Labinsights-2023-01

Green analytics: de een verstaat er milieuanalyses onder, de ander met zo min mogelijk chemicaliën analyseren, weer een ander al het chemisch afval netjes in een opbergcontainer deponeren in plaats van zoals vroeger door de gootsteen. Ik trek het begrip breder: green analytics gaat van energiezuinige, herbruikbare laboratoriumgebouwen, tot laboratoriumonderzoek met zo min mogelijk inzet van energie en reagentia en gebruiksartikelen, tot en met de inkoop van laboratoriumapparatuur op basis van de klimaatvoetafdruk. Dit laatste gaat veel verder dan waar menig lab nu mee bezig is, maar het bewustzijn rond de milieuvriendelijkheid van laboratoriumapparatuur groeit wel. Ik krijg van leveranciers terug dat vooral overheidslaboratoria en sommige multinationals scherp letten op de uitstoot van instrumentarium vanaf het moment van productie tot en met de verscheping naar het lab en dat ook het afdanken van die apparatuur daarbij wordt meegenomen. Kan de apparatuur uit elkaar gehaald worden en kunnen kostbare grondstoffen opnieuw worden ingezet voor andere hoogwaardige toepassingen? Dit is al een thema, en wordt nog een veel groter item, zeker omdat er vanuit milieuregelgeving steeds strengere eisen gesteld worden aan hergebruik van schaarse grondstoffen. Let u er bij de aanschaf al op of een leverancier een complete levenscyclusanalyse kan overleggen over de door u gekochte apparatuur? Het is het vragen waard. Ik weet zeker dat een behoorlijk aantal u met vragende ogen aan gaat kijken. Tijd voor bewustwording op dit vlak, want het gaat om niet misselijke besparingen in emissies die gerealiseerd kunnen worden door na te denken over het verminderen van de uitstoot rond de inkoop van grondstoffen,

de productie, het transport en het verbruik. Natuurlijk hoor ik ook dat laboratoria scherper letten op wat apparatuur tijdens zijn levenscyclus gebruikt. Waar eerst louter prestaties telden, is het nu belangrijker hoeveel stroom bijvoorbeeld een massaspectrometer gebruikt. Want de noodzakelijke hoge temperaturen vreten energie, en ook al maak je ze wat energie-efficiënter, het stroomgebruik blijft hoog. Interessant om te zien dat partijen in dit gat springen en met alternatieven komen die het energiegebruik kunnen decimeren: dat zet zoden aan de dijk. Onlangs zijn bij Shell Research twee nieuwe snelle ‘fast GC’s’ geïnstalleerd die de analyses ongelofelijk veel energiezuiniger draaien dan conventionele apparatuur. Met de huidige energieprijzen verdienen investeringen in dit soort innovaties zich bovendien razendsnel terug, al zou dat niet de enige overweging moeten zijn... Zo is er nog heel wat laaghangend fruit in laboratoriumland om het milieu fors te ontlasten. Is het niet op het vlak van de apparatuur, dan is er wel winst te halen in de conditionering van de laboratoriumruimtes en de terugwinning van al die warmte die nu veelal direct naar buiten gaat. Echt zonde dat die warmte niet met bijvoorbeeld warmtepompen nuttig wordt hergebruikt (ja, die pompen zijn wel duur!). En dan zijn er de vaak platte daken die gemakkelijk vol panelen gelegd kunnen worden. De terugverdientijd die eerst rond de 10 jaar zat, is nu zo’n beetje gehalveerd. Kortom, licht uw lab eens groen-analytisch door en verbaas u hoe eenvoudig het is om als lab veel groener te opereren.

Vincent Hentzepeter, hoofdredacteur

Hoe groen is uw lab?

INHOUD

SPECIAL GREEN ANALYTICS

X Vergroening van laboratoria staat hoog op de agenda, maar bij veel oudere laboratoria nog in de kinderschoenen. Er kan een grote slag geslagen worden door het laaghangende fruit te plukken door onder meer terugwinning van uitgestoten warmte, investeringen in energiezuinige apparatuur, herinrichting van geconditioneerde ruimtes en reductie van het chemicaliëngebruik.

X Het laboratorium van het Rijksmuseum participeert in het GoGreen-project, een Europese samenwerking om stappen te zetten in ‘green analytics’, waarover meer in deze editie van Labinsights.

X Lees ook ‘Is dit een groene kolom’ op pag. 13 en ons verslag van de opening van het Biodesign Lab op pag. 26.

Februari 2023 59e jaargang www.labinsights.nl Verschijnt 9x per jaar

‘Rijks’ gaat voor Go Green

Katrien Keune, Hoofd Science bij het Rijksmuseum en bijzonder hoogleraar Moleculaire Spectroscopie aan de Universiteit van Amsterdam is coördinator van het GoGreenproject om het onderzoek rond cultureel erfgoed te vergroenen.

(Foto: FOODnote)

Hoofdredactie: Vincent Hentzepeter, redactie@labinsights.nl, +31 (0)6 20592436

Aan dit nummer werkten mee: Els van den Brink, Marjan Hammink, Marco Vellinga, Leendert van der Ent, Hans van Eerden

Eindredactie: Sylvie Hoyinck

Redactiecommissie: Dr Ineke Joosten (Senior Onderzoeker/Researcher Ministerie Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Rijkserfgoedlaboratorium), Alex Muntendam (Manager Clinical Pharmacology and Bioanalytics bij Abbott), Bas van Driel (Business Development Manager Food Netherlands GBA), Henk Heijthuijsen (manager Quality Assurance & Assistance, TLR International Laboratories), Jules Hoenderop (consultant Roche Diagnostics), Taco van der Maten (productmanager XRF Panalytical, chairman of the board of directors van ASTM International), Anita te Riet (Bergenius Labadvies), Han te Vaanhold (international sales representative Seastar Chemicals Inc.).

Media-adviseur: Erik ten Haaf, +31 (0)297 223462, +31 (0)6 10031781 erik@maxusmedia.nl

Vormgeving: Marjan Hammink, marjan@maxusmedia.nl

Abonnementen: SP Abonneeservice, Postbus 105, NL-2400 AC Alphen aan den Rijn. Tel +31 (0)88 1102028, abo@labinsights.nl. Abonnement Nederland 1 jaar € 275,-, 2 jaar € 375,-. Opzeggingen dienen 8 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn. Vraag een proefnummer aan en/of neem een abonnement op de digitale editie en nieuwsbrief door u op www.labinsights.nl te registreren.

Druk: Veldhuis Media, Meppel

Uitgever: maXus media publishers, 1421 AC Uithoorn

© 2023 maXus media

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt worden in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door fotokopieën, opname, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur en/of de uitgever. ISSN: 2468-6417

‘Kennisinbreng leverancier steeds belangrijker’

Culturele laboratoria voorop in vergroening

Watermonstertransport realtime geborgd

Voor talloze geavanceerde vraagstukken wil de labwereld in toenemende mate ontzorgd en geadviseerd worden, constateert algemeen directeur Corné Reuvers van Beun-De Ronde.

‘Veiligheidsfunctionaris meerwaarde voor elk lab’

‘GoGreen’ is het motto van laboratoria binnen het Europese culturele erfgoed om te vergroenen en te verduurzamen. Katrien Keune is coördinator van dit vergroeningsproject.

Opening Biodesign Lab

De kwaliteitscontrole van watermonsters staat of valt met de koeling van de monsters tijdens transport naar het lab. Aqualab Zuid investeerde in een complete oplossing voor monitoring en dataverzameling.

Multifunctioneel reactiestation breed inzetbaar

‘We doen het al jaren zo en dat gaat altijd goed’. Die vlieger gaat niet op voor Carla van den Berg. Een veiligheidsfunctionaris ziet ze als een meerwaarde voor elk laboratorium.

Professor Caspar Chorus en professor Elvin Karana, hoogleraar Materials Innovation and Design, knipten op 15 december het lint door van deze hypermoderne faciliteit voor R&D aan levende artefacten.

Het veelzijdige systeem is met zijn compacte afmetingen vrijstaand in te zetten op elke plek op het laboratoriumwerkblad: een handige oplossing voor laboratoria met beperkte ruimte.

ZZS-lijst per 9 januari 2023 beschikbaar

Registreer voor Laborama 2023

Het RIVM heeft de totale ZZS-lijst voorzien van een update en twee nieuwe stoffen toegevoegd. Het betreft de stoffen 4-(dimethylamino)pyridinium chloorchromaat (CAS-nummer: 632-855-6) en 4-carboxypyridinium dichromaat (CAS-nummer: 620-8318). Werken met Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS) brengt extra risico’s met zich mee voor de gezondheid van medewerkers en het milieu. Om die reden pakt de Nederlandse overheid stoffen met een zogenaamde ZZS-classificatie met voorrang aan. De Nederlandse Arbeidsinspectie controleert dan ook streng op het gebruik van ZZS op de werkplek. Voorbeelden van ZZS zijn benzeen, lood en vinylchloride. Deze stoffen komen voornamelijk voor in producten zoals lijm, cosmetica, verf en bouwmaterialen, maar ook in productieprocessen zoals de metaalbewerking. Het is wettelijk verplicht om de inventarisatie van ZZS op orde te hebben. (Bron: ITIS)

Inschrijving LabAutomation 2023 geopend

De beurs vindt plaats op 16 en 17 maart in Paleis 3 van Brussels Expo. Laborama biedt een platform waar professionele gebruikers en aanbieders met elkaar op een open en vrijblijvende manier in contact kunnen treden.

