Labinsights-2023-09

DECEMBER 2023 Special Lab van de Toekomst

Plus Ultra Leiden viert verjaardag met internationaal event CHECK-UP VEILIGHEIDSDOUCHES

Oog- en nooddouches op orde? Doe de check

10

FLEXIBEL FUSIELAB Modulair Result Laboratorium gebouwd op de groei

VRIESDROGERS: ZEVEN TIPS

18

Zo haal je het maximale uit het vriesdroogproces

22

EDITORIAL De kiezer heeft gesproken, klimaat en energietransitie was niet echt een issue deze verkiezingen. Bungelde weliswaar niet helemaal onderaan, maar veel hoger dan plek 3/4 ben ik het in opiniepeilingen niet tegengekomen. Het thema kwam vooral in het nieuws als een geldverslindende hobby. De veel gebezigde term ‘klimaatindustrie’ speelt boekdelen. Alsof er een lobby achter zit die de euro’s uit onze zakken wil kloppen om er zelf beter van te worden, zonder dat het klimaat er ook maar iets mee opschiet. Investeren in ‘het klimaat’ zou vooral geld kosten. En waarom zouden we harder lopen dan de landen om ons heen? Bovendien: ‘het loopt allemaal niet zo’n vaart’ en als ‘klein landje kunnen we toch het verschil niet maken’. Wat een lariekoek, want talloze voorbeelden – waarover zo meer – bewijzen het tegendeel. Dit is de toekomst. Het geluid dat landen die investeren in klimaatgerichte innovaties wel eens de oliesjeiks van de toekomst zouden kunnen worden, echode ook tijdens de campagne, maar ik vrees dat deze boodschap amper is doorgedrongen (niet simpel genoeg). Deze aanvliegroute van de vernieuwing zal vooral de academici onder ons aanspreken die wél snappen dat de kosten niet voor de baat uitgaan. Je moet eerst investeren in onderzoek.

Een reëel risico van de verkiezingsuitslag is dat de subsidiekraan voor klimaatonderzoek afgenknepen wordt. Dus minder gevulde innovatiepotjes, waar we als onderzoekers nu gretig gebruik van maken om te verduurzamen. Er ging de afgelopen jaren heel veel EU- en overheidsgeld naar onderzoek geënt op energietransitie. Ook naar de laboratoria. Dit gaf een boost aan waardevol onderzoek, waar toekomstige generaties ook van kunnen profiteren. Als LABinsights hebben we er al vaak over geschreven. Ik noem bijvoorbeeld onderzoeksprojecten naar zonnecellen op basis van biomoleculen die de fotosynthese nabootsen met meer rendement dan de huidige PV-cellen. Ik noem onderzoek naar brandstofcellen, die eerst en vooral veel goedkoper en robuuster moeten worden om straks probleemloos waterstof in je auto te kunnen tanken. Ik noem in het verlengde daarvan onderzoek bij Kiwa in Apeldoorn, waar ze beproeven hoe we ons aardgasnet veilig geschikt kunnen maken voor een waterstoftransportnet. Nederland als waterstofhub van Europa.

Ik noem algenonderzoek in bioreactoren om straks onder meer verf van natuurlijke, hernieuwbare grondstoffen te kunnen maken.

Ik noem Wageningen Universiteit waar ze uit agrarische reststromen hoogwaardige vervangers voor bouwstenen uit aardolie kunnen maken. En ik noem plantenveredeling om erachter te komen hoe we gewassen kunnen telen onder hete condities met heel weinig water. En zo kan ik nog wel even doorgaan. Ik blijf positief dat de labsector – echt de spil van de energietransitie – zich niet laat terugfluiten door klimaatsceptici. Als we hier een internationale koppositie in willen verkrijgen en behouden – en dat kunnen we in ons landje – dan moeten we juist ons hoofd boven het maaiveld uitsteken! Duurzaamheid kan en mag niet van de labtafels worden geveegd, omdat het zogenaamd een linkse hobby zou zijn. Duurzaamheid is niet links of rechts, het is de sleutel tot een duurzame toekomst van onze kenniseconomie.

Energietransitie: verdienmodel of klimaathobby?

Vincent Hentzepeter, hoofdredacteur December 2023 |

3

INHOUD RUBRIEKEN & ARTIKELEN In deze editie een bezoek aan twee hypermoderne laboratoria die gebouwd zijn op de toekomst: het bedrijfsverzamelgebouw Plus Ultra Leiden op Leiden Bio Science Park en het net opgeleverde Result Laboratorium in Zevenhuizen met flexibele modules, waardoor labruimte relatief eenvoudig is op- of af te schalen.

Editorial

3

Colofon

4

LAB kort nieuws

6

En verder:

Column Insights

9

Column QAducation

17

LAB markt

30

LAB agenda

34

X

Vriesdrogers: hoe werken ze, waarom zet je ze in, en hoe haal je het maximale uit je monstervoorbereiding. Zeven tips.

X

Veiligheid en energieverbruik kunnen op gespannen voet met elkaar staan. Is bijvoorbeeld werken met een lagere ventilatievoud wel net zo veilig voor analisten?

DECEMBER 2023

December 2023 59e jaargang www.labinsights.nl Verschijnt 9x per jaar

Special Lab van de Toekomst

Hoofdredactie: Vincent Hentzepeter, redactie@labinsights.nl, +31 6 20592436 Aan dit nummer werkten mee: Vanessa Appelman, Yvo Horn en Anneke Kreuger Eindredactie: Sylvie Hoyinck

Plus Ultra Leiden viert verjaardag met internationaal event CHECK-UP VEILIGHEIDSDOUCHES

Oog- en nooddouches op orde? Doe de check

10

FLEXIBEL FUSIELAB Modulair Result Laboratorium gebouwd op de groei

VRIESDROGERS: ZEVEN TIPS

18

Zo haal je het maximale uit het vriesdroogproces

22

Het bedrijfsverzamelgebouw Plus Ultra Leiden op Leiden Bio Science Park is een voorbeeld van state-of-the-art bouw. Op de foto vnlnr: • Henri Lenferink, (inmiddels voormalig) burgemeester gemeente Leiden • Ida Haisma, (inmiddels voormalig) director, Stichting Leiden Bio Science Park • Michel Leemhuis, CEO Kadans Science Partner • Ernst Kuipers (demissionair) minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Foto: Kadans Science Partner)

4

| December 2023

Redactiecommissie: Dr Ineke Joosten (Senior Onderzoeker/Researcher Ministerie Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Rijkserfgoedlaboratorium), Alex Muntendam (Manager Clinical Pharmacology and Bioanalytics bij Abbott), Bas van Driel (Business Development Manager Food Netherlands GBA), Jules Hoenderop (consultant Roche Diagnostics), Taco van der Maten (productmanager XRF Panalytical, chairman of the board of directors van ASTM International), Anita te Riet (Bergenius Labadvies), Han te Vaanhold (international sales representative Seastar Chemicals Inc.).

Media-advies: Erik ten Haaf, +31 297 223462, +31 6 10031781 erik@maxusmedia.nl Debbie van den Dool en Marion van Sinderen, +31 316 227155, sales@maxusmedia.nl Vormgeving: Marjan Hammink, marjan@maxusmedia.nl Abonnementen: SP Abonneeservice, Postbus 105, NL-2400 AC Alphen aan den Rijn.

Tel +31 88 1102028, abo@labinsights.nl. Abonnement Nederland 1 jaar € 295,- Opzeggingen dienen 8 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn. Vraag een proef­nummer aan en/of neem een abonnement op de digitale editie en nieuwsbrief door u op­www.labinsights.nl te registreren.

Druk: Veldhuis Media, Meppel Uitgever: maXus media publishers, 1421 AC Uithoorn © 2023 maXus media Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt worden in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door foto­kopieën, opname, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur en/of de uitgever. ISSN: 2468-6417

Ineke Joosten: “Hoe analyseer je veilig DNA”

Nood- en veiligheidsdouches; Plus Ultra Leiden: groeicampus life sciences-bedrijven nut of noodzaak?

