescherming en Belgische federale hulpdienst komen er al eens oefenen of hun materiaal uittesten.

afstanden, kransen van zijtakjes staan. Het zijn eenvoudige planten, maar hun soort is wel al miljoenen jaren oud.

De meest opvallende vissen in de 'Put van Ekeren' zijn baarzen en snoeken. Baarzen zijn een veel voorkomende soort in de 'Put', misschien wel de meest voorkomende. Zij zijn goed herkenbaar door het verticale strepenpatroon op de flanken en de twee hoge rugvinnen.

Snoeken zijn roofvissen met een langgerekt, torpedo-achtig lichaam en een platte bek. Hun rugvin zit ver achteraan op het lichaam. Zij kunnen een halve meter lang worden en zelfs nog langer. Dikwijls zie je ze in hinderlaag liggen om dan snel vooruit Hippocampus mei/juni 2021

31

Reportage te schieten als ze een prooi willen grijpen.

Andere voorkomende vissoorten zijn onder andere: blankvoorn, karper, zeelt, pos, kleine modderkruiper en paling.

Ook rivierkreeftjes laten zich regelmatig bewonderen. Wie meent dat het hier om inheemse diertjes gaat, heeft het mis. Rivierkreeftjes uit andere oorden kwamen in onze wateren terecht en richtten hier een slachting aan onder de lokale soorten.

Sommige van die vreemde kreeftjes zijn immers dragers van een schimmelziekte: de kreeftenpest. Zelf hebben zij daar geen last van, maar als de Europese soorten daarmee besmet raken, volgt een gewisse dood.

In de 'Put van Ekeren' valt een kreeftje op met rode dwarsstrepen op het achterlijf: de gevlekte Amerikaanse rivierkreeft.

In de 'Put' vind je ook kleine, lichtkleurige zoetwatermosselen. Dat zijn driehoeks-

mosselen. Zij worden verkeerdelijk ook wel eens zebramosselen genoemd, omwille van het strepenpatroon op hun schelpen. Driehoeksmosselen zijn sinds lang ingeburgerd in onze wateren, maar zijn oorspronkelijk exoten uit het gebied rond de Zwarte en de Kaspische Zee. Vraag is of er ook quaggamosselen in de 'Put' voorkomen? Deze laatste soort lijkt op driehoeksmosselen en het onderscheid is enkel door specialisten met zekerheid te bepalen. De quaggamossel is eveneens een exoot, uit ongeveer hetzelfde gebied als de driehoeksmossel. In de Lage Landen is zij kort na de laatste eeuwwisseling voor het eerst waargenomen. De Aziatische korfmossel wordt ook op meerdere plaatsen in het ondiepe gedeelte aangetroffen.

Verder vind je onder water nog: zoetwatersponzen, vlokreeftjes, rode watermijten, zoetwaterpissebedden, insectenlarven en

Foto: Jef Driesen.

Geschiedenis

Beeld Amphora.

Beeld buste.

Foto: Eduard Bello.

Foto: Ivo Madder.

Beeld buddy.

amfibieën. En het is schrikken als plots naast een duiker een eend, aalscholver of fuut verschijnt, die met sterke zwempoot- of vleugelslagen naar een visje duikt.

Meer info over de fauna en flora in de Put van Ekeren kan je terugvinden op de AVOSwebsite die begin 2021 vernieuwd werd.

Foto: Ivo Madder.

beelden

32

Beeld piranha fotopunt.

Hippocampus mei/juni 2021

Niet enkel flora en fauna zijn onder water te ontdekken. De 'Put van Ekeren' werd ook opgefleurd met enkele beelden. Zo is er de vrouwenbuste van kunstenares May Claerhout (1939 – 2016). Van deze veelzijdige kunstenares staan er beelden op diverse openbare plaatsen, waaronder in twee premetrostations in Antwerpen. May Claerhout

heeft ook geëxposeerd in binnen- en buitenland. Het beeld in de 'Put van Ekeren' is door de kunstenares getekend. Als je de aangroei een beetje verwijdert kan je op de voorzijde, rechts onderaan, haar naam lezen.

In 2006 bestond duikschool Amphora 40 jaar. Bij die gelegenheid werd er een beeld in de 'Put' geplaatst. Het betreft een gestileerde amfoor uit smeedwerk, vervaardigd door Amphora-clublid en kunstsmid André De Bruyn.

Er staan in de 'Put' nog een aantal andere beelden. Sommige daarvan, zoals de buste, Buddy en de Amphora, werden er geplaatst met toestemming van AVOS. Andere beelden werden er zonder toestemming geplaatst. Van sommige exemplaren kan je je afvragen waar ze vandaan komen. Mogelijk zijn het onderdelen van grafmonumenten die op een begraafplaats werden geruimd?

Voor het afzinken van beelden of kunstwerken is de uitdrukkelijke toestemming van AVOS vereist. Wie in de toekomst betrapt wordt op het niet respecteren van deze regel, zal aansprakelijk worden gesteld voor

Foto's (2): Ivo Madder.

Het beeld 'Buddy' komt bij sommige duikers nogal verwarrend over. Als duikers te water gaan met een buddy, dan zijn ze toch met z’n tweeën en niet met drie? Maar als Wet Wheelers duiken, is dat met drie samen.

En laat dit nu een beeld zijn dat voor de Wet Wheelers werd afgezonken. Vandaar!

Let vooral op de indringende ogen, die het beeld een bijzondere uitstraling geven.

De steiger.

de kosten voor het verwijderen van de illegaal geplaatste voorwerpen. Nu wordt op de website van AVOS vermeld dat een dergelijke toestemming niet meer zal verleend worden. AVOS heeft reeds enkele illegale beelden verwijderd.

Ook al sinds lange tijd illegaal is het autowrakje in de Put. Nu ja, 'autowrakje', er blijft niet veel van over. Toch kan je nog zeer goed een wiel, een radiator en nog wat verwrongen staal onderscheiden. Een duiker met een lange duikervaring in de 'Put' wist te vertellen dat je vroeger nog kon zien dat dit onderdelen zijn van een oude Renault R4. Wie de resten van deze wagen wil op-

zoeken, moet vanaf de steiger in oostelijke richting zwemmen.

een schitterende duikstek De 'Put van Ekeren' is een schitterende duikstek, dicht bij Antwerpen, en toch midden het groen. Voor duikers is er heel wat te beleven, al blijft veel van de flora en fauna nog een onbekend terrein voor velen. Met wat meer aandacht en wat zoekwerk op het internet of in publicaties over de natuur onder water, kan je nog méér genieten van 'onze Put'.  JOS VAN REETH

Dankbetuiging – bronnen: • Wim D'Hooge van het 'Documentatiecentrum Antwerpse Noorderpolders', die ons informatie en kopieën van oude kaarten bezorgde; • Véronique De Bievre, die ons het boek 'Geschiedenis van Ekeren' (uitgave 1935, auteurs: Frans Bresseleers en Hendrik Kanora) uitleende; • Freddy Minnekeer, die ons het boek 'Van Poldersloot tot Wereldhaven' (uitgave 1989, auteur: Albert De Vree) uitleende.

• Ivo Madder voor de extra toevoegingen.

Andere bronnen:

Sas 2.

• M. Mijs: 'De Landschapsgeschiedenis van de Scheldepolders ten Noorden van Antwerpen'. Verhandeling, verschenen in het 'Tijdschrift van de Belgische Vereniging voor Aardrijkskundige Studies', 1973 (ook te consulteren op het internet).

• 'Specialisatie Onderwaterbiologie', uitgave NELOS – NOB – NPO, 2008 (cursusboek).

• 'De Nederlandse Zoetwatervissen', uitgave Sportvisserij Nederland, 2007 (veldgids).

• Diverse websites op het internet: wikipedia.org, avos.be, kbr.be, geopunt.be, anemoon.org, e.a.

Hippocampus mei/juni 2021

33

Foto: camping Agay.

Reportage Duikplaats

Agay

het verborgen juweeltje van Vlaamse duikers De duikplaats Agay in Zuid-Frankrijk is al jarenlang een vakantiebestemming van menig NELOS-duiker. Ook de voorzitter van NELOS, Ronny Margodt, ontdekte uiteindelijk deze unieke duikbestemming. We brengen hier zijn verhaal.

R

eeds vele jaren geleden hoorde ik lovende verhalen over Agay (Zuid-Frankrijk) van NELOS-nestors, zoals Guy Bosmans, Willy van der Plas, Walter Geebelen en Guy Segers. Tijdens Stages in Bendor en later Boulouris en aan de toog van menig duikersclubhuis kreeg je geweldige verhalen te horen over onderwaterschatten, een ongelooflijke natuur, reuzentandbaarzen, prachtige gorgonen en velden vol amforen. Een bezoek drong zich dan ook op. Talrijke ontdekkingstochten naar meer exotische duikgebieden kregen echter de voorkeur, tot ik op een punt van verzadiging besloot toch naar dit duikvakantie-oord te trekken. Eerst maar eventjes verkennen en er met de caravan verblijven op een luxueuze camping. Prachtig, maar uiteindelijk maakte ik kennis met de iets minder luxueuze, maar uiterst gezellige camping 'Les

34

Hippocampus mei/juni 2021

Foto's (3): Ronny Margodt.

Tandbaars (mérou).

Rives de L'Agay'. Het gevoel echt welkom te zijn, de luxe van een lokale duikclub en de steiger om je boot aan te meren op nauwelijks 50 à 100 meter van je verblijfplaats, dreven me ertoe om daar een plaats te kiezen voor onze caravan. Het feit dat ook mijn kinderen en kleinkinderen er zich thuis voelden en de voortdurende aanwezigheid van NELOS-duikers en vrienden droegen ertoe bij dat ik er nu een permanente verblijfplaats geïnstalleerd heb.

L'Estérel een prachtig natuurgebied Wat drijft vakantiegangers en duikers nu echt naar dit vakantieoord? Ik laat je zelf oordelen.

Op nauwelijks 10 km van de beroemde vakantiesteden Saint-Raphaël en Fréjus tref je een diep versneden kustlijn aan met prach-

tige baaien en leuke stranden verscholen tussen steile kliffen en een prachtige natuur.

Het hinterland van het stadje Agay herbergt een ongelooflijk mooi natuurreservaat.

Het Estérelmassief is van vulkanische oorsprong en ligt gedeeltelijk in het Franse departement Var. Het gebied omvat ruim 320 km², waarvan 130 km² beschermd natuurpark. De rode rotsen (nyoliet) zijn afkomstig van een vulkaanuitbarsting die zo'n 250 miljoen jaar geleden plaatsvond. Een van de meest gekende rotspunten 'Pic du Cap Roux' (453 m) heeft er zijn naam aan te danken.

De toeristische dienst van Saint-Raphaël heeft in dit gebied talrijke fiets-, mountainbike- en wandelroutes uitgetekend (www. saint-raphael.com). Op deze tochten tref je, naast een prachtige flora, regelmatig wilde dieren aan. Vossen, schilpadden en everzwijnen komen hier veelvuldig voor en een ornitholoog zal zijn hart ophalen.

Hou je van mooie landschappen en vergezichten? Dan kom je hier zeker aan je trekken. De hoogste piek is 618 m hoog en bij mooi weer kun je er de kust van Corsica waarnemen. De rivier 'Agay' ontspringt in

Gehoornde slijmvis.

Murene.

dit natuurgebied. Wie op ontdekkingstocht gaat, vindt de bron in de 'Crête des Petits Trayas'. Trayas duidt op kleine plateaus in het gebergte.

De rivier Agay vormgever van een prachtige baai Eeuwenlang meandert de rivier, naar wie het stadje genoemd is, door het gebergte.

Zo ontstond een prachtige natuurlijke baai, waar kinderen in alle rust kunnen genieten van een mooi strand en bewaakte badzones.

De baai biedt natuurlijke bescherming en daar wordt door kleinere vaartuigen gretig gebruik van gemaakt om een rustige ligplaats op te zoeken. Zodra je de buitenoevers van de baai nadert, ontdek je de grillige, steile rotskust met mooie 'calanques' (diep ingesneden baaitjes) en kleine strandjes. De steile rotskust zet zich onder water uiteraard verder en vormt unieke biotopen voor het rijke mariene leven.

Aan de oevers van de rivier, op nauwelijks 200 m van de monding, tref je een verborgen juweeltje: een camping waar de Vlaamse duikers zich thuis voelen. In navolging van de NELOS-nestors hebben inmiddels nogal wat NELOS-prominenten hun weg naar deze camping gevonden. Enkelen onder hen hebben er een tweede verblijf ingericht. Je treft er regelmatig vrolijke groepen NELOS-duikers aan, die er een gezellige clubreis organiseren. Op de vele terrasjes ontdek je families en gezellig samen keuvelende vrienden rond een zonnig aperitief.

Je hebt er echt een ruime keuze aan verblijfsmogelijkheden. Een 4- of 6-persoons stacaravan kan er gehuurd worden, maar je kunt er ook terecht met een eigen caravan, een mobilhome of een tent en diegenen die deze stek echt leuk vinden, kunnen er een stuk terrein huren en er een eigen accommodatie plaatsen. De camping is echt een trekpleister voor NELOS-leden. In de haven vind je zelfs een vlaggenmast, waar symbolisch de NELOS-vlag gehesen wordt als de NELOS-voorzitter aanwezig is. De camping beschikt over een kleine winkel, een restaurant, een pizzeria, een zwembad en een speelpleintje voor de kinderen. Families zijn er van harte welkom en het strand, de zeedijk met zijn vele restaurantjes en winkeltjes liggen op wandelafstand. Maar wat ons bijzonder aantrekt, is uiteraard de duikmogelijkheid.

De camping werd in 2011 en eveneens in 2019 gedeeltelijk verwoest door een na-

Camping Les Rives de L'Agay (camping aan de oever van rivier Agay).

tuurramp toen de rivier buiten zijn oevers trad. De veerkracht van de uitbaters is bewonderenswaardig, want telkens opnieuw werd het nodige werk geleverd om een vernieuwde camping en extra faciliteiten op te bouwen.

Agay als uitvalbasis voor een bezoek aan de tuinen van de Middellandse Zee Agay ligt zeer centraal middenin een groot duikgebied dat zich uitstrekt van Fréjus

tot het natuurreservaat van 'Cap Roux'. Ik mocht inmiddels ruim 150 duiksites registreren en er valt voor elke duiker wel wat te beleven. Beginnende duikers kunnen terecht op de duiksites van 'Cap du Dramont' op een 10-tal minuten varen vanuit de campinghaven, terwijl meer ervaren duikers de duiksites van de 'Banc de Fréjus', de 'Banc des Vieilles' en het natuurreservaat van 'Cap Roux' als uitstekende duikplaatsen zullen ervaren. Technische duikers kunnen er ongerepte duiksites als 'Les MamHippocampus mei/juni 2021

35

Foto: camping Agay.

Camping Les Rives de L'Agay

Foto: camping Agay.

Reportage Duikplaats

melons', 'La Meduse', 'Le Jardin' en 'Twin Towers' bewonderen. De bewondering van NELOS-duikers is te merken aan de vele duikstekken die vernoemd werden naar NELOS-instructeurs zoals 'Le sec de Ginette' die verwijst naar 3*Instructeur Ginette De Smedt en 'Le Jardin de Guy' die verwijst naar NELOS-nestor Guy Segers.

uitgebreide mogelijkheden om te duiken vanuit de camping De duikschool Agathonis Plongée is gevestigd op de camping en biedt naast een vulstation eveneens de mogelijkheid om deel te nemen aan de duikuitstappen De camping zelf die ze met hun twee biedt aan de duigrote rubberboten kers de mogelijkdagelijks organiseheid om na elke ren. duik te douchen en De uitbaatsters van de het materiaal te spoeSandrine & Christine. duikschool, Sandrine en len in speciaal daarvoor Christine, werden ooit opgeleid ingerichte douches. Het feit in het duikcentrum van de Belgische dat de eigenaar van de camping zelf 3*Instructeur Fabienne Henry en bieden een verwoed duiker is draagt uiteraard bij duiken in dit gebied aan tot dieptes van tot het feit dat alle duikers zich hier zeer 40/50 m. snel thuis voelen.

Wie wel wat meer wil, kan terecht bij Harry voor de familie is er ook wat Engelen (2*I NELOS), Marc Van Gorp (2*I naast het duiken NELOS) of één van de andere NELOS-inNaast de faciliteiten die de camping en het structeurs die hun vaartuig in de haven van stadje Agay te bieden hebben, zijn er uitde camping aanmeren. In het duikcentrum gebreide wandel- en fietsmogelijkheden in kan duikmateriaal gehuurd worden en krijg de nabije natuurreservaten. Een fietstocht je de mogelijkheid om je duikmateriaal na naar de lokale markt van Saint-Raphaël elke duik te spoelen en op te bergen.

36

Hippocampus mei/juni 2021

Foto's (3): Ronny Margodt.

Berenkreeft.

Zeenaaktslak.

Het duikcenter Agathonis Plongée op de camping.

loont de moeite en zeker als je van de gelegenheid gebruikmaakt om er de haven en het archeologisch museum te bezoeken.

In het hinterland tref je vele kleinere producenten van lokale wijnen aan en een daguitstap naar Nice of Monaco ligt eveneens binnen de mogelijkheden. Wie de auto liever niet gebruikt, kan in het kleine station van Agay terecht en diverse uitstappen per trein plannen.

Kortom, een ideale vakantiebestemming.

Dat mag ook blijken uit de reacties van de uitbaters van de camping, het duikcentrum en enkele NELOS-vip's die ik geïnterviewd heb (zie kaderstukjes op de volgende pagina's).  RONNY MARGODT

Bloedkoraal.

Foto's (2): Agathonis Plongée.

Marilyne, Christophe, Véronique en Eric.

Met een snelle boot bereik je al deze duikplaatsen binnen een tijdspanne van 40 minuten. Je ontdekt er prachtige formaties hoornkoralen, scholen barracuda's, naaktslakken, langoesten, grote tandbaarzen, rascassen en zonne- en maanvissen naast een kleurrijk fauna- en floraschouwspel.

Niet zelden worden in dit duikgebied nog archeologische vondsten gedaan. Een bezoek aan het archeologisch museum van Saint-Raphaël maakt je wegwijs in alles wat in deze baai te bezichtigen is.

Dany Darmont (3*I) en Kitty Van Duysen (2*I) "Via vrienden vernamen we dat er in Agay een leuke camping was met eigen boothelling en aanlegsteigers. Na enkele vergeefse pogingen (wegens te laat geboekt en dus volzet) om een mobilhome te huren bij 'Les Rives de L'Agay' lukte het ons toch, via bemiddeling van 3*I Guy Bosmans, om in de hoogmaand juli 2005 een stacaravan te boeken. Voor onze RIB kregen we na bemiddeling van 2*I en vaste Agay-inwoner Marc Van Gorp een ligplaats te pakken aan het toenmalige pittoreske duikcentrum van Jean-Marie, gelegen langs de oever van de rivier Agay. Camping 'Les Rives de L'Agay' is voor ons steeds thuiskomen, dankzij de eigenaars Véronique en Eric en de immer aanwezige en elk jaar talrijkere NELOS-familie. Agay is een echte aanrader. 'Comme Dieu en France'."

Pascal De Roo (2*I)

Glenn Tessens (3*I) en Anja Aerts (2*I) "Wij maakten beiden kennis met Agay in het jaar 2003. Ik heb toen bij Jean-Marie, toen die nog vooraan de rivier zat, met Marc Van Gorp kennisgemaakt en zo zijn we vrienden geworden. Daarna ben ik verschillende keren/jaren met hem mee gaan duiken. Samen met Anja ga ik sinds 2012 jaarlijks en sinds 2015 neem ik mijn eigen boot mee.

We gaan altijd 3 weken in juni/juli en 1 à 2 weken rond de Zeestage.

Wat ons bijzonder aantrekt zijn de mooie duikplaatsen op relatief korte afstand en vooral de locatie op de rivier om je boot zo dicht bij de camping/ het vulstation te leggen. De relaxte sfeer, het onder vrienden zijn en de mogelijkheid om je materiaal op de boot of bungalow te laten zonder stress voor diefstal vind ik ook bijzonder rustgevend.

Hetgeen ik wel een beetje mis als een echte 'lust for rust diver' zijn de wrakken, maar die probeer ik dan maar aan te doen op andere momenten, zodat de weegschaal toch telkens overhelt naar Agay voor onze jaarlijkse zomervakantie. Het is ook het moment waarop ik jaarlijks mijn nodige diepe duiken op rebreather doe om scherp te staan voor andere trips. Ik test er ook nieuwe zaken uit, doe aanpassingen aan mijn uitrusting en probeer mijn skills als amateurfoto- en videograaf te verbeteren. We hebben ook al heel wat NELOS-mensen in die richting gestuurd om te genieten van deze locatie."

Dany en Kitty.

"Ik ga inmiddels reeds een 10-tal jaren naar Agay en dit meestal twee keer per jaar. Ik leerde de camping kennen via een bevriend instructeur en Harry Engelen. Na één keer geproefd te hebben van de sfeer en uiteraard de prachtige duiken was ik helemaal verkocht. Mijn duiken zijn er in deze tien jaar behoorlijk geëvolueerd van gewone ademluchtduiken tot trimix rebreatherduiken.

Zo zie je, er is voor elks wat wils. Het aantrekkelijke aan de camping is dat hij voornamelijk op duikers is georiënteerd. Er is een duikcentrum aan de camping en je kan er terecht met een eigen boot. Je hoeft dus niet ver te sleuren met je materiaal.

Alles is dichtbij. Je stapt bij wijze van spreken rechtstreeks van aan je mobilhome op de boot. Dat is pure luxe. Je bent er als NELOS-duiker ook nooit alleen. Je loopt er meestal wel iemand van onze geliefde federatie tegen het lijf. Ondertussen organiseren we er met onze duikschool Oydssee om de twee jaar een clubreis, zodat onze leden bootduikervaring kunnen opdoen. Agay is een beetje 'home away from home' geworden voor ons."

Op diepere duikplaatsen vind je prachtige gorgonen.

Foto: Pascal De Roo.

Glenn en Anja.

De RIB van Harry Engelen.

Foto': archief Dany Darmont.

Foto': archief Glenn Tessens.

"Zowat 38 jaar geleden bezocht ik de streek voor het eerst. Ik verbleef toen op camping 'Le Dramont' die ik via Guy Segers leerde kennen. Door af en toe de rivier op te varen, ontdekte ik de camping 'Le Verlain', waar ik verbleef gedurende het eerste jaar dat de Stage in Boulouris georganiseerd werd.

Het tweede jaar koos ik voor camping 'Les Rives de L'Agay'. Ik had ondertussen via Marc Van Gorp kennisgemaakt met de eigenaar Eric. Voor het duikcentrum waren we aangewezen op Agay-Plongée van Jean-Marie. Later werd er een duikcentrum geïnstalleerd op de camping zelf. De camping is bij NELOS bekend geworden, omdat zowel stagekandidaten als juryleden er een weekje extra verlof doorbrachten voor of na de Stages. Zij bleven tot grote vreugde van de campinguitbaters jaar na jaar terugkomen. Ikzelf hou van deze stek. Het is gemakkelijk omwille van de boten, de trailerhelling, het vullen van de duikflessen, de mooie duikplaatsen, de fijne ligplaats voor mijn boot en fijn door de vele duikvrienden die ik er jaarlijks mag ontmoeten."

Foto : Ronny Margodt.

Harry Engelen (2*I)

Hippocampus mei/juni 2021

37

Reportage Duikplaats

"Ikzelf maakte kennis met Agay in 1990, het jaar van mijn eerste deelname aan de 3*Stage. Sylwia kwam de eerst keer mee in 2017.

