Izolda Kiec o Kruszewskiej
I Z O L D A
K I E C
CZUŁOŚĆ O Felicji Kruszewskiej i jej twórczości Charakter nie poezji, ale poetki, właściwy jej psychice klimat, niechęć czy nawet odraza do wszelkiej reklamy, wyczulony krytycyzm, życie, któremu wiernie towarzyszy tylko samotność — oto są powody, że o Felicji Kruszewskiej tak cicho, wierszy jej nie ma w antologiach współczesnych, o książki trudno. ,,Kto więc myślą pisarza chce się uradować” i pozna te wiersze, prozę, dramaty, przyznać musi, że autorka Snu jest poetką prawdziwą, że są wśród jej utworów takie, do których trzeba wracać i które się pamięta. (Zofia Niesiołowska-Rotherowa, 1939)
F 4
elicja Kruszewska (1897-1943) była kobietą wyemancypowaną. Reprezentantką tego pokolenia Polek, które wywodziły się ze sfery zubożałego ziemiaństwa, aktywnie uczestniczyły w narodzinach młodej inteligencji lat dwudziestych i trzydziestych ubiegłego wieku, wreszcie zaświadczyły swoją śmiercią – nagłym zamilknięciem bądź dojmującym milczeniem – niespodziewany zmierzch tej formacji. Była jedną z fascynujących Kobiet Nowych, nieprzeciętnych, twórczych, samodzielnych. Dzisiaj Felicja Kruszewska jest poetką, pisarką, dramatopisarką zapomnianą. Znaną być może wyłącznie historykom literatury i teatru jako autorka dramatu Sen uchodzącego
POST SCRIPTUM
za przykład ekspresjonizmu w twórczości dwudziestolecia, mającego ciekawą historię wystawień – począwszy od premiery w marcu 1927 roku w wileńskiej Reducie, w reżyserii Edmunda Wiercińskiego, przez przeniesienie spektaklu do poznańskiego Teatru Nowego (w tym samym roku, we wrześniu, na skutek nieporozumień debiutującego inscenizatora z przeciwnym sztuce Juliuszem Osterwą), aż po dwie powojenne realizacje: w 1974 roku w Teatrze Wybrzeże, w reżyserii Stanisława Hebanowskiego, i w 1976 roku w Teatrze Rozmaitości w Warszawie w reżyserii Jerzego Dobrowolskiego. *** Felicja Kruszewska, córka Józefa i Janiny z Bilińskich, urodziła się 10 października 1897 roku we wsi Orda na Podolu, w zubożałej ziemiańskiej rodzinie, w której najważniejsza była pamięć o dziadku – powstańcu styczniowym zesłanym na Syberię. Felicja nie zapomni jego historii, wspólna sprawa zawsze będzie dla niej ważniejsza niż własna kariera i życie osobiste. Wydaje się zresztą, że na prywatne wybory kobiety, na decyzję o samotnym życiu wpływ miała również ułomność fizyczna – niesprawność nogi, kilkakrotnie operowanej, utrudniającej poruszanie się. Z Ordy państwo Kruszewscy przenieśli się do wsi Babczyńce nad Buczanką, dopływem Dniestru – to miejsce często powraca w twórczości Felicji jako wspomnienie dzieciństwa i brata, który zmarł tutaj właśnie w wieku kilku lat. W latach 1907-1915 dziewczynka uczęszczała do prywatnej szkoły Anieli Wereckiej w Warszawie; następnie wyjechała do Petersburga, gdzie uczyła się języków (angielskiego i francuskiego) i z uwagi na sytuację finansową rodziny – podjęła swoją pierwszą pracę zawodową jako tłumaczka w banku Crédit Lyonnais. W 1918 roku kilka miesięcy spędziła znów u rodziców – tym razem