9

10

14

Bij het rijkserfgoedlaboratorium kunnen we de materialen waaruit de objecten zoals een neanderthalertand, schilderijen, zwaarden, textiel en tekeningen bestaan analyseren en dat doen we dan ook!

De installatie van nooddouches – oogdouches, lichaamsdouches of gecombineerd – daar staat of valt de veiligheid op een laboratorium mee. Ze voorkomen ernstig letsel bij een calamiteit.

Kadans opende vorig jaar haar vlaggenschip in Leiden: Plus Ultra Leiden, een gebouw voor groeiende life sciences bedrijven. Een rondleiding in dit hypermoderne bedrijfsverzamelgebouw.

Noem 5 sterke en 5 zwakke punten van jezelf… Alweer?!

Energiebesparing op het lab; dit kun je zelf doen

Vriesdrogers: tips voor een optimaal monsterresultaat

17

20

22

Ben jij het ook zo zat dat je bij élk job interview gevraagd wordt om je sterke en zwakke punten te noemen? Waarom komt deze vraag zo vaak terug in de één of andere vorm?

Voor 10-20% energiebesparing op je lab hoef je de hele boel echt niet overhoop te gooien. Kijk kritisch naar de instellingen van je laboratorium, het gebruik van de apparatuur en het klimaat- en ventilatiesysteem.

Vriesdrogers in het lab werken allemaal volgens hetzelfde principe. Met vriesdrogen of lyofilisatie garanderen laboratoria dat te onderzoeken monstermaterialen zo goed mogelijk behouden blijven.

December 2023 |

5

LAB KORT

MEDICA and COMPAMED: sterk internationaal publiek

Biobank (Foto: Adobe Stock).

Na vier dagen van zakelijke activiteiten bevestigen MEDICA en COMPAMED in Düsseldorf hun reputatie als platforms voor de wereldwijde medische technologie en hoogwaardige uitwisseling van vakkennis.

Erhard Wienkamp, Managing Director van Messe Düsseldorf, benadrukt de sterke aantrekkingskracht op internationale bezoekers, het hoge percentage besluitvormers, het begeleidende programma en de variëteit aan innovaties in de gehele waardeketen. De 5.372 exposanten van MEDICA 2023 en hun 735 tegenhangers van COMPAMED 2023 trokken 83.000 gezondheidsprofessionals aan.

Ongeveer driekwart van de bezoekers kwam uit het buitenland (166 landen) en meer dan 80 procent speelt een belangrijke rol in zakelijke besluitvorming. De focus lag dit jaar op digitale transformatie en oplossingen gebaseerd op kunstmatige intelligentie, waaronder draagbare AI-gecontroleerde apparatuur en robotica voor diagnostiek, therapie en revalidatie.

COMPAMED liet met 730 exposanten technologie zien voor de geneeskunde van de toekomst.

De volgende edities van MEDICA en COMPAMED, Düsseldorf zijn gepland voor 11-14 november 2024

6

| December 2023

LAB KORT Kalkskeletjes goed gereedschap voor klimaatonderzoekers Een micro-CT scan van een foraminifeer uit één van Dämmers experimenten.

De resolutie waarmee zulke scans worden gemaakt, kunnen worden gebruikt om de hoeveelheid kalk die ze maken tijdens een experiment – hier in rood – te kwantificeren (foto: Linda Dämmer, NIOZ).

In haar proefschrift aan de Universiteit Utrecht benadrukt aardwetenschapper Linda Dämmer het belang van begrip van de bouw van kalkskeletjes door eencellige foraminiferen om de geschiedenis van CO2-gehalten in de oceanen te reconstrueren. Foraminiferen, eencelligen met kalken huisjes, dienen als geschiedenisboeken, maar Dämmer waarschuwt dat begrip van hun skeletvorming essentieel is voor een nauwkeurige interpretatie. De skeletjes, gemaakt van kalk en magnesium, kunnen informatie verschaffen over CO2-niveaus en zeewatertemperatuur. Dämmer ontdekte dat hun magnesiumgehalte niet alleen met temperatuur, maar ook met daglicht samenhangt.

Sommige foraminiferen zullen waarschijnlijk gedijen bij toenemende CO2-niveaus in de oceanen, maar boven een bepaalde drempel zal de zuurgraad te hoog worden voor skeletvorming. Dämmer benadrukt dat het begrip van deze eencelligen fundamenteel is voor het volledige begrip van de CO2- en kalkbalans in de oceanen. Haar onderzoek, deel van het Netherlands Earth System Science Center, draagt bij aan het begrip van zeewatertemperaturen in het verleden en betere voorspellingen voor de toekomst. De impact op ecologie is mogelijk beperkt, maar de rol van foraminiferen in de oceaanchemie is vergelijkbaar met die van koraalriffen op andere locaties in de oceanen.

Nieuwe vertaling van de norm voor kwaliteitsmanagement medische laboratoria In 2022 is de ISO 15189-norm gepubliceerd en in Europa aangenomen als dé kwaliteitsmanagementnorm voor medische laboratoria. In 2023 is intensief gewerkt aan een vertaling van de norm op verzoek van sectorexperts. De vertaling is nu beschikbaar bij NEN. NEN-EN-ISO 15189 stelt eisen aan kwaliteit en competentie in medische laboratoria, die het kunnen gebruiken voor de ontwikkeling van managementsystemen voor kwaliteitsborging en zelfbeoordeling van competenties. Klanten, regelgevende instanties en accreditatie-instanties kunnen de norm gebruiken om de bekwaamheid van medische laboratoria te bevestigen of te erkennen.

NEN organiseert op 26 januari 2024 een symposium over de nieuwe ISO 15189. Deelnemers aan dit symposium ontvangen de vertaling tijdens het event.

December 2023 |

7

LAB COLUMN

Hoe analyseer je veilig het DNA van een neanderthalertand?

We willen natuurlijk alles weten van ons cultureel erfgoed.

Bij het rijkserfgoedlaboratorium kunnen we de materialen waaruit de objecten zoals schilderijen, zwaarden, textiel en tekeningen bestaan analyseren en dat doen we dan ook! Maar we moeten goed opletten dat de analyses veilig zijn voor de mensen en de objecten, en veilig zijn voor toekomstige analyses en conserveringsbehandelingen. Tegenwoordig bestaan er voor alle beroepsoefenaren uitgebreide veiligheidsprotocollen.

Denk bijvoorbeeld aan de tandarts: die gaat niet voor niets achter een beschermend muurtje staan tijdens het maken van een röntgenopname. Bij onderzoek aan objecten is het van belang dat we nadenken over de monitoring tijdens de analyse, zodat het oppervlak niet te warm wordt of dat de vernislaag van een schilderij niet verandert. Ook kunnen sommige analyses toekomstige metingen in de weg zitten. Neem het doorlichten van aardewerk en glas met röntgenstraling.

Als je dat doet, dan is een betrouwbare datering met thermoluminiscentie in de toekomst niet meer mogelijk, dat moet je wel weten! Iets dergelijks geldt ook voor het maken van een CT-scan met synchrotronstraling van een neanderthalertand.

Let hier goed op het DNA niet aan te stralen, anders zijn verdere analyses niet meer mogelijk. Hier moeten we van tevoren dus goed over nadenken.

Daarom leggen we nauwgezet vast waar de metingen zijn gedaan, samen met alle relevante parameters en liefst ook onze observaties over eventuele veranderingen. En deze informatie moeten we goed bewaren bij het object. Dit kan ons ook helpen bij latere analyses of conserveringsbehandelingen. Dit voorkomt dat we voor onaangename verrassingen komen te staan. Soms moeten er voor onderzoek iets weggenomen worden. Daardoor verdwijnt er een stukje ‘historie’. Is dat erg?

