Comeback 4 2022

Bij de woordzoeker zitten de woorden horizontaal, verticaal en diagonaal in alle richtingen in de puzzel verstopt. Zoek ze op en streep ze af. De over blijvende letters vormen achter elkaar gelezen de oplossing (zie pagina 31).

ADVENT CHAMPAGNE DINER ENGELEN EZEL GLAD GOUD GUUR HULST KERSTGEDACHTE KOUDE KRIBBE LAARZEN MARIA MEZENBOL MIRRE NATUURIJS PEKEL PIEK SJAAL SLEETJE SLINGERS SLIPGEVAAR SNEEUWSCHUIVER SPAR STAL STER STRALEN VETBOL VLAM VORST WANTEN WARM WENS WINTERKLEDING IJSMUTS IJZEL ZANG ZILVER

SUDOKU

Een sudoku is een puzzel van negen bij negen vakjes waarin een aantal reeds ingevulde getallen staan. Vul de overige vak jes in, zodat in elke horizontale lijn en in elke verticale kolom de cijfers 1 tot en met 9 een keer voorkomen. Verder is de puzzel weer ingedeeld in negen blokjes van drie bij drie, die elk ook weer eenmaal de cijfers 1 tot en met 9 moeten bevatten.

REDACTIONEEL

De donkere dagen voor Kerst: hier in Nederland is het koud. Niet zo koud als we ge wend zijn, want ook hier gaan de gemid delde temperaturen omhoog. En ook al is het koud, Nederlanders zijn voorzichtig met energie geworden: het is schaars en het is duur, ook door de Russische invasie van Oekraïne.

Over al deze dingen lees je in dit nummer van de Comeback: donkere tijden, stress en trauma, maar ook de kleine tekenen van hoop. Bijvoorbeeld wat er kan helpen bij een trauma of andere pijn aan de ziel. Of welke ondersteuning er is als je vrijkomt. Of hoe mensen elkaar helpen met voedsel pakketten, brieven of bezoek. Je kunt ook lezen van een bijzonder project van de Reclassering voor (ex-)zedendaders, het project COSA. Of lees hoe de advocaten van Dutch&Detained gevangenen in de zorglanden ondersteunen of het verhaal van oud-bajesdominee Jan Eerbeek. Lichtpunt jes voor jou in deze en andere donkere dagen. We sturen deze keer ook weer een Bajesagenda voor je mee, voor het nieuwe jaar. Als je ons terug wilt schrijven of een kerstgroet wilt sturen, dan kun je gebruikmaken van de antwoordenveloppe. Als je wilt, kunt je ons ook vragen om namens jou een kerstgroet te sturen aan je familie. Vergeet niet hun adres erbij te doen! We horen graag van je.

aan Nederlanders in buitenlandse strafinrichtingen. Epafras richt zich in deze geestelijke verzorging op iedereen die te kennen geeft daar behoefte aan te hebben.

COLOFON Comeback is een uitgave van Stichting Epafras, Reclassering Nederland, Dutch&Detained en Lawyers Across Borders en wordt gratis verspreid onder Nederlandse gedetineerden in het buitenland. Hoofdredactie Nienke van Dijk / Epafras Redactie Marjolein van Rotterdam Artdirectie Nienke Katgerman / Gront Medewerkers Sander Bouten / Global Village Media, Jarmila Thodé / Epafras, Melinda Lewis en Klasinet Lageman / Reclassering Nederland Bureau Buitenland, Sofie Bollen & Veerle Goudswaard / Dutch&Detained en Aimée Timorason & Robert Malewicz / Lawyers Across Borders Bladmanagement Arjen Duijts / Global Village Media Strip Jesse van Muylwijck Puzzel Puzzelpro.nl Redactieadres Morssingel 5-7, 2312 AZ Leiden Email info@epafras.nl Telefoon +31 (0)71 – 204 84 07 Mobiel +31 (0)6 - 255 90 281 (voor gedetineerden, familie en naasten) Website www.epafras.nl Stichting Epafras heeft tot doel geestelijke verzorging te bieden

PARLEMENTAIRE ENQUÊTE GASBORINGEN

De aardbevingen in Groningen die zijn veroorzaakt door de gasboringen hebben meer dan 250.000 schademeldingen tot gevolg gehad, op ongeveer 150.000 adressen. Zo’n 20.000 klachten zijn nog in behande ling, telde de Volkskrant naar aanleiding van het onderzoek dat de Tweede Kamer hield naar de boringen. De gasboringen gingen meer door,, ook al was bekend hoe groot de schade was, niet alleen materieel, maar ook psychisch. Na een zware beving in 2012 (bij Huizinge, 3,6 op de schaal van Richter) werd de gaswinning zelfs nog opgevoerd. Gronin gers werden niet gehoord. De parlementaire enquête moet het antwoord geven op één vraag: ‘Hoe heeft het zover kunnen komen?’ Of dat gelukt is, weten we als het rapport er is: naar verwachting in februari. Op een van de laatste dagen van de verhoren vindt een stevige aardbeving plaats. Met een kracht van 3,1 op de schaal van Richter een van de tien zwaarste ooit. Het KNMI registreerde in 1991 voor het eerst een aardbeving in het Groningenveld. Vanaf ongeveer 2000 nam het aantal bevingen flink toe.

ENERGIE RUIM 2 KEER ZO DUUR

EEN ANDERE PRINSJESDAG

Elk jaar

het regeringsjaar. Met de gouden (te genwoordig glazen) koets rijdt de Koning naar de Ridderzaal (dit jaar wegens verbouwing van het Binnenhof de Koninklijke Schouwburg) en leest de Troonrede voor. De leden van de Tweede Kamer gaan vervolgens ’s middags om drie uur naar de grote vergaderzaal. Daar biedt de minister van Financiën het koffertje met de opdruk ‘Derde dinsdag in september’ aan. In dat koffertje zitten de Miljoenennota en de rijksbegroting. Normaal gesproken zijn die het resultaat van een zorgvuldige afweging van de kosten en baten van nieuw beleid. Niet deze keer. De rijksbegroting kwam chaotischer dan ooit tot stand. De regering wilde eerst tot volgend jaar wach ten met compensaties voor mensen die door alle crises in de problemen komen. Maar per dag lijkt dat minder mensen aan te spreken. Vlak voor Prinsjesdag besluit de regering toch meteen al ruimte te maken voor grote investeringen. Het kabinetRutte IV investeert nu om de armoede tegen te gaan, om klimaatambities te halen, om de defensie op peil te brengen, schrijft NRC. Wel blijkt uit de Troonrede dat het kabinet vindt dat het volk ook rekening moet houden met een broekriem die moet worden aangehaald: voor het eerst wordt hardop gezegd dat de energieprijzen en de koopkrachtproblemen horen bij het offer dat Nederland moet brengen om Oekraïne te steunen in de strijd tegen de 'brute agressie van Rusland'.

Nergens in de EU zijn de kosten voor energie zo sterk gestegen als in Nederland, schrijft de Volkskrant op 21 oktober. De gemiddelde prijs voor gas, stroom, benzine en andere energiebronnen lag in septem ber 114 procent hoger dan het jaar ervoor. Na Nederland kennen Estland, Letland en Litouwen de hoogste energie-inflatie, van 65 tot 80 procent. Zij importeerden tot voor kort veel Russische energie. In België is energie gemiddeld 65 procent duurder dan een jaar geleden, maar in andere landen is de prijs stijging een stuk kleiner. De grote stijging in Nederland is deels te verklaren door de zwaar geliberaliseerde energiemarkt, deels doordat alleen wordt gerekend met de nieu we, duurdere energiecontracten.

is Prinsjesdag het hoogtepunt van

ANP

ANP

DRINKWATERTEKORT DREIGT

Waterbedrijven waarschuwen voor tekort aan drinkwater: meer inwoners, hoger gebruik. Komt er straks nog wel water uit de kraan? Als er niet wordt ingegrepen, is dat voor veel huishoudens misschien niet heel lang meer vanzelfsprekend. De Ver eniging van waterbedrijven in Nederland (VEWIN) waarschuwt in een nieuw rapport voor een watercrisis, schrijft BN De Stem. De watervoorziening is nu niet in de pro blemen, maar over een paar jaar kan dat anders zijn. Dit heeft ook te maken met de de bevolkingsgroei. De komende decennia is hierdoor een stijging van de behoefte voorzien. Intussen staat de zoetwatervoor

raad onder druk door droogte, verzilting en vervuiling.

GROOTSTE VOGELGRIEPUITBRAAK OOIT

Eind oktober worden 30.000 dieren gedood op een Fries pluimveebedrijf. Het is nog maar een klein deel van de in totaal onge veer 5 miljoen stuks pluimvee dat in het af gelopen jaar wordt ‘geruimd’. Niet eerder waren het er zo veel. De vogelgriep gaat al een jaar onafgebroken rond in Nederland, schrijft NOS.nl. Zelfs in de lente en zomer bleven er dieren ziek worden. Ook wilde vo gels sterven massaal. Dat is nieuw. In één natuurgebied alleen al, de Harger- en Pet temerpolder, sterven duizenden vogels. De grootste vogelgriepuitbraak ooit maakt ook in andere landen slachtoffers. Nederland hoort wel samen met Frankrijk en Duitsland tot de ‘top 3’.

WATERTAXI EN VEERBOOT KNALLEN OP ELKAAR

De veerdiensten naar de Waddeneilanden zijn geen vervoermiddelen waar je snel ongelukken bij verwacht. Toch gebeurde het op vrijdag 21 oktober. Een watertaxi en een sneldienst naar Terschelling knalden op elkaar. De Stormloper, een kleine watertaxi, had zeven mensen aan boord, schrijft De Telegraaf. Hij is gezonken. De Tiger, met 21 passagiers en zes bemanningsleden aan boord, maakte water, maar kon Harlingen veilig bereiken. De oorzaak was niet meteen bekend, wel bleek de watertaxi te snel gevaren te hebben. Door het ongeval kwamen vier mensen om het leven. Een team van de vrijwilligersorganisatie Search and Rescue Nederland (SAR) was met 23 mensen aanwezig op het eiland om te helpen bij de zoektocht.

OPHEF OVER OMROEP

Over de grens begrijpen ze er niets van. Waarom heeft ons land Ongehoord Nederland toestemming gegeven uit te gaan zenden op radio en tv? Het levert vooral heibel en nóg meer ontevreden Nederlanders op, terwijl de bedoeling juist was die mensen een stem te geven. Ook in Nederland is er steeds meer kritiek. De overkoepelende or ganisatie, NPO, concludeerde dat Ongehoord Nederland actief bijdraagt aan de versprei ding van onjuiste informatie en foute infor matie ook niet rechtzet. Er volgde een boete. Na weer een rel (een item over vermeend ra cisme van gekleurde Nederlanders), wil NPO eind oktober voor de tweede keer een straf opleggen. Dit kan ook leiden tot een verzoek om een verbod. Of dat gaat gebeuren is op dat moment nog de vraag.

ANP

ANP ANP

Zoektocht naar twee vermisten na de aanvaring

REMKES, DE POLITIEK EN DE BOEREN

Toen de boeren de hele zomer protesteer den tegen de voorgenomen inkrimping van de landbouwsector, niemand meer met iemand wilde overleggen en er een keiharde impasse was ontstaan, deed het kabinet een noodgreep: Johan Remkes. Remkes is de VVD’er die altijd raad weet en soms verrassende oplossingen uit de hoge hoed tovert. Hij is óók de man die eerder een rapport schreef over stikstof, een rap port dat veelzeggend ‘Niet alles kan overal’ heette. Wat maar weinigen echt geloofden, lukte. Remkes kreeg de boeren om de ta fel, en schreef een rapport hoe het verder moet, ‘Wat wel kan’ geheten. In zijn con clusies worden de boeren meer ontzien, is de deadline van minder boeren in 2030 niet meer heilig en is ook het omstreden kaartje van tafel waarop de plekken inge tekend staan waar boerenbedrijven moeten verdwijnen. Remkes biedt stevige kritiek op het kabinet maar dringt tegelijk aan op noodzakelijke stikstofreductie om de aan getaste natuur te laten herstellen, schrijft NRC. Maar dat moet wel op een andere, betere manier worden uitgewerkt. In het kort: niet alle ballen op de agrarische sec tor, zoals dat bij veel boeren werd gevoeld. Wel schrijft hij dat de piekbelasters binnen een jaar moeten stoppen. Kort na de pre sentatie laat stikstofminister Van der Wal weten dat binnen een jaar moeilijk wordt. Begin november komt er nog een probleem bij. In de bouw mag gebouwd worden door een voorschot te nemen op latere natuur beschermingsmaatregelen. De Raad van State schiet deze werkwijze echter af. Er is daardoor nóg meer haast om de landbouw minder vervuilend te maken. Het kabinet wil de stikstofuitstoot van boeren en in dustrie versneld verlagen. Het AD citeert minister Van der Wal: ‘De gevolgen zullen ingrijpend zijn’.

917.193 WONINGEN

Vóór 2030 moeten er bijna een miljoen woningen worden gebouwd. Dat is wat de provincies gaan doen, kondigde minister Hugo de Jonge (CDA) half oktober aan. Of dat haalbaar is, is de grote vraag. De hypotheekrente stijgt, de grond is schaars, de materiaalkosten zijn hoog en ook het stikstofbeleid (zie het stukje over de boeren) zit huizenbouw in de weg. En kunnen al die huizen wel van water worden voorzien? In het westen van het land geeft Dunea, het waterleidingbedrijf, al aan dat 100.000 woningen erbij in Den Haag onhaalbaar is. Voor het geval het niet lukt, is de Wet regie volkshuisvesting in de maak, schrijft NRC. Met de wet moet het kabinet meer kunnen sturen waar, wat en voor wie wordt gebouwd. Bij aanhoudende conflicten over een bouwlocatie kan de minister ingrijpen. Maar ook deze wet is geen garantie voor 917.000 woningen erbij in 2030, geeft minister De Jonge ook zelf toe. Tegelijk groeit de bevolking. Begin oktober had Nederland 17,8 miljoen inwoners, 188.500 meer dan een jaar eerder.

TAAKSTRAF WERKT BETER DAN CEL

Een grootschalig Rotterdams onderzoek bewijst dat jongeren na taakstraffen minder vaak opnieuw in de fout gaan dan na korte celstraffen. In dezelfde week als deze resultaten wor den gepresenteerd, stemt de Eerste Kamer over een uitbreiding van het taakstrafverbod. De Tweede Kamer heeft daar dan al mee ingestemd. De Eerste Kamer stemt tegen. Tot ieders verrassing, schrijft de Volkskrant. De uitbreiding van het verbod gaat over taakstraffen voor geweld tegen hulpverleners met een publieke taak. Er was al een verbod op taakstraffen voor daders die ernstige geweld- en zedenmisdrijven op hun kerfstok hebben. Eerste-Ka merleden vinden dat het aan de rechter moet blijven om te bepalen wat de menselijke maat is bij de straftoemeting.

