INLEIDING
03. AI - AI - AI - AI
NIEUWS
04. Drie nieuwe bestuursleden
05. Ander kort nieuws
JAARCIJFERS
06. Incasso en verdeling 2022 JAARVERGADERING
07. AI - In het oog van de Storm
ARTIFICIAL INTELLIGENCE
08. Gewonnen?
09. Wie traint de robotkunstenaar?
PICTORIGHT FONDS
12. The New Current VERKOCHT!
14. Een Witte Sculptuur van Gerhard von Graevenitz
MAG DAT?
15. Kunst verplaatsen
COLOFON
Redactie & productie
Marcel van de Graaf, Pictoright
Eindredactie
Willemijn de Jonge, Mijnwerk
Vormgeving
De Designpolitie, Amsterdam
Drukwerk en verspreiding
Zwaan Lenoir, Wormerveer
Dit is een uitgave van Pictoright, de auteursrechtenorganisatie voor beeldmakers. Pictoright verdeelt collectieve vergoedingen, exploiteert primaire rechten, verleent juridische bijstand en zet zich in voor een betere auteursrechtelijke positie van visuele makers. Dit blad verschijnt twee keer per jaar om aangesloten beeldmakers en relaties op de hoogte te houden van de ont wikkelingen op het gebied van auteursrecht en de werkzaamheden van Pictoright.
Mocht je naar aanleidingen van de inhoud opmerkingen of vragen hebben, stuur dan een mailtje naar redactie@pictoright.nl
Visuele auteursrechten Nederland
Sarphatistraat 606-608
1018 AV Amsterdam
Postbus 15887
1001 NJ Amsterdam
T 020-589 18 40
F 020-412 4269
www.pictoright.nl
→ twitter.com/pictoright
→ facebook.com/pictoright
→ instagram.com /pictoright
ISSN: 2210-9951
Helaas is de naam van de fotograaf bij ons teamportret in het vorige magazine weggevallen. De foto is gemaakt door Kevin Kwee. www.kevinkwee.nl
AI - AI - AI - AI
Er wordt wel gezegd dat wetgeving altijd achter de feiten aanloopt. Meestal is dat ook zo, maar er zijn uitzonderingen. Neem nu de ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie (AI). Met de komst van toepassingen als ChatGPT en Midjourney staat de wereld op zijn kop. En iedereen heeft er een mening over. De een voorziet ongekende mogelijkheden voor de medische wetenschap, de ander voorspelt het einde van de mensheid.
Het is opvallend hoe de wetgevers nu over elkaar heen struikelen om maar zo snel mogelijk regelgeving tot stand te brengen die zorg draagt voor (ethisch) verantwoorde ontwikkeling en toepassing van de nieuwe mogelijkheden. Uiteraard gaat veel aandacht naar zaken als nepnieuws, democratische grondbeginselen en privacy. Maar ook kan AI vergaande invloed hebben op zaken als het auteursrecht. En daar vragen Pictoright en de zusterorganisaties nu aandacht voor. Enerzijds om goed te regelen dat makers van wie werk wordt gebruikt om AI-applicaties te trainen een vergoeding ontvangen of hier effectief bezwaar tegen kunnen maken; anderzijds om ervoor te zorgen dat het auteursrecht niet verwatert door de stortvloed van beelden die te verwachten is.
Maar ook de gewone zaken gaan door. Zo hielden we begin juni onze jaarvergadering, die wederom goed werd bezocht. In dit nummer vind je hiervan een verslag.
Verder stellen we een aantal nieuwe bestuursleden voor, onder wie onze nieuwe voorzitter Diederik van Leeuwen. Wij zijn blij met hem zo’n goed ingevoerde en betrokken voorzitter te kunnen verwelkomen. Tot slot wil ik nog wijzen op de nieuwe online special over kunst in de openbare ruimte. Daar is door mijn collega’s ontzettend hard aan gewerkt en het is zeker de moeite waard om hier de tijd voor te nemen.
Ik wens iedereen een goede zomer toe!
Vincent van den Eijnde
directeur Pictoright
vincent@pictoright.nl
Sinds kort heeft het bestuur van Pictoright een nieuwe voorzitter en twee nieuwe leden. We stellen Diederik van Leeuwen, Diana Janssen en Lars Deltrap graag aan jullie voor.