Nee, onderzoek kan zoveel informatie opleveren dat we best een klein draadje van de jurk van een ijzertijdprinses uit Slabroek kunnen opofferen. Daardoor weten we nu dat haar jurk rood en blauw gekleurd was! Non-destructieve analyses, zoals synchrotron 3D microtomografie gecombineerd met de resultaten van de kleurstofanalyses laat vervolgens de structuur en het patroon van het textiel duidelijk zien. Belangrijk punt is wel: alles staat en valt met de communicatie met de eigenaar van het object. Het moet duidelijk zijn welke informatie met welke analysemethode kan worden verkregen, wat de risico’s zijn en wat we doen om die zo klein mogelijk te houden.

Ineke Joosten adviseert de redactie van LABinsigths

December 2023 |

9

VEILIGHEID

Bij een calamiteit kan een hand-oogdouche kortstondig soelaas bieden.

Nooddouches – veiligheidsdouches; nut of noodzaak?

De installatie van nooddouches – oogdouches, lichaamsdouches of gecombineerd – daar staat of valt de veiligheid op een laboratorium mee. Ze voorkomen ernstig letsel bij een calamiteit en zorgen ervoor dat je als lab voldoet aan de wetgeving omtrent veiligheid. Nooddouches hebben zowel nut als noodzaak.

Vanessa Appelman | Fotografie: Denios

Natuurlijk wil je je audits halen en op je laboratorium aan alle veiligheidseisen voldoen. De installatie van nooddouches hoort hier bij. De paradox is dat we veiligheidsdouches in de praktijk zelden gebruiken en dat ze altijd in de weg staan. Net als een airbag eigenlijk; je wilt die wel hebben en je wilt er ook voor betalen, maar je gebruikt ze liever niet. Dus installeer je ze vooral om aan de regels te voldoen en om je personeel veilig te houden. Vooral dat laatste is belangrijk.

10

| December 2023

Letsel door chemische brandwonden Het laboratorium is bij uitstek dé plek met een bovengemiddeld risico op ongelukken met chemische stoffen. Er zijn meerdere manieren om het risico op calamiteiten op het lab te verkleinen, maar een ongeluk valt nooit helemaal uit te sluiten en kan heel naar uitpakken. Er valt iets om, er spettert iets op je hand, je krijgt een bijtende stof in je oog (want die bril was even niet voorhanden…).

Het meeste letsel op het lab wordt veroorzaakt door chemische brandwonden. Veel voorkomende bronnen zijn sterke zuren, basen en oxidatoren. Denk aan zoutzuur, zwavelzuur, natronloog

VEILIGHEID

Tip: lees met het hele team eens aandachtig alle aanwijzingen door voor kundig gebruik van in dit geval een oogdouche. Als het moment daar is, is hier immers geen tijd meer voor....

en waterstofperoxide. Maar ook vaste stoffen (zoals ongebluste kalk of zilvernitraat) kunnen een gevaar vormen. Het is onnoemelijk belangrijk dat het contact van deze stoffen met de ogen of het lichaam zo kort mogelijk duurt, zodat de stof niet dieper in de huid of het lichaam kan doordringen. Zo verklein je het risico op ernstig of blijvend letsel.

Veiligheidsdouches zijn van groot belang Nooddouches zijn op het laboratorium dus van groot belang; zowel de oogdouches als de lichaamsdouches. Ze moeten binnen 1 seconde een geschikte hoeveelheid water (respectievelijk 6 ltr/min oogdouche en 60 ltr/min lichaamsdouche) kunnen leveren om gevaarlijke stoffen van een persoon te verwijderen of te koelen voor minimaal 15 minuten. Maar stel dat het water te koud is, waardoor je niet lang genoeg kunt spoelen. Of dat het water na twee minuten op is? Dan heb je niets aan je douche.

Duidelijke praktische richtlijn nodig Om voldoende als eerste noodhulp te kunnen functioneren, gelden er strenge eisen aan het ontwerp, de montage en de werking van veiligheidsdouches. Deze staan genoemd in de Europese productnorm EN 15154 (de Amerikaanse versie is de ANSI Z 358.1-2014). Thijs-Jan Stolker, Technical & Development manager bij Denios, expert op het gebied van opslag van gevaarlijke

Thijs-Jan Stolker, Technical & Development manager bij Denios

‘De veiligheid van

labmedewerkers ligt niet alleen bij de labmanager, maar ook bij de producent, installateur en bij ons als leverancier’ December 2023 |

11

VEILIGHEID

‘Lichaamsdouches test je

niet zo makkelijk zelf, daar komt een bak water uit’

Correct gebruik van een nooddouche is geen rocket science, toch weten veel labmedewerkers niet spontaan ‘de vijf stappen voor correct gebruik’ te benoemen.

stoffen en arbeidsveiligheid: “Er is veel grijs gebied tussen de technische EN 15154 richtlijnen en de praktijk. Zo is er bijvoorbeeld geen accurate richtlijn voor het aantal benodigde nood- en oogdouches en de temperatuur.”

Stolker is om die reden lid geworden van de normsubcommissie voor het ontwikkelen van een Nederlandse Praktijk Richtlijn (NPR) met als doel om – na de herziening van de EU norm – een extra praktijkrichtlijn voor nooddouches op te zetten. “De veiligheid van labmedewerkers ligt niet alleen bij de labmanager, maar ook bij de producent, installateur en bij ons als leverancier.”

Regelmatig testen Door nooddouches regelmatig te testen, waarborg je hun kwaliteit (zie checklist pagina 13). Dit is een vereiste in de EN 15154, maar gebeurt in de praktijk vrijwel nooit. Er komt namelijk best wat kijken bij het testen en onderhouden van nooddouches en dat geeft ruis in de dagelijkse werkzaamheden. Voor laboratoria reden om ervoor te kiezen om dit bij een gespecialiseerde partij zoals Denios neer te leggen.

“Je hoeft niet alles zelf te doen, maar neem hierin wel je verantwoordelijkheid voor veiligheid en kwaliteitsborging”, zegt Stolker. “Wij bieden naast advies en inspectie ook een – op het lab toegespitste – onderhoudsservice. Onze buitendienstmonteurs testen en inspecteren de nooddouches jaarlijks en gebruiken hiervoor speciale voorzieningen. Aanvullend kun je bijvoorbeeld de schoonmaker vragen om tijdens zijn of haar routine de oogdouche kort in werking te stellen.

Zo weet je dat de douche het doet en verminder je langdurig stilstaand water in de leidingen. Bij lichaamsdouches gaat dat natuurlijk niet zo makkelijk, daar komt een bak water uit.”

Veiligheidsdouches en de PGS 15 Er zijn verschillende soorten veiligheidsdouches. Er is geen standaard keuzemenu voor het soort nooddouche dat je laat installeren. Met het argument ‘als deze het maar doet wanneer het nodig is’ kom je vrij ver. Om dit te garanderen stelt de PGS 15 (opslag van verpakte gevaarlijke stoffen) dat nooddouches qua bereikbaarheid, montage en werking aan minimale eisen moeten voldoen. Deze staan mede in de EN 15154.

Binnen de PGS 15 zijn uniforme regels opgesteld voor de bereikbaarheid, bediening en werking van veiligheidsdouches. Hierbij wordt voor de technische specificaties verwezen naar de Europese EN 15154 norm. Deze laatste is opgesplitst in delen (deel 1 t/m 6), afhankelijk van het soort douche, de aan- of afwezigheid van een wateraan-

12

| December 2023

sluiting en of de locatie een laboratorium of bedrijf betreft.

De regels gaan over de bereikbaarheid, montage, werking, watertemperatuur, debiet en het testen van nood- en oogdouches. In 2024 komt er een herziening. Stolker ziet daarin verbetering door de toepassing van een Nederlandse Praktijk Richtlijn (NPR). “We verwachten dat de herziening en het opstellen van de NPR in 2024 is afgerond.” Hij geeft in dit kader een specifiek voorbeeld: “Op dit moment is in de EN 15154 bijvoorbeeld een watertemperatuur van 15-37 ºC als advies opgenomen. Ik vind dat veel te ruim. Vanuit Denios adviseren wij een temperatuur tussen de 20-25 ºC, omdat lauwwarm de prettigste temperatuur is om bij te spoelen. Anders houd je het geen 15 minuten vol hoor. En het vermindert de kans op hypothermie – een zogeheten koudeshock – en het risico op legionella.”