Naast de volwaardige fysieke vakbeurs wordt er ook een interessant programma aangeboden om nog meer bezoekers aan te trekken. Zo staan er een 2-daags congres met interessante gastsprekers en een exclusief netwerkevenement op de planning!

Zoals voorgaande edities zijn alle sectoren uit de laboratoriumsector goed vertegenwoordigd.

In de volgende editie van Labinsights een speciaal Laborama-katern!

Registratie: expo.laborama.be/nl

Op dinsdag 21 maart vindt de 12e editie van het LabAutomation event plaats. De conferentie biedt een boeiend lezingenprogramma met actuele thema’s rondom de automatisering van het laboratorium, zoals data-integriteit, artificial intelligence en high-throughput tissue culture screening. Ook het implementatieproces van een nieuw (software)systeem komt aan bod. Naast het conferentieprogramma presenteren alle toonaangevende leveranciers zich in de centrale hal van Congrescentrum 1931. Deelname is kosteloos voor wie in of voor een laboratorium werkt. Registratie: fhi.nl/labautomation/labautomation-2023

Medica/Compamed

Meer dan 81.000 bezoekers kwamen van 14 tot 17 november naar de Medica en Compamed in Düsseldorf. Ze bezochten meer dan 5.000 exposanten uit 70 landen. Het aandeel internationale vakbezoekers was 75 procent. Naast de Europese landen waren er vooral grote aantallen bezoekers uit Zuid-Korea en de USA, maar ook uit India en Noord-Afrikaanse landen. Meer dan 80 procent van alle vakbezoekers zijn betrokken bij belangrijke zakelijke beslissingen binnen hun bedrijf of instituut. Het Medica Tech Forum organiseerde voor het eerst samen met de industrievereniging Sectaris en Medical Mountains een netwerk-event. Met name de sessies rond productkeuringen, certificering en specifieke voorwaarden voor verschillende markten in relatie tot de nationale markten zoals die van het Verenigd Koninkrijk, Noorwegen en China, konden op veel bijval van het publiek rekenen. Onder de titel ‘COVID-19: The Challenge Remains’, bood het LABMED Forum discussiemogelijkheden over vaccinontwikkeling. Het Start-Up Park bood rond de 40 bedrijven ruimte op een gezamenlijke stand. De data voor de volgende internationale medische vakbeurzen van de Messe Düsseldorf Group zijn online beschikbaar op: www.medicalliance.global

Duurzaamste ziekenhuis

Met de ingebruikname van het nieuwe hoofdgebouw is het Radboudumc nu het duurzaamste ziekenhuis van West-Europa. De transitie naar een nieuwe zorgcampus heeft al met al ruim 30 jaar geduurd. Het centrale atrium over zeven verdiepingen zorgt voor daglicht in het hart van het gebouw. Het ontwerp voldoet aan de hoogste duurzaamheidseisen en bezit – als eerste universitair medisch centrum in Nederland – het BREEAM-Excellent certificaat met ook nog eens de hoogste score van alle ziekenhuizen. Zo heeft het hoofdgebouw een materiaalbesparende constructie, dunne vloervelden, veel prefab-onderdelen, 700 m² zonnepanelen op het dak, een warmte-koude-opslaginstallatie, waterbesparende maatregelen en verbruikt het geen fossiele brandstoffen. Conform de visie van het Radboudumc – ingezet vanaf 2014 – staat er met de nieuwe campus één groot groen park dat patiënten, bezoekers, medewerkers en studenten samenbrengt. Hieronder een impressie (via EGM architecten)van het atrium:

Nieuwe accreditaties

De Raad voor Accreditatie heeft nieuwe accreditaties verleend aan:

I355, Intertek Nederland Laboratory, Hoogvliet, Rotterdam

L685, FrieslandCampina Ingredients Quality Control microbiologisch, Borculo

L688, Holland Diagnostics Diagnostiek, Amsterdam

L690, Eurofins Digital Testing Belgium Off the Shelf Services, Hasselt

Paperless Lab Academy 2023

Veel productiebedrijven hebben al stappen gezet richting implementatie van digitale transformatie. Hoewel laboratoriumprocessen daarbinnen soms niet de hoogste prioriteit zijn, kan dit positieve effecten hebben op kwaliteit, naleving en timeto-market. Bij Paperless Lab Academy kunnen deelnemers meemaken hoe dit in praktijk gebracht kan worden. Op 18 en 19 vindt de 10e editie van het Paperless Lab Academy Europe Congress 2023 plaats. De volgende onderwerpen komen aan bod:

X De toekomst van het laboratorium binnen de industrie 4.0

X Kunstmatige intelligentie in de GXP-omgeving

X Automatisering in QC-processen

X Cybersecurity-bewustzijn

X Demystificatie van cloudgebaseerde-oplossingen

X Efficiënt wetenschappelijk gegevensbeheer

X Toepassing van het FAIR-principe

X Gegevensoverdrachtsstrategie bij het vervangen van legacy-systemen

X Audit trails, gegevensintegriteit, instrumentintegratie, resourcesbeheer, SAAS-oplossingen, harmonisatie, computersysteemvalidatie

X Laboratoriumsystemen op globale schaal succesvol implementeren

X Veranderingsbeheer, talent en vaardigheden

Registratie: www.paperlesslabacademy.com/europe_registration

Directeur Corné Reuvers van Beun-De Ronde:

‘Kennisinbreng van de leverancier steeds belangrijker’

Directeur Corné Reuvers van Beun-De Ronde: “Lableverancier wordt kennispartner in applicaties en labprocessen.”

Geavanceerde monstervoorbereiding, steeds lager meten in de elementenanalyse, single-cell onderzoek met geautomatiseerde workflow in de life science, en een run op syntheseapparatuur in de farma. Voor al deze vraagstukken wil de labwereld in toenemende mate ontzorgd en geadviseerd worden, constateert algemeen directeur Corné Reuvers van Beun-De Ronde.

Vincent Hentzepeter | Fotografie: FOODnote

Reden voor Beun-De Ronde om per 1 januari het servicemodel aan te scherpen met de lancering van divisies voor analytische en organische chemie. Met de oprichting van SciSPX voor analytische chemie en ChemSPX voor organische chemie zijn alle specialisaties binnen Beun-De Ronde onder één paraplu gekomen. Met het reeds bestaande AddSPX voor elementenen structuuranalyse en BioSPX voor de life science komt het aantal divisies op vier. LabSPX, opgericht om labs te servicen op vlakken als workflowoptimalisatie en validatie complementeert de portfolio. Directeur Corné Reuvers van Beun-De Ronde zegt hierover vanuit zijn ruime werkkamer in de vestiging in Abcoude : “Met deze stap is het specialisatieproces van Beun-De Ronde in Nederland en Beun-De Ronde Serlabo in België volledig doorgevoerd. We doen dit binnen BDR en BRS met dezelfde mensen, de labs blijven de bekende gezichten zien, maar profiteren ervan dat we onze kennis van instrumenten, applicaties en labprocessen binnen deze structuur beter ten dienste kunnen stellen van de markt. We hebben deze slag ook aangegrepen om te vergroenen. Het hele pand is gemoderniseerd en de milieu-footprint is omlaag gebracht met zonnepanelen, hybride warmtepompen, energiezuinige airco’s en een deels geëlektrificeerd wagenpark…”

Kennisoverdracht

Specialisatie is volgens Reuvers in deze tijd de sleutel om als lableverancier toekomstbestendig te blijven. Dozenschuiven past niet in dat verhaal, kennisoverdracht des te meer. Juist omdat de kennis in veel laboratoria, zeker binnen bepaalde niches, afneemt, wordt kennisinbreng van de leverancier steeds belangrijker. De

hoofd gezien, valt mijn collega-productspecialisten op”, illustreert Reuvers. “Als je bijvoorbeeld investeert in een ICP, dan vereist dat microgolf-ontsluiting van elementen en wordt sample prep opeens heel belangrijk. Dat moet je goed in de klauwen hebben als je op – bij wijze van spreken – zes cijfers achter de komma wilt meten. Anders komt er onzin uit zo’n toestel. Het kan zo maar zijn dat je sample prep net zo duur of zelfs duurder wordt dan je analyzer! Het hele verhaal moet kloppen en daar komen wij om de hoek kijken.”

Inline, online, atline

Al jaren geleden werd voorspeld dat in-line, at-line en on-line meten een hoge vlucht zou nemen. Dat is ook gebeurd, maar analyses in het lab blijven desondanks nodig. Reuvers ziet wel haken en ogen zitten aan dit soort metingen in productie- of patiëntenomgevingen. Meten in ‘het veld’ vergt een gedegen kennisniveau. “De tendens is alles zo direct mogelijk meten, liefst bij de patiënt aan bed of in het hart van de productie. Om dat betrouwbaar te doen, moet je wat je aan de lijn meet matchen met je labresultaten, waarbij je bij voorkeur ook op labresolutie wilt kunnen meten. Dat is zo eenvoudig nog niet, omdat je naast de analyse zelf ook moet omgaan met de omgeving en procescondities. Om een goede correlatie te krijgen tussen het lab en dat hele inline, atline, online-verhaal gaat een hoop energie en advisering zitten. Wat ik eerder dacht, dat het lab uitgefaseerd zou worden, zie ik voorlopig niet gebeuren. Beide blijven in de meeste gevallen naast elkaar bestaan, al zal de rol van het lab in dat geval veranderen van het produceren van resultaten naar ondersteuning van de inline-, atline- en online-analyses.”