Ik leerde Agay kennen via Willy van der Plas, Guy Segers, Guy Bosmans, Ivo Hubert en Harry Engelen: allemaal NELOS-kopstukken!

Ik ben er ondertussen al een 30-tal keer naar toe geweest. Samen met mijn lieve vrouwtje ondertussen een 5-tal keer. En er zijn er nog vele gepland. Wat ons bijzonder aantrekt is de fijne sfeer, de vele goede vrienden die er vaak toeven én de prachtige duikstekken én dito omgeving. 'Paradise on earth', én dicht bij thuis.

Campinguitbaters Eric, Véronique, Christophe en Marilyn

Foto: camping Agay.

Hippocampus mei/juni 2021

René en Sylwia.

Chantal De Geyter (1*I)

"De geschiedenis van onze camping startte in 1969 toen mijn grootouders besloten om een woning te kopen aan de Azurenkust. Ze vonden een woning met een terrein van 1 hectare, waar ze een camping mochten inrichten die geopend werd in 1971. In 1993 nam ik samen met Véronique de camping over. In 2001 werden we eigenaar en we kregen de gelegenheid om uit te breiden in 2004. De ligging is onze grootste troef. Onze bezoekers kunnen genieten van zowel het strand, de zee als het bergrijke hinterland. Op de camping zijn een 20-tal verblijfplaatsen eigendom van privépersonen, we hebben 53 chalets te huur en er is plaats voor 89 tenten, caravans of campingcars. De camping werd getroffen door twee natuurrampen in 2011 en 2019, waarbij er een echte ravage aangericht werd door overstromingen. In 2019 werd de camping zelfs tweemaal getroffen in een tijdspanne van één week. Telkens moesten we alles heropbouwen. Dijkversterkingen zijn inmiddels aangebracht.

Sinds 1993 worden elk jaar verbeteringen aangebracht door de bouw van een zwembad, het inrichten van een restaurant, het installeren van een duikschool en het plaatsen van tewaterlatingsfaciliteiten voor boten. Er werden douches en spoelfaciliteiten geplaatst voor duikers. Momenteel wordt er gewerkt aan een nieuw speelplein voor kinderen en een glijbaan voor het zwembad. Ons publiek bestaat uit een toenemend aantal Belgen, voornamelijk Vlamingen, waaronder zeer veel NELOS-duikers. Deze band met onze Vlaamse klanten is ontstaan, omdat Véronique een Vlaamse is. Ikzelf spreek ondertussen een aardig woordje Nederlands en onze zoon Christopher en schoondochter Marilyne beschouwen België als hun tweede vaderland. De COVID-pandemie van 2020 was, na de overstroming van 2019, rampzalig. Grenzen werden gesloten, de camping moest sluiten en er werden zware restricties voor campinguitbaters uitgevaardigd. We hopen op een definitieve heropening in mei 2021. Normaal zijn we geopend tot begin november, maar indien er voldoende vraag is overwegen we om langer open te blijven. In feite zijn we geen camping zoals andere; we zijn een grote familie die het ganse jaar door contact houdt en die elkaar op de hoogte houdt van het reilen en zeilen van iedereen. We vinden het bijzonder leuk om onze klanten telkens opnieuw terug te zien en om samen met hen aangename momenten te beleven ... NELOS en haar leden hebben een bijzonder plaatsje gekregen in ons hart!"

38

Foto : archief René Van Leeuwen.

René Van Leeuwen (3*I) en Sylwia Mikolajczyk (1*I)

"In juni 2012 heb ik mijn eerste duiken gedaan in Agay. Daniël Devriese (2*I) had de gewoonte om elk voorjaar naar het zuiden van Frankrijk te gaan. Hij kende toen Harry Engelen en reserveerde plaatsen op zijn boot. Rudi, mijn partner, en ikzelf konden dat jaar aansluiten. Sindsdien is dat een jaarlijkse gewoonte geworden en heb ik al 155 duiken kunnen doen in Agay. Daar is ook onze wens gegroeid om een eigen boot te hebben. Wat ons aantrekt zijn vooral de faciliteiten om te kamperen en te duiken. Je komt er altijd wel duikers tegen die je kent. Zo worden er elk jaar nieuwe vriendschapDe ravage. pen gesmeed. Ook de diversiteit van de duikplekken en het leven onder water kan ons elke keer bekoren. Zeker als we een 'Mola mola' (maanvis) tegenkomen of kanjers van 'mérous' (tandbaarzen).

Agathonis Plongée – Sandrine & Christine "We namen in 2013 het lokale duikcentrum van de camping over en stichtten 'Agathonis Plongée'. De naam komt van het Griekse 'Portus Agathonis' (Goede Haven), de baai was in de Romeins-Griekse tijd uiteraard een goede beschutte aanlegplaats. Wij bieden een twintigtal duikplaatsen aan, gelegen van het marine natuurreservaat 'Cap Roux' tot de duiksites van 'Cap Dramont' en 'l'Ile d'Or'. Het gaat telkens om 'Secs', rotsachtige onderwaterpieken, met een diepte tussen de oppervlakte en 45-50 m. Alle duikers zijn welkom, zowel individueel als in clubverband. We beschikken over twee snelle RIB's in de haven, op nauwelijks 50 m van het duikcentrum. Douches en ruimte om het duikmateriaal te spoelen en te drogen zijn beschikbaar. Wij houden echt van onze duiksites. Sandrine verkiest de duiksite 'Poison lune' voor de sfeer en de vele tandbaarzen die daar een thuis hebben. Christine verkiest 'La Vitrine' voor de inktvissen, de paarse gorgonen en de grote scholen zwaluwstaartbaarsjes. We passen nu ruim een jaar strikte COVID-regels toe. Het dragen van een masker, zelfs op de boot, is verplicht en we stellen ontsmettingsgel ter beschikking.

Na elke duik worden de boten, de lokalen, het sanitair en het materiaal gereinigd. Onze leuze is: 'Profiteer van alles ter plekke, geniet voor 100% in 100% veilige omstandigheden. Met Agathonis Plongée beleef je de Middellandse Zee in alle vrijheid!'."

Reportage

Foto: MAR expeditions.

Biologie

Bultrugwalvissen, of bultruggen in het kort, staan bekend om hun indrukwekkende sprongen en onmiskenbaar gezang onder water. Ze zijn vaak vanop de kust waar te nemen tijdens hun migratie van koude gebieden, waar ze zich voeden, naar warmer water, waar ze een partner zoeken en paren.

Gedurende deze migratie, passeren de bultruggen van één van de zuidelijke populaties langsheen Mozambique. Hier zijn ze echter onderhevig aan heel wat risico's en gevaren, waardoor er nood is aan beschermende maatregelen op zee. Eén optie: een beschermd zeegebied!

40

Hippocampus mei/juni 2021

J

aarlijks migreren de zuidelijke populaties van de bultrugwalvissen tussen de zuidpool en de evenaar. Onderweg maken ze daarbij gebruik van enkele broedgebieden: gebieden voor de Zuid-Afrikaanse kust, waar de walvissen hun jongen verwekken en baren. Voor de kust van Mozambique komt er daarom een beschermd zeegebied. Hierin wordt het gebruik van de zee door de mens sterk gereguleerd om de aanwezige rijkdom aan mariene fauna te vrijwaren van schade aangebracht door de mens. Dit beschermde gebied zal tot dusver echter geen rekening houden met de aan- of afwezigheid van de bultruggen, omdat er zo weinig geweten is over hen in die regio. Wij zijn gaan kijken welke regio's gebruikt worden door deze walvissen, waarom ze specifiek die plaatsen opzoeken en hoe we met de lokale bevolking tot een akkoord kunnen komen om die regio's minder zwaar te gaan bevissen, zoals je mag verwachten in dergelijk beschermd gebied.

Wanneer de walvissen jongen gaan krijgen of een partner zoeken, verplaatsen ze zich massaal naar warmere wateren. Zo trekken er ook jaarlijks heel wat walvissen richbedreigingen ting het gebied voor de kust Vroeger werd er massaal gejaagd op deze van Zavora, Mozambique. Ze prachtige dieren, wat ertoe leidde dat de arriveren er in juni en verlabultruggen tot de jaren '80 als een bedreigten het gebied weer tijdens de de diersoort aanzien werden. Het invoeren maand oktober. Gedurende van regelgeving rond walvisjacht betekendit 'walvisseizoen' staan er tal de eindelijk het einde van deze massale van vrijwilligers van het onslachtingen en resulteerde intussen in een derzoekscentrum 'Zavora Managenoeg herstel van de soort. Helaas zijn rine Lab' en 'MAR Expeditions' paraat om de dieren te bestuderen. Vanop het land, hoog bovenop de duinen, worden observaties gemaakt, waarbij de route die de dieren afleggen doorheen de baai wordt gemonitord.

Tegelijkertijd zijn er ook fotografen die meegaan op de bootduiken (georganiseerd door het duikcentrum gekoppeld aan dit onderzoek), om foto's te nemen van de walvissen. Deze foto's worden dan gelinkt aan de waarnemingen vanop land. Door middel van 'foto-identificatie' kan de identiteit van de verschillende walvissen achterhaald worden. Specifieke markeringen op de rugvinnen of op de staartvin maken het immers mogelijk om de dieren van Klaar om op zee te gaan. elkaar te onderscheiden. Het

Afrika

agas

car

voedingsgebieden

Mozambique Zavora •

Antarctica

is een techniek die vergelijkbaar is met een 'memory game', waarbij je verschillende kenmerken op de foto's gaat linken aan eenzelfde individu. Door deze foto's te gaan delen met andere onderzoekers langsheen de Oost-Afrikaanse kust, kan de migratie van individuen nauwgezet gevolgd worden.

mogelijk het hele jaar door gebruikt broedgebieden migratieroutes

Foto: Charlotte Van Driessche.

Walvissen spotten.

Mad

Foto: Michelle Carpenter - MAR expeditions.

walvisseizoen

Officieel zijn er 12 erkende (genetisch) verschillende populaties van bultruggen. Wij deden onderzoek naar deze gelokaliseerd aan zuidelijk Afrika en Madagaskar.

Ze trekken van de zuidelijke 'feeding grounds' naar de gebieden richting evenaar, langsheen de oostelijke kant van Zuid-Afrika, met sinds ons onderzoek, een erkende 'breeding ground' voor de kust van Mozambique.

enkele landen er nog steeds op gebrand om deze praktijken te hervatten. Walvisvangst kan echter ook op een gereguleerde, duurzame manier gebeuren. Dit wordt bewezen door een land als Groenland, waar inheemse bevolkingsgroepen afhankelijk zijn van de diersoort. Naast de overvloedige vangst zijn er nog heel wat andere obstakels die de walvissen gedurende hun tocht van en naar de evenaar moeten trotseren. Vervuiling van de oceaan, alsook het toenemende lawaai van scheepsverkeer brengt de dieren in de war en verstoort hun gedrag en gezondheid. De toenemende scheepvaart vergroot bovendien de kans op aanvaringen met bultruggen. Voornamelijk de jongen zijn in dit geval extra kwetsbaar, omdat zij soms geruime tijd, net onder het oppervlak, alleen achterblijven terwijl de moeder op Hippocampus mei/juni 2021

41

Reportage Biologie

grote diepte voedsel gaat zoeken. Verder kunnen de dieren verstrikt raken in visnetten en -lijnen. Ze sleuren dit materiaal dan kilometers ver mee op hun tocht en raken daardoor helemaal uitgeput. Dit kan hun voedingsactiviteit beïnvloeden, met een mogelijke fatale afloop tot gevolg. Slechts een enkeling kan zichzelf spontaan ontdoen van deze ballast. De toenemende scheepsvaart heeft niet enkel effect op de levensloop van de dieren, maar zet ook hun habitat onder enorme druk. De gebieden waar ze gewoonlijk vertoeven om hun jongen groot te brengen, nemen aanzienlijk af in grootte door het toenemende aantal havens, vakantieresorts, enz.

Bovendien zorgt ook de opwarming van de oceanen voor een extra stressfactor op het leefgebied van de bultruggen. Stromingen veranderen en prooidieren verplaatsen zich naar nieuwe gebieden. Het kan dan moeilijker worden voor de walvissen om nog voldoende voedsel te vinden in de gebieden waar zij zelf gedijen. Ook in Mozambique zien we een groot deel van deze bedreigingen terug. Visvangst, van zowel de lokale bevolking als van internationale spelers, staat hierbij aan de top.

bineerd in een ruimtelijke analyse. Daaruit blijkt dat vooral de wateren binnen 10 kilometer voor de kust, met een maximumdiepte van 35 meter, van belang zijn voor de walvissen tijdens het broedseizoen. Voornamelijk moeders met hun jongen komen enorm dicht bij de kustlijn zwemmen, terwijl de mannetjes eerder diepere, verdere gebieden verkiezen. De weersomstandigheden verder op zee zijn immers vaak te onrustig voor de jongere dieren. Tegelijkertijd worden de jongen op die manier afgeschermd van het competitieve haantjesgedrag van de mannetjes op zee, strijdend voor wat vrouwelijke aandacht.

beschermd zeegebied Nu we weten waar de walvissen graag verblijven, wanneer en waarom, is de volgende stap om met de lokale autoriteiten in Mozambique samen te zitten en te werken aan een beschermd zeegebied waar ook de bultruggen veilig kunnen leven, zonder dat dit extra druk zet op de voedselvoorraad van de lokale bevolking. De eerste stappen zijn hiervoor reeds gezet en een eerste officiële Important Marine Mammal Area (IMMA) werd aangekondigd sinds de start van dit onderzoek. Maar er is nog veel werk aan de winkel! Ook jij kan hierbij helpen.

Bultrug markering staartvin.

Omdat visvangst voor de lokale bevolking in Zavora en omliggende gebieden cruciaal is om te kunnen overleven, willen we met hen tot een akkoord komen over het tijdstip waarop en de locatie waar de vissers hun activiteiten kunnen uitoefenen. Daarvoor hebben we de waarnemingen van de migrerende walvissen van de afgelopen 10 jaar gecom-

Foto: Charlotte Van Driessche.

analyse van de waarnemingen

Walvissen spotten in Zavora.

Foto: MAR expeditions.

'MAR expeditions' organiseert educatieve en ecologisch verantwoorde reizen en uitstappen onder leiding van een experte in mariene biologie. Zavora wordt aanzien als de 'bultrughoofdstad' van Mozambique, met honderden waarnemingen per dag gedurende het walvisseizoen. Door deel te nemen aan de begeleide expedities kan je deze walvissen niet alleen vanop een verantwoorde afstand waarnemen, je krijgt ook de kans daar te duiken en bij te leren over het mariene leven in die omgeving. Je krijgt er tegelijk de mogelijkheid om zelf bij te dragen aan het onderzoek en de bescherming van deze soort. Meer info vind je op www.marexpeditions.com.  CHARLOTTE VAN DRIESSCHE

42

Hippocampus mei/juni 2021

Bultruggen onder water.

Bultruggen kunnen volledig uit het water springen,

Foto: Ivo Madder.

Foto: MAR expeditions.

wat men 'breaching' noemt.

'MAR Expeditions' is een organisatie die zich engageert voor het onderzoeken en beschermen van het onderwaterleven in Mozambique. In samenwerking met de 'Marine Megafauna Foundation' stellen ze alles in het werk om aspirant-wetenschappers, natuurbeschermers en geëngageerde natuuronderzoekers te ondersteunen in hun werk. De focus ligt onder andere op de migratie van bultrugwalvissen, alsook habitat gebruik van reuzenmanta's, diversiteit aan naaktslakken, foto-identificatie van walvishaaien en werken ze actief aan artificiële rif-formaties. Je kan je aanmelden voor hun educatieve expedities en data helpen inzamelen voor deze onderzoeken. Naast een opleiding om het veldwerk tot een goed einde te brengen, kan je er ook duik- en vrijduiklessen volgen. Bovendien tracht MAR een brug te vormen tussen de lokale autoriteiten en de plaatselijke bevolking, met als belangrijkste missie het behoud van de mariene biodiversiteit van zuidelijk Afrika.

'Spyhopping': hun kop gedurende 30 seconden boven water steken om nieuwsgierig rond te kijken.

Een ontmoeting van een bultrug is een droom van menig duiker.

Als enkel de rugvin boven water uitsteekt zijn ze vooral te ontdekken aan de rookpluim water

Foto's (3): MAR expeditions.

die regelmatig uitgespoten wordt.

Hippocampus mei/juni 2021

43

Foto: Ivo Madder.

Hippo las

Veldgids Zeewieren Wereldwijd komen bijna 11.000 wieren voor. In België en Nederland zijn er dat ongeveer 275. Zowat de helft daarvan wordt beschreven in de 'Veldgids Zeewieren'. Het gaat om soorten die met het blote oog goed herkenbaar zijn. De 'Veldgids Zeewieren' werd geschreven door Luna van der Loos, Mart Karremans en Frank Perk. De meeste foto's werden aangeleverd door Mick Otten. Het is opnieuw een bijzonder nieuw deel in de befaamde serie veldgidsen Info veldgids Zeewieren

van KNNV Uitgeverij.

Z

eewieren zijn voor de meeste duikers geen onbekende, zeker niet als je regelmatig duikt in bijv. de Oosterschelde, de Grevelingen of het Veerse meer. Wil je zeewieren gaan zoeken, dan kun je in Nederland en Belgïe beslist je hart ophalen. Overal waar je langs de kust rotsachtige elementen vindt, zal je wier aantreffen. Er komen redelijk veel wiersoorten voor in 'onze waters', waaronder ook een reeks exoten. Wegens klimaatverandering of doordat ze konden meeliften met boten of met partijen oesters, komen er elk jaar trouwens wel een paar soorten bij en verdwijnen er andere.

Als je de inleidende hoofdstukken erop naslaat, ontdek je dat er heel wat te vertellen valt over zeewieren. In zeker opzicht is de rijk geïllustreerde 'Veldgids Zeewieren' een vernieuwend initiatief, want het doel is te informeren over het hoe en wat van wieren en daarnaast aan de hand van foto's en bepaalde kenmerken meer dan 130 wier-

44

Hippocampus mei/juni 2021

soorten te bespreken. Zo kan je de gevonden zeewieren op naam brengen zonder er een microscoop bij te moeten halen om ze te determineren. Groenwieren, roodwieren, bruinwieren en aangespoelde niet-inheemse zeewieren worden achtereenvolgens in beeld gebracht en beschreven. De bijna 600 foto's zijn kleurrijk, met oog voor detail en benaderen zo goed als mogelijk de werkelijkheid. In de beschrijving is er aandacht voor het formaat, de kleur, de textuur, de uiterlijke kenmerken, eventuele gelijkende soorten, het habitat en de seizoenspatronen.

Naast foto's van de wieren boven water staan er telkens foto's bij van de organismen in hun natuurlijke omgeving onder water. Ideaal voor ons duikers om ze zo te herkennen. Bij heel veel soorten worden ook afbeeldingen getoond van de cellen.

De structuur en vormen van de cellen zijn en blijven immers een determinatiekenmerk. Een vergrootglas is dus vaak wel een noodzakelijke voorwaarde om de zeewieren

Taal: Nederlands Bindwijze: Hardcover Verschijningsdatum: maart 2021 Afmeting: 22,4 x 14,8 x 2 cm Aantal pagina's: 288 pagina's Uitgever: KNNV Uitgeverij ISBN: 978 90 5011 8019 Prijs: 29,95 euro Te koop via o.a. Stichting ANEMOON, de KNNV, Bol.com en boekhandels. op naam te brengen. Kom je er ter plaatse echt niet uit? Neem dan alsnog een monster mee en bestudeer het thuis verder onder de microscoop.

Zeewier is bijzonder voedzaam, niet alleen voor onderwaterdieren. Ook voor ons mensen heeft zeewier op gastronomisch gebied veel te bieden. Vandaar dat er op het einde van de veldgids zeven overheerlijke gerechten beschreven staan die je met zeewier kan maken. Het eerste recept doet me al meteen watertanden: tartaar van haring met zeesla en viltwier.

De auteurs

Zoals alle andere veldgidsen van KNNV Uitgeverij werd ook deze gids opgezet door deskundigen. De beschrijvingen zijn toegankelijk geschreven en de foto's zijn herkenbaar en vrijwel allemaal in Nederland gemaakt. De gids zelf is prachtig uitgevoerd als hardcover. Een determinatietabel ontbreekt, maar dat hoeft geen handicap te zijn. Samen met het boek van Stegenga: Flora van de Nederlandse Zeewieren, even-

eens een uitgave van de KNNV, waar wel determinatietabellen in staan, is dit boek werkelijk een geweldige aanvulling voor iedereen die interesse heeft in deze groep van organismen. Wie om welke reden dan ook geïnteresseerd is in zeewier kan niet om deze hoogstaande veldgids heen.  IVO MADDER

Luna van der Loos is marien bioloog en gespecialiseerd in zeewieren. Ze werkt aan de Universiteit Gent aan haar doctoraat over het microbioom van zeesla en de effecten van klimaatverandering. Via Stichting ANEMOON organiseert ze workshops en excursies.

Mart Karremans groeide op aan de Oosterschelde en inventariseert als actief lid van de KNNV en de Strandwerkgemeenschap (SWG) al meer dan 30 jaar het getijdengebied, de schorren en de platen in Zeeland.

Frank Perk studeerde biologie aan de Vrije Universiteit. Begin jaren '80 werd hij lid van de Strandwerkgemeenschap (SWG) en heeft sindsdien tientallen wierenexcursies gegeven. Met het Strandaanspoelsel Monitoring Project van Stichting ANEMOON brengt hij aangespoelde wieren in kaart aan de Noordzeekust.

Mick Otten, de beeldredacteur, erfde de liefde voor mariene biologie van zijn vader met wie hij sinds zijn 6e jaar bij laag water in Zeeland, Frankrijk en Engeland op excursie ging.

Hij geeft lezingen, workshops en organiseert excursies in Zeeland. Hij duikt wekelijks in Zeeland, altijd met zijn camera. Op zijn blog kan je zijn foto's bekijken, maar ook de info over zijn boeken, publicaties in tijdschriften, exposities, boeken, enz. (micksmarinebiologie.blogspot.com).

Advertentie

Ephyra

Noordzeeduiken - Nieuwpoort Info en reservatie: 09/367 01 22 jan@thebigblue.be

Duikcenter The big Donklaan 26 - 9290 Berlare blue tel: + 32 (0)9 367 01 20

info@thebigblue.be - www.thebigblue.be

Openingsuren:

Alle kwaliteitsmerken - Vulstation 300 bar Nitrox vulstation - Eigen onderhouds- en hersteldienst Herkeuren van duikflessen - Duikopleidingen Nitrox en technical opleidingen

Woensdag en vrijdag: 10u00-12u00 & 13u00-19u00 | Donderdag: 13u00-21u00 | Zaterdag: 10u00-17u00 | Dinsdag enkel op afspraak | Zondag en maandag gesloten Advertentie Hippo 2018.indd 1

29/04/2020 9:20:40

Hippocampus mei/juni 2021

45

Reportage

Een mannetje zit ongeduldig te wachten op een vrouwtje.

Foto's (2): Filip Staes.

Biologie

Op pad met de padden Het is weer zover! De padden zijn het water ingedoken. Eén keer per jaar keren ze terug naar hun geboorteplek. Dat kan een beek of sloot zijn, maar ook een kleine of grote vijver. Ze verlaten dan hun schuilplaats aan land en ondernemen een gevaarlijke tocht richting het water.

De eerste koppeltjes beginnen zich te vormen.

46

Hippocampus mei/juni 2021

Foto's (2): Filip Staes.

Een 'bol' padden. Ze vechten voor één vrouwtje.

