Pictoright magazine 5

PICTO RI HT N0

PICTORIGHT 05

INHOUD

De doelgroep van Pictoright is divers. Een fotograaf is geen illustrator, een kunstenaar heeft andere belangen dan een grafisch ontwerper. Veel beeldend kunstenaars willen bijvoorbeeld dat Pictoright al hun auteursrechtelijke belangen behartigt, terwijl voor de meeste illustratoren met name de collectieve rechten van belang zijn en voor sommige fotografen weer alleen het volgrecht. Om die reden kan een ieder zich aansluiten voor de auteursrechtregelingen die voor hem of haar aantrekkelijk zijn. In dit blad is de driedeling in primaire rechten, collectieve rechten en volgrecht dan ook aangehouden.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -3. Inleiding

4. Nieuws

Google Books mag toch nog niet online van de rechter, Pictoright is goed beoordeeld bij de SEO-enquête, en het wetsvoorstel auteurscontractenrecht wordt binnenkort ingediend.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

PRIMAIRE RECHTEN

6. Vijf maanden cel voor vervalsingen Een kunsthandelaar is veroordeeld voor het verkopen van valse schilderijen van Klaas Gubbels.

Nieuw museumcontract

Pictoright werkt aan een nieuwe koepelovereenkomst die het musea makkelijker moet maken kunst online te tonen.

7. Mag dat?

Kunst in de openbare ruimte wordt steeds vaker aangetast. Peter Struycken had er meer dan eens mee te maken.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

COLLECTIEVE RECHTEN

8. Praktische oplossing voor online beeldbanken

Pictoright biedt archieven, bibliotheken en beeldmakers een praktische oplossing voor het online zetten van collecties.

Pictoright dit najaar digitaal

De nieuwe Pictoright portal voor het invoeren van gegevens wordt getest: binnenkort kunt u uw publicaties digitaal opgeven.

9. Als u gebeld wordt over een beeldbank… Dan kunt u deze tekst gebruiken voor een veilige vorm van toestemming.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

VOLGRECHT

10. Onderzoek naar de effecten van volgrecht Hoeveel kunstenaars ontvangen hoeveel volgrecht? En heeft de invoering in Europa een verstorend effect op de kunsthandel? De Europese Commissie zoekt het uit.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

11. Verkocht!

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

12. Wat vindt u?

Nadia Plesner schilderde Darfurnica en nam het op tegen Louis Vuitton. De rechter gaf haar gelijk.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

14. Recht op Beeld

Vier keer ‘Las Meninas’, maar dan steeds anders. Hoe zit het met de rechten?

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

INLEIDING

SCHOT IN DE ZAAK

Na jaren van verwarring komt er eindelijk schot in een aantal slepende kwesties. Zo kiest staatssecretaris Teeven in zijn speerpuntenbrief voor een (gelimiteerd) downloadverbod. Daarmee lijkt een einde te komen aan de discussie of de auteurs hun vergoedingen moeten krijgen uit een heffing, zoals een thuiskopie- of internetheffing, of door middel van handhaving op basis van het downloadverbod. Er is nog veel onduidelijk, maar de eerste stap lijkt gezet.

Ook het auteurscontractenrecht lijkt van de grond te komen: het wetsvoorstel wordt deze zomer verwacht. Of daarin nog steeds zal zijn opgenomen dat het auteursrecht bij leven niet kan worden overgedragen, is onzeker.

Ondertussen is Pictoright druk bezig met het benaderen van archieven en bibliotheken om afspraken te maken over digitaliseringsprojecten. Naar verwachting zullen er in de loop van het jaar veel nieuwe overeenkomsten kunnen worden gesloten.

Verder is voor Pictoright het onderzoek ‘Wat er speelt’ van onderzoeksbureau SEO van groot belang. In de eerste plaats omdat uit dit onderzoek blijkt dat beeldmakers nog steeds veel belang aan het auteursrecht hechten: een goede stimulans om onze diensten voor deze makers verder te optimaliseren. Daarnaast blijkt dat de inkomenspositie van veel beeldmakers de laatste jaren achteruit is gegaan. Voor Pictoright een belangrijk signaal, omdat gebruikers van beeld nogal eens de indruk wekken dat het allemaal niet op kan met die claims van de makers. De cijfers tonen aan dat dat beduidend genuanceerder ligt.

Op de aankomende jaarvergadering passeren de belangrijkste gebeurtenissen van het afgelopen jaar nogmaals de revue. Wij nodigen aangeslotenen van harte uit om er op 21 juni in Pakhuis de Zwijger bij te zijn. Naast het formele gedeelte, waarin u kunt meepraten over het beleid van Pictoright, is er ook weer een interessant inhoudelijk programma. Elders in dit bulletin vindt u de sprekers, die dit keer hun visie geven op de mogelijkheden van nieuwe media.

