Zavora, bultrughoofdstad

from Hippocampus nr. 284 (mei/juni 2021)

Retro-Hippo

Foto: MAR expeditions.

Bultrugwalvissen, of bultruggen in het kort, staan bekend om hun indrukwekkende sprongen en onmiskenbaar gezang onder water. Ze zijn vaak vanop de kust waar te nemen tijdens hun migratie van koude gebieden, waar ze zich voeden, naar warmer water, waar ze een partner zoeken en paren. Gedurende deze migratie, passeren de bultruggen van één van de zuidelijke populaties langsheen Mozambique. Hier zijn ze echter onderhevig aan heel wat risico's en gevaren, waardoor er nood is aan beschermende maatregelen op zee. Eén optie: een beschermd zeegebied!

Foto: Michelle Carpenter - MAR expeditions.

Walvissen spotten.

Jaarlijks migreren de zuidelijke populaties van de bultrugwalvissen tussen de zuidpool en de evenaar. Onderweg maken ze daarbij gebruik van enkele broedgebieden: gebieden voor de Zuid-Afrikaanse kust, waar de walvissen hun jongen verwekken en baren. Voor de kust van Mozambique komt er daarom een beschermd zeegebied. Hierin wordt het gebruik van de zee door de mens sterk gereguleerd om de aanwezige rijkdom aan mariene fauna te vrijwaren van schade aangebracht door de mens. Dit beschermde gebied zal tot dusver echter geen rekening houden met de aan- of afwezigheid van de bultruggen, omdat er zo weinig geweten is over hen in die regio. Wij zijn gaan kijken welke regio's gebruikt worden door deze walvissen, waarom ze specifiek die plaatsen opzoeken en hoe we met de lokale bevolking tot een akkoord kunnen komen om die regio's minder zwaar te gaan bevissen, zoals je mag verwachten in dergelijk beschermd gebied.

walvisseizoen

Wanneer de walvissen jongen gaan krijgen of een partner zoeken, verplaatsen ze zich massaal naar warmere wateren. Zo trekken er ook jaarlijks heel wat walvissen richting het gebied voor de kust van Zavora, Mozambique. Ze arriveren er in juni en verlaten het gebied weer tijdens de maand oktober. Gedurende dit 'walvisseizoen' staan er tal van vrijwilligers van het onderzoekscentrum 'Zavora Marine Lab' en 'MAR Expeditions' paraat om de dieren te bestuderen. Vanop het land, hoog bovenop de duinen, worden observaties gemaakt, waarbij de route die de dieren afleggen doorheen de baai wordt gemonitord. Tegelijkertijd zijn er ook fotografen die meegaan op de bootduiken (georganiseerd door het duikcentrum gekoppeld aan dit onderzoek), om foto's te nemen van de walvissen. Deze foto's worden dan gelinkt aan de waarnemingen vanop land. Door middel van 'foto-identificatie' kan de identiteit van de verschillende walvissen achterhaald worden. Specifieke markeringen op de rugvinnen of op de staartvin maken het immers mogelijk om de dieren van elkaar te onderscheiden. Het is een techniek die vergelijkbaar is met een 'memory game', waarbij je verschillende kenmerken op de foto's gaat linken aan eenzelfde individu. Door deze foto's te gaan delen met andere onderzoekers langsheen de Oost-Afrikaanse kust, kan de migratie van individuen nauwgezet gevolgd worden.

bedreigingen

Vroeger werd er massaal gejaagd op deze prachtige dieren, wat ertoe leidde dat de bultruggen tot de jaren '80 als een bedreigde diersoort aanzien werden. Het invoeren van regelgeving rond walvisjacht betekende eindelijk het einde van deze massale slachtingen en resulteerde intussen in een nagenoeg herstel van de soort. Helaas zijn

Foto: Charlotte Van Driessche. Klaar om op zee te gaan.

enkele landen er nog steeds op gebrand om deze praktijken te hervatten. Walvisvangst kan echter ook op een gereguleerde, duurzame manier gebeuren. Dit wordt bewezen door een land als Groenland, waar inheemse bevolkingsgroepen afhankelijk zijn van de diersoort. Naast de overvloedige vangst zijn er nog heel wat andere obstakels die de walvissen gedurende hun tocht van en naar de evenaar moeten trotseren. Vervuiling van de oceaan, alsook het toenemende lawaai van scheepsverkeer brengt de dieren in de war en verstoort hun gedrag en gezondheid. De toenemende scheepvaart vergroot bovendien de kans op aanvaringen met bultruggen. Voornamelijk de jongen zijn in dit geval extra kwetsbaar, omdat zij soms geruime tijd, net onder het oppervlak, alleen achterblijven terwijl de moeder op