O

nderweg moeten de padden vaak wegen oversteken en dat wordt menig pad fataal door het drukke verkeer. Gelukkig zijn er nog brave zielen die als vrijwilliger een handje helpen en de padden overzetten, zodat ze veilig het water bereiken.

minimum acht graden De start van de paddentrek wordt ieder jaar aangekondigd op televisie. Uit ervaring weet ik echter dat het dan nog enkele weken duurt voor ze in de wateren vertoeven waar ik ze ga fotograferen. Toch spring ik meestal

ruim van tevoren al eens in het water, want het hoogtepunt van hun activiteiten duurt maar enkele dagen en dat mag niet gemist worden. Om amfibieën te fotograferen is een snorkeluitrusting meestal al voldoende, want het water is over het algemeen maar kniediep.

De mannetjes houden zich vast door met hun voorpoten het lichaam van het vrouwtje te omklemmen.

Hippocampus mei/juni 2021

47

Reportage

De eiafzetting is begonnen.

Foto's (2): Filip Staes.

Biologie

Ook dit jaar was ik al twee keer langs geweest, maar meer dan enkele sfeervolle onderwaterlandschapfoto's had ik nog niet kunnen maken. Padden beginnen te trekken als het enkele dagen minimum acht graden is en de lucht voldoende vochtig is. Ze trekken dan vanaf zonsondergang tot ongeveer middernacht en soms zie je onderweg al dat er zich koppeltjes gevormd hebben. De kleiVolop activiteit.

48

Hippocampus mei/juni 2021

nere mannetjes springen dan op de rug van het vrouwtje en houden zich vast door met hun voorpoten het lichaam van het vrouwtje te omklemmen. Dat wordt ook wel amplexus genoemd. Tegen einde maart zaten er al enkele mannetjes ongeduldig in het water te wachten en ze besprongen alles wat maar bewoog. Zelfs een fotograaf was niet meer veilig.

volop activiteit En plotseling was het raak. Het leek alsof alle padden zich in het water verzameld hadden en er was volop activiteit. Mannetjes vochten om een vrouwtje te bemachtigen en soms hingen er wel acht tot tien mannetjes in een bol vastgeklemd rond het vrouwtje.

Padden zijn amfibieën en dus moeten ze

Foto's (2): Filip Staes.

Het vrouwtje snakt naar lucht, maar geraakt door het gewicht van het mannetje niet naar de oppervlakte.

af en toe naar de oppervlakte om lucht te gaan happen. Het gebeurt dan ook niet zelden dat er een vrouwtje sterft, omdat ze met al dat gewicht bovenop zich niet meer van de bodem weggeraakt. De natuur kan soms wreed zijn. De bevruchting gebeurt extern: het vrouwtje begint eieren af te zetten en het mannetje bevrucht ze van zodra ze uit haar lichaam komen.

kikkers en padden Bijna gelijktijdig met de padden keren ook de kikkers naar het water terug om zich voort te planten. Vaak zijn ze zelfs iets vroeger. Maar anders dan de padden blijven kikkers niet langer dan nodig en verlaten ze het water snel na het afzetten van hun eieren.

Het kikkerdril, de eitjes van de kikkers, ziet

er ook heel anders uit dan bij padden. Het lijken net grote wolken van transparante ronde eitjes, waarbij je in elk eitje de foetus ziet zitten. Kikkerdril heeft onder water soms een mooie blauwachtige schijn.

Bij de padden zijn het meterslange snoeren die gedrapeerd hangen rond takken en waterplanten. De eitjes zijn zwart en de

Zo, de eieren zijn afgezet.

Hippocampus mei/juni 2021

49

Reportage

Het werk is voorbij. Over een jaar begint alles opnieuw.

snoeren zijn te vergelijken met een paternoster.

fotograferen met een fisheyelens Ik gebruik vaak de fisheyelens om deze taferelen vast te leggen. Het geeft indrukwekkende beelden als de foto gevuld is met parende padden, hun eiersnoeren en hier en daar wat kikkerdril. Het voordeel van

een fisheyelens is ook dat je heel dicht op je onderwerp kan zitten. Dat is erg handig als de zichtbaarheid wat tegenvalt. Flitsen is niet altijd nodig, omdat je ondiep zit. Als ik het doe, dan gebeurt het met mate, want je hebt al snel zweefvuil in je beeld.

tijd was hun werk voorbij en keerden ze terug landinwaarts, waar ze een onopvallend leven leiden. Over een jaar begint alles weer opnieuw.

Even plots als ze verschenen, waren de padden ook weer verdwenen. Op enkele dagen

Op www.FSfotografie.be vind je meer foto's van Filip Staes.

FILIP STAES

Advertentie

AL1 2 0 0 RAFO

UW FOTO’S NOG BETER BELICHT MET DE RAFO AUTO FLASH OFF 2 h 3 0 a u to n o m ie , 1 2 0 0 lu m e n s te r k, 5 5 ° s tr a lin g s h o e k

50

Hippocampus mei/juni 2021

Foto: Filip Staes.

Biologie

Hippo las

Het ABC van de

Onderwaterfotografie Ben je die dikke boeken over (onderwater)fotografie, vol met verregaande technische info beu? Dan is dit pocketboekje van 192 bladzijden, met enkel de essentie, een aanrader.

H

et 'ABC van de Onderwaterfotografie' werd eind 2020 uitgebracht en is geschreven door NELOS-lid Patrick Verbustel. Het boek heeft een handig compact formaat (ideaal om op het vliegtuig te lezen, om op reis mee te nemen, …), leest vlot en je moet het beschouwen als een ideale basishandleiding die je in staat stelt om vrij snel goede onderwaterfoto's te maken. Naast de noodzakelijke elementaire kennis met betrekking tot het diafragma, de sluitertijd, de ISO-waarden, de witbalans, het type lens, ... staan er heel wat praktische richtlijnen in, die je op weg helpen om je eerste stappen in de onderwaterfotografie te zetten.

Alles wordt op een eenvoudige manier uitgelegd en is geïllustreerd met heel duidelijke tekeningen. De richtlijnen zijn perfect bruikbaar voor elk type toestel van elk merk (Nikon, Canon, Olympus, Sony, …), ongeacht

of het een compactcamera, een systeemcamera of een spiegelreflexcamera betreft.

interessante inhoud Bij het doornemen van de inhoudstafel was ik al direct verkocht door de specifieke onderwerpen die besproken worden. Een kort overzicht: macrofotografie microfotografie groothoekfotografie wrakkenfotografie tegenlichtopnamen of silhouetten fotografie tijdens nachtduiken zwart-witfotografie mensen in beeld onder water fotograferen van naaktslakken fotograferen in grotten fluorduiken blackwaterduiken en -fotografie speciale technieken en effecten

) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) )

Er zijn in de inhoudstafel wel enkele foutjes geslopen wat betreft de verwijzing van de hoofdstukken naar de pagina's. Maar het desbetreffende hoofdstuk vind je uiteindelijk wel een pagina eerder of verder.

De 40 prachtige onderwaterfoto's die het boek illustreren zijn van de hand van Luc Eeckhaut, Danny Van Belle en Patrick Verbustel. Bij de foto's staat naast de auteur telkens het onderwerp vermeld en meestal ook de gebruikte camera, de flitsen, de gebruikte lens en gebruikte instelling in de camera.

besluit Het is een interessant boek voor de beginnende onderwaterfotograaf die snel een goede foto willen maken. Het is daarnaast ook nuttig voor onderwaterfotografen met een compactcamera die twijfelen om over te schakelen naar een systeemcamera of een spiegelreflexcamera. Voor wie al wat langer fotografeert, staan er nuttige tips in om 'knallers' van foto's te maken. Het boek is bovendien ook zeer bruikbaar voor de ervaren onderwaterfotografen en lesgevers die hun cursisten een degelijke handleiding willen meegeven. IVO MADDER

'Het ABC van de Onderwaterfotografie' kan aangekocht worden bij dafactory (www.dafactorypro.com) voor € 24,95 (zonder verzendingskosten) of rechtstreeks bij Patrick Verbustel (patrick. verbustel@gmail.com) voor € 22,95 + € 3,00 verzendingskosten.

Hippocampus mei/juni 2021

51

Foto van het eerste uur na het afzinken.

Nu is het wachten tot het zicht beter wordt.

Regionieuws

Zeilboot Zeezot in De Gavers De Provincie West-Vlaanderen liet op 25 maart 2021 de zeilboot Zeezot afzinken in het provinciedomein De Gavers in Harelbeke.

Het wrak werd ter beschikking gesteld door de Vlaamse Vaarschool en moet zorgen voor meer duikbeleving en -kwaliteit voor de vele West-Vlaamse duikers in De Gavers.

N

adat de nodige goedkeuringen en vergunningen rond waren, werd het gevaarte van 4,5 ton op vrijdag 19 maart 2021 van Nieuwpoort naar De Gavers gebracht, waar de laatste aanpassingen gebeurden. De zeilboot van 9,54

meter lang, 3,33 meter breed en 3,3 meter hoog werd volledig gestript. Brandstof, olie, motor, milieubelastende onderdelen en alle risico-objecten, zoals kabels of scherpe onderdelen, werden verwijderd, waardoor het afzinken geen invloed heeft

Transport van Nieuwpoort naar Harelbeke.

Het te water laten van de Zeezot.

op de waterkwaliteit. Dat gegeven was essentieel om goedkeuring te krijgen van de 'Watergroep', want het Gavermeer is een natuurlijk bezinkings- en zuiveringsbekken voor drinkwater.

Ook nauwe schachten en doorgangen werden afgesloten om de veiligheid van de duikers te garanderen. Omdat de boot op een beperkte diepte afgezonken is, zodat ook jeugdduikers erop kunnen duiken, werd de mast ingekort zodat deze niet boven water uitsteekt.

52

Hippocampus mei/juni 2021

Foto's (3): Peter Ryngaert.

WEVOS

Alle risico-objecten, zoals kabels of scherpe onderdelen, werden verwijderd.

straete (CMAS-duiker), Dion D'Hoop (VVWduiker) en Dominique Petit (PADI-duiker).

Ook Ronny Margodt, voorzitter van NELOS, plaatste een woordje over de meerwaarde van een duikobject in een waterplas.

Nauwe schachten en doorgangen werden afgesloten.

Er wordt een deftige plaat met de naam van de zeilboot aangebracht.

Terwijl het wachten was totdat de zeilboot volledig kopje onderging, werd Ronny geïnterviewd door de aanwezige tv-zenders. Om ervoor te zorgen dat de boot rechtstaand op de bodem terechtkwam, werd hij met drie kabels begeleid tijdens het afzinken – één verbonden aan een RIB en twee aan het duikplatform op de waterkant.

Een dik half uur later, nadat er bijna 5.000 liter water in de zeilboot gepompt was, zonk hij naar de 9,5 meter dieper gelegen bodem waar hij nu perfect rechtop ligt.

Foto's (4): Peter Ryngaert.

doel van het wrak

afzinken Donderdag 25 maart 2021, onder ruime persbelangstelling van onder meer VTM, VRT, Focus-WTV (de regionale West-Vlaamse televisie) en uiteraard Hippocampus, werd om 12.30 uur het startschot voor het afzinken gegeven door Jurgen Vanlerberghe, gedeputeerde voor milieu, natuur en landschap. Voorafgaand gaf hij tijdens de korte persconferentie in openlucht een toelichting over het project. Hij gaf ook mee dat

de kosten voor de Provincie zich beperkten tot de transport- en takelkosten en enkele aanpassingswerken. De Provincie investeerde hierin ongeveer 5.000 euro. Daarna kwamen de NELOS-duikers Jurgen Debaveye en Peter Ryngaert aan het woord. Zij waren de voortrekkers van dit project en gingen uiteraard het afzinken begeleiden. Het volledig team van het eerste uur bestond verder uit een samenwerking van duikvrienden met verschillende achtergronden: Stefaan Ver-

Het afgezonken object is niet enkel gunstig voor de duikers, maar ook voor het milieu.

Voor duikers zorgt het wrak voor extra beleving. Je kan het gebruiken bij een navigatieoefening of als voorbereiding op een 'echte' wrakduik op de Noordzee. Voor onderwaterfotografen kan het dan weer zorgen voor mooie composities: het wrak met tegenlicht van de zon, een snoek op de voorgrond en een duiker op de achtergrond. Daarnaast is het ook een oriëntatiebaken op de zanderige bodem, zodat verschillende duikclubs zich beter kunnen verspreiden in het Gavermeer en de zichtbaarheid daardoor beter blijft.

Veel beweging onder water op dezelfde plek zorgt immers voor troebel water.

Het project is ook positief voor het onderwaterleven. Het wrak kan een schuilplaats bieden aan onder meer snoek, paling en zoetwaterkreeftjes. Op termijn kunnen driehoeksmosseltjes zich aan de boot vasthechHippocampus mei/juni 2021

53

Regionieuws Foto's (3): Ivo Madder.

WEVOS

Het startschot voor het afzinken gegeven door Jurgen Vanlerberghe, gedeputeerde voor milieu, natuur en landschap.

ten en dat is positief, want de dieren voeden zich door het water te filteren. Hierdoor kunnen ze een bijdrage leveren aan het verwijderen van in het water zwevend materiaal. Daarnaast kan de driehoeksmossel een belangrijke voedselbron zijn voor vogels, zoals de kuifeend.

niet iedereen mag er duiken

bij de vergunde West-Vlaamse duikclubs, brandweer en overheidsdiensten (bijv. defensie) mogen duiken in de Gavers. Bovendien kan er enkel gedoken worden van 16 februari tot en met 30 november, van zonsopgang tot zonsondergang. Avondduiken voor clubs zijn mogelijk na algemene goedkeuring. De aangesloten vergunde clubs kunnen gebruikmaken van een eigen duikstek en bijhorende infrastructuur (kleedkamers, douches, toilet) nabij de zwemzone. Er is ook een toilet voor mindervalide duikers.

2017 lieten duikers nog een oude cabine van een brandweerwagen zakken in het meer (zie Hippo 267 – jan./feb. 2018). Ook dat wrak wordt gebruikt voor duikoefeningen.  IVO MADDER

Interview door Focus-WTV: http://bit.ly/wtv-zeezot

Reportage VRT: http://bit.ly/vrt-zeezot

Het is niet de eerste keer dat een wrak naar de bodem van De Gavers wordt gebracht. In

Foto's filmstrip: Ivo Madder.

Jaarlijks springen ongeveer 2.000 duikers uit 40 verschillende duikclubs (waarvan 80% NELOS - WEVOS) het water in. Omdat het provinciedomein in een natuurgebied ligt, zijn er beperkingen wat het duiken betreft. Enkel duikers die aangesloten zijn

Terwijl het wachten was totdat de zeilboot volledig kopje-onder ging, werd Ronny geïnterviewd door de aanwezige tv-zenders.

Foto: Peter Ryngaert.

Team 'Project ZEEZOT'. Vlnr: Dominique Petit, Stefaan Verstraete, Peter Ryngaert, Dion D'Hoop en Jurgen Debaveye.

54

Hippocampus mei/juni 2021

Foto: Monkey Business Images.

Persbericht

Fake onlineshop Opnieuw is er een online duikshop die duikmateriaal verkoopt via internet, maar de aangekochte producten nooit levert en er dus met je geld vandoor is.

E

ind vorig jaar, begin dit jaar en in de loop van april kregen we van enkele NELOS-leden klachten over de online duikwinkel DivingShop.nl, een website die op het eerste zicht perfect in orde lijkt. Je kan er producten van bekende duikmerken bestellen, zoals Mares, Bare, Aqualung, Atomic, Bigblue, enz. Op hun website vermelden ze een e-mailadres en een fysiek adres in Venlo (Nederland), waar je na afspraak je bestelde duikmateriaal eventueel kan komen afhalen als je liever niet hebt dat het met de post toegestuurd wordt.

Toch blijkt er iets grondig fout te zijn met dit bedrijf, want meerdere slachtoffers kregen hun bestelde duikmateriaal niet geleverd.

Ze namen via e-mail contact op voor een te-

rugbetaling van hun niet geleverde goederen, maar kregen geen reactie. Telefonisch is het bedrijf niet bereikbaar, want ze vermelden nergens een telefoonnummer. Het adres op hun website bestaat wel, maar daar is helemaal geen duikshop te bespeuren.

Enkele van de getroffen duikers hebben al klacht ingediend bij het Landelijk Meldpunt Internetoplichting van de politie in Nederland en bij de politie in België, maar blijkbaar heeft dit weinig resultaat.

Het is niet de eerste website die duikers oplicht. Ruim 10 jaar geleden was er Aquasub. nl die eveneens bekende duikmerken aanbood, maar ze nooit leverde. Die website is, na een langdurige strijd van enkele duikmerken, enkele jaren geleden opgedoekt.

Mogelijk zit achter DivingShop.nl dezelfde criminele organisatie, maar dat hebben de slachtoffers niet kunnen achterhalen.

Bij deze dus een waarschuwing om niets te bestellen bij deze online duikshop.  IVO MADDER

Advertentie

DUIKTANK

TE HUUR +32 475 73 25 74

DUIKCENTRUM Alle kwaliteitsmerken- Vulstation Eigen onderhouds- & hersteldienst

Verhuurdienst - Duikopleidingen www.aqualand.be info@aqualand.be

Hippocampus mei/juni 2021

55

Close-up

NELOS-fotograaf in de kijker

Sno e k .

D

et ee uiker m

n bloe

mkoolk

wal.

Slijmvis.

56

Hippocampus mei/juni 2021

Een ble

nnie in

outers Guido W Naam Duiker titel 3* Brevet/ t ne e fiebreve Fotogra er s goondiv Club La 4 de r t 2 0 0 Duikt se 1.450 uiken A a nt al d n, +/- 400 Filipijne uiken onesië, d d to In , fo n l e a Eker A a nt Put van nkrijk, Eg ypte eeland, ra Z F , n je e n s at Sp a Duikpla Mexico, 7 50 0 Nikon D C a me r a t mm g Hug y fo m, 10-20 Behuizin 1 8 - 55 m , m m 5 10 s no o t 6 0 mm , en retra Lenzen ipsnoot fl t e m 30 Inon Z3 Flitsen ido0562 m gu emie o.enann Instagra om/guid .c k o o b e k fac je. ertje. epaard Faceboo e e n ko k D oornig

ze

Zoetwaterbaars.

Koraalkrab

betje.

Muilbroeder.

Hippocampus mei/juni 2021

57

Reportage Biologie

Foto: Kkrenit - Twenty20.

De degenkrab en het vaccin tegen COVID-19 Hangt onze gezondheid af van een met uitsterven bedreigd dier?

D

e degenkrab is waarschijnlijk één van de meest onderzochte mariene proefdieren. Hij is gemakkelijk te vangen en zijn biologische systemen zijn vrij primitief, wat het aantal variabelen beperkt wanneer men wetenschappelijke theorieën test.

Dr. Keffer Hartline won de Nobelprijs voor geneeskunde in 1967 met een onderzoek over de fotoreceptorcellen van het oog van de degenkrab. Het winnen van LAL of TAL (Limulus Amebocyte Lysate of Tachypleus Amebocyte Lysate), een element uit het blauwe bloed van de degenkrab, is echter veel belangrijker.

in te delen (een groep organismen, waarvan aangenomen wordt dat ze allemaal dezelfde laatste gezamenlijke voorouder hebben), de Planaterga. Er zijn echter ook biologen die de dieren sterk verwant achten aan de ricinuleïden (Ricinulei), die juist wel als spinachtigen worden gezien.

Maar goed, de vroegste voorouders van de degenkrabben ontstonden in het Paleozoïcum, zo'n 540 tot 250 miljoen jaar geleden.

Vandaag leven er drie soorten in Zuidoost-Azië en één soort in Noord-Amerika. De Noord-Atlantische soort draagt de naam Limulus polyphemus, de Aziatische soorten gaan door het leven als Carcinoscorpius rotundicauda, Tachypleus gigas en Tachypleus tridentatus. Ze komen spijtig genoeg voor op de lijst van de internationale natuurbeschermingsorganisatie IUCN als kwetsbare en zelfs bedreigde diersoorten. Ik had het geluk enkele grote exemplaren te zien tijdens duiken in Nha Trang (Vietnam) in 1994, maar dat is vandaag nauwelijks nog mogelijk. De populaties in dat land slonken met meer dan vijftig procent tussen 1990 en 2007.

De naam degenkrab ('Horseshoe Crab' in het Engels) en de vele verschillende Nederlandstalige varianten als hoefijzerkrab, pijlstaartkreeft of molukkenkreeft verwijzen naar een kreeftachtige van de degenkrabbenfamilie (Limulidae). Ondanks de naam is de degenkrab meer verwant aan de spinachtigen dan aan de krabben.

De huidige taxonomische indeling van de degenkrab is:

kruiper, maar ook rugzwemmer

• stam: geleedpotige (Arthropoda); • onderstam: gifkaakdragers (Chelicerata, waartoe de spinachtigen gerekend worden); • klasse: Merostomata (de term Merostomata vertaalt zich naar 'benen vastgemaakt aan de mond'); • orde: zwaardstaarten (Xiphosura); • familie: degenkrabben (Limulidae).

Omdat het dier helemaal geen krabachtige is en eerder een spinachtige, pleiten sommige wetenschappers nu om het dier bij de nieuwe taxa of monofyletische groep

58

Hippocampus mei/juni 2021

In het voorjaar komen de degenkrabben aan land om miljoenen groene eieren in het zand te leggen

De degenkrab beweegt voornamelijk 's nachts. Hij kan op zijn vier paar looppoten over de bodem kruipen, maar hij kan ook ruggelings zwemmen door met zijn poten te roeien. Hij leeft in de ondiepe kustwateren, op zanderige bodem, waar hij zich gemakkelijk kan ingraven. Op zijn menu staan voornamelijk kleine weekdieren en wormen, maar ook schelpdieren met een niet te harde schaal worden gretig verorberd. Zijn lange scherpe staart draagt de naam 'telson' (het laatste lichaamssegment van verscheidene soorten geleedpotigen). Die ziet er gevaarlijk uit, maar wordt niet gebruikt als steekwapen en heeft geen giftige stekel. De degenkrab gebruikt zijn staart enkel als hefboom om terug op zijn

Foto: Chris Engel.

Oudere degenkrabben komen aan land om hun eieren te leggen.

In vele Aziatische landen worden ze, als ze aan land komen, door de plaatselijke bevolking doodgeslagen. Bijgeloof zorgt er immers voor dat de opvallende stekel als giftig wordt beschouwd. In NoordAmerika worden ze dan weer door schel-

penvissers gedood, omdat ze schade aanrichten aan de mosselbanken langs de kust.

Het pantser van de degenkrab, dat volledig uit chitine bestaat, wordt door de medische industrie als grondstof gebruikt om

Foto: Eric Hian-Cheong.

poten te komen als een golf hem per ongeluk op zijn rug gedraaid heeft.

De voortplantingsperiode van de degenkrab loopt van het voorjaar tot in het begin van de herfst. De dieren komen uit het water en het wijfje legt duizenden groene eitjes in een kuiltje op het strand onder de hoogwatergrens. De eitjes worden daar door één of meerdere mannetjes bevrucht en na een maand verschijnen de larven die bij hoogtij wegzwemmen. Zoals alle geleedpotige dieren moeten deze larven geregeld vervellen. Dat doen ze een tiental keer in een tijdsbestek van drie jaar, vooraleer ze een volwaardige degenkrab van ongeveer 1 cm worden. Als een degenkrab negen tot twaalf jaar oud is, mag hij zich volwassen noemen en verschaalt hij nog eenmaal per jaar. Zijn lichaamsbreedte bereikt dan 20 tot 35 cm. Heel oude dieren verschalen niet meer en worden tot 40 jaar oud.

veel natuurlijke vijanden, maar vooral de mens Vele dieren voeden zich met de degenkrabben of hun eieren. Grote degenkrabben vormen een lekker hapje voor de luipaardhaai (Traikis semifasciata) en de onechte karetschildpad (Caretta caretta), voor wie ze nagenoeg de enige voedingsbron vormen. De eieren en larven worden door allerlei garnalen, krabben en inktvissen gegeten en verschillende zeevogels versterken dankzij de eieren hun vetreserves vooraleer aan hun trektochten te beginnen. Ook vissen voeden zich met de larven van de degenkrabben. De grootste vijand is echter – eens te meer – de mens.