Vincent van den Eijnde directeur Pictoright

vincent@pictoright.nl

NIEUWS

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

GOOGLE BOOKS SETTLEMENT AFGEWEZEN

Toch nog onverwacht heeft de rechter de overeenkomst tussen Google en de organisaties van Amerikaanse schrijvers en uitgevers afgewezen. Deze overeenkomst op grond waarvan Google miljoenen boeken zou digitaliseren en online zetten, gaat in de ogen van de rechter te ver. Met name heeft de rechter bezwaar tegen het ‘opt out’ karakter van de regeling, wat zou betekenen dat auteurs en uitgevers die niet willen dat hun werk gedigitaliseerd wordt, zich actief moeten afmelden. De rechter heeft bepaald dat als Google er een ‘opt in’ regeling van zou maken, de afspraak waarschijnlijk wel wordt goedgekeurd. In juni treffen partijen elkaar weer in de rechtzaal om te bezien of de regeling zodanig kan worden aangepast dat de rechter er alsnog mee instemt. Het bijzondere van een dergelijke regeling is dat ook auteurs en uitgevers die niet bij de overeenkomst zijn betrokken wel aan de afspraak kunnen worden gebonden (zoals in Nederland voor CAO’s geldt).

Overigens waren beeldmakers grotendeels van de voorgestelde regeling uitgesloten. Momenteel loopt er wel een soortgelijke procedure met betrekking tot beeld, maar deze zal nu worden teruggetrokken of gewijzigd.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

OVERDRACHT COLLECTIEVE RECHTEN SUCCESVOL

In maart heeft Pictoright, in samenspraak met de Fotografenfederatie en de BNO, duizenden visuele makers een nieuw aansluitingscontract gestuurd.

Deze makers, met name fotografen, ontwerpers en illustratoren die in opdracht werken, hebben inmiddels in groten getale hun nieuwe overeenkomst geretourneerd.

Dat is goed nieuws voor de positie van beeldmakers.

In de overeenkomst wordt aangeslotenen gevraagd hun collectieve auteursrechten over te dragen aan Pictoright.

Zo kunnen deze rechten beter worden beschermd en wordt weerstand geboden aan de toenemende druk van opdrachtgevers zoals producenten, uitgevers en omroepen.

De overdracht heeft geen invloed op de dagelijkse praktijk of de relatie met opdrachtgevers, en is op ieder moment terug te draaien.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

LEDENVERGADERING EN PICTORIGHTPRIJS OP 21 JUNI

De jaarlijkse ledenvergadering van Pictoright wordt gehouden op dinsdag 21 juni in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. Net als vorig jaar wordt het officiële gedeelte opgevolgd door een symposium, getiteld ‘Verandering in Beeld’. Max Kisman, Hans Spoelman en Árpád Gerecsey spreken op dit symposium over de mogelijkheden van digitale media. De avond wordt afgesloten met de uitreiking van de eerste Pictorightprijs aan iemand die veel heeft betekend op het gebied van auteursrecht voor visuele makers. De uitnodiging voor de jaarlijkse ledenvergadering is al verstuurd. Het programma kunt u ook op onze website vinden: www.pictoright.nl

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Alle auteursrechtorganisaties die lid zijn van de brancheorganisatie van Nederlandse auteursrechtorganisaties VOI©E implementeren dit jaar nog een groot aantal bindende gedragsregels. Deze organisaties (zoals Pictoright, Lira en Buma/Stemra) verdienen het CBO-keurmerk als ze aan strikte voorwaarden voldoen na een jaarlijkse toetsing door het Keurmerkinstituut. CBO staat voor collectiever beheersorganisaties voor auteursrecht en naburige rechten. Hoewel dit extra werkzaamheden voor het bureau met zich meebrengt, is Pictoright een voorstander van het invoeren van dit keurmerk, omdat dit het vertrouwen van belanghebbenden (rechthebbenden, gebruikers, overheid en toezichthouder) kan vergroten. Het is de bedoeling dat alle auteursrechtorganisaties voor het einde van dit jaar voorzien zijn van het CBO-keurmerk.