VEILIGHEID

Nooddouches; checklist voor goed gebruik en onderhoud Nooddouches – oogdouches of lichaamsdouches of een combinatie – zijn altijd het eerste redmiddel bij een calamiteit op het laboratorium. Het is niet alleen belangrijk om te weten hoe je ze gebruikt, maar ook waar ze staan en hoe je ze onderhoudt.

Het liefst zou je de nooddouche nooit gebruiken, maar calamiteiten op het laboratorium – vaak in de vorm van chemische brandwonden – zijn nu eenmaal niet altijd te voorkomen. Het gebeurt onverwachts en komt nooit goed uit. Wees als labteam voorbereid op een noodsituatie.

Hoe sneller er wordt gehandeld, des te eerder is de orde van de dag weer hersteld. Thijs-Jan Stolker, Technical & Development manager bij Denios, expert op het gebied van opslag van gevaarlijke stoffen en arbeidsveiligheid, neemt ons hierin mee.

De nooddouche: vijf stappen voor goed gebruik 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Ga zo snel mogelijk naar de dichtstbijzijnde oog- of lichaamsdouche. Ook bij twijfel. De eerste seconden zijn het belangrijkst!

Druk of knijp de bedieningshendel in. De douche blijft vanzelf open staan.

Houd de aangetaste plek van het lichaam in de straal: Laat het water rustig van boven naar beneden lopen Bij oogletsel: houd je oog of ogen in de straal en houd ze met je vingers zo ver mogelijk open. Rol met je ogen van boven naar beneden en van links naar rechts Houd dit zo lang mogelijk vol, minimaal 15 minuten.

Raadpleeg na het spoelen een arts ter controle.

Geen rocket science Hoe je een veiligheidsdouche moet gebruiken, is gelukkig geen rocket science. Maar zonder instructie zullen je labcollega’s niet weten of ze ergens op moeten drukken, knijpen of een hendel moeten overhalen. Moeten ze met oogletsel bijvoorbeeld naar de dichtstbijzijnde wasbak rennen of naar de gecombineerde oog-/lichaamsdouche?

En wat doe je als er meerdere slachtoffers zijn? Of als de

laborant in kwestie in een rolstoel zit? Maak hier een plan voor en deel dit met het team.

Stolker pleit voor meer begrip en actie bij de labmanager: “Het is zijn of haar verantwoordelijkheid om de werkomgeving en dus het personeel veilig te houden. De paradox is dat je nooddouches bijna nooit nodig hebt, maar je kunt ze ook niet weglaten. Of er een kastje of afvalbak onder zetten. Het hoeft maar één keer fout te gaan…”

Onderstaande checklist helpt, aldus Stolker, om eens kritisch naar de veiligheidsvoorziening op je laboratorium te kijken: ✔

✔ ✔ ✔ ✔ ✔ ✔ ✔ ✔ ✔ ✔

✔

Zijn er voldoende oogdouches en lichaamsdouches aanwezig?

Op kleine labs kan een combinatie handig zijn.

Zijn alle nooddouches binnen 10 seconden te bereiken?

En geldt dit ook voor mensen die slecht ter been zijn?

Is er een ruimte vrij van 60x60 cm rondom de nooddouche?

M.a.w. staat er geen kastje of prullenbak onder?

Weten alle laboratoriummedewerkers hoe de nooddouche werkt?

Moet je drukken, knijpen of een hendel overhalen?

Is de watertemperatuur van de lichaamsdouche tussen de 20-25 ºC? Met een boiler kun je de temperatuur lauwwarm houden Check of de nooddouche aan een ringleiding of dood stuk waterleiding zit.

Nooddouches zijn niet altijd op de drinkwaterinstallatie aangesloten. Dit brengt risico op legionella met zich mee. Denk na over legionellabeveiliging.

Worden de nooddouches regelmatig getest?

December 2023 |

13

LAB VAN DE TOEKOMST

Impressie van Plus Ultra Leiden. Kernwoorden van dit hightech verzamelgebouw zijn transparantie, samenwerking, en innovatie.

Plus Ultra Leiden: groeicampus voor life sciences-bedrijven 14

| December 2023

LAB VAN DE TOEKOMST Kadans opende vorig jaar haar vlaggenschip in Leiden: Plus Ultra Leiden, een gebouw voor groeiende life sciences bedrijven. Een jaar na opening is het tijd voor een feestje. Ter ere van het eenjarig bestaan gaf Kadans Science Partner een rondleiding aan een internationaal gezelschap in dit hypermoderne bedrijfsverzamelgebouw.

Yvo Horn | Fotografie: Kadans Science Partner

Uitgenodigd: een internationaal gezelschap van stakeholders uit de life sciences en technologiebranche, werkzaam in soortgelijke life sciences en technologieclusters in andere Europese steden. De rondleiding gaf een blik op de mooie laboratoria van onder andere het bedrijf Meatable, sinds kort gevestigd in Leiden. Ook was er een korte presentatie van Talentmark.

Plus Ultra is eigenlijk een variatie op de uitspraak van Hercules; ‘Non Plus Ultra’ betekent letterlijk: ‘niet verder’ ofwel ‘hier eindigt de wereld’. Plus Ultra zonder ‘Non’ heeft juist de ambitie om vanaf hier te starten.

Op het Leiden Bio Science Park Het gebouw Plus Ultra Leiden op het bruisende Leiden Bio Science Park is een staaltje van state-of-the-art bouw: open, veel licht, duurzaam, zo veel mogelijk klimaatneutraal gebouwd.

Het heeft de BREEAM Excellent classificatie. In de centrale hal bevindt zich een mooie bar en veel gelegenheid om elkaar te ontmoeten. Het gebouw heeft een fifty/fifty-verdeling van laboratoria en kantoorruimtes.

Interactie en netwerkvorming De Kadans-gebouwen zijn gericht op interactie en netwerkvorming en op werken in een uitnodigende omgeving. Gebruikers van het complex gaven aan dat zij al regelmatig contact hebben met collega’s van andere bedrijven en dat het uitwisselen van kennis een meerwaarde voor hen is. Momenteel zijn 13 bedrijven gehuisvest in het gebouw.

Meatable CTO Daan Luining van Meatable presenteerde de toekomst van vlees die uit de fermentoren van bedrijven als het zijne zal

‘Plus Ultra Leiden op

het bruisende Leiden Bio Science Park is een staaltje van state-of-the-art bouw’ December 2023 |

15

LAB VAN DE TOEKOMST Rondleiding in Plus Ultra Leiden door Rob van Overbeek, Commercial Development Manager, Kadans Science Partner.

komen. Meatable is opgericht in 2017 en heeft bij elkaar al $ 95 miljoen aan funding weten te verkrijgen, hetgeen het vertrouwen aangeeft in de producten van dit bedrijf. Naast Meatable zijn onder andere het eerdere genoemde Talentmark, JJP Biologics, dat zich op innovatieve medicijnen richt, en diagnostisch bedrijf Qurin Diagnostics in Plus Ultra gevestigd.

Events en community-vorming Een van de aspecten waar Kadans het verschil mee wil maken is het organiseren van events voor de huurders van Kadans om waar mogelijk een community te creëren. Een speciale sum-

16

| December 2023

‘Het gebouw heeft

een fifty/fifty-verdeling van laboratoria en kantoorruimtes’ mit op het gebied van innovatie vond bijvoorbeeld plaats op 8 november. Lees een kort verslag hiervan op pag. 27 in deze LABinsights.

COLUMN CHECKMARK

Noem 5 sterke en 5 zwakke punten van jezelf… Alweer?!

Ben jij het ook zo zat dat je bij élk jobinterview gevraagd wordt om je sterke en zwakke punten te noemen? Waarom komt deze vraag zo vaak terug in de één of andere vorm?