Op 20 maart is Diederik van Leeuwen benoemd als voorzitter van Pictoright. Hij volgt daarmee Bart Drenth op, die het voorzitterschap heeft neergelegd nadat hij directeur is geworden van kunst- en antiekbeurs TEFAF. Diederik van Leeuwen brengt ruime bestuurlijke ervaring binnen en buiten de culturele sector met zich mee. Momenteel is hij werkzaam als programmaen interim-directeur bij Rijksorganisatie voor Ontwikkeling, Digitalisering en Innovatie; eerder was hij onafhankelijk voorzitter van Stichting Leenrecht.
Diana Janssen is sinds 1 maart directeur van de Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers. In die hoedanigheid neemt zij de bestuursfunctie bij Pictoright over van voormalig BNO-directeur Madeleine van Lennep, die per 1 april met pensioen is gegaan. Diana was voorheen directeur van DDMA, de vereniging voor data en marketing.
Lars Deltrap heeft de bestuurszetel in de categorie illustratie/ontwerp overgenomen van Karin Schwandt. Lars is illustrator, animator en docent aan de TU Delft, de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten en de Willem de Kooning Academy in Rotterdam. Naast illustraties voor boeken, tijdschriften en kranten maakt hij animaties voor televisie en is hij BNO coach.
Pictoright heeft voor het eerst vergoedingen verdeeld voor kinder- en jeugdboeken die uitgeleend worden door de bibliotheek op school. Eerder hoefden schoolbibliotheken geen leenrecht te betalen, maar dit verandert binnenkort. Staatssecretaris Gunay Uslu heeft in 2022 toegezegd dat de wet gewijzigd wordt. Daardoor zullen beeldmakers vergoedingen gaan ontvangen voor uitleningen door schoolbibliotheken.
De vergoedingen die nu zijn verdeeld, zijn bedoeld ter compensatie van in het verleden misgelopen leenvergoedingen. De verdeling is gebaseerd op de kinderen jeugdboeken die eerder door onze rechthebbenden zijn opgegeven in combinatie met de leengegevens van 2017 t/m 2022 die Pictoright over die boeken heeft gekregen van de reguliere bibliotheken.
Pictoright, Lira (de collectieve beheersorganisatie voor freelance tekstmakers) en de Koninklijke Bibliotheek zijn bezig met het sluiten van een koepelovereenkomst. Deze overeenkomst gaat ervoor zorgen dat erfgoedinstellingen, die in de gesprekken door de Koninklijke Bibliotheek worden vertegenwoordigd, hun kranten- en tijdschriftencollecties online beschikbaar kunnen stellen. Het gaat om ‘out of commerce’ materiaal dat niet meer in de handel verkrijgbaar is.
Momenteel zijn er afzonderlijke contracten tussen erfgoedinstellingen en Pictoright/Lira. Dat verandert met deze koepelovereenkomst. Erfgoedinstellingen kunnen ervoor kiezen onderdeel uit te gaan maken van de koepelovereenkomst, waarmee tijdrovende losse contracten niet meer nodig zijn en er meer erfgoedmateriaal online beschikbaar komt.
Er komen veel vragen bij ons binnen over wanneer welke collectieve vergoeding wordt verdeeld. In onderstaand schema kun je zien rond welke tijd de uitkeringsrondes van de collectieve rechten plaatsvinden, welke rechten over welke jaren worden uitgekeerd en voor welke datum je opgave bij ons gedaan moet hebben.
Doe opgave voor 1 september
Om dit jaar in december de uitkering over het voorgaande jaar (2022) te ontvangen, moeten je bijdrages voor 1 september zijn ingevoerd. Nieuwe publicaties die later bij ons worden opgegeven, gaan mee met de narepartitie in 2024.
December-repartitie collectieve vergoedingen 2023
De nieuwe special over kunst in de openbare ruimte staat online. Met interviews met Theo Jansen en Mick la Rock, uitleg van onze juristen en een interactieve rechtenwijzer:
→ Lees de special magazine.pictoright.nl
Deadline voor opgave: vóór 1 september 2023
Uitbetaling: december 2023
Type vergoeding Jaar van recht
Kopieervergoeding 2022
Leenrecht boeken 2023*
Kabelvergoeding 2022
Thuiskopievergoeding 2022
Beeldende kunst op televisie 2022
Online archievenvergoeding 2022
*het leenrechtjaar loopt van juli 2022 t/m juni 2023
In het overzicht is de incasso en verdeling over de laatste vier jaar per rechtensoort weergegeven. Beide posten vertoonden het afgelopen jaar een gemiddeld niveau.