Opkomst elementenanalyse

leveranciersrol gaat daarmee veel verder dan het aanleveren van een stekkerklaar product. Zo ziet Reuvers het belang van geavanceerde monstervoorbereidingsapparatuur toenemen, een materie die vaak zo complex is, dat de ingebruikname een adviseringstraject vereist van de leverancier. “Labs investeren in hightech-apparatuur, dan moet de sampleprep top zijn, wil je alles uit zo’n toestel halen. Dat wordt nog wel eens over het

Nog een opvallende trend in de labs: elementenanalyse wordt steeds belangrijker in de analytische chemische labs en kwaliteitscontrolelabs in de industrie. Dit moet snel, dus liefst zonder uitgebreide monstervoorbereiding. Die behoefte wordt deels ingevuld met non-destructieve technieken als röntgen-fluorescentie – XRF – en voor structuuropheldering met röntgen-diffractie – XRD. Aangezien het steeds belangrijker wordt om snel betrouwbare resultaten te leveren, wordt er ook stevig geïnvesteerd in instrumentatie om specifieke elementen uiterst nauwkeurig te kunnen analyseren. “Wat dat betreft zijn de benchtop XRF- en XRD-toestellen binnen AddSPX en de elementenalyzers van Elementar complementair. In XRF en XRD zijn er steeds meer kleinere laboratoria die in dit soort apparatuur investeren, die kleinere toestellen zijn nu ook voor deze laboratoria bereikbaar en kunnen een groot aantal applicaties aan. Wij stappen in die niche en maken gebruikers wegwijs in deze technologie en bieden de benodigde ondersteuning. Daarnaast zie je dat de labs steeds meer verschillende parameters willen meten – en wel op zo’n laag niveau dat je dat met XRF niet redt. Wil je naar lage ppm’s of ppb’s, dan moet je uitwijken naar methodes als ICP-MS, of je komt uit op ‘combustion’ elementanalyzers waarbij (an)organische monsters worden verbrand om in de verbrandingsgassen koolstof, zwavel, stikstof en waterstof te meten. Maar zet je zo’n

‘Geautomatiseerde workflows verdien je zo terug’

toestel van Elementar in, dat moet je wel reproduceerbaar meten. Dat begint met je voortraject dat op orde moet zijn. Onze mensen hebben een labachtergrond en de ervaring met dit soort apparatuur, om dat maximale uit zo’n applicatie te halen. Die kennis is in de labs steeds minder aanwezig. Bij ons hebben we die expertise nu ondergebracht in ‘SciSPX’. Die divisie is gericht op de analytische chemie en alle instrumenten die gebruikt worden voor sample prep en analyse.”

Onderzoek op celniveau

Meest in beweging binnen de labsector is de life science-markt. Nergens ligt de innovatielat zo hoog als in deze zich snel ontwikkelende sector. Reuvers ziet vanuit de divisie BioSPX een honger naar onderzoeksapparatuur om individuele cellen, subcellulaire componenten en 3D celstructuren te onderzoeken. Een

logistieke oplossingen. Dat soort werkprocessen stroomlijnen en automatiseren is noodzaak in de life science, waar mensen niet zo instrumenteel opgeleid zijn, en vooral applicatiegericht. Het moet voor hen werken, ze hebben geen zin in gesleutel. Dat is exact waar LabSPX voor werd opgericht, zodat onderzoekers hun werk kunnen doen, en zich niet hoeven druk te maken over kalibraties, het onderhoud van apparatuur, de systeemvalidatie et cetera.”

Flexibele synthese

logisch gevolg van het afbouwen van het proefdieronderzoek en de opkomst van het testen van de werkzaamheid en veiligheid van medicijnen met onder meer geminiaturiseerde organen. “In de life sciences zie je veel vraag naar apparatuur voor DNA-, RNA-, eiwit- en peptide-onderzoek en er gebeurt veel op het vlak van cell based onderzoek. We zijn al jaren actief in die onderzoeksmarkt; grotendeels vanwege de grote groei van proefdiervrije testen. Dat vergt ook automatiseringsstappen. Denk aan de inzet van geautomatiseerde liquid handling systemen (dispensers en washers) en geautomatiseerde analyseapparatuur, zoals op het vlak van microscopie, flowcytometrie en elektrische impedantie. Deze laatste drie technieken zijn zeer complementair aan elkaar, waardoor onderzoekers een complete technologische toolset verkrijgen om cellen vanuit diverse invalshoeken te analyseren.”

Hands-on labautomatisering

Geautomatiseerde workflows bieden hier uitkomst, want (goed opgeleid) personeel is en blijft schaars. “Denk aan systemen om vials te labelen, af te vullen, doppen/ontdoppen, identificatiesystemen. Laboratoria willen daarin investeren, je verdient het zo terug. Je ziet dan ook de biotech en farma veel van dat soort systemen aanschaffen. We zijn niet een Hamilton of Beckmann en niet de partij om hele straten te automatiseren, we richten ons op hands-on labautomatisering. Bijvoorbeeld hoe je veilig met sterke zuren werkt en daarin de stap kunt maken van sample prep naar analyse. Het automatiseren van manuele tussenstappen voorkomt menselijke fouten tijdens een experiment, wat resulteert in minder heranalyses. Voor alle tussenstappen, zoals afvullen, verdunnen, heranalyses, of hoe krijg je iets van een 50 ml buis in vial van 2 ml inclusief reagens, bieden we de

Waar de biomoleculaire diagnostiek groeit, is de (bio)farma zeer geïnteresseerd in automatiseringsoplossingen voor de synthese van potentieel werkzame therapeutische componenten. Naast hoge doorvoer en reproduceerbaarheid speelt veiligheid hier een belangrijke rol in de investeringsbeslissingen, weet Reuvers. Vanuit ChemSPX worden vragen op het gebied van organische chemie bediend. Naast instrumentatie voor synthese gaat het ook om chromatografiesystemen en thermostaten. “Voor dit soort R&D is temperatuurbeheersing heel erg belangrijk. Met de energiezuinige Lauda thermostatisering productlijnen kun je de synthese op een stabiel en reproduceerbaar niveau uitvoeren. Wij zitten stevig in de niche van de flowchemie, zowel op universiteiten als bij grote farmaceuten. Met dit soort syntheseapparatuur kun je flexibel zuurstof, ozon, waterstof, katalysatoren en meer toevoegen aan een synthese. Het gebruik van automatische syntheseapparatuur biedt hier ook een stuk veiligheid. Je maakt namelijk veel in potentie explosiegevaarlijke stoffen aan, en dus is veiligheid erg belangrijk. De opschaling van lab naar pilot- en productieniveau blijft overigens altijd de grote uitdaging. We hebben reactoren tot 50 liter, daarboven denken we graag mee met technici van ingenieursbureaus om de vertaalslag te maken. Hebben die vragen over de labfase, dan koppelen wij onze kennis daarover aan hen terug.”

Overal sensoren

Richting de toekomst ziet Reuvers het belang van automatisering en informatisering verder toenemen. Met name dat laatste. “Vooral aan de softwarekant staat er veel gebeuren. Ik sluit niet uit dat we ook hier een aparte SPX voor gaan oprichten. Labs kopen nieuwe instrumentatie, maar die generen zoveel data dat je alleen met speciale software iets met die big data kunt. Data-interpretatie wordt een ding waar leveranciers in mee moeten denken. Ook hoe we gaan meten verandert, door al die data en de bijbehorende mogelijkheden – nu al. Een goed voorbeeld is dat we Covid-19 gewoon in het riool kunnen meten en zo redelijk kunnen inschatten hoe de boel ervoor staat. Ik verwacht dat er straks overal sensoren worden ingezet die voorspellen hoe het leven er vandaag voorstaat. Groen vinkje, dan kun je door… Zeker is dat er steeds meer gemeten gaat en kan worden, dat geeft nieuwe uitdagingen aan de labwereld. Nee, we gaan niet alles oplossen met handheld instrumentatie. Veel onderzoek en dus de metingen blijven in de labs zelf plaatsvinden, dat zie ik eerder meer dan minder worden, maar niet met meer mensen. Wij zijn er klaar voor om over de hiervoor benodigde oplossingen te adviseren.”

‘ We gaan niet alles oplossen met handheld instrumentatie’

IS DIT EEN GROENE KOLOM?

Duurzaamheid is natuurlijk allang een aandachtspunt in het lab, met recycling van oplosmiddelen als een van de vele voorbeelden. Maar welke stappen kunnen we maken die een systeemverandering teweeg zouden kunnen brengen? Waarbij er echt een ‘paradigm shift’ optreedt? Zo maar eens wat brainstormend vallen me een aantal ideeën binnen. Zou het lukken om een HPLC-kolom van papier te maken, net zoals de rotjes van knalvuurwerk, waarbij er veel laagjes papier strak omgewikkeld over elkaar zitten? Of een spectrometer waarbij je telefoon de detector is, omdat daar al zo verschrikkelijk veel technologie in zit. Je plaatst dan je telefoon in een houder, waarbij de kast van de spectrometer voor de integratie met monsterhouder en de communicatie met LIMS-systemen verzorgt. De kast van de spectrometer is natuurlijk van gerecycled materiaal gemaakt. Of wellicht 3Dgeprint waarbij de ‘inkt’ gemaakt kan worden van afvalplastic. Ik denk dat we allemaal zien dat het hergebruik van materialen enorm gaat toenemen, ook omdat er vanuit overheden een enorme focus op ligt. Recentelijk is er een nieuwe EUdirectieve voor Plastic Packaging and Waste Directive (PPWD) aangenomen, waarin verplicht gesteld word dat verpakking meer dan 70% recyclebaar moet zijn, anders kan deze vanaf 2030 niet gebruikt worden in de EU. Dat lijkt ver weg, maar gezien de tijd die productontwikkeling van grotere apparatuur vergt, komt het toch snel dichterbij. Als we daar dan ook de gemiddelde levensduur van apparatuur bij op tellen zijn we ver in dertiger jaren.