EXCUSES SLAVERNIJVERLEDEN

Voor het eerst is er een meerderheid in de Tweede Kamer die wil dat het kabinet excuses maakt voor het slavernijverleden. Dit werd duidelijk na een bezoek aan Curaçao, Bonaire en Suriname, schrijft Trouw. De Kamerleden adviseren dit in het verslag van het werkbezoek. Volgens de Kamerleden van D66, CDA, PvdA, SP, GroenLinks, CU, Volt en BIJ1 is het aanbie den van excuses een ‘essentieel begin van erkenning en herstel’. Van de meeste partijen was al bekend dat zij het erkennen van het slavernijleed belangrijk vinden, maar regeringspartij CDA sprak zich nog niet eerder op deze manier uit. In 2023 is het 150 jaar geleden dat de slavernij werd afgeschaft. Premier Rutte vond dat een mooie gelegenheid voor de erkenning van het slavernijleed. Begin november wordt bekend dat de regering toch nog in 2022 excuus gaat aanbieden.

ANP

Johan Remkes

Bouw van een nieuwbouwwijk in Berkel en Rodenrijs

BIJ DE DIEREN VOEDSELBANK LOOPT HET STORM

Het is wel het laatste wat ze weg willen doen in tijden van krimp: de kat, de hond, het konijn. Voor veel mensen is hun huisdier hun steun en toeverlaat. Om te voorkomen dat mensen toch hun geliefde huisgenoten kwijtraken is er in Utrecht en andere grote steden de Dierenvoedselbank. Vanwege de energiecrisis loopt het er storm, schrijft De Gelderlander. Om hulp te krijgen van de dierenvoedselbank moet je toegelaten zijn tot de gewone voedselbank. Die hebben het inkomen waarmee mensen klant kun nen worden verhoogd. Normaal bedient de Dierenvoedselbank Utrecht zo’n 120 tot 140 huisdieren, nu gaat dat al naar 200 en de ver wachting is dat het er nog meer worden.

DAKLOZEN LEVEN KORTER

Mensen zonder dak boven hun hoofd, sterven tussen de tien en dertig jaar eerder dan de gemiddelde Nederlander. Ook zijn de omstandigheden rond het overlijden van deze mensen vaak schrijnend,

dak- of thuisloos is, wordt door het CBS geschat op 32.000. Vaak overlijden dakof thuislozen in een maatschappelijke opvang, waar zij ook hun laatste levensfase doormaken. In de opvang ligt de focus niet op palliatieve zorg. Dat is een vorm van zorg die iemand krijgt die ongeneeslijk ziek is. Palliatieve zorg geeft in die situatie een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven. De Wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties stelt dat ieder mens recht heeft op die vorm van zorg.

40 JAAR NA DATO: AANHOUDINGEN IN EL SALVADOR VOOR MOORD JOURNALISTEN

In El Salvador zijn half oktober voor het eerst verdachten opgepakt voor de moord op vier Nederlandse journalisten in 1982. Het zijn volgens tv-programma Zembla de hoogbejaarde oud-minister van Defensie Guillermo Garcia en kolonel Francisco An tonio Morán, oud-directeur van een speci ale politiedienst. De oud-minister woonde tot begin 2016 in de Verenigde Staten. Hij werd het land uitgezet vanwege betrok kenheid bij mensenrechtenschendingen in El Salvador. De twee verdachten worden voorgeleid bij de rechter in de stad Cha latenango. Daar liepen de vier IKON-jour nalisten, Koos Koster, Jan Kuiper, Joop Willemsen en Hans ter Laag, op 17 maart 1982 in een hinderlaag van het Batallón Atonal (een legeronderdeel). Ze werden doodgeschoten. De journalisten werkten aan een reportage over het slepende con flict van leger en overheid van El Salvador met de linkse guerrillabeweging FMLN.

schrijft Nederlands Dagblad. Het aantal mensen dat

Kruisen in Amsterdam in 1982 om de vier vermoorde leden van de IKON televisieploeg te herdenken

TRAUMA EN TRAUMAVERWERKING

HOE TE GENEZEN VAN EEN TRAUMA

Onder gedetineerden hebben veel meer mensen dan gemiddeld iets meege maakt dat diepe littekens heeft achtergelaten. Tegelijk wordt in de gevangenis veel minder vaak iets aan trauma’s gedaan dan erbuiten. Maar er zijn lichtpuntjes: elk beetje aandacht die eraan besteed wordt maakt verschil, en niet alleen voor de gedetineerde zelf.

In een enorme cirkel op de luchtplaats van een gevangenis in Californië staan 235 mannen in blauwe hemden. Fritzi Horstman, medewerker van het Compassi on Prison Project, spreekt ze toe. Ze vraagt iets eenvoudigs. 'Als jouw eigen ervaringen overeenkomen met wat ik voorlees', zegt ze, 'stap dan in de cirkel.' Ze schraapt haar keel. 'Heeft een ouder of volwassen iemand in het huishouden je vaak of heel vaak uit gescholden, beledigd of vernederd, of zich zo gedragen dat je bang werd voor fysiek geweld, stap dan naar voren.' Ongeveer 40 mannen stappen de cirkel in. Fritzi gaat verder. Onder meer vraagt ze: 'Sloeg een van de volwassenen thuis je vaker of erg vaak zo hard dat je plekken op je lichaam had of gewond was? Leefde je in extreme

IEDEREEN

TEKST: Marjolein van Rotterdam

De score komt niet onverwacht. Volgens het Amerikaanse instituut voor de volksgezond heid (CDC), heeft ongeveer 60 procent van de Amerikaanse volwassenen tenminste één traumatische ervaring gehad in zijn jeugd, en ligt dat percentage voor gedetineerden op 97 procent. Gemiddeld scoren gedetineerden er vijf. Ook een ander onderzoek onder zo’n 600 gedetineerde mannen wijst het uit: iedereen(!) bleek last te hebben van een of meer trau ma’s en 30 tot 60 procent van de ondervraag den leed aan PTSS, een post-traumatische stress-stoornis. Normaal is dat 3 tot 6 procent. Volgens Sarupa Oedjaghir, forensisch psy choloog in Nederland, is het onder Neder landse gedetineerden niet anders. 'Bijna ie dereen heeft veel meegemaakt in zijn jeugd.

OPGROEIEN MET NEGATIEVE ERVARINGEN

De Compassion Trauma Circle vraagt naar negatieve ervaringen uit de kinderjaren. Het CDC (Center for Disease Control and Prevention, het nationale instituut van de VS voor de volksgezondheid) stelde hiervoor een lijst op. Vijf van de tien punten gaan over wat mensen als kind zelf hebben meegemaakt, vijf over wat ze als kind hebben gezien.

Persoonlijke ervaringen:

• Fysiek misbruik

• Seksueel misbruik

• Emotionele (verbale) mishandeling

• Fysieke verwaarlozing

• Emotionele verwaarlozing

Ervaringen binnen het huishouden:

• Huiselijk geweld tegen ouder/ verzorger

• Middelenmisbruik (drugs/alcohol) door ouder/verzorger

• Chronisch psychische aandoe ningen binnen het huishouden

• Opgroeien in een huishouden waarin niet beide biologische ouders aanwezig zijn

armoede, had je vaker of erg vaak honger? Had je het gevoel dat niemand in jouw gezin van je hield, dat de volwassenen je onbe langrijk vonden of niet bijzonder? Waren je ouders gescheiden of leefden ze apart?' Na elke vraag stappen er mannen naar voren. Na de laatste vraag doet zelfs 90 procent van hen een stap naar voren.

Zeker onder de groep gedetineerden waarin ik gespecialiseerd ben: mensen die functio neren op een laag begaafd, of licht verstan delijk beperkt niveau. Er gaan vaak al dingen mis tijdens de zwangerschap. Hun moeder blowt bijvoorbeeld, rookt of drinkt. De kin deren die later mijn cliënten worden hebben nooit ervaren wat échte veiligheid is.'

• Gezinslid in de gevangenis

Fritzi Horstman maakte een korte film over de Compassion Trauma Circle: ‘Stepping in the Circle’. Ze werd zelf als klein meisje misbruikt en mishandeld.

‘Bijna iedere gedetineerde heeft veel meegemaakt in zijn jeugd’

ALS EEN GRAMMOFOONPLAAT

Bessel van der Kolk is een Nederland se psychiater die het grootste deel van zijn leven in Amerika heeft gewoond. Hij woont en werkt hier nog steeds. Hij wijdde zo’n vijftig jaar van zijn leven aan het bestuderen van trauma’s en trau maverwerking. Hij was de eerste die het effect van Prozac en andere middelen onderzocht. Hij ontdekte dat veel van de pillen niet werken. Hij zocht vervolgens naar andere oplossingen en probeerde die uit – óók op zichzelf. In een filmpje legt hij uit wat een trauma is. 'Een trauma kan ontstaan wanneer je dingen meemaakt die ongewoon heftig zijn, en buiten de grenzen liggen van wat je normaal gesproken meemaakt. Dat kunnen gebeurtenissen zijn in een oorlog, maar ook gewoon thuis. Een op de acht Amerikaanse kinderen ziet thuis fysiek geweld bij zijn ouders. Een nog groter aantal kinderen wordt thuis zeer hard geslagen. Een supergroot aantal mensen, vooral vrouwen, heeft seksuele ervaringen die heel duidelijk niet ge wenst waren. Het probleem met trauma, is dat je lichaam het blijft herleven, ook al is de situatie al lang veranderd.'

Een trauma blijft dus nawerken in je li chaam. Volgens Bessel verandert het zelfs je brein, met name het oudste deel van het brein, ook wel het reptielenbrein genoemd. Dit deel van je brein pikt op wat gevaarlijk is en wat veilig is. Normaal gesproken is het in dit deel van je brein kalm. Niet als je een trauma hebt. Dan blijft dit deel van herse nen boodschappen uitzenden. ‘Ik ben in gevaar.’ ‘Ik ben niet veilig.’

tegen zijn hoofd en messen op zijn keel. José scoorde negen uit tien ACE’s (zie ka der), toen hij op zijn achttiende zelf begon met mishandelen. Hij is opgepakt voor een roofoverval en poging tot moord.

'Je ziet het vaak', zegt psycholoog Sarupa. 'Dingen gaan van de ene op de andere ge neratie over. We noemen dit een 'transge nerationeel trauma'. De meeste cliënten van mij hebben ouders die extra vaardig heden in opvoedondersteuning hadden

‘Een trauma blijft nawerken in je lichaam’

Je lichaam reageert dus alsof je nog steeds in gevaar bent, ook al is de gebeurtenis zelf voorbij. Als een grammofoonplaat die blijft hangen.

WAT HELPT

Een van de gedetineerden die veel stappen naar voren zette in het Prison Compassion project, is José. In zijn kinderjaren dreigde er altijd geweld. De vriendjes van zijn moe der sloegen hem, probeerden hem te ver drinken of te laten stikken, zetten geweren

THE BIG FIVE – TRAUMA THERAPIEËN

In plaats van medicijnen worden steeds vaker therapieën aangeboden die minder schadelijk zijn en een groter effect hebben. Bessel van der Kolk werkt er graag mee.

1 EMDR - Eye Movement Desensitization and Reprocessing. Een therapie waar bij je praat met de therapeut over de ingrijpende gebeurtenis en de gedachten en gevoelens waarvan je last hebt. Door je af te leiden, wordt de herinnering eraan minder heftig.

2 Yoga - Blijkt effectiever in de behandeling van PTSS dan medicijnen. Lichame lijke activiteiten blijken iets geks te doen met je brein: oude herinneringen duiken op, maar met een nieuw gevoel en andere perspectieven dan ze altijd hadden.

3 Theater en beweging - Jonge delinquenten in de Amerikaanse staat Massa chusetts, hebben 50 procent kans dat de rechter hen veroordeelt tot het meedoen met het programma Shakespeare in the courts, toneel als alternatieve straf. Bes sel: 'Verschillende rollen spelen blijkt enorm goed te werken. In dit project leren de jongeren hun lichaam te voelen.'

4 Neurofeedback - Bij deze therapie krijg je elektrodes op je hoofd die de hersengolven meten en omzetten in beelden of geluiden. Je wordt beloond als je brainwaves maakt die rust en focus veroorzaken. 'Eigenlijk train je het brein om open te staan voor nieuwe ervaringen.'

5 Psychedelica - Een proef met MDMA, ecstasy, wees uit dat de proefpersonen teruggingen naar de ellende die ze hadden doorgemaakt, maar die achter zich konden laten. Er kwam begrip voor zichzelf, in plaats van zelfhaat. 'Mensen reali seerden zich: Ja, dit is er wat mij is gebeurd. Maar het is voorbij.'

kunnen gebruiken. Omdat hun ouders pro blemen hadden, of moeite hadden met de opvoeding. Ze woonden misschien in een achterstandswijk en wisten niet hoe ze om hulp konden vragen. Ik geef agressieregu latie therapie. Je kijkt dan ook wat er ach ter de emoties zit. Vaak heeft dat te maken met emotionele verwaarlozing. Agressie komt verder vaak voor bij mensen die zelf fysiek mishandeld zijn. Het is een manier om ermee om te gaan. Mensen bescher men zichzelf.'

Lang niet iedereen met een trauma weet dat hij er een heeft. Jammer genoeg, vin den de psychologen, want beseffen dat je een trauma hebt, helpt al. 'Het begint met accepteren en je bewust worden dat je hulp kunt gebruiken', zegt Sarupa. 'Dat is voor veel mensen, zeker in niet-westerse cul turen zoals de Hindoestaans-Surinaamse waar ik zelf uit kom, soms een hele stap. We zijn opgegroeid met het idee dat psy chologen er zijn voor gekke mensen.'

Het begin van traumaverwerking is je be wust worden dat je ze hebt, leerde ook traumadeskundige Bessel van der Kolk. Praten helpt, niet om meteen beter te wor den (je trauma kwijt te raken), maar om je bewust te worden dat je een of meerdere trauma’s hébt. Je wordt je bewust dat het verschrikkelijk was wat er met je gebeur de. Je gaat ook begrijpen dat je iets moet doen met de wonden die je meedraagt in jezelf. 'Het is enorm belangrijk dat je er kent dat het zwaar was. Het is het begin van herstel.'