KEURMERK VOOR CBO’S

NIEUWS

PICTORIGHT GOED BEOORDEELD

In oktober 2010 is in opdracht van de ministeries van OCW en Justitie een digitale enquête gehouden onder ruim 23.000 makers en uitvoerenden, waaronder beeldmakers, auteurs en componisten. In deze enquête is onderzoek gedaan naar de opvattingen en ervaringen van individuele makers ten aanzien van het auteursrecht in een digitale omgeving. Het algemene beeld dat uit het onderzoek naar voren komt, is dat de meeste mensen onverkort waarde hechten aan het auteursrecht. Ook de auteursrechtorganisaties zijn beoordeeld door de geënquêteerden. Van de bij Pictoright aangeslotenen is een ruime meerderheid zeer tevreden met de wijze waarop hun belangen worden behartigd. Dat maakt Pictoright één van de best beoordeelde organisaties, en daar zijn we uiteraard blij mee. Toch zullen we blijven werken aan de verbetering van onze dienstverlening. De volledige inhoud van het rapport vindt u op de website van het SEO: http://www.seo. nl/pagina/article/wat-er-speelt

OPGAVE COLLECTIEVE VERGOEDINGEN

Om de collectieven vergoedingen te kunnen uitkeren, vraagt Pictoright fotografen, ontwerpers en illustratoren jaarlijks om een opgave van gepubliceerd werk. In juni zullen de gegevensover-

zichten worden verstuurd. Naast NAW-gegevens staan hierop ook alvast de bij ons bekende publicaties in boeken vermeld.

Over deze publicaties ontvangen makers namelijk ieder jaar opnieuw leenrechtvergoedingen. Overige publicaties kunnen per medium opgegeven worden op een nieuw opgaveformulier. Deze kunnen gedownload worden van onze website (www.pictoright.nl/downloads).

De ondertekende formulieren dienen vóór 1 september 2011 teruggestuurd te zijn om in aanmerking te komen voor de uitkeringsronde van december. Het gaat om boeken, tijdschriften en kranten, tv-publicaties en AVDM (dvd’s, cd’s en andere audiovisuele dragers). Elders in deze nieuwsbrief vindt u meer informatie over het online opgeven van werken.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

REGERINGSBELEID AUTEURSRECHT

Het wetsvoorstel auteurscontractenrecht wordt naar verwachting deze zomer naar de Raad van State gezonden. Wat daarin hoogstwaarschijnlijk wordt opgenomen, is een bestsellerclausule en een non-usus bepaling. Een dergelijke bepaling zorgt ervoor dat als een exploitant een werk niet gebruikt, de auteur de verleende licentie weer kan intrekken. Ook heeft staatssecretaris Teeven in april een speerpuntenbrief naar de Tweede Kamer gestuurd. In deze nota geeft de staatssecretaris aan de voorkeur te hebben voor een beperkt downloadverbod uit illegale bron. Het thuiskopiestelsel wordt daarmee waarschijnlijk afgeschaft.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

PICTORIGHT OP VROAAM!

Op 31 maart 2011 vond de derde editie plaats van Vroaam!, de jaarlijkse landelijke carrièredag voor creatieven georganiseerd door de Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers (BNO), de Fotografen Federatie en PANL. Maar liefst 700 creatieven bezochten een bomvol Pakhuis de Zwijger, waar ook Pictoright met een stand aanwezig was. Vroaam! bood (startende) creatieven en derde- en vierdejaars studenten allerhande informatie en netwerkmogelijkheden om hen verder te helpen bij hun carrière.

Portfoliobesprekingen tijdens Vroaam! Foto: Jan Bijl

Het gerechtshof te Den Bosch heeft een zestigjarige kunsthandelaar veroordeeld tot een gevangenisstraf van vijf maanden onvoor waardelijk voor het verkopen van valse schilderijen van Klaas Gubbels. Eerder was de kunsthandelaar door de rechtbank Den Bosch veroordeeld tot zes maanden.

De man zei dat hij de schilderijen zelf had verworven van een kunsthandelaar in Arnhem, maar deze bleek niet te traceren. Ook waren bij de man thuis spieramen en doeken gevonden, waarvoor hij geen sluitende verklaring kon geven. Saillant was dat de vrouw van de verdachte, zelf kunstenares, tegenover de politie had verklaard zelf nooit met doeken van dat formaat te werken.

Schadevergoeding

In Nederland komen veroordelingen voor dergelijke praktijken niet veel voor. Zowel rechtbank als hof hebben daarom uitgebreid aandacht besteed aan de bewijsmiddelen en de motivering van de opgelegde straf. Naast gevangenisstraf moet de man schadevergoeding betalen aan de personen aan wie hij de valse doeken heeft verkocht. Deze schade loopt in de tienduizenden euro’s: geen sinecure voor iemand die volgens het vonnis vooral handelde uit geldnood.