De totale incasso van rechtenvergoedingen bedroeg in 2022 € 14,6 miljoen. Afgezien van incidentele inkomsten lag de incasso daarmee op een gemiddeld niveau. Ook in 2022 is de invloed van covid in zijn totaliteit beperkt gebleven, hoewel er bij een aantal rechtensoorten wel sprake was van een daling. De verdeling van rechten bedroeg € 13 miljoen, dat is ook een normaal niveau.
Meer leenrecht, minder reprorecht
De incasso bij het leenrecht is sterk gestegen, dat is te danken aan de regeling die in 2022 tot stand is gekomen voor uitleningen door schoolbibliotheken. In 2022 ontving Pictoright een bedrag van bijna € 700.000 dat betrekking heeft op meerdere jaren. De reprorechtinkomsten namen af tot bijna € 4 miljoen. Veel bedrijven en instellingen hebben door covid een lagere vergoeding afgedragen voor het gebruik van beschermd materiaal binnen hun organisatie. De inning bij de individuele rechten lag ook op een wat lager niveau, omdat er bijvoorbeeld minder tentoonstellingen en boekuitgaven zijn geweest. In 2022 is er wel een hogere vergoeding uit het buitenland beschikbaar gekomen, die ook deels bij aangesloten kunstenaars terechtkomt. Het grootste deel van deze vergoedingen is in 2022 al verdeeld, en bij de repartitie van de verschillende rechten opgenomen. Steeds meer Nederlandse makers ontvangen via Pictoright ` een (veelal bescheiden) collectieve rechtenvergoeding uit het buitenland.
Nog te verdelen
Het saldo te verdelen auteursrechten is in 2022 iets toegenomen tot € 9,6 miljoen. Dat komt omdat een aantal vergoedingen die Pictoright in 2022 heeft ontvangen, pas in 2023 konden worden verdeeld. Het gaat dan om de online archieven (digitaliseringsvergoeding), kunstuitleen en genoemde leenrechtrepartitie voor schoolbibliotheken. Pictoright streeft naar een goede balans tussen een tijdige repartitie en een evenwichtige verdeling van de vergoedingen. Zo kunnen makers die pas later aanspraak maken op een vergoeding alsnog een rechtenvergoeding ontvangen.
Aantal makers met vergoeding
Het aantal individuele makers dat een vergoeding heeft ontvangen is in 2022 toegenomen tot 30.497 (in 2021 waren dat er 21.818). Omdat een aantal fotopersbureaus in 2022 voor veel meer rechthebbenden collectieve rechtenvergoedingen heeft geclaimd, is dit aantal sterk gestegen. Alle makers voor wie een vergoeding is uitgekeerd zijn zelf bij Pictoright aangesloten of worden vertegenwoordigd door bijvoorbeeld een zusterorganisatie of fotopersbureau. In totaal is er aan bijna 8.500 aangeslotenen een rechtenbedrag uitgekeerd.
Meer (financiële) informatie is op de website te vinden in de jaarrekening en het bestuursverslag.
Tekst: Sander van de Wiel
De Pictoright Jaarvergadering vond dit jaar plaats in de Tuinzaal van het Centraal Museum in Utrecht en werd goed bezocht. Voorzitter Diederik van Leeuwen opende de vergadering, waarna Vincent van den Eijnde, Sander van de Wiel en Arlette Bekink de cijfers en de actuele zaken bespraken. Marije Kaashoek lichtte de derde en laatste steunfondstranche toe. Na het vragenrondje en het diner werd de avond voortgezet met het themaprogramma ‘AI – In het oog van de storm’, gepresenteerd en gemodereerd door programmamaker Dymphie Braun.