VIA HET LICHAAM Stap 2 is de verwerking. Volgens Bessel is het belangrijk de oplossing hiervoor te zoe

ken in het lichaam. De plek waar de trauma’s opgeslagen liggen en zorgen voor die her haalde, slopende alertheid. Hij onderzocht daarom verschillende methoden die via het lichaam werken, óók door ze op zichzelf te testen. Onder meer waren dat EMDR, yoga, theater en beweging, neurofeedback en psy

KRINGETJES DOORBREKEN

Het eeuwig ronddraaien in de cirkel van trauma en misdaad is iets wat het Com passion Prison Project wil doorbreken. Elk trauma dat je geneest maakt de wereld een stukje beter. Het lukt al behoorlijk goed. Het mooie van het project is onder meer dat

Ik zou ze een op een, face to face, mijn verontschuldigingen willen aanbieden.'

chedelica. In een ander filmpje zegt hij hier over: 'Het is nooit: one size fits all. Je moet uitzoeken wat het beste bij jou past. Wat voor mijn laatste patiënt werkte, kan voor jou niet werken. Alles in het leven is een experiment. Genezen van een trauma is een experiment.' Zelf probeerde hij onder meer ecstasy uit –hij is een wounded healer, een ervaringsdes kundige die lotgenoten helpt. Hij ontdekte dat het iets overweldigends met hem en zijn trauma deed. Na de sessie voelde het alsof alles een andere plek had gekregen en hij eindelijk zag hoe zwaar hij het had gehad.

mensen die hetzelfde hebben meegemaakt met elkaar gaan praten. Het project zet iets in gang.

José, de man met de score van 9 uit 10 ne gatieve ervaringen, ging zich na het project afvragen hoe zijn leven eruit zou hebben gezien zonder alle trauma’s. Hij ontdekte dat hij kon tekenen en metselen. Vervol gens begon hij zijn misdaden te begrijpen.

'In de tijd dat ik zelf begon met mishandelen had ik geen idee van het domino-effect van trauma. Maar nu zou ik graag de mensen die ik schade heb berokkend ontmoeten.

Een jaar na meegewerkt te hebben aan de film, schrijft ‘Moody Bastard’: 'Ik ben een van de mannen uit deze video en ben de mensen van het project eeuwig dankbaar dat ik de kans kreeg hieraan mee te doen. We hebben medeleven no dig om te voorkomen dat we in kringetjes blijven ronddraaien en de fouten blijven maken die we altijd maakten. Fouten die te maken hebben met ongelijkheid, discriminatie en doorgaande trauma’s. Hebben we er daar niet genoeg van gehad?’ ■

BRAINABILITY

Gedetineerden die dat willen kunnen al voor zij terug zijn in Nederland contact opnemen met Sarupa. Dat kan door een brief te sturen naar Brainability t.a.v. Sarupa Oedjaghir, Westblaak 92, 3012 KM Rotterdam, of te mailen naar info@brainability.nl

‘Verwerking begint met je bewust worden dat je hulp kunt gebruiken’

EEN ENGEL EN EEN SCHEP

Ds. Jan Eerbeek was bijna zes jaar voorzitter van het bestuur van Epafras. Daarvoor werkte hij jarenlang in de bajes als justitiepredikant en later als hoofdpredikant. Hij was de aanstichter en oprichter van Exodus, de stichting die zorgt voor opvang en begeleiding van (ex-)gedetineerden.

Ter gelegenheid van zijn afscheid maakte radiomaakster Elianne Meijer een podcast met Jan Eerbeek. Ze interviewde hem aan zijn huiskamertafel in Den Haag, op de tafel liggen plastic engeltjes. 'Ik heb er wel 10.000 naar gevangenissen in het land gestuurd' lacht Jan Eerbeek. 'En dan belde een collega dat de engelen veilig waren aangekomen. Op een dag deelde ik ze uit in de kerkdienst. ‘Met de zegen van de Heer’ zei ik dan als de bewoner zijn hand ophield. ‘Dominee’ zei de man, ‘Mag ik er ook een voor mijn celmaat meenemen? Hij kon niet komen.’ ‘Wat

ben jij een goed mens’ zei ik tegen hem, ‘Dat jij hier om je celmaat denkt’.' Jan Eerbeek heeft in al die jaren gevange niswerk een grote opmerkzaamheid ont wikkeld voor dat wat goed is in mensen, wat hoop geeft. Vaak gaat het om mensen die psychisch kwetsbaar zijn, die bescha digd zijn of de boot gemist hebben. Toen we vorig jaar de kunstwedstrijd Hoop in je Cel georganiseerd hadden, kwam er ver na de sluitingsdatum nog een prachtige inzending binnen. Jan Eerbeek heeft de kunstenaar gelijk een brief geschreven en heeft nog steeds contact met hem. 'In ons werk gaat het vaak om mensen die hun leven lang te

laat gekomen zijn. En dat ook steeds weer blijven doen. Soms kwam ik mensen tegen die al aan hun zesde gevangenisstraf bezig waren. Voor een van hen bezocht ik de be grafenis van zijn moeder en bracht bloemen. ‘Nu bent u familie geworden’ zei de man en vertelde me toen meer over zijn leven dan hij in al die andere vijf keer had gedaan.'

GRAVEN IN DE KELDER

Dweilen met de kraan open? Jan Eerbeek wil er niet van weten. 'Als ik het soms moei lijk vind, denk ik aan dit schepje'. Op de ta fel ligt een oud kinderschepje. Het handvat is van hout, de schep van roestig ijzer. 'Het is van iemand die helemaal vastgelopen was in het leven. Hij moest het huis waar hij woonde ontruimen en mijn vrouw Irene en ik gingen helpen, met nog een aantal men sen. Het hele huis was volgestapeld. Je kon

AFSCHEID JAN EERBEEK - VOORZITTER VAN HET BESTUUR VAN EPAFRAS

nog net op een kiertje naar binnen, alles lag bovenop elkaar. De man zat in een zware psychose. Het was zijn ouderlijk huis, dus hij had daar ook als kind gewoond. Zijn ou ders waren inmiddels overleden. Hij woon de daar, tussen de stapels en de nicotine dreef van de muren af. Alle gordijnen zaten dicht. Hij zat wel zo in elkaar dat stekker voor stekker moest worden bekeken, want dat was zijn huisraad en kon hij nog eens nodig hebben. Op een gegeven moment wa ren we bij de kelder aanbeland. De deur kon niet open, ook daar was alles van boven tot beneden volgestouwd. We moesten graven en we bleven graven. Toen werd ik wel even moedeloos. Het was benauwd, we hadden mondkapjes op, het was nog voor de co ronatijd. We gingen door. En ineens kwam ik dit schepje tegen. En er lag ook nog een doosje geboortekaartjes onder. In die kel der. Onder alles bedolven.'

KIND

'Dat schepje had hij dus bij zich gehad als kind. Het zand van het strand zat er nog aan. En dat doosje met geboortekaartjes

daar stond op: ‘Wij laten u weten dat wij de gelukkige ouders zijn geworden van een zoon’. En toen dacht ik: er is ooit gehoopt op hem. Hij is met verwachting ter wereld gekomen. Hij is als kind goed ter wereld gekomen. En er is een heleboel gebeurd in

zien, in jezelf en in de ander. Je bent ter wereld gekomen, we zijn allemaal kind geweest, in jou zit leven. En ook al kan het raar lopen: er zijn altijd aankno pingspunten om de draad van dat leven weer op te pakken: er wordt iets van je

zijn leven. Maar dat schepje en die geboor tekaartjes zijn dus een teken dat hij kind geweest is. En laten we dat toch altijd blij ven zien in die ander, dat die ander ook kind geweest is. Dat er mensen op hem gehoopt hebben en iets van hem verwacht hebben. Dat is dat schepje.'

HOOP VERLENEN

'Ik neem dat schepje ook wel eens mee naar de kerk, om dit verhaal te vertellen. Want daar zitten we ook bij elkaar, in hoop en verwachting. Die hoop moeten we blijven

verwacht, er is op jou gehoopt. We kun nen allemaal die hoop wel gebruiken en aan elkaar doorgeven. Ik houd meer van het woord hoopverlener dan hulpverle ner. En daarover gaat het ook met Kerst. Er wordt een kind geboren in een stal, Jezus, tussen de mensen van de straat. De engelen zingen en het ruige volk uit de bergen komt kijken. En er wordt op hem gehoopt, er wordt redding van hem verwacht. Het kan raar lopen met de mensenkinderen. Maar die hoop op een ander leven blijft.' ■

Jan Eerbeek

‘Ik houd meer van het woord hoopverlener dan hulpverlener. En daarover gaat het ook met Kerst’

HOE EEN DIER IN DE CEL KAN HELPEN

Zo dol dat de katten in no time dikke poezen werden.

NATUUR IS OVERAL

Er bestaat een gevangenisfilm waarin een dier een hoofdrol heeft. De film heet The Green Mile, en de muis, waarover het hier gaat, Mr. Jingles. De muis is de grootste vriend van een van de gedetineerden, Delacroix. ‘Del’ voert hem, laat hem bij zich slapen en leert hem trucjes. Later zal de muis een circusmuis worden en hem rijk maken.

De film is fantasie, maar de vriendschap met de muis had ook een waar gebeurd verhaal kunnen zijn. Muizen komen in

Honderden onderzoeken hebben bewezen dat mensen zich beter voelen met natuur om zich heen, al is het maar één boom. Ook in de gevangenis gaat dat op. Elk contact met iets wat leeft werkt. TEKST: Marjolein van Rotterdam elke gevangenis voor. Sommige gedetineer den lukt het om ze tam te maken. Een Ne derlandse gevangenispsycholoog vertelde in Comeback al eens over iemand die daar heel goed in was. Hij had een muis gevangen en hem tot een huisdier gemaakt. De psy choloog mocht de muis zien, maar mocht het aan niemand vertellen – dieren in de cel waren verboden. In de Nederlandse vrou wengevangenis in Nieuwersluis gebeurde net zoiets, maar dan legaal. Twee gevange niskatten woonden in de grootste cel van de gevangenis. Alle vrouwen waren dol op ze.

In de Scheveningse gevangenis zijn er altijd kauwtjes. Kauwen zijn een soort kraaien, maar dan kleiner en met lichtgrijze ogen. Ze zijn slim en worden gemakkelijk tam. Ze weten dat er in de gevangenis altijd wat te eten is. De jongen die er opgroeien, vliegen zelfs later uit dan andere kauwenjongen: zo veel voer is er. Of er gedetineerden zijn die het opvalt, weten we niet. Een medewerk ster schreef over de kauwtjes een verhaal. Zij zag ze vanuit haar raam en vond het in spirerende vogels.

Wat de kauwtjes en muizen vertellen: na

GEVANGENIS EN NATUUR

tuur is overal. Natuur is al wat leeft, ook dicht bij je. Op de vloer, in de bodem, op mu ren, in hoekjes en gaten. Zoals een paar denbloem in de stad in een gaatje tussen twee stoeptegels de kop opsteekt, zijn er in de gevangenis insecten, spinnen, schim mels, plantjes, mossen en korstmossen, zoogdieren en (dus) vogels. Natuur ervaren is vooral een kwestie van je zintuigen open zetten. Je hoeft er geen bergen voor te be klimmen of een oceaan in te duiken. Als je tegen een boom zit en goed oplet, zul je merken dat er van alles leeft. In Neder land leven er op de wilg, de recordhouder, alleen al 450 insectensoorten, met alle an dere levende wezens erbij zijn het er nog veel meer. Als je tijdens het luchten de he mel kunt zien, zul je merken dat de lucht boven je hoofd elke dag anders is. Onzicht bare, maar ook zichtbare levende wezens

Zwolle bijvoorbeeld liep dit jaar een proef voor een project: Plantje voor Morgen. De gedetineerde vrouwen kweekten groenten en leerden daar ook mee koken. Een ander project, Prison Dogs in een Amerikaanse gevangenis, werkt zelfs twee kanten op. Het helpt de gedetineerden, die puppy’s trainen om hulphond te worden voor mensen met PTSS (posttraumatische stress stoornis). En het helpt de getrauma tiseerde ex-militairen. In een documentaire die over het project is gemaakt, Dogs on the inside, zie je hoe de honden in twee jaar tijd hulphonden worden en mensen helpende mensen. Een van de gedetineerden zegt: ‘Het is voor mij een tweede kans. Zo voelt het, een tweede kans om het goed te doen.’ In een ander project trainen gedetineerden paarden. In een film over het project zegt een van de trainers: ‘Ik heb nog nooit in

ETEN, DRINKEN, POETSEN

Alles kun je leren van de natuur. Wat opvalt als je naar de projecten kijkt: iedereen wordt aardiger door het con tact met levende wezens en leert van de dieren en planten om hem heen. Het zelfvertrouwen groeit als de ‘plantjes voor morgen’ in Zwolle. Ook de gevan genismedewerkster in Scheveningen die de kauwen observeerde, leerde. Ze zag hoe de kauwen elke dag, op dezelf de tijd en dezelfde plaats, neerstreken. Samen hielden ze een slaapvlucht voor de nacht. Samen sliepen ze in de coni feren op de binnenplaats. Net als alle vogels zorgden de kauwen voor alles wat belangrijk is in het leven: een vei lig nest, eten en drinken en houden ze hun veren spic en span – vliegen lukt anders niet meer. Meer dan ze vonden op het gevangenisterrein hadden de kauwen niet nodig. Een gemiddelde kauwendag bestond uit eten, drinken, poetsen, rusten, zag de gevangenis medewerkster. Rust, reinheid en regel maat. Elke dag weer. ■

komen voorbij. Misschien zie je wel ganzen overvliegen, altijd in een V. Je hoort ze eer der dan je ze ziet. De achterste moedigen de voorste aan. Ganzen werken samen.

HONDENTRAINERS

Natuur doet goed. Dat is ook bewezen door wetenschappers. Er zijn honderden onder zoeken naar gedaan (zie kader): zelfs een boom voor het raam of een foto van een bos heeft al een gunstige invloed. Natuur helpt als je ernaar kijkt, maar nog meer als je ermee werkt of mee omgaat. Verzorgen, liefde geven aan een dier of aan planten, doet een mens goed. Nelson Mandela wist dat al voor er onder zoeken waren gedaan. Tuinieren hielp hem het vol te houden in de cel. ‘Om de gevange nis te overleven’, schreef hij in 1982 vanaf Robbeneiland, ‘moet je manieren verzinnen die je dagelijkse bestaan bevredigender maken. Een zaadje in de grond stoppen, het zien ontkiemen, het verzorgen, zien groeien en uiteindelijk oogsten, is een van de beste manieren om je leven mooier te maken. Het gevoel de verzorger van zo’n klein plekje aarde te zijn geeft een gevoel van vrijheid.’ Soms zijn het de autoriteiten van de gevan genis zelf, die een project met tuintjes of dieren opzetten. Ze zijn zonder uitzondering succesvol. In de vrouwengevangenis van

mijn leven iets afgemaakt. Als je werkt met paarden leer je ze alles, van het begin als wild paard, tot het moment dat je erop kunt rijden. De paarden leren mij iets wat ik in mijn leven nodig heb.’