Een aantal zaken wordt momenteel verder onderzocht. Soms berust het aanbieden van ‘vals’ werk op een misverstand: zo kun je bijvoorbeeld een beeld met de inscriptie ‘KvD’ niet meteen als echte Kees van Dongen aanbieden voordat je weet of het een echt werk is. Pictoright kreeg hiermee te maken toen dit beeld op een veilingsite werd aangeboden. In dit geval bleek na overleg met de erfgenamen het werk niet echt van Van Dongen te zijn, die overigens naar verluidt bij leven maar één beeld vervaardigde.

NIEUWE OVEREENKOMST MUSEUMVERENIGING IN DE MAAK

De Museumvereniging is de branchevereniging voor Nederlandse musea. Zij behartigt de belangen van meer dan 450 musea en verleent allerlei diensten aan haar leden. In 2004 heeft Pictoright in nauwe samenwerking met de vereniging een koepelovereenkomst opgesteld, het zogenaamde museumcontract. Dit contract maakt het voor musea heel eenvoudig om kunst te gebruiken in allerlei uitingen. Circa dertig individuele musea hebben inmiddels met Pictoright deze overeenkomt gesloten. Het gaat om musea met moderne kunst in de collectie, waaronder werk van bij Pictoright aangesloten kunstenaars.

Door de snelle ontwikkelingen op internet, met name op het gebied van social media en het digitaliseren en online tonen van collecties, vond Pictoright het tijd de overeenkomst aan te passen. Bij de musea bestond bovendien de wens het afhandelen van het gebruik van kunstwerken nog verder te vereenvoudigen. Om die reden praat Pictoright inmiddels met de museumvereniging over een vernieuwde koepelovereenkomst. Pictoright houdt u op de hoogte van het vervolg.

Misverstand

Pictoright heeft deze zaak natuurlijk met belangstelling gevolgd. Vorig jaar is besloten beperkte diensten aan te bieden aan aangesloten kunstenaars om actie te ondernemen tegen makers en verkopers van valse kunst. Dat is inmiddels op bescheiden schaal een paar keer met succes gebeurd. Zo zijn diverse aanbieders van kunst op verkoopsites het afgelopen jaar aangesproken.

PRIMAIRE RECHTEN

MAG DAT?

AANTASTING KUNST IN OPENBARE RUIMTE

In 1993 realiseert kunstenaar Peter Struycken voor de onderdoorgang van het Nederlands Architectuur Instituut in Rotterdam een lichtkunstwerk. De arcade wordt door een computergestuurde lichtinstallatie steeds op een andere wijze belicht. In 1998 worden de pilaren waar het licht op schijnt buiten zijn medeweten of toestemming omspannen met doeken. Struycken vecht dit aan als een verminking van het werk en dus een inbreuk op de persoonlijkheidsrechten van de kunstenaar. De rechter is het met hem eens.

Dat de kunst van Peter Struycken in de openbare ruimte vaker – door misschien goedbedoelde initiatieven – wordt aangetast is helaas een feit. Zo is er in 2004 een parkeerplaats gemaakt van zijn Blauwe Golven op het Roermondsplein in Arnhem, en zijn er recent bewegwijzeringborden aangebracht op zijn kunstwerk rondom de Nederlandse Bank.

Maar een aantasting van kunst in de openbare ruimte hoeft zich niet te beperken tot het fysieke werk, het kan ook om een reproductie (foto) ervan gaan. Natuurlijk is het toegestaan onder bepaalde voorwaarden beelden die zich in de openbare ruimte bevinden te fotograferen en te gebruiken in publicaties zonder toestemming van de maker. Maar het kunstwerk op zo’n foto mag je niet bewerken zonder de maker om toestemming te vragen.

Meer over dit onderwerp is te lezen in een van de volgende edities van dit magazine. Daarbij gaan we dieper in op een aantal zaken, zoals foto’s die op internet worden aangeboden onder een Creative Commons licentie die het mogelijk maakt de foto (en daarmee het daarop afgebeelde kunstwerk) te bewerken, wat kan leiden tot een inbreuk op het auteursrecht van de beeldend kunstenaar.

Het lichtkunstwerk van Peter Struycken in originele en aangetaste vorm

COLLECTIEVE RECHTEN

PRAKTISCHE OPLOSSING VOOR ONLINE BEELDBANKEN

Na de succesvolle totstandkoming van een regeling met onder andere de Koninklijke Bibliotheek en het Nationaal Archief over het online tonen van collecties, probeert Pictoright nu ook afspraken te maken met regionale en lokale cultuurinstellingen. Namens Pictoright heeft Michiel van Mourik de afgelopen maand een aantal instellingen aangeschreven en bezocht.