Er is ook geld beschikbaar om in vergroening te investeren. Zo is er vanuit het Nederlands groeifonds 124 miljoen euro gereserveerd voor plastic recycling. Meten en karakteriseren heeft een prominente plaats gekregen in dit groeifonds, wat nu vorm krijgt in de organisatie Plastic Recycling NL. Er wordt in zogenaamde demonstrators een plek gecreëerd waar goede ideeën voor karakteriseren en sorteren uitgeprobeerd kunnen worden. Dus kom maar op analytisch Nederland, laat je spierballen – eh, innovatiekracht – zien! En zo is deze column Insights toch nog een groene kolom geworden.

Taco van der Maten adviseert de redactie van LABinsights

Katrien Keune, Hoofd Science bij het Rijksmuseum en bijzonder hoogleraar Moleculaire Spectroscopie aan de Universiteit van Amsterdam is coördinator van het GoGreen-project om het onderzoek rond cultureel erfgoed te vergroenen.

GoGreen: Culturele laboratoria voorop in vergroening

‘GoGreen’ is het motto van laboratoria binnen het Europese culturele erfgoed om te vergroenen en te verduurzamen. Katrien Keune, Hoofd Science bij het Rijksmuseum en bijzonder hoogleraar Moleculaire

Spectroscopie aan de Universiteit van Amsterdam is coördinator van dit project en verwacht dat de voorgenomen vergroeningsslag voor de hele labsector een stimulans kan zijn om milieuvriendelijker te gaan opereren.

“Groen denken is in onze sector nog relatief nieuw”, begint Katrien Keune, Hoofd Science bij het Rijksmuseum en bijzonder hoogleraar Moleculaire Spectroscopie aan de Universiteit van Amsterdam. “Bij restauratie en conservering gebruiken we nog schadelijke chemicaliën, als is dat niet in industriële hoeveelheden. Maar instellingen voor cultureel erfgoed hebben wel een hoog publiek profiel. Als wij uitdragen hoe we dit vakgebied kunnen vergroenen, zal de impact toch aanzienlijk zijn.”

Minder afval, minder energie

Begin oktober ging het EU-project voor vergroening van laboratoria in de cultureel erfgoedsector van start. Keune over de doelstellingen: “Er zijn verschillende sporen om het doel te bereiken. Twee belangrijke daarvan zijn: vermindering van de CO2-emissie en het vervangen van schadelijke chemicaliën door natuurlijke en hernieuwbare conserveringsmaterialen.”

Duurzame alternatieven

Om vernis te verwijderen gebruiken restauratoren nu bijvoorbeeld aceton of ethanol uit fossiel bronnen. Daar zijn duurzamer alternatieven voor mogelijk, zoals ethanol gemaakt uit agrarische reststromen. Een tweede benadering is, te onderzoeken hoe je het oplosmiddel zodanig kunt aanbrengen dat je er minder van nodig hebt. “Nog beter dan het gebruiken van duurzaam materiaal is te besparen op het gebruik van materiaal”, merkt Keune op. “Om dat soort ontwikkelingen gaat het. Daarvoor zijn heel veel mogelijkheden. Denk ook aan het beoordelen van low-tech alternatieven van onderzoeken tijdens een conserveringsbehandeling die getoetst zijn met high-tech kennis. Met 3D X-ray Raman tomografie kun je bijvoorbeeld inzichtelijk maken hoe een consolidant in een (semi-) poreus object zit, maar we kijken hoe we met goedkope, energie- en materiaalbesparende methoden tot dezelfde conclusie kunnen komen. Soms zijn alternatieve mogelijkheden al bekend, soms moeten we die nog (door)ontwikkelen of hun effectiviteit

Het is belangrijk dat de culturele labs en instellingen hun afvalstroom reduceren en het energieverbruik omlaag brengen, stelt Keune. “Daarbij gaan we nieuwe technieken en methoden ontwikkelen omdat doel te bereiken en dat vast te stellen. Ook komt er een app voor het conserveringsdomein beschikbaar. Daarin kunnen restauratoren vaststellen hoe groen de methoden zijn die ze hanteren en of daarvoor alternatieven bestaan. En er zal lesmateriaal verschijnen dat de nieuwe groene technieken en methoden bevat en dat het groen en preventief denken als basishouding voor een nieuwe generatie restauratoren en conserveringswetenschappers introduceert. Groen moet het startpunt voor elke beslissing zijn.”

vaststellen. In de app komen de huidige conserveringsmiddelen, de alternatieven en hun toepassingsmogelijkheden te staan.”

Klimaat op maat

Besparen op energie is onder meer mogelijk door per onderzoeksobject een museumklimaat op maat te creëren, want niet elk object is even delicaat en gevoelig voor omgevingsparameters. Die manier van denken is nieuw. Nu is het uitgangspunt voor zo’n beetje alle materialen dat een museumklimaat jaarrond tussen een bepaalde temperatuur- en vochtigheidsbandbreedte moet blijven. Keune: “Daarbij komt mijn eigen specialisatie spectroscopie goed

Leendert van der Ent | Fotografie: FOODnote

‘ Nog beter is het om te besparen op het gebruik van materiaal’

‘Groen moet het startpunt voor elke beslissing zijn’

Wij hebben de kennis van Raman en kunnen helpen bij modellering’

van pas, in combinatie met voorspellende modellen voor de effecten van een aangepast museumklimaat en de beslissingen voor de lange termijn op de museale collectie. We weten steeds beter hoe bijvoorbeeld olieverflagen zich houden onder een bepaalde luchtvochtigheid. Deze materiaaltechnologische kennis is enorm verfijnd.”

Er is bekend dat kaliumrijk glas uit de 17e en 18e eeuw bijvoorbeeld heel kwetsbaar is voor schommelingen in luchtvochtigheid. Dat heeft tot gevolg dat er microscheurtjes in het glas ontstaan. Er is kennis over de samenhang tussen temperatuur- en vochtigheidsverschillen en materiaalspanning in hout. “Dat betekent dat je het klimaat op maat kunt gaan bepalen: voor sommige objecten is altijd een zeer nauwkeurig geregeld binnenklimaat nodig, terwijl op andere afdelingen de temperatuur ’s nachts een paar graden omlaag kan. Daarin zit een grote potentie voor energiebesparing.”

GoGreen

Het EU-project ‘Green strategies to conserve the past and preserve the future of cultural heritage’ telt drie partners uit Italië, twee uit Nederland (Rijksmuseum en UvA, Faculteit Scheikunde), Frankrijk en Groot-Brittannië, en één uit Zwitserland, Noorwegen en de VS. In totaal is het project onderverdeeld in acht werkpakketten, waarbij de Italianen en de Zwitsers vooral ontwikkelen en de overige partners haalbaarheid en effectiviteit testen in de conserveringspraktijk en lesmateriaal ontwikkelen. Het project heeft geen kwantitatieve doelen in percentages CO2 of hoeveelheden chemicaliën. Katrien Keune, Hoofd Science bij het Rijksmuseum en bijzonder hoogleraar Moleculaire Spectroscopie aan de Universiteit van Amsterdam is coördinator van dit project: “Iedereen is gemotiveerd om er een succes van te maken. De kracht van het consortiumteam zit in de diverse achtergrond; iedereen brengt zijn expertise in, waarbij de teamleden wel elkaars (vak)taal spreken.”

(Foto: Rijksmuseum)

‘

Katrien Keune voor deze apothekerskast waarin onder meer de pigmenten bewaard worden om kunstwerken te restaureren.

Gaskwaliteit deskundig getest

Algemeen analytisch-chemisch lab Nedlab in Middelharnis is uitgegroeid tot gespecialiseerd laboratorium voor lucht en gassen. Dit loopt van de kwaliteitscontrole van pers- en ademlucht tot en met die van zuivere gassen. In deze niche profileert het zich met het waarborgen van veiligheid en proceszekerheid. Oprichter Willem Struijk: “Dat groeit ongelooflijk, in ziekenhuizen, de farmaceutische industrie, de voedingsmiddelenindustrie en voor het veilig werken met ademlucht.

Het belang van schone lucht en gassen wordt nog wel eens onderschat.”

In het volgende nummer alles over dit opmerkelijke laboratorium.

Een monsterzak met een gasmonster hangt klaar voor analyse (foto: Marco Vellinga).

Watermonstertransport geborgd met realtime temperatuurregistraties

De kwaliteitscontrole van watermonsters staat of valt met de koeling van de monsters tijdens transport naar het lab. Aqualab Zuid investeerde in een complete oplossing voor monitoring en dataverzameling om tijdens de rit van monsterlocatie naar de monsterontvangst de juiste temperatuur te borgen. Ook het lab zelf is nu met zo’n bewakingssysteem uitgerust.