Afrika

Mozambique Zavora •

Madagascar voedingsgebieden mogelijk het hele jaar door gebruikt broedgebieden migratieroutes

Antarctica

Officieel zijn er 12 erkende (genetisch) verschillende populaties van bultruggen. Wij deden onderzoek naar deze gelokaliseerd aan zuidelijk Afrika en Madagaskar. Ze trekken van de zuidelijke 'feeding grounds' naar de gebieden richting evenaar, langsheen de oostelijke kant van Zuid-Afrika, met sinds ons onderzoek, een erkende 'breeding ground' voor de kust van Mozambique.

grote diepte voedsel gaat zoeken. Verder kunnen de dieren verstrikt raken in visnetten en -lijnen. Ze sleuren dit materiaal dan kilometers ver mee op hun tocht en raken daardoor helemaal uitgeput. Dit kan hun voedingsactiviteit beïnvloeden, met een mogelijke fatale afloop tot gevolg. Slechts een enkeling kan zichzelf spontaan ontdoen van deze ballast. De toenemende scheepsvaart heeft niet enkel effect op de levensloop van de dieren, maar zet ook hun habitat onder enorme druk. De gebieden waar ze gewoonlijk vertoeven om hun jongen groot te brengen, nemen aanzienlijk af in grootte door het toenemende aantal havens, vakantieresorts, enz.

Bovendien zorgt ook de opwarming van de oceanen voor een extra stressfactor op het leefgebied van de bultruggen. Stromingen veranderen en prooidieren verplaatsen zich naar nieuwe gebieden. Het kan dan moeilijker worden voor de walvissen om nog voldoende voedsel te vinden in de gebieden waar zij zelf gedijen. Ook in Mozambique zien we een groot deel van deze bedreigingen terug. Visvangst, van zowel de lokale bevolking als van internationale spelers, staat hierbij aan de top.

analyse van de waarnemingen

Omdat visvangst voor de lokale bevolking in Zavora en omliggende gebieden cruciaal is om te kunnen overleven, willen we met hen tot een akkoord komen over het tijdstip waarop en de locatie waar de vissers hun activiteiten kunnen uitoefenen. Daarvoor hebben we de waarnemingen van de migrerende walvissen van de afgelopen 10 jaar gecombineerd in een ruimtelijke analyse. Daaruit blijkt dat vooral de wateren binnen 10 kilometer voor de kust, met een maximumdiepte van 35 meter, van belang zijn voor de walvissen tijdens het broedseizoen. Voornamelijk moeders met hun jongen komen enorm dicht bij de kustlijn zwemmen, terwijl de mannetjes eerder diepere, verdere gebieden verkiezen. De weersomstandigheden verder op zee zijn immers vaak te onrustig voor de jongere dieren. Tegelijkertijd worden de jongen op die manier afgeschermd van het competitieve haantjesgedrag van de mannetjes op zee, strijdend voor wat vrouwelijke aandacht.

Foto: MAR expeditions.

beschermd zeegebied

Nu we weten waar de walvissen graag verblijven, wanneer en waarom, is de volgende stap om met de lokale autoriteiten in Mozambique samen te zitten en te werken aan een beschermd zeegebied waar ook de bultruggen veilig kunnen leven, zonder dat dit extra druk zet op de voedselvoorraad van de lokale bevolking. De eerste stappen zijn hiervoor reeds gezet en een eerste officiële Important Marine Mammal Area (IMMA) werd aangekondigd sinds de start van dit onderzoek. Maar er is nog veel werk aan de winkel! Ook jij kan hierbij helpen.

'MAR expeditions' organiseert educatieve en ecologisch verantwoorde reizen en uitstappen onder leiding van een experte in mariene biologie. Zavora wordt aanzien als de 'bultrughoofdstad' van Mozambique, met honderden waarnemingen per dag gedurende het walvisseizoen. Door deel te nemen aan de begeleide expedities kan je deze walvissen niet alleen vanop een verantwoorde afstand waarnemen, je krijgt ook de kans daar te duiken en bij te leren over het mariene leven in die omgeving. Je krijgt er tegelijk de mogelijkheid om zelf bij te dragen aan het onderzoek en de bescherming van deze soort. Meer info vind je op www.marexpeditions.com. 