NATUUR IS GOED VOOR ONS

• Natuur zorgt voor rust en ontspanning. Het leidt tot minder cortisol (stresshor moon) en een verlaging van bloeddruk. Alleen al een boom voor het raam helpt.

• Natuur stimuleert de aanmaak van het ‘knuffelhormoon’ oxytocine. Hierdoor maak je makkelijker contact en voel je meer verbinding met anderen.

• Bomen verminderen CO2-concentraties en filteren schadelijke stoffen uit de lucht. Ze geven ook stoffen af: fytonciden, afweerstoffen. Die beschermen te gen insecten, bacteriën en schimmels. Ze verbeteren ook het menselijke af weersysteem en verminderen de hoeveelheid stresshormonen.

• Een onderzoek van de Carleton Universiteit in Canada toonde het belang van groen aan voor het welbevinden. De onderzoekers lieten proefpersonen in het onderaardse gangenstelsel van de universiteit lopen, én buiten. Na 17 minuten buiten wandelen voelden zij zich lekkerder dan daarvoor en lekkerder dan na 17 tunnelminuten. Veel lekkerder dan ze zelf hadden ingeschat.

• In de natuur zijn leidt tot een vermindering van pijn en negatieve emoties zoals boosheid, vermoeidheid en somberheid en tot een toename van positieve ge voelens en energie.

• Toen nog maar een deel van de bomen van het Million Trees Project in New York de grond in waren gegaan, bleek de kwaliteit van leven al te zijn gestegen. Dit positieve effect was alleen aanwezig in de jaargetijden dat bomen in blad stonden.

‘Iedereen wordt aardiger door dieren en planten om hem heen’

KONINGIN ELIZABETH II OVERLEDEN

44 DAGEN PREMIER

Zolang als de ene Elizabeth koningin was, zo kort was de andere Liz ministerpresident. Na 44 dagen stapte de Britse premier Liz Truss op. Ze is daarmee de kortst zittende Britse premier ooit, schrijft de Volkskrant. Niemand was er verbaasd over. Toen ze haar minister van Financiën Kwasi Kwarteng ontsloeg kon haar eigen opstappen eigenlijk niet uitblijven. Kwar teng kreeg de schuld van de roekeloze casi nobegroting die de twee hadden opgesteld. Maar toen de opvolger van Kwarteng de begroting naar de prullenbak verwees, kon ze niet anders meer. Al helemaal niet toen de rest van haar partij haar ook liet vallen. Fractievoorzitter Sir Graham Brady noemde 10 Downing Street met alle personeelswis selingen een Airbnb-verblijf. Twee uur later werd de lessenaar naar buiten gedragen. Iedereen wist wat dat betekende. Nog geen week later wordt Rishi Sunak gekozen tot haar opvolger.

Een paar dagen nadat zij de nieuwe premier Liz Truss heeft geïnstalleerd, over lijdt op 8 september Koningin Elizabeth van Groot-Brittannië. Ook al is ze 96 jaar oud, haar dood komt als een schok. De dagen voor de uitvaart lijkt heel Engeland in de rij te staan om Queen Elizabeths kist te zien. Op straat staat ‘The longest queue in history’. Op de dag van de uitvaart zelf, 11 dagen later, breekt Elizabeths begrafenis opnieuw een record. Haar uitvaart is de grootste die de Britten, en ook de rest van de wereld, ooit hebben gezien. De records hebben alles te maken met het instituut dat de Queen was. Wat er ook gebeurde, altijd was die kleine dame er. Haar begrafenis is hierdoor meer dan de uitvaart van een koningin. Het is ook de begrafenis van een tijdperk. Ze wás Groot-Brittannië, schrijft de Volkskrant.

PROTESTEN IN IRAN GROEIEN, ONDERDRUKKING OOK

Op 16 september sterft de 22-jarige Mahsa Amini na een arrestatie door de zedenpolitie van Iran. Volgens ooggetuigen werd Amini door de politie in elkaar geslagen omdat ze haar hijab, de verplichte hoofd doek, niet op de juiste manier droeg. Tij dens die arrestatie kreeg ze klappen op haar hoofd. Na haar dood zwelt het protest in Iran, en ook daarbuiten, aan. In Iran wor den de demonstranten steeds jonger, gene ratie Z worden ze genoemd en hun motto is ‘Vrouw, leven, vrijheid’. Veelzeggend, volgens NRC, is een video van een meisjes school uit Karaj, niet ver van de hoofdstad Teheran. Alle leerlingen hebben hun hijab afgedaan. ‘Schaam u!’ roepen ze, en ja gen het mannelijke schoolhoofd de poort uit. Ook op de universiteiten wordt overal actiegevoerd. De reactie van de overheid is heftig. De politie slaat met knuppels en schiet met rubberen kogels. Buiten de uni

versiteiten en welvarende delen van Iran schiet het regime met scherp. Op 25 okto ber meldt de Volkskrant dat er 315 mensen zijn aangeklaagd, een aantal van hen voor een misdrijf waar de doodstraf of amputatie op staat. In het buitenland zijn het vooral de gevluchte Iraniërs die het protest aanzwen gelen. Omdat de vrouwen in Iran uit protest hun haren afknippen doen vrouwen dat over de hele wereld ook – al is het maar een lok.

DERDE VAN PAKISTAN ONDER WATER

De overstromingen die in september Pa kistan teisterden, zijn de zwaarste die het land ooit gekend heeft, schrijft NRC Een derde van het land kwam onder water te staan. Door een extreme moesson, met negen keer meer neerslag dan normaal in het regenseizoen, zwollen rivieren aan en liepen de uiterwaarden van de Indus onder. Veel van dat water kwam uiteindelijk in het stroomafwaarts gelegen Sindh terecht. Mil joenen mensen zijn getroffen, hele dorpen spoelden weg. Internationaal worden de heviger moessons en smeltende gletsjers van Pakistan in verband gebracht met kli maatverandering, waar het land extreem kwetsbaar voor is. Daarmee is Pakistan, dat zelf nog geen 1 procent van de mondi ale broeikasgassen uitstoot, buiten verhou ding slachtoffer van een probleem waaraan vooral westerse landen schuldig zijn, zo stelt de Pakistaanse regering.

Liz Truss

Koningin Elizabeth II van Groot-Brittannië

NEK-AAN-NEK RACE IN BRAZILIË

De spannende tweede ronde van de presidentsverkiezingen in Brazilië leverde uiteinde lijk winst op voor de linkse kandidaat Lula Da Silva. Het was een nek-aan-nekrace, schrijft NOS.nl. Lula kreeg bijna 51 procent van de stemmen, een fractie meer dan zittend president Bolsonaro. De nieuwe president, die na twee vorige regeringstermijnen wegens corruptie de cel in ging, sprak over een politieke wederopstanding. Lula wil de verdeeldheid in Brazilië tegengaan. Ook beloofde hij de honger te bestrijden en ontbossing van het Amazoneregen woud tegen te gaan. Onduidelijk is of Bolsonaro zijn nederlaag wel echt erkent. Drie uur nadat de uitslag was binnengekomen gingen de lichten in het presidentieel paleis uit zonder dat hij zijn verlies had toegegeven of zelfs maar commentaar had gegeven op het resultaat. Voor de verkiezingen had hij gezegd dat een verlies alleen door kiesfraude zou kunnen ko men – ongeveer wat oud-president Trump zei bij de laatste verkiezingen in de VS.

CHINA’ S TOEKOMST

Op het Twintigste Partijcongres in China verkondigde leider Xi Jinping dat China bezig is aan een glorieuze opmars en zich door niets of niemand zal laten te genhouden. De communistische partijleider zette een toekomstvisie uiteen vol dreigingen (onder andere aan het adres van Taiwan, dat hij weer wil inlijven) en gaf in zijn plannen binnenlandse veiligheid voorrang boven economie, schrijft de Volkskrant. Ook al staat die economie er juist nu slecht voor en veroorzaakt het strenge covidbeleid met lockdowns veel economische schade. Xi versterkte ook nog zijn eigen positie. Hij kende zichzelf een derde termijn als partijleider toe, in strijd met China's politieke normen, en vulde het partijbestuur met zijn aan hangers. Xi's macht is nu onbegrensd. Tekenend voor de sfeer was een incident met oud-partijleider Hu Jintao, tijdens de slotceremonie van het Partijcongres. Hu werd weggeleid van zijn stoel naast Xi Jinping. Volgens staatspersbureau Xinhua werd de 79-jarige Hu om gezondheidsredenen meegenomen, maar analisten za gen zijn verwijdering als een politieke afrekening.

HALLOWEENRAMP

IN ZUID-KOREA

Zeker 153 mensen werden doodgedrukt in het gedrang dat ontstond tijdens een Halloweenfeest in de Zuid-Koreaanse stad Seoul. Ook vielen er 82 gewonden. Slacht offers raakten verdrukt en vertrapt in een mensenmassa. De meeste doden vielen in één steeg. De slachtoffers zijn vooral tieners en twintigers, meldt NOS.nl. De autoriteiten onderzoeken nog wat er precies is gebeurd.

OEKRAÏNE: BARRE WINTER VERWACHT

VOETBALDRAMA OP JAVA

Een van de ernstigste stadionrampen in de moderne geschiedenis vond dit najaar plaats in Malang. Rellen rond een competitiewedstrijd tussen de Indonesische voetbalclubs FC Arema en Persebaya Surabaya eindigden in een drama waarbij zeker 129 mensen om het leven kwamen en zo’n 180 gewonden vielen. Voetbal is volkssport nummer één in Indo nesië en volgens de Volkskrant gaat het er steeds vaker gewelddadig aan toe in de stadions. Na de wedstrijd stroomden supporters het veld op, waarna de politie grote hoeveelheden traangas afvuurde. In de paniek die ontstond werden honderden mensen onder de voet gelopen, met doden en gewonden tot gevolg.

Dit najaar lijkt er iets te veranderen in de oorlog in Oekraïne. Steeds vaker horen we berichten over Oekraïense troepen die dorpen en steden veroveren en Russische militairen die op de vlucht slaan. Onder andere bij Charkiv verraste het Oekra iense offensief de Russen volledig. Ook in het zuiden wordt terreinwinst geboekt. De Russische president Poetin reageert met schijn-referenda in een aantal be zette gebieden en annexeert ze. Eind ok tober kampt heel Oekraïne met stroomuit val. Inwoners van acht provincies hebben geen stabiele watervoorziening meer, in grote steden blijven lichten uit en enkele ziekenhuizen draaien op noodaggregaten, schrijft de Volkskrant. In Kiev roept de bur gemeester zijn burgers op drinkwater in te slaan. Er wordt een barre winter verwacht.

ANP

Xi Jiping op het Partijcongres van China

Lula Da Silva

Herdenking in Seoul

PIJN AAN DE ZIEL

'Ik denk dat ik gek word' zei een Russisch soldaat tegen zijn vrouw. Hij belde vanuit Oekraïne. 'Ik heb al zoveel burgers gedood.'

Ook al lijkt het soms niet zo: ook militairen weten vaak wel de gelijk wanneer ze een morele grens over gaan. En ze kunnen daar aan lijden, zelfs gek van worden. Dat geldt ook voor Nederlandse veteranen die we soms in buitenlandse gevange nissen ontmoeten. Ze zijn uitgezonden geweest, bijvoorbeeld in missies naar Afghanistan, naar Bosnië, naar Mali. Ze konden niet meer de weg terug vinden naar een gewoon bestaan in Nederland. Ze reageren soms heftig op ‘gewone’ gebeurtenissen, bijvoorbeeld in de omgang met kinderen. Ze gaan reizen, zwerven of ontsporen in drugs of drank of soms in crimineel gedrag. Vaak hebben ze levensbedreigende si

tuaties meegemaakt: bombardementen, mijnen, scherpschutters, man-tot-man gevechten. Zo’n heftige ervaring leidt soms tot klachten die we met een verzamelbegrip PTSS noemen, post-traumatische stress stoornis. Je beleeft bijvoorbeeld steeds opnieuw de dreigende situatie, je slaapt slecht, bent bang en onrustig en overge voelig voor harde geluiden. PTSS kan ove rigens ook in andere levensbedreigende situaties ontstaan, bijvoorbeeld bij slacht offers van verkrachting of overlevenden van schietpartijen op scholen, zoals in de VS. Wat centraal staat is de levensbedreigende situatie. En als je dan met PTSS en al in en gevangenis belandt verergeren de klachten vaak: er zijn veel en harde geluiden, en vaak ook is er nieuwe dreiging van geweld.

MORELE VERWONDING

De laatste jaren is er naast het begrip PTSS steeds meer aandacht gekomen voor het begrip ‘morele verwonding’, met name in de krijgsmacht. 'Er kwam een soldaat van de vijand op me af, zijn wapen getrokken. Ik schoot. Hij viel neer. Ik liep naar hem toe en zag dat hij dood was. Ik controleerde zijn kleding en vond in zijn borstzak een foto van twee kinderen, kleine meisjes. Ik nam aan dat het zijn kinderen waren. Nu denk ik steeds aan die meisjes die hun vader kwijt zijn. En dat is mijn schuld.'