Bezoedeling, kustbebouwing en toerisme tasten zijn leefomgeving, de kustwateren, aan.

De staart wordt gebruikt als hefboom om terug op zijn poten te komen.

Hippocampus mei/juni 2021

59

Reportage Biologie

Paaiende degenkrabben in het Neptunusgras.

verbanden en hechtdraad voor wonden te vervaardigen.

In China en andere Aziatische landen worden ze veel gegeten en aanzien als een echte delicatesse en alsof dat nog niet volstaat, worden ze ook nog gevangen en vermalen als kippenvoer, een praktijk die gelukkig aan het verdwijnen is.

Maar een groter onheil treft het dier…

Foto: Parasaa – Thailand.

Foto: Chris Engel.

Foto: Stockbeeld.

Het aantal poten toont dat het geen 'echte' krab is.

het vaccin tegen COVID-19

Foto: Jeff Rotman / Alamy Stock Photo.

Het bloed van de degenkrab kleurt blauw en beschikt over zeer bijzondere eigenschappen. Het bevat immers Limulusamebocyt-lysaat (LAL), een stof die de

60

Het aftappen van het bloed van de degenkrab is tijdrovend werk.

Hippocampus mei/juni 2021

Aziatische degenkrab als Thaise lekkernij.

Foto: Ariane Mueller.

Het bloed van de degenkrab kleurt blauw en beschikt over zeer bijzondere eigenschappen.

aanwezigheid van giftige endotoxinen, celwandbestanddelen van bacteriën, aantoont. Zelfs minuscule hoeveelheden endotoxinen,) die in vaccins of injectievloeistoffen terechtkomen, kunnen dodelijke gevolgen hebben.

Voor zover bekend, is het bloed van de degenkrab de enige natuurlijke bron van LAL en alle farmaceutische bedrijven in de wereld zijn ervan afhankelijk, zeker in deze COVID-tijden. Om LAL te verkrijgen, laat de farmaceutische industrie in de USA jaarlijks zo'n half miljoen degenkrabben (cijfers 2016) vangen om hun bloed af te tappen. Na aderlating van 1/3 van hun bloed worden ze gemerkt en terug vrijgelaten, waarbij echter 15% van de dieren het leven laat.

In Azië wordt de andere ondersoort (Tachypleus spec.) voor de fabricatie van

Het nut van het bloed van degenkrabben voor de moderne geneeskunde Veel ongewervelde dieren hebben geen witte bloedlichaampjes om infecties te bestrijden. In plaats hiervan bezitten ze amoebocyten. De amoebocyten van de degenkrabben sluiten de kleinste besmettelijke bacteriën in door er om heen te stollen. Deze reactie gebeurt binnen de 45 minuten, in tegenstelling tot de witte bloedlichaampjes van zoogdieren die hiervoor twee dagen nodig hebben.

Door geneesmiddelen, waaronder vaccins en medisch materieel, te testen met de amoebocyten weten onderzoekers vrij snel of ze al dan niet besmet zijn. Een eventuele stollingsreactie wijst immers op de aanwezigheid van endotoxinen, celwandbestanddelen van bacteriën.

Het gebruik van het bloed van degenkrabben om onder andere COVID-vaccins te testen, behoedt ons voor veel infecties. Er bestaat sinds kort gelukkig een synthetisch alternatief, want er zullen nooit genoeg degenkrabben zijn om de miljarden dosissen vaccins die de mensheid nodig heeft te controleren.

Foto: Xiamen Bioendo.

Verpakkingen TAL-reagentia.

TAL (Tachypleus Amebocyte Lysate), gelijkaardig aan LAL, gevangen.

Hier laat men ze echter helemaal leegbloeden en worden ze nadien verkocht als voeding. Het aantal gevangen dieren is hier onbekend, maar wordt op honderdduizenden geschat.

Het vangen en aftappen van de krabben is tijdrovend werk en het Limulus-lysaat, waar het allemaal om draait, is dan ook peperduur. Het kost zo'n 14.000 euro per liter. In 2016 werd een syn-

thetisch alternatief voor Limulus-lysaat, 'recombinant-factor C' (rFC) genoemd, in Europa goedgekeurd. In de USA mag het niet gebruikt worden, omdat de veiligheid van rFC nog niet voldoende is bewezen.

We hebben ondertussen de veiligheid van het COVID-vaccin nog steeds grotendeels te danken aan een dier dat miljoenen jaren heeft overleefd, maar hierdoor nu met uitsterven wordt bedreigd.  PATRICK SWINNEN

Hippocampus mei/juni 2021

61

Reportage Biologie

Foto: Jeff @seventh.voyage.

Moeten er 500.000 haaien sterven voor ons coronavaccin?

Het gebruik van squaleen in de farmaceutische industrie.

De lever van haaien bevat een vetachtige stof, squaleen genoemd. De naam verwijst naar Squalidae (doornhaaien), één van de belangrijkste families van haaien. Het zijn vooral de haaien die op grote diepte leven die deze olie in grote hoeveelheid produceren.

H

et squaleen wordt al jaren toegevoegd aan griep- en malariavaccins om een immuunreactie uit te lokken. Het irriteert onze weefsels en lokt zo een ontstekingsreactie uit die ons immuunsysteem in staat van paraatheid brengt. Squaleen wordt ook in grote mate gebruikt in de cosmetische industrie, waar het verwerkt wordt in verzorgingsproducten. Maar ja, om squaleen te bekomen moet je haaien doden, véél haaien.

vooral diepzeehaaien zijn de klos Hoewel alle haaien squaleen aanmaken, zijn het vooral de soorten uit de diepzee die het meest gewild zijn. De lever van haaien die op een diepte van 1.000 meter en meer leven weegt immers tot 40% van het totale lichaamsgewicht en bevat tot 85% squaleen.

Deze olie heeft een soortelijk gewicht van

62

Hippocampus mei/juni 2021

0,855 en is dus lichter dan water. Aangezien haaien geen zwemblaas hebben, komt dit handig van pas om hun lichaamsgewicht te verminderen.

Vissers hebben het vooral gemunt op soorten als de geschulpte hamerhaai, de langvinmakreelhaai en de walvishaai, allemaal kwetsbare soorten volgens de IUCN (International Union for Conservation of Nature).

Er worden in totaal een zestigtal haaiensoorten voor hun lever gedood, waarvan een groot aantal beschermd zijn op grond van CITES, (de 'Conventie inzake de internationale handel in bedreigde in het wild levende dier- en plantensoorten').

vaccins met haaienleverolie Volgens de vereniging 'Animal Rights' worden er ieder jaar tientallen miljoenen haaien gevangen en internationaal verhandeld.

In de eerste plaats om hun vlees en vooral om de vinnen, maar bij ruim drie miljoen dieren gaat het enkel om hun squaleen.

De COVID-vaccins van GSK, Janssen en Sequirus bevatten squaleen. Die van Pfizer en Moderna niet.

Maar er zijn nog andere vaccins. In de voorbije jaren is gebleken dat olie-in-wateremulsies het vermogen van griepvaccins om immuniteit te veroorzaken, verbeteren. Toe-

Squaleen gewonnen uit de lever van haaien.

voeging van een emulsie op basis van squaleen (MF59, ontwikkeld door Chiron-Novartis) heeft een gunstig effect op de werking van seizoensgriepvaccins. Sinds 1997 is het griepvaccin van Novartis met MF59 beschikbaar in Europa (Fluad) en wordt het in tal van Europese landen gebruikt voor de vaccinatie van oudere volwassenen (≥ 65 jaar). Dit vaccin bevat ongeveer 10 mg squaleen per dosis (bron: WHO – 'World Health Organization').

zonnebrandolie Menselijk talg bestaat voor 13% uit squaleen. We produceren squaleen via onze huid, maar ook via onze haren en nagels. Vanaf

Zuurstof in squaleen

Squaleen kan ook gewonnen worden uit onder andere olijfolie.

de leeftijd van 25 jaar neemt de hoeveelheid squaleen die we produceren echter af en vanaf dan wil de cosmetica-industrie dat we dit gemis aanvullen met crèmes en andere verzorgingsmiddelen. Hiervoor wordt op grote schaal squalaan vervaardigd, een stabiele vorm van squaleen. De dubbele bindingen in het squaleen (zie kaderstuk 'Zuurstof in squaleen') worden verzadigd met waterstof. Hierdoor ontstaat een product dat bestand is tegen oxidatie en beter bewaart dan squaleen. Door het feit dat het een lichaamseigen stof is, zijn er weinig of geen afweerreacties.

Je vindt squalaan terug in huidverzorgingsproducten, zoals crèmes en zonnebrandolie, maar ook in lipsticks. Ieder jaar worden er zo’n 350.000 haaien geslacht voor de cosmetica-industrie.

Sqaleen is chemisch gezien een onverzadigde koolwaterstofmolecuul, dat uit 30 koolstofatomen bestaat en 'actieve' dubbele bindingen bevat. Squaleen kan vrije radicalen opvangen en de eigenschappen van een antioxidant vertonen, maar tegelijkertijd is squaleen zelf gevoelig voor oxidatie door blootstelling aan zuurstof. In tegenstelling tot wat sommige internetbronnen beweren, is squaleen te onstabiel om als antioxidant te worden gebruikt.

Redt suikerriet de diepzeehaai?

Het besef dat de druk op de haaienpopulatie steeds toeneemt en dat een aantal soorten met uitsterven worden bedreigd, heeft gelukkig reacties uitgelokt.

In de eerste plaats hebben enkele grote spelers uit de cosmetica-industrie besloten geen dierlijk squaleen meer te gebruiken in hun productieproces. Unilever en Dove deden dat reeds in 2008 en ook bij L’Oréal is men op andere substanties overgestapt.

Squaleen kan immers ook gewonnen worden uit plantaardige grondstoffen, zoals olijf- of arganolie. Omdat de producenten de teelt en de oogst kunnen controleren, kan een zuiver product gewaarborgd worden. Dierlijke producten kunnen vervuild zijn door het milieu waarin de dieren leven.

De menselijke huid bevat tot de leeftijd van 25 jaar ongeveer 13% squaleen.

Een reden temeer om het gebruik ervan aan banden te leggen.

Momenteel blijkt plantaardig squaleen nog steeds duurder te zijn dan de dierlijke vorm.

De lever van diepzeehaaien bestaat voor de helft uit olie en 50 tot 80% van deze olie bevat squaleen. Olijfolie bevat slechts 0,4 tot 0,7% squaleen.

De wetenschap zoekt ijverig naar oplossingen, zoals het vervaardigen van synthetisch squaleen. Een alternatief gemaakt uit gefermenteerd suikerriet wordt momenteel getest.  PATRICK SWINNEN

Hippocampus mei/juni 2021

63

Milieu

Bijna 9 jaar geleden, op 22 november 2012: "Duizenden vrijwilligers en activisten verbonden aan meer dan 130 verschillende organisaties van binnen en ver buiten Europa vieren uitbundig feest! Na een juridische veldslag van meer dan zes jaar heeft de Europese Commissie er eindelijk voor gestemd om shark-finning in Europa te verbieden".

I

n de richtlijn staat te lezen dat elk Europees schip en elk schip in EU-wateren gevangen haaien in hun geheel moet afladen in de havens. De gruwelijke praktijk van 'finning' bestaat erin om levende haaien aan boord te slepen, hun vinnen af te snijden voor verkoop en het dier daarna opnieuw in zee te werpen.

Immobiel zonder zijn vinnen, sterft de verminkte haai op de bodem van de oceaan vaak pas na dagen lijden door bloedverlies. Het verplichten van het aan land brengen van het volledige dier dwingt de

64

Hippocampus mei/juni 2021

Op 12 mei laatstleden besliste de Britse regering om de import en export van haaienvinnen verwijderd van het lichaam van de haai, te verbieden in de UK. Enkele weken eerder lanceerden een aantal senatoren in de Verenigde Staten opnieuw een wetsvoorstel om het transport van aparte haaienvinnen te verbieden in de VS, nadat het de eerste keer in 2019 werd verworpen door de senaat.

Dat is goed nieuws, maar er zijn nog steeds landen waar het fout loopt.

bemanning om de haai onmiddellijk te doden, zodat het niet hoeft te lijden. Maar daarnaast zorgt de nieuwe richtlijn er vooral ook voor dat de karkassen van de haaien veel plaats in het ruim innemen, zodat een schip slechts een beperkt aantal haaien kan stockeren vooraleer terug te moeten keren naar de haven.

Probleem opgelost. Of toch niet?

wereldleider haaienvangst De scheepsvloot van de Europese unie is de wereldleider van de haaienvangst. Zowel Spanje (2e), Portugal (12e) en Frankrijk (13e) behoren tot de top 20 van landen die wereldwijd de grootste hoeveelheid haaien opvissen. Dr. Shelley Clarke, een visserijwetenschapper die een aantal jaren geleden de centrale markt van haaienvinnen in Hong Kong onderzocht, concludeerde dat 30 tot 35% van alle haaienvinnen die er verhandeld werden afkomstig waren van de Europese visserij. Mondiaal bedraagt het aantal haaien dat jaarlijks opgevist wordt tussen de 63 en 273 miljoen! De meeste haaiensoorten zijn ondertussen dan ook ernstig tot zeer ernstig met uitsterven bedreigd.

Haaienvinnen worden vooral in Azië gegeerd voor de verwerking in het luxegerecht haaienvinnensoep, dat genuttigd wordt door de rijke klasse en tijdens speciale gelegenheden. De belangrijkste drijfveer voor de Europese vloot om haaien en dan vooral hun vinnen te blijven bejagen, is echter het uiterst lucratieve karakter van de industrie. De winstmarge van de handel in haaienvinnen zou immers alleen overtroffen worden door die van de drugs- en wapenhandel (quote: Rob Stewart, producer Sharkwater).

achterpoortjes Niet verwonderlijk dus dat slechts een paar maanden na het uitvaardigen van de nieuwe richtlijn de Spaanse haaienvisserij tegen de nieuwe regelgeving in verzet kwam.

Ze stuurden de EU-Commissie een officieel verzoek om de Spaanse vloot vrij te stellen van de nieuwe regel, met de argumentatie dat ze 'hun concurrentievoordeel tegenover Aziatische vloten hierdoor kwijtraakten'. De Commissie weigerde echter om uitzonderingen toe te staan.

Vervolgens richtte de visserij zich tot de Marine Stewardship Council (MSC) waar ze een

Foto: Paul Hilton.

Reportage

aanvraag indienden om de Spaanse beuglijnvisserij te laten certifiëren met het ecolabel als 'duurzame visserij'. Slechts dankzij intensieve aanhoudende druk van een ruime coalitie van natuurbeschermingsorganisaties werd die aanvraag uiteindelijk in 2017 afgewezen.

import/export van vinnen verkregen via 'finning' Sindsdien is de visserij overgestapt naar meer 'creatieve' oplossingen, gebruik makend van de minder strikte regelgeving rond de import en export van haaienvinnen in de EU. Hoewel schepen in Europese havens haaien in hun geheel moeten afladen, is de import en export van haaienvinnen apart wél nog toegestaan, op voorwaarde dat ze niet afkomstig zijn van soorten die worden beschermd door de 'Conventie van de Handel in Bedreigde Diersoorten' (CITES). De Europese Unie is zelfs een zeer belangrijk transitcentrum voor haaienvinnen afkomstig van visserijen zowel binnen als buiten Europa. Dus ook van landen waar het ontvinnen van haaien op zee vaak niet verboden is.

Hier wordt slinks gebruik van gemaakt.

De afgelopen jaren zijn Spaanse beuglijnvissers er herhaaldelijk op betrapt illegaal toch haaienvinnen zonder karkassen te verbergen op hun schepen. In de plaats van hun vangst in hun thuishaven te gaan afladen, varen de schepen er nu mee naar Noord-Afrikaanse landen, waar de richtlijn niet geldt. Een andere methode is om de vinnen op zee over te laden op een transportschip. In beide gevallen worden de vinnen vervolgens legaal verscheept naar Europa en van daaruit naar Azië geëxporteerd.

Eenmaal verwijderd van de haai, is identificatie van de haaiensoort waar de vin afkomstig van is uitsluitend nog mogelijk via een duur DNA-onderzoek. Het is bij de doorvoer van grote hoeveelheden vinnen dan ook bijna onmogelijk om grondige controles te doen. Desondanks getuigen steekproeven van pakketten haaienvinnen in luchthavens herhaaldelijk van de aanwezigheid van vinnen afkomstig van bedreigde en beschermde haaiensoorten. Dat blijkt uit verschillende inbeslagnames, zowel in Zaventem, Schiphol als Frankfurt.

burgerinitiatief Om 'finning' in Europa eindelijk definitief een halt toe te roepen startte een collectief, samengesteld uit burgers van verschillen-

de Europese landen, een officieel Europees Burgerinitiatief (ECI: European Citizens Initiative) op. Ze eist van de Europese Commissie dat ze de import, transit en export van haaienvinnen in de EU verbiedt wanneer die niet meer met het lichaam van de haai verbonden zijn. Als het burgerinitiatief erin slaagt om voor 31 januari 2022 een miljoen stemmen van Europese burgers voor het wetsvoorstel te verzamelen met in minstens zeven landen een vooropgesteld minimumaantal (15.771 voor België), dan is de Europese Commissie verplicht om het binnen de zes maanden op de agenda te plaatsen.

Helaas heeft ook dit initiatief geleden onder de coronacrisis. In België dienden de plannen voor de organisatie van evenementen met BV's en petitiestands van de vrijwilligers van Sea Shepherd op grote festivals weer opgeborgen te worden. Hoewel de Commissie het burgercollectief een jaar extra gaf voor het bekomen van de nodige stemmen, blijft het moeilijk om het benodigde aantal personen uitsluitend online te bereiken. Jouw steun vanuit de duikgemeenschap is dan ook heel erg belangrijk.

Elke stem telt! Via de campagnewebsite www.stop-finning.eu (menu: Downloads) is het ook mogelijk om de petitie te printen en zo door je bubbel te laten ondertekenen. De

ingevulde formulieren mag je daarna opsturen naar katrien@blueshark.be. Tracht a.u.b. duidelijk te schrijven, want de formulieren moeten vervolgens manueel ingegeven worden op de campagnepagina van de Europese Commissie. Alvast hartelijk dank!

Stop de handel!

Zowel het omzeilen van het verbod op 'finning' als het transport van vinnen afkomstig van beschermde haaiensoorten via Europa kan definitief gestopt worden door de import, transit en export van haaienvinnen uitsluitend nog toe te staan wanneer de vinnen ook tijdens de handel verplicht verbonden blijven aan het dier. De haaienvinnenhandel zou bovendien veel minder lucratief worden, gezien de omvang en het gewicht van de volledige dieren.

Kortom, deze maatregel zou een aanzienlijke bijdrage leveren aan de alarmerende achteruitgang van haaienpopulaties wereldwijd.  KATRIEN VANDEVELDE OPRICHTER 'BLUESHARK CONSERVATION' & BELGISCH AFGEVAARDIGDE VAN HET 'STOP-FINNING EU-BURGERINITIATIEF'

Voeg ook jouw stem toe

voor een einde aan de handel in haaienvinnen in de Europese Unie: https://eci.ec.europa.eu/012/public.

Omdat een Europees burgerinitiatief geldt als een officieel voorstel tot EU-wetswijziging en om het meermaals stemmen onmogelijk te maken, eist de Europese Commissie (EC) dat bij de steunbetuiging het rijksregisternummer ingegeven wordt. De gegevens worden verzegeld bewaard in een beveiligde file van de EC die na de stemperiode vernietigd wordt. De gegevens blijven dus veilig.

Hippocampus mei/juni 2021

65

Reportage Reisverhaal

Foto: Ivo Madder.

De ongerepte koraalriffen van Alor (Indonesië) ligt ongeveer twee uur en drie kwartier vliegen van Bali, maar is als duikbestemming heel wat minder gekend bij duikers. De meeste reisbureaus en touroperators bieden Alor niet aan, omdat de verbinding naar deze bestemming niet zo vlot is en de lokale connectievluchten niet altijd op schema zitten. Daarom is het aangeraden om tijdens de heen- en terugreis telkens minstens één dag op Bali te verblijven.

66

Hippocampus mei/juni 2021

Foto's (3): Ivo Madder.

Het koraalrif, thuishaven van de rode vlagbaars.

E

nkele van onze redactieleden gingen er, onafhankelijk van elkaar, in november 2014 en april/mei 2015 op verkenning op verschillende locaties. Hier volgt hun relaas.

De ervaringen van Ivo Voor onze clubreis in 2015, met 13 duikers van duikschool The SeaMasters, kozen we voor één dag Bali tijdens de heenreis, acht duikdagen in Alor en nog eens zes dagen relaxen in Bali.

Alor telt ongeveer 50 duikplaatsen, waarvan 15 'muck dive'-locaties in de meer inlandse baai. In een paar van die baaien kan je grote zeepaardjes observeren. Volgens sommige fotografen tref je op de 'muck dive'-locaties meer 'critters' aan dan in de befaamde Lembeh Strait. Maar duiken kan je er enkel als het minstens drie dagen niet geregend heeft, anders zie je geen hand voor ogen. Vermits onze groep meer interesse had in het groter leven en de mooie ongerepte koraalriffen, en er bovendien om de paar dagen wel eens een uurtje een tropische stortregen neerplensde, kan ik dit niet bevestigen.

Toen wij naar Alor trokken waren er drie duikcenters, maar ondertussen zijn er al minstens vijf. De duikcentra waar wij uit konden kiezen waren: 'Alor Dive', 'Alor Divers Eco Resort' en het resort 'La Petite Kepa'.

De resorts liggen vlakbij de duikplaatsen.

Onze Duikschoolverantwoordelijke, Glenn Tessens, die de zaakvoerder van 'Alor Dive'

Een wand met buissponzen.

(de Australiër Donavan Whitford) tijdens één van zijn duikreizen leerde kennen, gaf de voorkeur aan een duikvakantie met 'Alor Dive'. Donavan begeleidt al 25 jaar lang duiken in de regio Alor. Hij biedt meerdere formules aan, zoals: • Logement in een primitief Indonesisch hotel in Kalabahi. Elke dag uitvaren naar de duikplaatsen, met vertrek vanuit de baai van Kalabahi.

Vaartijd ongeveer 1,5 uur. Keuze uit 2 á 3 duiken per dag. Duikgids Donavan.

• Logement in het resort Alami Alor en ook elke dag uitvaren met Donavan als duikgids.

• Een 'liveaboard' waarbij je 's nachts ankert om te overnachten in de buurt van de duikplaatsen.

De duikgids is dan eveneens Donavan, maar op deze manier kunnen verdere duikplaatsen aangedaan worden.

Wij kozen voor het hotel, de goedkoopste formule. Naast een goed bed, een warme douche, een proper toilet en een goed ontbijt, dat Donavan regelde bij een naburig restaurant, moest je van het hotel niet veel verwachten. De duikflessen kwamen ze aan het hotel vullen.

De duikflessen werden aan het hotel gevuld met behulp van een mobiele compressor.

Hippocampus mei/juni 2021

67

Reportage Reisverhaal

Foto: Ivo Madder.

Toen we naar de haven wandelden passeerde er een leuke stoet.