Steeds meer archieven en bibliotheken hebben een online beeldbank met daarin een deel van de collectie. Hiermee beschikken de instellingen over een mooi instrument voor een digitaal bezoek. Beeldbanken zullen de komende jaren dan ook zeker in aantal en omvang toenemen.

de werken waarvoor geen toestemming is verleend, niet mogen worden opgenomen in de beeldbank. Zelfs niet, zoals dat in de praktijk vaak gebeurt, met een disclaimer (‘we hebben de rechthebbenden niet kunnen achterhalen; mocht u een aanspraak menen te hebben dan kunt u zich bij ons melden’).

Toestemmingsregeling

Zolang er op nationaal of Europees niveau geen eenduidige oplossing wordt gevonden voor beide partijen, biedt Pictoright een praktische oplossing: een regeling waarbij voor het werk van de aangeslotenen een licentie wordt verleend en voor de nietaangeslotenen een vrijwaring wordt afgegeven. Instellingen kunnen hierdoor zonder extra inspanning hun beeldbanken tegen een geringe vergoeding online beschikbaar stellen; tegelijkertijd worden de rechten van de makers gerespecteerd.

de digitalisering van werk dat naast beeldmateriaal ook teksten omvat (zoals krantenarchieven), werken we samen met LIRA, de auteursrechtorganisatie voor schrijvers.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Spanningsveld

Bij dergelijke digitaliseringsprojecten is er een spanningsveld tussen theorie en praktijk. Enerzijds hebben culturele instellingen een publieke taak om zoveel mogelijk informatie beschikbaar te stellen, anderzijds is volgens de auteurswet voor iedere openbaarmaking van een werk toestemming vereist van de rechthebbende. Hoewel de wetgever voor cultuurinstellingen de uitzondering heeft gemaakt om – kort gezegd – collecties te digitaliseren en zonder toestemming van de makers binnen de eigen muren beschikbaar te stellen (via intranet), blijft die toestemming voor openbaarmaking via een website wel nodig. Instellingen staan daarmee voor de tijdrovende opdracht rechthebbenden te achterhalen om een regeling met hen te treffen. Het gaat vaak om zogenaamde verweesde werken, waarvan de rechthebbenden moeilijk te traceren zijn. Niet alleen is dit traject zeer arbeidsintensief, het betekent ook dat

Michiel van Mourik heeft de afgelopen maanden een aantal instellingen bezocht om deze overkoepelende toestemmingsregeling toe te lichten. Zijn algemene indruk is dat cultuurinstellingen de intentie hebben zeer zorgvuldig om te gaan met de Auteurswet. Michiel: ‘De betrokkenheid van de medewerkers van de cultuurinstellingen bij hun werk is erg groot. In veel gevallen merk ik daarnaast al vrij snel, meestal tussen de regels door, dat er toch veel behoefte bestaat aan nadere uitleg over de auteursrechtelijke aspecten van beeldbanken. En daarin signaleer ik tegelijkertijd een mogelijke behoefte aan de regeling met Pictoright.’

Meerwaarde

Hoewel het merendeel van de instellingen de meerwaarde van de regeling van Pictoright na enige uitleg al vrij snel inziet, ziet een enkeling Pictoright liever gaan dan komen. Uiteraard doet Pictoright al het mogelijke hen van het belang van de regeling te overtuigen. We zijn momenteel met de bezochte instellingen in gesprek over de voorwaarden van de toestemmingsregeling en zullen de komende maanden ook nieuwe cultuurinstellingen benaderen om tot een dergelijke regeling te komen. Voor

PICTORIGHT DIT NAJAAR DIGITAAL

Binnenkort starten de eerste pilots met de nieuwe portal waarop aangeslotenen kunnen inloggen en hun gegevens en opgegeven werken kunnen inzien, wijzigen en toevoegen. Ook de specificaties van de ontvangen repartities zijn in dit systeem opgenomen, waardoor aangeslotenen een beter overzicht krijgen van de bedragen die zij ontvangen van Pictoright. De nieuwe portal wordt direct gekoppeld aan ons automatiseringssysteem waardoor er in de toekomst nog efficiënter gewerkt kan worden. Bovendien scheelt dit veel papierwerk.

Emailadres

Deze zomer kan een beperkte groep aangeslotenen al gebruikmaken van het online systeem. Als de pilot goed verloopt, zullen vanaf het najaar 2011 alle aangeslotenen via een link op de huidige Pictoright-site kunnen inloggen met hun e-mailadres en een door Pictoright uitgegeven wachtwoord.

Pictoright zal u de komende maanden van de verdere ontwikkelingen op de hoogte houden. Het is daarbij van groot belang dat wij uw actuele e-mail adres hebben.