In Zuid-Nederland verzorgt waterlaboratorium Aqualab Zuid (AQZ) het onderzoek ten behoeve van kwaliteitsbewaking door de drinkwaterbedrijven. AQZ, eigendom van de Zuid-Nederlandse waterbedrijven Evides, Brabant Water en WML, neemt hiertoe jaarlijks ruim 70.000 watermonsters. “Dat doen we vanaf het punt waar het ‘ruwe’ water met de Maas ons land binnenkomt, of uit de grond komt, tot aan de kraan bij de afnemer”,

vertelt teamleider buitendienst Albert van Wijk, bij wie ‘het blauwe bloed door de aderen stroomt’. Van Wijks grootste uitdaging is de logistiek rond monstername. Die kan door ziekte, slecht weer, files of ongelukken op de weg in de war geschopt worden. “Allemaal omstandigheden waar ik geen grip op heb.” Grip heeft hij wel op de monsterkwaliteit tijdens het transport naar het lab, rechtstreeks door de monsternemer of via een depot, waar een koerier de monsters van meerdere monsternemers verzamelt. Cruciaal daarbij is de koeling van de monsters, in het busje van de monsternemer of koerier, in de koelcel van het depot en in

‘ Met een realtime systeem voor temperatuurregistratie loop je niet achter de feiten aan’

Hans van Eerden | Fotografie: Marco Vellinga

Aqualab Zuid investeert in een complete oplossing voor monitoring en dataverzameling

Albert van Wijk, teamleider buitendienst bij Aqualab Zuid: “Monsters moeten bij transport tussen de 2 en 8 °C blijven, dat is cruciaal.”

de koelkast van het lab. “Monsters moeten tussen de 2 en 8 °C blijven”, verklaart van Wijk. “Omdat een hogere (of juist lagere) temperatuur de samenstelling van het monster kan veranderen, waardoor bij analyse niet de correcte waarden worden gemeten. Biologisch, doordat bacteriën en andere organismen bij hogere temperaturen sneller groeien. Maar ook chemisch, doordat processen zoals de vorming van CO2 dan sneller kunnen verlopen.”

Realtime temperatuurregistratie

AQZ moet de temperatuur in de koeling dus onder controle houden en dat ook kunnen aantonen. Daarvoor gebruikte het in het busje en in de koelcel kleine dataloggers met temperatuursensor. De monsternemers moesten handmatig de data uitlezen en invoeren, een arbeidsintensief en foutgevoelig proces, aldus Van Wijk. “Bovendien, als ze het bijvoorbeeld maar één keer per week deden, liepen we constant achter de feiten aan. Wij hadden behoefte aan een realtime-systeem voor temperatuurregistratie. Via Van Tol Laboratoriumtechniek, Louis van Tol, kwam ik in contact met Bitos, leverancier van hardware en software voor automatisering van kwaliteitssystemen.”

Van Wijks team telt 35 medewerkers. Zij verzorgen de monstername en het transport van de monsters naar het lab in Werkendam. Daar wordt een breed scala aan chemische en biologische wateranalyses verricht, grotendeels volgens vaste meetprogramma’s. Daarnaast doet AQZ ad-hoconderzoek, bijvoorbeeld vanwege nieuwe leidingen, een leidingbreuk of andere calamiteit, of omdat de actualiteit erom vraagt, zoals bij de PFAS-verontreinigingen die nu ‘hot’ zijn.

Watermonsters in een gekoelde transportbus van Aqualab Zuid.

Complete oplossing

Samen met de ICT-manager van AQZ, die het verouderde dataacquisitiesysteem voor het lab moest vervangen, bezocht Van Wijk Bitos in Turnhout (B). “Daar werden we warm ontvangen en kregen we goede uitleg. Ik was onder de indruk en mijn collega werd ook getriggerd, zodat we meteen hebben doorgepakt en Captos hebben aangeschaft voor temperatuurregistratie in de buitendienst en het lab. Naast monitoring van de temperatuur in de koelkasten moet dit in het lab ook in broedstoven, waterbaden, enzovoort.”

Met het Captos-systeem voor continue meting van fysische grootheden levert Bitos een complete oplossing voor monitoring en dataverzameling. Bij AQZ gaat het alleen om temperatuur. In

SPECS

de buitendienst worden daarvoor Pt100-sensoren gebruikt en verloopt de datacommunicatie via wifi. De sensoren bufferen de temperatuurdata en vervolgens worden die bij aflevering van de monsters in het lab of een depot via wifi overgezet naar de centrale SQL-database. AQZ werkt daarvoor met de LabView Runtime software.

Zicht op monstername

Sinds afgelopen zomer is het Captos-systeem compleet gevalideerd in gebruik. De ervaringen zijn ‘top’, aldus Van Wijk. “Ik kan er goed mee werken, heb altijd een goed overzicht en kan inzoomen op iedere monstername of sensor. De historische data zijn betrouwbaar en fouten worden goed gelogd. En bij een afwijking kan ik op afstand een offset instellen om de Pt100-sensor in de bus te justeren ten opzichte van onze kalibratieset.” Als gewezen koeltechnisch monteur kan hij veel dingen zelf oplossen. “Hebben we toch nog vragen, dan zijn ze bij Bitos toegankelijk en denken ze met ons mee.”

Onder controle

In de buitendienst is de temperatuurmonitoring niet helemaal real-time, al is dat mogelijk met de optionele Captos 4G-module. In het lab is het wel real-time. Wijkt bijvoorbeeld de temperatuur in een broedstoof af, dan volgt meteen een alarm. Of de (bijna) real-time monitoring acute problemen heeft voorkomen, kan Van Wijk niet zeggen. “Wel zie ik nu eerder dat bijvoorbeeld de koeling in een busje het bij warm weer niet meer kan trekken. Dan stuur ik die meteen naar onderhoud.” Daar zit dus potentiële winst. “Maar het allerbelangrijkste is toch dat ik met een gerust hart kan zeggen dat wij als buitendienst voor de watermonsters – tot het moment dat ze in het lab zijn – de temperatuurregistratie volledig onder controle hebben.”

X Fysische grootheden: temperatuur, CO2-concentratie, relatieve vochtigheid, druk, etc.

X Communicatie: via bekabeld netwerk of draadloos (4G, wifi), beveiligd volgens 21 CFR part 11.

X Besturing: per sensor instelbaar (wel/niet monitoren, alarmeringsgrenzen, alarmprotocol (bijvoorbeeld voor dag, nacht en weekend), via plattegronden (positionering en status van sensoren) en dashboards (status van metingen).

X Alarmering: bij overschrijding van vooraf ingestelde grenswaarden; via plattegrond of dashboard op pc, laptop, tablet of smartphone; immediate (meteen), continuous (na bepaalde tijd) of op hitcount (na bepaald aantal gevallen).

X Rapportage: automatisch volgens instelling; historische overzichten; traceerbare logfiles.

X Kalibratie: één- of meerpunts, ISO 17025 kalibratieservice.

X In overeenstemming met kwaliteitssystemen: ISO 17025, ISO 15189, ISO 22000, GMP, GLP, etc.

X Nieuw: Homogeniteitstesten. Optionele module voor homogeniteitstesten/mappings; het in kaart brengen van de temperatuur in koelkasten, broedstoven of ruimtes. De gebruiker kan deze zelf uitvoeren, met gekalibreerde apparatuur die te huur is, of door de Captos-leverancier laten uitvoeren. Het rapport wordt automatisch gegenereerd – handig bij audits en inspecties.

‘ Ik zie nu eerder dat de koeling in een busje het bij warm weer niet meer trekt’

Watermonsters in een gekoelde transportbus van Aqualab Zuid, met links boven monitoringapparatuur van het temperatuurregistratiesysteem Captos van Bitos.

Carla van den Berg, senior production technician bij Hycult Biotech:

‘We doen het al jaren zo en dat gaat altijd goed’. Die vlieger gaat niet op voor Carla van den Berg. Ze is sinds 2007 senior production technician bij Hycult Biotech en volgde de opleiding Veiligheidsfunctionaris Laboratoria bij Avans+.

Een veiligheidsfunctionaris ziet ze als een meerwaarde voor elk laboratorium.

Hycult is gespecialiseerd in de ontwikkeling en productie van researchtools voor onderzoek op het gebied van aangeboren immuniteit. “Mij werd gevraagd om deze opleiding te gaan volgen”, begint Van den Berg. “Ik vond veiligheid altijd al interessant en ik was er deels ook mee bezig in mijn baan. Ondanks het feit dat we binnen ons bedrijf goed bezig zijn, heb

ik in deze opleiding ook weer nieuwe dingen geleerd. Over de opslag van chemicaliën en de afvalstromen bijvoorbeeld. Maar het gaf ook een bevestiging hoe belangrijk het is om alles goed op orde te hebben. Welke chemicaliën worden er ingekocht, waar gebruiken we ze voor, wat zijn de risico’s en welke maatregelen moeten we nemen. Door deze opleiding ben ik me nog bewuster

‘Veiligheidsfunctionaris is meerwaarde voor elk laboratorium’

Tekst: Ingeborg Abendanon | Fotografie: Marco Vellinga

Carla van den Berg. Ze is sinds 2007 senior production technician bij Hycult Biotech en volgde de opleiding Veiligheidsfunctionaris Laboratoria bij Avans.

geworden van de gevaren en wat je kunt doen om de risico’s te minimaliseren. Die bewustwording geef ik ook door aan mijn collega’s. Juist daarom vind ik het echt een meerwaarde om een veiligheidsfunctionaris in je bedrijf te hebben.”