Beeldend kunstenaar Ronald Boom vertelde hoe hij generatieve artificial intelligence toepast in zijn werk. Filosoof Guido van der Knaap besprak mens versus machine en plaatste vraagtekens bij de razendsnelle ontwikkelingen van AI in de filosofische traditie. Tot slot duidden Pictoright-juristen Hanneke Holthuis en Luna Schumacher de juridische haken en ogen die aan de nieuwe technologie zitten. Over input, output en de Europese AI-wetgeving waaraan gewerkt wordt.
Een dame in een plechtige witte jurk kijkt opzij, haar blik strak en haar gezichtsuitdrukking neutraal. Twee handen – de persoon aan wie deze toebehoren is buiten beeld - bewerken de stof van het kledingstuk alsof zij de dame een trouwjurk aanmeten. Op de achtergrond legt een oudere vrouw een hand op de schouder van de jongere vrouw. Haar uitdrukking is droeviger; een moeder die zich voorbereidt op het loslaten van haar dochter misschien? In het troebele kleurenpalet van zwart, wit en grijstinten zien we kleine uitbarstingen van kleur afkomstig van lichtlekken en de imperfecties van een analoge opname. Een eerlijk, authentiek beeld.
Zou je zeggen. Want niets is minder waar. De Duitse kunstenaar Boris Eldagsen won de Sony World Photography award 2023 met het werk ‘PSEUDOMNESIA | THE ELECTRICIAN’, maar het beeld werd geproduceerd door een AI-beeldgenerator. Toen Eldagsen hoorde dat hij had gewonnen, stuurde hij direct een mail terug naar de organisatie, waarin hij uitlegde hoe zijn beeld tot stand was gekomen en hij vroeg om gediskwalificeerd te worden. De bedoeling was om een debat aan te zwengelen. Het antwoord van de organisatie was afgemeten: Eldagsen mocht zijn prijs houden.
Eldagsen stelt: “AI is NOT Photography”. Termen als AI-fotografie of AI-foto vindt hij misleidend. Maar wat is het dan wel? Hij noemt het liever Promptography, waarmee hij verwijst naar hoe een beeld ontstaat: met ‘prompting’, het invoeren van termen in een AI-programma. De resultaten die via prompting ontstaan, kunnen lijken op foto’s, illustraties, schilderijen en 3D-modellen, maar zijn niet op de traditionele wijze tot stand gekomen.
Wat vind jij: heeft Eldagsen een foto gemaakt? Mag een AI-‘foto’ meedoen aan een fotografiewedstrijd, of moeten er aparte prompting awards komen?
Ga naar onze instagram page en praat mee!
Boris Eldagsen, PSEUDOMNESIA | The Electrician, 2022, courtesy Photo Edition Berlin → www.eldagsen.com
De razendsnelle ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie (AI) houden de gemoederen flink bezig. Nu deze technologie ineens zo toegankelijk is geworden voor een breed publiek, worden we geconfronteerd met de onstuitbare opmars van AI en de ingrijpende gevolgen daarvan. In dit artikel een juridische update voor beeldmakers.
Wanneer we het hier over AI hebben gaat het over de zogenaamde ‘generatieve AI’: algoritmes die op basis van een (simpele) tekstopdracht zelf iets nieuws kunnen genereren. Daaronder valt bijvoorbeeld ChatGPT, die op basis van een geschreven opdracht een tekst kan produceren (text-to-text), maar ook de AI-systemen die zo’n opdracht – een ‘prompt’ –kunnen omzetten in een beeld (text-to-image). De meest bekende voorbeelden hiervan zijn Dall-e, Midjourney en Stability AI. Deze vrij toegankelijke online AI-systemen kunnen op grote schaal worden gebruikt voor het creëren van afbeeldingen. Het is dan ook begrijpelijk dat dit tot onrust leidt onder de beeldmakers.
De mens is al heel lang bang voor de concurrentie van de machine: er bestaat ontzettend veel science fiction waarin de robots het uiteindelijk winnen van de mens. Maar hoe realistisch is dit horrorscenario, en hoe zit dit voor de beeldmaker? Nemen AI-systemen op den duur het stokje over van de menselijke beeldmakers, illustratoren en fotografen? Begrijpelijke vragen waar nu nog lastig antwoord op te geven valt. Maar dat AI een rol zal spelen binnen de beeldsector lijkt onvermijdelijk.