Wij vragen u dan ook om uw actuele e-mailadres te mailen naar info@pictoright.nl.

Wat te doen als u als beeldmaker (bijvoorbeeld fotograaf of illustrator) gevraagd wordt of u bezwaar hebt tegen opname van uw werk in een beeldbank of archief? Het is raadzaam niet zomaar zonder enige voorwaarden toestemming te geven. Aan de andere kant is er vaak ook geen aanleiding om helemaal geen medewerking aan zo’n beeldbank of archief te verlenen. Pictoright adviseert in dat soort gevallen wel toestemming te verlenen, maar uitdrukkelijk te bedingen dat als Pictoright een regeling voor het online gebruik aanbiedt, u zich als maker bij die regeling wilt aansluiten. Dat kan door de passage hiernaast te gebruiken.

‘Ik verleen hierbij voorwaardelijke toestemming aan (naam instelling) om mijn beeldmateriaal online openbaar te maken via de website (url). Ik wens echter aan te sluiten bij de regelingen die pictoright in het kader van digitaliseringsprojecten aanbiedt aan archieven, bibliotheken en dergelijke. Zodra pictoright uw instelling in dat kader benadert, sluit ik mij als rechthebbende van het beeldmateriaal aan bij die uiteindelijke regeling. Mijn verleende toestemming zal dan worden vervangen door de wijze van toestemming zoals die is opgenomen in de door pictoright aangeboden regeling.’

U WORDT BENADERD DOOR EEN ARCHIEF: WAT TE DOEN?

VOLGRECHT

NEGATIEVE LOBBY IN FRANKRIJK EN ENGELAND

Terwijl Pictoright in Nederland lobbyt voor een uitbreiding van het volgrecht, voert de kunsthandel in zowel Frankrijk als het Verenigd Koninkrijk een nationale lobby om het volgrecht zoveel mogelijk te beperken. In deze landen, waar de kunsthandel vele malen omvangrijker is dan in Nederland, wordt geprobeerd de invoering van het volgrecht voor erfgenamen uit te stellen (UK) of af te schaffen (Frankrijk). Onze Engelse en Franse zusterorganisaties DACS en ADAGP zijn vanzelfsprekend actief om het geluid van de kunstenaars te laten horen. En dat is ook belangrijk voor de vele Nederlandse kunstenaars van wie werk wordt doorverkocht in deze landen.

EFFECTEN VOLGRECHT IN EUROPA ONDERZOCHT

De Europese Commissie werkt momenteel aan een onderzoek naar de effecten van de invoering van het volgrecht conform de Europese richtlijn uit 2001. De uitkomsten van het rapport worden later dit jaar verwacht.

Om de effecten van het volgrecht te onderzoeken is een consultatie gedaan bij verschillende groepen belanghebbenden die met volgrecht te maken hebben. Men wil vooral weten wat het financieel betekent (hoeveel kunstenaars ontvangen hoeveel volgrecht) en of de invoering van het volgrecht een verstorend effect zou hebben op de kunstmarkt. De Europese auteursrechtorganisaties, waaronder Pictoright, bij wie kunstenaars hun volgrechten laten vertegenwoordigen, hebben via hun koepelorganisatie gezamenlijk een rapport naar de commissie gestuurd. Omdat in een aantal landen het volgrecht pas net is ingevoerd (bijvoorbeeld Spanje) en in vijf landen volgrecht voor erfgenamen nog niet bestaat, (waaronder Nederland en de UK) lijkt het nog vroeg voor een dergelijk onderzoek.

Hoge drempel

Voor de Nederlandse situatie moet altijd de kanttekening worden gemaakt dat door het hoge drempelbedrag (€ 3000) te veel kunstenaars niet profiteren van het volgrecht en er dus ook weinig transacties volgrechtplichtig zijn. Recent onderzoek van SEO Economisch Onderzoek naar de auteursrechtelijke positie en mening van creatieven heeft uitgewezen dat kunstenaars van alle creatieve beroepsgroepen het minst verdienen. Deze conclusie geeft Pictoright een goed aanknopingspunt om de hoogte van dit drempelbedrag snel opnieuw in Den Haag aan te kaarten.

VOLGRECHT

VERKOCHT

Dit beeld van Pim Fortuyn, gemaakt door de bij Pictoright aangesloten kunstenares Daphné Du Barry, is op 17 april 2011 bij Veilinghuis De Eland verkocht voor € 26.000. De kunstenaar heeft recht op € 1.040 aan volgrecht.

Foto: © Amaury Miller

WAT VINDT U?