Veiligheidswerk

Ze is zeker geen politieagent die met het vingertje gaat wijzen wat er allemaal verkeerd gaat in het team van zestien laboranten. “Nee, ik loop niet de hele dag achter ze aan. Bij Hycult Biotech staan de collega’s allemaal open voor de adviezen en aanbevelingen die ik geef. In dat opzicht prijs ik mezelf gelukkig, want dingen anders moeten doen roept ook weleens weerstand op. Dat ervaar ik binnen ons bedrijf helemaal niet.” Met het veiligheidswerk is ze nu gemiddeld een tot anderhalve dag in de week bezig. En ze vindt het ontzettend leuk om te doen. “Ik hou ervan als alles goed geregeld is. Als ik moet kiezen tussen werken op het lab of bezig zijn met veiligheid, dan kies ik voor het laatste.”

Stappenplan veilig werken

Haar enthousiasme werkt aanstekelijk, zo bleek ook tijdens de lezing op World of Laboratory, onderdeel van de WoTS 2022. Vooraf dacht ze dat het wel mee zou vallen met de belangstelling, maar er hadden zich 180 mensen aangemeld voor haar bijdrage. Ze presenteerde een logisch stappenplan hoe veilig werken bij Hycult Biotech is georganiseerd. “Waar begin je, hoe

Vijf tips voor een veiliger lab

Voorraad | Zorg dat je weet wat je in huis hebt en check of je alles ook echt gebruikt. Misschien heb je wel veel chemicaliën op voorraad, maar gebruik je lang niet alles. Begin dus met opruimen.

Informatie | Daarna ga je alle veiligheidsinformatiebladen van de fabrikant organiseren. Dan kan op papier in mappen, maar er zijn ook digitale veiligheidssystemen. Onderzoek eens of de aanschaf van een licentie haalbaar is.

Cultuur | Creëer draagvlak voor veiligheid en besteed daar tijd en aandacht aan. Niet zeggen wat ‘moet’, maar suggesties doen. En betrek de medewerkers hierbij, coachend en uitnodigend: heb je zelf ideeën hoe het anders kan?

Regelgeving | Er zijn wettelijke verplichtingen waaraan je moet voldoen. Hou deze kennis goed bij. Zo ben je verplicht om de administratie voor kankerverwekkende stoffen op orde te hebben en moet je zoeken naar alternatieven voor deze stoffen.

Ambassadeur | Maak iemand in je bedrijf ambassadeur voor veiligheid. In elk bedrijf moet er op zijn minst een persoon zijn die met veiligheid aan de slag wil.

Opleiding

Veiligheidsfunctionaris

Laboratoria Avans+

pak je het aan en wat kun je het beste doen. Natuurlijk kun je ook een extern bureau inhuren, maar ik denk dat mijn verhaal aansloeg omdat ik vanuit de praktijk kon vertellen hoe wij het hebben aangepakt. Ik heb laten zien dat je er zelf mee aan de slag kunt en dat het loont om iemand in jouw bedrijf op te leiden tot veiligheidsfunctionaris.”

Het inrichten van veiligheidsbeleid is een ding, maar de belangrijkste fase komt volgens van den Berg daarna: “Zorg dat je je kennis op peil houdt. Veiligheid is een continu proces.”

Ervaren laboratoriummedewerkers die zich verder willen ontwikkelen op het gebied van veiligheidsbeleid kunnen bij Avans+ een achtdaagse opleiding volgen over het uitdragen, implementeren en verbeteren van het veiligheidsbeleid in het laboratorium.

Meer informatie: https://avansplus.nl/opleidingen/ laboratoriumtechniek/veiligheid/ veiligheidsfunctionaris-voor-laboratoria

‘ Ik ben me nog bewuster geworden wat je kunt doen om risico’s te minimaliseren’

‘ Veiligheid is een continu proces’

Levende materialen als uitgangspunt voor een duurzaam ontwerp

Opening Biodesign Lab

De faculteit Industrieel Ontwerpen (IO) van de TU Delft heeft medio december het Biodesign Lab officieel geopend. De gecontroleerde omgeving van het ML 1 Lab maakt het mogelijk het ontwerppotentieel van micro-organismen als algen, bacteriën en schimmels, te onderzoeken en benutten voor duurzame, toekomstig toepassingen.

Professor Caspar Chorus, decaan van IO, en Elvin Karana, hoogleraar Materials Innovation and Design, knipten op 15 december het lint door van deze hypermoderne faciliteit voor R&D aan levende artefacten. Werken met levende materialen is een opkomend onderzoeksgebied met mogelijkheden om tot een schonere productie te komen op basis van wat natuurlijk ontwerp laat zien. Wat levend is, is hernieuwbaar en daarmee in principe ook duurzaam. Dat hier nog veel onderzoek voor nodig is staat buiten kijf, maar dat het tot applicaties gaat komen, daaraan twijfelt niemand bij de TU Delft.

Redactie Labinsights | Fotografie: Patrick Wetzels, TU Delft

Groeiende kolonies van Flavobacteriën veroorzaken spectaculaire lichtbreking.

Taal van de biologie

Professor Karana gaf bij de opening aan dat “ontwerpers meer en meer de taal van biologie en ontwerp zullen moeten spreken om onzichtbare medewerkers uit de natuur aan te spreken.” Karana en haar onderzoeksteam willen meer te weten komen over “hoe levende artefacten ecologisch en sociaal kunnen worden ingebed in het dagelijks leven en hoe wij als mensen empathischer kunnen worden ten opzichte van andere levende soorten.” Levende materialen zijn volgens haar niet alleen een instrument voor de onderzoeker, maar ook iets om voor te zorgen. Dit klinkt misschien wat vaag, maar dat is het niet, zo werd duidelijk op deze openingsdag. Het nieuwe lab gaat namelijk werken aan concrete toepassingen, zoals luchtzuiverende gordijnen, levende sensoren en genezende maskers. Karana: “Want de designwereld heeft behoefte aan nieuwe en innovatieve materialen, met nieuwe mogelijkheden voor interactie en schonere productiemodellen.”

Levende sensoren

Tijdens de opening konden bezoekers kennisnemen van de diverse onderzoeksprojecten. Na het passeren van een sluis gaf onderzoeker Joren Wierenga uitleg over de labinrichting, waaronder een autoclaaf voor sterilisatie, een vriezer, een zuur-

Programma Biodesign Lab TU Delft

Aan de TU Delft zijn twee onderzoeksrichtingen voor de komende jaren onderdeel van het Europese Pathfinder programma NextSkins. Het Biodesign Lab werkt samen met projectcoördinator dr. Marie-Eve Aubin-Tam (faculteit Technische Natuurwetenschappen) en onderzoekers van twee andere universiteiten. Aubin-Tam onderzoekt synthetische biologische materialen, zoals kunstmatig parelmoer en zelfhelende materialen. Ze wil de productie daarvan de komende jaren opschalen van centimeters naar meters.

Professor Elvin Karana ontwikkelt samen met professor Tom Ellis (Imperial College London) een therapeutisch biomateriaal, zoals een gezichtsmasker van bacteriële cellulose dat huidontstekingen remt dankzij reactieve gistcellen.

kast, kweekkasten, een centrifuge en microscopen. Promovendus Ward Groutars liet een plexiglazen opstelling zien, waarin ronde, kleurige patronen groeien op een zwarte achtergrond. Het zijn kolonies van Flavobacteriën die gekleurde microstructuren vormen, enigszins vergelijkbaar met een dunne olievlek op het water. Flavobacteriën reageren op temperatuur, vocht en andere organismen. De daarbij behorende kleurstructuren zouden mogelijkheden kunnen bieden voor de ontwikkeling van omgevingssensoren op natuurlijke basis.

Zuiverende gordijnen

Jiwie Zhou werkt aan ‘fotosynthetische levende interfaces’, die onder andere kunnen worden toegepast op gordijnen, kleding, et cetera, gebruikmakend van blauwgroene cyanobacteriën. Tijdens de fotosynthese leggen deze blauwalgen kooldioxide vast om zuurstof te produceren. Ook cyanobacteriën veranderen van kleur in respons op hun omgeving en zuiveren bovendien de lucht. Een mogelijke toepassing zou daarom kunnen zijn om ze te integreren in gordijnen om de lucht te zuiveren.

‘

De designwereld heeft behoefte aan nieuwe en innovatieve materialen voor schonere productiemodellen’

Professor Elvin Karana bij de opening van ‘haar’ Biodesign Lab.

Multifunctioneel reactiestation breed inzetbaar

Multi-inzetbaar reactiestation vervangt 10 units

Laboratoria zoeken voortdurend naar manieren om hun processen te versnellen, te optimaliseren en reactiecondities te verbeteren. Een nieuw, veelzijdig multifunctioneel reactiestation biedt een effectieve oplossing voor dit probleem. Met één compact systeem zijn 10 verwarmingsapparaten, roerders, ijsbaden, reactorcellen en refluxcondensors te vervangen.

Marjan Hammink | Foto’s: Salm en Kipp

Het veelzijdige systeem is door de compacte afmetingen vrijstaand in te zetten op elke plek op het laboratoriumwerkblad, maar zo nodig ook in een zuurkast. Vanwege de kleine voetafdruk kan het een handige oplossing zijn voor laboratoria met hun beperkte ruimte. Ga maar na: een footprint van ruim een A4’tje in plaats van 10 verwarmingsmantels met destillatie-opstellingen.

Waar zo’n klassieke verwarmingsmantel- en koeler-opstelling niet uitblinkt in snelheid, nauwkeurigheid, reproduceerbaarheid en uniformiteit, doet de Xelsius dat juist wel – met het oog op energieverbruik en CO2-footprint is de energiebesparing een actueel thema.