Voor Pictoright dus reden om de ontwikkelingen scherp in de gaten te houden. En hoewel ook op auteursrechtelijk gebied nog veel onduidelijk is over de status van AI, beginnen de juridische contouren al wat duidelijker te worden. Voor een auteursrechtelijke analyse moeten we eerst goed in het werkingsproces van AI duiken. Belangrijk is om daarbij onderscheid te maken tussen twee auteursrechtelijk relevante ‘fases’: de input-fase en de output-fase.
De output-fase
De output-fase betreft het ‘product’ van de AI, en draait voornamelijk om de vraag of AI-creaties auteursrechtelijke bescherming kunnen genieten, of dat dit is voorbehouden aan het werk van menselijke makers. Over de auteursrechtelijke bescherming van teksten en afbeeldingen gemaakt met behulp van AI wordt veel gediscussieerd.
De consensus lijkt op het moment dat de output van AI-systemen mogelijk auteursrechtelijk beschermd kan zijn, maar dat hier wel aanvullende voorwaarden aan verbonden zijn. Zélf kunnen AI-systemen in principe geen auteursrechthebbende zijn: Artificial Intelligence is nog niet zo ver ontwikkeld dat het systeem zelf een drager van rechten kan zijn. De ontwikkelaar van het AI-systeem zal in de meeste gevallen ook niet de auteursrechthebbende op de output zijn, maar mogelijk wel de rechthebbende op het werkingssysteem of de computercode achter de AI. De enige mogelijk relevante partij die overblijft, is de gebruiker van een AI-systeem: degene die het systeem de opdracht geeft om iets te ontwikkelen. Deze kan eventueel auteursrecht hebben op een AI-creatie als er voldoende creatieve keuzes worden gemaakt, bijvoorbeeld bij het selecteren van de trainingsdata of binnen de instructies die aan het systeem worden gegeven. Denk hierbij aan een situatie waarin een persoon een concept ontwikkelt en daarvoor een heel originele ‘prompt’ invoert. In zulke gevallen wordt het AI-systeem in feite gebruikt als een soort tool, zoals je ook een kwast gebruikt. Datzelfde geldt bijvoorbeeld als sprake is van uitgebreide nabewerking van de AI-output. Als degene die de prompts invoert of het beeld nabewerkt voldoende creatieve arbeid verricht, kan er alsnog auteursrechtelijke bescherming ontstaan. Hoe en óf een en ander vervolgens moet worden bewezen, staat nog ter discussie.
Een andere belangrijke vraag is of de AI-output inbreuk kan maken op het auteursrecht van een menselijke maker, bijvoorbeeld doordat iemand een werk ‘in de stijl van’ genereert. Daarbij moet voorop worden gesteld dat kunststromingen of -stijlen niet onder de auteursrechtelijke bescherming vallen, omdat dit de artistieke ontwikkeling zou kunnen remmen. Iemand mag dus iets maken in een specifieke stijl, of dit nu met de hulp van AI is of niet. Een AI-productie in de stijl van een specifieke maker kan mogelijk wél inbreuk maken, wanneer zogenaamde ‘auteursrechtelijk beschermde trekken’ zijn overgenomen. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als niet alleen in heel abstracte zin de stijl wordt geïmiteerd, maar echt bepaalde auteursrechtelijk beschermde elementen uit het werk van deze maker worden overgenomen. De beoordeling hiervan is sterk afhankelijk van de omstandigheden, en dient per geval individueel beoordeeld te worden.
Om een werk in een bepaalde stijl te maken moet de AI natuurlijk wel bekend zijn met deze stijl. Dit gebeurt in de zogenaamde input-fase. De vraag die in deze fase centraal staat is: wat gaat er eigenlijk de AI ‘in’ en hoe wordt het systeem getraind om nieuwe dingen te maken? Menselijke makers hebben een belangrijke rol in deze fase: zonder hun input kan een AI-systeem niets genereren. Het systeem wordt namelijk getraind op basis van de data (in dit geval: de beelden) die aan het systeem worden gevoed. Door middel van machine learning (ML) kan het AI-systeem vervolgens zelf iets creëren op basis van wat het heeft geleerd en de ontvangen opdracht. Aan een AI-afbeelding liggen dus miljoenen, zo niet miljarden bestaande teksten of beelden ten grondslag. Uiteraard mogen deze trainingsdata niet illegaal zijn. Dat betekent bijvoorbeeld dat er rekening dient te worden gehouden met wetgeving op het gebied van privacy, of dat er geen kinderporno of terroristische content in de database mag worden opgenomen, maar ook dat rekening gehouden moet worden met het auteursrecht.