DARFURNICA EN HET JONGETJE MET DE VUITTON-TAS

Darfurnica heeft gedaan waarvoor het bedoeld was: aandacht trekken voor de situatie in Darfur. Alleen was de manier waarop dat gebeurde niet helemaal gepland. Nadia Plesner schilderde een moderne interpretatie van Picasso’s Guernica als aanklacht tegen de media, die meer aandacht hebben voor het leven van de Holllywood-sterren en hun luxe modeaccessoires, dan aan honderdduizenden doden en vluchtelingen in Darfur. In haar schilderij mixte ze de meest belichte celebrity roddels van de afgelopen jaren met de gruwelen die ondertussen in Soedan gebeurden. Zo is het op Darfunica niet Paris Hilton die met een chihuahua en een Vuitton-tas voor het publiek poseert, maar een ondervoed Afrikaans jongetje. Dat fragment kwam terug op publiciteitsuitingen rondom de expositie van het schilderij in Denemarken. Vuitton was ‘not amused’ en stapte naar de rechter, die in eerste instantie een dwangsom van € 5.000 euro per dag oplegde zolang het beeld publiek te zien en te koop zou zijn. Plesner liet het er niet bij zitten: drie maanden

na de beschikking spande zij met hulp van Kennedy Van der Laan een kort geding aan waarin zij zich beriep op haar vrijheid van artistieke meningsuiting. De rechter gaf haar gelijk. Plesner en twee intellectuele eigendom advocaten reageerden verheugd; Vuitton wilde helaas geen reactie geven.

kunstenaar en

‘Ik ben heel erg blij met de uitslag, die dit keer totaal het tegenovergestelde is van de eerste beschikking die ik in februari op de mat vond. Ik heb een super stressvolle periode achter de rug, toen we aan de rechtzaak begonnen stond de teller van de boete op € 485.000. Dat geld heb ik natuurlijk niet, dus ik werd daar wel nerveus van. Maar ik vond het zo ontzettend onrechtvaardig wat er gebeurde, dat ik me niet zomaar gewonnen wilde geven. Als ik had opgegeven, zou dat betekenen dat kunst gecensureerd kan worden door grote bedrijven. En dan wordt

Darfurnica © Nadia Plesner Joensen

Nadia Plesner, beeldend

student aan de Rietveld Academie

WAT VINDT U?

het maken van ‘eerlijke’ kunst wel heel lastig. Kunstenaars moeten referenties kunnen maken naar producten die ergens voor staan. Mijn schilderij gaat niet over Louis Vuitton, ik gebruik die tas puur als statussymbool in de consumptiemaatschappij. Ik heb gestreden voor die vrijheid van artistieke meningsuiting. Ik was blij dat ik uiteindelijk toch de kans kreeg me te verdedigen, want die had ik niet bij die eerste beschikking. Na alle mediaaandacht heeft Vuitton gezegd dat het ze niet om het beeld op het schilderij ging maar op de uitingen daaromheen: de T-shirts – die ik al sinds 2008 niet meer verkocht – maar ook de uitnodigingen voor de expositie en mijn website. Maar in eerste instantie was het schilderij wel degelijk in hun aanklacht opgenomen. Hun advocaat heeft me vlak na die eerste beschikking ook gebeld en me wel te verstaan gegeven dat het verbod ook het schilderij betrof. Ik was blij dat de rechter daar ook over viel. En dat hij het uiteindelijk met me eens was natuurlijk.’

Paul Steinhauser, partner bij Arnold + Siedsma en voorzitter van de raad van beroep van BNO

‘Ik ben het helemaal eens met de uitspraak van de rechter, een uitstekend vonnis. Dit ging om niet-commercieel gebruik, en het beeld was een ondergeschikt onderdeel van een politieke of maatschappelijke boodschap. In dat geval gaat de vrijheid van meningsuiting boven de intellectuele eigendomsrechten. Zo simpel is het. Als die T-shirts met de afbeelding van het jongetje met tas nou wel voor de commerciële verkoop waren bedoeld, of als de afbeelding een zwaar beschuldigend karakter had gehad, dan had Vuitton misschien een punt gehad. Maar dat was hier niet het geval. Overigens is het modellenrecht waarop Vuitton zich beriep hier al helemaal niet voor bedoeld, dit was eerder een zaak voor het auteursrecht of merkenrecht geweest. Maar dat is misschien een wat te technisch verhaal.’