Ozan Arikan, Teamleider Recruitment CheckMark Labrecruitment

In het brede arsenaal van vragen dat een hiring manager tot zijn beschikking heeft, zijn de reacties op deze vraag waarschijnlijk het meest uiteenlopend. De éne kandidaat zucht diep en zegt “Ik vind het altijd moeilijk om over mezelf te praten”, en somt vervolgens zichtbaar ongemakkelijk containerbegrippen op als “teamplayer, maar ook zelfstandig sterk”. De ander zegt verbaasd “Dat staat toch al in mijn CV?”, en begint voor te lezen en verklaart na lang gepeins geen verbeterpunten te kunnen bedenken.

Ik ben van mening dat het antwoord op de ‘sterke/zwakke punten vraag’ je écht kan onderscheiden en je kan helpen om een ijzersterke indruk achter te laten, mits je weet hoe je je hier goed op kan voorbereiden. De interviewer probeert je niet in verlegenheid te brengen en is niet op zoek naar een lijst uitwisselbare begrippen. Waar wél op wordt gelet zijn de volgende punten: 1.

2.

Heb je nagedacht over je eigen functioneren binnen een bedrijf en is dit een realistisch zelfbeeld? Mensen die zich bewust bezighouden met hun eigen krachten en zwaktes, zijn vaak mensen die goed kunnen omgaan met feedback.

Het komt sterk over als je met voorbeelden kan toelichten welke stappen je hebt ondernomen om je zwakke punten te tackelen. Let op dat je geen dingen gaat verzinnen, anders val je door de mand bij de referentiecheck! En onthoud: er is geen zwakker punt te bedenken, dan noemen dat je geen zwakke punten hebt!

Ben je open en eerlijk? Niemand is perfect en iedereen heeft groeipunten. Om hierover te praten, vraagt een zekere vorm van eerlijkheid en openheid. Ben je iemand die extra aandacht nodig heeft bij het inwerken of maak je moeilijk contact met collega’s? Doe hier niet geheimzinnig over, dat wekt alleen maar wantrouwen. Als er iets is waar opdrachtgevers op afknappen, dan is het wel oneerlijkheid. Wees dus eerlijk en oprecht, ook zodat de hiring manager weet waar hij/zij rekening mee moet houden bij de inwerkperiode.

Ozan Arikan, Teamleider Recruitment CheckMark Labrecruitment.

De ‘sterke/zwakke punten vraag’ levert veel informatie op voor de interviewer, maar ook voor jou als kandidaat zijn er punten te scoren. Met name déze open vraag biedt je de kans om nog niet besproken kwaliteiten aan het licht te brengen. Noem geen lijst begrippen, maar zoom in op enkele sterke punten en leg uit waarom dit je krachten zijn. Verwijs naar voorbeelden uit je werkverleden! Vertel bijvoorbeeld dat je goed bent in out-of-thebox denken, zoals toen je die ICP-MS methode optimaliseerde waar iedereen vast op liep! Als je op deze manier slim weet te schakelen tijdens het interview, wordt het interview al snel een goed gesprek en maak je eerder een ‘klik’, in tegenstelling tot een stroef vraag-en-antwoord interview.

Je weet van tevoren bijna zeker dat deze clichévraag gesteld zal worden in een sollicitatiegesprek, dus let in je voorbereiding op de bovengenoemde punten en haal het meeste uit je interview!

Neem voor meer sollicitatie- en cv-tips een kijkje op onze website via deze link: https://checkmark.nl/kandidaten/sollicitatie-en-cv-tips/

December 2023 |

17

18

Labinsights | December 2023

Nieuwbouw Result Laboratorium:

‘Transparant lab met veel oog voor groen’ Vincent Hentzepeter | Fotografie: Lucas van der Wee

Met de oplevering van een transparant en flexibel ontworpen laboratoriumgebouw in Zevenbergen is Result Laboratorium klaar voor de uitdagingen van de toekomst. Dit nieuwbouwproject is de resultante van een samenwerkingsverband tussen de laboratoria van het Albert Schweitzerziekenhuis in Dordrecht, het Beatrixziekenhuis in Gorinchem en het Amphia Ziekenhuis in Breda. De locatie is strategisch tussen deze ziekenhuizen in gekozen. Het centrale laboratorium is ontworpen op diagnostiek voor klinische chemie, microbiologie en complexe diagnostiek. Daarnaast beschikt Result Laboratorium over snelle ‘rapid labs’, voor snelle en eenvoudige diagnostiek in de ziekenhuizen.

Het gebouw is ontwikkeld en gerealiseerd door Burgland Real Estate en ontworpen in samenwerking met RoosRos Architecten. De architecten van Kuiper Compagnons, die samenwerkten met RoosRos Architecten aan de bouw van Result Laboratorium, ontwierpen in samenspraak met de gebruikers een flexibele en open binnenstructuur. Die zorgt niet alleen voor een prettig werkklimaat en efficiënte afhandeling van de monsterstromen, maar het ontwerp maakt het ook mogelijk de laboratoriumcapaciteit in de toekomst op te schalen zonder ingrijpende verbouwingen.

Kijk in LABinsights 1 2024 (2 februari 2024) mee naar dit bijzondere laboratorium in het groen, gebouwd op een dijklichaam bij Zevenbergen. Frank van de Water, projectmanager afdeling inkoop van Result Laboratorium en architect Rob Kanbier van architectenbureau KuiperCompagnons verzorgen een rondleiding en evalueren de totstandkoming van dit toekomstbestendige laboratorium…

December 2023 | Labinsights

19

LAB ENERGIEBESPARING

Energiebesparing op het lab; deze kleine aanpassingen kun je zelf doen Voor 10-20% energiebesparing op je lab hoef je de hele boel echt niet overhoop te gooien. Kijk gewoon eens kritisch naar de instellingen van je laboratorium, het gebruik van de apparatuur en het klimaat- en ventilatiesysteem. Zo kom je al snel achter punten van energieverlies. Die je vervolgens zelf kunt aanpassen.

Redactie: Vanessa Appelman | Fotografie: Marco Vellinga

Je lab herinrichten. Dat klinkt als extra werk. En dat kost tijd en geld. Maar een lagere energierekening aan het einde van de maand klinkt wel fijn. Zeker als je laboratorium daarna nog steeds veilig en ‘auditproof’ is. Robert van Leijenhorst, CEO van Endurance Service, meent dat dit kan. “Als je de inrichting van een laboratorium bekijkt vanuit het oogpunt om zo min mogelijk energie te verbruiken, kom je tot andere instellingen en gebruik van de ruimte en apparatuur dan nu vaak het geval is.”

Flowkast of zuurkast op lager debiet Van Leijenhorst vervolgt: “Bij de nieuwbouw van een lab doen we veel ‘omdat dat altijd zo is’ of volgen we de regels en richtlijnen die vanuit arbo en veiligheid zijn opgesteld. Maar de regels uit ’60/’70 zijn eigenlijk nooit echt aangepast.

Neem bijvoorbeeld de laminaire flowkast of zuurkast op het laboratorium; producenten hebben de focus om met een lager

‘Niet alles hoeft anders of nieuw, het is een kwestie van slimmer inrichten’

20

| December 2023

debiet dezelfde veiligheid te garanderen. Daar moet de rest van de techniek dan wel op afgestemd zijn en dat is niet altijd het geval.

Voor chemicaliënkasten en puntafzuigingen worden zelfs standaarddebieten in het ontwerp voorgeschreven. Maar men is zich er niet bewust van hoeveel energie daar per jaar mee verbruikt wordt. “Een microbiologische veiligheidswerkbank met een trekonderbreker afzuigen in het kader van ‘baat het niet dan schaadt het niet’, kan zo duizenden euro’s per jaar aan energie kosten.”

Tip van Van Leijenhorst in dit kader: “Ga je opstellingen eens na en denk met elkaar na over creatieve oplossingen, waarbij de veiligheid voor de laboranten nooit in het geding komt. De arbo- of KAM-coördinator is hier een goede sparringpartner voor.”.’

Moeten afzuigpunten altijd aan?