Want mag grootschalig gebruik van auteursrechtelijk beschermde data zomaar onder het huidige auteursrecht? Om dit te bepalen, moeten we kijken hoe het trainingsproces eruitziet. Hiervoor zijn de bepalingen in de Auteurswet over het zogenaamde teksten datamining (TDM) relevant. TDM is volgens de wet ‘een geautomatiseerde analysetechniek die gericht is op de ontleding van tekst en gegevens in digitale vorm om informatie te genereren zoals, maar niet uitsluitend, patronen, trends en onderlinge verbanden.’ Op basis van een Europese richtlijn zijn in 2021 twee uitzonderingen op het auteursrecht ingevoerd over tekst- en datamining (TDM). Deze uitzonderingen in de wet maken duidelijk in welke gevallen tekst- en datamining van auteursrechtelijk beschermd werk is toegestaan.
"Hoe
Dat is allereerst wanneer dit wordt gedaan door onderzoeksorganisaties en cultureel erfgoedinstellingen voor wetenschappelijk onderzoek. Zij mogen op basis van deze uitzondering gebruikmaken van auteursrechtelijk beschermde werken voor TDM-doeleinden wanneer zij rechtmatige toegang tot deze werken hebben. Dit kan bijvoorbeeld al het geval zijn als iets openbaar toegankelijk is op het internet. De tweede uitzondering betreft gebruik voor andere doeleinden, waaronder commerciële doeleinden. Het verschil met de eerste bepaling, is dat rechthebbenden de mogelijkheid hebben om te ‘opt-outen’ van gebruik voor deze doeleinden. Wanneer door hen duidelijk is aangegeven dat het werk niet gebruikt mag worden voor teksten datamining, kan er door AI-ontwikkelaars geen beroep worden gedaan op deze uitzondering. De vraag is echter in hoeverre dit uitkomst biedt voor makers. Want hoe moet zo´n opt-out er nou precies uitzien? En hoe weet je of het platform jouw opt-out ook daadwerkelijk respecteert? Bovendien kan een opt-out eigenlijk alleen worden ingeroepen vóórdat AI wordt getraind: een AI-systeem kan iets eigenlijk niet ‘ontleren’. In veel gevallen zal een opt-out daarom te laat komen.
Met behulp van AI kunnen interessante nieuwe dingen worden gemaakt. Er zijn kunstenaars die erg geïnspireerd raken door de ontwikkelingen op dit gebied, en AI-tools als een verrijking van hun artistieke praktijk zien. Maar er zijn ook makers die hun werk liever niet in deze context gebruikt zien, in ieder geval niet als daar niets tegenover staat.
Op het gebied van wetgeving probeert men een balans hiertussen te vinden. De Europese wetgever werkt aan de zogenaamde ‘AI Act’. Hierin worden hoog risico-toepassingen van AI aangewezen (denk daarbij aan analyse van biometrische gegevens of sociale kredietscores), en worden bepaalde zorgvuldigheids- en transparantienormen opgesteld voor deze systemen. Ook gaan er stemmen op dat generatieve AI-platforms inzicht zouden moeten geven in hun trainingsdata en zouden moeten voorkomen dat hun systeem illegale output genereert. Waarschijnlijk betekent dit dat er ook geen inbreukmakende output uit het systeem mag komen. Hoe zij dit zullen moeten doen, is nog niet duidelijk. De AI Act moet nog worden gefinaliseerd en het duurt nog even voordat deze van kracht zal zijn. Pictoright volgt deze ontwikkelingen op de voet, en is via de Europese belangenorganisatie EVA ook nauw betrokken bij het wetgevingsproces.