Het duikvaartuig van Alor Dive.

Foto: Ivo Madder.

Het voordeel van een hotel in de stad is dat je ook kennis kan maken met de bewoners van het eiland zelf. We bezochten er een paar keer de lokale vismarkt – wat altijd een belevenis is – en kochten er op zeker moment een grote partij langoesten en vis. Donavan bracht ons in contact met de familie die verantwoordelijk was voor onder andere het vullen van de duikflessen, die met twee mobiele compressors op de parking van het hotel gevuld werden. We werden er meermaals gastvrij ontvangen, bleven er enkele keren uitgebreid eten – onder andere met een feestmaal van onze aangekochte langoesten en vis – en maakten er kennis met hun ouders, die in hun tuin begraven lagen in een mooi familiegraf. Het afscheid op het einde van onze duikreis was warm en intens.

Vreemd, maar blijkbaar de gewoonte bij de wat meer gegoede bevolking.

Elke dag werden we met een klein bootje van en naar de grote boot gevaren.

Foto: Ronny De Laet.

Kalabahi

Elke dag zagen we meerdere groepen kinderen, van verschillende leeftijden, in optocht naar school gaan of terugkeren. Prachtig om zien. In het weekend, toen we op weg waren naar onze boot, was er een feestelijke parade van jonge kinderen. Het was een leuke belevenis, waar we op zeker moment zelfs actief aan deelnamen.

Het enige minpunt van het verblijf in de stad was de dagelijkse lange vaartijd naar de duikplaats. Maar eigenlijk viel dat ook nog

68

Hippocampus mei/juni 2021

Een witoog murene (Siderea thyrsoidea).

Foto: Ivo Madder.

Foto: Ivo Madder.

'Drop offs' met prachtige sponzen.

De duikgids Donovan Whitford op zoek naar dwergzeepaardjes.

wel mee, want 's morgens was het genieten van de nog dragelijke warmte van de zon en in de late namiddag hadden we genoeg te vertellen tijdens de terugtocht en amuseerden we ons telkens met een spelletje chapeau.

Foto: Ivo Madder.

vissersdorp Glenn had ons als tip meegegeven dat we voorverpakte snoep, kleurboeken en kleurpotloden moesten voorzien. Dit om aan de kinderen uit te delen als we eens een lokaal vissersdorp zouden bezoeken. En dat deden we dan ook.

We werden gastvrij onthaald en maakten kennis met de enthousiaste kinderen, die ons zelfs al met hun kano tegemoet gevaren kwamen. Hun varkens worden er als huisdier gehouden. We bezochten hun waterbron en een stokerij waar ze hun plaatselijke jenever stoken. Uiteraard moesten we van dat brouwsel proeven en kochten er uit respect een klein flesje van, waarna we het in het hotel doorspoelden in het riool. Niet te doen, zo'n vieze smaak, met smaakaccenten van verbrand hout, rubber en plastic.

Kinderen varen langs voor snoepjes.

Foto: Ivo Madder.

de duiken Naargelang de ervaring van de groep worden er moeilijkere, maar meer ongerepte, duikplaatsen aangedaan, waar soms toch wel behoorlijk wat stroming aanwezig kan zijn. In enkele gevallen moet er als het ware een gevecht met dit natuurfenomeen Hippocampus mei/juni 2021

69

Reportage Reisverhaal

Foto: Ivo Madder.

Fuiken op de zeebodem.

De gespikkelde koraalklimmer (Cirrhitichthys oxycephalus).

Foto: Ivo Madder.

geleverd worden, vooral als je in een zogenaamde 'wasmachine' terechtkomt, waarbij je heen en weer geslingerd wordt en op enkele seconden tijd de diepte ingetrokken wordt om dan even later als een pijl naar boven gesleurd te worden. Een goede en snelle beheersing van je trimvest is dus zeker geen overbodige luxe. Het gebruik van een rifhaak is echter af te raden, omdat de haak heel moeilijk te verwijderen is als er heel veel stroming staat. Maar op sommige plaatsen was het wapperen met je hand aan een kale rots op trapdiepte toch ook niet echt comfortabel. Dan toch maar even een

rifhaak bovengehaald en inderdaad, dat is het niet bij zulke stromingen. De meeste duikers tijdens deze clubreis waren Instructeur of Assistent-Instructeur. Er waren ook twee 2*Duikers en één 3*Duiker bij. Je kan perfect duiken conform de dieptebeperkingen, eigen aan het brevet, omdat alle duiken in de buurt van een rifwand gebeuren.

Foto: Ivo Madder.

Een zeelelie.

70

Hippocampus mei/juni 2021

Donavan hamerde er steeds op dat we in het water moesten gaan met een 'negative entry', springen met een lege trimvest, waarbij je zo snel mogelijk afdaalt. Een negatieve afdaling wordt vaak uitgevoerd als er sterke stroming aanwezig is en je op een specifieke plek wilt geraken, zoals een rotsformatie of een scheepswrak. De eerste duiken werd daarop geoefend, alsook op het snel uit het water komen. We moesten daarbij ook goed uitkijken voor de schroef. Tijdens de duik

In acht dagen tijd deden we 23 duiken.

Bijna elke duik zagen we grote scholen vis, koraalmeervallen, hagedisvissen, koraalduivels, keizersvissen, trekkersvissen, schorpioenvissen, koraalklimmers, scheermesvisjes, kogelvissen, rifbaarzen, verschillende soorten tonijn, trompetvissen, juffertjes, anemoonvisjes, murenen, een sepia of octopus, een verpleegsterhaai onder een tafelkoraal en allerlei kleine geleedpotigen tussen het koraal of in de buurt van zeeanemonen. Soms zagen we ook een zeeslang, een zeeschildpad, een napoleonvis, een langoest, een blauwgespikkelde pijlstaartrog of een maanvis. Zilverpunthaaien en grijze

Hippocampus histrix (Doornig zeepaardje).

speervisser Opvallend is dat de riffen hier nog echt ongerept zijn. De wanden van de meeste drop-offs zijn gewoonweg prachtig. Mooie grote sponzen en zachte en harde koralen in diverse kleuren troffen we er aan. Tijdens de

Anemoonvis.

Foto: Stefan Van Uffel.

Omdat Donavan nogal vrij snel doorhad welke vis hij in de kuip had, kregen we redelijk wat vrijheid tijdens de duik. Tijdens de briefing werd de duikplaats zorgvuldig uitgetekend en beschreven en kregen we naargelang de plaats meerdere parcours als opties. De moeilijke voor de meer ervaren duikers.

rifhaaien passeerden ook wel eens, maar naast de haaien en enkele grote tonijnen hebben we niet veel groot wild gezien. Op trapdiepte was er steeds heel wat macroleven te zien, maar omwille van de stroming was macrofotografie tijdens onze decostops niet zo eenvoudig.

Foto: Ivo Madder.

moesten we achter de duikgids blijven en de duik eindigde telkens met minstens een veiligheidsstop en 50 bar restdruk. Donavan gaf de eerste duiken een beoordelingspercentage op deze te volgen richtlijnen. Over het algemeen ging de groep voor 90% snel onder, 85% kwam snel aan boord, waarbij 100% de schroef nauwlettend in het oog hield. Het braaf volgen van de gids varieerde van 85% tot 3% naargelang de ervaring van de individuele duikers.

Een school scheermesvisjes.

Foto: Ivo Madder.

Foto: Ivo Madder.

Een blauwe spons.

decostops was het telkens genieten van de mooie intacte tafelkoralen en de diversiteit van zachte koralen, anemonen, anemoonvisjes en andere koraalvissen.

Vaak merkten we grote bamboe fuiken op, die uitgezet werden door lokale vissers. Opvallend is dat die fuiken zorgzaam uitgezet werden, zodat ze weinig schade aanrichten bij het ophalen van de fuik. Soms zagen we tijdens onze decostop een lokale visser onderduiken, met een speer in zijn hand. Hij Hippocampus mei/juni 2021

71

Reportage

Lokale vissers.

jaagt op vis voor eigen gebruik. Een paar keer hebben we ook gezien hoe vissers heel voorzichtig en zorgvuldig een fuik weghalen of plaatsen.

Schitterend hoe ze respectvol omgaan met de natuur, niet aan overbevissing doen en al het mogelijke doen om de prachtige riffen onbeschadigd te laten.

Foto: Ivo Madder.

Reisverhaal

Het duikvaartuig van Alor Divers Eco Resort.

Rhinopias frondosa (wierschorpioenvis of gemarmerde schorpioenvis).

De ervaringen van Marij en Stef Net zoals Ivo hadden wij enige maanden daarvoor, in 2014, ons oog op Alor als duiktrip laten vallen omwille van de onge-

72

Hippocampus mei/juni 2021

Foto: Stefan Van Uffel.

Alor, gelegen in een afgelegen deel van Indonesië, is niet geschikt voor mensen die gesteld zijn op luxe of veel faciliteiten. De reis vereist de nodige flexibiliteit en een gezonde dosis aanpassingsvermogen. Maar de prachtige natuur, de ongerepte koraalriffen, de vriendelijke bevolking en de fascinerende lokale cultuur vergoeden het gemis aan comfort ruimschoots.

Het was een prachtige duikreis en de extra zes dagen nadien, waarin we Bali met de scooter verkenden, waren onvergetelijk en dit zowel op cultureel als culinair gebied. Maar dat is nog een ander verhaal.

Iedereen was het erover eens dat Alor een duikbestemming is die we nog eens over moeten doen, maar dan misschien wel met een 'liveaboard', zodat we dan ook groot wild tegenkomen.

reptheid van het gebied en de mogelijkheid tot duiken met zowel 'klein spul' als 'groot wild'. En we werden niet teleurgesteld!

Ook wij boekten op de heen- en terugweg een comfortabel hotelletje niet ver van de luchthaven in Denpassar op Bali. Na de lokale vlucht naar Alor was het nog een uurtje met de auto naar Kalabahi, waar onze boot op ons wachtte. We verbleven immers niet op Alor zelf, maar op het nabijgelegen eiland Pantar op een half uurtje varen.

Alor en Pantar Island zijn de twee grootste eilanden in de Alor-archipel, gescheiden door de Pantar Strait, ons duikgebied.

Hier stroomt het water van de Pacific in het noorden naar de Indische Oceaan in het

Foto: Stefan Van Uffel.

Foto: Stefan Van Uffel.

Enthousiaste kinderen in het dorp.

zuiden. Niet moeilijk dat het hier behoorlijk kan waaien onder water!

Het diepste punt ligt ten zuiden van Pantar op meer dan 3.400 meter. Het is dan ook heel normaal dat we op het einde van onze oversteek bij aankomst begroet werden door een onderduikende walvis op 100 meter van het strand.

walvissen tijdens het ontbijt Wij verbleven in het Alor Divers Eco Resort.

Dit kleinschalige resort ligt op een zandstrand van 450 meter en kan maximaal 16 duikers herbergen in 8 bungalows. Er is een groot overdekt terras waar de maaltijden worden geserveerd die in de aanpalende keuken worden bereid. Daar kan je heel de

Krabbetje tussen het koraal.

dag door ook terecht voor een verfrissing of om bij het ontbijt de klassieke 'dua telur' – twee eitjes – te bestellen. De bungalows zijn ruim en comfortabel en liggen op het strand op enkele tientallen meters van het water. Er is elektriciteit en warm water (mits af en toe wat morrelen aan de gasfles achter onze hut) en wifi in het restaurant, maar die werkt met een gsm en kaart, of beter gezegd, werkt meestal helemaal niet. Voor de rest is hier niets, als je de varkens in de achtertuin niet meetelt tenminste. Achter de bungalows begint een steile klif. Op een half uurtje wandelen langs het strand ligt er zowel links als rechts een dorpje, het ene moslim, het andere christelijk. Ze leven in harmonie en vieren zelfs samen hun religieuse feesten.

Foto: Ivo Madder.

Het resort is open van half maart tot half december. We verbleven er de tweede helft van november en waren er de laatste gasten. Letterlijk zelfs, want een kleine week na onze aankomst zijn de andere duikers allemaal vertrokken. Dat vonden we helemaal niet erg, zo hadden we het rijk en onze duikgidsen voor ons alleen, wat een luxe!

Onze duikgidsen waren een koppel sympathieke en enthousiaste jonge mensen, Ben en Bea. Hij een typische droge Engelsman, zij een temperamentvolle Spaanse. Ondanks hun jeugdige leeftijd zijn het uitstekende gidsen die het gebied om hun duimpje kennen. Een typisch duikdag begint uiteraard Hippocampus mei/juni 2021

73

Reportage Reisverhaal

Foto's (5): Ivo Madder.

Een schorpioenvis op een roze spons.

met een goed ontbijt op het terras. Vaak was dat ook het moment dat een school walvissen voorbij kwam gezwommen. Hoeveel beter kan de dag beginnen? In onze bungalow hesen we ons in onze duikuitrusting, waarna we dan gewapend met ons foto- en videomateriaal met een kano naar ons duikvaartuig werden gevaren, die een stukje van de kust geankerd lag. In de eerste week werd er met twee boten gevaren, omdat we toen nog met meerdere gasten waren. Plaats was er in ieder geval genoeg. Nadien hadden we een boot voor ons alleen.

macroleven en 'muck dives' We hadden blijkbaar echt wel geluk met de weersomstandigheden tijdens ons verblijf, zodat we veel verschillende duikstekken konden aandoen. Sommige plekken zijn, omwille van de wind en de stromingen, niet altijd beduikbaar. Eén van deze plekken is bijvoorbeeld 'The Cathedral'. Een fantastisch begroeide wand met een grot om doorheen te duiken. Heel majesteus en een goede plek om groot leven te spotten.

Helaas liet zich dat niet zien tijdens onze duik, waarschijnlijk was er net wat te weinig stroming, maar terug in het resort toonde Bea ons een filmpje van deze plek met een school van enkele tientallen hamerhaaien…

Op 'Current Alley' hadden we dan wel prijs.

We daalden af langs een schuine wand tot een plateau op 40 meter diepte. Hier zagen we zwartpuntrifhaaien, tonijn, bultkoppa-

74

Hippocampus mei/juni 2021

Kleine visjes verschuilen zich tussen het koraal.

Viltkokerworm.

Parelmurene (Gymnothorax meleagris).

pegaaivissen en barracuda's. Enkele haaien vergezelden ons nieuwsgierig op de weg terug naar boven. We waren echter niet alleen geïnteresseerd in het grote wild. Alor is ook een fantastisch gebied voor de macroliefhebber. Hier vind je echt ongerept koraal, dat wemelt van het leven: dikke mandarijnvissen, spookfluitvissen, bladvissen, talloze naaktslakken, inktvissen, harlekijn garnalen, bokser- en oerangoetankrabben, 'frogfish', 'jawfish' en ga zo maar door. Stuk voor stuk gegeerde onderwerpen voor onze camera's. Op duikstekken zoals 'Mandarin Slope' en 'Bakkalan' vind je ze gegarandeerd.

We maakten ook enkele echte 'muck dives'.

'Ampera' is daarbij wel een speciale locatie.

Hier gingen we op zoek naar een Rhinopias. Iedereen was laaiend enthousiast, een Fransman met een duikstation op Bali was zelfs speciaal daarvoor naar Alor gekomen.

Ik zal het maar meteen toegeven, vóór onze Alor-trip had ik hier nog nooit van gehoord.

Ik wist dus ook niet echt waar we naar op zoek gingen op deze helling van 45 graden, bezaaid met dood koraal. Maar het duurde niet zo lang voordat Ben en Bea ons wenkten en we met onze eerste Rhinopia kennismaakten. Deze bodembewoners behoren tot dezelfde familie van de schorpioenvissen en

Zweepkoraal dwerggrondel (Bryaninops youngei).

zijn alsdusdanig ook perfect gecamoufleerd.

Er zijn verschillende soorten, maar volgens mij zagen wij de Rhinopias frondosa – in het Engels de 'Weedy Scorpionfish' genoemd – met een lichaam vol aanhangsels. Niet veel later spotten onze duikgidsen enkele meters verderop nog een tweede dier. Eens je ze gevonden hebt, zijn het de perfecte modellen voor een fotoshoot en toen mijn exemplaar dan ook nog eens gaapte op het moment dat ik met mijn GoPro een foto afdrukte, kon mijn duik bijna niet meer stuk.

huisrif Elke dag maakten we zo twee duiken achter elkaar, waarbij we in de tussentijd op een rustig plekje voor anker gingen om onze stikstof kwijt te spelen. Na de tweede duik ging het dan richting resort, waar de keukendames met het middagmaal op ons wachtten.

Gezien we werkelijk afgezonderd van de wereld op ons stuk strand zaten, brachten we de namiddag relaxend door met het doen van een siësta en wat boeken lezend in de hangmat. De overige duikers gingen voor een namiddagduik, maar wij wachtten liever nog even tot de vroege avond. Er was immers een huisrif recht voor onze bungalow en we deden niets liever dan een nachtduikje met z’n tweeën.

Ben gaf ons de eerste avond een briefing.

Het huisrif is een grote inham waar het rif schuin de diepte in gaat. We moesten enkel laten weten of we naar links of rechts wilden Hippocampus mei/juni 2021

75

Reportage Reisverhaal

Foto: Stefan Van Uffel.

Een kreeftje.

Prachtige tafelkoralen.

In ieder geval flitsten we er lustig op los. En dan sloeg de duikpech toe: mijn bejaarde Sea-and-Sea flits die ik een tweede leven op mijn digitale camera bezorgd had, gaf er de brui aan. Terug boven stelden we vast dat het batterijcompartiment ondergelopen was. Duikers die al wat langer fotograferen weten ongetwijfeld hoe dat eruit ziet. Met de moed der wanhoop peuterde ik alle vieze boel eruit en na gebruik van een halve rol toiletpapier was het resultaat toonbaar, doch alle contacten waren zwart geoxideerd. In een opwelling nam ik een blikje cola en goot het in mijn flits, erger kon het toch niet worden. De volgende avond goten we de cola weg en het resultaat oogde

76

Hippocampus mei/juni 2021

Foto: Ivo Madder.

Gezien we allebei overdag met een GoPro filmden, nam ik 's nachts liever mijn fototoestel mee. Veel handiger om leuke macroopnames te maken. We deden echte snuffelduiken, waarbij we elke vierkante meter wel iets interessants vonden. We doken daar elke avond en na verloop van tijd begin je dan de plek en hun vaste bewoners een beetje te kennen. Zo keken we of de grote steenvis deze keer in een iets betere positie lag om te fotograferen of zegden gedag tegen een sepia die verdacht veel leek op die van de vorige avond, maar dat kan natuurlijk ook toeval zijn.

De slanke koraalklimmer (Paracirrhites forsteri).

Foto: Ivo Madder.

duiken. Dat was echter pro forma, want als er teveel stroming zou staan, moesten we de andere kant uit gaan.

de locals Op onze laatste dag doken we uiteraard niet en we besloten om een bezoekje aan één van de dorpen te brengen. Gewapend met onze camera's volgden we het strand aan de linkerkant. De zon, de zee en grillige mangrovebomen leverden mooie plaatjes op. Na een half uur wandelen, begonnen we wat menselijke activiteit waar te nemen. Een paar hutten en wat boten groeiden geleidelijk aan tot een dorp uit. We bleven even kijken bij een paar vissers die een boot aan het herstellen waren. Wat verderop kreeg de lokale jeugd ons in het oog. Wat een attractie!

Veel toeristen zijn ze hier niet gewoon, iedereen wilde op de foto en uiteraard moest het resultaat getoond worden. Ter hoogte van het schooltje werden we aangesproken door een meisje. Ze was er duidelijk fier op dat ze met ons een woordje Engels kan wisselen. Best wel een prestatie gezien het dorp echt wel heel basic is. Op het moment dat we beslisten om terug te keren, bleek het hoog water te zijn geworden. Daar hadden we geen rekening mee gehouden, er waren toch wel wat moeilijkere doorgangen die nu misschien helemaal niet meer begaanbaar zouden zijn. Het was niet gemakkelijk om

aan de locals duidelijk te maken dat we een alternatieve route zochten, maar er bleek een grote zandweg achter het dorp te lopen, parallel aan de kust. We kwamen er af en toe zelfs gemotoriseerd verkeer tegen. Na enig zoekwerk en met wat improvisatie kwamen we uiteindelijk terug aan de achterkant van het resort uit. Dat weggetje hadden we in omgekeerde richting nooit gevonden...

Maar zoals reeds hierboven vermeld, hadden we volgens Ben en Bea echt wel geluk met de weersomstandigheden. Heb je geen probleem met lange reistijden en het afgesloten van de buitenwereld zitten, dan is Alor zeker en vast een topbestemming voor jou. IVO MADDER, STEFAN VAN UFFEL, MARIJKE VAN CAUWENBERGHE

In totaal verbleven we 12 dagen op Pantar Island en we maakten er 33 duiken, waarvan 11 's nachts. Op de meeste plaatsen hadden we niet zo heel veel last van de stroming, met uitzondering van de laatste dag toen we echt wel in een 'wasmachine' terechtkwamen.

Meer info: www.divealordive.com www.alor-divers.com www.alor-diving-kepa.com

Zeenaaktslakken in diverse kleuren en vormen.

Foto: Stefan Van Uffel.

veelbelovend. Wat naspoelen, de haardroger erop, nieuwe batterijen erin en de flitser bleek gerepareerd! Helaas was mijn geluk van korte duur. Tijdens de laatste nachtduik besliste het toestel om opnieuw vol te lopen en ditmaal was het echt wel einde verhaal.

Koraalvisje.

Foto: Ivo Madder.

Foto: Ivo Madder.

Kerstboomworm.

Hippocampus mei/juni 2021

77

Retro-Hippo Verzameld door Wim Van Doeselaer

55 jaar geleden uit Hippocampe

juni 1966

voorwaarden is voor de her-erkenning van NELOS door de Minister van Cultuur.

Jozef Van den Berghe Voorzitter NELOS

15 jaar geleden uit Hippocampus nr. 209

juni 2006

Duiken voor kinderen Geen Hippocampe in mei-juni 1966. De volgende editie is in september.

45 jaar geleden uit Hippocampus nr. 59

juni 1976

Dit is een kwestie die door de Medische Commissie opgelost moet worden.

Aangaande volgende punten zal er aan het Duikonderricht gevraagd worden om richtlijnen op te stellen zodat wij die kunnen voorleggen aan de verzekering: duiken met kinderen in open water, ijsduiken, Noordzeeduiken, wrakduiken.

Luc Sels Duikonderricht NELOS

25 jaar geleden uit Hippocampus nr. 159

CMAS

juni 1996

Gezien onze federatie meer dan 1.000 leden telt, heeft België het recht vijf 4-stersinstructeurs CMAS te benoemen. Voorlopig is het enkel René Crepin die deze functie uitoefent.

Nieuw duikboekje Wij hebben het genoegen u mede te delen dat er een nieuw duikboekje uitkomt, gans omgewerkt en vervolledigd. Dit boekje, alsmede het logboek, in een weelderige omslag wordt tegen de prijs van 100 fr. verkocht.

35 jaar geleden uit Hippocampus nr. 109

juni 1986

Zeelandcommissie De Verordening Zeeland blijft ongewijzigd.

Dus geen zoneringen. Met jullie steun en acties op de hoorzittingen in Goes en Hulst heeft het gezond verstand het gehaald. Dit betekent uiteraard niet dat alle knelpunten van de baan zijn. Wij moeten ons blijvend derwijze gedragen dat noch de vissers en noch de overheid ons met de vinger kunnen wijzen. De vissers zijn bereid met ons samen te leven in de Oosterschelde, laat ons deze mensen dan ook niet beschamen.