Bij morele verwonding gaat het vooral om de ervaring van schuld, de verantwoor delijkheid voor een daad waarvan je altijd geleerd had dat je dat niet mocht doen. Zoals het doden van een ander mens. In oorlogen gebeurt dat veel en regeringen en legerleiding zijn dan ook altijd bezig met de morele rechtvaardiging daarvan. Doden van de vijand is dan noodzakelijk om je land te bevrijden of verdedigen. Dat helpt soldaten om die morele grens over te gaan. En in de omgeving van het leger worden mensen ge

TEKST: Nienke van DIjk

traind om daar mee om te gaan. Maar toch is er vaak een moment, zoals bij de soldaat die de foto van de kinderen zag, dat die rechtvaardiging niet meer werkt. Dat je de schuld of de schaamte daarover niet meer kwijtraakt. Dat noemen we morele verwon ding: je besef van wat rechtvaardig en goed is, is geschonden, ook door wat jezelf hebt gedaan. Het gaat ook nog verder: som mige mensen begaan oorlogsmisdaden. Ze schieten ongewapende burgers dood. Ze verkrachten vrouwen of krijgsgevange nen. De buitenwereld hoort lang niet altijd de verhalen daarover, maar de daders le ven altijd met deze schending, ook van hun eigen moraal. Sommigen stoppen het weg. Anderen begaan een nog grotere wreed heid om de pijn weg te duwen. Het lijkt een

geboren kind in zijn gezin, omdat hij het ge voel had dat hij het recht op geluk verspeeld had, nu hij een onschuldig burger gedood had. Of de man die telkens zo woedend was op zijn kleuterzoon dat het kind de tuin in vluchtte en over de schutting klom om bij hem weg te komen. Je kunt dat ervaren als dader: je had nooit gedacht dat je zo iets zou doen. Je kunt het ook ervaren als getuige of als slachtoffer: je had nooit ge dacht dat jou zoiets kon overkomen, dat je zoiets zou zien, dat mensen dat elkaar kun nen aandoen. Het gaat gepaard met schuld, met schaamte, en vaak ook met boosheid: bijvoorbeeld op degenen die de opdracht hebben gegeven, de commandant, de rege ring of het verraad van een vriend of baas. Of boosheid op jezelf. In alle gevallen is je

zij denken dat God hen ziet. Het gaat dus altijd om relaties. En verwerking en herstel gebeurt dan ook altijd in die re laties. Vroeger waren er in de samenle ving meer rituelen voor teruggekeerde krijgers: zij moesten bijvoorbeeld per gedode tegenstander een aantal dagen vasten en psalmen opzeggen. Daarna konden ze weer terugkeren in de sa menleving.

Je ziet nu dat sommige veteranen naar nieuwe rituelen zoeken: bijvoorbeeld een retraite in een klooster waarbij ook gelegenheid is om met elkaar te praten over de dingen die gebeurd zijn. Het doel is onder ogen zien en accepteren wat er gebeurd is. Maar ook doen veteranen soms een terugkeerreis, bijvoorbeeld naar Srebrenica om de plaats van oorlog en pijnlijke herinnering terug te zien en een plaats te geven in hun leven.

ACCEPTEREN

beetje op hoe sommige gedetineerden hun delict verwerken. Soms worstelen zij ook met schuld of schaamte, soms stoppen ook zij de herinnering het liefste weg. Of ze proberen het te rechtvaardigen: ‘ze was een slechte vrouw’ of ‘het was hij of ik’. En soms doen ze er onverschillig over. En doen het nog een keer.

VERWERKING EN HERSTEL

Soms is de morele verwonding nauwelijks bewust en komt het pas bij een bijzondere gebeurtenis weer naar boven. Zoals de jon ge man die niet kon genieten van het pas

gevoel van wat goed en rechtvaardig is ver stoord. Zo vertelde een geestelijk verzorger van een man die zichzelf niet kon verge ven dat hij achteloos en zelfs wreed was omgegaan met een mensenleven. 'Het is onvergeeflijk', zei hij. Hij heeft zichzelf dat ook later niet kunnen vergeven, ook niet in gesprekken. Hij heeft wel leren leven met dat deel van zichzelf dat kennelijk in staat was tot wreedheid.

Bij morele verwonding gaat het niet al leen om hoe je jezelf ziet, maar ook hoe de mensen in je omgeving je zien, hoe slacht offers hen zien en voor sommigen ook hoe

Het gaat om een vorm van goedmaken van schuld, van herstel van vertrouwen in jezelf en in de wereld om je heen. Mo rele verwonding is dus iets anders dan een psychische stoornis. Ze noemen het ook wel ‘pijn aan de ziel’. En bij herstel daarvan gaat het niet om medicatie maar om acceptatie, om een erkenning van wat je gedaan hebt en daarmee in het reine komen. En soms kan die ontstaan in ge sprekken, met een psycholoog of gees telijk verzorger. Soms is er meer nodig: contact met slachtoffers, boetedoening of vergeving, ook van jezelf. Praten met de mensen op wie je zelf kwaad bent. Ac cepteren dat je het zo gedaan hebt. Dat het misschien anders had gekund, maar dat je dat nu niet meer kunt veranderen. Sommige mensen kunnen iets goed maken, bijvoorbeeld door mee te doen in wederopbouw of een ander gebaar naar slachtoffers of de samenleving. In Nederland zijn bijvoorbeeld veteranen actief in zoekacties naar mensen die ver dwenen of vermist zijn.

Onder ogen zien en accepteren. De va der van de kleuter leerde te zien dat hij eigenlijk woedend was op zijn comman dant die hem in een gevaarlijke situatie had gebracht. Hij zocht het uit, ook met die commandant. Hij bleek het oneens met zijn beslissingen, maar hij accep teerde dat het zo was gegaan. De angel was uit zijn woede. En daardoor kon hij ook weer een ‘gewone’ vader zijn. ■

‘Bij morele verwonding gaat het niet alleen om hoe je jezelf ziet, maar ook hoe de mensen in je omgeving je zien’

Er is overlap in klachten tussen PTSS en Morele verwonding

MAX VERSTAPPEN WERELDKAMPIOEN

in de

1. Op het

op zijn naam. Daar ging wel een bijzonder verwarrende ontknoping aan vooraf. Er was een tijdstraf voor zijn tegenstrever Charles Leclerc en gedoe over de punten telling. Maar uiteindelijk was de wereldtitel een feit. Max Verstappen domineerde, na een zwakke start, het hele seizoen. Hij won al veertien Grands Prix: een record van meeste overwinningen tijdens een Formule 1-seizoen. Ook heeft hij nu al de meeste punten ooit gescoord tijdens een seizoen in de koningsklasse. Om het re cord te behalen van de meeste overwinningen ooit moet hij nog even doorrijden. In de rangschikking aller tijden staat Lewis Hamilton soeverein op 1 met 103 over winningen. Daarna volgen Michael Schumacher (91), Sebastian Vettel (53), Alain Prost (51) en Ayrton Senna (41). Verstappen staat op de zesde plek met in totaal 33 overwinningen, aldus De Telegraaf.

WK VOETBAL IN QATAR OMSTREDEN

Voor het eerst in de geschiedenis vindt het WK voetbal plaats in de winter. In de ope ningswedstrijd op 20 november spelen Qatar en Ecuador tegen elkaar en de finale is op 18 december. Ook Nederland doet weer mee, na een afwezigheid van acht jaar. Al in 2010 kende de FIFA de organisatie van het WK 2022 toe aan Qatar, dat de voorkeur kreeg boven de Verenigde Staten, Zuid-Ko rea, Japan en Australië. Maar was de ver kiezing wel eerlijk gegaan? Er kwamen al snel verhalen naar buiten dat de leden van het uitvoerend comité van de FIFA zich had den laten omkopen door bondsbestuurders van Qatar. In eerste instantie zou het WK in de zomer gespeeld worden maar door de extreme temperaturen die er dan heersen in de golfstaat werd in 2015 besloten dat het toernooi in de winter gespeeld wordt. Veel erger is dat, volgens The Guardian, ze ker 6.500 arbeidsmigranten tussen 2010 en 2020 zijn overleden in Qatar. De arbeidsmi granten worden veelal ingezet bij de bouw van voetbalstadions of infrastructuur.

VROUWEN PLAATSEN ZICH VOOR WK

De Nederlandse voetbalsters is het op het nippertje gelukt zich direct te plaatsen voor het WK in Australië en Nieuw-Zee land, dat volgend jaar plaatsvindt. In de wedstrijd thuis tegen IJsland, draaide een voorzet van Esmee Brugts in blessuretijd in het doel. Daar waren 29 doelpogingen aan vooraf gegaan, aldus de NOS. Boven dien raakten de Oranje dames drie keer de lat en een keer de paal. In de eerste ronde van het WK stuit Nederland in ieder geval op titelverdediger de Verenigde Staten. Dat is bepaald geen onbekende voor Ne derland. In de WK-finale van 2019 verloor Oranje toen van de Amerikanen met 2-0.

Max Verstappen is voor de tweede keer in zijn carrière wereldkampioen gewor den

Formule

circuit van Suzuka zette hij de Grand Prix van Japan

Max Verstappen

Max Verstappen en Lewis Hamilton in actie tijdens de Grand Prix in Brazilië

Leuchter en Janssen vieren overwinning

FEYENOORD WINTERKAMPIOEN

Terwijl Ajax en PSV dachten uit te maken wie in de winterstop op plek 1 van de ere divisie zou staan, was het Feyenoord die uiteindelijk de koppositie pakte. Nadat PSV drie punten in de Eredivisie-topper tegen Ajax mee naar huis nam (1-2) leek er voor de Eindhovenaren geen vuiltje aan de lucht. Maar PSV verloor de laatste wedstrijd van de eerste competitiehelft van AZ (0-1) en Ajax speelde gelijk tegen Vitesse en Emmen. Daarom is het verrassend genoeg Feyen oord die zich met 3 punten meer dan Ajax en PSV de winterkampioen mag noemen.

AFSCHEID FEDERER

RICO VERHOEVEN 16 GEVECHTEN ONGESLAGEN

Zwaargewichtkampioen van GLORY, de 33-jarige Rico Verhoeven, heeft in een gevecht met Nederlander Hesdy Gerges (38) zijn zestiende wedstrijd op rij ge wonnen, aldus De Telegraaf. De kickbok ser uit Bergen op Zoom won op technische knock-out tijdens zijn eigen evenement HIT IT in Ahoy te Rotterdam. De hele partij domineerde Verhoeven en in de derde ron de (van de vijf) sloeg Rico zijn tegenstan der voor acht tellen naar de grond. Voor Gerges betekende dit verloren gevecht het einde van zijn professionele kickboksloop baan die ruim twintig jaar geduurd heeft. Het was voor de eerste keer in ruim een jaar dat Rico Verhoeven weer in de ring stond. Zijn vorige gevecht, in oktober 2021, versloeg hij Jamal Ben Saddik in een spectaculair gevecht. In het voorjaar van 2023 zal de kickbokser mogelijk weer een aanval moeten afslaan. Deze keer zal het waarschijnlijk Alistair Overeem (42) zijn, die hem in de ring tegemoet treedt. Die Nederlandse MMA-vechter en kick bokser versloeg begin oktober Badr Hari, die vrijwel direct zijn naderende afscheid aankondigde.

Roger Federer heeft zijn tenniscarrière op een prachtige manier beeindigd, schrijft het AD. De laatste wedstrijd van zijn indrukwekkende loopbaan speelde hij samen met zijn rivaal en goede vriend, Rafael Nadal. Op de Laver Cup in Lon den speelden de twee toptennissers zij aan zij in de dubbel. Na de wedstrijd hield Federer een emotionele toespraak. 'We komen hier wel doorheen, toch', begon na de partij in Londen. 'Ik ben gelukkig, niet verdrietig. Ik heb er zo van genoten, alles voor de laatste keer doen. Ik zou willen dat ik het allemaal nog eens opnieuw kon doen, want het was een geweldig reis samen met mijn vrienden en familie. Mijn vrouw en kinderen zijn zo supportive geweest, daar ben ik zo voor eeuwig dankbaar voor. Ze heeft me altijd door laten spelen, dankjewel daarvoor', zei Federer, terwijl zijn stem volledig brak. Bij het publiek in en de kijkers thuis hield menigeen het ook niet droog. De Zwitser domineerde van 2004 tot en met 2007 het mannentennis in het enkelspel. In totaal won hij daarin 103 titels.

NAOMI VISSER IN 3 TURNFINALES

In Liverpool heeft de Nederlandse Naomi Visser (21) zich bij de WK turnen geplaatst voor drie individuele finales: de onderdelen meerkamp, brug en vloer. In totaal zijn er vijf Nederlandse finaleplaatsen. Het is de eerste keer sinds de WK van 2001 dat een Nederlandse turnster zich voor drie indivi duele WK-finales plaatst, aldus NUsport.nl. Toen was het Verona van de Leur die erg succesvol was. Hoewel Visser uiteindelijk geen medaille pakte kijkt ze tevreden te rug: 'Ik ben echt superblij met mijn WK', aldus de atlete.

ANP ANP

Roger Federer in actie op Wimbledon

Rico Verhoeven

Naomi Visser

ANP

‘JUIST DOOR MET HEN OM TE GAAN, BEVORDEREN WE HET HERSTEL’

Als zedendelinquent sta je er vaak alleen voor, maar heb je ook hulp nodig op weg naar herstel. Vrijwilliger R. neemt het niet op voor hun daden, wel voor de mensen die zij ook zijn. 'Iedereen is zo veel meer dan zijn delict.'

TEKST: Marjolein van Rotterdam

Overal in de wereld zitten Nederlan ders vast voor zedendelicten: voor verkrachting, aanranding of on tucht, seks met minderjarigen, grooming (virtueel kinderlokken), kinderporno of kinderprostitutie. Het zijn daders die liever geheimhouden waarvoor ze zitten. Áls het bekend wordt wat ze hebben gedaan, zijn zedendaders namelijk van één ding zeker: ze hebben geen leven meer. Je wordt een paria als je een zedendelinquent bent. R. weet er alles van. Hij is vrijwilliger bij COSA, een project van Reclassering Neder land dat zich richt op veilige re-integratie van ex-zedendaders in de maatschappij. R. denkt dat paria nog zwak uitgedrukt is. 'In de gevangenis breekt de hel los als bekend wordt dat iemand vastzit voor een zeden misdrijf', zegt hij. 'In gevangenissen staan zij onderaan. Ze worden gepest, geslagen, buitengesloten. Medegevangenen haten ze, ook personeel en soms vrijwilligers moeten niets van ze hebben. De agressie die men sen in zich dragen wordt botgevierd op de zedendaders.'

Een man vertelde R. dat hij was veroordeeld voor het hebben van kinderporno. 'Hij werd in elkaar geslagen. Het is al erg als je in het buitenland in de gevangenis terechtkomt, dit maakt het nog veel erger. In sommige landen zijn er gevangenissen die speciale afdelingen hebben voor zedendaders, om dat die anders worden mishandeld. Dat zegt al genoeg.'

OP DE BLAREN ZITTEN

Vrijwel iedereen heeft moeite met zeden daders. Niet alleen in de gevangenis. Ook buiten breekt de pleuris uit als bekend wordt dat een ex-zedendader in de buurt komt wonen. Soms worden huizen beklad en mensen weggepest. Een tweede kans

SUCCES

Er is onderzoek gedaan naar het suc ces van COSA. Gemiddeld bleek 70 procent niet meer in herhaling te ver vallen. In Nederland ligt het percen tage nog hoger. De afgelopen jaren zijn ongeveer 180 zedendaders bege leid, 96 procent pleegde niet opnieuw een zedendelict.

wordt hun niet gegund. Een uitzondering is COSA. 'Wij verdedigen de daden niet, maar geloven wel in herstel', zegt R. 'Bij COSA leren we mensen dat hun leven niet kapot is: we laten zien dat er een weg terug is. Juist door met hen om te gaan en daardoor hun gevoel voor eigenwaarde terug te ge ven. Het isolement waarin ex-gedetineerde zedendaders terechtkomen, is ondraaglijk. Hoe kan je herstellen als niemand je ziet staan? Onze drijfveer is herhaling voorko men. Daarvoor moet je mensen opzoeken. Je ziet dan meteen dat mensen veel méér zijn dan hun misdrijf. Daar ruimte voor maken is iets wat ik iedereen kan aanra den: door je oordeel uit te stellen en echt te luisteren, help je mensen veel meer dan je denkt.'