Maar ook nu al kunnen er concrete stappen gezet worden. Zoals hierboven beschreven kun je als maker bijvoorbeeld zelf ‘opt-outen’ van commerciële tekst- en datamining. Er lijken op dit moment verschillende manieren te zijn om dit te doen, bijvoorbeeld met specifieke software of via een disclaimer op je website. Over deze opt-out mogelijkheid en wat te doen als je werk al ís gebruikt voor trainingsdoeleinden, kun je meer lezen in de FAQ op onze website. Pictoright is verder aan het onderzoeken of er ook in collectieve licentiecontracten standaard opt-out verzoeken kunnen worden opgenomen: in feite een verplichte collectieve AI opt-out voor alle bij Pictoright aangesloten makers. Ook wordt in samenwerking met de Europese koepelorganisatie onderzocht of er bijvoorbeeld vergoedingen kunnen worden gevraagd voor gebruik voor trainingsdoeleinden in de gevallen waar een opt-out geen zin (meer) heeft of niet gewenst is. Hoe dit precies gaat uitpakken is nog onduidelijk. De ontwikkelingen gaan snel, en zijn nog slecht te voorspellen. Het zal daarom voorlopig nog wel een relevant onderwerp blijven. Wil je graag op de hoogte blijven? Bekijk dan af en toe onze FAQ: deze zullen we blijven updaten met de nieuwste ontwikkelingen.
"Zonder de input van menselijke makers kan een AI-systeem niets genereren"
The New Current helpt net afgestudeerde kunstenaars bij de praktische kant van het kunstenaarschap. Het Pictoright Fonds ondersteunt de masterclasses en coachingstrajecten, waar starters de kunst van het ondernemerschap leren van ervaren professionals.
Misschien is het wel aan de orde gekomen op de academie, maar de praktijk is toch anders: net afgestudeerde kunstenaars staan ineens voor de vraag hoe ze eigenlijk van hun kunst moeten gaan leven. Hoe kom je ertussen in de kunstwereld?
En hoe pak je die ondernemerskant goed aan? The New Current is een platform dat nieuw talent daarbij helpt. Deze stichting biedt starters niet alleen een podium met een jaarlijkse expositie tijdens de Rotterdam Art Week, maar ook een programma voor het ontwikkelen van communicatieve en zakelijke skills.
Nieuwe generatie
“Alleen maar mooie dingen maken is niet genoeg om er te komen,” zegt Sophie de Vos, een van de oprichters van de stichting. “Beginnende kunstenaars weten heel goed hoe ze moeten creëren, maar vaak niet hoe ze moeten ondernemen.” Zelf studeerde ze in 2015 af aan ArtEZ, waarna ze in een Rotterdamse galerie ging werken om de zakelijke kant van het vak onder de knie te krijgen. Bij gebrek aan een opleiding gericht op de praktische kanten van kunstenaar zijn, startte zij een jaar later samen met galeriehouder Yvonne de Jong The New Current. Het doel is de zichtbaarheid en positie van opkomende kunstenaars verbeteren en de kunstwereld openbreken voor een nieuwe generatie.
Masterclasses
Met steun van het Pictoright Fonds zijn zij nu het ontwikkelprogramma met masterclasses en coaching aan het uitbreiden. De Vos: “We organiseerden eerst alleen masterclasses in aanloop naar de Art Week in februari, maar veel deelnemers kwamen daarna weer bij ons terug met vragen die velen hebben aan het begin van hun carrière. Van de prijs die je voor je kunst kunt vragen tot het aanvragen van subsidie, of het benaderen van professionals in de kunstwereld.”
Die professionals komen nu steeds vaker op uitnodiging van The New Current hun kennis delen met de doelgroep. Zo oefende Anne Zwaag, de organisator van Object en Big Art, vorige maand nog een elevator pitch met de deelnemers. In de volgende masterclass legde Mette Samkalden, voormalig directeur van This Art Fair, uit hoe je zakelijke overeenkomsten sluit. En weer een week later deelde Mary Hessing van WOTH Wonderful Things magazine tips over hoe je als beginnend
kunstenaar in beeld komt bij bladen en blogs. Daarnaast komen ook gevestigde kunstenaars vertellen hoe zij er met vallen en opstaan zijn gekomen. De Vos: “Daarmee krijgen starters veel nuttige tips, gebaseerd op ervaring van mensen uit het veld. Dat maakt de kunstwereld een stuk toegankelijker en dat spreekwoordelijke zwarte gat na je studie een stuk minder diep.”