François Desmet BEFOS-afgevaardigde Zeelandcommissie

Zeespiegel Verdeling BEFOS-kapitaal Er is het heuglijk feit dat onze Belgische Federatie principieel heeft toegestemd met de kapitaalsverdeling, die een van de

78

Hippocampus mei/juni 2021

De zeespiegel is de afgelopen twee jaar veel sneller gestegen dan tot nu toe werd gedacht.

Dat blijkt uit de meetgegevens van de Topex-Poseidon-satelliet. Het blijkt dat de zeespiegel in die tijd wereldwijd met 9 millimeter is gestegen.

Nieuwe reglementering in Zeeland In Nederland is een nieuw Binnenvaart Politie Reglement (BPR) van kracht. De verkeersregels op het Nederlandse binnenwater, waaronder het duiken valt, ressorteren nu onder Rijkswaterstaat en niet meer onder de Provincie Zeeland. Gevolgen voor de duiksport: het duiken wordt verboden (of was al verboden) in de vaargeul, in havens en haveningangen en in de nabijheid van bruggen.

Op het eerste gezicht vrij logisch … maar dit zou betekenen dat er een duikverbod zou komen op populaire duikplaatsen als Gorishoek ('de Punt') en aan de pijlers van de Zeelandbrug. Maar gelukkig heeft onze Nederlandse zusterfederatie NOB op beide plaatsen ontheffing weten te bekomen.

CMAS-brevetten Op de Algemene Vergadering van CMAS te Rome bleek eens te meer dat Europa het centrum is van de CMAS-activiteiten. Dat was te merken aan het aantal CMAS-kaarten die er behaald en verdeeld werden. België met zijn twee Liga's nestelde zich mee aan de top.

Spijtig was wel te constateren dat sommige niet-Europese federaties 0 (nul!) brevetten afleveren. Zij doen dus blijkbaar niet aan duikopleiding!

In het daarop volgend debat kwam de vraag aan bod waarom zulke federaties eigenlijk aangesloten zijn bij CMAS. Zij hebben daarentegen wel dezelfde rechten (o.a. stemrecht) als de wel actieve duikfederaties. Is het niet logischer een andere, wel actieve duikbond uit dat land te aanvaarden in plaats van zulk een sluimerende federatie?

Ook was er een geanimeerd debat over het aangesloten zijn bij andere duikorganisaties die dezelfde doelstellingen hebben als CMAS. Een voorstel van het Bestuur om zulke onverenigbaarheden te sanctioneren werd met 2/3 meerderheid aangenomen.

Bondsnieuws Ledenwerving

Maand van de sportclub Zoals ieder jaar organiseert Sport Vlaanderen 'Maand van de sportclub'.

Neem deel en zet je duikclub of -school in de kijker.

V

an 1 tot 31 september 2021 organiseert Sport Vlaanderen, in samenwerking met de sportdiensten, deze actie om clubs in de kijker te zetten en hen lokaal te promoten. Heel wat clubs nemen hier zoals elk jaar aan deel, maar andere zijn het misschien wat uit het oog verloren. Dit keer heeft elke club nochtans een extra reden om deel te nemen.

deelname Je kan op twee manieren participeren, namelijk als deelnemer of als ambassadeur.

Als deelnemer: D De club laat publiek toe op de wekelijkse trainingen.

D De club promoot de actie 'Breng je sportclub naar school' bij zijn leden (o.a. door de leden te motiveren om op woensdag 29/09/2021 in sportoutfit – bijv. met snorkel en bril – naar school te gaan).

Als ambassadeur: D De club organiseert minstens 1 activiteit die afwijkt van de wekelijkse trainingen (bijv. vriendjesdag, initiaties, deelname aan activiteit van de sportdienst, …).

D De club promoot de actie 'Breng je sportclub naar school' bij zijn leden (o.a. door de leden te motiveren om op woensdag 29/09/2021 in sportoutfit – bijv. met snorkel en bril – naar school te gaan).

ondersteuning Wat ontvangt een club die deelneemt: D Weergave op de website van Sport Vlaanderen.

D Een poster van 'Maand van de sportclub' en promotiemateriaal voor sociale media en website.

D Exclusief voor ambassadeurs: een sportspecifiek spandoek.

Schrijf jullie in voor 31 augustus 2021 op www.sport.vlaanderen en maak kans op een mooie prijs!  CHRISJE DEMUYNCK, PR-VERANTWOORDELIJKE NELOS

Advertentie



START TO

DIVE Meer informatie: www.nelos.be

Deze gratis duikinitiatie is speciaal voor: Naam voornaam Actie geldig tot 15/12/2021

Hippocampus mei/juni 2021

79

Bondsnieuws

Foto: Philippe Vanderheeren.

Commissie Duikonderricht

Blenderinstallatie met bufferflessen voor ademlucht, zuurstof en helium. De flessen moeten zo opgesteld staan dat ze niet kunnen omvallen.

Veilig vullen van flessen met gassen De zomer komt in zicht en het aantal duiken stijgt naarmate het aantal coronavaccinaties toeneemt. We kunnen opnieuw genieten van samen duiken. Voor heel wat duiker wordt het vullen van duikflessen en het 'blenden' (mengen) van gassen dan ook een belangrijke tijdsbesteding. Daarom willen we hier toch even stilstaan bij de gevaren van deze activiteit en de geldende veiligheidsregels.

I

n de NELOS-cursussen nitrox (BasisNitrox-Duiker en Gevorderde NitroxDuiker) en technisch duiken (Extended Range en Trimix) wordt er uiteraard ruim aandacht besteed aan het gebruik van mengselgassen en de risico's en gevaren die eraan verbonden zijn. Daarnaast hebben we een specifieke cursus gasblenden, voor wie zelf gassen willen blenden op een verantwoorde en veilige manier. Wie slaagt in de cursus gasblender kan zijn brevet 'Gasblender Technician' laten homologeren, waardoor hij verzekerd is bij blendactiviteiten.

80

Hippocampus mei/juni 2021

gevaren Eén van de grootste gevaren bij het vullen van flessen en blenden van gassen is het veroorzaken van brand. Hoe zat dit nu weer in elkaar?

Om brand te veroorzaken heb je steeds drie elementen nodig: 1. Iets dat wil branden, een brandbare stof of kortweg brandstof.

2. Zuurstof; dat zit in de lucht.

3. Voldoende warmte; dat heet de ontbrandingstemperatuur of energiebron.

Als één van deze drie elementen er niet is, is er geen brand. Als er wel brand is en je haalt één van de elementen weg, dan gaat het vuur uit. Je kan dus besluiten dat brand een chemische reactie is tussen een brandbaar voorwerp en zuurstof met warmteontwikkeling tot gevolg.

Een tweede gevaar is explosie. Dit gaat gepaard met een enorme knal en vaak veel schade. Wat is er dan gebeurd? In de meeste gevallen is de druk in een gesloten systeem (bijv. een duikfles) te groot geworden en komt er een drukgolf vrij die alles vernielt.

Een explosie van een explosief mengsel van

Foto: archief Hippocampus.

brandbare stof in lucht komt het meeste voor. In dat geval is de explosie een zeer snelle brand. Omdat de verbrandingsgassen zo snel vrijkomen, loopt de druk dan ineens enorm op.

Wanneer de zuurstofconcentratie boven de 25% komt, is veel minder energie nodig om een brand of explosie te veroorzaken. Een klein vonkje of een beetje wrijvingsenergie is dan al voldoende.

Branden met zuurstof zijn altijd heftig en gaan gepaard met zeer hoge temperaturen.

aandachtspunten blenden en vullen Uit de branddriehoek weten we dat we één factor moeten wegnemen om brand te vermijden. Bij het vullen/blenden kunnen we helaas geen factor wegnemen en zullen we dus voorzichtig en preventief te werk moeten gaan.

Brandstof: de vulslangen, de boosterpomp, de O-ringen, … zijn bij het blenden/vullen onze brandstof en die kunnen we dus niet weglaten. Enkel zuurstofbestendige en -zuivere materialen zijn geschikt om te gebruiken in een vul/blenderset-up. Het materiaal moet ook met de grootse zorg gebruikt en opgeborgen worden om het zuiver te houden. Zo gebruiken we altijd afsluitdoppen op niet gebruikte slangkoppelingen, automaten en flesaansluiting en vermijden we contaminatie van ons vulsysteem door oliën, vetten, roest en ander onzuiverheden.

Na gebruik plaats je steeds de plastic afsluitdoppen terug.

Als je gassen gaat blenden, moet je voorzichtig en preventief te werk gaan, want anders kan het wel eens fout lopen.

de handel vinden we vier soorten zuurstofgas: vliegtuigzuurstof, medische zuurstof, industriële zuurstof en Divox. In principe kunnen wij industriële O2 en Divox aankopen. Industriële zuurstof is net iets toleranter in zuiverheid. Dat verhoogt de kans op vervuiling van de installatie of het ademgas, wat ervoor zorgt dat industriële zuurstof dus niet geschikt is voor gebruik in de duiksport.

Alleen Divox kunnen we dus gebruiken in een ademgas.

Zuurstof (O2): eigenlijk zuurstofgas, is het gas dat we nodig hebben om te vullen/ blenden en dat is dan ook noodzakelijk. In

Energiebron: door het samenpersen van een gas ontstaat er hitte t.g.v. de adiabatische opwarming. Bij het vullen is traag vullen dan ook een noodzaak om zo de

Foto: Ivo Madder.

Foto: Ivo Madder.

Alleen het zuurstofgas Divox kunnen we dus gebruiken voor het blenden van ademgas.

 

Advertentie

rEvo rebreathers info@revo-rebreathers.com www.revo-rebreathers.com

 

Hippocampus mei/juni 2021

81

Bondsnieuws

Commissie Duikonderricht

temperatuur laag te houden. Het is belangrijk om volgende vulsnelheden te respecteren: • zuurstofgas: 7 bar/min • nitrox: 25 bar/min • lucht: 40 bar/min

Het is evident dat er bij het vullen van flessen kranen en slangen aan te pas komen. Het is noodzakelijk om de kranen zeer voorzichtig te openen. Zo zorgen we ervoor dat het gas traag in de hevelslang vloeit en dus geen kinetische energie (warmte) kan opwekken.

Laat dit ook een goede gewoonte worden bij het opendraaien van duikflessen en zeker bij mengsels met een hoog zuurstofpercentage, zodat de eerste trap en de slangen die eraan verbonden zijn rustig op druk komen. Ook bij gebruik van een naaldventiel is het belangrijk om dat langzaam open te draaien.

Eveneens belangrijk om te weten is wat de eigenschappen van je ventiel zijn en onder welke curve het opendraaien verloopt.

Wanneer we theoretische grafieken hiernaast bekijken, dan zien we dat 'theoretische kraan A' – zelfs al is het een naaldventiel – niet bruikbaar is in een O2-systeem. Waarom? Omdat de kraan te snel opent in het begin van het opendraaien. Dit kan leiden tot een adiabatische compressie en zorgen voor brand of een explosie in het systeem. De 'theoretische kraan B' geeft ons een ideale kraan. De kraan opent geleidelijk en op een consistente basis. Het is dus ook van belang om als blender de 'flow' van je kranen/ naaldventielen te kennen om zo je debiet/ snelheid van het vullen onder controle te kunnen houden. Een 'flowrestrictor' kan als extra preventie worden ingebouwd in het vulsysteem, zodat eventueel plots openen van kranen/ventielen wordt opgevangen.

Adiabatische opwarming Tijdens het vullen warmt een duikfles op. Dit is de adiabatische opwarming. Bij het vullen komen meer luchtmolculen in hetzelfde volume terecht. Die botsen vaker tegen elkaar en bewegen daardoor sneller, waardoor de temperatuur stijgt.

boosterpompen Wat doet een 'boosterpomp'? Eenvoudig uitgelegd brengt een 'boosterpomp' een gas van

82

Hippocampus mei/juni 2021

Foto: Bert Van Opstal.

Bij deze vulsnelheid heb je dus een kwartier nodig om de zuurstoffles van je rebreather te vullen van 100 bar naar 200 bar.

Een babyboosterpomp.

De 'theoretische kraan A' – zelfs al is het een naaldventiel – is niet bruikbaar in een zuurstofsysteem, omdat de kraan te snel opent in het begin van het opendraaien.

lage druk aan de ingang naar een hogere druk aan de uitgang. 'Boosters' bestaan uit een enkele piston of een aaneenschakeling van pistons in serie. In de duikwereld gebruiken we meestal een tweepistonsysteem.

Dat wordt meestal gebruikt om een zuiver gas, zoals O2 en helium naar een hogere druk te brengen. De 'booster' kan ook gebruikt worden om reeds gemengde gassen over te pompen van de ene duikfles naar een andere, om bijvoorbeeld een gas te stockeren dat voor een volgende duik niet geschikt is. Hier loert echter een gevaar als bij het blenden van deze mixen gebruik is gemaakt van ademlucht (wat meestal het geval is) en deze ademlucht licht verontreinigd is (bijv. door olie van de compressor).

Deze vervuiling gaat door de 'booster', wat

bij een volgende keer 'boosten' van O2 desastreuse gevolgen kan hebben!

'Boosterpompen' lijken de oplossing voor al onze gasproblemen, maar moeten met de grootste zorg en aandacht bediend worden: • Compresseer nooit meer dan een ratio van 6 op 1 per trap.

• Het is aan te bevelen zuivere zuurstof niet boven de 200 bar te pompen.

• De bronfles zou niet beneden de 20 bar mogen vallen (zo vermijden we dat onze pomp zeer zwaar belast wordt en zelfs stilvalt).

• Pomp traag! De uitgang van de pomp zal zeer warm worden. Een extra koelpijp aan de uitgang zal hier zeker helpen. Bij hoge snelheden lopen we ook het risico

dat de eerste trap van het aandrijfgas zal bevriezen.

• Eerst zuurstof 'boosten', dan helium en daarna ademlucht zorgt voor de laagste druk bij het 'boosten' van zuivere zuurstof en dus ook een lagere temperatuur, wat veel veiliger is.

De geboden van een blender • Proper, properder, maar een gasblender werkt altijd het properst.

• Traag, trager, maar een gasblender werkt altijd het traagst.

• Meten is weten. Met passen en meten wordt veel tijd versleten, maar wie het niet doet, doet het niet goed!

• In een vulstation wordt niet gerookt.

• De gasblender werkt graag ongestoord in het vulstation. (Geen toegang voor onbevoegden).

• Een gasblender zorgt ervoor dat zijn flessen altijd correct vastgelegd en opgeslagen zijn in een vulstation los van zijn woning.

Al in het voorjaar 2019 organiseerde NELOS een bijscholing over de aansprakelijk van NELOS-duikers of besturen van duikclub in gevolge het niet naleven van de regelgeving. We herhalen hier graag even de belangrijkste punten:

Opslag van duikflessen en bufferflessen (die niet zijn aangesloten op een compressor) • De duikflessen en bufferflessen moeten op zo’n manier worden opgeslagen dat ze niet kunnen omvallen. M.a.w.: op een stevige/solide ondergrond, tegen een

stevige muur, voorzien van een barrière (ketting, touw, …) om te voorkomen dat ze vallen.

• De opgeslagen recipiënten/duikflessen moeten steeds in de schaduw staan en de opslagruimte moet afgesloten zijn voor onbevoegden.

• Het is steeds verboden te roken in de lokalen waar zuurstof staat opgeslagen of wordt overgeheveld.

• Een duikfles, stage, decofles, bufferfles, … die gevuld wordt, moet steeds beschikken over een geldige keuringsstempel. Niet gekeurde flessen mogen niet gevuld worden. Als regel van goed vakmanschap zou je kunnen stellen: laat niet gekeurde flessen leeg en markeer er duidelijk op dat ze niet meer gekeurd zijn en/of verwijder ze uit het vullokaal.

gebruik van compressor en/of boosterpomp • De compressor moet aangesloten zijn volgens de regels van de kunst, met een correcte elektrische (gekeurde) aansluiting en een correcte mechanische aansluiting op de vulpanelen die er evt. bij horen. Als je de compressor zelf hebt geïnstalleerd, neem dan contact op met een keuringsorganisme (Vincotte, BTV, …). Zij kunnen bevestigen dat je elektrische en/of mechanische aansluiting conform de wetgeving is uitgevoerd.

Wanneer een installateur de elektrische of mechanische koppeling heeft uitgevoerd, moet hij een certificaat van conformiteit voorleggen.

• Zorg dat je compressor, die op hoge druk werkt en ademgassen levert, minstens jaarlijks wordt onderhouden door iemand die deze installatie mag onderhouden en dat er minstens jaarlijks een

analyse op de ademlucht wordt uitgevoerd. Dat is immers de bevestiging dat je ademlucht geschikt is om in te ademen. Naar gelang het gebruik kan je deze frequentie aanpassen, maar doe dit steeds in overleg met een erkende onderhoudsfirma.

• Zorg ervoor dat de gebruikers van de compressor en/of de boosterpomp een geregistreerde opleiding hebben gekregen voor het gebruik van de compressor/ boosterpomp.

• Wat het mengen zelf betreft, verwijzen we graag door naar de opleiding nitrox blender of trimix blender.

Vlarem-wetgeving Vlarem is van toepassing in Vlaanderen.

Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft zijn eigen milieuwetgeving. Die kan gelijklopen met, maar evengoed verschillend zijn van de Vlaamse wetgeving.

Wanneer we de Vlaamse milieuwetgeving (Vlarem) er even bij nemen, dan zien we dat een aantal van onze activiteiten opgelijst staan in de lijst van de hinderlijke inrichting. Dit zijn inrichtingen waarvoor de verantwoordelijke exploitant (zwembad, gemeente, …) een melding moet doen bij de lokale overheid ofwel een vergunning moet aanvragen bij de gemeentelijke of provinciale overheid. Deze lijst is terug te vinden op de EMIS-website: https://navigator.emis. vito.be/rubriekenlijst.

Concreet gaat het over: • Opslag van 'gevaarlijke gassen' (zoals zuurstof – ademlucht en helium zijn geen gevaarlijke gassen) in houders met een waterinhoud van meer dan 300 liter.

Advertentie

Hippocampus mei/juni 2021

83

Bondsnieuws

Commissie Duikonderricht

• Compressoren met een totale geïnstalleerde drijfkracht van 5 kW of meer.

Gasanalyse

Als er een ongeval gebeurt dat werd veroorzaakt door onveilige installaties of verkeerd gebruik (compressor niet onderhouden, vullen van niet gekeurde flessen, gebruik van compressoren door niet opgeleide personen, onvakkundig samengestelde installaties, …), kan onze verzekering weigeren om tussen te komen en de lichamelijke schade te vergoeden.

Voor de materiële schade dien je als duikclub zelf een verzekering af te sluiten (= brandverzekering). Arena biedt dergelijke polissen aan.

Foto: Glenn Tessens.

Gezien de interpretatie van deze milieuwetgeving en het indienen van meldingen of het aanvragen van vergunningen evenwel vrij specifieke materie is, ga je hiervoor best even aankloppen bij de verantwoordelijke exploitant van de opslagplaats. Hij zal je, in samenspraak met de milieudeskundige/ milieucoördinator van de gemeente, kunnen aangeven wat precies nodig is voor jouw duikclub en hoe je dit best in orde brengt.

Als hij stelt dat meldingen of vergunningen niet nodig zijn, zorg er dan voor dat je dit op papier hebt om er later naar te kunnen verwijzen indien andere overheden er toch zouden naar vragen.

geen race tegen de klok Nu we de gevaren kennen van brand en explosie en met de geboden van de blender in het achterhoofd kunnen we in alle veiligheid duikflessen vullen. We weten dat tijd en veiligheid elkaars opponenten zijn en daar moeten we altijd waakzaam voor zijn. Neem je tijd en werk proper voor je flessen vult en zoals altijd plan je duik en duik je plan. 

NICO DE VRIEZE, PHILIPPE VANDERHEEREN & SVEN VANDEKERCKHOVE

De blender zal na het vullen de gassen altijd nameten en vervolgens de flessen van een label voorzien met daarop: de gemeten waardes, de datum van de meting, de naam. Deze info registreert hij ook in het vulregister.

Het is en blijft de eindverantwoordelijkheid van de duiker om zijn ademgassen te analyseren, zijn flessen correct te markeren en het vulregister aan te vullen en af te tekenen.

Tip: bij een dubbelset met een 'manifold' (een tussenkraan) analyseer je beide uitgangen!

Werkgroep compressorhandeling De Sectie Duiktechnieken (SDT) is met een werkgroep gestart die zich buigt over de opmaak van een document met een overzicht van alle gevaren, veiligheidsregels, enz. rond compressorhandelingen.

Weet jij alles over een compressor (handelen, onderhoud, inspectie, …) en wil je deze kennis delen met de NELOS-leden, dan hebben we je er graag bij in de werkgroep. Stuur een e-mail naar sdt@nelos. be met je huidig duikbrevet en kwalificaties en een korte motivatie.

Cursus gasblender Wil je graag alles weten over hoe je op een veilige manier je gewenste gas kan blenden? Dan is de NELOS-opleiding 'Kwalificatie Nitrox Blender en/of Trimix Blender' iets voor jou. Tijdens de theoretische opleiding (1/2 dagdeel) leer je: • de soorten gassen en mengsels kennen; • alles over zuurstofgeschikt materiaal; • enkele duik- en natuurwetten die van toepassing zijn op het blenden; • de keuze en notatie van gasmengsels; • het berekenen van mengsels; • het veilig blenden van gassen.

Na het slagen voor het theoretisch examen kan je aan de module praktijk beginnen. In het praktisch gedeelte van de opleiding (1/2 dagdeel): • maak je kennis met de vulinstallatie; • leer je op een correcte en veilige manier gassen blenden; • krijg je een praktische proef, waarin twee opgelegde gasmengsels moeten geblend worden.

Heb je interesse om de 'Kwalificatie Nitrox Blender en/of Trimix Blender' te behalen of wil je een opleiding organiseren in jouw regio of club? Dan kan je een e-mail sturen naar: sdt@nelos.be. De Sectie Duiktechnieken (SDT) zal, van zodra het weer fysiek kan en mag, een opleiding gasblenden organiseren. In functie van de kandidaten zal deze opleiding centraal of regionaal georganiseerd worden.

84

Hippocampus mei/juni 2021

DE DUIKWINKEL VAN NEDERLAND EN BELGIË

Metalsub XRE850-R duiklamp • • • •

850 lumen 110 minuten brandtijd Oplaadbaar Dimbaar

Shearwater Perdix AI met zender • Top duikcomputer met kleurenscherm • Intuitieve gebruikersinterface • PC interface via bluetooth • Met Aqualung zender

€ 169,-

€va1049,€ 799,-

Camaro Drytec Lite 3.0 droogpak met onderpak • 16 mannen- en 12 vrouwenmaten • Maataanpassingen gratis • 3 jaar garantie van Camaro, ook bij gebruikersfouten!

• Met Avatar onderpak

va € 1495,-

va € 829,-

Uilenstede 314 1183 DB Amstelveen T +31 (0)20-6407806 | amstelveen@sublub.nl Open di-vr 13-19 u & za 10-17 u

Admiraal de Ruyterweg 40a 3031 AD Rotterdam T +31 (0)10-2440111 | rotterdam@sublub.nl Open di-vr 12-18 u & za 10-17 u Verlengde stationsweg 12 9471 PL Zuidlaren T +31 (0)50-8200479 | zuidlaren@sublub.nl Open di-vr 11-18 u & za 10-17 u za 10-17 u

• Vest met perfecte pasvorm en superlichte automaat • Gemonteerd en duikklaar geleverd • Compleet met trimvest, 1e trap, 2e trap, octopus, inflatorslang en console naar keuze

SubLub Amstelveen

SubLub Rotterdam

SubLub Zuidlaren

Axiom Core duikset

SubLub Nieuwegein

SubLub Limburg

Valkenburgerweg 12 Merweplein 1 6367 GV Voerendaal 3432 GN Nieuwegein T +31 (0)45-2033013 | voerendaal@sublub.nl Open T +31 (0)30-2074062 | nieuwegein@sublub.nl Open ma, di, do & vr 14-19 u & za 10-16 u wo 16-21 u do & vr 12-18 u, za & zo 10-17 u

WWW.SUBLUB.NL

Bondsnieuws Audiovisuele Commissie

Vernieuwing op volle toeren Voor het uitreiken van brevetten en titels volgt de Audiovisuele Commissie (NELOSAC) al jaren dezelfde CMAS-standaards, die ooit door NELOS werden opgesteld.