Van Leijenhorst geeft als geruststelling mee dat je lab helemaal niet over de kop hoeft, maar dat de aanpassingen vaak simpel zijn. “Je kunt bijvoorbeeld de labventilatie minimaliseren als er niemand aanwezig is. En denk als gebruiker en veiligheidsfunctionaris eens na welke afzuigpunten buiten werking gezet kunnen worden.”

Nog een winstpakker: verlaag de temperatuur van het verwarmingswater van 85 graden naar 45 graden. “Niet alles hoeft

LAB ENERGIEBESPARING

Robert van Leijenhorst, oprichter en ceo van Endurance Service, heeft een 11-stappenplan gemaakt, waarmee laboratoria zomaar tot 30% energie kunnen besparen.

anders of nieuw, het is een kwestie van slimmer inrichten.” Soms vraagt dit om de montage van een aanpasbare ventilatieklep, maar door een strategische positie te kiezen hoeft dit niet direct tot exorbitante kosten te leiden.

Ventilatiesysteem beter afstellen Je ventilatiesysteem beter afstellen of een aantal onderdelen vernieuwen kan al voldoende zijn. Mits je dit op de juiste – kritische – plekken doet. Je kunt zo tot 10-20% op je energieverbruik besparen. Soms zijn grotere ingrepen nodig om tot meer energiebesparing te komen, bijvoorbeeld technische aanpassingen aan het luchtkanalensysteem. Deze worden vaak buiten het

‘De processen zijn nog

steeds op orde en je labcollega’s kunnen veilig werken, maar er wordt veel minder energie verbruikt’

investeringsbudget gelaten. Van Leijenhorst: “Als je deze wel meeneemt, spreken we al gauw over een besparing van 30%.

Vooral bij gebouwen van na 2000 is nog heel veel te halen.”

Energie als ondergeschoven kindje In zijn 11-stappenplan geeft Van Leijenhorst handvatten om het klimaat- en ventilatiesysteem van een laboratorium in kaart te brengen en te verbeteren. “Dat vereist wel creatief denken en kennis van zaken. Installateurs en energie-auditoren hebben de technische kennis wel, maar missen vaak de specifieke laboratoriumkennis. Ik heb beide in huis, waardoor ik de grenzen van het klimaat- of ventilatiesysteem of de gebouwsoftware goed kan inschatten. Zo gaat het energieverbruik omlaag, terwijl de labprocessen op orde blijven en iedereen veilig efficiënt kan blijven werken.”

Als je het hebt over ventilatievoud en energieverbruik, dan is ‘energie’ altijd het ondergeschoven kindje. Deze zou in de labwereld een prominentere rol mogen krijgen, stelt hij. “We denken namelijk altijd aan de veiligheid – en dat is goed natuurlijk – en hebben daar tal van regels voor, maar we moeten het energieverbruik hier los van zien.” Van Leijenhorst pleit ervoor om alle richtlijnen met betrekking tot ventilatie in laboratoria kritisch te beoordelen op energieverbruik. Hij besluit: “Om te beginnen met een nulmeting in je lab, je zult versteld staan van wat er op dat gebied nog te halen valt...”

December 2023 |

21

VRIESDROGEN

Een vriesdroger van Martin Christ, in Nederland vertegenwoordigd door Salm en Kipp. Foto: (Christ/Salm en Kipp).

Vriesdrogers: tips voor een optimaal monsterresultaat

Redactie: Anneke Kreuger | fotografie Christ, Salm en Kipp

Vriesdrogers in het lab drogen en conserveren gevoelige, biologische en/of thermolabiele materialen. Deze methode beïnvloedt de materiaaleigenschappen niet, waardoor actieve bestanddelen behouden blijven. Dit is van groot belang wanneer er bijvoorbeeld gewerkt wordt met farmaceutische ingrediënten.

Optimaliseer het proces wel eerst voor het beste resultaat.

‘Kwaliteitsbehoud van

Vriesdrogers in het lab werken allemaal volgens hetzelfde principe. Met vriesdrogen of lyofilisatie garanderen laboratoria dat te onderzoeken monstermaterialen zo goed mogelijk behouden blijven. Haal het maximale uit het vriesdroogproces en krijg een nauwkeurig resultaat met de juiste apparaatkeuze en opties.

22

| December 2023

het monstermateriaal is een belangrijke reden om te investeren in een vriesdroger’

VRIESDROGEN

Figuur 1

Kwaliteitsbehoud van het monstermateriaal is dus een belangrijke reden om te investeren in een vriesdroger. Denk aan laboratoria die werken met materialen met actieve of zelfs levende bestanddelen zoals vaccins, waarvan de eigenschappen niet mogen veranderen. Het gebruik van andere droogmethoden is dan niet altijd geschikt. In deze gevallen biedt een vriesdroger uitkomst.

Hoe werkt vriesdrogen?

Er wordt gebruik gemaakt van sublimatie: in dit geval de directe overgang van de vaste fase naar de gasfase. Zo wordt bevroren water (vast) omgezet in verdampt water (gas), zonder dat het smelt (vloeibaar). De ontstane waterdamp slaat vervolgens weer als vaste stof neer op de koelcondensor.

Sublimatie is onder normale omstandigheden en bij kamertemperatuur niet mogelijk. Vriesdrogen in het lab gebeurt daarom bij een lage temperatuur onder vacuüm. Met name het vacuüm verandert de fysische eigenschappen van het materiaal. Hierbij zijn het smelt- en kookpunt belangrijk.

Het fasen-diagram van water (figuur 1) laat de faseovergangen van water zien in relatie tot druk en temperatuur. De lijnen geven aan wanneer water van fase verandert (vast, vloeibaar en gas). Bij een normale atmosferische druk (1 bar) is het kookpunt 100 °C. Wanneer de druk lager wordt, beweegt dat de lijn naar links.

Gevolg: de kookpuntstemperatuur wordt ook lager.

Als de druk hoger is dan 6,11 mbar (net onder 10-2 op de y-as), doorloopt water alle drie de fasen wanneer de temperatuur stijgt of daalt. Als de druk lager is dan 6,11 mbar gaat het water van een vaste toestand direct over naar een gasvormige toestand. Dan is het dus mogelijk om bevroren water om te zetten in verdampt water, zonder de materiaaleigenschappen van het product te beïnvloeden.

‘Hoe dunner de laag, hoe uniformer het resultaat’ December 2023 |

23

VRIESDROGEN

De Alpha 1-2 LSbasic vriesdroger van Christ (Foto: Christ/Salm en Kipp).

Opbouw laboratoriumvriesdrogers oplosmiddel van tevoren

Vriesdrogers voor laboratoria zijn modulair en gemaakt naar de wensen van de gebruiker. In de basis bestaan ze uit een droogkamer waar het product in wordt geplaatst, een vacuümpomp en een koelcondensor.

Vriesdroogapparatuur is er in vele soorten en maten, van vrij simpel tot uitgebreid met accessoires. Hiervoor bestaan verschillende besturingssystemen, zoals het LSCplus-besturingssysteem van fabrikant Martin Christ, in Nederland vertegenwoordigd door Salm en Kipp.

Afhankelijk van de vriesdroger wordt het product eerst buiten de vriesdroger ingevroren en vervolgens in de droogkamer geplaatst. In de meer geavanceerde pilot-vriesdroger kan je het product in de vriesdroger zelf invriezen.

De energie die nodig is voor het sublimatieproces komt in de eenvoudige vriesdroger uit stralingswarmte. In de geavanceerde vriesdrogers kan je kiezen voor verwarmde productplaten. Deze geven extra energie waardoor het proces sneller verloopt. In de pilot-units is er daarnaast een tweede koelcircuit aanwezig om de temperatuur van de productplaten van -60 °C tot +60 °C in te stellen en te controleren.