COSA (afkorting van Circles of Support and Accountability; Cirkels voor Ondersteuning, Samenwerking en Aanspreekbaarheid) be gon dankzij een Canadese dominee uit het stadje Hamilton. In zijn gemeente kwam een 41-jarige zedendader vrij. Samen met andere burgers wilde hij deze Charlie hel pen. Met hen vormde hij een ‘circle of sup port’. Samen een kring vormen om een voormalige dader heen, bleek te helpen om herhaling te voorkomen. Zo goed dat COSA intussen in tien landen actief is.

'COSA werkt met twee cirkels', vertelt R. 'Een binnencirkel om het kernlid (de exgedetineerde) heen, van drie of vier vrijwil ligers, en een tweede cirkel daar weer om heen, met professionals. Zo’n twee tot drie jaar kom je met de binnencirkel elke week bij elkaar. Een coördinator begeleidt alles. De coördinator met wie ik mee samenwerk is geweldig: zij kan elk gesprek in goede banen leiden en gaat toch niets uit de weg.' Een coördinator is er altijd bij als de bin nencirkel voor het eerst kennismaakt met het kernlid.

EERSTE KEER

Het eerste kernlid van R. was een oudere man. Iemand die een succesvol leven had gehad, tot hij in een buitenlandse gevange nis terechtkwam na opgepakt te zijn voor seksueel misbruik met een minderjarige. 'Het was een ontzettend aardige man. Gek genoeg verraste mij dat toch nog – ondanks de trainingen die ik had gehad. Je hebt ken nelijk, ook al wil je dat niet, een bepaald beeld in je hoofd bij deze daders. Voor de

HULP NODIG VAN COSA?

Reclassering Nederland richtte in 2009 samen met de Avans hogeschool de eerste cirkel in Nederland op. Intussen heeft COSA een landelijke dekking, nog steeds onder de paraplu van de reclassering. Er zijn 180 cirkels en ongeveer 300 vrijwilligers. Wil je na je detentie graag geholpen worden door COSA? Dat kan en kun je nu al laten weten. Als je wilt deelnemen, kun je je al in de gevangenis aanmelden via je vrijwilliger van Bureau Buitenland van de Reclassering of via je advocaat of naaste. Ben je terug in Nederland dan wordt gecheckt of je aan alle criteria voldoet. Je moet o.a. in Nederland wonen en verblijven, gemotiveerd zijn om delictvrij te leven, niet gediagnosticeerd zijn als psychopaat, en bereid zijn om samen te werken met vrijwilligers. Daarna vindt een intakegesprek plaats. Dat is geheel vrijblijvend.

kennismaking was ik nerveus. Het gold ook voor de andere twee vrijwilligers en al hele maal voor het kernlid.' Een voorwaarde voor hulp van COSA is ‘geen geheimen’. De eerste keer vertellen wat je hebt gedaan is eng. Maar het is ook een opluchting om het te doen. 'Deze man had klamme handen. Het zweet stond op zijn voorhoofd. De coördinator stelde wat vragen. Al gauw viel de spanning weg. Het klikte tussen ons. Dat is ook het mooie van COSA, het mag tijdens de bijeenkomsten ook ontspannen en vertrouwd zijn, ook al wordt er geen onderwerp uit de weg ge gaan. Er wordt in de cirkels ook gelachen. Deze man vertelde ook over zijn slacht offers. Toen had ik het wel even moeilijk. Je weet verder dat je een dubbelfunctie

als ze terugkeren in de samenleving? Toen hoorde ik iets over COSA op de ra dio. Iemand vertelde dat zij vrijwilligers nodig hadden. Ik geloof zeer in het idee dat we door om mensen heen te gaan staan, herhaling kunnen voorkomen. Dat je met de kringen een vangnet vormt maar ook een signaalfunctie hebt.' Nieuwe vrijwilligers worden bij COSA professioneel getraind. Ze worden ge kozen op hun open blik, ook tegenover zedendaders. Ze krijgen een spiegel voorgehouden: hoe zit het eigenlijk met jouw vooroordelen? Wat is je morele paspoort? 'Mijn eigen oordeel was op het moment dat ik me bij COSA aanmeldde al aan het veranderen', zegt R. 'Eerder dacht ik nooit na over gedetineerden.

hebt: je bent er niet alleen voor de dader, maar ook voor de samenleving. Als er wat gaande is, móeten we aan de bel trekken. Omdat het om het voorkomen van recidive gaat, wordt er snel gehandeld. Er komt bijvoorbeeld meteen een gesprek met de psycholoog. Dat we die dubbelrol hebben is wel iets dat je jezelf moet blijven inpren ten. Terwijl je het gezellig hebt en vriend schap voelt, moet je altijd alert blijven op signalen die wijzen op een mogelijke te rugval.'

GRENZEN

Ook vrijwilligers hebben ouders, kinderen, echtgenoten. Ze helpen de mensen die de ergste bedreigingen van hun geliefden had den kunnen zijn. Waarom doen ze het? 'Ik ben hiermee begonnen omdat de verhalen uit de gevangenis me raakten', zegt R. 'Ik vroeg me af: hoe gaat het met deze mensen

Pas toen ik met hen in contact kwam realiseerde ik me dat mensen in de ge vangenis ook maar mensen zijn met hun sterke en zwakke kanten zoals iedereen. Het is soms maar net het duwtje de ene of andere kant op, dat bepaalt of je wel of niet een misstap maakt.

'We bewegen allemaal af en toe langs grenzen. We experimenteren, stappen uit onze comfortzone. Dat is ook góed. Als je altijd blijft doen wat je altijd deed, zul je nooit vooruitgang boeken. Maar we moeten ons wel realiseren dat grenzen er zijn om onszelf en de samenleving te behoeden voor ongewenst en schadelijk gedrag. Rond iedere grens ligt een ge varenzone met uitdagingen én risico's. Zelfonderzoek en zelfkennis helpen je de juiste afwegingen en keuzes te ma ken. De vrijwilligers van COSA bieden je hierbij graag de helpende hand.' ■

‘Onze drijfveer is herhaling voorkomen. Daarvoor moet je mensen opzoeken’

VERHALEN UIT DE PRAKTIJK

ONS HART LIGT BIJ DE ZORGLANDEN’

Sofie Bollen en Veerle Goudswaard werken voor Dutch&Detained, een non-profit advocatenkantoor dat gedetineerden juridisch bijstaat in de ‘zorglanden’.

Sofie en Veerle zijn van hun kan toor ook degenen die betrokken zijn bij Comeback. Ze vertellen over het hoe en waarom van hun werk, én laten zien wat er achter de juridische verhalen zit die zij schrijven voor Come back. Een van de behulpzaamste dingen die Dutch&Detained voor je doet als je in het buitenland vastzit, is helpen bij het vinden van een goede, lokale advocaat. 'Marokko is een lastig land', vertelt Sofie Bollen, de jurist van Dutch&Detained die onder meer mensen helpt die in Frans talig Afrika vastzitten. Ze is net terug van

een werkbezoek, bedoeld om het netwerk van advocaten uit te breiden. 'Vooral omdat het contact leggen en communiceren met lokale advocaten van een afstand moeilijk is, terwijl we hen wel hard nodig hebben. Er zitten in Marokko altijd aardig wat Nederlan ders vast, op dit moment zo’n vijfendertig.' Nederlandse advocaten mogen in het bui tenland geen Nederlanders vertegenwoor digen voor de rechter, alleen adviezen ge ven. Daarom is het zaak zo snel mogelijk een betrouwbare en gespecialiseerde lokale advocaat in de arm te nemen. Sofie: 'In het begin vindt een relatief groot deel van het strafrechtelijk onderzoek plaats. Denk aan de verhoren of het politieonderzoek. Veel gedetineerden kiezen een advocaat die hun wordt aangeraden door andere gedetineer den, of iemand die op het politiebureau wordt genoemd, of die de familie heeft inge schakeld. Het gebeurt wel dat familieleden in een vlaag van paniek de eerste de beste

nemen. Gedetineerden zitten dan soms op gescheept met een slechte advocaat, soms zelfs met een advocaat die het geld in zijn broekzak steekt en verdwijnt.'

Dingen terugdraaien is altijd ingewikkelder dan ze meteen goed regelen. 'Is bijvoorbeeld je verhoor zonder tolk erbij afgenomen, dan is het moeilijk achteraf weer recht te breien. Daarom steken we veel tijd en moeite in het vinden van lokale partners. Ook tijdens deze dienstreis was dat het doel. Gelukkig is dat heel goed gelukt.'

CONTACTGEGEVENS

STICHTING DUTCH&DETAINED info@DutchDetained.com +31 (0)20 - 79 20 50 +31 (0)6 51 39 32 34 ma t/m vr 9 - 17 uur

STICHTING LAWYERS ACROSS BORDERS info@lawyersacrossborders.nl +31 (0)20 - 52 44 049 ma, wo, vr 9 - 12.30 uur di, do 13 - 17.30 uur.

TEKST: Marjolein van Rotterdam BEELD: Hans Hordijk

BLIJVENDE AANDACHT

Vaak weten gedetineerden niet van het be staan van (gratis!) juridische hulp als ze net zijn opgepakt. 'Dat zouden we graag anders zien', zegt Veerle Goudswaard, directeur en advocaat van Dutch&Detained. 'Nu moe ten we wachten tot nieuwe gedetineerden schriftelijk hebben aangegeven dat ze onze ondersteuning willen. Dat kan bijvoorbeeld door het ondertekenen van ons aanvraag formulier. Veel beter zou het zijn als wij meteen bij aanhouding op de hoogte wor den gesteld, zodat wij – ook als contact met de gedetineerde nog niet mogelijk is – wel al aan de slag kunnen met bijvoorbeeld het zoeken van een advocaat.' Behalve bij het vinden van een goede ad vocaat, helpt Dutch&Detained bij vragen over de WOTS (de regeling waardoor je het laatste deel van je straf in Nederland kunt uitzitten), zoeken ze voor je uit wat de mo gelijkheden zijn voor vervroegde vrijlating, en helpen ze bij talloze andere juridische zaken. Veel zaken zijn enorm bewerkelijk. 'We blijven zaken ook volgen als er een af wijzing is voor bijvoorbeeld de WOTS of een vervroegde vrijlating', vertelt Veerle. 'De omstandigheden kunnen altijd wijzigen. Op een bepaalde leeftijd of bij ernstige ziekte kunnen er weer nieuwe mogelijkheden voor vervroegde vrijlating ontstaan. In bij voorbeeld de Emiraten wordt gratie ver leend rond de feestdagen, waar het samen zijn met familie centraal staat. Wij helpen de familie dan met het opstellen van hun brieven, en maken een mooie collage van de familiefoto’s die laat zien hoe onmisbaar iemand is.'

Goedkeuring van een gratieverzoek is zeldzaam, in de VS circuleren zelfs goedkeuringspercentages die niet boven de 1 procent uitkomen. Veerle: 'Toch gaan we er vol voor. Deze feestdag niet, dan de vol gende! Het is vaak de enige hoop die er is.'

NIEMAND WEIGEREN

Hoe hopeloos een zaak ook lijkt, en hoe druk het ook is op kantoor bij Dutch&Detained, niemand wordt geweigerd. Behalve wan neer er al een andere Nederlandse advo caat betrokken is. 'Iedere gedetineerde in een zorgland bevindt zich in een kwetsbare positie', zegt Veerle. 'En iedereen heeft recht op een eerlijk proces, en daar schort het te vaak aan in de zorglanden. Daarom hebben deze mensen hulp nodig en weige ren we die nooit.'

Sofie: 'Sommige zaken raken je persoon lijk, onschuldzaken bijvoorbeeld. Je hoort iemands verhaal en je weet dat het waar is.

Maar voor diegene, die in een niet-functi onerend rechtssysteem zijn recht probeert te halen, is het ondoenlijk zijn onschuld aan te tonen. Soms hebben mensen bewijsstuk ken, maar wordt de procedure steeds uitge steld. En dan die zware straffen... In bijna alle zorglanden speelt dit. Een excessief hoge straf klopt niet met je rechtsgevoel.' 'Ook zaken met kwetsbare mensen blijven je raken', zegt Veerle. 'De meeste drugs koeriers zijn geen stinkend rijke criminelen, maar kwetsbare mensen met sociaaleconomische problemen.' Sofie: 'Bijna

gezin hier woont, of omdat ze worden uitgezet. Door de rigide omgang met het beleid kunnen te veel mensen niet met de WOTS terug naar Nederland. Het doel van de WOTS is resocialisa tie; maar daarnaast is ook humaniteit een belangrijke factor. Justitie slaat nu geen acht op inhumane behandeling en oneindig lange straffen.'

'Als we rechtsongelijkheid of een ge brek aan humaniteit signaleren, willen we daar iets aan doen', gaat Sofie ver der. 'Vaak kom je een combinatie tegen

niemand denkt: weet je wat, ik neem de gok, ik neem de consequenties voor lief. Vaak is er een dreiging of een vorm van dwang die hen tot het smokkelen heeft aangezet. Soms zit een ongeluk in een klein hoekje. Denk aan verkeerszaken. We heb ben nu een zaak van iemand die, zonder dat hij echt verantwoordelijk was, de dood van iemand anders veroorzaakte. In een frac tie van een seconde is zijn leven ingrijpend veranderd. Het is extreem heftig wat er dan met jou en met je familie gebeurt.' Veerle: 'Doodstrafzaken zijn ook altijd hef tig. De dreiging van een mogelijk doodvon nis is ondoenlijk. Eén keer hebben we het mee mogen maken dat een doodstrafeis werd ingetrokken. We hadden heel intensief aan deze zaak gewerkt, dus toen de eis van tafel ging, maakte dat diepe indruk.'