"Hoe kun je eigenlijk
kunst leven?"
© GERHARD VON GRAEVENITZ, Weiße Struktur (Zufallsverteilung auf vertikaler Achse II) c/o Pictoright 2023, foto Christie’s Images Limited 2023
Tekst: Babat Belder
Op 25 april 2023 veilde Christie’s Amsterdam een Witte Structuur van Gerhard von Graevenitz uit 1960, getiteld: ‘Zufallsverteilung auf vertikaler Achse II’. Het werk stamt nog uit zijn studieperiode aan de Akademie der Bildenden Künste in München (1956-1961), toen hij zijn eerste stappen zette in de internationale kunstwereld op tentoonstellingen van ZERO-kunstenaars en de Nouvelle Tendance. Vanaf 1961 maakte Von Graevenitz alleen nog bewegende objecten als kinetisch kunstenaar. Toch laat dit kleine werk uit zijn begintijd de principes al zien die hij in de kinetische kunst verder ontwikkelde, zoals de rol van toeval in abstracte beeldvorming en een relationeel systeem tussen eenvoudige elementen. Hier zijn dat punten, die eigenlijk concaaf zijn, waardoor een spel van licht en schaduw ontstaat. In dit werk is al zichtbaar dat de kunstenaar niet per se uit was op een mooie schepping, maar op onderzoek ging naar mogelijke beeldvormingen.
Nu er in de nalatenschap van de kunstenaar nog maar een paar van deze witte structuren over zijn, besloot zijn vrouw en erfgenaam Antje von Graevenitz het werk bij Christie’s te kopen, om het weer aan het publiek te kunnen tonen. De aankoop lukte voor het bedrag van € 22.680. Dat zou normaliter € 907,20 aan volgrecht opleveren – voor de erfgenaam. Maar in dit geval was de erfgenaam ook de koper, die hier van Christie’s weer de rekening voor zou krijgen. Een uitzonderlijke situatie, waarbij Pictoright, Christie’s en Von Graevenitz gezamenlijk besloten om van de inning van volgrecht af te zien.
Aan de oever van de Waal staat een gigantisch Romeins masker: ‘Het Gezicht van Nijmegen’, van kunstenaar Andreas Hetfeld, kijkt uit over de stad en de Waalbrug. Hetfeld baseerde de zes meter hoge sculptuur op een bijzondere archeologische vondst in dit gebied: een ruitermasker uit de eerste eeuw na Christus. Bij de plaatsing op stadseiland Veur-Lent werd al met de gemeente afgesproken dat het masker uiteindelijk verplaatst zou worden naar het Waalfront aan de overkant van de rivier wegens geplande woningbouw. Maar toen die bouwplannen niet door bleken te gaan, pleitte de kunstenaar ervoor om deze publiekstrekker op de huidige plek te laten staan. In een interview met De Gelderlander vertelde Hetfeld dat het ook echt voor deze plek gemaakt is, maar dat hij er helaas niets meer over te zeggen heeft sinds hij het aan de gemeente verkocht.
Maar dat laatste klopt niet helemaal. Kunstenaars hebben wel degelijk rechten als het om in opdracht gemaakte of aan de gemeente verkochte kunst in de openbare ruimte gaat. Om kunstenaars hierover voor te lichten, heeft Pictoright een online special gepubliceerd over rechtenkwesties rondom
kunstwerken in de openbare ruimte. Daarin kun je lezen wat je kunt doen in het geval van verplaatsing, aantasting en vernietiging. Maar ook als een ander jouw werk ongevraagd gebruikt in een commerciële publicatie. Om het makers en hun opdrachtgevers nog makkelijker te maken, is er nu ook een interactieve rechtenwijzer over dit onderwerp. Door de vragen te doorlopen, kun je zelf je juridische positie bepalen en gebruikmaken van praktische voorbeeldbrieven.
In Nijmegen was zo’n brief niet nodig: de roep om het beeld te laten staan werd zo groot dat de gemeente afzag van de verplaatsing. ‘Het Gezicht van Nijmegen’ blijft tot tevredenheid van kunstenaars en bewoners staan waar het stond.
Lees de Special Kunst in de Openbare Ruimte hier → magazine.pictoright.nl