December 2023 |

25

26

| December 2023

EVENT Panel discussion over Cluster Management, vlnr: Jérémy Herve, Head of Innovation & Economic Development, Paris-Saclay Development Authority; Johan Knijp, Manager DNV Technology Centre Groningen, DNV; Grant Bourhill, Managing Director, Barts Life Sciences; Tom Straeter, Senior Ecosystem Manager, Kadans Science Partner

Kadans Innovation Summit 2023: focus op wereldwijde uitdagingen Kadans Science Partner hield op 8 november 2023 haar internationale Innovation Summit op haar locatie ‘At the Park’ in Rijswijk. Deze top volgde op de rondleidingen door Kadans in haar multi-tenant gebouwen in Utrecht en in Leiden op 7 november. De aanwezigen: een internationaal gezelschap van belanghebbenden uit de life sciences en de technologie uit diverse Europese steden.

Yvo Horn | Fotografie: Kadans Science Partner

De grote uitdagingen waar de wereld voor staat, liggen op heel verschillende gebieden, zo was te beluisteren tijdens deze top: voeding, nieuwe geneesmiddelen, energie of digitale economie. Veel van deze aspecten kwamen aan de orde tijdens een inspirerende dag.

Van design thinking tot doorzettingsvermogen Zakenvrouw van het jaar 2018 en innovator Janne Vereijken hield een inspirerend verhaal over het belang van innoveren en hoe je dat het beste doet. Zij benadrukte bijvoorbeeld het toepassen

van de Design Thinking-methode van Tim Brown, ontwikkeld in het eerst decennium van deze eeuw. Veel succesvolle laboratorium startups en grotere bedrijven passen ’m toe om tot ideeën te komen. Een vervolg werd gegeven door Godert van Hardenbroek van Edorado, een bedrijf dat met hun electrische Powerboat genomineerd is voor ‘Powerboat of the Year 2024’.

Hoe we de oncologie gaan innoveren en hoe we de geneesmiddelenontwikkeling op dat gebied effectiever kunnen maken, werd toegelicht door Christaan Deleuze van Sanofi. Hij liet zien waar sterke netwerkvorming toe kan gaan leiden.

December 2023 |

27

EVENT Keynote presentation door Janne Vereijken, Onderneemster & Innovator

Impressie van de Kadans Innovation Summit 2023: focus op wereldwijde uitdagingen.

Een rondleiding op het park of een sessie op een gebied van interesse, bijvoorbeeld netwerkvorming op Campus Groningen (Sven Stielstra, Inno Lab), vormden de keuzeonderdelen in het programma. Het geheel werd afgesloten door een paneldiscussie over het belang van clustermanagement, ofwel het samenbrengen van kennis en ondernemers. Deze discussie werd afgerond met een slotpresentatie van Carole Nicco, CSO bij BioSenic. Zij hield een inspirerend verhaal over het belang van doorzettingsvermogen bij de ontwikkeling van geneesmiddelen. BioSenic houdt zich bezig met auto-immuunziekten.

Netwerkvorming De summit en de bijkomende netwerkvorming vormden de afsluiting van een tweedaagse toer langs de locaties van Kadans in Utrecht, Leiden en Rijswijk. Netwerkvorming speelde een grote rol, en daarom was er veel ruimte om elkaar te ontmoeten tijdens de pauzes onder het genot van koffie, een luxe broodje of een mojito. Houd de website van Kadans in de gaten voor meer interessante meetings op het gebied van innovatie en andere belangrijke onderwerpen in science & technology.

Meer weten?

Kadans Science Partner

Tim Brown, Design Thinking

Edorado

Sanofi

INNOLAB

BioSenic

December 2023 |

29

LAB MARKT Nieuwe richtlijn opslag van lithiumbatterijen

Labelprinter voor labs

De nieuwe Brady M511 printer (foto: Salm en Kipp).

De Dupa Battery-Line (foto: DUPA Veiligheidstechniek).

De richtlijn PGS 37-2 voor de opslag van lithium batterijen is gepubliceerd. Lithiumhoudende energiedragers worden steeds vaker gebruikt in diverse toepassingen Wanneer een lithium-ion batterij ontbrandt, is blussen geen oplossing; het chemische proces dat gaande is in de batterij moet zelf tot een eind komen. De enige oplossing is de brand beheersbaar maken.

De PGS 37-2 biedt gedetailleerde richtlijnen en voorschriften met als doel de veiligheid te waarborgen, risico’s te minimaliseren en de juiste maatregelen nemen om de opslag van deze energiedragers veilig te laten verlopen.

De Dupa Battery-Line voldoet volledig aan deze richtlijnen.

Door compartimentering binnen deze speciale kasten is een kettingreactie tussen verschillende lithium-ion batterijen tot het minimale te beperken. De deuren sluiten automatisch, zelfs als er brand ontstaat binnenin de kast: een belangrijke pluspunt in de opslag van lithium-ion batterijen die zelfstandig kunnen ontbranden in geval van storingen.

De accubrand blijft zo in de kast en de deuren blijven gesloten. Doordat er ontluchting is in ieder thermisch geïsoleerd compartiment worden de giftige rookgassen afgevoerd. Ook zijn er oplaadmogelijkheden: 4 laadstations per compartiment.

De Battery-kast in combinatie met de laadstations is volledig gecertificeerd en 90 minuten brandwerend.

DUPA Veiligheidstechniek, +31 76 2043015, www.dupa.nl

30

| December 2023

Met de nieuwe Brady M511 printer kan ieder lab eenvoudiger en slimmer labels maken en printen. Het ontwerpen en printen via smartphone, tablet of PC is met de gebruiksvriendelijke expreslabels-app eenvoudig. Wijzig met een vertrouwd toetsenbord het formaat van labels en bewerk ze, voeg afbeeldingen, barcodes en QR-codes toe. Ook is het mogelijk bestanden te delen en data te importeren. Tot 5 gebruikers kunnen gelijktijdig verbinding maken met de Brady M511 printer. Handig daarbij is het grote bereik van 20 meter met Bluetooth 5.0.

De Brady M511 printer heeft eenvoudige te wisselen cassettes, waarin label en bijpassend inktlint geïntegreerd zijn. Omdat van rand tot rand kan worden geprint, kan het label-oppervlak optimaal benut worden voor het afdrukken van tekst, afbeeldingen en (bar)codes. Heel praktisch is het automatische snijmes dat een bedrukt label afsnijdt, zonder dat deze naar beneden valt: printen, pakken en plakken.

De lange operationele batterijlevensduur van meer dan 8 uur maakt het mogelijk tot 1000 labels met een enkele laadbeurt te printen. En mocht er een keer een ongelukje gebeuren, de printer is bestand tegen een val tot 1,8 meter.

Deze nieuwe printer is eveneens geschikt voor de bekende Brady labels voor laboratoria, die te gebruiken zijn op flesjes, buisjes, objectglaasjes, apparatuur en monsters. Deze labels zijn bestand tegen vlekken, chemicaliën en extreme temperaturen, zodat gegevens leesbaar en scanbaar blijven.

Salm en Kipp, +31 346 269090 info@salm-en-kipp.nl, www.salmenkipp.nl

LAB MARKT Ultrasnelle detectie voor de analyse van micro organismen

Handschoenkasten monitoren met app

De IAN van Microbes (foto: Wilten Instrumenten).

Een handschoenenkast van MBraun (foto: Salm en Kipp).

Om de productiviteit in een microbieel QC-laboratorium te verhogen, lanceert Microbes IAN, een combinatie van solid phase cytometry en kunstmatige intelligentie. Met de ultrasnelle microbiologische methode is een nauwkeurige telling van bacteriën, gisten en schimmels mogelijk binnen enkele minuten, in plaats van dagen.

Solid phase cytometry is een krachtige analytische techniek die wordt gebruikt in de celbiologie en immunologie om cellen te bestuderen en kwantificeren op basis van verschillende parameters. In tegenstelling tot traditionele flowcytometrie, die cellen analyseert in een vloeibare suspensie, omvat solid phase cytometry het immobiliseren van cellen op een vast oppervlak, zoals een glazen plaat of een microarray.

De IAN maakt gebruik van de TVC-CAP, een gebruiksklare cap om de analyse te vereenvoudigen. Hierdoor kan iedereen, ook zonder laboratoriumvaardigheden, een analyse uitvoeren. Zonder dat incubatie of verdere verrijking nodig is, detecteert de op meer dan 40 miljoen gebeurtenissen aangepaste IAN bacteriën, gisten en schimmels.