MENSENRECHTEN

Dutch&Detained is betrokken (geweest) bij ongeveer 270 individuele zaken. Daarnaast kaart het kantoor overkoepelende pro blemen aan. Als er in het beleid iets niet klopt bijvoorbeeld. 'Bij de WOTS bijvoor beeld', zegt Veerle. 'Hier zien we ruimte voor beleidsaanpassingen én ruimte bin nen het huidige beleid, dat te strikt wordt toegepast. Bijvoorbeeld als het gaat over binding aantonen met Nederland. Dat is op zich begrijpelijk, maar de termijn van maximaal vijf jaar buiten Nederland be hoort als indicatie te dienen, niet als harde eis. Maak je er een eis van, dan verlies je het doel van de WOTS uit het oog. Het komt best veel voor dat mensen zeven of tien jaar weg zijn geweest en na afloop van hun straf gewoon weer teruggaan naar Nederland. Bijvoorbeeld omdat hun

van een oneerlijk proces met verschrik kelijke detentieomstandigheden.' Veerle gaat rechtop zitten. 'Dát onderscheidt ons', zegt ze. 'We zijn een echt men senrechtenkantoor. We focussen op een eerlijk proces en humane behandeling. De kennis uit de individuele zaken zet ten we in om het systeem als geheel te verbeteren. Het is heftig werk, en dat is precies wat ons motiveert.' ■

JURIDISCHE TIPS VOOR GEDETINEERDEN

Wat te doen als je gedetineerd zit in het buitenland? Sofie en Veerle vertellen het je graag persoonlijk én raden iedereen alvast aan:

1 Probeer zo snel mogelijk een goede advocaat te vinden. Dat scheelt alles! Dutch&Detained kan je hierbij helpen. Vertel dit ook aan Nederlanders die nieuw binnenkomen in je gevangenis.

2 Bepaal samen met je advocaat een duidelijke processtrategie Wil je bijvoorbeeld uiteindelijk met strafoverdracht naar Neder land, dan heb je waarschijnlijk baat bij een snelle afronding van je strafzaak.

3 Houd moed. Je staat er niet alleen voor. Als er onrecht om je heen is: meld het. Mogelijk kan Dutch&Detained helpen of jou doorverwijzen naar organisaties waar je met je vraag terecht kunt.

‘Iedereen heeft recht op een eerlijk proces, en daar schort het te vaak aan’

DRIE

LIEFDE GEVEN

Ik werk voor een voedselbank. Mijn functie is eten inzamelen, sorteren, opslaan en voedselpakketten inpakken. Afge lopen week kreeg ik een email van iemand die ik vaag ken. Ze schreef in het Engels: 'Hi Sandra, ik was gisteren in een winkel toen ik een nogal verdrietig gesprek opving van een stel dat naar kerstdecoraties keek. ‘Oh, dat is een beetje duur – en ik betwijfel of we dit jaar wel een kerstboom kunnen kopen.' Vervolgens vroeg ze mij of ik bij de voedselbank niet iets kon doen en bood ze hulp aan bij het regelen van kerstbomen. Zulke initiatieven zijn wel aan mij besteed en vanaf volgende week ligt er dus een lijst klaar voor mensen die een voedselpakket komen halen om zich in te schrijven voor een gratis kerstboom. De plaatselijke vrouwenvereniging is gevraagd om versiering en kerstballen. Iedereen is enthousiast.

Al eerder merkte ik op: de ene helft van de gemeenschap hier zorgt voor de andere helft. Dat was bij de oktober oogst feesten, die bij mij op het Engelse platteland nog volop gevierd worden: ik kreeg bij de voedselbank zo veel eten aange leverd dat het me een warm en dankbaar gevoel gaf. De mensen om mij heen zijn zorgzaam. Ze kijken naar elkaar om. Dit beeld kan in schril contrast staan van wat jij hebt meegemaakt. Misschien heb jij juist de ervaring dat je er alleen voor staat. Dat er nooit iemand naar je om heeft gekeken. En dan is het niet gek dat jouw beeld van de maatschappij helemaal niet zo zorgzaam is. Ook in de gevangenis zal je het anders kunnen ervaren. Geweld, eenzaamheid, wantrou wen. Er zijn een hoop negatieve krachten aanwezig. Alhoewel, ik krijg ook verhalen van gevangenen die samen optrekken. En hoewel je waarschijnlijk niemand echt ver trouwt, zijn er vast mensen om je heen waar je gedachten mee kan delen. Spullen mee kan ruilen. Samen dingen be spreken en je daar goed door voelen. Of je krijgt bezoek van een vrijwilliger van Reclassering Nederland. Zij bespreken met je jouw situatie in de gevangenis en de stappen die je nu kan maken als voorbereiding op vrijlating. Of jullie be spreken wat je gaat doen als je weer buiten bent. Nu is de tijd om daarover na te denken, die te delen en zo te checken of het wel verstandige plannen zijn. Misschien krijg je wel post van familie of vrienden en delen zij hun verhalen, of kindertekeningen. Of misschien krijg je zelfs wel bezoek van ze. Wat een steun kan dat zijn!

Gister hoorde ik een overdenking over Vrijheid van de Amsterdamse predikant Joost Röselaers. Hij vertelde over een filosoof die geloofde dat je niet verantwoordelijk bent voor je eigen daden, omdat er altijd een voorgeschiedenis is. Jij hebt iets verkeerds gedaan omdat jij geen steun had, geen goede leraren, geen stabiele familie of omdat het nou eenmaal in je DNA zit. Kortom, het is de maatschappij en niet jij die verantwoordelijk is voor jouw daden. Hij is het hier niet mee eens. Hij gelooft dat iedereen vrij kan handelen, en haalt het Bijbelboek Exodus daarbij aan. Vrij handelen, dus nadenken over wat je doet, is niet gemakkelijk. Het vergt ook vaak het doormaken van een moeilijke tijd. In het boek Exodus is er een doortocht door de zee voor nodig en een periode in de woestijn. Niet waar je wilt zijn dus. Misschien is dat voor jou de tijd die je vast zit.

Voor hem is er dan God, die zegt: ‘Ik ben er voor jou. Hoe je er ook aan toe bent, jij bent kostbaar voor mij.’ God kan voor iedereen anders zijn. Misschien is die God voor jou ook belangrijk, maar het kan ook je partner zijn, je familie, een goede vriend. Iemand die zegt: ‘Ik zie je. Ik heb je lief.’

Zodra je je geliefd voelt, ben je beter in staat om steviger en vrijer in het leven te staan. Je maakt makkelijker de juiste beslissingen. Word je er een heilige van? Nee, fouten zullen er altijd zijn. Elk leven is een mengsel van goed en kwaad. Maar je geliefd weten zal je hopelijk de mogelijkheid geven om liefde terug te geven. Dat kan aan een partner zijn, aan een kind, of aan de maatschappij.

Terug naar mijn voedselbank. Vorige maand kwam er iemand binnenlopen met een grote doos eten. Hij gaf me de doos en zei: 'Hier, ik heb van jullie eten gekregen toen ik het niet had. Nu heb ik een baan en het gaat goed met me. Dat wil ik met jullie delen.' Dit is wat ik hierboven beschreef als liefde teruggeven aan de maatschappij. En wat voelt dat goed!

Sandra woont met haar gezin in Engeland en bezoekt daar als vrijwilliger voor Bureau Buitenland Nederlandse gedetineerden. In haar columns vertelt ze over haar ervaringen.

OPROEP AAN LEZERS

Uit het oog uit het hart? Niet bij ons. In de Comeback maken we graag ruimte voor jullie verhalen en jullie ervaringen. Schrijf ons een brief en laat van je horen! Laat ons weten hoe je leven in de gevangenis eruit ziet. Hoe je je staande houdt. Of juist niet. Hoe je dag eruitziet. Heb je een vraag over je situatie? Juridisch of persoonlijk? Wij leggen jouw vraag voor aan specialisten. Dat kan anoniem. Of wil je graag contact met andere mensen die vast zitten? Stuur ons een brief met jouw verhaal. Dus: schrijf ons en deel je verhaal met alle andere Nederlandse man nen en vrouwen die vast zitten!

DE DEUR GAAT DICHT...

Het is een diepe, blijvende en traumatische indruk die het op me maakte toen een gevangenisdeur achter mij werd gesloten. Het geluid van een zware stalen deur die dicht slaat, het geratel van sleutelbossen, het vergrendelen van het slot en de eenzaamheid in een vreemde ruimte... Van het ene op het andere moment ben je op jezelf teruggeworpen en alleen gelaten. Alleen in een zeer kleine wereld waar zich het allernoodzakelijkste bevindt: een stalen bed, een klein kastje en in een muur, een verankerd klein tafeltje met een zeer oncomfortabele stoel. Verder een wasbak met koud water en in de hoek een toilet. Een klein raampje waardoor je ab soluut niet naar buiten kunt kijken. De deur is dicht, afgesloten en vergrendeld: uitzichtloos. In deze gevangenis blijft die deur 23 uren lang dicht en dat is mijn wereld. Absoluut niet huiselijk of uitnodigend zijn deze cellen van 2x3 meter, maar ook achter die gesloten deur waar ik met het al ler nodigst ben alleen gelaten, gaat het leven verder en mag ik niet opgeven. In mijn leven sluiten steeds opnieuw deuren: sommigen langzaam en geluidloos, andere slaan met een knal dicht. In mijn dromen komen steeds weer deuren voor, deuren van beëindigde rela ties en deuren van mijn diepste wensen. Ik vraag me vaak af in welke ruimte of plek ik mezelf weer terug zal vinden en hoe richt ik die dan weer in? Welk uitzicht zal het mij nog bieden?

R • FRANKRIJK

BEDANKT!

Heel erg bedankt voor het kaartje. Bijna aan het eind van deze rit in de gevangenis: ik kom binnen een paar dagen vrij gelukkig! Ik ben blij dat jullie de schilderijtjes die ik gemaakt heb leuk vinden en dat ze een coole plek vinden in jullie kantoorruimte. Nogmaals heel erg bedankt voor alle steun en het doorsturen van mijn kunstwerkjes. Wanneer ik in Nederland aankom een dezer dagen, dan neem ik contact met jullie op en kom dan langs in Leiden met een cadeautje en wijn. De beste wensen en lieve groeten.

IN COMEBACK IS RUIMTE OM BRIEVEN TE PLAATSEN. BEDENK WEL OF PLAATSING GEVOLGEN VOOR JE KAN HEBBEN. WE PROBEREN HET IN TE SCHATTEN, MAAR JIJ WEET HET ZELF HET BEST. OOK KUNNEN WE NIET ALTIJD ALLE BRIEVEN EN GEDICHTEN PLAATSEN. SOMS WORDEN ZE DOORGESCHOVEN NAAR EEN VOLGEND NUMMER. NOOIT ZULLEN WE ER EEN VAN OUDER DAN EEN JAAR PLAATSEN. BRIEVEN DIE ERG LANG ZIJN KUNNEN WORDEN INGEKORT. ALS JE EEN OPROEP PLAATST OM TE REAGEREN EN JE VOEGT JE ADRES TOE, DAN VERVANGEN WIJ JOUW ADRES DOOR DE TEKST: (Adres bekend bij Epafras) ALS IEMAND DAN WIL REAGEREN KAN HIJ OF ZIJ DIE REACTIE OPSTUREN NAAR EPAFRAS EN WIJ STUREN DIE DAN DOOR. ZO BLIJFT JE PRIVACY BETER BESCHERMD.

Zou je advies willen krijgen over hoe je om kan gaan met het gevangenisleven? René heeft veel ervaring, en zou je graag helpen met advies over hoe je het verblijf achter tralies zo positief mogelijk zou kunnen maken. Stel hem je vraag via Epafras!

RENÉ GEEFT ANTWOORD

Beste René,

Ik ben 64 en alleenstaand, ik heb 3 volwassen kinderen maar geen contact meer met ze. In mijn familie heerst al 5 jaar radiostilte. Na mijn terugkomst moet ik helemaal opnieuw beginnen, en daar heb ik hulp bij nodig, want ik heb bijna niets of niemand meer. In de agenda die ik van Epafras heb gekregen staan de advertenties van de zorginstanties, met websites, telefoonnummers en emailadressen. Helaas hebben we hier in Frankrijk geen toegang tot het internet, en is bellen alleen mogelijk naar goedgekeurde nummers, en het aanvragen duurt soms weken. Ik wil graag een goede herstart maken, maar kan dat niet alleen; hoe doe ik dat?

G • FRANKRIJK

Beste G.,

Ik begrijp je bezorgdheid over de terugkeer naar Neder land, maar gelukkig is Nederland één van de beste landen ter wereld wat opvang en nazorg betreft. Veel buitenlanders staan er versteld van, als ik vertel wat er allemaal voor ons gedaan wordt, door Nederlandse instanties. De meeste landen doen totaal niets voor hun staatsburgers, gedeti neerd in het buitenland, en hebben ook niets te bieden bij terugkomst na detentie. Het commentaar is meestal: 'Ei gen schuld dikke bult!' Daarentegen zijn Nederlandse am bassademedewerkers snel aanwezig voor gedetineerden in het buitenland, vaak al kort na hun arrestatie. Om te laten weten dat ze op de hoogte zijn van je situatie. Tegelijker tijd versturen zij een pakket van Reclassering Nederland Bureau Buitenland, tjokvol met goede informatie en advies. Dit pakket bestaat uit:

1 Twee folders: ‘Opgepakt in het buitenland wat nu?’ en ‘Straks terug naar Nederland? Regel het nu!’

2 Het boek ‘Return’ geeft stap voor stap het juiste advies voor je terugkeer naar Nederland, en hoe je dit vanuit de gevangenis al kunt regelen. Er zit een Aanmeldingsformu lier ‘Nazorg na detentie’ bij.

3 Het boek ‘Relax’ geeft allerlei positieve suggesties om jezelf bezig te houden in de cel.

4 Drie posters: één voor jezelf, één voor de familie en één voor de kinderen, vol met goede suggesties en ideeën. Het klinkt misschien cliché, maar hier zijn de spijkers op de kop geslagen.

Reclassering Bureau Buitenland biedt de mogelijkheid van een bezoeker aan, vanuit eigen netwerk die in het land van detentie woont. Met heel mijn hart, diepe bewondering en eeuwige dankbaarheid voor mijn eigen vrijwilliger, moet ik zeggen: ‘Alsjeblieft grijp die kans aan en zeg ‘Ja ik wil graag een vrijwilliger’. Je kunt er alleen maar voordeel van hebben.