Sinds CMAS in 2013 enkele aanpassingen aan haar standaards doorvoerde, zijn onze richtlijnen echter verouderd.

Op dit ogenblik is de Sectie Onderwaterfotografie haar opleidingsrichtlijnen aan het updaten, conform de CMAS-standaards. Het gaat hier om aanpassingen aan alle brevetten en titels.

B

De nieuwe standaards of eigenlijk de nieuwe NELOS-opleidingsrichtlijnen worden voorgesteld en besproken tijdens een online sessie op donderdag 17 juni 2021 om 20.00 uur aan de reeds gebrevetteerde foto- en videografen en instructeurs onderwaterfotografie en -videografie, voor ze officieel in

ij het overlopen van de huidige CMAS-standaards merkten we dat NELOSAC de focus bij brevetten en opleidingen anders legt dan in de rest van Europa. Een uniformisering drong zich dus op.

Voor onderwatervideografie bestaan er nog geen officiële CMAS-standaards. De Sectie onderwatervideografie werkt hiervoor een voorstel uit dat met CMAS wordt besproken.

Advertentie

86

Hippocampus mei/juni 2021

voege gaan vanaf 1 juli 2021. De opleidingsrichtlijnen zijn na deze voorstelling terug te vinden op de NELOS-website.

Heb je interesse in het behalen van een brevet onderwaterfotografie of -videografie en heb je hierover vragen of wil je meer weten over de standaards? Laat het ons weten via nelosac@nelos.be en we nodigen je uit voor de online sessie op donderdag 17 juni 2021 om 20.00 uur.  CHRISJE DEMUYNCK, VOORZITTER AUDIOVISUELE COMMISSIE

Bondsnieuws Commissie Deltagebied

In opdracht van de Provincie Zeeland gaan wij (Gebr. Van Kessel Speciale Technieken en Producten) reiniging, reparatie en conserveringswerkzaamheden uitvoeren aan de Zeelandbrug.

D

eze werkzaamheden vinden plaats in de periode vanaf 24 mei tot 1 november 2021. Hieronder is de periode aangegeven waarin we daadwerkelijk een raakvlak hebben met de onderwatersporters.

• In de periode van maandag 24 mei t.e.m. maandag 21 juni (de rest van deze 25e week houden we als reserve) gaan we met werkvaartuigen caissons 4 t.e.m. 7 aanpakken. Hier geldt al een duikverbod, maar toch graag hier nog aandacht voor!

• In de periode van maandag 7 juni t.e.m. maandag 21 juni werken we aan caissons 1, 2 en 3 van de duiklocatie 'Pijlers Zeelandbrug' aan de Galgelaan te Zierikzee.

Hiervoor is inmiddels een verzoek voor het instellen van een tijdelijk duikverbod ingediend en merken we op dat er ter hoogte van caisson 3 al een duikverbod geldt. Tevens is het één en ander kortgesloten met duikcentrum 'De Witte Boulevard' (nvdr: die een vulinstallatie voor duikflessen aan de Zeelandbrug hebben staan).

Uiteraard zullen wij in de periode van werkzaamheden aan caisson 4 t.e.m. 7 een waarschuwingsbord plaatsen bij de toegangstrap. In de periode van werkzaamheden aan caisson 1,2 en 3 zullen we de toegangstrap blokkeren door middel van een bouwhek en een duikverbodsbord.

Het duikverbod geldt telkens van maandag 07.00 uur t.e.m. vrijdag 16.00 uur, zodat er tijdens het weekend gedoken kan worden om bijv. sepia's te spotten.

Wij denken met voornoemde alle maatregelen te hebben genomen om (bijna) ongevallen te voorkomen.  B.G.H. (BEN) FITTERS, OMGEVINGSMANAGER VESTIGING TILBURG

Advertentie

Hippocampus mei/juni 2021

87

Foto: Thomas Van Puymbroeck.

Duikverbod

Bondsnieuws Commissie Deltagebied

Stille dood van het Veerse Meer

Foto: Luka Peternel.

Inventarisatie zuurstofloosheid 2020-2021 in het Veerse Meer.

De vrijwilligers van de Commissie Deltagebied maken zich grote zorgen over de gezondheid van het Veerse Meer. Zonder ingrijpen verwachten wij dat het onderwaterleven een stille dood sterft.

De biodiversiteit staat onder zware druk. Een groot leefgebied in het deltagebied dreigt verloren te gaan en daarmee komen ook de flora en fauna boven water verder onder druk te staan. Het zou de investeringen van de afgelopen jaren om de onderwaternatuur te verbeteren, zoals het doorlaatmiddel Katse Heule, tenietdoen.

O

p basis van een visuele inventarisatie, verspreid over het gehele oppervlak van het Veerse Meer, is grootschalige zuurstofloosheid waargenomen. Al vanaf 3 meter diepte is de bodem ongezond en hebben anaerobe bacteriën en schimmels de overhand.

Bodemorganismen kunnen niet leven in

Foto's (2): Roel van der Mast.

Op veel plaatsen waar minder stroming voorkomt is er al op 3 meter diepte sprake van de eerste tekenen van zuurstofloosheid.

88

Hippocampus mei/juni 2021

een dergelijke omgeving. Andere flora en fauna houden ook geen stand. Al was het maar doordat een belangrijke voedselbron ontbreekt. Enkel dicht onder de wateroppervlakte of op plaatsen waar nog enige stroming voorkomt, is de bodem minder aangetast.

Dezelfde ontwikkeling hebben we ook in het Grevelingenmeer gezien. Al in 2004 schreef het Ministerie van Verkeer en Waterstaat (ZLMID-04.001) over de stratificatie en de daaruit volgende zuurstoftekorten in het Veerse Meer. Een langjarig meetprogramma leverde een verontrustend beeld op. Al vanaf 6 tot 8 meter en dieper trad er op grote schaal zuurstofloosheid op.

Bij het beheer van het Veerse Meer wordt ernaar gestreefd dat niet meer dan 5% van de totale oppervlakte van de bodem zuurstofarm wordt. In het jaar 2002-2003 was dit al 40%, met in de zomer zelfs 80% van de oppervlakte die zuurstofloos was.

Natuurlijk zijn er na 2004 maatregelen getroffen. Zo is er een doorlaat gemaakt die vers water inlaat. Helaas zijn deze maatre-

gelen onvoldoende gebleken om te spreken van een gezond aquatisch milieu in het Veerse Meer.

De regionale krant PZC (Provinciale Zeeuwse Courant) publiceerde in juli 2019 nog een artikel over de massale vissterfte in het Veerse Meer. Rijkswaterstaat (RWS) deed dit Op 1 km ten westen van de Katse Heule is er onder 3 meter zuurstofloosheid te zien.

Foto's (2): Roel van der Mast.

In zuurstofloos water kan een gezond bodemleven niet bestaan.

af als een incident ten gevolge van extreem heet weer en heftige regelval, waardoor zuurstofloosheid ontstond.

Het klopt wel dat de investeringen voor minder lozingsbelasting uit de omliggende polders hebben gezorgd en dat de waterkwaliteit is verbeterd. De meetwaarde tonen dat aan. Het probleem zit echter veel dieper, te weten op en in de bodem. RWS duidde daar zelf ook op naar aanleiding van de vissterfte: "De zuurstofloosheid ontstaat op de bodem in de buurt van het strandje van Vrouwenpolder. Alle dieren die daar op of net boven de bodem leefden zijn dood.

RWS neemt nu dagelijks monsters. Die De bodem bestaat vooral uit anaerobe levensvormen die duiden op zuurstofloosheid en een ongezonde bodemgesteldheid (diepte: 6 m).

moeten meer inzicht geven in de oorzaak".

RWS bagatelliseert daarmee de daadwerkelijke situatie. De meetgegevens doen zelfs vermoeden dat er niet echt iets aan de hand is. Wellicht is de waterkwaliteit zelfs nog wel in orde.

In de Besluitvormingsnotitie fase 1, Gebiedsvisie Veerse Meer 2020-2030, staat: "Sinds de ingebruikname van het doorlaatmiddel in de Zandkreekdam (de Katse Heule) in 2004, is de wateruitwisseling van het Veerse Meer met de Oosterschelde sterk vergroot en is de waterkwaliteit in het Veerse Meer aanzienlijk verbeterd door toename van het zoutgehalte, betere menging van de waterlaag en een verbetering van de zuurstofhuishouding. Het optreden van zuurstofloosheid is in het oostelijke deel van het Veerse Meer sterk verminderd, maar in het westelijk deel komen in de diepere waterlaag door gebrek aan menging in de zomer nog steeds tijdelijk zuurstofarme condities voor. De KRW-doelen voor 2027 zijn nog niet bereikt en door klimaatverandering kan de waterkwaliteit verder onder druk komen te staan".

Maar duikers weten wel beter. Op veel plaatsen is de situatie nog altijd zeer ernstig. Met name de bodem is op de meeste plaatsen zuurstofloos. Het doel van 5% wordt zeker niet bereikt! Zo meldde een Belgische duiker begin 2020 de dramatische zuurstofloze situatie die hij onder water aantrof nabij het Buitencentrum Veere: "Geen levende flora

of fauna gezien, wel dode vissen, dode oesterbanken en een groot oppervlak zwarte bodem".

Samen met andere berichten was deze reactie de aanleiding om de conditie van het Veerse Meer in detail te inventariseren.

Al snel vond er een uitwisseling van kennis plaats tussen personen die binding hebben met het Veerse Meer en personen die bedrijfsmatig bezig zijn met monitoring van de Zeeuwse wateren. Allen hebben ze zo hun bevindingen. De één gestaafd met cijfers en de ander met visuele waarnemingen.

Het rapport laat de schokkende waarheid zien. En een beeld zegt meer dan 1.000 woorden. Het rapport ligt nu bij de Provincie, de gemeenten, het waterschap en RWS. De Commissie Deltagebied volgt de ontwikkelingen op de voet. JOHN MAES, BEFOS-AFGEVAARDIGDE & GERTJAN EG, VOORZITTER COMMISSIE DELTAGEBIED

Meer info Het rapport 'Stille dood van het Veerse Meer' kan je raadplegen via: http://bit.ly/Zuurstofloos-Veerse-Meer.

Hippocampus berichtte al jaren geleden over de slechte kwaliteit van het water (zie Hippo 231).

Hippocampus mei/juni 2021

89

Bondsnieuws

Heremietkreeft op een slingerzakpijp.

Commissie Deltagebied

Mijn liefde voor Zeeland en in het bijzonder voor Zeeland onder water ontstond eind jaren zestig, begin zeventig, toen ik na mijn duikopleiding begon te duiken in de Oosterschelde. Sindsdien heb ik het onderwaterlandschap in Zeeland sterk weten evolueren.

D

ie evolutie is zowel positief als negatief. Er is enerzijds meer variatie en aanbod aan soms exotische fauna en flora, maar anderzijds ook een duidelijk aanhoudende regressie van de beschikbare oppervlakte aan hard substraat. Dit hard substraat is de bakermat van de fauna en flora, maar het komt in het gedrang door aanhoudende verzanding na de bouw van de stormvloedkering.

Kunstriffen kunnen hier in de toekomst een positief antwoord op bieden. Deze stelling heb ik uitgebreid verwoord in de 'Onderwatergids Fauna en Flora Zeeland', waaraan

ik samen met wetenschappers van het 'Koninklijke Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen' heb gewerkt.

Zeeland onder water is voor mij nog steeds een bijzonder boeiend en uniek ecologisch systeem dat zich slechts met mondjesmaat prijsgeeft op voorwaarde dat je er regelmatig duikt. Dit is in scherp contrast met tropische en heldere zeeën, waar de biotoop zich meteen vanaf de eerste duiken helemaal blootgeeft en hierdoor snel zijn mysterie verliest. De soortenrijkdom van het kleurrijke onderwaterleven in Zeeland onthult zich pas als een caleidoscoop in al zijn pracht, variatie en complexiteit als je als duiker ge-

Kunstriffen kunnen de zandhonger inperken en het hard substraat komt de fauna en flora ten goede.

90

Hippocampus mei/juni 2021

Foto's (4): John Maes.

Mijn liefde voor Zeeland onder water John Maes (links) coördineerde het project kunststof looproosters op de dijktrappen.

duld en respect opbrengt voor de natuur. Je moet soms speuren als een Sherlock Holmes om de geheimen van deze microkosmos te onthullen.

De Oosterschelde is voor mij, maar wellicht ben ik wat subjectief, als het ware een proefstation van de evolutieleer. Er zijn steeds weer verrassingen: dier- en algensoorten die komen en gaan of zich aanpassen aan de wisselende omstandigheden onder druk van de soms veranderlijke omgeving.

Subtropische soorten vinden hier hun weg en nestelen er zich als exoten op tijdelijke of permanente wijze. Er is wisselwerking en competitie met andere soorten, waardoor het ecologisch evenwicht steeds verandert.

De recente opkomst van de digitale fotografie heeft het maken van onderwateropnamen bereikbaar gemaakt voor vele duikers.

Zeeanjelieren omringd door druipzakpijpen.

Zij zijn de actieve getuigen van deze evolutie en ze geven de niet-duikers, die zich niet bewust waren van wat er zich onder de waterlijn allemaal afspeelt, inkijk in de Zeeuwse onderwaterwereld.

Het hoofdzakelijk maritieme karakter van de Oosterschelde met sterke getijdenwerking langs een uitgestrekt hard substraat, is gekoppeld aan het lokaal thermisch effect van de dagelijkse overspoelde en door de zon verwarmde zandplaten. Dat heeft de Oosterschelde omgetoverd tot een pseudofjord met een fascinerende en unie-

ke biotoop, die het ganse jaar door duikers bezocht kan worden ... en die dan nog heel gemakkelijk bereikbaar is vanaf de oever.

Kortom Zeeland onder water fascineert, verrast, betovert en boeit. Laten wij dit dan ook samen koesteren en beschermen voor onze kinderen en voor de komende generaties.

"Yes, we can!".  JOHN MAES, BEFOS-AFGEVAARDIGDE BIJ DE COMMISSIE DELTAGEBIED

Advertentie

Hippocampus mei/juni 2021

91

Commissie Duikonderricht

Nieuws van

Sectie EDIT

Het EDIT-team werkt volop verder aan het aligneren van de diverse PowerPointpresentaties op het recente naslagwerk en het kennisniveau, zoals opgenomen in de NELOS-Infomap.

W

e hopen dit alles tegen september afgerond te hebben. Midden maart werd een aangepaste versie van de cursus BND en de PPT BND gepubliceerd. Ook zijn de aangepaste versies van de PPT 1*Duiker, Biologie 2*D, Geneeskunde en Zeemanschap in de eindfase.

Mocht je opmerkingen over of suggesties bij deze documenten hebben, dan meld je dit vanaf nu via cursus@nelos.be. De andere NELOS-e-mailadressen, waarin PPT, documenten of instructormanual staat, zijn niet meer in gebruik.

Opmerkingen over documenten, cursusboeken of dossier dienen vanaf nu naar het e-mailadres cursus@nelos.be te worden gestuurd.

Alle opmerkingen die binnenkomen, worden vanaf dit jaar via TEAMS verwerkt en komen niet meer in een persoonlijke mailbox terecht. Hierdoor kunnen we ze systematisch

aanpakken en gaan ze minder snel verloren.

Voor zij die TEAMS kennen, elke mail wordt een 'post' en kan verder behandeld worden.

Dit is te vergelijken met een 'chatbox'. Deze werkmethode werd al met succes toegepast op de NELOS-Infomap. Het is de bedoeling om in een jaarlijks cyclus alle opmerkingen te verwerken.

Wie recent het documentencentrum bezocht, kon vaststellen dat het er enigszins anders uitziet. Waar er voorheen per rubriek in kolommen werd gewerkt, is dit nu aangepast naar een horizontale indeling. Naast de mogelijkheid om te zoeken op een bepaald document, is er nu ook een knop 'snel navigeren' bijgekomen om documenten die tot een bepaalde categorie behoren (bijvoorbeeld 'documenten per vak') sneller terug te vinden. Dit brengt je direct naar de juiste rubriek. Het laatst gepubliceerde document komt nu als eerste in de lijst. In de toekomst zal normaal gezien ook de volgorde van de documenten binnen een bepaalde rubriek gewijzigd kunnen worden.

Foto: Sergey Nivens.

Bondsnieuws

Tenslotte ben ik blij te melden dat enkele nieuwe krachten EDIT vervoegden om documenten na te lezen of in lay-out te plaatsen.

Welkom Tascha Verhoeven, Andi Vercruyssen en Kim De Leeuw. Zij vervoegen enkele medewerkers van het naslagwerk naleesteam: Natalie Decrock, Melanie Gevaert, Jan Decrock en Walter Van Nieuwenhove.

Heb je ook zin om mee te werken aan didactisch materiaal? We kunnen nog mensen gebruiken die grafisch helpen met het maken van animaties of tekeningen. Indien je daar interesse voor hebt, laat het dan weten op het gekende adres: edit@nelos.be.  LUTGART STALS, VOORZITTER SECTIE EDIT

EDIT zoekt nog grafische medewerkers.

Heb je hier interesse voor, neem even contact op met ons via: edit@nelos.be.

Advertentie

Duikshop zeeën de

gsuren e openin 1/2021 d ig z ij w 1/0 Ge a g v anaf op zaterd tot 12.00 u & u 0 van 10.0 6.00 u.

0 u tot 1 van 13.0

7

Bekende duikmerken Eigen hersteldienst Vulstation tot 300 bar

Openingsuren: wo. – do. & vr. 16.30 – 19.00 u za. 10.00 – 12.00 u & 13.00 – 17.00 u

Antwerpsestraat 258 – 2850 Boom 03 888 43 34 – zevenzeeen@telenet.be 92

Hippocampus mei/juni 2021

ENKELE VAN ONZE PARTNERS: SCUBAPRO SUB GEAR BARE SUUNTO UWATEC SHEARWATER METALSUB BIGBLUE RIFF GREEN FORCE MARES SEAC PROCEAN DIVESYSTEM UK DICAPAC BRIGHT WEIGHT SEALIFE

Teambuilding?

Vanaf 5 september 2021 kan dit eindelijk terug!

GET WET maritiem

www.getwet.nl Raadpleeg de data van de andere trainingsdata op:

DUIKCOMPUTERS DUIKLAMPEN ADEMAUTOMATEN DROOGPAKKEN JACKETS, …

showroom Hofeinde 21, 2350 Vosselaar, België Tel: +32(0)14 61 12 60 E-mail: Hcv.Bvba@Pandora.Be www.duikmateriaal.be

Kwaliteit in maritieme praktijktrainingen en wrakduiken

Europlongée Boulouris

Hippo 284 - advertentie_Get_wet.indd 1

11/05/2021 13:30:47

Alles inbegrepen van maandag tot vrijdag: 5 nachten, volpension

10 duiken aan € 539 per persoon.

Diep duiken: 6 duiken aan € 336 per persoon. (vullen met zuurstof mogelijk) 6 personen minimum

www.europlongee.fr FAX: 04 94 19 03 26 GSM: 06 09 18 53 74 • contact@europlongee.fr

Hippocampus mei/juni 2021 Adv euro_plongee_20210127.indd 1

93

27/01/2021 16:16:31

Bondsnieuws

Commissie Duikonderricht

Het laatste nieuws over

Foto: Atmo Kubesa.

DIVES

Het team werkt gestaag verder aan de volgende versie van DIVES, maar aangezien dit allemaal vrijwilligerswerk is, zal de ontwikkeling nog enige tijd in beslag nemen. We willen ook pas een nieuwe versie lanceren als de basisfunctionaliteiten voldoende getest zijn.

W

e bekeken wel welke aanpassingen aan het huidige systeem het gebruiksgemak kunnen verhogen, zonder te veel aanpassingen aan de code te moeten uitvoeren.

aanpassingen die in april al uitgevoerd werden D Ook op de smartphone kan je nu je persoonlijke statistieken raadplegen.

D Op de knop '≡' (rechts bovenaan op de pagina DIVES) kan je naast info over je behaalde brevetten ook de QR-code op-

vragen en zo je brevet laten zien als je bijvoorbeeld je CMAS-kaartje niet bijhebt of heel recent een nieuw brevet hebt gehaald, maar nog geen aangepaste CMAS-kaart hebt ontvangen.

D Via dezelfde knop kan je nu ook je statistieken 2020 die je per e-mail kreeg, opvragen.

D De 'tabs' bij het ingeven van een activiteit werden hernoemd, zodat ze de functie beter omschrijven: 'info' werd vervangen door 'Tags/gassen' en 'details' door 'Chat/proeven'.

D De tab 'tags/gassen' kreeg een titel om duidelijk te maken dat het om persoonlijke gegevens gaat. Het is nu mogelijk om tot negen decompressiegassen toe te voegen aan het bodemgas in 'geavanceerde modus'. Elk gas heeft een inputveld van maximaal 20 karakters om een notatie naar keuze te gebruiken 'CCR', 'Nx 35', 'Tx 21/35', ...

D Enkele aanpassingen aan de zijbalk van DIVES werden gerealiseerd: er is nu meer ruimte voor het ingeven van diepte en duur; de tekst bij de locaties is groter, waardoor je ze makkelijker kan aanklikken; de vier tabs werden iets groter gemaakt om er eenvoudiger op te kunnen klikken; de 'chat/proeven'-tab bevat nu een melding waarom er (nog) niets te zien is; er verschijnt een rode melding onder diepte wanneer een waarde groter dan 100 meter wordt ingegeven; onder duur verschijnt een rode melding wanneer een waarde groter dan 120 minuten wordt ingegeven; het vraagteken bovenaan rechts, in

) ) ) ) ) ) )

94

Hippocampus mei/juni 2021

BEFOS Onrealistische diepte/duur Op basis van de statistieken van 2019 en 2020 stelden we vast dat er dieptes en tijden werden ingegeven die niet realistisch zijn. In de meeste gevallen is dit te wijten aan het ingeven van zowel de diepte als de tijd in het vakje voorzien voor de diepte of het dubbel ingeven van een cijfer, wat kan gebeuren als het systeem nogal traag reageert. Op de toestellen die wij getest hebben, werd een kommagetal, zowel met punt als met komma, correct omgezet. Het is niet echter niet uitgesloten dat dit niet altijd het geval is. Met de extra waarschuwing die nu werd ingebouwd voor waardes hoger dan 100, zullen zo'n fouten vermeden worden.