Is er in het lab een robotplatform aanwezig, dan kan hij ook daarin worden geïntegreerd. Voor het bewerken van grotere aantallen monsters kunnen meerdere eenheden aan elkaar worden gekoppeld. De Xelsius is inzetbaar voor bijvoorbeeld reactie-optimalisatie, medicijnontwikkeling, parallelle synthese, gravimetrische analyse, DoE-studies, geautomatiseerde filtratie en flow chemistry.

Pro-modus

Zodra het systeem aangezet wordt, staat het al direct in de LAB-modus. Het display geeft meteen een compleet overzicht van de status van de tien reactiecellen. Aan de gebruiker is het

daarna de keus om via de software te kiezen voor individueel verwarmen, koelen, roersnelheid, gewenste tijd en verloop. Binnen de PRO-modus zijn aansluitend op een logische manier complexere of meertraps-temperatuurprofielen te maken. Zelfs cyclische temperatuurregelingsprocedures voor bijvoorbeeld biologische processen zijn makkelijk op te zetten. Binnen een conventionele opstelling kost een dergelijke omzetting of toevoeging veel ruimte, tijd en geld.

De gegevens worden niet alleen netjes opgeslagen en gedocumenteerd, maar ook kunnen diagrammen, temperaturen en andere parameters van elke cel via USB worden weergegeven, opgeslagen en geëxporteerd voor verdere analyse. Elk diagram is vrij configureerbaar. Afhankelijk van de te observeren parameters zijn de schalen, assen en weergegeven parameters instelbaar. Met de inlogfunctie/gebruikersadministratie voldoet het systeem aan verdere GMP/wettelijke eisen.

Monitor

Om de afzonderlijke bedieningsterminal met aanraakscherm onder handbereik te hebben kan de laborant deze overal neerzetten. Is de bedieningsterminal toch in de zuurkast nodig, dan bestaat de keuzemogelijkheid om hem op een vrije statiefstang te monteren. De bedieningsterminal kan zelfs buiten de zuurkast

Xelsius specs

X Breed temperatuurbereik -20 °C tot +150 °C

X Verschillende roersnelheden in elk vaatje

X Reactiecel met lange levensduur

X Ergonomisch en kleine voetafdruk

X Oververhittingsbeveiliging

X Gebruiksvriendelijke interface

X Onafhankelijke controle van alle parameters voor elke cel

X PTFE-gecoat oppervlak bestand tegen agressieve zuren/oplosmiddelen

X Live monitoring van flow en temperatuur op grafisch display

X Temperatuurstabiliteit en nauwkeurigheid van ±0,1 °C

X Aanraakscherm ook geschikt voor handschoenen

X Bediening in zuurkast of buiten op tafelblad

staan met een optioneel verlengkabeltje. Omdat de behuizing een PTFE-coating heeft, is het systeem bestand tegen veeleisende laboratoriumomstandigheden.

Accessoires

Om verdampingsverliezen van oplosmiddelen met een lage kooktemperatuur te verminderen kan een refluxcondensor worden geplaatst. Voor de reactor is een speciale refluxcondensor ontwikkeld die de hinderlijke condensatie van vocht uit de omgevingslucht voorkomt.

Doordat het koellichaam transparant is, blijft de binnenkant van de reactor toch zichtbaar. Roestvrij stalen inserts garanderen daarnaast een optimale warmteoverdracht van de glazen flesjes. Er zijn heel veel verschillende reactievaatjes beschikbaar, in verschillende volumes (van 1 tot 30 ml) en materialen. Denk daarbij aan polypropyleen, glas of PTFE. Een speciale PTFE 5-poorts reactiedop is bedoeld voor processen met continue stroom en meertraps-processen.

Applicatiegebieden:

X Chemische synthese

X Reactieontwikkeling en parallelle synthese

X Geautomatiseerde verwarmings- en koelingsexperimenten

X Route Scouting

Farmacie:

X Medicijnontdekking in MedChem

X Reactie- en procesoptimalisatie

X Oplosbaarheid en kristallisatiestudies bij API-productie

X Oplosmiddelenonderzoek

‘ Met de speciale refluxcondensor voorkom je hinderlijke condensatie van vocht uit de omgevingslucht’

Analis neemt VOS Instrumenten over

Opslag conform PGS15

Analis nv neemt de labactiviteiten van VOS Intrumenten uit Zaltbommel over. VOS Instrumenten blijft onder de eigen naam opereren. De overname sluit aan bij de ambitie van Analis om zijn marktpositie als labspecialist in de Benelux te versterken.

Analis, [+31] (0)10-8991324, www.analis.nl

De Classic Line van veiligheidskasten is ontworpen voor de opslag van gevaarlijke stoffen in overeenstemming met de PGS15 normen. De kasten zijn TÜV-getest en beschikken over GS-, CE- en TÜV High-Quality keurmerken. De deuren en lades zijn 80.000 keer getest op normaal gebruik oftewel een gemiddelde levensduur van 22 jaar. De vleugeldeuren blijven open staan, maar zijn beveiligd met een thermomechanisme dat ze automatisch laat sluiten bij brand. De 90 minuten brandwerende veiligheidskasten zijn uitgerust met verstelbare legborden en ventilatie op elk niveau. Ze staan op vier pootjes, zodat ze van alle kanten te benaderen zijn en gemakkelijk te verplaatsen. De kasten zijn standaard verkrijgbaar in lichtgrijs met gele deuren en beschikbaar in diverse afmetingen.

Automatische extractor

De VELP SER 158 automatische extractor (foto: Salm en Kipp).

De VELP SER 158 automatische extractor is eenvoudig in te stellen voor specifieke toepassingen, zoals levensmiddelen- en diervoedersanalyses, chemicaliënanalyses, milieumonsteranalyses, landbouwproductenanalyses en meer, dankzij een uitgebreid assortiment aan accessoires en verbruiksartikelen. Deze accessoires zijn ontworpen om het dagelijkse gebruik te vereenvoudigen en een groot scala aan toepassingen te garanderen.

Tijdens het extractieproces worden extractiebekers gevuld met het oplosmiddel, verwarmd door de elektrische verwarmingsplaat, waarna de geëxtraheerde componenten opgevangen worden. Extractiebekers zijn beschikbaar in verschillende afmetingen en materialen, voor zowel kwantitatieve als kwalitatieve analyse en voor het verwerken van monsters met een hoog of juist laag vetgehalte. Het te analyseren monster wordt gewogen en in een

VOS Instrumenten, Zaltbommel (foto: Analis).

Een veiligheidskast uit de Classic Line (foto: Dupa).

DUPA, [+31] (0)76-2043015, info@dupa.nl, www.dupa.nl

extractiehuls van poreuze cellulose of glasvezel geplaatst, afhankelijk van het type analyse. De extractiehulzen zijn beschikbaar in verschillende maten. Pakkingen tussen het oplosmiddel van de verbindingstrechter en de extractiebeker zijn van cruciaal belang omdat ze een goede chemische weerstand moeten hebben tegen de oplosmiddelen die worden gebruikt. Deze pakkingen zijn daarom verkrijgbaar in verschillende materialen, zoals Viton, Butyl of Vaflon, afhankelijk van het oplosmiddel.

Salm en Kipp, [+31] (0)346-269090 info@salm-en-kipp.nl, www.salmenkipp.nl

Fotometrisch meten

de functie nefelometrische troebelheidsdetectie (NTU-Check).

Wilten Instrumenten, [+31] (0)76-5086500 bas@wilten.nl, www.wilten.nl

Geïntegreerd afvullen

Nanocolor CZV-cuvettesten

(foto: Wilten Instrumenten).

De Nanocolor CZV-cuvettesten zijn een efficiënte manier om het chemisch zuurstofverbruik in water- en afvalwatermonsters te meten. Macherey-Nagel biedt 13 verschillende testopties, waarvan er 7 voldoen aan DIN ISO 15705 en NEN 6633. De testen zijn veilig in gebruik, met voorgedoseerde reagentia en geen risico op ontsnapping van dichromaat of kwikdampen. De productie van de testen gebeurt in Duitsland en voldoet aan hoge kwaliteitsnormen, waardoor een nulmeting niet nodig is. Verdere analyse kan worden uitgevoerd met de spectrofotometer Nanocolor Advance, uitgerust met onder meer

Autoclaaf nu ook in 60 liter uitvoering

De Tuttnauer T-lab eco-autoclaaf is nu ook verkrijgbaar in een kleinere 60 liter uitvoering. Hij is geschikt voor kleine laboratoria, onderwijsinstellingen of als aanvulling op een grotere autoclaaf. Deze uitvoering is betaalbaar, en biedt de prestaties en betrouwbaarheid van duurdere modellen. Het is een praktisch bovenlader-vloermodel, geschikt voor de sterilisatie van vloeistoffen, glaswerk, metalen gebruiksvoorwerpen en andere laboratoriumartikelen. De T-Lab Eco is standaard uitgerust met koeling en twee PT100-sensoren voor een efficiënte sterilisatiecyclus. Via het intuïtieve kleurentouchscreen is hij eenvoudig te bedienen. Er zijn standaardprogramma’s beschikbaar voor vloeistoffen, vaste stoffen, dichte en open flessen. Dit maakt de autoclaaf geschikt voor iedereen die in het lab werkt. Het is een efficiënte en betrouwbare keuze voor dagelijks gebruik, spaarzaam met water, stroom en tijd. Aansluiting op een

De Cellefill automatische afvullijn, te zien op bit.ly/cellefill

(foto: Watson-Marlow Fluid Technology Group).