‘De zaak is gelukkig goed afgelopen voor Nadia Plesner. Ik vond het geweldig dapper van haar om zich zo te verweren. Zij gebruikt bekende symbolen om protest aan te tekenen tegen een door haar gesignaleerde misstand in de maatschappij – die vrijheid moet een kunstenaar hebben. Darfurnica komt voort uit de behoefte de hypocrisie van onze wereld aan de kaak te stellen. De vraag is natuurlijk waar de grens ligt. Kun je zo ver gaan dat je bepaalde onderdelen uit een schilderij haalt en die apart gaat exploiteren? Mag je dat jongetje op T-shirts, posters of een uithangbord zetten om daar geld mee te verdienen? Zolang de boodschap is ‘kom kijken naar mijn geëxposeerde werk’ vormt dat geen probleem; zodra je zo’n stukje anders gaat exploiteren, komt de grens wat dichterbij. Daarbij maakt het niet uit of die T-shirts enkel voor het goede doel worden verkocht of niet, ik ken in het intellectuele eigendomsrecht geen liefdadigheidsexceptie. Je zou kunnen redeneren dat het in dat geval een inbreuk op het merkenrecht vormt. De grens van het toelaatbare is niet scherp te trekken, per geval en omstandigheid kan de rechter hier anders over oordelen. Ook de persoonlijke gevoeligheden van een rechter spelen hierbij een rol, ik ben ervan overtuigd dat een andere voorzieningenrechter niet zo makkelijk een dwangsom had opgelegd. In deze zaak is de eerste rechter dan ook teruggefloten door de tweede. Ik ben zeer tevreden met de afloop, ik vond het nogal bizar dat Vuitton een dergelijke actie was gestart. Of ze moeten het bedoeld hebben als verkapte publiciteitsstunt, maar die is dan niet zo goed voor hen uitgepakt.’

De advocaat van Vuitton liet weten dat hij niet namens Louis Vuitton kon reageren.

Dirk Visser, hoogleraar Intellectueel Eigendom en partner bij Klos Morel Vos & Schaap

RECHT OP BEELD

Diego Velázquez (1599–1660) Las Meninas 1656

Las Meninas van Velazquez heeft velen geïnspireerd. Er rust geen auteursrecht meer op het schilderij, aangezien Velázquez meer dan 70 jaar geleden is overleden. Andere kunstenaars zijn dus vrij om elementen van hem over te nemen.

Pablo Picasso (1881–1973) Las Meninas (after Velázquez)

In 1957 schilderde Picasso verschillende versies van Las Meninas. De compositie komt grotendeels overeen met het schilderij van Velázquez. Picasso heeft onder andere het meisje met de witte jurk in het midden, de hond op de voorgrond, de schilder met zijn schildersdoek, de deur en de figuur in de deuropening van Velázquez overgenomen en er zijn eigen interpretatie aan gegeven.

Op dit werk van Picasso rust auteursrecht, met uitzondering van de elementen die ontleend zijn aan het werk van Velázquez. Picasso heeft er echter zo’n eigen interpretatie aan gegeven dat de bescherming toch vrijwel het volledige schilderij betreft.

Toch mag een ander na Picasso nog steeds de compositie van Velázquez gebruiken.

Hond Meisje met witte jurk Deur Schilder

Braun-Vega heeft in zijn kunstwerk elementen uit het schilderij van Velázquez letterlijk overgenomen, zoals bijvoorbeeld het meisje met de witte jurk en de hond op de voorgrond. In de deuropening is een naar Picasso verwijzend schilderij te zien met daarop twee personen en een lamp erboven, waarbij de lamp afkomstig is van het schilderij La Guernica van Picasso. Ook hier geldt dat de bescherming geen betrekking heeft op de elementen die van Velázquez of Picasso zijn overgenomen.

Sophie Matisse, Las Meninas, 2001

Matisse heeft de ruimte van Velázquez overgenomen, maar de daarop afgebeelde figuren weggelaten. Zo kan het ook.

COLOFON

redactie & productie

Marcel van de Graaf, Pictoright

eindredactie Willemijn de Jonge, Mijnwerk

vormgeving De Designpolitie, Amsterdam

Dit is een uitgave van Pictoright, de auteursrechtenorganisatie voor beeldmakers. Pictoright verdeelt collectieve vergoedingen, exploiteert primaire rechten, verleent juridische bijstand en zet zich in voor een betere auteursrechtelijke positie van visuele makers. Dit blad verschijnt twee keer per jaar om aangesloten beeldmakers en relaties op de hoogte te houden van de ontwikkelingen op het gebied van auteursrecht en de werkzaamheden van Pictoright.

Mocht u naar aanleiding van de inhoud opmerkingen of vragen hebben, stuur dan een mailtje naar redactie@pictoright.nl.

Herman Braun­Vega, Double Eclairage sur Occident 1987 (Velázquez et Picasso)

Lamp Meisje met witte jurk Hond

PICTO RI HT N0 .2 11