Enkele onrealistische dieptes uit de statistieken van DIVES:

Belgische Federatie voor Onderwateronderzoek en -Sport vzw

Voorzitter: Ronny Margodt Steenovenstraat 24 – 8490 Varsenare Gsm 0473 96 13 50 – voorzitter@nelos.be Medevoorzitter: Maria del Pilar Ruiz Lopez Rue G. Stocq 18 – 1050 Ixelles Gsm 0477 74 38 17 – pilarlifras@gmail.com Penningmeester: Dirk Saman Groeningenlei 106 – 2550 Kontich Gsm 0475 26 79 20 – dirk.saman@nelos.be

Enkele onrealistische tijden uit de statistieken van DIVES:

Bestuursleden: Marc Hiernaux Avenue des Paveurs 10 – 1410 Waterloo Gsm 0475 46 09 65 – marc.hiernaux@skynet.be Marc Lycops Av. de la Liberté 158 Bte 7 – 1080 Molenbeek-Saint-Jean Gsm 0473 81 68 62 – marc@lycops.eu Jean-Pierre Vlieracker Rue Georges Rodenbach – 1420 Braine-l'Alleud Gsm 0476 31 91 78 – jpvlieracker@hotmail.com Ivo Hubert Stijn Streuvelslaan 24 – 2630 Aartselaar Gsm 0475 49 87 24 – ivo.hubert@nelos.be Sven Vandekerckhove Acaciastraat 76 – 9890 Asper Gsm 0476 34 00 64 – duikonderricht@nelos.be

het kadertje om een duik toe te voegen, werd weggehaald.

D Er blijft nu één helppagina over: enkel op de DIVES-pagina zelf, waar je via de '?-knop' naartoe kan. Daar werd toegevoegd dat je de webmaster moet contacteren om een nieuwe (duik)locatie te laten aanmaken en het secretariaat als je de opleidingsverantwoordelijke van een kandidaat wil aanpassen.

D We pasten de confirmatiedialoog aan: diepte en duur worden weggelaten indien niet relevant (theorie, zwembad, enz.); datum, tijd, locatie en buddy's worden getoond.

D Om een vlottere overgang naar 'DIVES 2' toe te laten voor de jeugdduikbrevetten, worden de eerste drie duiken nu ook via drie afzonderlijke lijnen ingevoerd, conform de 1*Duikers.

BEFOS-secretariaat:

Margaux Montrieux Jules Broerenstraat 38 – 1070 Anderlecht Tel. 015 29 04 86 – secretariaat@nelos.be

LIFRAS

r s

Ligue Francophone de Recherches et d'Activités Subaquatiques

Ligue Francophone de Recherches et d'Activités Subaquatiques asbl

Présidente: Maria del Pilar Ruiz Lopez Rue G. Stocq 18 – 1050 Ixelles Gsm 0477 74 38 17 – pilarlifras@gmail.com Vice-Président: Marc Hiernaux Avenue des Paveurs 10 – 1410 Waterloo Gsm 0475 46 09 65 – marc.hiernaux@skynet.be

)

Secrétaire Général: Roland Thiebault Hoogstraat 31 – 1980 Zemst Gsm 0475 92 00 03 – roland.thiebault@proximus.be

)

Trésorier: Marc Lycops Avenue de la Liberté 158 boite 7 – 1080 Bruxelles Gsm 0473 81 68 62 – marc@lycops.eu Administrateurs: Didier Arts rue Baudet, 7 – 7090 Petit-Roeulx-lez-Braine Gsm 0495 50 86 02 – easy.engine@skynet.be Sylviane Godin Rue Bruyère St Jean 95 – 1410 Waterloo Gsm 0475 87 99 95 – sylviane.godin@gmail.com

aanpassingen waar nog aan gewerkt wordt D Bij de '?-knop' zal ook een infopagina worden toegevoegd. Hier willen we vragen en problemen toelichten en de laatste wijzigingen communiceren.

D Een aantal recent gemelde problemen worden nog opgelost en zullen via de nieuwe pagina gecommuniceerd worden (bijv. de DiveChat werkt niet meer).

D Geannuleerde opleidingen zullen zichtbaar worden in de inschrijvingsmodule.

Met dank aan Nicolas De Smyter om het huidige systeem weer wat gebruiksvriendelijker te maken.  LUTGART STALS

Jean-Pierre Vlieracker Rue Georges Rodenbach 4 – 1420 Braine-l'Alleud Gsm 0476 31 91 78 – jpvlieracker@hotmail.com Frédéric Willem Des Charmes 28 – 5100 Jambes (Namur) Gsm 0475 64 59 74 – willem.frederic@skynet.be

Secretariaat: Katia Van De Veegaete – katia@lifras.be Muriel Van Blommen – muriel@lifras.be Boekhouding: comptabilite@lifras.be Jules Broerenstraat 38 – 1070 Brussel Tel. 02 521 70 21 – fax 02 522 30 72

Hippocampus mei/juni 2021

95

Zomeract ie NELOS-boetiek 2 voor de prijs van 1 KIDS - mei

sjes - T-shir

t

pj DAMES - to

e

DAMES - T-sh

K

jon I DS -

ge ns

- T-s

irt slim fit - ko

rte mouwen

hir t

HEREN - T-

Het duurste artikel wordt aangerekend.

Deze actie is niet cumuleerbaar met de clubkorting of andere lopende acties.

Bestellen?

Interesse in één van de artikelen? Stuur een e-mail naar: boetiek@nelos.be.

Zij helpen je graag verder bij de volgende stappen van de bestellingen en beantwoorden je eventuele vragen.

De bestelbonnen kan je terugvinden op: www.nelos.be/boetiek.

shir t - kort

e mouwen

HEREN of DA

MES - polo -

korte mouwe

n

ARTIKELS *

MAAT

PRIJS

DAMES - polo - korte mouwen

S

M

L

XL

€ 20,00

DAMES - T-shirt slim fit - korte mouwen

S

M

L

XL

€ 15,00

DAMES - topje

S

M

L

XL

€ 10,00

HEREN - polo - korte mouwen

S

M

L

XL

XXL

HEREN - T-shirt - korte mouwen

S

M

L

XL

XXL

KIDS - meisjes - T-shirt

116

128

140

152

164

KIDS - jongens - T-shirt

122/128

134/140

146/152

158/164

€ 20,00 XXXL**

NELOS-strandlaken 150 x 100 cm * zolang de voorraad strekt

Limburg: Stefan Paas Gsm 0475 76 10 11 boetiek.lim@nelos.be

Vlaams-Brabant: Tiny Heremans Tel. 016 22 56 98 boetiek.vbr@nelos.be

Oost-Vlaanderen: Mark Bulte Tel. 09 377 37 97 boetiek.ovl@nelos.be

96

Hippocampus mei/juni 2021

€ 10,00 € 10,00 € 20,00

** maat XXXL is zwart van kleur met blauwe opdruk

Regionale verantwoordelijken Antwerpen: Frederik Rausenberger Gsm 0468 57 58 75 boetiek.ant@nelos.be

€ 15,00

West-Vlaanderen: Kurt Lommens Gsm 0475 78 11 32 boetiek.wvl@nelos.be

CERTIFICATION INTERNATIONAL

De Nederlandstalige Liga voor Onderwateronderzoek en -Sport vzw is lid van BEFOS, stichtend lid van de Wereldbond voor Onderwateractiviteiten CMAS, erkend door Sport Vlaanderen en EUF-gecertificeerd.

www.facebook.com/NederlandstaligeLigaVoorOnderwateronderzoekEnSport

Raad van Bestuur Voorzitter & Public Relations: Ronny Margodt Gsm 0473 96 13 50 – voorzitter@nelos.be Penningmeester & vice-voorzitter: Dirk Saman Gsm 0475 26 79 20 – penningmeester@nelos.be Boetiekverantwoordelijke: Rik Olievier Gsm 0475 64 31 71 – boetiek@nelos.be Bestuurslid: Ivo Hubert Gsm 0475 49 87 24 – ivo.hubert@nelos.be Bestuurslid: Sven Vandekerckhove Gsm 0476 34 00 64 – sven.vandekerckhove@nelos.be

Brevettencomité: Koen Van Dyck Gsm 0476 65 02 96 voorzitter.brevettencomite@nelos.be Sectie duiktechnieken: Patrick Valkenborghs Gsm 0473 70 68 94 – voorzitter.sdt@nelos.be Sectie EDIT: Lutgart Stals Gsm 0473 2 86 64 – voorzitter.edit@nelos.be Veiligheidscomité: Hans Engels Gsm 0478 73 30 21 voorzitter.veiligheidscomite@nelos.be

Geneeskundige Commissie

Bestuurslid: Franklin Forrez Gsm 0492 25 12 33 – franklin.forrez@nelos.be

Voorzitter, dopingpreventieverantwoordelijke en contactpersoon Medisch Verantwoord Sporten: Catherine De Maeyer voorzitter.duikgeneeskunde@nelos.be

Bestuurslid: Michel Declercq Gsm 0475 56 56 18 – michel.declercq@nelos.be

Mental Coaching: Elfrie van Poppelen Gsm 0497 44 60 03 – mental.coaching@nelos.be

Secretariaat, ombudsman & API Duikershuis – Margaux Montrieux Brusselsesteenweg 313-315 – 2800 Mechelen Tel. 015 29 04 86 – secretariaat@nelos.be www.nelos.be/secretariaat Ombudsman & Aanspreekpunt integriteit (API): Eric Sels Gsm 0475 36 88 23 – ombudsman@nelos.be

Ongevalsaangiften-administratie Arena NV: tel. 02 512 03 04 – www.arena-nv.be arena@arena-nv.be (contactpersoon Inge Ghijsels) Dodelijk ongeval: binnen de 2 dagen ongevalsaangifte (maak een kopie voor jezelf) naar het NELOS-secretariaat verzenden. Zo snel mogelijk erna een verslag over de omstandigheden van het ongeval, vergezeld van een medisch attest over de doodsoorzaak. Arena NV mag ook op de hoogte gebracht worden.

Andere ongevallen: binnen de 15 dagen ongevalsaangifte naar het NELOS-secretariaat verzenden, vergezeld van de geneeskundige getuigschriften (maak een kopie voor jezelf). Attesten moeten door de dokter worden afgeleverd binnen de 3 dagen na het ongeval!

Hulpdiensten UNIVERSITAIR ZIEKENHUIS ANTWERPEN Tel. 03 821 30 55 (24/24 uur) HYPERBAAR CENTRUM Militair Hospitaal Neder-over-Heembeek (afrit 6 op de ring rond Brussel), Tel. 0800 12382 ALGEMEEN ALARMNUMMER Tel. 112 Medisch Centrum Hyperbare Zuurstoftherapie 's-Gravenpolderseweg 114, Goes, Nederland Tel. 0031 113 23 42 90 (24/24 uur)

Commissies Commissie Duikonderricht Voorzitter: Sven Vandekerckhove Gsm 0476 34 00 64 voorzitter.duikonderricht@nelos.be Verantw. der brevetten: René Van Leeuwen Gsm 0475 65 53 55 – rene.vanleeuwen@nelos.be Ereraad: Tony Devolder Gsm 0478 45 51 42 – voorzitter.ereraad@nelos.be Subcommissie Jeugdduiken: Franklin Forrez Gsm 0492 25 12 33 voorzitter.jeugdduiken@nelos.be

Audiovisuele Commissie (NELOSAC) Voorzitter NELOSAC: Chris Demuynck Gsm 0496 75 96 85 – voorzitter.audiovisueel@nelos.be Voorzitter Sectie Onderwaterfotografie (Sectie OWF): Ivo Madder – owf@nelos.be Gsm 0475 73 32 01 Voorzitter Sectie Onderwatervideografie (Sectie OWV): Jo De Smedt Gsm 0474 27 07 73 – owv@nelos.be

Commissie Biologie Voorzitter: Tiny Heremans Tel. 016 22 56 98 – voorzitter.biologie@nelos.be

Commissie Redactie Hippocampus Hoofdredacteur: Ivo Madder Gsm 0475 73 32 01 voorzitter.redactieteam@nelos.be

Commissie Duikers met een Handicap Voorzitter: Jan Decrock Gsm 0483 66 79 01 – voorzitter.cdmh@nelos.be

Commissie Innovatief Sporten Voorzitter: Mario Verhaeghe Gsm 0475 63 16 97 voorzitter.innovatiefsporten@nelos.be

Juridische Commissie Voorzitter: René Van Leeuwen Gsm 0475 65 53 55 – rene.vanleeuwen@nelos.be

Sportcommissie Ambassadeur / voorzitter ad interim: Michel Declercq Gsm 0475 56 56 18 voorzitter.sportcommissie@nelos.be Voorzitter Subcommissie Vrijduiken: François Vissers – francois.vissers@nelos.be Voorzitter Subcommissie Vinzwemmen: Free Duerinckx – free.duerinckx@nelos.be Voorzitter Subcommissie Onderwaterhockey: Niels Balens – niels.balens@nelos.be

Commissie Solidariteitsfonds Leden: Ronny Margodt, Sven Vandekerckhove, Dirk Saman

Erevoorzitters Jozef Van den Berghe jozef.vandenberghe@nelos.be Willy van der Plas willy.vanderplas@nelos.be

INFORMATIEBLAD VAN NELOS vzw Hoofdredacteur: Ivo Madder De Bisthovenlei 46 – 2100 Deurne (Antwerpen) Tel. 03 290 54 06 – gsm 0475 73 32 01 redactie@nelos.be Verantwoordelijke uitgever: Ronny Margodt Steenovenstraat 24 – 8490 Varsenare Gsm 0473 96 13 50 – voorzitter@nelos.be

Redactieteam: Luc Beets, Wim Bollein, Natalie Decrock, Chrisje Demuynck, Jan Dieu, Melanie Gevaert, Ivo Madder, Katrijn Ools, Patrick Swinnen, Marijke Van Cauwenberghe, Jozef Van den Berghe, Wim Van Doeselaer, Patrick Van Hoeserlande, Stef Van Uffel, Roland Wantens Ambassadeur: Ivo Hubert Vormgeving en publiciteit: Katrijn Ools Brusselsesteenweg 313-315 – 2800 Mechelen Tel. 015 29 04 86 publiciteit@nelos.be Drukkerij: Moderna Printing Schoebroekstraat 50 – 3583 Paal-Beringen www.moderna.be Hippocampus verschijnt 5 maal per jaar:

februari, april, juni, september en december.

Oplage: meer dan 10.000 exemplaren.

ISSN-nummer: 1782-8414.

Gedrukt op:

Deadlines artikels Hippocampus Editie januari/februari: vóór 5 december Editie maart/april: vóór 5 februari Editie mei/juni: vóór 5 april Editie september/oktober vóór 15 juni Editie november/december: vóór 5 oktober

Advertentietarieven Zie 'MediaPack' op: www.nelos.be/mediapack Hippocampus kan je downloaden in pdf-formaat via de NELOS-website, meer bepaald via: www.nelos.be/Hippo-archief Of je kan door de recentere uitgaven bladeren via: http://issuu.com/ivomadder De redactie en de uitgever zijn niet verantwoordelijk voor de inhoud van de geplaatste advertenties. Ongevraagd toegestuurde redactionele teksten en/of foto's worden niet teruggestuurd. De artikels ter publicatie in de Hippocampus moeten binnen zijn bij de redactie minstens 45 dagen vóór de maand van verschijning.

Overeenkomstig de Europese privacywetgeving (GDPR – General Data Protection Regulation – of ook genoemd Algemene Verordening Gegevensbescherming – AVG), die op 25 mei 2018 volledig van kracht werd in iedere lidstaat van de EU, melden wij dat je persoonsgegevens worden bijgehouden in een bestand. Wij verbinden ons ertoe deze gegevens enkel te gebruiken voor de verzending van ons tijdschrift en de administratie van de liga overeenkomstig het doel van onze organisatie. Je hebt inzage- en correctierecht.

Niets van deze uitgave mag overgenomen worden zonder schriftelijke toestemming van de verantwoordelijke uitgever.

Lid van:

Adresveranderingen enkel via het secretariaat van je duikclub waar je als 1e lid ingeschreven bent.

Heb jij onze Faceboopagina al geliket? www.facebook.com/hippocampusredactie

Lopende

Raadpleeg de uitgebreide Lopende Agenda op www.nelos.be voor meer info.

Agenda

Opgelet!

Ten gevolge van de coronacrisis werden en worden er heel wat activiteiten afgelast of uitgesteld. Afhankelijk van wat het Overlegcomité beslist, kunnen sommige geplande activiteiten misschien toch nog doorgaan.

Check dus dubbel of een bepaalde activiteit al dan niet plaatsvindt.

Juni 2021 06 Laatste dag OBK shoot-out Meer info: www.nelos.be/OBK_2021

02 Safety Dive Day 2021 Enkel duikers van politie, brandweer en leger

13-19 CMAS WK Vinzwemmen Juniors Locatie: Ligani (Italië)

21-27 ONK (Foto- en Filmkampioenschap) Inschrijven: www.fotokampioenschap.nl

Juli 2021 21 NELOS Freediving Cup

OBK shoot-out Meer info: www.nelos.be/OBK_2021

18-25 Technische Zeestage Locatie: Sliema, Malta

19 Doortocht van het Schulensmeer Vinzwemwedstrijd, organisatie: LDL Locatie: Lummen

20 Regionale bijscholing: Mental Coaching – BRAVOS

Info: secretariaat@nelos.be

September 2021 05 College der 3*I + workshop Locatie: Duikershuis NELOS - 09.00 u

05 Zeestage 2*I en 3*I – pre-Boulouris

Locatie: Duikershuis NELOS – 19.00 - 22.00 u

09 Regionale Ronde Tafel – BRAVOS Locatie: Sportoase, Philipssite 6, 3001 Leuven 20.00 - 22.30 u

17 Herexamen 1*I – Theorie Locatie: Duikershuis NELOS – 19.00 - 22.00 u

17 Regionale bijscholing: Zeemanschap – OVOS

Inschrijven: inschrijvingen@bravos-vzw.be

Oktober 2021 03-07 Zeestage voor kandidaten 2*I en 3*I 03 OBK / Beker van het Zilvermeer (Mol) Vinzwemwedstrijd Organisatie: Nautilus

06-10

Locatie: Madeira (Portugal)

Jeugdduiken

1700 Dilbeek – 13.00 - 15.00 u

08 Herexamen AI/Initiator – M1 + M3

Locatie: Huis van de Sport, Zuiderlaan 13,

Gombe, 4130 Esneux – 09.00 - 16.00 u

28 Jeugdduikorganisatie Subcommissie

Locatie: School Regina Caeli, Rozenlaan 45,

1910 Kampenhout – 20.00 - 22.30 u

Locatie: Carrière de La Gombe, Chera de la

Augustus 2021

07 Zeestage 2*I en 3*I – Post-Boulouris

Locatie: Park van Relst, Aarschotsebaan 128,

CMAS Wereldkampioenschap onderwaterfotografie en -videografie

Info: vrijduiken@nelos.be

16 Duiker-Hulpverlener – examensessie 2 Locatie: nog te bepalen – 08.30 - 17.00 u

18 Regionale bijscholing: DHV – LIMOS Locatie: GCOC Oosterhof Lummen, Dr. Vanderhoeydonckstraat 56, Lummen 20.00 – 22.30 u Inschrijven: www.limos-vzw.be/agenda

19 Regionale bijscholing: DHV – OVOS Locatie: Gentse Dolfijnen, Robert Rinskopf­ laan, 9050 Gentbrugge – 20.00 - 22.30 u Inschrijven: secretariaat@ovos.be

21 Regionale bijscholing: DHV – BRAVOS

9000 Gent – 20.00 - 22.30 u

18 Regionale Ronde Tafel – OVOS Locatie: De Kreeft - Sportpark Eeklo, Burg.

Lionel Pussemierstraat 157, 9900 Eeklo 19.00 - 21.00 u

20 Specialisatieopleiding Jeugdduiken Theorie deel 1 Locatie: Duikershuis NELOS – 09.00 - 17.00 u

23 Regionale Ronde Tafel – LIMOS Locatie: GCOC Oosterhof Lummen, Dr. Vanderhoeydonckstraat 56, Lummen 20.00 – 22.30 u

25 Regionale bijscholing: Zeemanschap – AVOS Locatie: Duikershuis NELOS – 20.00 - 22.30 u

27 Specialisatieopleiding Jeugdduiken Theorie deel 2 Locatie: Duikershuis NELOS – 09.00 - 17.00 u

27 Prijsuitreiking van het ONK 2021 Info: www.onderwatersport.org

28 Examen 1*I – Fysieke Fitheid + Vergadering afspraken voor Module 4 Locatie: Zwembad Strop, Stropstraat 31, 9000 Gent – 13.00 - 18.00 u

1910 Kampenhout – 20.00 - 22.30 u

December 2021

ONK (Foto- en Filmkampioenschap)

Inschrijven: inschrijvingen@bravos.be

01 Regionale bijscholing: Zeemanschap –

Inschrijven: www.fotokampioenschap.nl

23 Regionale bijscholing: DHV – WEVOS

Locatie: Duikershuis NELOS – 14.30 u

06-12

07 Regionale bijscholing: Mental Coaching – WEVOS Locatie: Brugs duikershuis, Doornstraat 112114, 8200 Brugge – 20.00 - 22.30 u Inschrijven: allan.soreyn@nelos.be

08 Regionale bijscholing:

Locatie: Park van Relst, Aarschotsebaan 128,

WEVOS

Locatie: Clubhuis Stingrays, Lendedreef 48a,

Locatie: Clubhuis DNI, Sint Jorisstraat 64,

8750 Vichte – 14.00 - 16.30 u

8870 Izegem – 20.00 - 22.30 u

Inschrijven: danny.vanparys@nelos.be

24 Examen AI/Initiator – M1 + M3 Locatie: Duikershuis NELOS – 09.00 - 13.00 u

28 Regionale bijscholing: DHV – AVOS

02 Ronde Tafel regio AVOS Locatie: Duikershuis NELOS – 20.00 - 22.30 u

03 Regionale bijscholing: Zeemanschap – BRAVOS

Mental Coaching – AVOS

Locatie: Duikershuis NELOS – 20.00 - 22.30 u

Locatie: Park van Relst, Aarschotsebaan 128,

Locatie: Duikershuis NELOS – 20.00 - 22.30 u

Inschrijven: www.avos.be

1910 Kampenhout – 20.00 - 22.30 u

Inschrijven: www.avos.be

12 Doortocht van het Albertkanaal Vinzwemwedstrijd, organisatie: Nautilus Locatie: Hasselt

13 Regionale bijscholing: Mental Coaching – OVOS Locatie: Huis van de Sport, Zuiderlaan 13, 9000 Gent – 20.00 - 22.30 u Inschrijven: secretariaat@ovos.be

98

18-26

Hippocampus mei/juni 2021

28 Regionale Ronde Tafel – WEVOS

09 Regionale bijscholing: Zeemanschap –

Locatie: Brugs duikershuis, Doornstraat 112-

LIMOS

114, 8200 Brugge – 20.00 - 22.30 u

Locatie: GCOC Oosterhof Lummen,

November 2021

Dr. Vanderhoeydonckstraat 56, Lummen 20.00 - 22.30 u

07 Examen 1*I – Theorie Locatie: School Regina Caeli, Rozenlaan 45, 1700 Dilbeek – 09.00 - 12.30 u

Controleer even of het evenement inderdaad plaatsvindt. Items voor de onze Lopende Agenda kan je melden aan: Ivo Madder – redactie@nelos.be.

HYDROS PRO

HYDROS X

“PAST ZICH AAN HET LICHAAM AAN - SUPERCOMFORTABEL.” —PAUL, OCEAAN CINEMATOGRAAF

Miami, FL

Jupiter, FL

SCUBAPRO.EU

Explore like never before.

MULTIPLE DIVE ALGORITHMS

WIRELESS CONNECTIVITY

www.suunto.com

WIRELESS TANK PRESSURE

SUPERIOR VIEWING

Mechelen P 004152 – TWEEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD (NIET IN JULI EN AUGUSTUS) VAN DE NEDERLANDSTALIGE LIGA VOOR ONDERWATERONDERZOEK EN -SPORT NELOS Nr. 284 – mei/juni 2021

SUUNTO EON STEEL BLACK - NEW

De Put van Ekeren De ongerepte koraalriffen van Alor Veilig vullen van flessen met gassen