De Cellefill automatische afvullijn van Watson-Marlow Flexicon is speciaal ontworpen voor de biofarmaceutische industrie. Productieprocessen voor GMP-gecertificeerde producten, zoals cellen, genen en biologische therapieën, verlopen er sneller door. De afvullijn is een geïntegreerde oplossing voor receptgestuurd werken, verhoogt de proceszekerheid en verkort de time-tomarket. De nauwkeurige peristaltische pomp optimaliseert de batchbeveiliging en geïntegreerde omgevingsbewaking, en maximaliseert de productie van geavanceerde producten in kleine batches. De lijn heeft een geïntegreerde, aseptische vial-vulmachine, betere batchconsistentie, maximale productie-efficiëntie, handsfree eerste kalibratie, ‘no touch’-transfer, nauwkeurige afvulling en minimale set-up tussen batches.

Watson-Marlow Fluid Technology Group

[+31] (0)85-5360010 www.wmfts.com

stopcontact volstaat. Een grotere 110 liter-versie zal later beschikbaar komen.

Salm en Kipp, [+31] (0)346-269090 info@salm-en-kipp.nl, www.salmenkipp.nl

Ergonomische microscoop

Aroma- en geurdetectie

De Nikon ECLIPSE Ci-serie microscopen is ontworpen om aan de eisen van klinische labspecialisten en onderzoekers te voldoen. Ze combineren functionaliteit met bedieningsgemak. De Ci-serie is ergonomisch ontworpen voor een natuurlijker houding tijdens het bekijken en vastleggen van beelden en het wisselen van monsters. De microscopen hebben een heldere LED-verlichting met lange levensduur. Er zijn verschillende accessoires beschikbaar.

Nikon Europe, [+31] (0)20-7099000, www.nikon.com

Non-destructief testen

Met de ASC 7400XS kunnen gesealde verpakkingen efficienter getest worden zonder de verpakkingen te beschadigen. Traditionele methoden zoals destructieve tests met kleurstoffen of naalden zijn daardoor niet meer nodig. In plaats daarvan wordt een niet-destructieve testmethode gebruikt, waarbij een bepaalde druk in de verpakking wordt aangebracht, waarna het drukverloop wordt gemeten. Bij correct gesealde verpakkingen is het drukverlies nihil, maar bij lekkage zal de sensor een drukverlies registreren dat buiten de tolerantie valt. Goedgekeurde producten kunnen na het testen intact weer terug op de lijn. Ter referentie zijn lekvrije verpakkingen en verpakkingen met gekalibreerde lekken beschikbaar waarmee het proces gekwalificeerd en gecontroleerd kan worden. De ASC 7400XS genereert automatisch een rapport met de resultaten dat beschikbaar is voor download.

ASC Instrument, [+33] (0)1-34487976, nl.ascinstrument.com

Gerstel heeft het Olfactory Detection Port (ODP 4)-systeem ontwikkeld om geuren in voedsel, verpakkingen, dranken, parfums en andere monsters te detecteren. Het systeem is gebaseerd op een Agilent 8890 GC met spraakherkenningssoftware, waarmee geuren worden vastgelegd en geanalyseerd. Met de nieuwe ODI-software (Olfactory Data Interpreter) kunnen geuren snel en betrouwbaar worden geïdentificeerd. De ODP 4 wordt gebruikt in diverse toepassingen, zoals de identificatie van onaangename geuren in papierproducten en de belangrijkste geurverbindingen in de alcoholische drank Bourbon.

Da Vinci Laboratory Solutions, [+31] (0)10-2581870 www.davinci-ls.com

Balansen met ijkverplichting

Kern

Kern heeft een uitgebreid assortiment balansen van microgrammen tot tonnen gewicht. Voor een aantal balansen is het ook mogelijk om deze met een ijking te kopen. Een ijking is geen kalibratie, maar is een verzegeling van de balans zodat de uitlezing van de balans niet gemanipuleerd kan worden. Toepassingen zijn handelsdoeleinden (het gewicht is bepalend voor de prijs), productie van farmaceutische of medische producten bij apotheken of bij laboratoria of voor wettelijke doeleinden.

Dijkstra Vereenigde, [+31] (0)320-266100, www.dijkstra.net

De Nikon ECLIPSE Ci-serie microscoop (foto: Nikon)

De ASC 7400XS (foto: ASC Instrument)

Gerstel Olfactory Detection Port (ODP 4 (foto: Gerstel)

bovenweger (foto: Dijkstra Vereenigde)

BEURS, CONGRES, SEMINAR

16-17 maart 2023

Laborama, Brussel expo.laborama.be/nl

21 maart 2023

LabAutomation 2023 fhi.nl/labautomation

23 mei 2023

LabSafety fhi.nl/labsafety/

26-28 september 2023

LabNL 2023 fhi.nl/labnl

CURSUSSEN

10 maart

Markers/panels in de diagnostiek van testis- en ovariumtumoren Hogeschool Leiden, www.hsleiden.nl

10 maart

Fysisch-chemische eigenschappen van organische verbindingen Avans+, www.avansplus.nl

14 maart

Gasveiligheid in het laboratorium Avans+, www.avansplus.nl

14 maart

Kwaliteitszorg vanuit managementperspectief QAducation, www.qaducation.nl

14-16 maart

Gaschromatografie Training (taal: Nederlands) Da Vinci, www.davinci-ls.com

Start 15 maart

Praktische statistiek voor het laboratorium (incl. Excel) QAducation, www.qaducation.nl

7 februari

LAB Safety Day laborama@laborama.be

7-9 februari

Gas Chromatography Training (taal: Engels) Da Vinci, www.davinci-ls.com

8 februari

Corrigeren met de 4 x O-aanpak QAducation, www.qaducation.nl

14 februari

Risicogestuurd auditen QAducation, www.qaducation.nl

14-15 februari

Statistiek en methodevalidatie voor medische laboratoria QAducation, www.qaducation.nl

2 maart

Ergonomie & fysieke belasting in het laboratorium Avans+, www.avansplus.nl

9 maart

Virologie (basis)

Hogeschool Leiden, www.hsleiden.nl

17 maart

Immunohistocytochemie Hogeschool Leiden, www.hsleiden.nl

20-22 maart

Kwaliteitszorg voor kwaliteitscoördinatoren QAducation, www.qaducation.nl

Start 21 maart

Leiderschap in het lab Hogeschool Leiden, www.hsleiden.nl

23 maart

Onzekerheidsbijdrage van bemonstering QAducation, www.qaducation.nl

23-25 maart

Methodevalidatie structuur en opzet onder ISO/GMP/GLP Avans+, www.avansplus.nl

27 maart

Introductiedag Digitale PCR (digital droplet PCR) Hogeschool Leiden, www.hsleiden.nl

27-28 maart

Kwaliteitsborging van informatietechnologie in laboratoria QAducation, www.qaducation.nl

Meer agenda op www.labinsights.nl/evenementen

Hoe goed schrijft ChatGPT over massaspectrometrie?

Met de komst van ChatGPT is het schrijven van technische artikelen kinderspel geworden. Of toch niet? Graag uw reactie op het onderstaande, met kunstmatige intelligentie geschreven artikel. Uw reacties naar redactie@labinsights.nl

De opdracht: ‘Schrijf een artikel voor onderzoekers in laboratoria hoe ze eiwitstructuren kunnen identificeren met een massaspectrometer’ levert onderstaande tekst op, gegenereerd door ChatGPT.

Eiwitstructuuranalyse is een belangrijk onderdeel van biochemisch onderzoek en kan worden uitgevoerd met verschillende technieken, waaronder massaspectrometrie. In dit artikel wordt beschreven hoe eiwitstructuren kunnen worden geïdentificeerd met behulp van een massaspectrometer.

Een massaspectrometer is een instrument dat de massa van ionen meet. Eiwitstructuren kunnen worden geïdentificeerd door het analyseren van de fragmentatiepatronen van eiwitmoleculen. Dit wordt gedaan door het ioniseren van de eiwitmoleculen en het vervolgens onderwerpen aan massaspectrometrische analyse.

Er zijn twee belangrijke technieken die worden gebruikt voor het ioniseren van eiwitmoleculen: elektrospray-ionisatie (ESI) en matrix-geassisteerde laserdesorptie/ionisatie (MALDI). ESI wordt vaak gebruikt voor de analyse van zwak gedissocieerde

eiwitmoleculen, terwijl MALDI wordt gebruikt voor de analyse van grotere eiwitmoleculen en eiwitaggregaten.

Na het ioniseren van de eiwitmoleculen worden de ionen onderworpen aan massaspectrometrische analyse. Er zijn twee belangrijke technieken die worden gebruikt voor deze analyse: tandem massaspectrometrie (MS/MS) en eiwitsequencing door massaspectrometrie (PSM). MS/MS wordt vaak gebruikt voor het analyseren van fragmentatiepatronen van eiwitmoleculen en het identificeren van peptidefragmenten. PSM word gebruikt voor het identificeren van de sequentie van aminozuren in een eiwitmolecule.

In samenvatting: eiwitstructuren kunnen worden geïdentificeerd met behulp van een massaspectrometer door het ioniseren van eiwitmoleculen en het analyseren van fragmentatiepatronen of de sequentie van aminozuren. Er zijn verschillende technieken die kunnen worden gebruikt voor het ioniseren en analyseren van eiwitmoleculen, waaronder ESI, MALDI, MS/MS en PSM. Onderzoekers in

laboratoria kunnen deze technieken gebruiken om eiwitstructuren te identificeren en te begrijpen.

ChatGPT (Generative Pre-trained Transformer) is een chatbot, in november 2022 gelanceerd door OpenAI (foto: Adobe Stock).

X