voor ons coronavaccin?

Moeten er 500.000 haaien sterven voor ons coronavaccin?

Het gebruik van squaleen in de farmaceutische industrie.

De lever van haaien bevat een vetachtige stof, squaleen genoemd. De naam verwijst naar Squalidae (doornhaaien), één van de belangrijkste families van haaien. Het zijn vooral de haaien die op grote diepte leven die deze olie in grote hoeveelheid produceren.

Het squaleen wordt al jaren toegevoegd aan griep- en malariavaccins om een immuunreactie uit te lokken. Het irriteert onze weefsels en lokt zo een ontstekingsreactie uit die ons immuunsysteem in staat van paraatheid brengt. Squaleen wordt ook in grote mate gebruikt in de cosmetische industrie, waar het verwerkt wordt in verzorgingsproducten. Maar ja, om squaleen te bekomen moet je haaien doden, véél haaien.

vooral diepzeehaaien zijn de klos

Hoewel alle haaien squaleen aanmaken, zijn het vooral de soorten uit de diepzee die het meest gewild zijn. De lever van haaien die op een diepte van 1.000 meter en meer leven weegt immers tot 40% van het totale lichaamsgewicht en bevat tot 85% squaleen. Deze olie heeft een soortelijk gewicht van 0,855 en is dus lichter dan water. Aangezien haaien geen zwemblaas hebben, komt dit handig van pas om hun lichaamsgewicht te verminderen. Vissers hebben het vooral gemunt op soorten als de geschulpte hamerhaai, de langvinmakreelhaai en de walvishaai, allemaal kwetsbare soorten volgens de IUCN (International Union for Conservation of Nature). Er worden in totaal een zestigtal haaiensoorten voor hun lever gedood, waarvan een groot aantal beschermd zijn op grond van CITES, (de 'Conventie inzake de internationale handel in bedreigde in het wild levende dier- en plantensoorten').

vaccins met haaienleverolie

Volgens de vereniging 'Animal Rights' worden er ieder jaar tientallen miljoenen haaien gevangen en internationaal verhandeld. In de eerste plaats om hun vlees en vooral om de vinnen, maar bij ruim drie miljoen dieren gaat het enkel om hun squaleen. De COVID-vaccins van GSK, Janssen en Sequirus bevatten squaleen. Die van Pfizer en Moderna niet.

Maar er zijn nog andere vaccins. In de voorbije jaren is gebleken dat olie-in-wateremulsies het vermogen van griepvaccins om immuniteit te veroorzaken, verbeteren. Toevoeging van een emulsie op basis van squaleen (MF59, ontwikkeld door Chiron-Novartis) heeft een gunstig effect op de werking van seizoensgriepvaccins. Sinds 1997 is het griepvaccin van Novartis met MF59 beschikbaar in Europa (Fluad) en wordt het in tal van Europese landen gebruikt voor de vaccinatie van oudere volwassenen (≥ 65 jaar). Dit vaccin bevat ongeveer 10 mg squaleen per dosis (bron: WHO – 'World Health Organization').

Squaleen gewonnen uit de lever van haaien.

zonnebrandolie

Menselijk talg bestaat voor 13% uit squaleen. We produceren squaleen via onze huid, maar ook via onze haren en nagels. Vanaf

Squaleen kan ook gewonnen worden uit onder andere olijfolie.

Sqaleen is chemisch gezien een onverzadigde koolwaterstofmolecuul, dat uit 30 koolstofatomen bestaat en 'actieve' dubbele bindingen bevat. Squaleen kan vrije radicalen opvangen en de eigenschappen van een antioxidant vertonen, maar tegelijkertijd is squaleen zelf gevoelig voor oxidatie door blootstelling aan zuurstof. In tegenstelling tot wat sommige internetbronnen beweren, is squaleen te onstabiel om als antioxidant te worden gebruikt.

De menselijke huid bevat tot de leeftijd van 25 jaar ongeveer 13% squaleen.

de leeftijd van 25 jaar neemt de hoeveelheid squaleen die we produceren echter af en vanaf dan wil de cosmetica-industrie dat we dit gemis aanvullen met crèmes en andere verzorgingsmiddelen. Hiervoor wordt op grote schaal squalaan vervaardigd, een stabiele vorm van squaleen. De dubbele bindingen in het squaleen (zie kaderstuk 'Zuurstof in squaleen') worden verzadigd met waterstof. Hierdoor ontstaat een product dat bestand is tegen oxidatie en beter bewaart dan squaleen. Door het feit dat het een lichaamseigen stof is, zijn er weinig of geen afweerreacties.

Je vindt squalaan terug in huidverzorgingsproducten, zoals crèmes en zonnebrandolie, maar ook in lipsticks. Ieder jaar worden er zo’n 350.000 haaien geslacht voor de cosmetica-industrie.

Redt suikerriet de diepzeehaai?

Het besef dat de druk op de haaienpopulatie steeds toeneemt en dat een aantal soorten met uitsterven worden bedreigd, heeft gelukkig reacties uitgelokt. In de eerste plaats hebben enkele grote spelers uit de cosmetica-industrie besloten geen dierlijk squaleen meer te gebruiken in hun productieproces. Unilever en Dove deden dat reeds in 2008 en ook bij L’Oréal is men op andere substanties overgestapt. Squaleen kan immers ook gewonnen worden uit plantaardige grondstoffen, zoals olijf- of arganolie. Omdat de producenten de teelt en de oogst kunnen controleren, kan een zuiver product gewaarborgd worden. Dierlijke producten kunnen vervuild zijn door het milieu waarin de dieren leven. Een reden temeer om het gebruik ervan aan banden te leggen.

Momenteel blijkt plantaardig squaleen nog steeds duurder te zijn dan de dierlijke vorm. De lever van diepzeehaaien bestaat voor de helft uit olie en 50 tot 80% van deze olie bevat squaleen. Olijfolie bevat slechts 0,4 tot 0,7% squaleen.

De wetenschap zoekt ijverig naar oplossingen, zoals het vervaardigen van synthetisch squaleen. Een alternatief gemaakt uit gefermenteerd suikerriet wordt momenteel getest. 

PATRICK SWINNEN