Bij lijntesten of in een laboratorium zal deze volledig geautomatiseerde technologie de potentiële risico’s van de besmetting van producten voorkomen of verminderen. De IAN is inzetbaar voor bioburden, steriliteitstesten, omgevingsmonitoring of ultrasnel onderzoek naar besmettingsbronnen.

De Duitse fabrikant MBraun heeft een nieuwe versie van de myMBRAUN-app gelanceerd. Hiermee is het monitoren van een handschoenkast nog eenvoudiger. Handschoenkasten zijn werkplekken onder inert gas, ontworpen voor gebruik in universitair onderzoek, maar ook in grootschalige industriële toepassingen.

Daarbij zorgen de gaszuiveringsystemen van MBraun voor een inerte atmosfeer, waarin het gehalte aan O2 en H2O < 1ppm is.

Met de vernieuwde app is het eenvoudig om deze handschoenkasten te controleren en te beheren. Met de app kan de gebruiker op afstand de sensoren, de status en alarmen volgen en onderhoudsberichten ontvangen.

Gebruikers hebben nu naadloos toegang tot hun handschoenkasten en kunnen deze volgen op meerdere apparaten, waaronder smartphones, tablets en desktopcomputers. Alle apparaten met internettoegang kunnen via hun browser de webapp bereiken.

De nieuwste versie biedt ook geavanceerde mogelijkheden voor datavisualisatie, zoals interactieve grafieken met zoomfunctionaliteit. De gegevens zijn tot maximaal twee weken terug opvraagbaar. Om de toegang tot de handschoenkast te stroomlijnen, heeft de app een accountsysteem op meerdere niveaus. Zo is een niveau ‘beheerder’ toegevoegd om laboratoriummanagers de mogelijkheid te geven om teamleden toegang te verlenen of in te trekken.

Wilten Instrumenten, +31 76 5086500

Salm en Kipp, +31 346 269090

natasja.vanest@wilten.nl, www.wilten.nl

info@salm-en-kipp.nl, www.salmenkipp.nl

December 2023 |

31

LAB MARKT

AW-waarde en voedselveiligheid Met de AwTronic is de wateractiviteit van levensmiddelen meetbaar. Voedselveiligheid staat bovenaan de prioriteitenlijst voor elke professional in de voedingsindustrie. Een essentieel hulpmiddel om deze veiligheid te waarborgen, is het meten van de wateractiviteit, ofwel de aw-waarde.

Aw-metingen helpen bij het beheersen van microbiële groei in voedsel. Micro-organismen hebben water nodig voor overleving en vermenigvuldiging. Een lage wateractiviteit in voedselproducten vertraagt de groei van deze organismen en verlengt zo de houdbaarheid.

Producten met een lage wateractiviteit behouden hun versheid en kwaliteit gedurende een langere periode. Denk aan knapperige snacks, gedroogd fruit, of zelfs bewerkte vleeswaren. Het meten van wateractiviteit helpt bij het voorkomen van de groei van ziekteverwekkende bacteriën zoals Salmonella en E. coli.

Wilten Instrumenten, +31 76 5086500

De AwTronic meter voor het meten van wateractiviteit (foto: Wilten Instrumenten).

natasja.vanest@wilten.nl, www.wilten.nl W

De eerste batch CCF Kit (foto: CleanNA).

eren. De CE-IVD-markering onderstreept de geschiktheid van de kit voor automatisering en gebruik in diagnostische procedures.

‘Clean Cell Free DNA Kit’ met CE-IVD-markering CleanNA, de Nederlandse fabrikant van DNA- en RNA-extractiekits op basis van magnetische beads, introduceert de ‘Clean Cell Free DNA Kit’ met CE-IVD-markering.

Dit product, ontworpen voor DNA-isolatie uit menselijk plasma in diagnostische toepassingen, vertegenwoordigt het eerste CE-IVD-gemarkeerde product van het bedrijf.

De kit maakt gebruik van magnetische beadtechnologie en vereenvoudigt het proces van celvrij DNA isoleren uit menselijk plasma in drie stappen: binden, wassen en elu-

De medische gemeenschap toont toenemende belangstelling voor celvrij DNA, kleine deeltjes genomisch DNA in de bloedstroom die waardevol zijn bij diagnostische procedures. De niet-invasieve aard van het proces, waarbij slechts een bloedmonster nodig is in plaats van een weefselbiopsie, is een voordeel voor de patiënt. Toepassingsgebieden voor de Clean Cell Free DNA Kit omvatten prenatale screening, oncologie, transplantatiegeneeskunde en cardiovasculaire aandoeningen.

De lancering van dit CE-IVD-gemarkeerde product markeert een mijlpaal voor CleanNA, volgend op de eerdere verwerving van het EN-ISO 13485-certificaat. Het bedrijf streeft ernaar de komende jaren een reeks CE-IVD-gemarkeerde producten te introduceren, gericht op het positioneren van CleanNA in de markt van moleculaire diagnostiek.

CleanNA, +31 182 223350 www.cleanna.com/

December 2023 |

33

LAB AGENDA BEURS, CONGRES, SEMINAR 19 maart 2024

22 januari Inspectienorm NBN EN ISO 17020:2012 praktisch interpreteren (tevens in België) QAducation, www.qaducation.nl

LabAutomation

29 - 31 januari

hi.nl/labautomation/

Introductie (real-time) PCR

9-12 april 2024

CBD - Hogeschool Leiden, www.hsleiden.nl

analytica

30 januari-21 juni

analytica.de/

Post-hbo Cursus Molecular & Cell Biology HAN_University of Applied Sciences, www.han.nl

CURSUSSEN 11 januari-12 maart Online cursus Virologie HAN_University of Applied Sciences, www.han.nl

18 - 19 januari Malaria CBD - Hogeschool Leiden, www.hsleiden.nl

1 februari NEN-EN-ISO/IEC 17065: 2012 praktisch interpreteren QAducation, www.qaducation.nl

9 februari Point of care testing (POCT) CBD - Hogeschool Leiden, www.hsleiden.nl

14 februari-26 juli Kwaliteitsfunctionaris laboratoria Avans+, avansplus.nl

21 februari Ergonomie & fysieke belasting in het laboratorium Avans+, avansplus.nl

26-27 februari Statistiek en methodevalidatie voor medische laboratoria QAducation, www.qaducation.nl

27 februari - 23 april Leiderschap in het lab CBD - Hogeschool Leiden, www.hsleiden.nl

4 maart Validatie van Excel Spreadsheets in laboratoria QAducation, www.qaducation.nl

5 maart Risicogebaseerd denken QAducation, www.qaducation.nl

5 maart - 28 mei Hematologie CBD - Hogeschool Leiden, www.hsleiden.nl

Meer agenda op www.labinsights.nl/evenementen 34

| December 2023

LAB ADVERTEERDERSINDEX ADVERTEERDERSINDEX Endurance Service

2

Wilten Instrumenten

26

Labwinkel.nl

6

Labmakelaar Benelux

28

Carl Roth

7

Bitos

28

Asecos

8

Axel Semrau

32

Mondial Movers van Dijk

8

Wireless Value

32

DUPA

32

8, 26, 32, 35

Salm en Kipp Instrument Solutions

8

NBS Scientific

34

Checkmark Labrecruitment

24

JSB

36

Laborama

26

VOLGENDE NUMMERS: X Green analytics: breng het gebruik van oplosmiddelen terug door manueel pipetteren in te ruilen voor automatische monsterprep.

Waar ligt het omslagpunt?

X Zuurkasten: tien tips voor veilig gebruik. Met deze checklist voorkom je dat je steken laat vallen ten koste van je eigen gezondheid en veiligheid.

X Digitale microscopie verlaagt de drempel bij microscopisch onderzoek en brengt kunstmatige intelligentie binnen handbereik.

LABinsights FEBRUARI verschijnt 2 februari 2024

Zuurkasten: tien tips voor veilig gebruik (foto: Adobe Stock).

December 2023 |

35