Het criterium voor de selectie van deze vrijwilligers, is grondig en intensief, onder toezicht ontvangen zij constant nieuwe training en scholing om met alles bij te blijven. Deze mensen zijn bijzonder toegewijd. Ik sta nog steeds versteld van mijn eigen vrijwilliger, die mij altijd een gevoel van be trokkenheid geeft. De morele steun, een gewillig oor, ie mand die voor je klaar staat om echt te luisteren: het is van onschatbare waarde. Ze maken van elk bezoek een verslag voor Bureau Buitenland, en alles waarmee je geholpen zou kunnen worden, wordt doorgestuurd naar het ministerie van Buitenlandse Zaken. Helaas krijgen de teams van amb tenaren die zich dag en nacht voor ons inspannen, achter de schermen (vaak naamloos) veel te weinig erkenning voor hun werk, prestaties, moeite, volharding, wilskracht en doorzettingsvermogen. Ik wil graag even van de gele

genheid gebruik maken, met het oog op de feestdagen, een dankbetuiging en erkenning te geven aan alle vrijwilligers en personeel van de ambassades, ministerie van Buiten landse Zaken en Reclassering Bureau Buitenland. Dit kan niet vaak genoeg gezegd worden, zonder hun hulp zou de tentie veel donkerder en veel eenzamer zijn.

Het stoort mij als ik brieven lees van Nederlandse gedeti neerden met klachten over Nederlandse instanties die zoge naamd niets voor ze doen. Zij doen juist heel veel voor ons, zonder dat wij erom vragen bekommeren zij zich continu om ons welzijn, en leven zij echt met ons mee. Wat dit betreft is Nederland uniek. Ook alle medewerkers van Epafras span nen zich enorm in voor ons, en doen hun uiterste best, om een plaatselijke geestelijke verzorger voor ons te vinden.

Het is spijtig dat je al vijf jaar geen contact meer met je kinderen hebt. Mijn advies is dat je er alles voor doet, om alsnog dat contact weer te herstellen. Je hebt daar nu volop de tijd voor. Het is nooit te laat, uiteindelijk zul je altijd hun vader blijven. En je hebt echt hun hulp nodig om alles te organiseren voor je terugkomst naar Nederland. Zij kunnen de juiste personen van alle instanties, sneller en makkelij ker bereiken, dan dat jij het vanuit Frankrijk onder allerlei beperkingen moet doen. Je geeft toe dat je het niet alleen kunt doen, denk je nu echt dat je kinderen zich niet gevlijd voelen als je een beroep op ze doet, voor hulp met deze kwestie? Als het mijn vader was die dat vroeg, zou ik het graag doen, ongeacht de voorgeschiedenis. Vraag één van de kinderen om je officiële contactpersoon te zijn voor de ambassade en ministerie van Buitenlandse Zaken. Moest het absoluut onmogelijk zijn voor je om hulp van de kinde ren te krijgen, kun je altijd rekenen op professionele opvang bij Schiphol Social Work. Zorg eerst dat je drie maanden voordat je vrij komt, dit bij Bureau Buitenland aanmeldt. En vraag bij vrijlating, je gevangenis voor een ontslagbewijs.

Je meldt je aan op het marechausseekantoor en zij verwij zen je door naar Schiphol Social Work. Als je geen slaap

plaats hebt bij je familie of vrienden moet je naar de ge meente waar je voor het laatst twee jaar ingeschreven stond. Zij bellen je gemeente, die je gaat helpen met tijde lijke opvang, en geven je een treinkaartje voor de reis naar je gemeente. Je bent zelf verantwoordelijk om alle dingen te regelen voor je terugkeer in Nederland. De meeste ge meenten hebben zelfs een coördinator nazorg die onder steuning kan geven, en aandacht aan vijf basisvoorwaarden besteedt, dat zijn:

1 werk en inkomen 2 schulden 3 onderdak en huisvesting 4 een geldig identiteitsbewijs 5 een zorgverzekering en zorg

De coördinator nazorg kan gemeentelijke diensten en voor zieningen benaderen met je verzoek om ondersteuning bij de vijf basisvoorwaarden. Er is zelfs extra steun van een vrijwilliger verkrijgbaar bij de nazorg van de gemeente. De vrijwilliger kan soms mee gaan naar afspraken, en is bereid naar je te luisteren. Na de tijdelijke opvang, volgt de stap naar een eigen woning, zij doen er echt alles aan om je zo snel mogelijk op de juiste plek te krijgen. Ook als Bureau Buitenland je van tevoren heeft aangemeld bij de nazorg van de gemeente, start het traject start pas wan neer je daadwerkelijk op vrije voeten bent. Met de hulp van je kinderen kun je bijvoorbeeld soms alvast ingeschreven worden bij een woningbouwvereniging zodat de detentie als wachttijd kan tellen.

Ik hoop je hiermee genoeg geholpen te hebben om een stap in de juiste richting te nemen, en dat je bereid bent het con tact met je kinderen weer te herstellen, een nieuw begin!

Laat alsjeblieft weten hoe het verloopt? Ik wens je heel veel sterkte, au revoir et bonne chance!

René

GOEDE MOED

Jullie brieven en het voetbal- en automagazine heb ik met grote blijdschap ontvangen. Mijn dank daarvoor: jullie weten niet hoe blij jullie me maken. Ook mijn dank voor de da mes M., W. en A. die aan mij denken en waarvan ik mooie kaarten heb mogen ontvangen. Natuurlijk houd ik goede moed: wat jullie voor me doen en aan me denken, dat waardeer ik echt! Het einde is al bijna in zicht en volhouden doe ik zeker. Het allerbeste en tot gauw.

M • FRANS GUYANA

MOE VAN ALLES

Alles hier in Italië is onbegrijpelijk. Als ik even nadenk weet ik werkelijk niet wat ik moet doen. Ik heb het gevoel dat er een dikke strop om mijn hals heb met daaraan een lang touw dat ze langzaam aantrek ken. Ik verlies mijn hoop en voel me in de steek gelaten. Ik bid iedere dag maar het is alsof God mij niet hoort. Ik voel me als een hond die aan de ketting is gelegd en ik kan niet anders dan wachten tot ze me bevrijden.

Iedereen belooft me van alles maar er ge beurt niets: het is blijkbaar mijn lot dat ik dubbel bestraft moet worden. Iedereen om mij heen met hetzelfde delict is inmiddels in vrijheid gesteld of terug naar zijn/haar land. Alleen ik blijf hier achter en dat is onrechtvaardig: iedereen moet toch gelijk behandeld worden in een Europees land?

Ik ben altijd mijn eigen weg gegaan en was een onafhankelijk zelfstandig persoon. Die zelfstandigheid is verdwenen: ik heb nooit om hulp hoeven te vragen maar nu heb ik die hard nodig. Ik weet inmiddels dat het niet gaat om wat je bent maar om wie je bent. Daarom ben ik heel blij met de aan dacht van Epafras voor mijn persoon. Jullie zijn eerlijk en direct en het is goed met de geestelijk verzorger te spreken: ik kijk uit naar zijn bezoeken.

Ik ben moe, hartstikke moe van alles. Ik heb geen familie en die ik nog heb maakt mijn situatie niets uit of misschien zijn ze vergeten wat ik voor ze gedaan heb. Ik heb ze niet nodig maar hopelijk zijn andere mensen die mij wel willen helpen wanneer ik buiten de gevangenis ben.

S • ITALIË

UPS EN DOWNS

Ten eerste wil ik jullie bedanken voor steeds weer een ant woord op mijn brieven want het geeft me toch telkens weer een beetje hoop dat ik niet compleet vergeten ben als mens en dat geeft me wederom een duwtje om niet op te geven. De dagen gaan gepaard met grote ups en downs en ik realiseer me dat ik psychisch tamelijk beschadigd ben: ik merk het vooral aan mijn emoties want als ik het nieuws op de tv zie wat er in Oekraïne gebeurt zit ik vaak met een brok in mijn keel. Het vreemde is dat ik het extra sterk voel als ik die arme huisdieren zie, hon den en katten, en ik vraag me af wat er met de dieren in de dierentuinen gebeurt. Dan denk ik: ben ik wel helemaal nor maal omdat dit me meer zorgen baart dan het lot van die arme mensen die alles verliezen. Ben ik nu gek of niet?

In de tussentijd zit ik niet stil en ben ik begonnen mijn lasser certificaten te halen want in deze gevangenis heb ik daar de mogelijkheden voor. Dit duurt ongeveer zes maanden en dan ben ik in ieder geval een beetje verder met hopelijk een uit zicht op een baan wanneer ik in Nederland aankom. Met lassen kun je een goede boterham verdienen en zo hoop ik nog op een goede toekomst.

Ik merk bij het schrijven van deze brief nog sterke emotionele ups en downs en het is me duidelijk dat ik er mee moet leren leven en niet op mag geven. In ieder geval probeer ik me bezig te houden met positieve dingen, maar ik geef ook toe dat er in mijn achterhoofd negatieve gevoelens zijn tegenover het land waar ik gevangen zit terwijl ik ook weet dat dit iets is dat niet bij mijn persoonlijkheid past.

R • DUITSLAND

Elk jaar maakt Ark Mission een pastorale agenda voor gevangenen. Deze wordt verspreid in gevangenissen in Nederland, maar ook on der Nederlanders die in het buitenland in de cel zitten. De Bajesagenda is door en voor gedetineerden gemaakt. De Bajesagenda kan steun en houvast geven aan gedetineerden. De agenda kan je struc tuur geven doordat je er afspraken in kunt schrijven. Zo weet je bij voorbeeld wanneer je bezoek krijgt, wanneer je advocaat komt, wan neer je kind afzwemt of wanneer je afspraak met de geestelijk verzorger is. De agenda bevat allerlei hulpadressen en andere nuttige informatie, maar biedt vooral ook hoop door de gedichten, gebeden, verhalen en uitleg over het christelijk geloof. Je kunt zelf ook ge dichten en gebeden in de agenda schrijven, en het daarmee een persoonlijk boekje maken.

634928715

OPROEP

Wil je bezoek van Epafras?

Laat dit dan aan ons zo snel mogelijk weten met behulp van de portovrije envelop! Zo blijven we op de hoogte van je meest actuele verblijfplaats en komen ook na een overplaatsing brie ven en Comeback op het juiste adres.

Wil je corresponderen?

Dat kan met gedetineerden in bui tenland en binnenland, maar ook met vrijwilligers in Nederland. Zij kunnen je op de hoogte houden van wat er zoal speelt in de Nederlandse samenleving. Vraag bij Epafras een formulier aan om je aan te melden.

Wil je meedoen aan het Kindercadeauproject?

Dat is mogelijk voor eigen kinderen tot en met 17 jaar die in Nederland wonen. Geef dan ook contactadres, geboortedata en eventueel telefoon nummer door, zodat toestemming gevraagd kan worden.

Wil je een Bijbel ontvangen?

Het toezenden van een Bijbel en lectuur is aan regels gebonden. In Frankrijk wordt lectuur alleen toe gelaten als daar toestemming voor is gevraagd en gekregen. Voor Spanje, en in mindere mate voor Engeland, geldt dat pakketjes retour gezonden worden. Als je gevangen zit in een van deze landen en lectuur wilt ont vangen, informeer ons dan als je een andere manier hebt gevonden voor ontvangst. Voor gedetineerden in Duitsland proberen wij bij een aan vraag voor een Bijbel de lokale gees telijk verzorger in te schakelen om toegang tot jou te krijgen.

Heb je tips voor gedetineerden, reacties, verhalen of gedichten?

Brieven worden vertrouwelijk behan deld. Is jouw verhaal bestemd voor publicatie in Comeback, geef dit dan uitdrukkelijk aan. Bij dit nummer vind je een portovrije envelop.

[Deze envelop is alleen bedoeld voor post voor Epafras of familie, niet voor Reclassering, Lawyers Across Borders of Dutch&Detained.]

Je kunt schrijven naar:

COLUMN JOCHUM WILDEMAN

Niet zo’n fan van kerst!

Ik ben niet zo’n fan van kerst. In tegenstelling tot heel veel andere mensen.

Zo rond de periode dat de dagen weer korter worden, hoor je het vaak overal rondzoemen: 'Fijn... kerst komt eraan.' Gezel lig. Knus. Warm. Lichtjes. Familie. Samen. Eten. Vrede. En, oh ja: cadeautjes. Nee, dat gevoel heb ik helemaal niet. Als het even kan, ontwijk ik kerst.

Toen ik nog een student was en als bijbaantje op Schiphol werkte, was ik altijd de eerste die zich opgaf om tijdens de kerstdagen te werken. Dat vond ik juist niet erg. En dat je dan ook nog eens een toeslag van 100 procent kreeg, dat was mooi meegenomen. Samen met gasten die vanwege hun achter grond sowieso niet aan kerst deden, stond ik dan als een malle koffers uit en in de vliegtuigen te laden. Supergezellig was het. De grootste zeikerds waren thuis kerst aan het vieren. Daar hadden we dus geen last van. En we pakten ook nog even goed geld. Een goede sfeer gegarandeerd. Natuurlijk vraag ik mijzelf wel eens af hoe het komt dat ik een kerstvluchter ben. Want de kernboodschap van kerst - vrede en er voor elkaar zijn - die begrijp en voel ik wel. Het zit hem denk ik in de verplichtingen die kerst met zich meebrengt. Het verplicht ‘gezellig’ bij en met elkaar moeten hebben. Dat maakt mij een kerstvluchter. Te vaak meegemaakt dat ik me opgeslo ten voelde en zag dat er ook weer gekke en onnodige ruzies en irritaties ontstonden als mensen te veel gedronken en gegeten hadden. Er kan alleen maar vrede en medemenselijkheid zijn als er vrijheid is. Als er elke dag vrijheid is. En kerst voelt voor mij niet vrij. Kerst voelt bijna als een gevangenis.Te veel afge dreven van de kernboodschap.

Weet je wanneer ik me extra vrij voel? Als de kerst voorbij is en het weer 1 januari is. Als veel mensen met een zware kater en een droge bek nog in bed ligt te woelen, dan ben ik op mijn best. Het liefst sta ik dan broodnuchter om zes uur in de ochtend op om een wandeling te maken. En terwijl ik dan nog wat fietsers zwalkend naar huis zie gaan, zet ik met veel energie de eerste stappen op de eerste bladzijde van het nieuwe jaar. Ik adem diep in en voel de nieuwe ronde en de nieuwe kansen die daar bij horen. Ik voel de vrijheid. Eigenlijk zouden we kerst moeten afschaffen en het elke dag 1 januari moeten laten zijn. Als iemand nog een goede smoes weet om ervoor te zorgen dat ik dit jaar de kerst ook weer kan ontvluchten, laat dat dan even via de redactie weten. Ik hou me aanbevolen. Ik wens jullie allemaal nog heel veel en hele mooie 1 januari’s. Met elke keer weer heel veel vrijheid.

Jochum Wildeman is Hoofd Bureau Buiten land bij Reclassering Nederland. Het werk van Bureau Buitenland staat bol van de bijzondere verhalen.

DE RECHTER

JESSE VAN MUYLWIJCK